Gabriel Garcia Marquez

Rzecz o mych smutnych dziwkach

przełożył Carlos Marrodan Casas

Tytuł oryginału: Memoria de mis putas tristes

1

Tłumacz się tłumaczy

Widniejący na okładce tytuł powieści jest tytułem zastępczym, tytułem roboczym, tytułem

wstydliwym i ocenzurowanym. Gabriel Garcia Marquez dał swojej powieści tytuł Rzecz o mych

smutnych kurwach i tak też przetłumaczył to tłumacz, w pamięci mając twórczość takich mistrzów,

jak Jan Kochanowski, Daniel Naborowski czy Jan Andrzej Morsztyn (z przyczyn oczywistych nie

wspomnę Juliana Tuwima). Na okładce widnieje jednak bezpieczny tytuł, a to w wyniku

prawniczych ekspertyz, sugerujących, iż wydrukowanie tytułu nadanego przez tłumacza grozi

nieobliczalnymi konsekwencjami jak np.: prokuratorski zakaz (w wyniku doniesienia o popełnieniu

przestępstwa) rozpowszechniania książki. Kodeks o wykroczeniach. Rozdział XVI. Wykroczenie

przeciw obyczajności publicznej. Art.141.

Taki jest stan prawny w Polsce - można dzieła artystyczne cenzurować, bezkarnie niszczyć;

artystów nie tylko można, ale po prostu, jak Dorotę Nieznalską, skazuje się na więzienie. Przyjdzie

czas na karę banicji, może na obozy swoistej resocjalizacji. Ale ten stan prawny chroni hunwej­

binów święcie wierzących w sprawczą moc słowa polskiego (nie wywołuj wilka z lasu). Stoją więc

na straży czystości języka polskiego, nie odróżniając dopełniacza od biernika, o wołaczu w ogóle

nie pamiętając, mieszając związki frazeologiczne, ortografię myląc z kaligrafią. Za to na wyrywki

znają cały repertuar obecny w Słowniku polskich przekleństw i wulgaryzmów (autora nie podam,

bo nie chcę być donosicielem).

Powieść Garcii Marqueza to skromna elegia o późnej miłości, a nie swawolny przewodnik

po zamtuzach, o czym mam nadzieję przekonają się ci czytelnicy, którzy będą mieli odwagę po tę

książkę sięgnąć. Tłumaczowi pozostaje jedynie wierzyć, że jednak nadejdzie czas, gdy Rzecz o

mych smutnych kurwach będzie mogła pod tym właśnie tytułem się ukazać.

Carlos Marrodan Casas

2

Proszę niczego nie robić w złym guście. Nie wolno na przykład wkładać palców do ust śpi­

ącej dziewczyny! - ostrzega starego Eguchiego kobieta z hotelu.

Śpiące piękności, Yasunari Kawabata

(przełożył Mikołaj Melanowicz)

1

W roku mych dziewięćdziesiątych urodzin chciałem sprawić sobie w prezencie szaloną noc

miłosną z nieletnią dziewicą. Przywołałem w pamięci osobę Rosy Cabarcas, właścicielki domu

schadzek, która mając w rękach coś nad wyraz specjalnego, zwykła była powiadamiać o tym swych

najlepszych klientów. Nigdy nie uległem tego rodzaju pokusom, ani wielu innym jej plugawym

propozycjom, ale Rosa i tak nie wierzyła w czystość moich zasad. Nawet moralność jest tylko

kwestią czasu, mawiała ze złośliwym uśmieszkiem, sam się przekonasz.

Była nieco młodsza ode mnie, a że od lat nie miałem o niej żadnych wieści, więc równie do­

brze od dawna mogło jej nie być pośród żywych. Ledwie jednak przebrzmiał pierwszy sygnał w

słuchawce, natychmiast rozpoznałem jej głos i wypaliłem bez zbędnych wstępów:

- Dziś chcę.

Westchnęła: Och, ty mój smutny mędrku, przepadasz gdzieś na dwadzieścia lat, a jak już się

pojawiasz, to tylko po to, żeby żądać rzeczy niemożliwych. Natychmiast jednak odzyskała swój za­

wodowy kunszt i podsunęła z pół tuzina rozkosznie zapowiadających się sugestii, jednak, nie da się

ukryć, już użytkowanych. A ja, że nie, że musi być panna i na tę właśnie noc. Zaniepokojona spyta­

ła: A co chcesz sobie udowodnić? Nic, odparłem, trafiony w najczulsze miejsce, bardzo dobrze

wiem, co mogę i czego nie mogę. Rosa niewzruszona stwierdziła, że mędrkowie wiedzą wszystko,

ale nie wszystko: Jedyne Panny, jakie jeszcze chodzą po świecie, to takie Panny sierpniowe jak ty.

Nie mogłeś poprosić mnie o to odpowiednio wcześniej? Natchnienie ma to do siebie, że nie

uprzedza, odpowiedziałem. Ale poczekać chyba może, skwitowała, nieodmiennie i jak żaden

mężczyzna przemądrzała, i poprosiła o przynajmniej dwa dni, żeby dokładnie przebadać rynek.

Odrzekłem, najzupełniej serio, że w tym interesie, w którym robi, każda godzina w moim wieku

jest jak rok. To znaczy, że się nie da, podsumowała, bez cienia wątpliwości w głosie, ale to akurat

nieważne, za to bardzo emocjonujące, a co tam, kurwa, oddzwonię w ciągu godziny.

Nie muszę o tym wspominać, bo z daleka widać, jaki jestem: brzydki, nieśmiały i sta­

roświecki. Ale usilnie dbając o to, ażeby właśnie takim nie być, zacząłem odgrywać swe całkowite

przeciwieństwo. Do dnia dzisiejszego, kiedy to z własnej i nieprzymuszonej woli przystępuję do

3

opowiedzenia sobie samemu, jaki naprawdę jestem, choćby po to tylko, by przynieść ulgę swemu

sumieniu. Zacząłem od niecodziennego telefonu do Rosy Cabarcas, bo jeśli spojrzeć na to dziś,

właśnie ta rozmowa dała początek nowemu życiu w wieku, w którym znakomitą większość śmier­

telników śmierć już dawno zabiera.

Mieszkam w kolonialnym budynku po słonecznej stronie parku San Nicolas, w domu,

gdziem spędził wszystkie dni swego życia bez żony i bez fortuny, tu, gdzie również żyli byli i do­

konali żywota moi rodzice, i wreszcie tu, gdzie zamiarem moim było umrzeć samotnie, w tym

samym łóżku, w którym przyszedłem na świat, i w dniu oby najodleglejszym i oby bezboleśnie.

Mój ojciec nabył ów dom na aukcji publicznej pod koniec XIX wieku, po czym parter wynajął kon­

sorcjum Włochów prowadzącemu sieć luksusowych sklepów, zatrzymując dla się to właśnie piętro,

ażeby tam zaznać szczęścia z córką jednego ze swych włoskich arendarzy, znamienitą inter-preta­

torką Mozarta, poliglotką i garibaldzistką i najpiękniejszą i najbardziej utalentowaną kobietą, jaka

kiedykolwiek żyła w tym mieście, z Floriną de Dios Cargamantos: moją matką.

Mieszkanie jest przestrzenne i jasne, ze stiukowymi sklepieniami, z podłogami wyłożonymi

szachownicą florenckich mozaik, z czworgiem szklanych drzwi wychodzących na długi szeregowy

balkon, gdzie moja matka siadywała, aby wespół ze swymi włoskimi kuzynkami śpiewać arie miło­

sne. Widać stąd park San Nicolas z katedrą i pomnikiem Krzysztofa Kolumba, a dalej składy rzecz­

nego nabrzeża i portu i rozległy widnokres rzeki Magdalena, dwadzieścia mil od jej estuarium. Je­

dyną niedogodnością tego mieszkania jest słońce przechodzące w ciągu dnia przez wszystkie okna

po kolei; trzeba je więc wszystkie zamykać, by spróbować przynajmniej uciąć sobie sjestę w

skwarnym półmroku. Kiedy, w wieku trzydziestu dwu lat, zostałem sam, przeniosłem się do do­

tychczasowej sypialni mych rodziców, kazałem przebić z niej drzwi bezpośrednio do biblioteki i

zacząłem wyprzedawać na licytacjach to, co mi do życia nie było potrzebne, czyli niemal wszystko

- jak miało się z czasem okazać - poza książkami i pianolą.

Przez czterdzieści lat byłem depeszowcem, czy też nadmuchiwaczem, jak na nas mawiano,

w gazecie „El Diario de La Paz”, a praca moja polegała na rekonstruowaniu i dopowiadaniu w

miejscowej prozie wyłapywanych przez nas wiadomości krążących w przestrzeni na falach krót­

kich lub w kodzie Morse’a. Dziś utrzymuję się jako tako z emerytury wypracowanej w tym wy­

marłym zawodzie; poza tym otrzymuję prawie nic jako emerytowany nauczyciel gramatyki języka

hiszpańskiego i łaciny, tyle co nic za coniedzielny felieton, pisany regularnie od ponad pół wieku, i

mniej niż nic za teksty do programów muzycznych i teatralnych, które łaskawie raczą mi publi­

kować, gdy przybędą do nas znamienici artyści z gościnnymi występami. Poza pisaniem nic wła­

ściwie innego w życiu nie robiłem, ale brak mi powołania i narracyjnego talentu, zupełnie są mi

nieznane zasady dramaturgicznej konstrukcji, jeśli więc podjąłem się tego trudu, to dlatego, iż ufam

4

w światłość tego wszystkiego, com w życiu przeczytał, a przeczytałem bez liku. Mówiąc najzwy­

czajniej, szaraczkowy ze mnie literat i pewnie niczego szczególnego nie miałbym do przekazania

potomnym, gdyby nie zdarzenia, z których, na ile mi mój talent pozwoli, chciałbym właśnie zdać

sprawę w tej rzeczy o mej wielkiej miłości.

W dzień moich dziewięćdziesiątych urodzin obudzi-łem się, jak zwykle, o piątej rano. Był

piątek, więc czekało mnie jedynie napisanie felietonu publikowanego w niedzielnym wydaniu „El

Diario de La Paz”. Wszystkie poranne objawy i znaki idealnie wprost odwodziły od jakichkolwiek

radosnych i szczęśliwych myśli: od świtu łamało mnie w kościach, w tyłku paliło i co chwila roz­

legały się grzmoty pierwszej, po trzech miesiącach bez kropli deszczu, burzy. Nastawiłem kawę i

wykąpałem się, wypiłem kubek kawy posłodzonej miodem, zjadłszy do tego dwa placki z casabe, i

wdziałem płócienny chałat, używany przeze mnie w domu.

Tematem felietonu na ów dzień miały być, jakżeby inaczej, moje dziewięćdziesiąte urodzi­

ny. Nigdy mój wiek nie jawił mi się jako plama na suficie, z której spadające krople odmierzają

człowiekowi czas, jaki mu jeszcze do końca życia pozostał. Kiedy byłem mały, słyszałem, iż gdy

ktoś umiera, wszy gnieżdżące się w owłosieniu konającego rzucają się w panice do ucieczki przez

poduszki, wstyd czyniąc rodzinie. Tak się tym przejąłem, że kiedy miałem iść po raz pierwszy do

szkoły, kazałem ogolić sobie całkiem włosy, a i dziś te kilka kosmyków, jakie mi jeszcze pozostają,

wciąż szoruję szarym mydłem. Świadczy to o tym, teraz to mogę zaświadczyć, że już od małego

miałem o wiele silniej ukształtowane społeczne poczucie wstydliwości i czystości niż poczucie

śmierci.

Już parę miesięcy wcześniej założyłem sobie, że mój urodzinowy felieton nie będzie zwy­

kłym lamentem za minionymi laty, lecz wprost przeciwnie: gloryfikacją starości. Zacząłem od py­

tania, kiedy uświadomiłem sobie, że jestem starym już człowiekiem, i wydaje mi się, że stało się to

właśnie tuż przed owym dniem. Gdy ukończyłem czterdzieści dwa lata, udałem się do lekarza,

skarżąc się na utrudniający mi oddychanie ból w plecach. Zbagatelizował problem: to naturalny ból

w pańskim wieku, stwierdził.

- W takim razie - odpowiedziałem - rzeczą nienaturalną jest mój wiek.

Lekarz uśmiechnął się z pożałowaniem. Widzę, że jest pan filozofem. To wówczas po raz

pierwszy pomyślałem o swoim wieku w kategoriach starości, ale nie zwlekałem zbytnio, ażeby pu­

ścić te myśli w niepamięć. Przywykłem budzić się codziennie z odmiennym bólem, który z bie-

giem lat zmieniał natężenie i charakter i doskwierał mi w coraz to innym miejscu. Bywał i taki, jak­

by śmierć już zatapiała swe szpony, a nazajutrz nagle znikał. W tamtym właśnie okresie zdarzyło

mi się usłyszeć, iż pierwszym symptomem starości w przypadku mężczyzny jest upo-dabnianie się

od pewnego momentu do własnego ojca.

5

Widocznie jestem skazany na wieczną młodość, pomyślałem wówczas, bo mojemu

końskiemu profilowi nijak do urokliwokaraibskich rysów mojego ojca, a tym bardziej do cesar­

skorzymskiego profilu mojej matki. To prawda, że pierwsze zmiany następują tak wolno, iż właści­

wie niedostrzegalnie, my zaś, patrząc na siebie własnymi oczyma, widzimy się takimi, jakimi za­

wsze byliśmy i jesteśmy, ale inni, spoglądając z zewnątrz, natychmiast dostrzegają najmniejszą

zmianę.

Z piątym krzyżykiem zacząłem mieć jakie takie wyobrażenie o starości, kiedy zaczęły do­

skwierać mi pierwsze luki w pamięci. Wywracałem do góry nogami cały dom, szukając okularów,

po czym odkrywałem, że mam je na nosie, albo wchodziłem w nich pod prysznic, lub nakładałem

szkła do czytania, nie zdjąwszy tych do patrzenia.

Zdarzyło mi się pewnego dnia dwukrotnie zjeść śniadanie, bo zdążyłem zapomnieć, że już

je jadłem, i nauczyłem się rozpoznawać ogarniający moich przyjaciół popłoch, gdy nie stawało im

odwagi, by choćby i delikatnie zmitygować mnie, że opowiadam coś, com już relacjonował w ze­

szłym tygodniu. W owych latach sporządziłem sobie w pamięci dwie listy, z których jedna zawiera­

ła spis znanych twarzy, druga zaś spis odpowiadających im imion i nazwisk, ale gdy przyszło mi

się z kimś witać, nie potrafiłem przypasować twarzy do nazwiska.

Nigdy nie przejmowałem się swoim seksualnym wiekiem, moje możliwości zależały

bowiem w dużej mierze nie tyle ode mnie, ile od kobiet, a one, jeśli chcą, świetnie wiedzą, co, jak i

dlaczego. Dziś śmieję się z chłopaków z osiemdziesiątką na karku, którzy przerażeni nagłym nie­

domaganiem, bezzwłocznie szukają pomocy u lekarza, jeszcze nieświadomi, że po dziewięćdziesi­

ątce jest jeszcze gorzej, ale staje się to zarazem nieistotne: wciąż żyjesz, więc coś za coś. Triumfem

życia z kolei jest szwankowanie pamięci ludzi starych wobec błahostek, atoli rzadko owa pamięć

niedomaga, gdy rzeczy mocno nas dotyczą. Cyceron ujął to krótko: Nie ma starca, który zapo­

mniałby, gdzie skarb swój ukrył.

Dzieląc się tymi i podobnymi refleksjami, nakreśliłem pierwszy zarys felietonu, kiedy sierp­

niowe słońce wybuchło pośród migdałowców w parku, a pocztowy statek rzeczny, opóźniony o

tydzień z powodu suszy, bucząc, wpłynął do portowego kanału. Pomyślałem: Oto przybija mój

dziewięćdziesiąty roczek. Nigdy nie dowiem się dlaczego, i nawet o to stać nie będę, ale jest praw­

dą, iż w chwili, gdy wywołałem to zniechęcające przypomnienie, postanowiłem zarazem zate­

lefonować do Rosy Cabarcas, by pomogła mi uczcić urodziny libertyńską nocą. Już lata temu

dałem sobie z ciałem święty pokój; pozwalało mi to poświęcić czas na ponowne lektury co

smakowitszych stron mych klasyków i na słuchanie utworów muzyki poważnej we własnym wy­

borze i układzie, ale pożądanie, które odczułem owego dnia, było tak natarczywe, iż zdało mi się

zesłane od Pana Boga.

6

Po tej rozmowie telefonicznej już nie mogłem pisać.

W kącie biblioteki, gdzie rano słońce jeszcze nie dociera, zawiesiłem hamak i położyłem się

w nim, czując na piersiach zmorę oczekiwania.

Gdym dorastał, byłem oczkiem w głowie zarówno obdarzonej licznymi przymiotami mamy,

zgładzonej w wieku pięćdziesięciu lat przez gruźlicę, jak i taty pedanta, któremu nikt nigdy nie wy­

kazał najmniejszego błędu i którego odnaleziono martwego w jego łożu wdowca w dniu podpisania

traktatu w Neerlandii kończącego wojnę Tysiąca Dni i tyle innych ubiegłowiecznych wojen do­

mowych. Wraz z pokojem nadeszły zmiany tyleż nieprzewidziane, co niepożądane. Tłumy wol-

nych kobiet zasiliły do granic szaleństwa stare kantyny przy ulicy Ancha, która później miała stać

się bulwarem Abello, a teraz jest aleją Kolumba, w tym moim mieście najukochańszym, tak

lubianym przez swoich, jak i przyjezdnych, ze względu na miłe usposobienie mieszkańców i czy­

stość światła.

Nigdy nie przespałem się z żadną kobietą, nie płacąc za to, tych kilka zaś spoza branży

przekonałem siłą argumentów lub argumentem siły, by przyjęły ode mnie pieniądze, nawet jeśli

miałyby je potem wyrzucić do śmieci. Jako dwudziestolatek zacząłem prowadzić rejestr zawiera­

jący imię, wiek, miejsce oraz króciutki opis okoliczności i specyfiki. Gdy kończyłem lat pięćdziesi­

ąt, spisanych miałem pięćset czternaście kobiet, z którymi byłem przynajmniej raz. Przestałem

prowadzić rejestr, kiedy ciało już zaczynało mi odmawiać posłuszeństwa, więc stosunkowo łatwo

przychodziło mi prowadzić rachuby w pamięci. Miałem swoje zasady. Nigdy nie brałem udziału w

grupowych harcach ani w wiadomych wszem trójkątach, nie dzieliłem z nikim sekretu i nikomu też

nigdym się nie zwierzył z jakiejkolwiek przygody cielesnej czy duchowej, bo już jako młody chło­

pak zdałem sobie sprawę, że żadna z nich nie pozostaje bezkarna.

Jedynym dziwnym związkiem, jaki utrzymywałem przez wiele lat, był związek z wierną

Damianą. Gdy pojawiła się u mnie, była właściwie jeszcze dzieckiem.

Miała indiańskie rysy, silna i dzika, odzywała się rzadko, ale stanowczo i chodziła po domu

boso, by nie przeszkadzać mi w pisaniu. Pamiętam, że czytałem Konterfekt zalotnej Andaluzyjki w

hamaku na korytarzu i przypadkiem ujrzałem ją pochyloną nad praniem, w spódnicy tak krótkiej,

że całkiem odsłaniającej jej smakowite krągłości.

Rażony gorączką nie do wytrzymania, zadarłem jej spódnicę, ściągnąłem pluderki poniżej

kolan i pokryłem ją całkiem od tyłu. Proszę pana, zajęczała ponuro, to wymyś-lono jako wyjście, a

nie wejście. Głębokie drżenie przeszyło jej ciało, ale wytrzymała do końca. Upokorzony upo­

korzeniem jej, chciałem zapłacić Damianie dwa razy tyle, ile liczyły sobie wówczas te najdroższe,

7

ale nie przyjęła ani grosza, więc zmuszony byłem podnieść jej pensję, która uwzględniała ową do­

datkową i świadczoną raz w miesiącu usługę, zawsze podczas prania i zawsze od zaplecza.

Kiedyś nasunęła mi się myśl, że owa łóżkowa buchalteria mogłaby stanowić dobrą pożywkę

dla relacji o nędzy mojego rozwiązłego życia, i tytuł spadł mi z nieba: Rzecz o mych smutnych kur­

wach.

Moje życie publiczne za to, było w ogóle mało ciekawe: sierota bez ojca i matki, stary

kawaler bez przyszłości, przeciętny dziennikarz, czterokrotny finalista Turniejów Poetyckich w

Cartagena de Indias i absolutny faworyt karykaturzystów dzięki swej bezprzykładnej brzydocie. In­

aczej mówiąc: zmarnowane życie, które źle się zaczęło owego popołudnia, kiedy matka, trzymając

mnie, dziewiętnastolatka, za rękę, zaprowadziła mnie do redakcji „El Diario de La Paiz”, by się

wywiedzieć, czy można w gazecie wydrukować kronikę z życia szkolnego, którą napisałem jako

wypracowanie z hiszpańskiego i retoryki. Rzecz ukazała się w niedzielnym wydaniu, poprzedzona

paroma, nader życzliwymi, słowami redaktora naczelnego. Po wielu latach, gdy dowiedziałem się,

że matka zapłaciła za publikację tego debiutu i siedmiu następnych artykułów, było za późno, by

się zawstydzić, bo mój cotygodniowy felieton chadzał już własnymi ścieżkami, a poza tym byłem

depeszowcem i krytykiem muzycznym.

Z chwilą otrzymania świadectwa maturalnego z wyróżnieniem zacząłem udzielać lekcji

hiszpańskiego i łaciny w trzech szkołach publicznych naraz. Byłem złym nauczycielem, brakowało

mi wykształcenia zawodowego, nie czułem powołania ani nie miałem jakiejkolwiek litości dla tych

biednych dzieciaków, które szły do szkoły, bo był to najłatwiejszy sposób ucieczki od tyranii oj­

ców. Jedyne, co mogłem dla nich uczynić, to dyscyplinować je moją drewnianą linijką, ażeby

przynajmniej został im po mnie mój ulubiony wiersz: To, na co z bólem patrzysz, mój Fabiusie

miły, pola szczyre, samotne i wzgórek rzewliwy, przesławną Italiką dawno temu były. Już jako sta­

ry człowiek, dowiedziałem się, zresztą przypadkiem, że uczniowie obdarzyli mnie złośliwym prze­

zwiskiem: Profesor Wzgórek Rzewliwy.

I to wszystko, com dostał od życia, nic nie uczyniwszy, by zyskać więcej. Jadałem obiad je­

dynie pomiędzy jedną lekcją a drugą, a o szóstej po południu przybywałem do redakcji, by wyła­

wiać sygnały z przestrzeni gwiezdnej. O jedenastej w nocy, kiedy zamykano poranne wydanie, za­

czynało się moje prawdziwe życie.

