higienistka stomatologiczna 322[03] z3 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Syska

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych
i w podeszłym wieku 322[03].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

lek. med. Ewa Rusiecka
lek. med. Paweł Szymczyk

Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Syska

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z3.04
„Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym wieku”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Stomatologiczne problemy zdrowotne ludzi w podeszłym wieku

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Biologia procesów starzenia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady żywienia ludzi w podeszłym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Pielęgnacja jamy ustnej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej i organizacja działań

edukacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych i w podeszłym wieku.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umożliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym wieku,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia do samodzielnego rozwiązania, które zawierają polecenie, sposób wykonania

oraz wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować
umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej
pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąży i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieży

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji

prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej osób w starszym wieku i dorosłych,

−

rozróżniać choroby jamy ustnej u osób dorosłych,

−

dokonywać analizy działań edukacyjnych,

−

rozwiązywać problemy w zakresie dolegliwości osób starszych,

−

zaplanować profilaktykę chorób jamy ustnej,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

−

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

−

korzystać z komputera,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

określić zasady zapobiegania chorobom wieku dojrzałego,

−

wyjaśnić i scharakteryzować zmiany ogólnoustrojowe oraz narządu żucia związane ze
starzeniem się organizmu człowieka,

−

określić wpływ funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan zdrowia człowieka
w podeszłym wieku,

−

scharakteryzować odrębności psychiki osoby w wieku podeszłym i funkcjonowanie
w zmieniającej się sytuacji ekonomiczno-społecznej,

−

dokonać oceny stanu zdrowotnego narządu żucia u osób dorosłych i w podeszłym wieku,

−

wyjaśnić wpływ higieny jamy ustnej na stan zdrowotny zębów i przyzębia,

−

scharakteryzować

problemy

zdrowotne

dotyczące

układu

stomatognatycznego,

występujące u osób dorosłych i w podeszłym wieku,

−

wyjaśnić wpływ okołozębowych i przyzębnych ognisk zakażenia na organizm człowieka,

−

uzasadnić konieczność leczenia i rehabilitacji narządu żucia,

−

scharakteryzować najczęstsze przyczyny braków zębowych i bezzębia,

−

wyjaśnić wpływ braków w uzębieniu na zdrowie fizyczne oraz samopoczucie psychiczne
i społeczne,

−

określić zasady profilaktyki zaburzeń w narządzie żucia wynikających z braków
w uzębieniu,

−

poinstruować pacjentów o możliwości skorzystania z zaopatrzenia protetycznego,

−

poinstruować pacjenta o zasadach użytkowania protez zębowych oraz o konieczności
higienicznego ich utrzymania,

−

rozpoznać problemy pacjenta wynikające z użytkowania protez zębowych,

−

określić przyczyny stomatopatii protetycznych,

−

zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane z profilaktyką i wczesnym
leczeniem zmian chorobowych w obrębie narządu żucia,

−

dostosować formy, metody i środki dydaktyczne do możliwości poznawczych odbiorców,
zwłaszcza osób w podeszłym wieku,

−

posłużyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji zajęć edukacyjnych,

−

zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań służących zdrowiu,

−

udzielić porad na temat racjonalnego odżywiania,

−

uzasadnić konieczność zapobiegania chorobom nowotworowym i wczesnego
rozpoznawania stanów przedrakowych układu stomatognatycznego,

−

podjąć współpracę z instytucjami społecznymi w zakresie usprawniania narządu żucia
osób w podeszłym wieku,

−

podjąć współpracę z placówkami kulturalno-oświatowymi w celu propagowania
stomatologicznej edukacji zdrowotnej,

−

udokumentować realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych,

−

zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Stomatologiczne problemy zdrowotne ludzi w podeszłym

wieku

4.1.1. Materiał nauczania

Naturalne uzębienie człowieka to 32 zęby, po 16 na każdym łuku. Zmiana liczby

i umiejscowienie braków zębów, powoduje tworzenie się wielu sytuacji, które wymagają od
lekarza indywidualnego podejścia. Aby ułatwić pracę z ludźmi w podeszłym wieku, którzy
najczęściej mają liczne ubytki wprowadzono klasyfikację braku uzębienia. Wyróżnia się
klasyfikacje:

−

Kennedyego,

−

Applegata,

−

Fabiana,

−

Balasińskiego.
Klasyfikacja Kennedyego jest najbardziej rozpowszechniona i znana. Sugeruje ona

wybór rodzaju uzupełnienia protetycznego, które odbudowuje utracony ząb. Dzieli się ona na
4 klasy, z których pierwsze trzy mają po cztery modyfikacje oznaczone literami A, B, C, D.

Podział klasyfikacji Kennedyego:

−

klasa 1 – obejmuje przypadki, w których siodła protezy są dwustronne leżą ku tyłowi.
Jest to często spotykany typ protezy. W tej klasie mieszczą się braki obustronne
skrzydłowe oraz braki w odcinku przednim,

−

klasa 2 – należą do niej przypadki, w których siodło protezy jest jednostronne i leży ku
tyłowi. Do tej klasy zalicza się braki skrzydłowe jednostronne oraz różne braki
w pozostałym łuku zębowym,

−

klasa 3 – obejmuje przypadki jednostronnego braku zębów,

−

klasa 4 –siodło jest podparte poprzednio w stosunku do zębów filarowych.
Jedną z ważniejszych cech decydujących o wyglądzie twarzy jest prawidłowe

usytuowanie płaszczyzny zgryzowej, która przebiega przez szczyty guzków i brzegi sieczne
zębów. Stan, w którym powierzchnie zgryzowe żuchwy maksymalnie stykają się
z powierzchniami zgryzowymi szczęki nazywa się zwarciem. Maksymalnemu zwarciu
towarzyszy określona odległość żuchwy od szczęki, zwana wysokością zwarcia. Prawidłowa
wysokość nadaje twarzy młodzieńczy wygląd, natomiast skrócenie jej powoduje starczy
wygląd. Niepełne, częściowe zwarcie zębów następuje podczas żucia pokarmów.

Utrata części korony i brak zębów, jaki występuje często u ludzi w podeszłym wieku

powoduje wtórne deformacje łuków zębowych, które polegają na:

−

wysunięciu,

−

pochyleniu,

−

rotacji,

−

przemieszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Deformacje łuków zębowych

Zęby styczne ulegają tym przemianom na skutek braku zębów pozostałych, dochodzi

często do nieprawidłowej artykulacji oraz do zmiany rozkładu sił biomechanicznych.

Brak zębów powoduje również obniżenie wysokości zwarcia, skrócenie długości dolnego

odcinka twarzy, przez co twarz wygląda na starszą. Zmienia się również napięcie mięśni
mimicznych dolnej części twarzy i co również wpływa na wyraz twarzy.

Niektóre zaburzenia czynnościowe narządu żucia powstałe na skutek deformacji

wtórnych łuków zębowych mogą być wyrównane. Są to zaburzenia, które nie wyzwalają
objawów bólowych. Niektóre zaburzenia czynności narządu żucia w wieku podeszłym
związane są z pojawieniem się parafunkcji. Są to czynności mimowolne, które nie są
związane z właściwościami fizjologicznymi. Należą do nich zaciskanie szczęk, zgrzytanie
zębami, skurcze mimowolne.

Mechanizm skurczów mimowolnych opiera się na tendencjach do stresu. Zwiększenie

napięcia psychicznego przyczynia się do zmiany progu wrażliwości propioreceptorów mięśni
poprzez bodźce, które z ośrodkowego układu nerwowego przesyłane są do wrzeciona
i propioreceptorów mięśni. Powodem powstawania skurczy, które objawiają się zaciskaniem
szczęk są również stany zapalne, ból, podrażnienie.

Najbardziej zaawansowane zmiany w układzie zębowo-szczękowo-twarzowym występują

przy całkowitej utracie zębów. U osób bezzębnych zmiany dotyczą układu kostnego, stawu
skroniowo-żuchwowego oraz błony śluzowej jamy ustnej. Zmiany zanikowe zachodzą
w obrębie wyrostka zębodołowego i przebiegają odmiennie w szczęce i w żuchwie. W szczęce
zanika stok przedsionkowy wrostka zębodołowego, w skutek czego łuk bezzębnego wyrostka
zmniejsza się i zbliża się wielkością do trzonu szczęki. W żuchwie zanik zaczyna się na stronie
przedsionka jamy ustnej.