Spałem w chińskiej dzielnicy dwa lub trzy razy w tygodniu, tak często zmieniając towarzy­

stwo, iż dwukrotnie zostałem uhonorowany tytułem Klienta Roku. Po zjedzeniu kolacji w pobli­

skiej Cafe Roma wybierałem burdel na chybił trafił i wchodziłem tam po kryjomu, tylnymi

drzwiami od podwórza. Robiłem to dla przyjemności, ale w końcu stało się to częścią mojej pracy

8

zawodowej, a to dzięki niepohamowanemu gadulstwu wielkich baronów polityki, którzy jak gdyby

nigdy nic referowali tajemnice państwowe swym kochankom jednej nocy, nie biorąc w ogóle pod

uwagę, że przez cieniutkie kartonowe ściany słucha ich również opinia publiczna.

W tenże sposób, rzecz jasna, odkryłem także, że moje nieuleczalne starokawalerstwo przy­

pisywano mej nocnej pederastii, która znajdywała zaspokojenie dopiero pośród chłopców sierot z

ulicy del Crimen. Miałem to szczęście, że udało mi się o tym zapomnieć, choćby i dlatego, że do­

chodziły mnie również życzliwe sądy o mej osobie, tym dla mnie cenniejsze, iż szczere.

Nigdy nie miałem serdecznych przyjaciół, a ci, którzy mogli z czasem nimi zostać, są w No­

wym Jorku. To znaczy: nie żyją, bo tam, jak mniemam, odchodzą dusze pokutujące, by nie przeżu­

wać prawdy o swym życiu minionym. Od przejścia na emeryturę niewiele mam do roboty, jeśli nie

liczyć dostarczania redakcji kilku stroniczek w każdy piątkowy wieczór czy też paru równie istot­

nych zajęć: koncertów w Towarzystwie Sztuk Pięknych, wernisaży w Centrum Artystycznym,

którego jestem członkiem założycielem, od czasu do czasu wysłuchania jakiejś użytecznej prelekcji

w Stowarzyszeniu Naprawy Społecznej albo obecności na wydarzeniu tak wielkiej rangi jak sezon

Virginii Fabregas w teatrze Apollo. Za młodu chadzałem do kinowych sal pod gołym niebem, gdzie

z równym powodzeniem mogło zaskoczyć nas zaćmienie księżyca, co rozległe zapalenie płuc

będące następstwem oberwania chmury. Ale bardziej od filmów interesowały mnie nocne ptaszyny,

które dawały za cenę biletu, albo nawet za darmo czy też na kredyt. Bo kino to nie moja sztuka.

Obsceniczny kult Shirley Temple był kroplą, która przelała czarę.

Jedynymi podróżami, jakie odbyłem, były cztery wyjazdy na Turnieje Poetyckie do Carta­

gena de Indias, przed trzydziestym rokiem życia, i jedna paskudna noc w łodzi motorowej, gdy

zostałem zaproszony przez Sacramento Montiel na inaugurację jego nowego burdelu w Santa Mar­

ta. Co zaś się tyczy mego życia domowego, jestem raczej niejadkiem, a gust mam całkiem prosty.

Kiedy Damiana się zestarzała, w domu przestano gotować, a jedynym moim regularnym posiłkiem

była od tamtej pory tortilla z ziemniaków w Cafe Roma po zamknięciu porannego wydania.

W przeddzień mych dziewięćdziesiątych urodzin zostałem więc bez obiadu i trudno mi było

skupić się na lekturze, bo w napięciu czekałem na wieści od Rosy Cabarcas. W spiekocie godziny

drugiej po południu cykady ćwierkały do granic obłędu, a wędrówka słońca wpadającego przez

otwarte okna trzykrotnie zmusiła mnie do przewieszania hamaka. Zawsze miałem wrażenie, że

dzień moich urodzin wypada w okresie największych upałów, i nawet nauczyłem się je przetrzymy­

wać, ale w owym dniu nie stało mi nastroju. O czwartej spróbowałem poprawić sobie samopoczu­

cie, słuchając sześciu suit na wiolonczelę solo Jana Sebastiana Bacha, w nieprześcignionej inter­

pretacji Pabla Casalsa. W moim mniemaniu to absolut muzyki, niemniej miast przynieść mi jak

zwykle spokój, suity wprowadziły mnie w stan całkowitego przygnębienia. Zdrzemnąłem się przy

9

drugiej, nieco moim zdaniem rozlazłej, i przez sen podstawiłem pod żałosny lament wiolonczeli

smętne buczenie odpływającego statku. Dosłownie w chwilę później obudził mnie terkot telefonu i

pordzewiały głos Rosy Cabarcas przywrócił mnie życiu. Głupi to ma szczęście, powiedziała.

Znalazłam ci turkaweczkę cudo, coś o wiele lepszego, niż sobie zażyczyłeś, tyle że jest jedno ale:

nie ma chyba nawet czternastu lat. Mam zmieniać pieluchy?, proszę bardzo, odparłem kpiarskim

tonem, nie całkiem pojmując, do czego pije. Tu nie o ciebie chodzi, powiedziała, rzecz w tym, kto

mi zapłaci za trzy lata więzienia?

Nikomu żadne więzienie nie groziło, a już na pewno nie jej. Zbierała swój narybek spośród

nieletnich robiących zakupy w jej sklepie, następnie poddawała je inicjacji i wyciskała z nich, ile

się dało, do momentu kiedy odchodziły od niej, by żyć gorszym życiem utytułowanych kurew w

historycznym burdelu Czarnej Eufemii.

Nigdy nie zapłaciła nawet najskromniejszego mandatu, jej patio było bowiem arkadią lokal­

nych władz, od gubernatora począwszy, a na ostatnim ratuszowym łapówkarzu skończywszy, i

trudno było sobie wyobrazić, żeby właścicielce tego ogrodu rozkoszy nagle zabrakło zdolności, by

naginać prawo do swego widzimisię. A teatralnie okazywane skrupuły miały na celu jedynie pod­

bijanie ceny: tym większej, im surowszy paragraf. Początkową sprzeczność interesów załatwiliśmy

polubownie, o dwa pesos podwyższając cenę usługi i uzgadniając, że o dziesiątej w nocy zjawię się

u niej w domu z pięcioma pesos w gotówce, które zapłacę z góry. Ani minuty wcześniej, gdyż mała

musiała jeszcze nakarmić i ułożyć do snu młodsze rodzeństwo, jak również pomóc położyć się do

łóżka chorej na reumatyzm matce.

Brakowało czterech godzin. W miarę ich upływu serce zalewała mi kwaśna piana utrud­

niająca oddychanie.

Spróbowałem skrócić czas garderobianymi fortelami, ale bezskutecznie. Zresztą to dla mnie

nic nowego, bo nawet Damiana mówi, że przy ubieraniu odprawiam rytuały jak ksiądz biskup. Za­

ciąłem się brzytwą, musiałem odczekać, aż spłynie z rur woda nagrzana słońcem, a przy niezbyt

energicznym wycieraniu ręcznikiem zalałem się potem. Ubrałem się stosownie do nocnych

okoliczności: w biały lniany garnitur i koszulę w niebieskie prążki z nakrochmalonym kołnierzy­

kiem, założyłem krawat z chińskiego jedwabiu, getry wyczyszczone bielą cynkową i zegarek ze

złota koronnego z dewizką przywiązaną do butonierki. Na koniec podwinąłem do środka mankiety

spodni, ażeby nie można było spostrzec, że skurczyłem się o cal.

Mam opinię dusigrosza, bo nikomu nie przychodzi do głowy, że mogę być biedny, skoro

mieszkam tam, gdzie mieszkam, ale taka noc jak ta znacznie przekraczała moje możliwości. Z

ukrytej pod łóżkiem szkatułki z oszczędnościami wyjąłem dwa pesos na wynajem pokoju, cztery

dla właścicielki, trzy dla małej i jeszcze pięć zapasowych, na moją kolację i inne drobniejsze wy­

10

datki. W sumie czternaście pesos, czyli tyle, ile wynosi moje miesięczne honorarium za niedzielne

felietony. Ukryłem je w niewidocznej kieszonce paska i wyperfumowałem się wodą kwiatową Lan­

man & Kemp-Barclay & Co. w rozpylaczu.

Wtedy poczułem szpony paniki i z pierwszym uderzeniem na ósmą zszedłem po schodach,

nie zapalając światła, i mokry cały ze strachu wyszedłem w promieniejącą w przededniu moich

urodzin noc.

Ochłodziło się nieco. W alei Kolumba mężczyźni stojący w grupkach, pośród zaparkowa­

nych obok siebie na trotuarze taksówek, zażarcie przekrzykiwali się w dyskusji o futbolu. Orkiestra

dęta pod kwitnącymi drzewami przy bulwarze wykonywała melancholijnego walca.

Jedna ze smutnych kurewek z ulicy Notariuszy, polujących na klientów gołodupskich, po­

prosiła mnie jak zawsze o papierosa i jak zawsze odpowiedziałem jej to, co zawsze: Rzuciłem

palenie równo trzydzieści trzy lata, dwa miesiące i siedemnaście dni temu. Przechodząc obok

sklepu złotniczego El Alambre de Oro, przejrzałem się w rozświetlonych szybach witryny i zoba­

czyłem nie siebie takiego, jakim się czułem, ale kogoś znacznie starszego i fatalnie ubranego.

Tuż przed dziesiątą wsiadłem do taksówki i poprosiłem szofera, żeby zawiózł mnie na

Cmentarz Komunalny, nie chcąc, by wiedział, gdzie się w rzeczywistości udaję. Rozbawiony,

przyjrzał mi się w lusterku wstecznym i powiedział: Niech mnie pan lepiej nie straszy, panie mądry,

daj Boże, żebym miał w sobie tyle życia co pan. Dojechawszy do cmentarza, wysiedliśmy razem z

taksówki, bo nie miał reszty, i poszliśmy rozmienić do Trumienki, podłej kantyny, gdzie opłakują

swoich zmarłych pijaczkowie zaranni. Gdym wreszcie uregulował należności, szofer na pożegnanie

powiedział mi całkiem serio: Niech pan szanowny uważa, bo lokal Rosy Cabarcas to już nie to

samo co kiedyś. Mogłem mu tylko podziękować, przeświadczony, że nie było na świecie takiego

sekretu, którego nie znaliby taksówkarze z alei Kolumba.

Zagłębiłem się w dzielnicę biedaków, która nie miała już nic wspólnego ze znaną mi ongiś.

Niby te same szerokie, pokryte gorącym piaskiem ulice, niby te same domy o otwartych drzwiach,

o ścianach zbitych z surowych desek, dachach z gałęzi palmowych i podwórkach wysypanych żwi­

rem. Ale jej mieszkańcy stracili spokój. W większości domów odbywały się piątkowe fety, tak

huczne, że aż w trzewiach dudniło. Każdy mógł za pięćdziesiąt centavos przyłączyć się do zabawy,

która najbardziej mu odpowiadała, ale można było i potańczyć przed domem za Bóg zapłać.

Szedłem, marząc jedynie o tym, żeby ziemia pochłonęła mnie w tym moim ancugu tropikalnego

absztyfikanta, ale nikt nie zwrócił na mnie uwagi, prócz chudego Mulata podrzemującego na progu

jednego z okolicznych domów.

- Dobrej nocy, doktorze - wrzasnął, najserdeczniej jak mógł - szczęśliwego bzykanka.

Nie miałem innego wyjścia, jak tylko podziękować.

11

Pokonując ostatnią stromą uliczkę, musiałem trzykrotnie stanąć, by złapać oddech. A gdy

już się wspiąłem, zobaczyłem ogromny księżyc z miedzi unoszący się na horyzoncie i nie­

spodziewana potrzeba żołądka kazała mi zwątpić w celowość mej wyprawy, ale na szczęście trwało

to tylko chwilę. Dotarłszy do końca ulicy, gdzie zabudowa osiedla przeistaczała się w las drzew

owocowych, wszedłem do sklepu Rosy Cabarcas.

Ona, ale jakby nie ona. Była najdyskretniejszą bajzelmamą, stąd też i najbardziej znaną.

Kobietą o dużych gabarytach, którą w swoim czasie chcieliśmy wynieść do stopnia nadbrygadiera

straży ogniowej, ze względu zarówno na jej korpulencję, jak i jej skuteczność w gaszeniu pożarów

wśród parafian. Ale samotność skurczyła jej ciało, ściągnęła skórę i wyostrzyła głos tak zmyślnie,

iż wyglądała jak stara dziewczynka. Z dawnych czasów pozostały jej wspaniałe zęby, z których je­

den kazała sobie pozłocić, dla kokieterii. Ubrana była w żałobę po mężu zmarłym po pięćdziesięciu

latach wspólnego życia, dodatkowo pogłębioną czymś w rodzaju czarnego biretu, noszonego po

śmierci jedynego syna, który pomagał matce w prowadzeniu szwindli. Żywotność zachowały jedy­

nie jej przezroczyste i okrutne oczy, i to dzięki nim zdałem sobie sprawę, że w niczym jej się nie

zmienił charakter.

Żarówka rzucająca spod sufitu bladawe światło i puste niemal półki stanowiły sklepową

scenografię, niestarającą się nawet być przykrywką dla rzeczywistego i oczywistego interesu, o

którym wiedział każdy, ale którego nikt nie przyjmował do wiadomości. Rosa Cabarcas zajmowała

się klientem, gdy cichutko wszedłem na paluszkach.

Nie wiem, czy rzeczywiście mnie nie poznała, czy też, dla zachowania pozorów, postanowi­

ła udawać. Usiadłem na ławeczce i czekając na swą kolej, spróbowałem przypomnieć sobie Rosę

sprzed lat. Gdy nic nam nie szwankowało, nieraz spieszyła mi z natychmiastową pomocą.

Chyba czytała w moich w myślach, bo spojrzała ku mnie i zaczęła przyglądać mi się za­

trważająco wnikliwie. Czas cię omija, westchnęła smutno. Chciałem ją pocieszyć:

Ciebie nie omija, ale ci i nie szkodzi, wręcz przeciwnie. Ja nie żartuję, odparła, nawet udało

mu się wskrzesić trochę tę twoją twarzyczkę zdechłego konia. Pewnie dlatego, że zmieniłem

stołówkę, odpowiedziałem nie bez złośliwości.

Ożywiła się. O ile mnie pamięć nie zawodzi, miałeś pałę galernika. Jak się trzyma? Wywi­

nąłem się: Pali mnie w tyłku, i jest to jedyna zmiana, jaka nastąpiła od naszego ostatniego spo­

tkania. Natychmiast postawiła diagnozę:

Nie używasz, to i boli. Po to go mam, po co go Pan Bóg stworzył, zawyrokowałem, ale i

dawniej też mnie paliło, nie ma się co oszukiwać, i to zawsze podczas pełni. Rosa zaczęła szperać

w swym przyborniku krawcowej, by po chwili wyciągnąć i otworzyć puszeczkę z zieloną pomadą

o zapachu arniki. Powiedz małej, żeby paluszkiem posmarowała ci bolące miejsce, o tak, zademon­

12

strowała, kręcąc z bezwstydną dosłownością wskazującym palcem. Odparłem, że Bogu dzięki jesz­

cze potrafię się obyć bez indiańskich smarowideł. Miast się speszyć, zakpiła: Och, mistrzu, daruj

mi życie, błagam. I przeszła do sedna.

Mała przebywa w pokoju od dziesiątej; jest śliczna, czysta i grzeczna, ale ledwie żywa ze

strachu, bo jedna z jej koleżanek puściła się z dokerem z Gayra i wykrwawiła się w dwie godziny.

Skądinąd nic w tym dziwnego, zastrzegła Rosa, bo ci z Gayra ponoć nawet mulice doprowadzają

do stanu łaski. I wróciła do tematu:

Biedne dziecko, jakby tego było mało, musi calusieńki boży dzień przyszywać guziki w fa­

bryce. Chyba to nie jest taka ciężka praca, wyraziłem zdziwienie. Tak się mężczyznom wydaje, od­

parła, ale to gorsze niż walenie kilofem. Przyznała mi się, że podała małej roztwór bromku z wa­

lerianą, po którym dziewczynka zasnęła. Wyraziłem obawę, czy aby odwoływanie się do współczu­

cia nie jest jeszcze jedną sztuczką prowadzącą do podniesienia ceny, ależ nie, oburzyła się, nigdy

nie cofam raz danego słowa. Ale, jak zwykle, zasady są niezmienne: wszystko płatne osobno,

gotówką i z góry. I tak się stało. Ruszyłem za nią przez podwórze, rozczulony jej zwiędniętą skórą i

tym, jak ciężko było jej się poruszać na spuchniętych nogach, opatulonych w grube bawełniane

pończochy. Księżyc w pełni zaczynał zajmować sam środek nieba i świat wyglądał jak zanurzony

w zielonych wodach. Nieopodal sklepu wznosiła się wiata przeznaczona na fety urzędników ad­

ministracji publicznej, pokryta dachem z palmowych liści, pod którym stało sporo skórzanych

stołków i wisiało kilka rozpiętych na słupach hamaków. Na tyłach podwórza, w miejscu, gdzie za­

czynał się las drzew owocowych, znajdował się budynek z niepalonej cegły, mieszczący sześć

sypialni z oknami przesłoniętymi płótnem przeciw komarom.

W jedynym zajętym pokoju świeciło się nikłe światełko, a w radioodbiorniku Tona la Negra

śpiewała o złych miłościach. Rosa Cabarcas nabrała powietrza i westchnęła:

Bolero to samo życie. Zgadzałem się z nią, ale dopiero dzisiaj mam odwagę to napisać.

Pchnęła drzwi, weszła i po chwili wyszła. Śpi, drobiażdżek, przestrzegła mnie.

Najlepiej byś zrobił, gdybyś pozwolił się jej wyspać, ile dusza zapragnie, twoja noc jest dłu­

ższa od jej nocy.

Byłem zakłopotany: To co mam wobec tego robić? Ty już będziesz wiedział najlepiej, co

masz robić, odparła z niezwykłą u niej łagodnością, ty tu rządzisz. Obróciła się i zostawiła mnie

sam na sam ze strachem.

Nie było już odwrotu. Ze ściśniętym sercem wszedłem do pokoju i zobaczyłem śpiącą

dziewczynkę, nagą i bezbronną w ogromnym łożu do wynajęcia, taką, jaką ją matka urodziła. Leża­

ła na boku, twarzą do drzwi, a padające na nią bezpośrednio światło było tak intensywne, że wydo­

bywało najmniejszy szczegół. Przysiadłem na brzegu łóżka, by przyjrzeć jej się w zauroczeniu

13

wszystkich pięciu zmysłów. Miała czarne włosy i letnie ciało. Poddano ją jakimś zabiegom

higienicznym i upiększającym, nie pomijając nawet ledwo wschodzącego meszku na wzgórku ło­

nowym. Skręcono jej włosy w loki, a paznokcie u dłoni i nóg pokryto lakierem naturalnym, ale

cera koloru melasy wyglądała na szorstką i zaniedbaną. Rysujące się dopiero piersi niewiele się

jeszcze różniły od chłopięcych, niemniej można było dostrzec, że wypychane są przez skrytą ener­

gię, która lada chwila eksploduje. Najprzyjemniejszą częścią jej ciała były duże stopy, w sam raz

do cichego stąpania, o długich i wrażliwych jak u rąk palcach. Mimo działającego wentylatora zla­

na była świetlistym potem, a upał dopiero narastał.

Za to nie można było się nawet domyślić wyglądu jej twarzy wypacykowanej, jakby tynk

kładli, pokrytej grubą warstwą pudru i dwiema tapetami różu, przystrojonej sztucznymi rzęsami i z

uczernionymi jakby sadzą brwiami i powiekami, i ustami obmalowanymi powiększająco jakąś

mazią czekoladową. Ale żadne gałgany czy kosmetyki nie były w stanie przesłonić jej przymiotów

najistotniejszych: dumnego nosa, zbiegających się brwi, pełnych ust. Pomyślałem: Milutki byczek

do walki.

O jedenastej udałem się za swoimi rutynowymi potrzebami higienicznymi do łazienki, gdzie

na krześle leżało jej ubranie ubogiej dziewczyny złożone niczym kreacja krezuski: sukienka z eta­

miny w motyle, żółte majtki z madapolamu i sandały z sizalu. Na wierzchu spoczywała straganowa

bransoletka i drobniutki łańcuszek z medalikiem Matki Boskiej. Na półeczce nad umywalką tore­

beczka ze szminką, różem, kluczem i kilkoma monetami. Wszystko tak tanie i zużyte, że nie potra­

fiłem wyobrazić sobie kogoś biedniejszego od niej.

Rozebrałem się i powiesiłem ubranie na wieszaku, najstaranniej jak mogłem, żeby nie po­

miąć jedwabiu koszuli i wyprasowanego lnu. Załatwiłem się do muszli klozetowej na siedząco, tak

jak mnie od dziecka uczyła Florina de Dios, ażeby nie pobrudzić brzegów muszli, sikając nadal -

bez fałszywej skromności - silnym i nieprzerwanym strumieniem dzikiego źrebaka, po czym poci­

ągając za łańcuszek, spuściłem wodę. Przed opuszczeniem łazienki przejrzałem się jeszcze w

wiszącym nad umywalką lustrze. Koń, który spojrzał na mnie, był nie tyle zdechły, co ponury, z ob­

wisłym podgardlem, opuchniętymi powiekami i resztkami mej grzywy pianisty. - Cholera - po­

wiedziałem mu - a co ja poradzę, skoro mnie nie kochasz?

Starając się nie obudzić dziewczyny, usiadłem nagi na łóżku, przyzwyczaiwszy już wzrok

do zwodniczego czerwonego światła, i przemierzyłem dotykiem jej ciało cal po calu. Opuszkiem

palca wskazującego przesunąłem po mokrym karku, a ona wzdrygnęła się w sobie, jakby prze­

biegło przez nią arpeggio, i chrząknąwszy, odwróciła się ku mnie i osnuła mnie chmurą swego

kwaśnego oddechu. Ścisnąłem jej nos między kciukiem i palcem wskazującym; otrząsnęła się, cof­

nęła głowę i nie przytomniejąc, odwróciła się do mnie plecami. Ulegając nagłej pokusie, spróbowa­

14

łem rozdzielić kolanem jej nogi. Raz i drugi oparła się, napinając uda. Zaśpiewałem jej do ucha:

Wokół łóżka Delgadiny aniołów cała gromada. Rozluźniła się nieco. Poczułem ciepły prąd w ży­

łach i moje nierychliwe zwierzę w stanie spoczynku przebudziło się z długiego letargu.

Delgadino, duszko moja, błagalnie i pożądliwie westchnąłem. Delgadino. Jęknęła posępnie,

wywinęła się z moich ud, odwróciła plecami i zwinęła jak ślimak w muszli. Napitek z waleriany

był widocznie nader skuteczny, zarówno wobec mnie, jak i wobec niej, bo nic się nie stało, ani jej,

ani nikomu. Ale nie obruszyło to mnie. Pomyślałem, że po co ma ją budzić ktoś tak upokorzony,

smutny i zimny jak nóżki w galarecie.

Wyraźnie i nieuchronnie rozbrzmiały wówczas dzwony o północy i zaczął się dzień 29

sierpnia, dzień męczeństwa świętego Jana Chrzciciela. Ktoś na ulicy płakał wniebogłosy i nikt nie

zwracał na to uwagi. Przeżegnałem się i pomodliłem zań, może mu się przyda, a i za siebie też się

pomodliłem, w podzięce za otrzymane łaski: Niech człek się żaden nie łudzi, że to, co dopiero się

budzi i ma nadejść, trwać będzie dłużej niż to, co sam dotąd widział na oczy własne.

Dziewczyna jęknęła przez sen i za nią też się pomodliłem:

Bo wszystko mija jednako i właśnie tak minąć musi. A następnie wyłączyłem na noc radio i

światło.

Obudziłem się o świcie, nie pamiętając, gdzie jestem.

Dziewczyna wciąż spała plecami do mnie i w tej samej pozycji płodowej. Nie mogłem

oprzeć się niejasnemu wrażeniu, że wstawała w ciemnościach i że słyszałem dochodzący z łazienki

odgłos wody płynącej z kranu, ale równie dobrze to wszystko mi się śniło. Doświadczałem czegoś

zupełnie nowego. Nieznane mi były fortele uwodzenia, zawsze na chybił trafił wybierałem sobie

narzeczone jednej nocy, kierując się raczej przystępnością ceny niż wdziękami, i kochaliśmy się,

nie kochając, na wpół ubrani najczęściej, ale zawsze w ciemnościach, by wyobrażać sobie, że jeste­

śmy lepsi. Tej nocy odkryłem nieprawdopodobną rozkosz w kontemplowaniu ciała śpiącej kobiety

bez bata pożądania czy zakłopotania wstydu.

Wstałem o piątej, dość niespokojny, bo mój niedzielny felieton powinien znaleźć się na

stole redakcyjnym przed dwunastą. Załatwiłem się, jak to regularnie zwykłem czynić o tej porze,

odczuwając jeszcze palenie księżyca w pełni, a kiedy pociągnąłem za łańcuszek, poczułem, że

wszystkie moje lęki z przeszłości spłynęły rurami kanalizacyjnymi. Kiedy odświeżony i ubrany

wróciłem do sypialni, dziewczyna spała na plecach, z twarzą obróconą ku uspokajającemu światłu

poranka, z rozrzuconymi na bok rękami, pani absolutna swego dziewictwa. Niech Bóg ci go

strzeże, powiedziałem jej. Wszystkie pieniądze, jakie jeszcze przy sobie miałem, te jej należne i

swoje, położyłem na poduszce i pocałunkiem w czoło pożegnałem się z nią na zawsze. Dom, jak

każdy burdel o świcie, był niemal rajem. Wyszedłem furtką od ogrodu, ażeby nikogo nie napotkać.

15

W prażącym słońcu ulicy zacząłem odczuwać ciężar mych dziewięćdziesięciu lat i odliczać minutę

po minucie minuty wszystkich nocy brakujących mi do śmierci.

Piszę rzecz tę w ogołoconej już niemal całkiem bibliotece mych rodziców, której regały

runą zresztą niebawem wskutek cierpliwej nieustępliwości korników. Koniec końców, mając na

względzie to, co mi jeszcze pozostało do zrobienia w życiu, mógłbym śmiało poprzestać na mych

słownikach wszelakiego rodzaju oraz na dwóch pierwszych seriach Epizodów narodowych don

Benita Pereza Galdosa i na Czarodziejskiej górze, dzięki której zdołałem zrozumieć nastroje mojej

matki wynaturzone przez gruźlicę.

W przeciwieństwie do innych mebli i mnie samego stół, przy którym piszę, wydaje się z

upływem czasu w coraz w lepszym zdrowiu, bo wyszedł spod ręki mego dziadka ze strony ojca,

cieśli okrętowego. Nawet jeśli nie muszę pisać, czyszczę stół codziennie rano z nadgorliwą pilno­

ścią, która doprowadziła do zguby tyle moich miłości. W zasięgu ręki mam moich książkowych

wspólników: obydwa tomy pierwszego ilustrowanego słownika Akademii Królewskiej z 1903

roku, Thesaurus języka kastylijskiego alias hiszpańskiego don Sebastiana de Covarrubias;

gramatykę don Andresa Bello, na wypadek gdyby zaistniała jakaś uzasadniona wątpliwość natury

semantycznej; nowatorski Diccionario ideologico don Julia Casaresa, szczególnie ze względu na

antonimy i synonimy; Vocabolario della Lingua Miana Nicoli Zingarellego, by mieć styczność z

językiem mojej matki, znanym mi od kołyski; wreszcie słownik łaciny, którą uważam za swój

język rodzimy, a to dlatego, iż ona to dała życie moim dwóm pierwszym językom.

Z lewej strony biurka zawsze trzymam pięć arkusików papieru satynowanego, formatu

biurowego, dla mojego niedzielnego felietonu, i rożek z piaskiem do listów, który przedkładam nad

nowoczesny bibularz. Z prawej mam zaś kałamarz i lekką obsadkę z balsy ze złotą stalówką, wciąż

piszę bowiem piórem, stawiając litery podług wzorców pisma romantycznego, jakiego nauczyła

mnie Florina de Dios, by uchronić mój charakter pisma przed urzędową kaligrafią swego małżon­

ka, notariusza i buchaltera przysięgłego do ostatnich dni swoich. Już jakiś czas temu w gazecie na­

rzucono nam wymóg pisania na maszynie, by sprawniej wyliczać tekst do składu linotypowego i

dokładniej przygotowywać makietę, ale nigdy nie mogłem się dostosować do tej szkodliwej nowin­

ki. Nadal pisałem więc piórem, by później przepisywać tekst na maszynie - stukając palcami w kla­

wisze jak dziobiąca kura - dzięki wątpliwemu przywilejowi bycia najstarszym pracownikiem. Teraz

już jako emeryt, ale wciąż pod bronią, korzystam ze świętego przywileju pisania w domu,

odłączam telefon, żeby nikt mi nie przeszkadzał, i nie mam cenzora, który zagląda mi przez ramię,

sprawdzając, co też tam piszę.

Mieszkam bez psów, ptaków i bez służby, jeśli nie liczyć wiernej Damiany, która wyciągała

mnie w przeszłości z niewyobrażalnych wprost opresji, a teraz przychodzi raz w tygodniu, żeby

16

zrobić, co jest do zrobienia, pomimo swego stanu, bo i niedowidzi, i z głową już u niej nie naj­

lepiej. Matka na łożu śmierci błagała mnie, bym się ożenił młodo, z białą kobietą, i byśmy mieli co

najmniej trójkę dzieci, w tym córkę, która odziedziczyłaby po niej imię, tak jak ona odziedziczyła

je po swojej matce, a ta z kolei po swojej. Prośbę zakarbowałem sobie w pamięci, ale młodość była

dla mnie pojęciem tak płynnym, że ciągle wydawało mi się, że mam jeszcze czas. Do owego upal­

nego popołudnia, kiedy to w domu rodziny Palomares de Castro w Pradomar pomyliłem drzwi i

zobaczyłem całkiem nagą Ximenę Ortiz, młodszą z córek gospodarzy, odpoczywającą w czas sjesty

w sąsiednim pokoju. Leżała plecami do drzwi, chcąc zatem przez ramię spojrzeć na intruza, od­

wróciła tak szybko głowę, że nie zdążyłem uciec. Och, przepraszam, zdołałem jedynie wykrztusić z

duszą na ramieniu. Uśmiechnęła się i obróciła z wdziękiem gazeli, ukazując mi się w całej okazało­

ści. Pokój zdawał się przesycony jej intymnością. Całkiem naga nie była, gdyż za uchem miała tru­

jący kwiat o pomarańczowych płatkach, jak Olimpia Maneta, a poza tym również naszyjnik z drob­

nych pereł, a na prawym nadgarstku złotą bransoletkę. Do głowy by mi nie przyszło, że kiedykol­

wiek w całym czekającym mnie życiu uda mi się zobaczyć coś równie przejmującego, i dziś mogę

zapewnić, że miałem rację.

Cofnąłem się i jak mogłem najszybciej, trzasnąłem za sobą drzwiami, zawstydzony swym

brakiem taktu, postanawiając z całą determinacją zapomnieć o niej. Ximena Ortiz nie dała mi jed­

nak o sobie zapomnieć. Za pośrednictwem wspólnych koleżanek przesyłała mi bileciki, dwu-znacz­

ne liściki z brutalnymi groźbami, podczas gdy równolegle już zaczynała krążyć wieść, że szalejemy

z miłości do siebie, aczkolwiek nigdy nie zamieniliśmy ze sobą słowa. Nie sposób było się oprzeć.

Miała oczy zdziczałej kotki, ciało równie prowokujące w ubraniu, jak i bez, i gęste włosy ze

zmierzwionego złota, których kobieca woń doprowadzała mnie do takiego stanu, że z wściekłości

zalewałem poduszkę łzami. Wiedziałem, że nigdy nie przerodzi się to w miłość, ale szatański urok,

jaki na mnie wywierała, był tak upajający, że usiłowałem wytrzeźwieć z niego, rzucając się na

pierwszą lepszą zielonooką kurewkę. Nigdy nie udało mi się zdusić wspomnienia o nagiej Ximenie

na łóżku w Pradomar, więc złożyłem broń, występując jak najformalniej o jej rękę, zaręczając się z

nią i zapowiadając ślub przed Zielonymi Świątkami.

Wieść wywarła większe wrażenie w chińskiej dzielnicy niż na salonach. Z początku wywo­

ływała kpiarskie komentarze, z czasem przeistoczyła się jednak w swoiste rozczarowanie uczonych

panienek, postrzegających małżeństwo raczej jako błazenadę niż sakrament. Narzeczeństwo moje

wypełniło wszystkie rytuały chrześcijańskiej moralności w scenerii amazońskich orchidei i

wiszących paproci w domu mojej narzeczonej. Zjawiałem się tam regularnie o siódmej wieczorem,

cały białolniany, z nieodzownym i miłym drobiazgiem rękodzielno-odpustowym czy też bom­

bonierką szwajcarskich czekoladek, i rozmawialiśmy pół szyfrem, pół serio do dziesiątej, w czuj­

17

nym towarzystwie ciotki Argenidy, która ledwie zatrzepotała powiekami, już zasypiała, jak

wszystkie przyzwoitki z owowczesnych powieści.

Im bliżej się poznawaliśmy, tym Ximena stawała się bardziej żarłoczna, zrzucając z siebie

gorsety i halki w miarę narastania dokuczliwych czerwcowych upałów, i z łatwością można było

sobie wyobrazić, jaką niszczycielską siłę okaże w półmroku. Po dwóch miesiącach nie mieliśmy

już o czym rozmawiać, a ona znienacka poddała temat dzieci, bez słowa, przyjmując mnie z

szydełkiem w ręku i robiąc z wełny buciki dla niemowląt. Grzeczny narzeczony, nauczyłem się

przy niej szydełkować i tak upływały nam zbędne godziny pozostałe do ślubu, podczas gdy ja

robiłem szydełkiem niebieskie buciki dla chłopczyków, ona zaś różowe dla dziewczynek, oboje

ciekawi, które z nas trafi, dopóki nie wyszydełkowaliśmy tego dla ponad pół setki dzieci. Tuż przed

dziesiątą wsiadałem do powozu i ruszałem do chińskiej dzielnicy, by przeżyć swoją noc w bożym

spokoju.

Huczne wieczory kawalerskie, jakie mi urządzano w chińskiej dzielnicy, a sztywne imprezy,

jakie na moją cześć wydawano w Resursie, to były dwa odmienne, a nawet przeciwstawne światy,

co pozwoliło mi ostatecznie rozeznać, który z obu tych światów był rzeczywiście moim światem, i

wykoncypowałem sobie, że i jeden, i drugi, ale każdy we właściwych dla siebie godzinach, będąc

w jednym z nich, widziałem bowiem, jak drugi się oddala z rozdzierającym westchnieniem wyda­

wanym przez żegnające się na pełnym morzu statki. Ostatni wieczór kawalerski, w Poder de Dios,

noc przed ślubem, zakończył się ceremonią, której odprawienie mogło wpaść do głowy tylko i

wyłącznie pewnemu księdzu galisyjskiemu, od dawna osiadłemu na mieliźnie lubieżności: wystroił

cały damski personel w białe welony i zaopatrzył w białe wiązanki ślubne, aby wszystkie poślubiły

mnie w powszechnym sakramencie. Była to noc wielkiego bluźnierstwa, podczas której dwa­

dzieścia dwie oblubienice przysięgły mi miłość i posłuszeństwo, a ja im wierność i oparcie aż do

śmierci.

Przeczucie, że coś się nieuchronnie stanie, nie dawało mi zasnąć przez resztę nocy. Od świ­

tu liczyłem każde uderzenie katedralnego zegara, kwadrans po kwadransie, godzina po godzinie, aż

wreszcie nastąpiło siedem coraz bardziej napawających mnie strachem uderzeń, z których wy­

biciem powinienem już być w kościele. Telefon zaczął dzwonić o ósmej; dzwonił długo, uporczy­

wie, nieprzewidywalnie, przez ponad godzinę. Nie tylko go nie odbierałem: ja nawet nie oddycha­

łem. Tuż przed dziesiątą zastukano do drzwi; najpierw rozległo się pukanie, później walenie

pięścią, wreszcie krzyki osób znanych i odrażających. Bałem się, że wyważą drzwi z powodu

jakiegoś nieszczęścia, ale około jedenastej zaległa pełna napięcia cisza, jaka zapada po strasznych

katastrofach.

18

Wtedy zapłakałem nad nią, i nad samym sobą zapłakałem, i pomodliłem się gorliwie o to,

ażeby już nigdy więcej jej nie spotkać do końca dni swoich. Któryś ze świętych wysłuchał mnie,

choć połowicznie, bo Ximena Ortiz wyjechała z kraju tej samej nocy i wróciła po dwudziestu do­

piero latach, szczęśliwie wydana za mąż i jako matka siedmiorga dzieci, których mogłem być oj­

cem.

Niemało zabiegów musiałem wszcząć, by zachować i swoje stanowisko w „El Diario de La

Paz”, i swój cotygodniowy felieton po sprokurowaniu takiego towarzyskiego af rontu. Nie z tego

jednak powodu przesunięto mój stały artykuł na stronę jedenastą, ale z przyczyny ślepego impetu, z

jakim nastał wiek dwudziesty. Postęp zawładnął miastem. Wszystko się zmieniło; zaczęły latać

samoloty i jakiś przedsiębiorczy człek cisnął z junkersa workiem listów i wymyślił pocztę lotniczą.

Nie uległy żadnej przemianie jedynie moje felietony.

Młode pokolenia atakowały je, widząc w nich mumię przeszłości, którą powinno się odsta­

wić do lamusa, ale ja utrzymałem je w tym samym tonie, bez żadnych koncesji i na przekór odno­

wicielskim prądom. Byłem głuchy na wszystko. Skończyłem czterdzieści lat, ale młodzi dzien­

nikarze nazywali moje felietony Kolumną Koszałka Opałka. Ówczesny naczelny wezwał mnie do

siebie i poprosił, żebym dostosował się do nowych tendencji. Z uroczystą powagą, jakby właśnie

przed chwilą sam na to wpadł, oświadczył: Świat idzie do przodu.

Tak, odpowiedziałem, do przodu, ale nieustannie kręcąc się wokół Słońca. Utrzymał mój

niedzielny felieton, bo nie znalazł na moje miejsce nowego depeszowca. Dziś wiem nie tylko, że

miałem rację, ale wiem również dlaczego. Młodzi z mojego pokolenia, rzuciwszy się żarłocznie na

życie, zapomnieli w żywy kamień o nadziejach wiązanych z przyszłością, póki rzeczywistość nie

przekonała ich, że przyszłość nie jest taka, jaka im się marzyła, i wtedy odkryli nostalgię. A tam

czekał na nich mój niedzielny felieton, niczym archeologiczna relikwia pośród zgliszcz przeszłości,

i pojęli wówczas, że skierowany jest zarówno do starych, jak i do tych młodych, którzy nie boją się

zestarzeć. Felieton wrócił więc na strony redakcyjne, a w specjalnych okolicznościach drukowany

był nawet na pierwszej stronie.

Tym, którzy pytają, zawsze i zgodnie z prawdą odpowiadam: przez kurwy nie miałem czasu

się ożenić.

Aczkolwiek muszę przyznać, że nieznane mi było to usprawiedliwienie aż do dnia moich

dziewięćdziesiątych urodzin, kiedy opuszczałem dom Rosy Cabarcas zdecydowany już nigdy

więcej nie kusić losu. Czułem się dziwnie inaczej. Nastrój mi się popsuł na widok posterunków

wojskowych rozstawionych wokół parkowego ogrodzenia. Zastałem Damianę myjącą na czwora­

kach podłogę w salonie i młodość jej ud w jej wieku przyprawiła mnie o drżenie z innej epoki.

Widocznie poczuła to, bo szybko opuściła spódnicę. Nie mogłem się oprzeć pokusie i jednak zada­

19

łem jej to pytanie: Niech Damiana powie, co najbardziej Damiana pamięta? Pamiętać to niczego

nie pamiętam, odparła, ale jak już pan zapytał, to mi się wszystko przypomniało. Poczułem ucisk w

piersi. Nigdy nie byłem zakochany, powiedziałem jej.

Ona zaś, niemal wpadając mi w słowo, odparła: A ja byłam. I nie przerywając zmywania

podłogi, dokończyła: dwadzieścia lat łzy lałam przez pana. Serce mi skoczyło.

Chcąc wyjść z tego jakoś honorowo, stwierdziłem: Byłaby z nas całkiem niezła parka. I po

co mi pan to teraz mówi, skwitowała z żalem, teraz to już nawet pociechy w tym nie znajdę. A wy­

chodząc z domu, jakby nigdy nic wyznała: Nie uwierzy mi pan, ale wciąż jestem dziewicą, dzięki

Bogu.

Nieco później odkryłem, że w całym domu poustawiała wazony z czerwonymi różami, a na

poduszce złożyła karteczkę: Rzyczę by dożył pan stolat. Czując absmak po tym wszystkim,

usiadłem do biurka, by dokończyć porzucony poprzedniego dnia felieton. I nie odrywając się już od

pracy, skończyłem go pisać w niecałe dwie godziny, ukręciwszy łabędziowi szyję, żeby wszystko

wyszło z dna trzewi, ale bez śladu jakiegokolwiek szlochu. Pod natchnieniem, które zaczęło spły­

wać na mnie pod koniec pisania, postanowiłem zakończyć felieton zapowiedzią, iż nim właśnie do­

prowadzam do szczęśliwego końca długie i godziwe życie, nie umierając wszakże.

Miałem zamiar zostawić artykuł w portierni redakcji gazety i wrócić do domu. Ale nie udało

mi się. Cały personel czekał na mnie, by uczcić moje urodziny. Budynek był w remoncie, obsta­

wiony rusztowaniami, wszędzie walał się gruz, ale na czas uroczystości roboty zostały wstrzymane.

Na warsztacie stolarskim stały napoje czekające na wzniesienie toastu i prezenty w kolorowo fanta­

zyjnych opakowaniach. Cokolwiek oszołomiony błyskami lamp, pozowałem na tym tle do pamiąt­

kowych zdjęć.

Szczerze się uradowałem, spotkawszy tam dziennikarzy z radia i z innych dzienników wy­

chodzących w naszym mieście: z konserwatywnej „La Prensa”, z liberalnego „El Heraldo” i z sen­

sacyjnej popołudniówki „El Nacional”, starającej się uśmierzyć napięcia polityczno--społeczne

materiałami w tonacji odcinkowych romansideł. W tym, że znaleźli się tu wszyscy razem, nie było

niczego dziwnego, bo zgodnie z duchem naszego miasta żołnierze utrzymywali więzy przyjaźni,

podczas gdy wojny prasowe wywoływali i prowadzili marszałkowie.

Przybył również w charakterze prywatnej osoby oficjalny cenzor, don Jeronimo Ortega,

którego przezywaliśmy Odrażający Drab z Dziewiątej Punkt, bo zawsze zjawiał się w redakcji o tej

właśnie godzinie, ze swym krwawym ołówkiem konserwatywnego satrapy. I siedział tak długo, do­

póki nie nabrał całkowitej pewności, że w porannym wydaniu nie będzie ani jednej karalnej literki.

Darzył mnie osobistą awersją za moje sadzenie się na arbitra gramatyki, a może i dlatego, że uży­

wałem włoskich słów - nie zaznaczając ich cudzysłowem czy też kursywą - gdym odnosił wraże­

20

nie, że niosą z sobą większy ładunek ekspresji niż hiszpańskie wyrażenia, co zresztą, ze względu na

syjamskie podobieństwo obu tych języków, powinno być, moim zdaniem, powszechnie stosowaną

zasadą. Po czterech latach znoszenia go z zaciśniętymi zębami w końcu go zaakceptowaliśmy jako

nasz chodzący wyrzut sumienia.

Sekretarki wniosły do salonu tort z dziewięćdziesięcioma zapalonymi świeczkami, które po

raz pierwszy postawiły mnie wobec faktycznej liczby moich lat. Musiałem powstrzymać łzy, kiedy

zaśpiewano mi sto lat, i nagle bez żadnej przyczyny przypomniałem sobie dziewczynkę. Nie był to

strach, ale zapóźnione współczucie dla osoby, której nie spodziewałem się zachować w pamięci.

Kiedy anioł już przeleciał, ktoś włożył mi do ręki nóż, żebym pokroił tort. Nie chcąc narazić się na

kpiny, nikt nie zaryzykował przemówienia. Wolałbym umrzeć niż wygłosić w odpowiedzi swoje.

Na zakończenie uroczystości redaktor naczelny, którego nigdy nie darzyłem nadmierną sympatią,

sprowadził nas na bezlitosną ziemię. A teraz, nasz szanowny dziewięćdziesięciolatku: Gdzie pański

felieton?

To prawda, że przez cały wieczór czułem, jak kartki felietonu niemal mnie parzą w kieszeni,

ale byłem tak głęboko poruszony, że nie miałem serca psuć im uroczystości moją rezygnacją. Od­

parłem: A dziś dla odmiany go nie mam. Naczelny był wyraźnie rozgniewany uchybieniem bez

precedensu nienotowanym od zeszłego wieku. Chociaż raz proszę o wyrozumiałość, od­

powiedziałem mu, miałem tak ciężką noc, że obudziłem się ciemny jak tabaka w rogu. I o tym wła­

śnie trzeba było napisać, odparł z charakterystycznym dlań kwaśnym poczuciem humoru. Czytel­

nicy chcieliby się dowiedzieć z pierwszej ręki, jak się żyje z dziewięćdziesiątką na karku. Jedna z

sekretarek wtrąciła się. A może to słodki sekret - i spojrzała na mnie złośliwie: Czy to możliwe?

Krew uderzyła mi do głowy. A niech to diabli, pomyślałem, rumieniec nie należy do lojalnych

sprzymierzeńców. Inna z sekretarek, promieniejąc, wyciągnęła ku mnie palec wskazujący. Sama

rozkosz! Pan jeszcze potrafi się staroświecko rumienić. Po jej impertynencji na już palącym mnie

rumieńcu wystąpił kolejny rumieniec. Coś mi mówi, że ta noc nie minęła na darmo, odezwała się ta

pierwsza: Tylko pozazdrościć! I pocałunkiem wymalowała mi swoje usta na policzku.