Zanik kości szczęki może doprowadzić do przesunięcia podłoża kostnego protezy do

kolca nosowego. Pionowy zanik wyrostka zębodołowego żuchwy jest przyczyną zbliżenia się
grzbietu części podniebienia i guzów szczękowych.

U osób bezzębych nasilają się też zmiany w stawie skroniowo- żuchwowym. Guzek

stawowy ulega rozpłaszczeniu, krążek stawowy rozpłaszcza się. Przy daleko rozwiniętym
zaniku wyrostków zębodołowych, występują też zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej.
Prawidłowo ukształtowane wyrostki zębodołowe pokryte są nieruchomą błoną śluzową.
W miarę postępu zmian błona śluzowa staje się cieńsza i bardziej wiotka.

W bezzębiu zmiany wyglądu twarzy pogłębiają się, przy czym zwykle:

−

policzki i wargi są zapadnięte,

−

fałdy nosowo-wargowe silnie pogłębione,

Deformacje

łuków zębowych

pochylenie

rotacja

przemieszczenie

wysunięcie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odcinek bródkowo-nosowy skrócony,

−

uchwa wysunięta ku przodowi.

Utrata zębów odgrywa również dużą rolę w życiu psychicznym każdego człowieka. Zęby

zdrowe, białe, ułożone w harmonijnym łuku są atrybutem zdrowia, piękna i młodości.
Napięcie mięśni mimicznych twarzy daje wygląd młody lub starczy. Zasadniczymi
czynnościami układu stomatognatycznego są:

−

ucie,

−

artykulacja dźwięków,

−

połykanie.

Rys. 2. Układ stomatognatyczny

Zaburzenia artykulacji dźwięków szczególnie spółgłosek powstaje przy braku uzębienia

przedniego. Dolegliwość ta jest uciążliwa, ponieważ człowiek musi borykać się
z nieprzychylnością otoczenia, dotyczącą jego nieestetycznego wyglądu oraz niewyraźnej
mowy. Ubytki zębów zakłócają również czynność, jaką jest żucie. Stopień zaburzenia tej
funkcji związany jest z liczbą i rodzajem ubytków. Nieprawidłowo rozdrobniony pokarm
przyczynia się do zaburzeń trawienia, nienaturalnej perystaltyki jelit. Trudność może sprawić
formowanie kęsa pokarmu i przesycanie go śliną.

Właściwe leczenie i rehabilitacja protetyczna polega na odbudowie braków uzębienia

i zapewnieniu podstawowych czynności układu narządu żucia. Profilaktyka dotyczy zespołu
mięśniowo-stawowego oraz podłoża protetycznego. Prawidłowa profilaktyka zaczyna się już
w momencie badania pacjenta i polega na uświadomieniu błędów, jakie popełniał podczas
niewłaściwej higieny jamy ustnej oraz zaplanowanie metody leczenia i rehabilitacji.

W badaniu i leczeniu należy podjąć decyzję o usunięciu lub pozostawieniu pozostałości

zębów.

Profilaktyka ortodontyczna jest bardzo istotna, już w młodym wieku należy wyzbyć się

nieprawidłowych nawyków, takich jak obgryzanie paznokci, ssanie smoczka, zaciskanie
warg, częste żucie gumy. Niestety w młodym wieku zapominamy również o profilaktyce
przeciwpróchnicowej i często próchnica atakuje zęby, które później wypadają. Przyczyną
utraty zębów może być również paradontoza. Profilaktyka ortodontyczna polega na
utrzymaniu jak największej ilości zdrowych zębów i jak najmniej ubytków w jamie ustnej.
Profilaktyka ta polega na zapobieganiu chorobom dziąseł, próchnicy, nie przyjmowaniu
niektórych środków farmakologicznych w dużych ilościach, które mogą powodować
uszkodzenie zębów, np.: niektóre antybiotyki, chemioterapeutyki.

Układ

stomatognatyczny

artykulacja

połykanie

ucie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wady zgryzu można podzielić na wady nabyte i wrodzone. Do wad wrodzonych

zaliczamy np.:

−

wadliwe ustawienie zębów,

−

nadliczbową ilość zębów,

−

brak zawiązków zębów,

−

przerost żuchwy,

−

szparowatość.
Wadami nabytymi są:

−

stłoczenie zębów,

−

zgryzy otwarte,

−

zwężenie szczęki,

−

tyłozgryz,

−

zgryz krzyżowy,

−

cieranie zębów.

Rys. 3. Nabyte wady narządu żucia

Głównym celem leczenia protetycznego jest rehabilitacja, a także działanie zapobiegające

dysfunkcji mięśni żwaczy i mimicznych, stawów skroniowo-żuchwowych, przyzębia i błony
ś

luzowej jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu żującego osób w podeszłym wieku stosuje się

sanację jamy ustnej, obejmuje ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie
zębów lub ich korzeni, jeśli nie kwalifikują się do leczenia zachowawczego i protetycznego,
usuwanie zatok dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii.

Najważniejsze jest poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia

nazębnego.

Nabyte wady

narządu

żucia

stłoczenie zębów

zgryz krzyżowy

zgryz otwarty

nabyte podczas

ucia

tyłozgryz

cieranie

zębów

zwężenie szczęki

Wady narządu

żucia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania przesiewowe to również rodzaj profilaktyki. Przeprowadza się je u osób,

u których nie występują objawy choroby. Zadaniem badań skriningowych jest wykrycie
choroby we wczesnej fazie. Badania takie również przeprowadza się u osób starszych w celu
profilaktycznym, dotyczą one różnych schorzeń w tym nowotworów jamy ustnej, chorób
przyzębia, próchnicy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega deformacja łuków zębowych?
2. Jakie czynniki towarzyszą utracie zębów?
3. Jak klasyfikuje się ubytki?
4. Jak przeprowadza się profilaktykę ortodontyczną zębów w osób w podeszłym wieku?
5. Co to są badania przesiewowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe, czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdanie

Prawda

Fałsz

W naturalnym uzębieniu występują 32 zęby

Klasyfikacja ubytków według Jona jest najnowocześniejsza

Przy braku uzębienia następuje rotacja

Fluor nie odgrywa znaczącej roli w profilaktyce

Badania przesiewowe nie są ważne w profilaktyce

Profilaktyka ortodontyczna opiera się na rehabilitacji

Płytka nazębna jest szkodliwym czynnikiem dla przyzębia

Profilaktyka ortodontyczna powinna być stosowana już w młodym wieku

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący stomatologicznych problemów ludzi

w podeszłym wieku,

2) przeczytać uważnie zdania, zawarte w tabeli,
3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie i sprawdzić poprawność wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

papier formatu A4,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Spośród wymienionych cech wybierz te, które można przypisać deformacji łuków

zębowych:

−

wysunięcie zębów,

−

wypadanie zębów,

−

pochylenie zębów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rotacja,

−

wyrastanie zębów mlecznych,

−

stabilizacja zębów,

−

pionowa pozycja zębów,

−

przemieszczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący stomatologicznych problemów ludzi

w podeszłym wieku,

2) przeanalizować podane cechy,
3) wybrać cechy charakterystyczne dla deformacji łuków zębowych,
4) zaprezentować i przeanalizować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) uzasadnić konieczność leczenia i rehabilitacji narządu żucia?

2) scharakteryzować

najczęstsze

przyczyny

braków

zębowych

i bezzębia?

3) wyjaśnić wpływ braków w uzębieniu na zdrowie fizyczne oraz

samopoczucie psychiczne i społeczne?

4) określić zasady profilaktyki zaburzeń w narządzie żucia wynikających

z braków uzębieniu?

5) poinstruować pacjentów o możliwości skorzystania z zaopatrzenia

protetycznego?