Fotografowie tylko na to czekali. Skonfundowany, oddałem felieton naczelnemu i wyjaśniłem mu,

że to, co powiedziałem przedtem, to oczywiście był żart, proszę, oto artykuł, po czym, oszołomiony

ostatnią salwą braw, uciekłem, nie chcąc być przy tym, jak odkryją, że jest to list z rezygnacją po

pół wieku niewolniczych galer.

Gdy później w nocy rozpakowywałem prezenty, wciąż jeszcze odczuwałem lęk. Linotypiści

nie trafili, obdarowując mnie elektrycznym ekspresem do kawy, których nazbierało mi się już trzy z

poprzednich urodzin. Typografowie podarowali mi pełnomocnictwo do odebrania kota rasy angora

z miejskiego schroniska dla zwierząt. Księgowość dała mi symboliczną bonifikatę. Sekretarki po­

21

darowały mi trzy pary jedwabnych kalesonków z odbitymi śladami ust i karteczką, na której napi­

sały, że w każdej chwili gotowe są mi je zdjąć. Pomyślałem sobie, że jednym z uroków starości są

prowokacje, na jakie pozwalają sobie młode panny, przekonane, że jesteśmy już złomem wycofa­

nym z ruchu.

Nigdy nie dowiedziałem się, kto przesłał mi płytę z dwudziestoma czterema preludiami

Szopena w wykonaniu Stefana Askenasego. Dziennikarze w większości podarowali mi modne w

tym czasie książki. Rozpakowywałem jeszcze prezenty, kiedy zadzwoniła Rosa Cabarcas z pyta­

niem, którego nie chciałem usłyszeć: A tobie co się stało z tą małą? Nic, odpowiedziałem bez na­

mysłu. Ładne mi nic, nawet jej nie obudziłeś, z pretensją stwierdziła Rosa Cabarcas. Żadna kobieta

nigdy nie wybaczy mężczyźnie takiej wzgardy akurat wtedy, kiedy ma to być jej pierwszy raz. Na

swoją obronę wywodziłem, że to niemożliwe, by mała była aż tak wycieńczona samym przyszywa­

niem guzików, i że być może udawała śpiącą, bojąc się tego, co ją czeka. Najgroźniejsze w tym

wszystkim, powiedziała Rosa, jest tylko to, że mała naprawdę myśli, że ty już się po prostu nie na­

dajesz, a wolałabym, żeby nie zaczęła o tym paplać na lewo i prawo.

Chciała mnie zbić z pantałyku, ale się nie dałem. Nawet gdyby tak w istocie było, stan, w

jakim się ta mała znajduje, jest tak beznadziejny, że to ona - nieważne, śpiąca czy nieśpiąca - do

niczego się nie nadaje: a może i się nadaje, ale do łóżka szpitalnego. Rosa Cabarcas spuściła z tonu:

To wszystko przez ten pośpiech, z jakim ją szykowano, ale to można naprawić, zobaczysz. Przy­

rzekła wydobyć z dziewczynki, co się da, a gdyby okazało się, że zachodzi taka konieczność,

zmusić ją nawet do zwrotu pieniędzy, no i co ty na to? Daj spokój, powiedziałem, nic się takiego

nie stało, za to przynajmniej odkryłem, iż z takich swawoli po prostu wyrosłem. W tym sensie mała

ma rację: już się nie nadaję. Odłożyłem słuchawkę, przepełniony nigdy mi przedtem nieznanym

uczuciem odzyskanej wolności, zerwawszy wreszcie kajdany trzymające mnie w poddaństwie od

trzynastego roku życia.

O siódmej wieczorem byłem gościem honorowym na koncercie Jacques’a Thibauda i Alfre­

da Cortota w sali Towarzystwa Sztuk Pięknych, podczas którego przepięknie wykonali sonatę na

skrzypce i fortepian Cesara Francka, a w przerwie musiałem wysłuchać nieprawdopodobnych kom­

plementów. Maestro Pedro Biava, nasz wielki muzyk, siłą właściwie zaciągnął mnie do garderoby,

by przedstawić mnie artystom. Tak się zmieszałem, że pogratulowałem im interpretacji sonaty

Schumanna, której nie zagrali, i ktoś grubiańsko poprawił mnie przy wszystkich obecnych. Wśród

miejscowego środowiska mogło powstać wrażenie, żem w ignorancji swej pomylił dwie sonaty, co

dodatkowo pogłębiłem, usiłując usprawiedliwić się mętnie w opublikowanej po tygodniu recenzji z

koncertu.

22

Po raz pierwszy w życiu poczułem, że jestem zdolny zabić. Wróciłem do domu podjudzany

przez złe licho podszeptujące mi niszczące odpowiedzi, których nie udzieliłem w odpowiednim

czasie, i mimo muzyki i książek złość mi nie odeszła. Na szczęście Rosa Cabarcas wyprowadziła

mnie z szału, wrzeszcząc przez telefon:

Mam gazetę i nie posiadam się z radości: byłam przekonana, że kończysz nie

dziewięćdziesiąt, ale sto lat. Odpowiedziałem jej przez zęby: Rozumiem, że wypadłem w twoich

oczach jak ostatnia pierdoła, tak? Wprost przeciwnie, odparła, naprawdę byłam zaskoczona, że tak

świetnie wyglądasz. I naprawdę się cieszę, że nie jesteś jednym z tych starych świntuchów, co to

dodają sobie lat, żeby ludzie podziwiali, jak dobrze się trzymają.

I nagle wolta: Mam oczywiście prezencik dla ciebie. Zaskoczyła mnie całkiem. A co

takiego? Nasza dziewczynka, odrzekła.

Nie zastanawiałem się ani przez chwilę. Dziękuję, powiedziałem, ale już mi przeszło. Rosa

ciągnęła jakby nigdy nic: Wysyłam ci ją do domu owiniętą w papier satynowany i po kąpieli

parowej w dymach z drewna sandałowego, wszystko gratis. Nie zmieniłem zdania, ona z kolei za­

częła tłumaczyć się dość pokrętnie, ale chyba - takie odniosłem wrażenie - szczerze. Usprawiedli­

wiała się, że dziewczyna w piątek znajdowała się w tak żałosnym stanie, bo była po calusieńkim

dniu machania igłą i naparstkiem, dwieście guzików przyszyła. Że owszem, rzeczywiście strasznie

się boi krwawych gwałtów, ale już została poinstruowana w kwestii ofiary. Że tamtej nocy ze mną

wstała, by pójść do łazienki, a ja spałem tak mocno, że nie miała serca mnie budzić, a z kolei mnie

już nie było, kiedy obudziła się rano. Obruszyłem się tym, co zdało mi się niepotrzebnym zupełnie

kłamstwem. No dobrze, kontynuowała Rosa Cabarcas, nawet jeśli jest tak, jak ci się wydaje, to

dziewczynie jest naprawdę przykro. Stoi tu przy mnie, biedactwo. Chcesz z nią porozmawiać? Nie,

na miłość boską, odparłem.

Właśnie zacząłem pisać, kiedy zadzwoniła sekretarka z gazety. Z informacją, że prezes za­

prasza mnie do siebie na jutro na jedenastą rano. Stawiłem się punktualnie. Huk prac remontowych

zdawał się nie do wytrzymania, uderzenia młotów, unoszący się betonowy pył i dym smoły czyniły

atmosferę cokolwiek dziwną, ale w redakcji nauczono się myśleć w rutynie chaosu.

Chłodne i ciche biura prezesa tkwiły dla odmiany w kraju może i idealnym, ale nie naszym.

Trzeci Marco Tulio, o młodzieńczym wyglądzie, ujrzawszy mnie w drzwiach swego gabine­

tu, wstał i nie przerywając telefonicznej rozmowy, uścisnął mi dłoń ponad biurkiem i wskazał, bym

raczył spocząć. Przez myśl mi nawet przeszło, że po drugiej stronie linii telefonicznej nie ma

nikogo i że prezes odgrywa tę farsę, aby zrobić na mnie wrażenie, ale szybko zorientowałem się, że

rozmawia z gubernatorem i był to zaiste trudny dialog pomiędzy dwoma serdecznymi wrogami.

23

Ponadto śmiem sądzić, że starał się wobec mnie pozować na człowieka energicznego i silnego,

choć zarazem całą swą rozmowę z przedstawicielem władzy odbył na stojąco.

Już na pierwszy rzut oka widać było, że schludność jest jego obsesją. Skończył właśnie

dwadzieścia dziewięć lat, znał cztery języki i posiadał dyplomy ukończenia trzech zagranicznych

uczelni, w odróżnieniu od pierwszego dożywotniego prezesa i swego dziadka ze strony ojca, który

został praktykującym dziennikarzem, zbiwszy wpierw fortunę na handlu kobietami. Był gładki w

obyciu, przesadnie elegancki i pogodny, i tylko fałszywe tony w jego głosie czyniły tę wytworność

kancerowatą. Miał na sobie sportową marynarkę ze świeżą orchideą w klapie i wszystko na nim

leżało jak ulał, ale wszystko, co miał na sobie, nie było uszykowane pod nasz uliczny żar, lecz

skrojone na miarę wiecznej wiosny jego gabinetu. Po dwóch godzinach spędzonych przed lustrem,

by jako tako się ubrać, poczułem jarzmo biedy i złość we mnie zakipiała.

To było jednak nic, bo jad śmiertelny sączył się z wykonanego w trakcie uroczystości dwu­

dziestopięciolecia gazety panoramicznego zdjęcia, na którym krzyżykiem nad głową zaznaczono

zmarłe od tego czasu osoby. Stałem tam trzeci od prawej, w słomkowym kapeluszu, w krawacie za­

wiązanym na gruby węzeł i ze spinką z perłą, z pierwszym wąsem pułkownika w cywilu, jaki nosi­

łem do czterdziestki, i w okularach w metalowej oprawce prezbiteriańskiego seminarzysty, bez

których tak naprawdę nie mogłem się obyć dopiero pół wieku później. Przez lata trafiałem na tę

wędrującą po ścianach różnych gabinetów fotografię, ale dopiero teraz jej znaczenie stało się dla

mnie tak boleśnie jasne: z czterdziestu ośmiu pracujących wówczas żyło nas tylko czterech, a naj­

młodszy odsiadywał karę dwudziestu lat za wielokrotne morderstwo.

Prezes skończył rozmawiać przez telefon, przyłapał mnie na przyglądaniu się fotografii i

uśmiechnął się.

Krzyżyki to nie ja, powiedział. To w złym guście. Usiadł przy biurku i zmienił ton: mam na­

dzieję, że nie obrazi się pan, jeśli powiem, że jest pan najbardziej nieprzewidywalnym czło­

wiekiem, jakiego znam. I widząc moje zdziwienie, nie zwlekał dłużej: A twierdzę tak ze względu

na pańską rezygnację. Z niejakim trudem zdołałem mu odpowiedzieć: to całe życie. Odrzekł, że

właśnie dlatego nie jest to trafna decyzja. Felieton w jego ocenie był znakomity i wszystko, co na­

pisałem w nim o starości, należy do najwspanialszych stronic, jakie kiedykolwiek zdarzyło mu się

przeczytać, stąd w jego mniemaniu pozbawione sensu jest zakończenie go decyzją, która wygląda

na śmierć cywilną. Na szczęście - dodał - Odrażający Drab z Dziewiątej Punkt przeczytał felieton

już po złamaniu strony redakcyjnej i uznał go za niedopuszczalny. Nie konsultując się z nikim, po­

kreślił tekst od góry do dołu swym inkwizytorskim ołówkiem. Kiedy rano się o tym dowiedziałem,

poleciłem wysłać notę protestacyjną do miejscowych władz.

24

To mój obowiązek, oczywiście, ale między nami mówiąc, mogę się panu przyznać, że bar­

dzo jestem wdzięczny cenzorowi za jego arbitralność. To znaczy, nie miał najmniejszego zamiaru

akceptować mojej decyzji o przerwaniu pisania stałego felietonu. Błagam na wszystko, powiedział.

Proszę nie opuszczać statku na pełnym morzu. I zakończył wytwornie: Przed nami tyle jesz­

cze rozmów o muzyce.

Wydał mi się tak zdeterminowany, że nie śmiałem pogłębiać dzielącej nas różnicy zdań

jakąś błahą wymówką. Niemniej istotny problem polegał na tym, że nawet teraz nie potrafiłem

znaleźć porządnego argumentu za wyjściem z kieratu i przeraziła mnie myśl, że mogę raz jeszcze

wyrazić zgodę, byle zyskać na czasie.

Musiałem się hamować, żeby nie zdradzić się z bezwstydnym wzruszeniem wyciskającym

mi łzy. I znów, jak zawsze, ustaliliśmy to co zawsze, od tylu lat.

W następnym tygodniu, w stanie bliższym konfuzji niż radości, zaszedłem do schroniska,

by odebrać podarowanego mi przez drukarzy kotka. Ze zwierzętami mam złą chemię, tak jak i z

dziećmi, które jeszcze nie nauczyły się mówić. Jakby nie one, ale ich dusze były całkiem nieme.

Nie żebym czuł nienawiść, ale nie znoszę ich, bo nie nauczyłem się z nimi pertraktować. Odnoszę

wrażenie, że to wbrew naturze, by mężczyzna dogadywał się lepiej ze swoim psem niż z własną

żoną i uczył go jeść i wydalać w ściśle określonych godzinach, odpowiadać na pytania i dzielić

smutki. Ale gdybym nie odebrał kota, popełniłbym afront wobec typografów. A poza tym był to

przepiękny okaz angory, o błyszczącej i różowawej sierści i świecących oczach, którego

miauczenie ocierało się już o pełne słowa. Przekazano mi go w wiklinowym koszyku z cer­

tyfikatem rodowodowym i poradnikiem obsługi, takim jak instrukcja składanego roweru.

Wojskowy patrol przed wpuszczeniem przechodniów na teren parku San Nicolas sprawdzał

ich dowody tożsamości. Nigdy czegoś podobnego nie widziałem i nie potrafiłbym sobie wyobrazić

czegoś równie przygnębiającego jako symptomu mojej starości. Był to czteroosobowy patrol, do­

wodzony przez młodziutkiego oficera, właściwie dzieciaka jeszcze. Żołnierzami byli twardzi i

małomówni, pachnący stajnią mężczyźni z równin stepowych. Oficer, o policzkach w czerwone

placki, charakterystycznych dla andyjskich górali, którzy trafili na nadmorskie plaże, czujnie przy­

glądał się wszystkim.

Sprawdziwszy mój dowód tożsamości i legitymację prasową, zapytał, co mam w koszyku.

Kota, odpowiedziałem.

Chciał go zobaczyć. Odkryłem wieko, zachowując daleko idącą ostrożność, ażeby nie spło­

szyć kota, ale jeden z patrolujących wolał sprawdzić, czy w koszyku nie ma czegoś więcej, i kot za­

drapał go. Oficer odsunął delikatnie acz zdecydowanie żołnierza. Cudny angora, stwierdził.

25

Zaczął głaskać kota i coś mu szeptać, i kot nie rzucił się nań z pazurami, ale i nie zare­

agował jakoś szczególnie.

W jakim jest wieku? zapytał oficer. Nie wiem, dostałem go właśnie w prezencie. Pytam, bo

widać, że to stary kot, będzie miał z dziesięć lat, może więcej. Chciałem zapytać go, skąd wie, i za­

dać mu jeszcze parę pytań, ale mimo jego dobrych manier i kwiecistej mowy nie czułem się na

siłach, ażeby wdawać się z nim w konwersacje. Wydaje mi się, że to porzucony kot, które niejedno

przeżył, powiedział. Niech go pan dokładnie obserwuje i nie stara się dostosować do siebie, ale na

odwrót, niech pan mu pozwoli chadzać własnymi ścieżkami i czeka, póki nie zyska pan jego zaufa­

nia. Przymknął wieko koszyka i zapytał mnie:

A co pan robi? Jestem dziennikarzem. Od dawna? Od stu lat, odparłem. Nie wątpię w to,

odparł. Uścisnął mi dłoń i pożegnał się ze mną zdaniem, które równie dobrze mogło być dobrą

radą, co groźbą:

- Proszę uważać na siebie.

W południe wyłączyłem telefon, by skryć się w wybornym programie muzycznym: rapsodia

na klarnet i orkiestrę Wagnera, Debussy’ego rapsodia na saksofon altowy i orkiestrę i kwintet

smyczkowy Brucknera, rajski zakątek w kataklizmie jego dzieł. I rychło przeniosłem się w ciemną

otulinę studia. Poczułem zarazem, jak pod stołem prześlizguje się coś, co nie sprawiało wrażenia

żywego ciała, ale czegoś nadprzyrodzonego, i ociera się o moje nogi. Skoczyłem jak oparzony,

wrzeszcząc wniebogłosy. Był to kot ze wspaniale napuszonym ogonem, ze swą tajemniczą ospało­

ścią i swym mitycznym rodem, i nie potrafiłem opanować dreszczy na myśl, że przebywam sam w

domu z żywą, acz nie ludzką istotą.

Kiedy w katedrze wybiła siódma, na niebie w kolorze róż błyszczała jedna tylko, jasna

gwiazda; jakiś statek posłał markotne pożegnanie i poczułem w gardle niemalże gordyjski węzeł

tych wszystkich miłości, które mogły się stać, ale się nie stały. Już dłużej nie mogłem.

Chwyciłem za słuchawkę i z trudem łapiąc powietrze, powolutku, żeby się nie pomylić, wy­

kręciłem cztery cyfry, by po trzecim sygnale rozpoznać głos. No dobrze, kobieto, powiedziałem,

westchnąwszy z ulgą: wybacz mi poranną awanturę. Ona, spokojnie: Nie przejmuj się, czekałam na

twój telefon. Przestrzegłem Rosę: Chcę, żeby dziewczynka czekała na mnie, jak ją Pan Bóg stwo­

rzył, bez żadnych tapet na twarzy. Zaśmiała się tym swoim gardłowym śmiechem. Jak sobie ży­

czysz, odparła, ale tracisz całą przyjemność rozbierania jej część po części, tak jak to lubią, nie

wiem dlaczego, starsi panowie.

A ja wiem, odparłem: Bo są coraz starsi. Rosa Cabarcas uznała to za rzecz oczywistą.

- No dobrze - powiedziała - rozumiem, że jesteś dziś w nocy punktualnie o dziesiątej, zanim

nam ostygnie ciepłe danie.

26

Jak mogła mieć na imię? Ani razu nie padło to imię z ust Rosy Cabarcas, która mówiła o

niej jedynie: mała.

A ja, idąc tropem nazw geograficznych czy pseudonimów, uczyniłem z tego imię własne.

Rosa Cabarcas nadawała zresztą swoim pupilkom przeróżne imiona w zależności od klienta. Bawi­

ło mnie odgadywanie tych imion z twarzy i od samego początku byłem przekonany, że dziewczyna

ma długie imię, na przykład Filomena czy Saturnina lub Nicolasa. I nad tym się właśnie zasta­

nawiałem, kiedy mała obróciła się plecami do mnie, a mnie się zdało, że odsłoniła pod sobą kałużę

krwi wielkości i kształtu ciała. Ogarnęło mnie przerażenie, które ustąpiło, gdy stwierdziłem, że jest

to plama potu na prześcieradle.

Rosa Cabarcas uczuliła mnie, ażebym delikatnie obchodził się z małą, bo dziewczynka jak

się bała za pierwszym razem, tak wciąż się boi. Nie dość: sądzę, iż powaga rytuału pogłębiła te

lęki, więc najwidoczniej zwiększono jej dawkę waleriany, bo teraz spała tak smacznie, że szkoda

byłoby ją obudzić, nie szepnąwszy jej przedtem paru słodkich słów. Zacząłem więc delikatnie wy­

cierać ją ręcznikiem, nucąc cichutko piosenkę o Delgadinie, młodszej córce króla, której ojciec wy­

znał swą miłość. W miarę jak ją wycierałem, ona odsłaniała mi to prawy, to lewy spocony bok w

rytm mojego śpiewu: Delgadino, Delgadino, ty będziesz mą ukochaną. Była to niekończąca się roz­

kosz, ledwie bowiem wytarłem jej jeden bok, drugi już zaczynał spływać potem, żeby piosenka

nigdy nie dobiegła końca.

Delgadino, wstań, kochanie, w suknię się ubierz jedwabną, nuciłem jej do ucha. A kiedy już

służący króla odnajdywali ją martwą w łożu, zmarłą z pragnienia, odniosłem wrażenie, że moja

mała się budzi, reagując na imię. A więc to ona: Delgadina.

Wróciłem do łóżka w obcałowanych szminką majtkach i położyłem się obok niej. Spałem

do piątej rano, kołysany gruchaniem jej cichego oddechu. Ubrałem się, najszybciej jak mogłem, nie

myjąc się, i dopiero wtedy zobaczyłem sentencję wypisaną szminką na lustrze nad umywalką:

Tygrys nie je daleko. Z całą pewnością nie było tego napisu w nocy i na pewno nikt nie mógł do­

stać się do pokoju, przyjąłem to więc jako podarek od diabła. Już stałem w drzwiach, gdy rozległ

się przeraźliwy grzmot i cały pokój zaniósł się ostrzegawczą wonią mokrej ziemi. Nie miałem

czasu, by ujść cało. Nim znalazłem wolną taksówkę, rozpętała się jedna z tych ulew, które między

majem a październikiem potrafią całkowicie zdezorganizować życie miasta, bo schodzące ku rzece

ulice z palących piasków przeistaczają w rwące potoki porywające wszystko, co na drodze. Wody

tego dziwnego września, po trzech miesiącach suszy, mogły równie dobrze przynieść ratunek, jak i

zniszczenie.

27

Ledwie otworzyłem drzwi, opadło mnie fizycznie odczuwane wrażenie, że nie jestem sam u

siebie. Zdołałem tylko ujrzeć cień zeskakującego z sofy i wymykającego się na balkon kota. W

miseczce walały się resztki jedzenia, które nie ja mu podałem. Fetor jego zakisłego moczu i

ciepłych odchodów rozniósł się po całym domu.

Zacząłem uczyć się kota, tak jak niegdyś wkuwałem łacinę. Z poradnika dowiedziałem się,

że koty wygrzebują dziurę w ziemi, ażeby zakopać tam swoje odchody, i że w domach takich jak

ten, nieposiadających podwórza, robią to w donicach z kwiatami albo w jakimkolwiek podobnym

miejscu. Najlepiej było przygotować im od samego początku pudło z piaskiem, by już od pierw­

szego dnia mogły postępować zgodnie ze swymi przyzwyczajeniami. Tak też uczyniłem. W porad­

niku wyczytałem również, że pierwsze, co koty robią w nowym domu, to zaznaczają swe tery­

torium przez obsikanie, czego się da, i tak pewno właśnie się stało, ale w książce nie było ani sło­

wa, jak temu przeciwdziałać. Starałem się śledzić wszystkie szlaki, którymi wędrował mój kot, aże­

by poznać dokładnie jego obyczaje, ale nie dotarłem do kryjówek, miejsc wypoczynku ani przy­

czyn zmiennych humorów. Chciałem, by kot nauczył się jeść o stałych porach, korzystał z kuwety z

piaskiem na tarasie, by nie wchodził na moje łóżko, gdy śpię, i nie wąchał mojego jedzenia na

stole, i nie potrafiłem dać mu do zrozumienia, że ten dom jest po prostu jego domem, a nie łupem

wojennym. W rezultacie pozwoliłem mu robić, co mu się żywnie podoba.