6) sklasyfikować ubytki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Biologia procesów starzenia

4.2.1. Materiał nauczania

Starość człowieka zależy od jego postawy oraz osobistego zaangażowania. Pogoda

ducha, optymizm, radość to cechy, które wpływają również na stan zdrowia. Prawidłowy stan
jamy ustnej osób starszych, wpływa na ich relacje społeczne oraz stan zdrowia. Stomatolodzy
powinni troszczyć się o osoby w podeszłym wieku bardziej niż o inne, dlatego że u osób
starszych stan higieny życia wpływa również na jakość funkcjonowania w społeczeństwie
oraz stan psychiczny i fizyczny.

Starzenie się to niemożność utrzymania homeostazy w warunkach fizjologicznego stresu.

Proces ten związany jest ze zmniejszeniem żywotności oraz wzrostem wrażliwości
osobniczej. Proces starzenia jest powszechny i dotyczy każdego. Ma działanie destrukcyjne,
ponieważ upośledza funkcje komórek. Nie powoduje załamania, jeśli układ nie podlega
stresowi.

Proces starzenia zależny jest od różnych czynników:

−

uwarunkowań genetycznych,

−

stylu życia,

−

uprawiania sportu,

−

higieny odżywiania,

−

przyjmowania leków,

−

warunków środowiskowych.

Rys. 4. Czynniki procesu starzenia

Starość objawia się zmianą i osłabieniem mechanizmów obronnych, zwiększeniem ryzyka

zachorowań na choroby wywołane przez bakterie i wirusy. Występuje nadmiernie zwolniona
akcja serca, obniża się sekrecja poszczególnych hormonów. Mogą pojawić się również
zaburzenia pamięci, zawroty głowy, miażdżyca, choroba wieńcowa serca, zmienia się
przekaźnictwo nerwowe. W błonie komórkowej wzrasta zawartość cholesterolu i białek
wrażliwych na działanie wolnych rodników, zwiększa się lepkość i sztywność błon
komórkowych. Na skutek zmiany mikrostruktury komórek nerwowych odpowiedź na bodźce
stymulujące i hamujące ulega zakłóceniu. Jako zaburzenie układu autonomicznego występują
powikłania takie jak:

−

cukrzyca,

Starzenie

warunki

rodowiskowe

uprawianie sportu

przyjmowanie

leków

styl życia

higiena odżywiania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

depresja,

−

miażdżyca.

Zmiany te spowodowane są starzeniem organizmu oraz małą aktywnością fizyczna.

U osób starszych często występuje suchość błon śluzowych, która może być spowodowana:

−

niedoborem witaminy B lub żelaza,

−

zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, po utracie krwi, biegunkach,

−

cukrzycą,

−

zaburzeniami gruczołów ślinowych,

−

lekami przeciwdepresyjnymi,

−

interakcjami lekowymi.
Przy uczuciu suchości jamy ustnej pojawia się utrata apetytu, niedożywienie oraz

rozszerza się próchnica i stany zapalne jamy ustnej. Dolegliwości te wpływają niekorzystnie
na stan psychiczny osoby w podeszłym wieku. Staje się ona nerwowa, może wpaść
w depresję. Leki, które mogą powodować uczucie suchości w jamie ustnej to:

−

leki moczopędne,

−

przeciwdepresyjne (trójpierścieniowe),

−

leki hipotensyjne (enalapril, kaptopril),

−

leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona,

−

neuroleptyki.

Rys. 5. Leki powodujące suchość w jamie ustnej

Niektóre działania leków u osób starszych są zaburzone i mogą wywołać wiele działań

niepożądanych. Związane jest to ze zmniejszeniem tolerancji na leki i zmianami wchłaniania
leków.

Kolejną charakterystyczną cechą jamy ustnej występującą u osób w podeszłym wieku

jest „zespół palących ust.” Charakteryzuje się występowaniem subiektywnego uczucia
pieczenia ust. Narasta ono w ciągu dnia i nasila się wieczorem. Na błonie śluzowej jamy
ustnej nie widać żadnych zmian. Etiologii nie poznano do końca, czasami pieczeniu ust
towarzyszą bóle mięśni i nerwowość.

Przyczynami chorób jamy ustnej u osób starszych są:

1. Alergeny kontaktowe (materiał do produkcji protez):

a) matakrylan metylu,
b) chlorek kobaltu,
c) siarczan niklu.

2. Skladniki pokarmowe:

hipotensyjne

Leki powodujące

suchość

jamy

ustnej

moczopędne

przeciwdepresyjne

neuroleptyki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Składniki środków czystości:

a) glikol propylenowy,
b) bis fenol,
c) kwas nikotynowy.

4. Niewłaściwie wykonane protezy (mogą uciskać).
5. Infekcje wywołane Candida albicans, spowodowane niewłaściwą higieną jamy ustnej.
6. Zaburzenia wydzielania śliny.
7. Zaburzenia w stawie skroniowo-żuchwowym.

Stomatopatie są to zmiany w błonie śluzowej, które wiążą się ze stosowaniem protez

zębowych wykonanych z tworzywa akrylowego. Przyczynami stomatopatii są:

−

urazy mechaniczne,

−

złe przyleganie protezy, szorstkość, uwieranie,

−

infekcje grzybicze,

−

zmiany chemiczne,

−

zmiany związane z wiekiem i starzeniem się.

Objawami stomatopatii są:

−

zmiany zapalne,

−

obrzęk błony śluzowej,

−

zapalenie błony śluzowej,

−

niewłaściwa higiena, grzybica jamy ustnej,

−

suchość, zapalenie kącików ust.

Zaburzenia procesów przystosowawczych w starości:

Przyczyna – osłabienie wrażliwości bioreceptorów.
Skutki – niedociśnienie, mniejsza odporność na wysiłek fizyczny.

Przyczyna – osłabienie reakcji na stymulację adrenergiczną.
Skutki – brak objawów hipoglikemii.

Przyczyna – upośledzenie termoregulacji.
Skutki – skłonność do przegrzania.

Przyczyna – opóźnienie wydzielania insuliny.
Skutek – upośledzona tolerancja glukozy.

Przyczyna – niedostateczna odbudowa kości.
Skutek – osteopemia.

Podeszły wiek jest procesem, w którym człowiek ponosi straty. Umierają rodzice, dorosłe

dzieci odchodzą z domu. Człowiek przechodzi na emeryturę i traci kontakt z zawodem, staje
się niepotrzebny dla świata, traci aktywność zawodową, towarzyską. Wraz z utratą zdrowia
zmniejsza się satysfakcja życiowa i maleją zainteresowania, pojawia się poczucie zagrożenia,
osamotnienia oraz samotność. Spiętrzenie się tych czynników powoduje, że człowiek
powinien otrzymać pomoc.

Zasady postępowania:

−

unikanie nagłych i zbyt wielu zmian,

−

pamiętanie o możliwości istnienia zaburzeń polekowych,

−

unikanie nieuzasadnionego stosowania leków,

−

znalezienie sensu i radości życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmiany hormonalne w podeszłym wieku dotyczą głównie:

−

zwiększenia aktywności parathormonu PTH, osłabienia reakcji nerek,

−

osłabienia reakcji na somatoliberynę GHRH i upośledzenia sekrecji somatotropiny Gh,

−

osłabienia stymulującego wpływu noradrenaliny na sekrecję hormonów TSH tarczycy,

−

GH hormonu wzrostu, LH hormonu lutropinowego,

−

przedłużenia reakcji na czynniki stymulujące, np.: stres,

−

osłabienia hamowania zwrotnego sekrecji hormonów kortykotropowych.
Dentysta powinien pomóc w doborze odpowiedniej protezy, opierając się na czynnikach

zdrowotnych oraz ekonomicznych. Protezy te działają w odrębny sposób. Istnieją dwa
podstawowe typy protez zębowych:

−

pełne,

−

częściowe.
Protezy pełne mają podstawę akrylową w kolorze śluzówki jamy ustnej, jest ona

dopasowana do dziąseł. Podstawa protezy górnej zakrywa podniebienie, zaś podstawa protezy
dolnej ma kształt podkowy i dopasowana jest do języka. Protezy te są wykonywane
w laboratorium dentystycznym z wykonanych wycisków jamy ustnej.