O zmierzchu stanąłem do walki z ulewą i z huraganowymi wiatrami grożącymi zawaleniem

się domu. Ogarnął mnie atak niedającego się powstrzymać kichania, czaszka pękała mi od bólu,

trawiła mnie gorączka, ale czułem zarazem, że wstępują we mnie siły i ogarnia mnie determinacja,

jakiej nigdy dotąd i z żadnej przyczyny nie doświadczyłem. Gdzie się tylko dało, poustawiałem

garnki pod kapiącą wodę, odkrywając przecieki, których zeszłej zimy jeszcze nie było. Największy

zaciek pojawił się na prawej ścianie biblioteki. Pospieszyłem na ratunek autorom greckim i rzym­

skim, rezydującym w owej części, i zdjąwszy książki, natrafiłem na strumień wody bijący z pęk­

niętej rury w murze. Szmatami zatkałem dziurę, byle mieć czas na ratowanie książek. Z parku do­

chodził coraz głośniejszy hurgot deszczu i wzmagało się wycie wiatru. Widmo błyskawicy roz­

świetliło niebo i niemal w tym samym czasie rozległ się grzmot, który nasycił powietrze duszącym

zapachem siarki, wiatr rozbił w drobny pył szyby od strony balkonu i straszliwa wichura morska,

rozrywająca kłódki, wdarła się do domu. Po niespełna dziesięciu minutach wszystko jednak nagle

ucichło. Wspaniałe słońce osuszyło ulice pełne wyrzuconych szczątków i znów zaczął się upał.

Ulewa minęła, mnie jednak nie opuszczało towarzyszące mi przez cały czas wrażenie, że

nie jestem w domu sam. Jedyne wytłumaczenie, jakie przychodzi mi na myśl, to to, że podobnie jak

często zapominamy o zdarzeniach, które naprawdę miały miejsce, tak z kolei w naszych wspo­

mnieniach potrafią istnieć fakty całkowicie urojone.

28

We wspomnieniach tej wyjątkowej ulewy pojawiałem się bowiem w domu nie w pojedynkę,

ale zawsze w towarzystwie Delgadiny. Tak dalece czułem jej bliskość tej nocy, iż słyszałem szmer

jej oddechu w sypialni i pulsowanie jej policzków na mojej poduszce. W ten oto sposób pojąłem,

jak wiele zdołaliśmy zrobić w tak krótkim czasie. Wspominałem siebie, jak stoję na drabince przy

bibliotece, i wspominałem ją, w kwiecistej sukni, jak odbiera ode mnie książki, by przenieść je w

bezpieczne miejsce. Widziałem, jak mokra od deszczu, po kostki w wodzie, biega po całym miesz­

kaniu, walcząc z burzą.

Wspominałem, jak następnego dnia przygotowywała śniadanie, którego nigdy nie było, i jak

nakrywała do stołu, podczas gdy ja wycierałem podłogi i doprowadzałem dom do porządku po

katastrofie morskiej. Nigdy nie zapomniałem jej pochmurnego spojrzenia podczas śniadania: Dla­

czego poznałeś mnie tak późno? Powiedziałem jej prawdę: Człowiek ma tyle lat, na ile się czuje, i

te lata się liczą, a nie metryka.

Od tamtej pory była obecna tak wyraźnie w mojej pamięci, że robiłem z nią wszystko, na co

miałem ochotę.

Zmieniałem jej kolor oczu w zależności od mego stanu ducha: barwy wody tuż po prze­

budzeniu, bursztynowej barwy syropu, kiedy się śmiała, barwy żaru, kiedy ją drażniłem. Ubierałem

ją, stosownie do wieku i kondycji, jakie jej przypisywałem, w zależności od swego humoru: jako

dwudziestolatka była zakochaną nowicjuszką, wykwintną kurwą - po czterdziestce, jako

sześćdziesięciolatka była królową Babilonii, i świętą - jako stulatka.

Śpiewaliśmy miłosne duety Pucciniego, bolera Agustina Lary, tanga Carlosa Gardela i

stwierdzaliśmy kolejny raz, że ludzie, którzy nie śpiewają, nie mogą sobie nawet wyobrazić, czym

jest szczęście śpiewania. Dziś wiem, że nie były to halucynacje, lecz jeszcze jeden cud pierwszej

miłości mojego życia, która nadeszła, kiedy skończyłem dziewięćdziesiąt lat.

Gdy dom został doprowadzony do porządku, zadzwoniłem do Rosy Cabarcas. Boże święty!

- wykrzyknęła, usłyszawszy mój głos - myślałam, że utonąłeś. Nie potrafiła zrozumieć, że mogłem

spędzić kolejną noc z dziewczyną, nie dotknąwszy jej. Nie podoba ci się twoje prawo, ale

przynajmniej miej odwagę zachować się jak dorosły człowiek. Próbowałem wyjaśnić jej wszystko,

ale Rosa nagle zmieniła temat: I tak mam już upatrzoną inną dziewczynę, trochę starszą, śliczną i

też dziewicę. Jej tata chce ją wymienić na dom, ale coś niecoś możemy jeszcze utargować. Zmrozi­

ło mi serce. Jeszcze czego, zaoponowałem wystraszony, ja wcale nie chcę innej, chcę tę samą i tak

samo jak zwykle, bez kompromitacji, bez kłótni, bez złych wspomnień. Po drugiej stronie zapadło

milczenie i dopiero po jakimś czasie cichy głos odezwał się jakby tylko do siebie: No tak, to chyba

jest to, co lekarze nazywają starczą demencją.

29

Pojechałem o dziesiątej wieczorem z szoferem znanym mi z rzadkiej cnoty niezadawania

pytań. Wziąłem ze sobą mały wentylator i obrazek Orlanda Rivery, kochanego Figurity, jak rów­

nież młotek i gwoździk. Po drodze zatrzymałem się, by kupić pastę do zębów, mydło, wodę

kwiatową, lukrecjowe tabletki. Chciałem też przywieźć jakiś wazon i bukiet żółtych róż, żeby od­

pędzić zły urok papierowych kwiatów, ale nigdzie nie było otwartej kwiaciarni, więc skończyło się

na tym, że ukradłem z czyjegoś ogródka pęk świeżo rozkwitłych astromelii.

Zgodnie z instrukcjami właścicielki przybyłem ulicą od strony akweduktu, żeby nikt nie

widział, jak wchodzę ogrodową furtką. Szofer przestrzegł mnie: Ostrożnie, profesorku, bo w tym

domu mordują. Odparłem mu: Jeśli z miłości, to proszę bardzo. Patio tonęło w ciemnościach, ale w

oknach jaśniało światło życia i z sześciu pokojów dobiegała muzyczna wrzawa. Z mojego docho­

dził, nastawiony na pełny regulator, ciepły głos don Pedra Vargasa, tenora Ameryki, śpiewającego

bolero Miguela Matamoros. Poczułem, że zaraz umrę. Pchnąłem drzwi, wstrzymując oddech, i

zobaczyłem Delgadinę, która leżała w łóżku identycznie jak w moich wspomnieniach: była naga i

spała błogim snem na lewym boku.

Zanim się położyłem, wyregulowałem gramofon, wymieniłem stary, pordzewiały wentyla­

tor na nowy i powiesiłem obrazek w miejscu, w którym mogłaby go zobaczyć, nie ruszając się z

łóżka. Wyciągnąłem się u jej boku i przypomniałem ją sobie centymetr po centymetrze. W niczym

nie różniła się od tej, która chodziła po moim mieszkaniu: miała te same ręce, którym wystarczało

mnie dotknąć w ciemnościach, by mnie rozpoznać, te same stopy, których bezdźwięczne stąpanie

łatwo można było wziąć za koci chód, ten sam zapach potu moich prześcieradeł, ten sam palec od

naparstka. Niewiarygodne: leżąca przed oczyma, namacalna z krwi i kości, wydawała mi się mniej

rzeczywista niż w moich wspomnieniach.

Na wprost łóżka, na ścianie, wisi obraz, powiedziałem jej. Namalował go Figurita, którego

bardzo kochaliśmy, najlepszy burdelowy tancerz wszech czasów i człowiek tak gołębiego serca, że

nawet diabłu współczuł. Namalował go farbami okrętowymi na okopconym kawałku płótna, jaki

ostał się po wraku samolotu rozbitego w Sierra Nevada de Santa Marta, pędzlami, które sam zrobił

z sierści swego psa. Kobieta na obrazie to zakonnica, którą porwał z klasztoru, i z którą się później

ożenił. Zostawiam ci ten obraz, żebyś mogła go od razu zobaczyć, jak się tylko obudzisz.

Kiedy o pierwszej nad ranem zgasiłem światło, nie ruszyła się, a oddech miała tak bezdźwi­

ęczny, że aż zmierzyłem jej puls, by stwierdzić, że żyje. Krew krążyła po jej żyłach lekko, jak

piosenka, i rozgałęziała się ku najbardziej skrytym zakątkom jej ciała, by następnie wrócić do serca

oczyszczona przez miłość.

Przed odejściem o świcie przerysowałem na kartce linie jej dłoni, a następnie przekazałem

je do odczytania Divie Sahibi, by poznać duszę dziewczyny. I wyszło, że jest to: osoba, która mówi

30

tylko to, co myśli. Doskonała w robótkach ręcznych. Ma kontakt z kimś, kto już umarł, wciąż

oczekując od niego pomocy, ale jest w błędzie - wsparcie, którego szuka, jest w zasięgu jej ręki.

Nie była jeszcze w żadnym związku, ale umrze jako stara kobieta i zamężna. Teraz ma czarnowło­

sego mężczyznę, ale to nie będzie mężczyzna jej życia. Może mieć ośmioro dzieci, ale zdecyduje

się na trójkę. Gdy będzie mieć lat trzydzieści pięć, jeśli zrobi to, co jej dyktuje serce, a nie rozum,

będzie dysponować dużymi pieniędzmi, a jako czterdziestolatka otrzyma spadek. Będzie dużo pod­

różować. Ma podwójne życie i podwójne szczęście i może zmieniać swoje przeznaczenie. Lubi

wszystkiego próbować, z ciekawości, ale nigdy sobie nie wybaczy, jeśli nie będzie kierować się

sercem.

Rozgorączkowany z miłości, przystąpiłem do naprawienia szkód wyrządzonych przez

sztorm, wykonując przy okazji to wszystko, co od lat odkładałem w nieskończoność z braku środ­

ków albo ze zwykłego lenistwa.

Zreorganizowałem bibliotekę, ustawiając książki według kolejności ich przeczytania.

Wreszcie wystawiłem na sprzedaż pianolę, jako relikwię historyczną, i jej sto zwojów klasyków, i

kupiłem adapter - używany, ale lepszy od mojego, z głośnikami hi-fi, które znacznie powiększyły

przestrzeń mojego mieszkania. Znalazłem się na krawędzi ruiny, ale po wielekroć wynagrodzony

cudem, że jeszcze w moim wieku mogę cieszyć się życiem.

Dom odradzał się z popiołów, a ja żeglowałem po miłości Delgadiny, niesiony takim za­

pamiętaniem i szczęściem, jakich nigdy w poprzednim życiu nie zaznałem.

Dzięki niej, z dziewięćdziesięcioma latami na karku, po raz pierwszy stanąłem twarzą w

twarz z własną naturą. Odkryłem, iż moje obsesyjne nastawanie, by wszystko było na swoim miej­

scu i wszystko miało miejsce w swoim czasie, a każde słowo zachowywało odpowiedni styl, nie

było w pełni zasłużoną nagrodą w pełni uporządkowanego umysłu, ale wręcz odwrotnie, wielce

rozbudowanym systemem symulacji wymyślonym przeze mnie po to tylko, żeby ukryć bałagan

własnej natury. Odkryłem, że nie jestem zdyscyplinowany z przyrodzenia, ale w wyniku reakcji na

swe bałaganiarstwo; że wydaję się szczodry, ażeby skryć swoje sknerstwo, że jestem przesadnie

ostrożny z powodu czarnowidztwa, że jestem pojednawczy, by nie ulec hamowanej złości, że je­

stem punktualny, bo nie chcę, by się ktokolwiek dowiedział, jak mało mnie obchodzi cudzy czas.

Odkryłem wreszcie, że miłość nie jest stanem duszy, ale znakiem zodiaku.

Stałem się inny. Spróbowałem wrócić do lektur klasyków, którzy ukształtowali mnie w mło­

dości, i nie mogłem przebrnąć choćby przez stroniczkę. Zatopiłem się w dziełach romantycznych,

odrzucanych ze wstrętem ongiś, gdy matka chciała narzucić mi ich czytanie, a teraz, dzięki nim,

uświadomiłem sobie, że tą niewidzialną siłą, która wprawia świat w ruch, nie są miłości szczęśliwe,

31

ale nieszczęśliwe właśnie. Kiedy moje muzyczne gusta uległy kryzysowi zwątpienia, poczułem się

zacofany i stary, i otworzyłem swoje serce na rozkosze przypadku.

Zastanawiam się, jak mogłem ulec temu nieustającemu zawrotowi, do którego sam się do­

prowadzałem, lękając się go nieodmiennie. Unosiłem się pomiędzy błędnymi chmurami i roz­

mawiałem z samym sobą przed lustrem, łudząc się, że wreszcie odkryję, kim naprawdę jestem.

Dziwactwo moje osiągnęło już taki stan, iż podczas jednej z demonstracji studenckich, z la­

tającymi kamieniami i butelkami, mało brakowało, bym stanął na czele pochodu z transparentem

głoszącym wszem i wobec moją prawdę: Oszalałem z miłości.

Odurzony nieubłaganym wspomnieniem śpiącej Delgadiny, zmieniłem bez jakiejkolwiek

złej intencji charakter moich niedzielnych felietonów. Niezależnie od poruszanego tematu pisałem

je dla niej, wyśmiewałem i wypłakiwałem dla niej, i w każde słowo wkładałem całe swoje życie.

Miast korzystać z tradycyjnej formuły, teraz pisałem je w formie listów miłosnych, które każdy

mógł uznać za własne. Zaproponowałem redakcji, żeby przy ich druku zrezygnowano z normalnej

czcionki na rzecz mojej florenckiej kaligrafii. Naczelny, a jakże, odebrał to jako kolejny przejaw

starczej próżności, ale prezes przekonał go stwierdzeniem, które dotąd krąży po redakcji:

- Może popełnić pan wielki błąd: nieszkodliwi wariaci wyprzedzają przyszłość.

Reakcja czytelników była natychmiastowa i entuzjastyczna i wyraziła się ogromną liczbą li­

stów od zakochanych czytelników. Niektóre z tych felietonów czytano w radiowych wiado­

mościach niczym depesze z ostatniej chwili i odbijano na powielaczu albo przepisywano przez kal­

kę, a kopie następnie sprzedawano obok papierosów z przemytu na rogach ulicy San Blas. Od po­

czątku było oczywiste, że felietony są wyrazem moich własnych przemyśleń i chęci podzielenia się

nimi, ale szybko weszło mi w krew wykorzystywanie listów od czytelników przy kolejnych fe­

lietonach, aczkolwiek zawsze był to głos dziewięćdziesięcioletniego mężczyzny, który nie nauczył

się myśleć jak starzec. Środowisko intelektualistów okazało jak zwykle daleko idący dystans i po­

dzieliło się w opiniach, i nawet grafologowie wywołali niespodziewane kontrowersje swymi błęd­

nymi analizami mojej kaligrafii. To oni właśnie zantagonizowali nastroje, rozpalili atmosferę i

wprowadzili modę na nostalgię.

Pod koniec roku ustaliłem z Rosą Cabarcas, że w pokoju zostanie propeler, co nieco kosme­

tyków i to wszystko, co będę tam w przyszłości znosić, aby uczynić gniazdko przytulniejszym.

Przychodziłem o dziesiątej wieczór, zawsze z jakimś nowym drobiazgiem dla niej lub też czymś

mającym sprawić przyjemność nam obojgu i przez parę minut wyciągałem wszystkie pochowane

elementy dekoracji, by przygotować scenę dla teatru naszych nocy. Przed wyjściem, najpóźniej i

nieodmiennie o piątej rano, chowałem i zamykałem wszystko na klucz w bezpiecznym miejscu. Al­

kowa zaś znowu stawała się mało przytulnym pokojem dla smutnych miłości przypadkowych

32

klientów. Pewnego dnia usłyszałem, że Marcos Perez, najbardziej słuchany przed południem głos w

radio, postanowił w swych poniedziałkowych audycjach odczytywać mój niedzielny felieton.

Kiedy zdołałem jakoś dojść do siebie po doznanym szoku, powiedziałem: Sama widzisz, Delgadi­

no, sława to taka gruba dama, która co prawda z nami nie sypia, ale kiedy człowiek się budzi, nie

kto inny, a właśnie ona zawsze stoi przy łóżku i bacznie się nam przygląda.

W tamtych mniej więcej dniach spotkałem się przy śniadaniu z Rosą Cabarcas, która mimo

swej ciężkiej żałoby i czarnego biretu zachodzącego na brwi przestała mi się jawić jako całkiem

zgrzybiała starucha. Jej śniadania cieszyły się znaczną sławą, a serwowane pikantności doprowa­

dzały mnie zawsze do płaczu. Skosztowawszy pierwszy kęs żywego ognia, powiedziałem jej,

skąpany cały we łzach: Mogę sobie dziś darować księżyc w pełni, tyłek będzie mnie i tak palić jak

nigdy. Nie narzekaj, nie narzekaj, odparła. Jeśli cię pali, to znak, że jeszcze go masz, Bogu dzięki.

Była zaskoczona, kiedy wymówiłem imię Delgadiny.

Ale ona wcale się tak nie nazywa, zareagowała, ona ma na imię... Nie mów, przerwałem jej,

dla mnie jest Delgadiną. Wzruszyła ramionami: No dobra, niech ci będzie, jest twoja, ale mnie to

brzmi jak diuretyna albo inny środek moczopędny. Opowiedziałem jej o wymalowanym przez małą

na lustrze zdaniu o tygrysie. Niemożliwe, mała nie mogła tego napisać, stwierdziła Rosa, bo nie

umie ani czytać, ani pisać. To kto wobec tego? Po raz kolejny wzruszyła ramionami: Może ktoś,

kto umarł w tym pokoju.

Śniadania z Rosą Cabarcas stanowiły dla mnie okazję, by otworzyć przed nią duszę, a jed­

nocześnie prosić ją o wyświadczenie drobnych przysług, mających na celu poprawę losu i wyglądu

Delgadiny. Bez namysłu zgadzała się spełnić te życzenia, z łobuzerską miną uczennicy.

Pęknąć można ze śmiechu! powiedziała mi w tamtych dniach. Czuję się tak, jakbyś prosił

mnie o jej rękę. A tak w ogóle, nagle wpadło jej do głowy, dlaczego się z nią nie ożenisz? Za­

murowało mnie. Nie, no poważnie, taniej ci wyjdzie. W gruncie rzeczy w twoim wieku jedynym

problemem jest to, czy się nadajesz, czy się nie nadajesz, ale mówiłeś mi, że ten problem masz z

głowy. Przytaknąłem jej: W seksie szukamy pociechy, gdy cierpimy na niedostatek miłości.

Zaśmiała się: Och, ty mój mędrku, nigdy nie trzeba było mnie przekonywać, że z ciebie jest

kawał chłopa, że zawsze nim byłeś, i cieszę się z całego serca, że nadal nim jesteś, gdy tymczasem

twoi wrogowie już składają broń. Nie bez kozery tyle się o tobie mówi. Słuchałeś Marcosa Pereza?

Wszyscy go słuchają, odpowiedziałem, żeby uciąć temat. Ale nie zraziła się: Profesor Camacho y

Cano w Co nieco wszystkiego powiedział wczoraj, że świat już nie jest taki jak kiedyś, bo niewielu

jest takich mężczyzn jak ty.

Z końcem owego tygodnia zastałem Delgadinę z gorączką i kaszlem. Obudziłem Rosę

Cabarcas, ażeby dała mi jakiś domowy specyfik i przyniosła do pokoju apteczkę ze środkami

33

pierwszej pomocy. W niedzielę wieczorem Delgadina wciąż niedomagała i mowy nie było, by

mogła wrócić do pracy i przyszywania guzików. Lekarz kazał jej zostać w domu i tam leczyć się z

grypy, która powinna ustąpić po tygodniu, niemniej wyraził swe poważne zaniepokojenie jej nie­

dożywieniem. Przestałem się z nią widywać, a bardzo mi jej brakowało, ale wykorzystałem jej

nieobecność, by wyszykować pokój bez niej.

Zaniosłem tam między innymi rysunek piórkiem Cecylii Porras do tomu opowiadań Alvaro

Cepedy Wszyscy trwaliśmy w oczekiwaniu. Przyniosłem sześć tomów Jana Krzysztofa Romain

Rollanda, by mieć na czym trawić czas czuwania. Kiedy Delgadina mogła znów pojawić się w po­

koju, zastała go godnym szczęścia osiadłego już na stałe: z powietrzem oczyszczonym aromatycz­

nym środkiem owadobójczym, ze ścianami pomalowanymi na różowo, z lampami w stosownym

kolorze, świeżymi kwiatami w wazonach, z moimi ulubionymi książkami, z cennymi obrazami

mojej matki, ale inaczej porozwieszanymi, zgodnie z dzisiejszymi gustami. Wymieniłem stary ra­

dioodbiornik na nowy z falami krótkimi, na których miałem program z muzyką poważną, aby Del­

gadina nauczyła się spać przy kwartetach Mozarta, choć pewnej nocy odkryłem, że nastawione jest

na stację wyspecjalizowaną w modnych bolerach. Taki był jej gust, niewątpliwie, i przyjąłem to bez

bólu, bo i ja uwielbiałem bolera z głębi serca w mych najszczęśliwszych dniach. Następnego dnia

przed wyjściem do domu napisałem szminką na lustrze: Maleńka moja, jesteśmy sami na tym

świecie.

W owym czasie odnosiłem dziwne wrażenie, że mała dorasta jakby za szybko. Przekazałem

Rosie Cabarcas tę uwagę, ale jej wydało się to całkiem naturalne. Piątego grudnia kończy pięt­

naście lat, powiedziała mi. Idealny Strzelec. Zaniepokoiło mnie, że jest aż tak realna, iż nawet

może obchodzić urodziny. A jaki prezent byłby najlepszy? Rower, powiedziała Rosa Cabarcas.