Rodzaje protez pełnych:

−

tradycyjna proteza pełna - stosowana po usunięciu wszystkich zębów i wygojeniu tkanek,
które może trwać nawet kilka miesięcy,

−

bezpośrednia proteza pełna - zakładana zaraz po usunięciu zębów, jej zaletą jest to, że
pacjent nie pozostaje bez zębów, jednak muszą być one ponownie dopasowane po
określonym czasie, gdyż kość podniebienna zmienia swój kształt podczas gojenia i to
powoduje obluzowanie protezy.

Protezy częściowe opierają się na metalowej ramce, która jest przymocowana do

naturalnych zębów. Czasem korony umieszcza się na naturalnych zębach, służą one jako
punkt zakotwiczenia dla protezy zębowej. Protezy te są wyjmowanym urządzeniem
i stanowią alternatywę względem mostów.

W celu zastąpienia brakujących zębów stosuje się korony, które też nakłada się na

uszkodzone zęby. Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, przyczynia się ona do
poprawy jego wyglądu, kształtu i ułożenia. Mosty są stosowane do uzupełnienia jednego lub
więcej brakujących zębów. Wypełniają one przestrzeń, w której doszło do utraty zęba. Mosty
cementuje się do naturalnych zębów.

Osoby w podeszłym wieku starsze w celu uzupełnienia brakującego uzębienia stosują

protezy, które ułatwiają im podstawowe funkcje życiowe, jak również powodują prawidłową
artykulację dźwięków, żucie pokarmów, połykanie. Osoby, które korzystają z protez powinny
również chodzić na wizyty kontrolne do stomatologów, ponieważ proteza może ulec
uszkodzeniu i stać się niewygodną, może też uciskać stale w jedno miejsce, powodując ranę
w jamie ustnej. Proteza również może wywołać stan alergiczny i zapalny w jamie ustnej,
szczególnie, jeśli jest nieprawidłowo czyszczona.

Podstawowe zasady używania protez:

1. Należy delikatnie wkładać je do jamy ustnej, gdyż mogą ulec uszkodzeniu.
2. Proteza nie może być sucha i przechowywana w miejscu brudnym.
3. Nie należy myć jej gorącą wodą.
4. Powinna być czyszczona w roztworze substancji do czyszczenia protez.
5. Codziennie należy protezę oczyścić przed włożeniem do jamy ustnej.
6. Przed włożeniem protezy należy masować szczoteczką dziąsła i język.
7. W przypadku uszkodzenia protezy należy skontaktować się z lekarzem, nie podejmować

działań na własną rękę.
Pacjent może mieć początkowo problemy z prawidłowym włożeniem protezy, należy

jednak ćwiczyć codziennie. Poprzez masowanie dziąseł i języka znacznie można ułatwić

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

adaptację protezy w jamie ustnej. Pacjent musi zrozumieć, że higiena protezy jest bardzo
istotna i należy jej przestrzegać. Problem z początkowym bólem podczas noszenia protezy
jest zjawiskiem naturalnym, który po krótkim czasie powinien ustąpić. Nowa proteza może na
początku uwierać i być dyskomfortem oraz powodować nadprodukcję śliny.

Choroby nowotworowe stanowią dużą część chorób, które kończą się zgonem.

Nowotwory złośliwe jamy ustnej są na 8 miejscu nowotworów występujących w Polsce.

Do przyczyn chorób nowotworowych zalicza się:

−

przewlekłe drażnienie tkanki wysoką temperaturą,

−

składniki dymu tytoniowego,

−

drażnienie jamy ustnej alkoholem,

−

urazy mechaniczne,

−

promieniowanie ultrafioletowe,

−

nieprawidłowa higiena jamy ustnej,

−

stany imunosupresyjne,

−

zakażenia wirusowe,

−

zakażenia grzybicze.
Niektóre z tych przyczyn można wyeliminować zmniejszając czynniki ryzyka i stosując

działania profilaktyczne oraz ograniczając czas narażenia. Celem tych działań jest
zmniejszenie zachorowalności na nowotwory i wcześniejsze ich rozpoznanie.

Pierwszą fazą profilaktyki jest:

−

usuwanie czynników ryzyka oraz przekazywanie wiedzy o nich.
Drugą fazą profilaktyki jest:

−

wykrywanie wczesnych objawów chorób,

−

upowszechnienie wiedzy o możliwościach profilaktyki,

−

wpojenie świadomości samokontroli,

−

wykonywanie badań profilaktycznych.
Przeciwdziałanie chorobom nowotworowym polega na spójności pracy lekarzy

i pacjentów. Lekarz zobowiązany jest do dokładnego badania jamy ustnej i dostarczania
pacjentowi wiedzy z zakresu zmniejszania czynników ryzyka.

Prowadzone są liczne badania, których celem jest stwierdzenie czy świadomość

pacjentów o chorobach nowotworowych zwiększa się po wizytach stomatologicznych. W tym
celu przeprowadza się badania ankietowe, które poddaje się analizie statystycznej opartej na
badaniu współzależności cech. W tym celu wykorzystuje się współczynnik niezależności oraz
współczynniki opisujące korelację między zmiennymi mierzonymi na skalach nominalnych.

W celu prowadzenia profilaktyki niezbędna jest znajomość czynników ryzyka, właściwej

diety, wykrycie wczesnych objawów. Grupą dużego ryzyka są osoby, które:

−

palą papierosy, piją alkohol,

−

posiadają złamane korony zębów, którymi wywołują działanie drażniące,

−

posiadają nieprawidłowe protezy, którymi wywołują działanie drażniące,

−

są w podeszłym wieku,

−

nieprawidłowo dbają o higienę jamy ustnej.
Kolejną grupą ryzyka są osoby, które mają bardzo małą wiedzę na temat powstawania

nowotworów, czynników ryzyka, czasu narażenia i profilaktyki.

Główną rolę w prowadzeniu prawidłowej profilaktyki nowotworowej odgrywają

stomatolodzy i higienistki stomatologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaką rolę spełniają w stomatologii mosty, korony i protezy?
2. Jak klasyfikujemy protezy?
3. Jakie są prawidłowe sposoby pielęgnacji protez?
4. W jaki sposób przebiega proces starzenia?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych mężczyzn

najlepiej używa protezy zębowe.

Opisy przypadków
Przypadek A

Paweł myje zawsze protezę przed włożeniem do jamy ustnej, jedynie czasami czyści ją,

zawsze wkłada protezę mało ostrożnie.

Przypadek B

Adam zawsze czyści protezę i myje w odpowiednim roztworze, zawsze wkłada protezę

ostrożnie.

Przypadek C

Grzegorz wkłada protezę ostrożnie do jamy ustnej, ale zapomina ją codziennie wymyć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2) przeprowadzić w grupie analizę przypadków,
3) określić, który mężczyzna najlepiej dba o swoją protezę,
4) wyniki przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę procesów starzenia się oraz w odpowiedni sposób poinstruuj

pacjentów o możliwości skorzystania z zaopatrzenia protetycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2) odszukać w różnych źródłach, informacje o zmianach fizjologicznych ustroju w procesie

starzenia oraz o możliwościach korzystania z zaopatrzenia protetycznego,

3) sporządzić wykres słupkowy obrazujący korzyści z zaopatrzenia protetycznego oraz

najczęściej popełniane błędy,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy zasad zapobiegania chorobom wieku dojrzałego oraz określ wpływ

funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan zdrowia człowieka w wieku podeszłym.

Sposób wykonania ćwiczenia

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący procesu starzenia,
2) opisać choroby wieku starczego,
3) wyszukać i porównać działanie gruczołów dokrewnych u osób dorosłych i u osób

w podeszłym wieku,

4) przeprowadzić ocenę funkcjonowania gruczołów dokrewnych w podeszłym wieku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady zapobiegania chorobom wieku dojrzałego?

2) wyjaśnić wpływ funkcjonowania gruczołów dokrewnych na stan

zdrowia człowieka w podeszłym wieku?

3) scharakteryzować odrębności psychiki osoby w wieku podeszłym

i funkcjonowanie w zmieniającej się sytuacji ekonomiczno-społecznej?

4) określić przyczyny stomatopatii protetycznych?

5) rozpoznać problemy pacjenta wynikające z użytkowania protez

zębowych?

6) poinstruować pacjenta o zasadach użytkowania protez zębowych oraz

o konieczności higienicznego ich utrzymania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady żywienia ludzi w podeszłym wieku

4.3.1. Materiał nauczania

Higienistka stomatologiczna powinna poinformować osobę w podeszłym wieku

o konieczności racjonalnego odżywiania oraz o przestrzeganiu podstawowych zasad
ż

ywieniowych. Istnieje ścisła zależność pomiędzy ilością, jakością spożywanych pokarmów

a stanem zdrowia. Na sposób żywienia społeczeństwa wpływają czynniki ekonomiczne
kształtujące styl życia. Warunki socjalne i ekonomiczne mogą wymuszać nieprawidłowy
sposób odżywiania. Wśród czynników wpływających na wybór pokarmu u osób w podeszłym
wieku zalicza się reakcje warunkowe, wynikające z upodobań dietetycznych lub brakiem
upodobań do danych potraw. W wieku podeszłym kształtuje się model żywienia, którego
podstawy znajdują się we wcześniejszych latach życia. Raczej nie zmienia się sposób
przygotowania posiłków, styl robienia zakupów, czas posiłków, jakość żywienia.

U osób w podeszłym wieku zmniejsza się aktywność fizyczna, spada liczba włókien

nerwowych, która powoduje spadek siły mięśniowej. Przemiana materii ulega spowolnieniu,
a procesy trawienia ulegają zmianie.

Trudno stworzyć dla osób w podeszłym wieku idealną dietę, ale warto przypominać im,

aby przestrzegały zasad racjonalnego żywienia. Do zasady tych należy:

−

codzienne spożywanie różnorodnych składników odżywczych,

−

zwiększone spożywanie nienasyconych kwasów tłuszczowych, skrobi, błonnika,

−

ograniczenie spożycia tłuszczu,

−

ograniczenie spożywania alkoholu,

−

ograniczenie palenia papierosów,

−

zwiększenie przemiany materii,

−

zwiększenie aktywności fizycznej,

−

zwiększenie gęstości odżywczej posiłków, czyli proporcji składników odżywczych do
energii,

−

unikanie przejadania się,

−

codzienne spożywanie owoców i warzyw,

−

częste spożywanie posiłków o małej objętości,

−

regularne przyjmowanie posiłków.
Zalecenia te mogą ulegać drobnym modyfikacjom w zależności od wieku, schorzenia

oraz wskazań lekarza. Ważne jest, aby dieta osób w podeszłym wieku zawierała zamienniki
składników pokarmowych, np.: tłuste mleko powinno być zastąpione mlekiem zagęszczonym
niesłodzonym, sery pełnotłuste serami półtłustymi, całe jaja powinny być zastąpione białkiem
jaja kurzego, itp.

Osoby w podeszłym wieku powinny również wykonywać badania kontrolne, aby ustalić

poziom makro- i mikroelementów w organizmie oraz określić zapotrzebowanie na nie. Często
dzieje się tak, że osoby w podeszłym wieku mają mało żelaza we krwi, są przez to anemiczne
i towarzyszy im ciągłe uczucie zmęczenia. Powinny przyjmować żelazo, które jest
w preparatach takich jak, ascofer czy falvit. Osoby te cierpią również na liczne skurcze, mogą
być one spowodowane ubytkiem magnezu. W tym celu należy dostarczyć magnez do
organizmu, najlepiej z witaminą B

, która powoduje lepsze wchłanianie. Wypadanie włosów

może być spowodowane brakiem krzemu w organizmie. W tym celu należy stosować
preparaty ze skrzypem i pokrzywą oraz drożdże. Składniki te występują między innymi
w następujących preparatach: Dromin, Skrzypovita, Silica. Starsze osoby w celu uzupełnienia
swojej diety i poprawieniu pracy serca, układu krążenia, układu nerwowego, odzyskania sił
witalnych, opóźnienia procesów starzenia się mogą również spożywać preparaty bogate

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w żeńszeń, głóg, witaminy z grupy B. Zawarte w nich substancje działające flawonoidy,
kwercytyna powodują te działania. Substancje te znajdują się w różnych preparatach,
np.: Vicard, Gigamax. Podawane w postaci płynnej działają szybciej i są bardziej bezpieczne
dla organizmu.

Osoby w podeszłym wieku mogą mieć problemy z pamięcią. Powinny one przyjmować

preparaty bogate w lecytynę i wyciąg z miłorzębu japońskiego, które poprawiają krążenie
mózgowe i polepszają proces zapamiętywania.

U osób starszych następuje również duża demineralizacja kości. W celu zabezpieczenia

przed kruchością i łamliwością powinny przyjmować duże ilości wapnia, szczególnie
w dawce ok. 500 mg oraz witaminę D

, która zabezpiecza przed wydalaniem z organizmu

większych ilości wapnia będącego podstawowym budulcem zębów i kości. Substancje te
znajdują się w preparacie Calcium D, Ostercal.

U osób w podeszłym wieku występują często problemy ze stawami. Jest to wynikiem

utraty chrząstki stawowej. Glukozamina jest niezbędnym składnikiem do odbudowy
i utrzymania funkcji tkanek łącznych. Pomaga ona organizmowi w tworzeniu i regeneracji
tkanek. Właściwość ta jest bardzo korzystna, ponieważ u ludzi starszych stan stawów
pogarsza się wskutek zmęczenia fizycznego lub z powodu wystąpienia stanów zapalnych,
które przyspieszają zniszczenie chrząstki. Podawanie glukozaminy osobom starszym przynosi
im ulge w bólu, zwiększa motorykę stawów. Występuje ona w różnych preparatach,
np. Artresan.

Wzrok osób w podeszłym wieku ulega uszkodzeniu na skutek działania wolnych

rodników, które tworzą się w organizmie na skutek zanieczyszczenia powietrza,
promieniowania UV, dymu tytoniowego. Powstaje stres oksydacyjny. Antyoksydanty
neutralizują go i znoszą działanie wolnych rodników. Witamina A działa jako antyoksydant
i chroni osoby dorosłe i w podeszłym wieku przed pogorszeniem wzroku. Luteina również
jest antyoksydantem, chroni przed uszkodzeniem naczyń włosowatych siatkówki oka
i fotoreceptorów plamki żółtej, czarna borówka wspomaga mikrokrążenie, dzięki zawartości
antycyjanów, które regulują pewne enzymy wpływające na działanie antyoksydacyjne.

Osoby w podeszłym wieku czasami również żywi się pozajelitowo, wymaga to podawania

substancji odżywczych dożylnie. Celem żywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed
ś

miercią głodową chorych z niewydolnością jelit oraz chorych z niektórymi zespołami złego

wchłaniania, które często występuje u osób w podeszłym wieku.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka powinna być racjonalna dieta osoby starszej?
2. Jaki jest wpływ pożywienia na zdrowie człowieka?
3. Czym charakteryzuje się żywienie pozajelitowe?
4. Jaka jest rola glukozaminy?
5. Jakie substancje mineralne powinna przyjmować osoba w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

Zdania

Prawda

Fałsz

Starsze osoby nie powinny za dużo jeść.

Starsze osoby powinny przestrzegać racjonalnej diety.

Glukozamina działa na wrzody.

Lecytyna poprawia pamięć.

Osoby starsze powinny spożywać mało tłuszczu i cholesterolu.

ywienie pozajelitowe nie jest wskazane dla starszych osób.

Dieta nie ma wpływu na zdrowie człowieka.

Im więcej cholesterolu tym zwiększa się zdrowie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący żywienia ludzi w podeszłym wieku,
2) przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,
3) zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie i sprawdzić poprawność wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj racjonalną dietę dla osób w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący żywienia ludzi w podeszłym wieku,
2) wybrać składniki odżywcze, które wpływają pozytywnie i negatywnie na organizm osób

w podeszłym wieku,

3) wyszukać odpowiednie czynniki wpływające na dobry stan zdrowia osób w podeszłym

wieku,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać analizy poprawności zaprezentowanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

W poniższym tekście wstaw w brakujące miejsca słowa: racjonalna, tłuszcz i cholesterol,

glukozamina, żywienie pozajelitowe, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Dieta starszych osób powinna być ……………………………………………………………...
Osoby w podeszłym wieku muszą unikać dużych ilości…………. i …………………………..
ś

ywienie stosowane zwykle w niedożywieniu to …………………………………….………...