Żeby dotrzeć do pracy musi dwa razy dziennie jechać przez całe miasto. I pokazała mi stojący na

zapleczu rower używany przez dziewczynę; w istocie sprawiał wrażenie żelastwa niegodnego

kobiety otaczanej tak szczerą miłością. Ale szczególnie mnie poruszył jako namacalny dowód, że

Delgadina istnieje w rzeczywistym życiu.

Kiedy kupowałem najlepszy dla niej rower, nie potrafiłem oprzeć się pokusie, by odbyć

próbną jazdę, więc wsiadłem i przejechałem parę rundek na rampie przy sklepie. Sprzedawcy, który

zapytał mnie o wiek, odpowiedziałem ze specyficzną dla starości kokieterią:

Idzie mi na dziewięćdziesiąty pierwszy rok. Sprzedawca powiedział dokładnie to, co

chciałem, żeby powiedział:

A wygląda pan na dwadzieścia mniej. Ja sam nie pojmowałem, jakim cudem nie zatraciłem

umiejętności nabytej w zamierzchłych latach szkolnych, i poczułem, że przepełnia mnie

promieniejąca rozkosz. Zacząłem śpiewać. Wpierw pod nosem, cichuteńko, a po chwili już z

34

całych sił - jakbym mógł się równać z Caruso - przebijając się przez pstrokaciznę bazaru i obłędny

ruch miej-skiego targowiska. Ludzie przyglądali mi się rozbawieni, krzyczeli do mnie, nakłaniali

do wystartowania w wyścigu dookoła Kolumbii w wózku inwalidzkim. Machałem do nich, śląc po­

zdrowienia szczęśliwego żeglarza i nie przerywając piosenki. W owym tygodniu i w hołdzie gru­

dniowi napisałem kolejny odważny felieton: Jak być szczęśliwym na rowerze po dziewięćdziesiąt­

ce.

W noc urodzin Delgadiny zaśpiewałem jej całą piosenkę i obcałowałem całe jej ciało do

utraty tchu: kręgosłup, kręg po kręgu, po wymizerowane pośladki, bok z pieprzykiem, ten od strony

wielkiego, niewyczerpanego serca. W miarę obcałowywania podnosiła się jej temperatura, a ciało

zaczynało wydawać dziką woń. W odpowiedzi posyłała mi nowe wibracje przez każdy cal swej

skóry i w każdym z nich znajdywałem odmienne ciepło, smaki swoiste i nowy jęk, i cała wewnątrz

rozbrzmiała arpeggio i sutki rozkwitły nawet nietknięte. Zaczynałem już zasypiać o świcie, kiedy

poczułem jakby wrzawę tłumów nad morzem i jakąś panikę w drzewach, przeszywające mi serce.

Udałem się wówczas do łazienki i napisałem na lustrze: Delgadino, życie moje, zaczęły wiać bryzy

Bożego Narodzenia.

Jednym z moich najszczęśliwszych wspomnień było odurzenie, jakie poczułem podobnego

ranka, wychodząc ze szkoły. Co się ze mną dzieje? Nauczycielka w nie lepszym stanie od­

powiedziała mi: Och, dzieciaku, nie widzisz, że to bryzy? Osiemdziesiąt lat później poczułem to

samo, gdy obudziłem się w łóżku Delgadiny i był to ten sam co zawsze i powracający punktualnie

grudzień, ze swym przejrzystym niebem, piaskowymi burzami, ulicznymi trąbami wyrywającymi

dachy i unoszącymi spódnice uczennicom. Miasto nabierało wówczas widmowego pogłosu. W

czasie wiejących bryz można było w nocy usłyszeć w najwyżej położonych osiedlach krzyki z

leżącego daleko w dole targowiska miejskiego, jakby dochodziły zza najbliższego rogu. Fale gru­

dniowych wiatrów pozwalały nam nierzadko odnaleźć po głosach przyjaciół zagubionych w

dalekich burdelach.

A jednak razem z bryzami dotarła do mnie również wiadomość, że nie ze mną Delgadina

spędzi święta Bożego Narodzenia, ale z rodziną. Jeśli czegoś na świecie szczególnie nienawidzę, to

właśnie tego świątecznego przymusu, kiedy ludzie płaczą, bo się radują, tych zimnych ogni, głu­

pawych kolęd, łańcuchów z krepiny, które nie mają nic wspólnego z dzieciątkiem urodzonym dwa i

pół tysiąca lat temu w skromnej stajence. Kiedy jednak nadeszła noc, nostalgia okazała się silniej­

sza ode mnie i udałem się do pokoju bez małej. Spałem dobrze i obudziłem się wtulony w pluszo­

wego misia, który stał na dwóch nogach jak niedźwiedź polarny z dołączoną karteczką: Dla papy

brzydala. Rosa Cabarcas powiedziała mi, że Delgadina uczy się czytać dzięki mym pisanym na

lustrze lekcjom, a jej ładne pismo wydało mi się cudowne. Szybko jednak ściągnęła mnie na

35

ziemię, informując, że miś jest od niej, noc sylwestrową spędziłem więc we własnym domu, a od

ósmej we własnym łóżku, zasypiając bez żalu. Byłem szczęśliwy, bo gdy wybiła północ, w huku

wściekłego bicia w dzwony, w wyciu syren fabrycznych i syren straży ogniowej, lamentów stat­

ków, wybuchów petard, ogni sztucznych, poczułem, jak na paluszkach wchodzi Delgadina, kładzie

się przy mnie i całuje mnie. Tak rzeczywista, że w ustach pozostał mi jej zapach lukrecji.

Z początkiem nowego roku zaczęliśmy się poznawać, tak jakbyśmy mieszkali razem i na

jawie, odnalazłem bowiem odpowiednio ostrożny ton głosu, który słyszała, nie budząc się, a od­

powiadała mi naturalnym językiem ciała. Stany jej ducha widoczne były po sposobie, w jaki spała.

Przemęczona dzikuska, na początku, teraz zaczęła przystosowywać się do stanu wewnętrznego

spokoju, który upiększał jej twarz i wzbogacał sny. Opowiadałem jej swe życie, czytałem do ucha

szkice niedzielnych felietonów, w których i tak była obecna, choć o tym nie mówiłem, ona i tylko

ona.

W tamtych dniach zostawiłem jej na poduszce kolczyki ze szmaragdami, które należały do

mojej matki.

Miała je włożone przy naszym następnym spotkaniu, ale nie było jej w nich dobrze.

Przyniosłem jej więc kolczyki bardziej pasujące do tonacji jej cery. Wyjaśniłem jej: w tych pierw­

szych, które ci przyniosłem, nie było ci dobrze ze względu na typ twej urody i rodzaj fryzury.

W tych będzie ci znacznie lepiej. Na dwa następne spotkania nie włożyła ani pierwszej pary,

ani drugiej i dopiero na trzecią randkę włożyła te, które jej poradziłem. Dzięki temu zrozumiałem,

że nie jest ślepo posłuszna moim poleceniom, ale czeka na sposobność, by sprawić mi przyjemno­

ść. W tym okresie zacząłem tak przyzwyczajać się do tego swoistego życia domowego, że miast

spać nago, przyniosłem piżamy z chińskiego jedwabiu, których przestałem używać, bo nie miałem

się dla kogo z nich rozbierać.

Zacząłem czytać jej Małego Księcia Saint-Exupery’ego, autora francuskiego podziwianego

przez cały świat bardziej niż przez samych Francuzów. To była pierwsza książka, która ją zaintere­

sowała - nie budząc jej - tak dalece, że byłem zmuszony przyjść dwa dni z rzędu, by dokończyć jej

lekturę. Później przeczytaliśmy Baśnie Perraulta, Historię świętą, Baśnie z tysiąca i jednej nocy w

wersji okrojonej i zdezynfekowanej dla dzieci, i obserwując różnice w odbiorze poszczególnych

tytułów, zdałem sobie sprawę, że głębokość jej snu była wielostopniowa i zależała od tego, jak bar­

dzo ją wciągała dana książka.

Kiedy czułem, że właśnie dociera do samego dna, gasiłem światło i zasypiałem, wtulony w

nią, aż do pierwszego piania kogutów.

36

Czułem się tak szczęśliwy, że delikatnie całowałem ją w powieki, aż nadeszła noc, kiedy

stało się, niczym światłość na niebie: uśmiechnęła się po raz pierwszy.

Później, bezprzyczynnie zaczęła kręcić się w łóżku, odwróciła się do mnie plecami i z ża­

lem powiedziała: To przez Isabel ślimaki się popłakały. Podniecony nadzieją dialogu, zapytałem w

tym samym tonie: A czyje były te ślimaki? Nie odpowiedziała. W jej głosie dało się słyszeć plebej­

skie pozostałości, jakby to nie był jej głos, ale głos kogoś obcego, kto w niej siedział. Jakikolwiek

cień wątpliwości prysł natychmiast w mojej duszy: wolałem ją śpiącą.

Moim jedynym problemem był kot. Nie chciał jeść, zachowywał się nieprzyjaźnie, od

dwóch dni siedział osowiały w swoim kąciku i rzucił się na mnie z pazurami jak ranione zwierzę,

kiedy chciałem przenieść go do wiklinowego koszyka, ażeby Damiana mogła pójść z nim do wete­

rynarza. Nie bez trudu udało jej się wreszcie wrzucić kota do sizalowego wora i wynieść go, choć

strasznie się miotał. Po jakimś czasie zadzwoniła do mnie ze schroniska, by powiedzieć, że nie ma

innego wyjścia, trzeba się go pozbyć, więc potrzebna jest moja zgoda.

Dlaczego? Bo już jest bardzo stary, odpowiedziała Damiana. Pomyślałem w złości, że i

mnie mogliby żywcem spalić w piecu dla kotów. Wzięty w dwa ognie, czułem się całkiem bezrad­

ny: nie nauczyłem się kochać kota, ale i nie miałem serca, by kazać go zabić tylko dlatego, że był

stary. Co na to poradnik?

Incydent tak mnie poruszył, że napisałem felieton niedzielny pod tytułem przywłaszczonym

z Nerudy:

Jestli kot najmniejszym tygrysem salonowym? Artykuł dał początek kolejnej kampanii,

która znów podzieliła czytelników na miłośników kotów i ich przeciwników. Po pięciu dniach

przeważyła opinia, że uśpienie kota może być zasadne, jeśli w grę wchodzą przyczyny związane z

higieną publiczną, ale nie dlatego, że jest stary.

Po śmierci matki nie mogłem zasnąć ze strachu, że ktoś mnie dotknie przez sen. Pewnej

nocy poczułem dotyk, ale głos matki uspokoił mnie: Figlio mio poveretto.

I raz jeszcze poczułem czyjś dotyk, pewnego dnia o świcie w pokoju Delgadiny, i prze­

ciągnąłem się z rozkoszy, sądząc, że to jej ręka. Ale nie: to była Rosa Cabarcas w ciemnościach.

Ubieraj się i chodź za mną, powiedziała, mam problem.

I rzeczywiście miała, i to o wiele bardziej skomplikowany, niż z początku sądziłem. Jedne­

go z poważnych i liczących się klientów firmy zadźgano nożem w pierwszym pokoju pawilonu.

Zabójca zbiegł. W łóżku przesiąkniętym krwią leżało ciało, ogromne, całkiem nagie, ale w butach, i

blade bladością kurczaka ugotowanego na parze. Natychmiast rozpoznałem zwłoki: to był J.M.B.,

wielki bankier, słynny ze swej postawy, życzliwości i elegancji, a przede wszystkim z nieskazitel­

37

ności swego domu. Miał na szyi dwie rany, sine jak wargi, i ciągle krwawiące cięcie na brzuchu.

Jeszcze nie zaczął drętwieć.

I nie rany zrobiły na mnie wrażenie, ale to, że miał nałożoną prezerwatywę, chyba jeszcze

przed użyciem, na zdmuchnięty przez śmierć członek.

Rosa Cabarcas nie miała pojęcia, z kim tu bywał, bo i on korzystał z przywileju wchodzenia

przez furtkę ogrodową. Nie wykluczano podejrzenia, iż spotykał się tu z mężczyzną. Właścicielka

oczekiwała ode mnie jedynie pomocy przy ubraniu nieboszczyka. Zachowywała się tak spokojnie i

tak pewnie, że zaniepokoiła mnie myśl, iż śmierć jest być może dla niej chlebem powszednim. Nie

ma nic trudniejszego niż ubrać trupa, powiedziałem jej. Robiłam to już z setki razy, odparła. Nic ła­

twiejszego, o ile ktoś mi go przytrzyma. Zwróciłem jej uwagę: A kto, twoim zdaniem, przełknie

bajkę o poszatkowanych nożami zwłokach wbitych w niczym nie draśnięty garnitur angielskiego

dżentelmena?

Zacząłem bać się o Delgadinę. Najlepiej będzie, jak ją sam odwieziesz, powiedziała mi

Rosa Cabarcas. Po moim trupie, odparłem, z trudem przełykając ślinę. Rosa Cabarcas zauważyła to

i nie mogła się powstrzymać, by nie okazać swej pogardy: Ty się trzęsiesz! Bo się boję o nią, po­

wiedziałem, choć była to tylko część prawdy.

Uprzedź ją, że musi jak najszybciej stąd odejść, zanim ktoś tu się zjawi. Dobrze, odparła,

chociaż ty jesteś dziennikarzem, więc tobie nic się nie stanie. A i tobie włos z głowy nie spadnie,

powiedziałem z niejakim przekąsem. Jesteś jedynym liberałem, który ma coś do powiedzenia w

tym rządzie.

Miasto, kąsek łakomy ze względu na swój pokojowy charakter i naturalne bezpieczeństwo,

co roku doświadczało okrutnego i zakrawającego na skandal morderstwa. Ale tego zabójstwa do

takich nie zaliczono. Oficjalna wersja, zbyt krzykliwa w nagłówkach i nader skromna w konkre­

tach, głosiła, iż młody bankier, napadnięty z nieznanych powodów na drodze do Pradomar, poniósł

śmierć w wyniku zadanych nożem ran. Nie miał wrogów. Komunikat władz wskazywał, iż przy­

puszczalnych morderców należy szukać pośród uciekinierów z wewnątrz kraju, rozpętujących falę

przestępstw pospolitych, obcych obywatelskiemu duchowi miasta. W pierwszych godzinach aresz­

towano ponad pięćdziesięciu podejrzanych.

Wzburzony udałem się do redaktora kierującego działem prawnym, typowego dziennikarza

z lat dwudziestych, z celuloidowym zielonym daszkiem na czole i z podciągającymi gumkami na

rękawach, który chełpił się tym, że uprzedzał fakty. Tym razem jednak był w posiadaniu jedynie

strzępów informacji dotyczących morderstwa, więc uzupełniłem jego wiedzę, zachowując granice

roztropności. W rezultacie napisaliśmy na cztery ręce pięć stron artykułu przeznaczonego na osiem

kolumn pierwszej strony i powołującego się na wiecznie bijące źródła godne naszego pełnego za­

38

ufania. Ale Odrażającemu Drabowi z Dziewiątej Punkt - cenzorowi - nawet ręka nie drgnęła, gdy

narzucał oficjalną wersję, głoszącą, że był to napad bandytów związanych z partią liberałów.

Obmyłem sumienie, nałożywszy na rękaw krepę żałoby podczas najbardziej cynicznego i

najtłumniejszego po-grzebu stulecia.

Kiedy owej nocy wróciłem do domu, zadzwoniłem do Rosy Cabarcas, by wywiedzieć się,

co się stało z Delgadiną, ale nikt nie odbierał telefonu, ani wtedy, ani przez następne cztery dni.

Piątego dnia udałem się do niej, zaciskając zęby. Drzwi były zaplombowane, ale nie przez policję,

lecz przez władze sanitarne. Z sąsiedztwa nikt nic nie widział i nie słyszał. Nie mając znaku życia

od Delgadiny, rzuciłem się na jej poszukiwania, szaleńcze, a i nierzadko błazeńskie, po których led­

wie dychałem. Przesiadując całymi dniami w tumanach kurzu na stopniach parkowych schodów,

gdzie dzieci żmudnie wspinały się na obtłuczony posąg Simona Bolivara, przyglądałem się bacznie

młodziutkim rowerzystkom. Pedałując, przejeżdżały obok jak łanie; piękne, chętne, gotowe do

klepnięcia w berku. Kiedy nie starczyło mi już cierpliwości, schroniłem się w spokoju boler. Było

to jak zatrute źródło: każde słowo to ona. Zawsze w trakcie pisania potrzebowałem ciszy, bo umysł

mój skupiał się bardziej na muzyce niż na tekście. Teraz było zupełnie na odwrót: mogłem pisać

tylko w cieniu boler. Życie moje napełniło się nią. Felietony napisane w tym i w następnym tygo­

dniu stały się gotowymi modelami listów miłosnych. Naczelny, skonfundowany lawiną listów,

jakie nadeszły, zażądał, bym nieco utemperował miłosne wyznania, a raczej zastanowił się z nim,

jak mamy teraz pocieszyć tylu zakochanych czytelników.

Niepokój obrócił wniwecz rygorystycznie dotąd przestrzegany przeze mnie plan dnia.

Budziłem się o piątej, owszem, ale pozostawałem w półmroku pokoju, wyobrażając sobie, jak Del­

gadina w swym nierzeczywistym życiu budzi swoje rodzeństwo, ubiera je do szkoły, podaje śniada­

nie, o ile w ogóle jest cokolwiek na śniadanie, i przejeżdża przez całe miasto na rowerze, ażeby od­

być karę przyszywania guzików. Zdziwiony zastanowiłem się: O czym myśli dziewczyna, kiedy

guzik przyszywa? Myśli o mnie? Czy ona też szuka Rosy Cabarcas, żeby mnie odnaleźć? Przez

cały tydzień nie zdejmowałem z siebie chałatu mechanika samochodowego, ani za dnia, ani w

nocy, nie kąpałem się, nie goliłem, nie myłem zębów, bo miłość nauczyła mnie poniewczasie, że

człowiek szykuje się dla kogoś, że ubiera się i perfumuje dla kogoś, a ja nigdy nie miałem tego

kogoś.

Damiana, natrafiwszy na mnie nagiego w hamaku o dziesiątej rano, uznała, że jestem chory.

Spojrzałem na nią oczyma mętnymi od pożądania i zaprosiłem ją do potarzania się nago. Z pogardą

odrzekła:

- Rozumiem, że pan już wie, co pan zrobi, jak się zgodzę?

39

W ten sposób dowiedziałem się, jak dalece cierpienie mnie zepsuło. Nie rozpoznawałem

siebie samego w odczuwanym młodzieńczym bólu. Z domu przestałem wychodzić, żeby telefon

nie zadzwonił pod moją nieobecność. Pisałem, nie wyłączając go, i ledwie rozlegał się pierwszy

dzwonek, rzucałem się na niego z nadzieją, że może to Rosa Cabarcas. Co jakiś czas przerywałem

to, czym akurat byłem zajęty, żeby zadzwonić, i godzinami wykręcałem numer do Rosy Cabarcas,

dzień po dniu, póki nie zrozumiałem, że jest to telefon bez serca.

Wracając pewnego deszczowego popołudnia do domu, natknąłem się na kota zwiniętego na

schodach przed wejściem. Był brudny, sponiewierany i potulny, aż żal serce ściskał. Z poradnika

wynikało, że kot jest chory, więc postępując zgodnie z instrukcjami, przystąpiłem do leczenia. Gdy

podrzemywałem w porze sjesty, raptem zelektryzowała mnie myśl, że kot może mnie zaprowadzić

do domu Delgadiny. Zaniosłem go w torbie na zakupy do sklepu Rosy Cabarcas, który nadal był

zamknięty na cztery spusty i zaplombowany, ale ledwie doszliśmy, kot zaczął tak się rzucać w tor­

bie, iż w końcu udało mu się z niej uciec, a następnie przeskoczyć ogrodzenie sadu, by zniknąć

wśród drzew. Walnąłem pięścią w drzwi, drzwi nie puściły, za to rozległ się wojskowy głos: Stój,

kto idzie? Swój, odparłem, żeby nie być gorszy. Szukam właścicielki. Nie ma właścicielki, odparł

głos. Proszę mi otworzyć, chciałbym przynajmniej wziąć kota, nie rezygnowałem. Kota też nie ma,

usłyszałem w odpowiedzi. Zapytałem: A kim pan jest?

- Nikim - odparł głos.

Zawsze wydawało mi się, że umieranie z miłości to po prostu licentia poetica. Tego wieczo­

ru, powróciwszy do domu ciągle bez kota i bez niej, stwierdziłem, że nie tylko można umrzeć, ale

że nie kto inny tylko ja, stary i całkiem samotny, właśnie umieram z miłości. Ale zdałem sobie rów­

nież sprawę, że w pełni uzasadniona jest też przeciwstawna prawda: za nic w świecie nie oddałbym

rozkoszy mojej udręki. Przez ponad piętnaście lat próbowałem nadaremnie przetłumaczyć pieśni

Leopardiego i dopiero tego wieczoru poczułem je w pełni: Nieszczęsnym, bo jeśli to miłość, skąd

tyle udręki.

Moje wtargnięcie do redakcji w chałacie i z kilkudniowym zarostem wzbudziło pewne wąt­

pliwości co do mojego stanu umysłowego. Wyremontowana siedziba redakcji, z jednoosobowymi

szklanymi kabinami i światłami padającymi z sufitu, wyglądała jak klinika położnicza. Cichutki i w

pełni komfortowy sztuczny klimat skłaniał do rozmawiania szeptem i stąpania na paluszkach. W

holu wisiały niczym poczet zmarłych wicekrólów olejne portrety trzech dożywotnich prezesów i

fotografie sławnych gości. W ogromnej głównej sali - gigantyczne zdjęcie całego personelu aktual­

nej redakcji z dnia moich urodzin. Nie mogłem się powstrzymać, by nie porównać go z fotografią

zrobioną, kiedy miałem lat trzydzieści, i po raz kolejny stwierdziłem z przerażeniem, że człowiek

starzeje się bardziej i gorzej na portretach niż w rzeczywistości. Sekretarka, która pocałowała mnie

40

na uroczystościach urodzinowych, zapytała, czy nie jestem chory. Rozpierało mnie ze szczęścia, iż

mogę powiedzieć jej prawdę, w którą nie będzie mogła uwierzyć:

Tak! Jestem chory z miłości. Odpowiedziała wówczas:

Szkoda, że nie z miłości do mnie! Nie pozostałem dłużny:

Nie bądź taka pewna.

Redaktor działu prawnego wyskoczył ze swej kabiny, wrzeszcząc, że w amfiteatrze miej­

skim znaleziono ciała dwojga dziewcząt o nieustalonej tożsamości. Wystraszony zapytałem: A w

jakim wieku? Młodziutkie, odparł.

To mogą być uciekinierki z interioru, których dopadły rządowe zbiry. Odetchnąłem z ulgą.

Sytuacja zalewa nas w milczeniu jak plama krwi, stwierdziłem. Redaktor działu prawnego, już z

dala, odkrzyknął:

- Mistrzu, jaka tam plama i jaka tam krew, po prostu najzwyklejsze gówno.

Coś gorszego jeszcze przydarzyło mi się parę dni później, kiedy dziewczyna z identycznym

jak mój kocim koszem przeszła niczym dreszcz obok księgarni Mundo.

Ruszyłem za nią, przepychając się przez tłum w upale punkt dwunastej. Była bardzo piękna,

stawiała długie kroki i tak swobodnie płynęła pośród tłumu, iż ledwo za nią nadążałem. W końcu

przegoniłem ją i spojrzałem jej w twarz. Odepchnęła mnie, nie zatrzymując się i bez słowa prze­

prosin. To nie była ta, o której myślałem, ale jej wyniosłość zabolała mnie tak, jakby to była właś-

nie ona. Zrozumiałem wówczas, że nie potrafiłbym rozpoznać Delgadiny ubranej i na nogach, a i

ona nie mogła przecież wiedzieć, jak wyglądam, jeśli mnie nigdy nie widziała. W odruchu

szaleństwa zamknąłem się na trzy dni w domu i zrobiłem szydełkiem dwanaście par niebieskich i

dwanaście par różowych buciczków, usiłując podtrzymywać się na duchu, by nie słuchać, nie

śpiewać i nie przypominać sobie piosenek, które przypominały mi ją.

Ale tak naprawdę byłem już u kresu, bo brak sił wobec miłości zaczynał uświadamiać mi,

jak bardzo jestem stary. Czekało mnie jeszcze kolejne, o wiele dramatyczniejsze doświadczenie,

gdy miejski autobus potrącił rowerzystkę w najruchliwszym punkcie centrum.

Gdy się tam znalazłem, dziewczynę właśnie zabrała karetka, a rozmiary nieszczęścia widać

było po kupie złomu, jaka została z roweru, i kałuży niezakrzepłej jeszcze krwi. Skóra mi ścierpła

nie tyle na widok całkiem zniszczonego roweru, ile z powodu jego marki, modelu i koloru. To mógł

być tylko ten sam rower, który podarowałem Delgadinie.

Świadkowie potwierdzali zgodnie, że ranna rowerzystka była bardzo młoda, wysoka i

chuda, że miała krótkie kręcone włosy. Roztrzęsiony, wsiadłem do pierwszej przejeżdżającej tak­

sówki i kazałem się zawieźć do szpitala Miłosierdzia, mieszczącego się w starym budynku o żółta­

wo-rdzawych murach, który wyglądał jak więzienie osadzone na pustynnych piaskach. Około pół

41

godziny strawiłem, żeby dostać się na teren szpitala, i kolejne pół, żeby wyjść z wonnego patia

drzew owocowych, gdzie umęczona chorobą kobieta przecięła mi drogę, spojrzała w oczy i wy­

krzyknęła:

- Ja jestem tą, której nie szukasz.

Wówczas dopiero przypomniałem sobie, że to tutaj przebywali na wolności pacjenci miej­

skiego szpitala dla psychicznie chorych, uznani za łagodniejsze przypadki.

Musiałem okazać dyrekcji szpitala legitymację prasową, aby pielęgniarz zaprowadził mnie

do oddziału pogotowia ratunkowego. W księdze przyjęć zostało wpisane:

Rosalba Rios, lat siedemnaście, zawód nieznany. Rozpoznanie: wstrząśnienie mózgu.

Prognostyk: umiarkowany. Zapytałem ordynatora oddziału, czy mogę zobaczyć dziewczynę, z

cichą nadzieją, że odmówi, ale lekarze zaprowadzili mnie z wielką przyjemnością, łudząc się, że

może zechcę napisać, w jakim fatalnym stanie znajduje się szpital.

Przeszliśmy przez pstrokatą salę, przepełnioną poupychanymi na wcisk łóżkami, w której

unosiła się gryząca woń kwasu karbolowego. W głębi, w izolatce, na metalowym łóżku, leżała ta,

której szukaliśmy. Głowę miała całą w bandażach, opuchnięta i zsiniała twarz była nie do roz­

poznania, ale wystarczyło mi zobaczyć jej stopy, by stwierdzić, że to nie ona. I dopiero wtedy

zaświtało mi w głowie pytanie: A co bym zrobił, gdyby to była ona?

Oplątany jeszcze pajęczyną nocy, odważyłem się następnego dnia pojechać do fabryki

koszul, gdzie, jak twierdziła niejednokrotnie Rosa Cabarcas, ponoć mała była zatrudniona, i po­

prosiłem właściciela, by oprowadził nas po swoim, dla nas modelowym, zakładzie, w związku z

ogólnokontynentalnym projektem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Właścicielem był

gruboskóry i mrukliwy Libańczyk, który na oścież otworzył przed nami wrota swego królestwa z

nadzieją, iż staną się wzorem dla całego świata.

Trzysta dziewcząt w białych bluzach z popiołem środy na czołach przyszywało guziki w

rozległej oświetlonej hali. Na nasz widok wszystkie zerwały się na równe nogi niczym uczennice i

zaczęły przypatrywać się nam spod oka, podczas gdy fabrykant wyjaśniał swój wkład w wie-

kopomną sztukę przyszywania guzików. Badawczo przyglądałem się każdej twarzy, z przerażeniem

oczekując chwili, gdy odkryję Delgadinę ubraną i na nogach. Ale to jedna z nich mnie odkryła,

swym budzącym grozę spojrzeniem bezlitosnego podziwu.

- A czy to nie pan przypadkiem pisze do gazety listy miłosne?

Nigdy by mi przez myśl nie przeszło, że śpiąca dziewczyna może w człowieku siać takie

spustoszenia. Uciekłem z fabryki bez pożegnania, nawet nie zastanawiając się, czy pośród tych

dziewic czyśćcowych obecna jest w końcu ta, której szukam. Kiedy wyszedłem stamtąd, z

wszystkich doznawanych dotąd w żydu uczuć pozostała mi jedynie chęć do płaczu.

42

Rosa Cabarcas zadzwoniła po miesiącu z mało prawdopodobnym usprawiedliwieniem: po

morderstwie bankiera wyjechała na zasłużony urlop do Cartagena de Indias. Nie uwierzyłem jej,

rzecz jasna, niemniej pogratulowałem szczęśliwego zrządzenia losu i pozwoliłem się utwierdzić we

własnym kłamstwie, zanim zadałem bąbelkujące w mym sercu pytanie:

- A co z nią?

Zapadło długie milczenie. No, żyje, odezwała się w końcu Rosa Cabarcas, ale jej głos

brzmiał już wykrętnie. Trzeba trochę odczekać. Trochę? To znaczy ile? Nie mam pojęcia, dam ci

znać. Czułem, że mi się wyślizguje, więc postawiłem sprawę jasno: Czekaj, czekaj, jakiś trop

przynajmniej. Żadnego tropu, odparła i dodała: Lepiej uważaj, bo możesz sobie zaszkodzić, a jej

już na pewno.

Nie miałem nastroju na takie łamańce. Raz jeszcze poprosiłem, by dała mi choćby szansę na

zbliżenie się do prawdy. W końcu jesteśmy wspólnikami. Nie zmiękła.

Uspokój się, powiedziała, dziewczynie nic nie jest i tylko czeka na mój telefon, ale dziś nic

się nie da zrobić, a i ja już nic więcej nie powiem. Z Bogiem.

Stałem przez jakiś czas ze słuchawką, bezradny, bo znałem ją na tyle, żeby wiedzieć, że nic

nie wskóram, jeśli nie będę próbował załatwić tego po dobroci. Po południu pozwoliłem sobie

wpaść do niej bez zapowiedzi, ale dom nadal był zamknięty i oplombowany przez władze sanitar­

ne. Uznałem, że Rosa Cabarcas dzwoniła nie od siebie, może nawet z innego miasta, i na samą

myśl opanowały mnie złe przeczucia. O szóstej wieczorem jednak, w najmniej spodziewanym

momencie, rozległo się przez telefon moje własne hasło i odzew:

- No dobra, teraz chcę.

43

O dziesiątej w nocy, drżąc cały, zagryzając wargi, by nie wybuchnąć płaczem, stawiłem się,

obładowany bombonierkami czekoladek szwajcarskich, nugatów i cukierków, i z koszem pło­

nących róż, by obsypać nimi łóżko.

Drzwi były uchylone, światła zapalone, a z radioodbiornika sączyła się niezbyt głośno

sonata numer jeden na skrzypce i fortepian Brahmsa. Delgadina leżała w łóżku tak promienna i tak

odmieniona, że ledwie ją poznałem.

Urosła, ale nie we wzroście się to uwidaczniało, lecz w intensywnej dojrzałości, która czy­

niła z niej jakby osobę o dwa, trzy lata starszą i nagą jak nigdy dotąd.

Wystające kości policzkowe, skóra opalona słońcami wzburzonego morza, delikatne usta i

krótkie kręcone włosy nadawały jej twarzy bezpłciowego blasku Apollina Praksytelesa. Ale tu nie

było najmniejszej wątpliwości, bo piersi jej tak urosły, że nie mieściły mi się w dłoni, biodra już się

ukształtowały, a kości stały się twardsze i bardziej harmonijne. Uradowała mnie i zauroczyła owa

celność natury, ale w osłupienie wprawiły mnie dodatki: sztuczne rzęsy, paznokcie u rąk i nóg po­

malowane perłowym lakierem i jakieś tanie perfumy, które nie miały nic wspólnego z miłością. A

już całkiem wyprowadziła mnie z równowagi fortuna, jaką miała na sobie: złote kolczyki ze

szmaragdami, naszyjnik z naturalnych pereł, złota bransoletka z diamencikami i pierścionki z

kamie-niami szlachetnymi na każdym palcu. Na krześle leżała jej suknia wieczorowa z cekinami i

haftami i pantofelki jedwabne. Dziwne wapory uniosły się z mych trzewi.

- Kurwa! - wrzasnąłem.

Diabeł podszepnął mi bowiem myśl straszną. A było tak: w noc zabójstwa Rosa Cabarcas

nie miała pewnie ani czasu, ani głowy, by ostrzec dziewczynę, w rezultacie policja odnalazła w po­

koju osobę nieletnią w nader wątpliwych i niczym nieusprawiedliwionych okolicznościach. W tak

beznadziejnych sytuacjach Rosa Cabarcas jest jedyna i niezastąpiona: sprzedała dziewictwo małej

jednej ze swych grubych ryb w zamian za wyciągnięcie jej samej z kłopotów. Przede wszystkim,

rzecz jasna, należało zniknąć, dopóki skandal nie przycichnie. Cudownie! Miodowy miesiąc dla

całej trójki, tych dwoje w łóżku, Rosa Cabarcas zaś pośród przybasenowych luksusów, zażywająca

szczęśliwej bezkarności. Ślepy z bezrozumnej wściekłości, zacząłem ciskać o ściany wszystkim, co

mi wpadło w ręce: lampami, radiem, wentylatorem, lustrem, wazonem, szklankami. Rzucałem nie­

spiesznie, ale i nie zatrzymując się, z dużym hukiem i z metodycznym zamroczeniem, które ura­

towało mi życie. Mała po pierwszej eksplozji podskoczyła, ale nie spojrzała na mnie, lecz zwinęła

się plecami do mnie i w tej pozycji przeleżała bombardowanie, od czasu do czasu jedynie wzdry­

gając się. Kury na podwórzu i psy wyjące o świcie dołączyły do wrzawy. W oślepiającej jasności

furii miałem zamiar jeszcze podpalić dom, kiedy w drzwiach zjawiła się niewzruszona postać Rosy

Cabarcas w nocnej koszuli. Nic nie powiedziała. Wzrokiem przeprowadziła inwentaryzację kata­

44

strofy, stwierdzając przy okazji, że mała leży zwinięta w kłębek niczym ślimak i chowa głowę w

ramionach: przerażona, ale cała.

- Mój Boże! - wykrzyknęła Rosa Cabarcas. - Czego ja bym nie dała za taką miłość!

Zmierzyła mnie od stóp do głów litościwym wzrokiem i rozkazała: Idziemy! Potulnie po­

szedłem za nią do jej domu, gdzie bez słowa podała mi szklankę wody i wskazała, bym usiadł na­

przeciwko, jakbym miał przystąpić do spowiedzi. Świetnie, powiedziała, a teraz przestań zacho-

wywać się jak młokos i powiedz mi: co się z tobą dzieje?

Wyznałem jej moją prawdę objawioną. Rosa Cabarcas wysłuchała mnie w milczeniu, nie

okazując najmniejszego zdziwienia, a na końcu chyba doznała iluminacji. To piękne, powiedziała.

Zawsze twierdziłam, że zazdrość od prawdy mądrzejsza. I opowiedziała mi, co się naprawdę wyda­

rzyło. Rzeczywiście, przyznała, w skołowaceniu, w jakie popadła, dowiedziawszy się o zabójstwie,

całkiem zapomniała o śpiącej w tym pokoju dziewczynie.

Jeden z jej klientów, i na dodatek adwokat nieboszczyka, zajął się przekupywaniem i prze­

kabacaniem, kogo się dało, a jednocześnie zaprosił Rosę Cabarcas do kompleksu hotelowo-wy­

poczynkowego w Cartagena de Indias, dopóki skandal nie przycichnie. Uwierz mi, że calusieńki

czas myślałam o tobie i małej. Wróciłam przedwczoraj i od razu zadzwoniłam do ciebie, ale nikt

nie odpowiadał. Za to dziewczyna zjawiła się natychmiast, ale w tak podłym stanie, że wykąpałam

ci ją, ubrałam i wysłałam do salonu kosmetycznego, żeby zrobili z niej księżniczkę.

No i sam widzisz, z jakim rezultatem: cudo. A luksusowa suknia? Takie suknie wypożyczam

moim najbiedniejszym dziewczynom, kiedy wybierają się na tańce ze swymi klientami. A biżute­

ria? Moja własna, powiedziała. Wystarczy dotknąć, żeby się zorientować, że to diamenty ze szkła i

błyskotki z puszki. Więc przestań się rzucać. No idź już, obudź ją, przeproś i wreszcie zajmij się

nią, do kurwy nędzy. Nikt tak nie zasługuje na szczęście jak właśnie wy.

Z całych sił próbowałem jej uwierzyć, ale rozsądek musiał ulec miłości. A wy kurwy jedne!

Wrzasnąłem, zamroczony żywym ogniem palącym me wnętrzności.

Bo tym właśnie jesteście jedna z drugą! wrzeszczałem: zasranymi kurwami! Nie chcę mieć

już nigdy do czynienia z tobą ani z żadną dziwką, a z nią to już na pewno.

Stojąc w drzwiach, machnąłem jej ręką, żegnając ją na zawsze. Rosa Cabarcas nie miała co

do tego wątpliwości.

- Z Bogiem - powiedziała mi z grymasem smutku i wróciła na ziemię. - Ale żebyś sobie nie

myślał, bo za ten Meksyk, jaki zrobiłeś w moim pokoju, wyślę ci rachunek.

Czytając Idy marcowe, natknąłem się na złowrogie zdanie przypisane przez autora Juliuszo­

wi Cezarowi: To niemożliwe, ażeby w końcu nie stać się tym, za kogo inni cię mają. Nie mogłem

odnaleźć rzeczywistego źródła tej sentencji w samym dziele Juliusza Cezara ani w dziełach jego

45

biografów, od Swetoniusza po Jerome’a Carcopino, ale warto było ją poznać. Jej fatalizm za­

stosowany do tego, czym było moje życie, przez następne miesiące uzbroił mnie w determinację,

niezbędną nie tylko do spisania niniejszej rzeczy, ale przede wszystkim po to, by bez fałszywego

wstydu zacząć ją od miłości do Delgadiny.

Nie mogłem zaznać chwili spokoju, jadłem tyle co nic, schudłem tak bardzo, że spodnie nie

trzymały mi się w pasie. Wędrujące bóle osiadły mi w kościach, bezzasadnie i gwałtownie zmieniał

mi się nastrój, spędzałem całe noce w otępieniu, które nie pozwalało mi ani czytać, ani słuchać

muzyki, za to w ciągu dnia morzyła mnie głupia, bo niepozwalająca wcale zasnąć, senność. Wyba­

wienie spadło mi z nieba. W zatłoczonej łodzi do Loma Fresca sąsiadka, której nie przypatrzyłem

się przy wsiadaniu, szepnęła mi do ucha: Bzykasz jeszcze? Była to Casilda Armenta, stara miłość i

na moją kieszeń, kobieta, która od swych dziewczęcych lat znosiła mnie jako stałego klienta. Kiedy

schorowana i bez grosza wycofała się z interesu, wyszła za mąż za chińskiego ogrodnika, który dał

jej swe nazwisko, opierunek i być może odrobinę miłości. W wieku siedemdziesięciu trzech lat

miała tę samą figurę co zawsze, wciąż była piękna i oprócz silnego charakteru cechowała ją nadal

zawodowa zuchwałość.

Zaprosiła mnie do swojej rezydencji pośród chińskiego ogrodu warzywnego na wzgórzu

przy drodze schodzącej do morza. Usiedliśmy w plażowych leżakach na zacienionym tarasie,

pośród paproci i gąszczu astromelii, i porozwieszanych wszędzie klatek z ptakami.

Można było dostrzec pracujących na stoku wzgórza chińskich ogrodników, chroniących się

przed palącym słońcem pod stożkowymi kapeluszami, a w dali szare morze przy Bocas de Ceniza,

z dwoma skalnymi falochronami kanalizującymi rzekę przez kilka jeszcze mil w morzu. W trakcie

rozmowy widzieliśmy wpływający do ujścia rzeki biały transatlantyk i przypatrywaliśmy mu się w

milczeniu, dopóki nie usłyszeliśmy jego zwierzęcego ryku z portu rzecznego. Casilda westchnęła.

No i popatrz? Po raz pierwszy w ciągu półwiecza nie przyjmuję cię w łóżku. Zmieniliśmy się, od­

parłem. Ona, nie zważając na moje słowa, ciągnęła: Zawsze, kiedy mówią tobie w radio, a to że

ludzie strasznie cię lubią, a to że jesteś nauczycielem i mistrzem miłości, myślę sobie, że nikt tak

nie poznał twoich zalet i twoich słabości jak ja. Poważnie, rzekła, tylko ja bym z tobą wytrzymała i

nikt inny.

Dłużej już nie mogłem. Wyczuła to, zobaczyła, jak łzy nabiegają mi do oczu, i chyba do­

piero wtedy odkryła, że naprawdę się zmieniłem, że już nie jestem tym, kim byłem, i wytrzymałem

jej spojrzenie z hartem ducha, o który nigdy bym siebie nie podejrzewał. Wiesz, zaczynam się po­

woli starzeć, powiedziałem. Już jesteśmy starzy, westchnęła. Rzecz w tym, że człowiek nie czuje

tego w środku, za to po człowieku wszyscy to widzą.

46

Nie mogłem nie otworzyć przed nią serca, więc opowiedziałem jej całą historię, która mnie

gryzła, od pierwszego telefonu do Rosy Cabarcas w przeddzień moich dziewięćdziesiątych urodzin

po tragiczną noc, kiedy zdemolowałem pokój, by nigdy już tam nie wrócić.

Słuchała mego wywnętrzania, jakby sama to przeżywała, przeżuła wszystko raz i drugi, po­

woli, wreszcie uśmiechnęła się.

- Zrobisz, co zechcesz, ale nie strać tej małej - powiedziała mi. - Nie ma gorszego nie­

szczęścia jak umierać w samotności.

Pojechaliśmy do Puerto Colombia w kolejce jak zabawka i nie szybszej od konia. Zjedliśmy

obiad przy drewnianym, przeżartym już przez korniki molo, gdzie przedtem wpływał do kraju cały

świat, zanim nie pogłębiono Bocas de Ceniza. Usiedliśmy pod palmowym daszkiem, gdzie czarne

matrony serwowały smażone pagrusy z ryżem kokosowym i plastrami zielonych bananów.

Zdrzemnęliśmy się w skwarze drugiej po południu i kontynuowaliśmy rozmowę, póki w morzu nie

utonęła ogromna świeca słońca. Rzeczywistość wydawała mi się fantastyczna. No i popatrz, gdzie

nam przyszło spędzić nasz miesiąc miodowy, zażartowała. Ale już na poważnie dodała: Patrzę dziś

za siebie, widzę sznur tysięcy mężczyzn, którzy przeszli przez moje łóżka, i oddałabym duszę, żeby

zostać choćby i z tym najgorszym. Dzięki Bogu, zdążyłam spotkać mojego Chińczyka. Oczywiście,

to tak jakby mieć za męża mały paluszek, ale przynajmniej jestem pewna, że jest mój i tylko mój.

Spojrzała mi w oczy, wybadała moją reakcję na swoje ostatnie słowa i powiedziała: A to

znaczy, że masz natychmiast odszukać tę biedną dziewczynę, nawet jeśli jest prawdą to, co ci pod­

powiada zazdrość; miej to w nosie, bo coś przetańczył, to twoje, i nikt ci tego nie odbierze. Ale

daruj sobie wszelkie sentymentalne i dziadkowe ochy i achy. Obudź ją i przeleć w jedną i w drugą

stronę tym swoim wyciorem oślim, jakim cię diabeł wynagrodził za tchórzostwo i podłość. Powa­

żnie, powiedziała od serca: żeby nie było tak, że umrzesz, nie spróbowawszy, jak cudownie jest się

pieprzyć z miłości.

Ręce mi drżały, kiedy nazajutrz wykręcałem numer telefonu. Z powodu ewentualnego spo­

tkania z Delgadiną, jak i ze względu na nieprzewidywalną reakcję Rosy Cabarcas. Pokłóciliśmy się

nie na żarty, gdy wystawiła mi mocno przesadzony rachunek za spowodowane przeze mnie znisz­

czenia. Musiałem sprzedać jeden z najulubieńszych obrazów matki, którego wartość szacowano na

fortunę, ale w godzinę prawdy nie osiągnął nawet jednej dziesiątej ceny moich nadziei. Do tej kwo­

ty dołożyłem swoje oszczędności i zaniosłem pieniądze Rosie Cabarcas z nieodwołalną deklaracją:

Bierzesz albo nie. Był to samobójczy odruch, bo wystarczyłoby jej sprzedać jeden z moich sekre­

tów, żeby zniszczyć moje dobre imię.

47

Ale nie targowała się, zostawiając sobie obrazy, które wzięła w zastaw w noc kłótni. Jed­

nym ruchem przegrałem wszystko: zostałem bez Delgadiny, bez Rosy Cabarcas i bez swoich ostat­

nich oszczędności. Usłyszałem w słuchawce pierwszy sygnał, drugi, trzeci i wreszcie ona: Tak?

Słucham? Głos uwiązł mi w gardle. Odłożyłem słuchawkę. Padłem w hamak, usiłując się

uspokoić ascetyczną liryką Erika Satie, i tak się spociłem, że płótno przemokło.

Odwaga wróciła mi dopiero następnego dnia.

- Słuchaj, kobieto - powiedziałem stanowczym głosem. - Dziś chcę.

Rosa Cabarcas, jakżeby inaczej, była ponad to. Och, mój ty smutny mędrku, westchnęła z

niezwyciężonym hartem ducha, przepuszczasz dwa miesiące, a jak już się pojawiasz, to tylko po to,

żeby prosić o złudzenia.