Chrząstkę stawową regeneruje……………………………………………………….………….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący żywienia ludzi w podeszłym wieku,
2) przeczytać zdania do uzupełnienia,
3) wstawić brakujące wyrazy,
4) zaprezentować rozwiązane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić wpływ diety na zdrowie człowieka?

2) scharakteryzować zasady żywienia osób starszych?

3) zidentyfikować błędy popełniane w odżywianiu?

4) zróżnicować potrzeby dietetyczne na podstawie badań lekarskich?

5) scharakteryzować preparaty stosowane u osób w podeszłym wieku

dostępne w aptece?

6) uzasadnić rolę higienistki stomatologicznej w planowaniu prawidłowej

diety osób w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Pielęgnacja jamy ustnej

4.4.1. Materiał nauczania

Dbanie o właściwą higienę jamy ustnej jest najważniejszą rzeczą dla zębów i dziąseł.

Zdrowe zęby pozwalają wyglądać i czuć się młodo oraz wykonywać podstawowe czynności
fizjologiczne, takie jak mówienie, przełykanie i gryzienie. Dobry stan zdrowia jamy ustnej
jest bardzo ważny.

Codzienna profilaktyka, pomaga zapobiec problemom jeszcze przed ich pojawieniem się.

Jest także tańsza i mniej niepokojąca niż leczenie chorób. Pomiędzy regularnymi wizytami
u stomatologa każdy może wykonywać proste czynności, które znacznie obniżają ryzyko
wystąpienia:
a) próchnicy zębów,
b) chorób dziąseł.

Czynności te to:

−

szczotkowanie zębów 2 razy dziennie,

−

stosowanie nici dentystycznej,

−

przestrzeganie pełnowartościowej diety i ograniczanie przekąsek pomiędzy posiłkami,

−

stosowanie produktów do higieny jamy ustnej zawierających fluor w tym pasty do
zębów,

−

stosowanie fluorkowych płukanek do ust.
Choroba dziąseł, może dotknąć osoby w każdym wieku, ale w szczególności ludzi

powyżej 40 roku życia. Na choroby dziąseł wpływają następujące czynniki:

−

niewłaściwa dieta,

−

zaniedbywanie higieny jamy ustnej,

−

choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, choroby serca lub nowotwory,

−

rodowiskowe, takie jak stres, palenie tytoniu,

−

niektóre leki przyczyniające się do dolegliwości związanych z dziąsłami.
Najwcześniejsze stadia choroby dziąseł są odwracalne. Wczesne wykrycie i leczenie

choroby dziąseł jest możliwe dzięki regularnym przeglądom stanu uzębienia przez
stomatologa.

Profilaktyka próchnicy polega na:

−

utrzymywaniu higieny jamy ustnej,

−

odpowiedniej diecie,

−

wykorzystywaniu odpowiednich środków, np. fluoru,

−

regularnych wizytach u dentysty.
Badanie profilaktyczne może wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne,

−

alergie spowodowane niewłaściwymi wypełnieniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Czynniki szkodliwe dla przyzębia

Nauczenie właściwej higieny zębów nie jest łatwe i składa się z kilku faz:

−

motywacji,

−

instruktażu,

−

kontroli.
Zawód higienistki stomatologicznej odgrywa ważną rolę w kształceniu świadomości

profilaktyki. U ludzi w podeszłym wieku najważniejsze jest zachęcenie i uświadomienie
konieczności dbania o higienę jamy ustnej. Trzeba wykazać cierpliwość, zrozumienie,
przeprowadzić wywiad z pacjentem i mieć do niego indywidualne podejście. W prowadzeniu
edukacji higienistka może posługiwać się:

−

folderami,

−

ulotkami,

−

rzutnikiem,

−

prezentacją multimedialną.
Treści zawarte w wykładzie muszą być przekonywujące, przedstawione prostym

językiem, aby pacjent mógł zrozumieć ich przekaz. Ludzie w podeszłym wieku powinni
również dyskutować, zadawać pytania higienistce w celu zmniejszenia bariery między nimi.
Należy im uświadomić, że w wyniku nie przestrzegania zasad higieny jamy ustnej ich stan
zdrowia będzie się pogarszał, a co za tym idzie, problemy związane z artykulacją dźwięków
będą się nawarstwiać, tak jak zaburzenia żucia czy połykania. Podczas motywacji osoby
w podeszłym wieku ważne też jest, aby pamiętać, że:
1. Przedstawienie zasad higieny pacjentowi nie powinno być tylko pouczaniem.
2. Pacjent powinien być włączony do konwersacji, nie stosuje się monologów.
3. Pacjent musi mieć zaufanie do higienistki.
4. Należy sprawdzić, jakie poglądy na temat choroby ma pacjent.
5. Należy przedstawić pacjentowi plan profilaktyki, nie narzucać poleceń.

Instruktaż należy do szkoleń opłacanych przez NFZ i jest dla pacjenta darmowy, polega

on na:

−

pokazaniu przez higienistkę stomatologiczną prawidłowych metod szczotkowania,

−

uświadomieniu jak ważny jest właściwy dobór szczoteczki,

−

zademonstrowaniu prawidłowego płukania i nitkowania.

bakterie płytki

nazębnej

Czynniki

szkodliwe

nieprawidłowe

protezy

alergie na

wypełnienia

wady zgryzu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrola higieny polega na regularnych wizytach u stomatologa i obserwacji, w jaki

sposób pacjent przestrzega zasad higieny jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu żującego stosuje się sanację jamy ustnej, obejmuje

ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie zębów lub ich korzeni, jeśli nie
kwalifikują się one do leczenia zachowawczego i protetycznego, usuwanie zatok
dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii.

Najważniejsze jest poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia

nazębnego. Osoby starsze należy odpowiednio zachęcić do przestrzegania zachowań
służących zdrowiu. Zachęcanie to powinno odbywać się przez zwiększenie świadomości
poprzez prasę, ulotki, plakaty informacyjne u lekarzy.

U osób dorosłych i w podeszłym wieku ważne jest również przestrzeganie zasad higieny

jamy ustnej, prawidłowe szczotkowanie zębów pastą z fluorem, nitkowanie w celu
oczyszczenia przestrzeni międzyzębowych oraz regularna kontrola u stomatologa. U osób
w podeszłym wieku występuje ryzyko ubytków tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Wraz
z wiekiem występuje coraz większa nadwrażliwość zębów, cofanie się dziąseł, zjawisko to
odsłania powierzchnie zęba pozbawione ochronnej warstwy szkliwa. Te miejsca są
szczególnie narażone na ból spowodowany zmianami temperatury. Dolegliwość tę można
pokonać stosując regularnie pastę na nadwrażliwe zęby. Jeśli jednak to nie przyniesie
rezultatów koniecznie należy skontaktować się z lekarzem, gdyż grozi to utratą zębów.

U w podeszłym wieku, które przyjmują wiele leków na nadciśnienie oraz uspakajające

preparaty często występuje suchość jamy ustnej. Nieleczone zjawisko może doprowadzić do
poważnych uszkodzeń zębów. W takiej sytuacji należy skontaktować się ze stomatologiem,
który powinien wykonać zabiegi pozwalające odzyskać wilgotność jamy ustnej.

U osób w podeszłym wieku stan jamy ustnej mają też wpływ inne choroby takie jak

cukrzyca, choroby serca czy nowotwory, dlatego stomatolog lub higienistka stomatologiczna
powinni przeprowadzać z pacjentem dokładny wywiad.

System opieki zdrowotnej jest to system będący zbiorem instytucji oraz ludzi, którzy

mają zapewnić prawidłową opiekę zdrowotną świadczeniobiorcom. Zgodnie z Konstytucją
RP każdy obywatel ma prawo do opieki zdrowotnej. Niezależnie od dochodów pacjenta
władze publiczne zapewniają też dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze
ś

rodków publicznych.

System opieki zdrowotnej kształtuje ustawa o:

−

wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

−

zakładach opieki zdrowotnej.
System opieki zdrowotnej składa się z:

−

pacjentów czyli świadczeniobiorców,

−

płatnika, którym jest Narodowy Fundusz Zdrowia,

−

wiadczeniodawców: zakłady opieki zdrowotnej, praktyki lekarskie, apteki,

−

organów kontroli: Państwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Farmaceutyczna, Ministerstwo
Zdrowia.

Udzielanie świadczeń zdrowotnych

Podstawowym ogniwem jest lekarz pierwszego kontaktu, który najczęściej jest internistą

bądź lekarzem rodzinnym i odpowiedzialny jest on za leczenie i prowadzenie profilaktyki
zdrowotnej zapisanych do niego pacjentów. Kiedy okazuje się, że chory wymaga leczenia
specjalistycznego wtedy lekarz POZ wydaje skierowanie do specjalistów bądź do szpitala.

Skierowania nie wymaga wizyta w poradni:

−

onkologicznej,

−

ginekologicznej,

−

stomatologicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

psychiatrycznej,
Skierowanie nie jest wymagane od osób:

−

zakażonych HIV,

−

chorych na gruźlicę,

−

inwalidów wojennych,

−

uzależnionych od alkoholu i środków odurzających.
Podstawą do uzyskania świadczeń zdrowotnych jest okazanie dokumentu ubezpieczenia:

−

legitymacja emeryta-rencisty,

−

legitymacja ubezpieczeniowa.
Pod względem organizacyjnym POZ może działać jako:

−

niepubliczny zakład opieki zdrowotnej (NZOZ) – jest to prywatna firma,

−

samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,

−

indywidualna praktyka lekarska,

−

grupowa praktyka lekarska.
W Polsce występują liczne niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej w zakresie

stomatologii. Zabiegi stomatologiczne świadczone przez opiekę zdrowotną mają określony
zakres. Jeżeli pacjent życzy sobie materiał wypełniający ubytek spoza listy refundowanej, musi
leczenia dokonać odpłatnie.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega higiena jamy ustnej?
2. Co to jest nitkowanie?
3. Na czym polega profilaktyka chorób jamy ustnej?
4. Jakie czynniki wpływają na stan jamy ustnej u osób starszych?
5. Co to jest instruktaż higieny?
6. Jaka jest rola higienistki stomatologicznej w pielęgnacji jamy ustnej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź instruktaż prawidłowej pielęgnacji zębów osób w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) wybrać dwie sytuacje opisujące prawidłową i nieprawidłową higienę zębów,
3) wyszukać odpowiednie zasady higieny jamy ustnej,
4) przeprowadzić instruktaż higieny jamy ustnej u osób w podeszłym wieku,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać analizy prawidłowości wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu i zainstalowanym program PowerPoint,

−

arkusze papieru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wymień i scharakteryzuj czynniki wpływające na powstawanie próchnicy oraz wyjaśnij

wpływ okołozębowych i przyzębnych ognisk zakażenia na organizm człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) wyszukać w dostępnych źródłach informacje na temat zapalenia przyzębnych

i okołozębowych tkanek,

3) przeprowadzić ocenę czynników ryzyka próchnicy,
4) dokonać analizy wpływu okołozębowych i przyzębnych ognisk zakażenia na organizm

człowieka,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaproponuj sposoby podjęcia współpracy z instytucjami społecznymi w zakresie

usprawniania narządu żucia osób w podeszłym wieku oraz wskaż sposoby podjęcia
współpracy z placówkami kulturalno-oświatowymi w celu propagowania stomatologicznej
edukacji zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) wyszukać w dostępnych źródłach informacji na temat instytucji społecznych, w których

można przeprowadzać szkolenia w zakresie profilaktyki chorób jamy ustnej osób
w podeszłym wieku,

3) wyszukać placówki kulturalno-oświatowe zajmujące się szerzeniem edukacji

stomatologicznej,

4) wskazać możliwości jakimi dysponują placówki w zakresie propagowania stomatologicznej

edukacji zdrowotnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wymień rodzaje przeprowadzanych działań edukacyjnych w zakresie stomatologii oraz

podaj sposoby udokumentowania tych działań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wyszukać w różnych źródłach informacje na temat rodzajów działań edukacyjnych

w stomatologii,

3) podać sposób dokumentacji działań edukacyjnych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj organizację stomatologicznej opieki zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący pielęgnacji jamy ustnej,
2) skorzystać z dostępnych źródeł informacji na temat stomatologicznej opieki zdrowotnej,
3) scharakteryzować organizację stomatologicznej opieki zdrowotnej,
4) przedstawić wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań służących

zdrowiu?

2) zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane z profilaktyką

i wczesnym leczeniem zmian chorobowych w obrębie narządu żucia?

3) wyjaśnić wpływ higieny jamy ustnej na stan zdrowotny zębów i przyzębia?

4) poinstruować pacjenta o zasadach użytkowania protez zębowych oraz

o konieczności higienicznego ich utrzymania?

5) określić zasady prawidłowej higieny jamy ustnej u osób w podeszłym

wieku?

6) uzasadnić rolę profilaktyki w leczeniu próchnicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej i organizacja

działań edukacyjnych

4.5.1. Materiał nauczania

Etyka to dziedzina filozofii zajmująca się wartościowaniem ludzkich czynów, czyli

moralnością. Określa znaczenie pojęć moralnych i analizuje teorie uzasadniające
postępowanie człowieka.

Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej dotyczy norm moralnych dotyczących

obowiązków i powinności w ich postępowaniu z pacjentami.

Podstawowe wartości moralne to:

−

działać tylko dla dobra pacjenta,

−

nie szkodzić,

−

nie zdradzać tajemnic pacjenta.
Każdy pacjent to indywidualna jednostka, która wymaga innego podejścia. Lekarz

i higienistka stomatologiczna muszą zrobić wszystko, aby pomóc choremu, skierować na
odpowiednie badania, przeprowadzić wywiad z pacjentem, przy diagnozie wziąć pod uwagę
czynniki środowiskowe, czynniki genetyczne i indywidualne predyspozycje pacjenta pod
uwagę. Powinni analizować na bieżąco kartę pacjenta, interakcje leków oraz doradzać.
W swej pracy higienistka stomatologiczna musi kierować się dobrem pacjenta i to zawsze
stawiać na pierwszym miejscu oraz obowiązuje ją tajemnica zawodowa, o dolegliwościach
pacjentów. Nie może mówić nikomu, chory musi czuć się też bezpiecznie i cenić ją jako
autorytet, zaufanie jest tutaj również bardzo istotne. Musi też poszerzać swą wiedzę, kształcić
się ciągle i ustawicznie, zdobywać specjalizacje, uczestniczyć w sympozjach, konferencjach,
szkoleniach, prenumerować fachową literaturę.

Cechy higienistki stomatologicznej, która postępuje zgodnie kodeksem etyki:

−

godna zaufania,

−

otwarta,

−

pomocna,

−

wykazująca empatię,

−

cierpliwa,

−

czyniąca wszystko jak najlepiej może.

Rys. 7. Cechy higienistki stomatologicznej zgodne z kodeksem etyki

godna zaufania

Etyka

higienistki

stomatologicznej

pomocna

wykształcona

cierpliwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formy działań edukacyjnych to działania stosowane w edukacji stomatologicznej, które

mają na celu poszerzenie wiedzy i profilaktyki zdrowotnej wśród pacjentów. W tym celu
wyszukuje się dla pacjentów nowości wydawnicze, które zawierają ciekawostki z zakresu
stomatologii. Stosuje się szkolenia dla pacjentów, w których wykorzystuje się aktywizujące
metody pracy oraz technologię informatyczną. Sympozja, wykłady powinny odbywać się
w miejscu czystym, schludnym, mogą być to również zajęcia w terenie. W realizacji działań
edukacyjnych powinny być stosowane również pomoce dydaktyczne, tj. opracowywanie
zestawów diagnozujących poziom umiejętności i wiedzy przybyłych na wykłady pacjentów.
W kształceniu prozdrowotnym ważne jest również wykorzystywanie dydaktycznych
programów komputerowych, encyklopedii multimedialnych. Ważne są również regularne
spotkania, pogadanki, dyskusje, spotkania z pielęgniarką, higienistką, stomatologiem.