Wytłumaczyła mi, że nie widziała Delgadiny od ponad miesiąca, że mała sprawiała wraże­

nie, jakby już całkiem przeszedł jej szok po moim ostatnim wyczynie, że nawet nic nie mówiła o

rujnacji ani o mnie nie pytała, i była bardzo zadowolona ze swego nowego zajęcia, znacznie

przyjemniejszego i lepiej płatnego niż przyszywanie guzików. Żywy ogień rozlał mi się po

wnętrznościach.

Może być tylko kurwą, powiedziałem. Rosa odpowiedziała obojętnie: Nie bądź idiotą, gdy­

by rzeczywiście tak było, siedziałaby tutaj. A gdzie byłoby jej lepiej? Tempo jej logiki pogłębiło

moje wątpliwości. A skąd mam wiedzieć, że jej tam właśnie nie ma? W tym przypadku, odparła,

wolałabym na twoim miejscu o tym nie wiedzieć. Nie sądzisz? Znienawidziłem ją po raz kolejny.

Rosa, niewzruszona, przyrzekła jedynie, że spróbuje odnaleźć dziewczynę. Ale żadnych obietnic,

bo telefon sąsiadki, gdzie dotąd dzwoniła, jest ciągle wyłączony, a sama Rosa nie ma najmniej­

szego pojęcia, gdzie mała mieszka. Ale to nie znaczy, cholera, że od razu należy sobie strzelać w

łeb, powiedziała, w ciągu godziny oddzwonię.

Ta godzina trwała trzy dni, ale odnalazła dziewczynę, całą i chętną. Wróciłem pełen pokory

i całowałem ją centymetr po centymetrze, w akcie skruchy, od dwunastej w nocy do pierwszych

kogutów. To były długie przeprosiny, które przyrzekłem sobie zawsze powtarzać, i było tak, jak­

bym zaczynał od nowa. W pokoju wszystko uległo przemeblowaniu lub zniszczeniu i właściwie z

tego, co w swoim czasie tam przyniosłem, nic nie zostało. Rosa zostawiła to na żywioł, tłumacząc

mi, że jeśli chcę w nim dokonać jakichś zmian, to muszę załatwić to sam, choćby ze względu na

kwoty, jakie jeszcze jestem jej winien. Ale moja sytuacja ekonomiczna była fatalna. Emerytura

starczała na coraz mniej. To, co jeszcze nadawało się w domu do sprzedaży - poza świętą biżuterią

mojej matki - pozbawione było jakiejkolwiek wartości handlowej, a nic nie było na tyle stare, żeby

uchodzić za antyk. W lepszych czasach gubernator złożył mi kuszącą ofertę kupienia ode mnie hur­

tem książek klasyków greckich, łacińskich i hiszpańskich dla naszej departamentalnej biblioteki,

48

ale nie miałem serca ich sprzedać. A później, po zmianach politycznych i w ogóle po stoczeniu się

świata na psy, nikt z władz nie myślał o sztuce czy literaturze. Zmęczony szukaniem przyzwoitego

wyjścia, wsadziłem do kieszeni biżuterię, którą oddała mi Delgadina, i udałem się ku prowadzącym

na miejskie targowisko ponurym zaułkom, by ją tam zastawić. Zachowując się jak roztargniony

profesor, pokręciłem się w ciasnocie uliczek pełnych podejrzanych kantyn, antykwariatów i lom­

bardów, ale godność Floriny de Dios zamknęła mi drogę: nie miałem śmiałości.

Wówczas postanowiłem sprzedać je z podniesionym czołem najstarszemu i najszacowniej­

szemu jubilerowi.

Subiekt, przyglądając się biżuterii przez okular, zadał mi kilka pytań. Zachowaniem,

wzbudzającymi lęk formami, przypominał lekarza. Wyjaśniłem mu, że kosztowności te odziedzi­

czyłem po matce. Chrząknięciem kwitował każde z moich wyjaśnień, w końcu zdjął okular.

- Przykro mi - powiedział - ale to jest szkło butelkowe.

Widząc moje zdziwienie, wyjaśnił z niejakim współczuciem: Ale przynajmniej złoto jest

złotem, a platyna platyną. Poklepałem się po kieszeni, ażeby upewnić się, iż mam przy sobie fak­

tury zakupu, i powiedziałem grzecznie:

- Dziwne, bo zostały nabyte w tej właśnie przezacnej firmie ponad sto lat temu.

Nie zareagował. Zdarza się, powiedział, że z rodowych kosztowności z upływem czasu

znikają najwartościowsze kamienie, podmieniane przez rodzinne czarne owce albo niegodziwych

jubilerów, i dopiero kiedy ktoś próbuje je sprzedać, przestępstwo wychodzi na jaw. Niemniej jeśli

pan pozwoli, na chwilę pana opuszczę, powiedział i zniknął z kosztownościami za drzwiami w

głębi sklepu. Po chwili zjawił się znów i bez słowa wyjaśnienia wskazał mi krzesło, sam zaś wrócił

do swych zajęć.

Rozejrzałem się po sklepie. Bywałem tu w swoim czasie z mamą i zapadła mi w pamięć po­

wtarzana przez nią prośba: Tylko nie mów o tym tacie. Nagle opadła mnie myśl, która mnie

zmroziła: czy przypadkiem Rosa Cabarcas i Delgadina nie zmówiły się, by sprzedać oryginalne

kamienie, a mnie oddać biżuterię z fałszywymi?

Szarpały mną coraz większe wątpliwości, gdy pojawiła się sekretarka, która poprosiła mnie,

bym kierując się ku owym drzwiom za kontuarem, udał się za nią do małej oficyny z długim

regałem wypełnionym opasłymi tomami. Rosły Beduin wstał zza biurka w głębi pokoju i uścisnął

mi dłoń, zwracając się do mnie po imieniu z wylewnością starego znajomego. Robiliśmy razem

maturę, powiedział w formie pozdrowienia. Dość łatwo przyszło mi go sobie przypomnieć: był naj­

lepszym piłkarzem w szkole i arcymistrzem naszych pierwszych burdeli. Przestałem go widywać w

pewnym trudnym do ustalenia momencie, zresztą najprawdopodobniej ujrzał mnie już tak stetry­

czałym, że pomylił mnie z kolegą z podstawówki.

49

Na szklanym blacie biurka miał rozłożoną jedną z owych ksiąg archiwalnych, w których

widniały wszystkie zapisy dotyczące kosztowności mojej matki - dokładne noty, z datami i

szczegółami, z których wynikało, iż to ona osobiście poleciła wymienić kamienie dwóch pokoleń

pięknych i dostojnych przedstawicielek rodu Cargamantos, by prawdziwe sprzedać w tej samej fir­

mie.

Miało to miejsce w czasach, kiedy ojciec obecnego właściciela stał na czele firmy, a my

chodziliśmy do szkoły.

Szybko mnie uspokoił: do takich drobnych forteli często się uciekano w nader szacownych,

lecz podupadających rodach, ażeby bez uszczerbku na honorze rozwiązać nieoczekiwane problemy

finansowe. Wobec nieubłaganej rzeczywistości postanowiłem zachować biżuterię jako pamiątkę po

Florinie de Dios, jakiej nigdy nie znałem.

Z początkiem lipca poczułem, ile mnie naprawdę dzieli od śmierci. Moje serce zwolniło

bieg i zacząłem wszędzie dostrzegać i słyszeć nieomylne oznaki końca. Najwyraźniejszy pojawił

się podczas koncertu w Towarzystwie Sztuk Pięknych. Wentylatory odmówiły posłuszeństwa i ar­

tystyczno-literacka śmietanka z wolna zaczynała się kwasić w parowej łaźni, w jaką zamieniała się

zatłoczona sala, ale magia muzyki roztaczała niebiańskie klimaty.

W finale, przy Allegretto poco mosso, doznałem porażającego objawienia, że oto właśnie

słucham ostatniego koncertu, jakim los mnie obdarzał przed śmiercią. Nie czułem ani bólu, ani

strachu, a jedynie przepełniające mnie wzruszenie, że dane mi było tego dożyć.

Kiedy w pocie czoła udało mi się wreszcie przecisnąć przez wszystkie uściski i trzask

fleszy, stanąłem twarzą w twarz z Ximeną Ortiz, rozpartą niby stuletnia bogini w wózku inwalidz­

kim. Sama jej obecność jawiła mi się jak grzech śmiertelny. Odziana była w jedwabną suknię bar­

wy kości słoniowej, równie gładką jak jej skóra, na szyi miała trzykrotnie owinięty naszyjnik z pe­

reł, włosy koloru masy perłowej przycięte na lata dwudzieste ze schodzącym ku policzkowi zwęża­

jącym się skrzydłem mewy i ogromne żółte źrenice rozświetlone przez naturalny cień podkrążo­

nych oczu. Wszystko w niej pozostawało w jawnej sprzeczności z plotką o tym, iż jej umysł staje

się beznadziejnie pusty w wyniku nieuleczalnej erozji pamięci. Osłupiały i całkiem wobec niej bez­

radny, zapanowałem nad falą ognia napływającą mi do twarzy i pozdrowiłem ją w milczeniu, odda­

jąc wersalski ukłon. Uśmiechnęła się jak królowa i złapała mnie za rękę. Uzmysłowiłem sobie, że i

ta chwila jest swoistą okazją podsuwaną mi przez los, więc chwyciłem się jej i nie pozwoliłem

uciec, ażeby wyrwać zadrę, doskwierającą mi, od kiedy pamiętam. Lata marzyłem o tej chwili, po­

wiedziałem jej. Nie zrozumiała chyba. Coś takiego! Krzyknęła. A ty kim jesteś? Nigdy się nie do­

wiedziałem, czy rzeczywiście zapomniała, czy była to jej ostatnia zemsta.

50

Ostateczna pewność co do mej śmiertelności zaskoczyła mnie za to tuż przed pięćdziesiąt­

ką, przy podobnej okazji, w jedną z karnawałowych nocy, gdy tańczyłem apaszowskie tango z fe­

nomenalną kobietą, której twarzy nigdy nie zobaczyłem, bardziej korpulentną ode mnie, bo mogła

ważyć ze czterdzieści funtów i wyższa była o jakieś dwie piędzi, a jednak pozwalała się prowadzić

jak piórko. Tańczyliśmy wtuleni w siebie, czułem, jak krew tętni w jej żyłach, i było mi tak, jak­

bym przysypiał z przyjemności słuchania jej pracowitego dyszenia, wdychania jej woni amoniaku i

wpatrywania się w jej cycki astronomki, kiedy nagle po raz pierwszy targnął mną i niemal cisnął o

ziemię wstrząs śmierci. Tak jakby wyszeptano mi do ucha brutalną wróżbę: Cokolwiek zrobisz, w

tym roku albo za sto lat, i tak będziesz martwy na zawsze. Kobieta odsunęła się ode mnie przestra­

szona: Co panu jest? Nic, odparłem, próbując złapać się za serce:

- Przez panią drżę.

Od tamtego czasu zacząłem odmierzać życie nie latami, ale dekadami. Pięćdziesiątka była

decydująca, bo nabrałem świadomości, że niemal wszyscy są młodsi ode mnie. Lata po sześćdziesi­

ątce były najintensywniejsze z powodu podejrzenia, że nie mam już czasu na jakąkolwiek pomyłkę.

Siódmy krzyżyk był pełen bojaźni ze względu na duże prawdopodobieństwo, iż będzie ostatni.

Atoli kiedy obudziłem się żywy pierwszego ranka mych dziewięćdziesięciu lat w szczęśliwym

łóżku Delgadiny, przeszyła mnie nader sympatyczna myśl, że życie może nie jest czymś, co prze­

mija jak wzburzona rzeka Heraklita, lecz jedyną okazją, by odwrócić się na ruszcie i smażyć na

drugim boku przez następne dziewięćdziesiąt lat.

I do płaczu stałem się skłonny. Jakiekolwiek uczucie ocierające się o czułość natychmiast

chwytało mnie za gardło i często nie byłem w stanie nad tym zapanować, więc nawet zacząłem

przemyśliwać, czy nie zrezygnować z samotniczej rozkoszy czuwania nad snem Delgadiny, nie tyle

z powodu niepewności co do mojej śmierci, ile ze względu na ból, jaki odczuwałem, kiedy wyobra­

żałem ją sobie już beze mnie przez resztę jej życia. W jeden z tych niepewnych dni trafiłem przez

roztargnienie na przezacną ulicę Notariuszy i poruszyło mnie, że odnalazłem tam jedynie nędzne

resztki starego hotelu na godziny, w którym tuż przed swoimi dwunastymi urodzinami siłą zosta­

łem wprowadzony w arkana sztuki miłosnej. Budynek był kiedyś rezydencją dawnych armatorów,

okazałą jak mało która w mieście, z kolumnami obłożonymi alabastrem i zdobnymi fryzami, ota­

czającymi patio pod kopułą ze szkła w siedmiu kolorach, roztaczającą blask szklarni. Na parterze,

do którego prowadził gotycki portal, mieściły się kolonialne kancelarie notarialne, gdzie przez całe

życie fantastycznych mrzonek pracował, wzbogacił się i zrujnował mój ojciec. Historyczne rody z

wolna opuszczały górne piętra, które w końcu zostały zajęte przez legion nieszczęsnych mewek,

krążących do bladego świtu po schodach, w górę i w dół, z klientami złapa-nymi na tanią przynętę

w kantynach pobliskiego portu rzecznego.

51

Gdy miałem lat dwanaście i chodziłem jeszcze w krótkich spodenkach i w bucikach od

szkolnego mundurka, trudno mi było nie ulec pokusie wywiedzenia się, co się dzieje na górnych

piętrach, podczas gdy ojciec zajęty był kolejnym ze swych niekończących się zebrań, i tak natra­

fiłem na niebiańskie widowisko. Kobiety, które do świtu kupczyły swym ciałem, zaczynały wsta­

wać już od jedenastej rano, kiedy kanikuła szklanej kopuły stawała się nie do zniesienia, i zmuszo­

ne były prowadzić swe życie domowe, krążąc nago po całym domu, a przy okazji na cały głos

zwierzając się ze swych nocnych przypadków. Struchlałem. Jedyne, co mi wpadło do głowy, to sal­

wować się ucieczką tą samą drogą, jaką tu dotarłem, ale nie zdążyłem się nawet odwrócić, kiedy

jedna z owych nagusek o ciele masywnym i pachnącym leśnym mydłem objęła mnie od tyłu i

uniósłszy, przetaszczyła ku swej dziupli z kartonu, w uścisku tak mocnym, że wierzgając wśród

wrzasków i oklasków nagich lokatorek, nie mogłem zobaczyć jej twarzy. Rzuciła mnie na swoje

czteroosobowe łóżko, zdjęła mi z mistrzowską wprawą spodnie i dosiadła mnie, ale spływający po

mnie lód przerażenia nie pozwolił mi zachować się jak mężczyzna. Owej nocy, już we własnym

łóżku, dręczony wstydem z powodu napaści, nie mogłem zasnąć przez ponad godzinę, pragnąc

znów ujrzeć swoją napastniczkę. A następnego dnia rano, kiedy wszyscy odsypiali jeszcze pracowi­

tą noc, wszedłem, dygocąc, na górę do jej dziupli i obudziłem ją, płacząc wniebogłosy i zakochany

szaloną miłością, która trwała, póki nie porwał jej bezlitośnie wicher prawdziwego życia. Kobieta

miała na imię Castorina i była królową tego domu.

Dziuple w hotelu kosztowały jedno peso dla miłości przechodnich, ale niewielu z nas

wiedziało, że tyle samo płaciło się za całą dobę. Ponadto Castorina wprowadziła mnie w swój

pieski świat, gdzie dziewczyny zapraszały biednych klientów na wykwintne śniadania, pożyczały

im mydło, udzielały pierwszej pomocy przy bólach zębów, a w nagłych przypadkach nie od­

mawiały miłości z miłosierdzia.

W wieczory mojej ostatniej starości nikt już jednak nie pamiętał nieśmiertelnej i zmarłej

Bóg jeden wie kiedy Castoriny, która z nędznych zaułków rzecznego nabrzeża wybiła się na święty

tron arcybajzelmamy, z piracką przepaską miast oka straconego w knajpianej bójce. Jej ostatni eta­

towy przydupas, Murzyn szczęśliwy z Camaguey, zwany Jonaszem Galernikiem, był trębaczem, z

tych największych, w Hawanie, póki nie stracił całego uśmiechu w katastrofie kolejowej.

Wracając z tej gorzkiej wizyty, poczułem ukłucie w sercu, którego nie zdołałem uśmierzyć

przez trzy dni żadnym z domowych wywarów. Lekarz, do którego udałem się po ratunek, członek

sławnego rodu, był wnukiem tego, który badał mnie, gdy miałem lat czterdzieści dwa, i przestra­

szyłem się, że to on we własnej osobie, bo był tak stary jak jego dziadek, gdy miał siedemdziesiąt,

wskutek przedwczesnej łysiny, okularów nieodwracalnego krótkowidza i bezbrzeżnego smutku.

Przebadał mnie dokładnie od stóp do głów, skupiony jak złotnik. Osłuchał z przodu i z tyłu,

52

zmierzył ciśnienie, sprawdził reakcje kolan, dno oka, barwę powieki od wewnątrz. W przerwach,

kiedy zmieniałem pozycję ciała na leżance, zadawał mi pytania tak ogólnikowe i tak szybkie, że

ledwie miałem czas pomyśleć nad odpowiedziami. Po godzinie spojrzał na mnie uśmiechnięty. No

tak, powiedział, wydaje mi się, że nic dla pana nie mogę zrobić. Co chce pan przez to powiedzieć?

Że stan pańskiego zdrowia jest najlepszym z możliwych w pańskim wieku. To ciekawe, odparłem,

to samo powiedział mi pański dziadek, kiedy miałem czterdzieści dwa lata, jakby czas stał w miej­

scu. Zawsze trafi pan na kogoś, odparł, kto powie panu to samo, bo zawsze będzie pan w określo­

nym wieku. Ja zaś, prowokując go do wydania najstraszniejszej sentencji, skwitowałem: Jedynym

określonym i ostatecznym wiekiem jest śmierć. Tak, rzekł, ale niełatwo jest jej dożyć w tak dobrym

zdrowiu jak pan. Proszę mi wierzyć, jest mi naprawdę przykro, że niczego innego nie mogę panu

powiedzieć.

Były to miłe wspomnienia, ale w przeddzień 29 sierpnia poczułem bezmierny ciężar

stulecia, które czekało na mnie niewzruszenie, gdy stawiając ołowiane kroki, pokonywałem schody

do swego mieszkania. I wtedy raz jeszcze ujrzałem Florinę de Dios, moją matkę, w moim łóżku,

które było jej łożem do śmierci; i udzieliła mi takiego samego błogosławieństwa jak wtedy, gdy uj­

rzałem ją po raz ostatni, na dwie godziny przed śmiercią. Przejęty i wzruszony zrozumiałem, że to

zwiastun ostateczny, i zadzwoniłem do Rosy Cabarcas, ażeby zaprowadziła mnie do mej małej tej

samej nocy, na wypadek gdyby miało się nie spełnić owo marzenie przeżycia do tchu ostatniego

moich dziewięćdziesięciu lat. Zadzwoniłem raz jeszcze o ósmej, ale powiedziała mi, że to nie­

możliwe. Musi być możliwe, cena nie gra roli, wrzasnąłem przerażony. Odłożyła słuchawkę bez

słowa pożegnania, ale po kwadransie oddzwoniła:

- No dobra, czeka tu na ciebie.

Przybyłem o dziesiątej dwadzieścia w nocy i wręczyłem Rosie Cabarcas ostatnie listy mego

życia, łącznie z dyspozycjami dotyczącymi losu dziewczyny po moim strasznym końcu. Pomyślała,

że pewnie jestem wciąż pod wrażeniem zabójstwa, bo w kpiarskim tonie powiedziała mi: jeśli masz

umrzeć, to bardzo proszę, wszędzie, tylko nie tutaj. Ale ja jej odparłem: Powiedz, że przejechał

mnie pociąg z Puerto Colombia, ten biedny, zabytkowy złom, który nawet czasu nie jest w stanie

zabić.

Przygotowany tej nocy na wszystko, ległem na plecach, czekając na ból ostateczny w

pierwszych chwilach moich dziewięćdziesięciu jeden lat. Usłyszałem bicie dzwonów w oddali, po­

czułem zapach duszy Delgadiny śpiącej na boku, usłyszałem krzyk na horyzoncie, płacz kogoś, kto

może zmarł sto lat temu w alkowie. I wówczas zgasiłem światło w ostatnim tchnieniu, wplotłem

swe palce w jej palce, by poprowadzić ją za rękę, i odliczyłem dwanaście uderzeń dwunastej w

nocy i moich dwanaście ostatnich łez, dopóki nie zaczęły piać koguty, a po nich nie rozległy się

53

dzwony chwały i petardy święta, które uczciły radość niebywałą, że cały i zdrowy przeżyłem swoje

dziewięćdziesiąt lat.

Pierwsze słowa skierowałem do Rosy Cabarcas: Kupuję dom od ciebie, cały, razem ze

sklepem i ogrodem.

Ona zaś powiedziała: A może lepiej zróbmy taki zakład staruszków: kto z nas przeżyje dru­

giego, bierze cały jego majątek, i spiszemy to w obecności notariusza. Nie, bo jeśli ja umrę, to

wszystko ma być dla małej. Na jedno wychodzi, odparła Rosa Cabarcas, ja zaopiekuję się małą, a

później zostawię jej wszystko, i moje, i twoje; nie mam nikogo więcej na tym świecie. A tymcza­

sem wyremontujemy twój pokój, polepszymy to i owo, założymy klimatyzację, powstawiamy two­

je książki, przeniesiemy twoją muzykę.

Myślisz, że ona się na to zgodzi?

Och, mój ty smutny mędrku, chcesz być stary, proszę bardzo, ale naprawdę nie musisz być

głupim ciulem - powiedziała Rosa Cabarcas. - To biedne dziecko oszalało z miłości do ciebie.

Wyszedłem na ulicę, promieniejąc, i po raz pierwszy dostrzegłem siebie i rozpoznałem na

dalekim horyzoncie mojego pierwszego stulecia. Dom mój, cichy i posprzątany o szóstej pięt­

naście, zaczynał cieszyć się kolorami szczęśliwej jutrzenki. Damiana śpiewała na cały głos w kuch­

ni, a zmartwychwstały kot otarł się ogonem o moje kostki i aż do biurka już mnie nie odstąpił.

Porządkowałem właśnie swoje pożółkłe papiery, kałamarz, gęsie pióro, kiedy pomiędzy

parkowymi migdałowcami eksplodowało słońce i pocztowy statek rzeczny, opóźniony o tydzień z

powodu suszy, bucząc, wpłynął do portowego kanału. To było wreszcie najprawdziwsze życie, z

moim jak najbardziej zdrowym sercem, skazanym na śmierć z dobrej miłości, w szczęśliwej agonii

jakiegokolwiek dnia po ukończeniu przeze mnie stu lat.

Maj, 2004

54