Edukacja w zakresie działań profilaktycznych dla osób dorosłych i w podeszłym wieku:

−

wykładów,

−

konferencji,

−

seminariów,

−

szkoleń.
Wiadomości powinny być przedstawiona jasno, przystępnie, prostym językiem.

Szkolenia powinny być organizowane często, powinno się na nich prowadzić dyskusje,
wymieniać doświadczeniami. Prowadzący powinien dawać odpowiedzi i szerzyć świadomość
profilaktyki u osób starszych. Konferencje powinny docierać do wszystkich osób
w podeszłym wieku, zwłaszcza na wsiach. Wiedza powinna być powtarzana, ugruntowana
i przedstawiona w różnych postaciach:

−

multimedialnej prezentacji,

−

filmu,

−

ulotek,

−

plakatów.
Edukacja osób dorosłych i w podeszłym wieku z zakresu profilaktyki powinno być

związane wykorzystaniem rozmaitych metod nauczania i narzędzi dydaktycznych. Spośród
wielu metod nauczania wykorzystuje się często tzw. aktywizujące metody nauczania.

Debata „za i przeciw"

Metoda ta jest wykorzystana podczas omawiania kontrowersyjnych tematów. Zadanie

stawiane słuchaczom to zaprezentowanie argumentów „za” i „przeciw” i przekonanie innych
do swoich poglądów. Słuchacze uczą się jak należy dyskutować, wyrażać swoje zdanie bez
prowokacji. Wprowadzając tę metodę, nie można narzucać słuchaczom swojego punktu
widzenia. Każda grupa musi mieć taki sam czas na wypowiedź.

Burza mózgów

Metoda ta zwana jest również giełdą pomysłów. Daje ona możliwość nieskrępowanej

odpowiedzi słuchaczom oraz ich angażuje. Zgłaszane pomysły są zapisywane na tablicy.
Pacjenci analizują je i wybierają te, które pomogą rozwiązać problem.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady etyki?
2. Jakie znasz metody działań edukacyjnych?
3. Jakie metody edukacyjne można zastosować dla osób dorosłych i w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź działania edukacyjne związane z profilaktyką i wczesnym leczeniem zmian

chorobowych w obrębie narządu żucia oraz dostosuj formy, metody i środki dydaktyczne do
możliwości poznawczych odbiorców, zwłaszcza osób dorosłych i w podeszłym wieku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący organizacji działań edukacyjnych,
2) poszukać w dostępnych źródłach, informacji o profilaktyce chorób osób w podeszłym

wieku,

3) przeprowadzić analizę korzyści płynących z działań profilaktycznych u osób w podeszłym

wieku,

4) zastosować dowolne metody i narzędzia dydaktyczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla osób dorosłych z zakresu higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący organizacji działań edukacyjnych,
2) poszukać w dostępnych źródłach, informacje o metodach edukacji i higienie jamy ustnej,
3) dobrać odpowiednie formy realizacji działań edukacyjnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj działania higienistki stomatologicznej postępującego zgodnie z zasadami etyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania dotyczący zasad etyki,
2) poszukać w dostępnych źródłach, informacje o etyce lekarskiej,
3) zaprezentować na forum efekt pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować i przeprowadzić działania edukacyjne związane

z profilaktyką i wczesnym leczeniem zmian chorobowych w obrębie
narządu żucia?

2) dostosować formy, metody i środki dydaktyczne do możliwości

poznawczych odbiorców, zwłaszcza osób w podeszłym wieku?

3) posłużyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji zajęć

edukacyjnych?

4) zachęcić osoby dorosłe i w podeszłym wieku do zachowań służących

zdrowiu?

5) zastosować ogólnie przyjęte zasady etyki?

6) określić cechy higienistki stomatologicznej zgodnie z etyką?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Naturalne stałe uzębienie to

a) 20 zębów.
b) 32 zęby.
c) 14 zębów.
d) 33 zęby.

2. Ubytki klasyfikuje się według

a) Fugo.
b) Hipokratesa.
c) Fabiana.
d) Johna.

3. Deformacja łuków zębowych powoduje

a) tylko wysunięcie zębów.
b) rotację oraz zmiany w artykulacji dźwięków.
c) bóle głowy.
d) wysunięcie zębów i rotację.

4. Brak uzębienia powoduje problemy z

a) chodzeniem.
b) artykulacją dźwięków.
c) aparatem słuchu.
d) bólami głowy.

5. Profilaktyka ortodontyczna jest ważna

a) tylko dla kobiet w ciąży.
b) tylko dla dzieci.
c) tylko dla starszych osób.
d) dla dzieci, osób starszych i kobiet w ciąży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Profilaktyka próchnicy polega

a) na utrzymaniu higieny jamy ustnej i odpowiedniej diecie.
b) tylko na odpowiedniej diecie.
c) na utrzymaniu higieny jamy ustnej.
d) na kontroli ustawienia łuków zębowych.

7. Higiena jamy ustnej polega

a) tylko na regularnym myciu zębów.
b) tylko na płukaniu jamy ustnej.
c) tylko na nitkowaniu.
d) na myciu zębów, płukaniu i nitkowaniu.

8. Szkodliwe czynniki chorób przyzębia to

a) nieprawidłowo ustawione elementy budowy aparatu mowy.
b) brak płytki nazębnej.
c) płytka nazębna i prawidłowo ustawione zęby.
d) stosowanie fluoru.

9. Wady zgryzu dzielimy na

a) wrodzone i utajone.
b) nabyte i wrodzone.
c) nowe i stare.
d) nabyte i utajone.

10. Osoby w podeszłym wieku, szczególnie w szpitalach odżywia się

a) na stołówce.
b) pozajelitowo.
c) nieracjonalnie.
d) obficie.

11. Czyszczenie szczelin międzyzębowych prowadzone jest przez

a) nitkowanie.
b) płukanie.
c) szczotkowanie.
d) szorowanie.

12. Węglowodany w diecie powodują

a) wzrost zębów mlecznych.
b) tylko zmianą pH jamy ustnej.
c) tylko próchnicę.
d) próchnicę i zmieniają pH jamy ustnej.

13. Krwawiące dziąsła to objaw

a) rosnącego zęba.
b) polepszenia się stanu jamy ustnej.
c) paradontozy.
d) wad żuchwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Racjonalna dieta polega na

a) spożywaniu suplementów diety.
b) jedzeniu urozmaiconych posiłków.
c) spożywaniu dużej ilości węglowodanów.
d) jedzeniu tylko dwa razy dziennie.

15. Objawami próchnicy są

a) bóle w klatce piersiowej.
b) zawroty głowy.
c) bóle zębów.
d) krwawienie dziąseł.

16. Dieta pozwalająca utrzymać zdrowe zęby to dieta bez dużej ilości

a) witamin.
b) minerałów.
c) fluoru.
d) węglowodanów.

17. Deformacje łuku zębowego polegają na

a) tylko wysunięciu zębów i rotacji.
b) tylko deformacji zębów i rotacji.
c) tylko rotacji.
d) rotacji, wysunięciu zębów, deformacji.

18. Procesy stomatostatyczne to

a) tylko żucie.
b) tylko artykulacja dźwięków.
c) połykanie i żucie.
d) połykanie, żucie, artykulacja dźwięków.

19. Starzenie się

a) jest przypadkowe.
b) nie dotyczy każdego.
c) jest powszechne i destrukcyjne.
d) jest powszechne wśród kobiet.

20. Osobnicze różnice starzenia się zależą od

a) tylko stylu życia.
b) tylko uwarunkowań genetycznych.
c) stylu życia i uwarunkowań genetycznych.
d) higieny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko .........................................................................

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym
wieku

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994
2. Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001
3. Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa

1995

4. Rosłan-Szulc K.: ABC twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994
5. Studzińska-Pasieka: Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005

Źródła internetowe
6. www. stomatologia.pl