Katarzyna Rosner „Narracja jako struktura rozumienia”

: 

 

kategorią centralną w tradycji badań nad narracją jest 

plot

 (konfiguracja zdarzeń fabularnych ujmująca je we wzajemnych 

związkach i tworząca znaczącą całość), 

  ogromna ekspansja pojęcia narracji: 

  wejście  do  słownika  pojęć  filozofii,  nauk  społecznych  (zwłaszcza  w  rozważaniach,  które  poszukują  tożsamości 

jednostki i specyfiki współczesnej kultury – w psychologii, socjologii, historii), 

  filozofia – Taylor, MacIntyre, Ricoeur, Lyotard, Bernstein, pojęcie wielkiej narracji,  

  teoretycy historii – White, Mink, traktowanie narracji jako podstawowej kategorii w metodologicznej refleksji nad historiozofią, 

  socjologia – Giddens, 

  psychologia kognitywna – Sarbin, Mancuso, 

  analiza teorii psychoanalitycznych i przebiegu procesu psychoanalizy – Schafer, 

  skutek  struktury  czasowej  występującej  w  plocie,  której  podstawową  funkcją  jest  nadawanie  całościowego  sensu  i 

koherencji  złożonym  splotom  wydarzeń,  zamierzeń  i  czynów  bohaterów,  nieprzewidzianych  okoliczności,  które 
składają się na opowieść, 

  ewolucja teorii narracji: 

1) 

f

f

o

o

r

r

m

m

a

a

l

l

i

i

z

z

m

m

 

 

r

r

o

o

s

s

y

y

j

j

s

s

k

k

i

i

 

 

(

(

i

i

 

 

j

j

e

e

g

g

o

o

 

 

k

k

o

o

n

n

t

t

y

y

n

n

u

u

a

a

t

t

o

o

r

r

z

z

y

y

 

 

–

–

 

 

s

s

t

t

r

r

u

u

k

k

t

t

u

u

r

r

a

a

l

l

i

i

ś

ś

c

c

i

i

 

 

w

w

s

s

c

c

h

h

o

o

d

d

n

n

i

i

o

o

e

e

u

u

r

r

o

o

p

p

e

e

j

j

s

s

c

c

y

y

)

): 

↬ zwłaszcza B. Eichenbaum i W. Szkłowski, 
↬ powstała jako teoria fikcji literackich, 
↬ znaczenie podstawowe miał fakt, że narracja jest strukturą językową, słowną, 
↬ widzieli  swoje  główne  zadanie  w  analizie  formy  estetycznej  fikcji,  w  wyodrębnianiu  i  opisie  współdziałania 

składników kompozycyjnych tej odmiany tekstu literackiego, 

↬ plot (

sjużet

) i jego składniki rozważano w relacji do opowieści słownej, jako czynnik, który ją organizuje, 

↬ narracja jako struktura poznawcza, 
↬ Morfologia bajki W. Proppa: 

-  najwybitniejsze osiągnięcie formalistycznej teorii narracji,  

-  zaważyła na dalszym rozwoju formalistycznej teorii narracji, 

-  analiza plotu jako struktury autonomicznej, niezależnej od tekstu, który go prezentował, 

-  poszukiwanie zasad typologii, klasyfikacji bajek ludowych, 

-  wyróżnił  w  plotach  bajek  ludowych  jednostki  elementarne  (funkcje,  formalne  i  relacyjne  własności 

poszczególnych zdarzeń, działań), 

-  wykazanie, że w poszczególnych bajkach różne materialnie zdarzenia pełnią tę samą rolę dla rozwoju całej 

akcji, 

-  wyróżnienie  31  funkcji  występujących  zawsze  w  tej  samej  kolejności  (wspólna  struktura  syntaktyczna, 

wspólna struktura sensu wszystkich bajek) – według Proppa dowodzi to, że bajki wywodzą się od jednego 
mitu, schemat 31 funkcji interpretował jako rekonstrukcję struktury znaczącej mitu, 

-  rozróżnienie  między  zdarzeniem  i  jego  funkcją  jako  podstawy  do  konstrukcji  dwu  poziomów  gramatyki 

narracyjnej: powierzchniowego i głębokiego, 

-  źródło inspiracji dla Levi-Straussa i dla francuskich narratywistów, 

2) 

g

g

r

r

a

a

m

m

a

a

t

t

y

y

k

k

i

i

 

 

n

n

a

a

r

r

r

r

a

a

c

c

j

j

i

i

 

 

(

(

f

f

r

r

a

a

n

n

c

c

u

u

s

s

c

c

y

y

 

 

g

g

e

e

n

n

e

e

r

r

a

a

t

t

y

y

w

w

i

i

ś

ś

c

c

i

i

)

): 



 Greimas, Bremond, Todorov, Aleksandrescu, van Dijk, 



 

były  określane  jako  gramatyki  semiotyczne  (abstrahowały  od  rodzaju  znaków,  w  których  narracja  została 
wyrażona;  przyjmowano,  że  ta  sama  narracja  może  zostać  wyrażona zarówno  w  postaci  słownej, 

np.  jako  fikcja 

literacka

, jak i w filmie fabularnym), 



 

poziom manifestacji

 – poziom wyrażenia, sposób zaprezentowania narracji

 (np. słowny lub filmowy)

, najbardziej 

zewnętrzny, końcowy produkt procesu wytwarzania tekstu narracyjnego, 



 generowanie wszelkich narracji – zarówno artystycznych, fikcyjnych, jak i mówiących o wydarzeniach realnych, 



 

ich produktem nie był tekst, ale pewna struktura znaczenia, która dopiero po osiągnięciu poziomu manifestacji 
mogła stać się istotnym, ale nie jedynym składnikiem znaczenia tego tekstu, 



 interpretowanie  gramatyk  narracyjnych  jako  modeli  ludzkiej  (gatunkowej)  zdolności  do  wytwarzania  pewnej 

odmiany struktur znaczących, 



 

narracyjność jako jedna ze zdolności poznawczych człowieka, 



 

późniejsze  prace  –  próba  dobudowania  do  gramatyki  narracyjnej  członu  dyskursywnego  (poziomu  realizacji  słownej)  – 
niepowodzenie, załamanie programu badawczego, 

3) 

u

u

j

j

ę

ę

c

c

i

i

e

e

 

 

f

f

e

e

n

n

o

o

m

m

e

e

n

n

o

o

l

l

o

o

g

g

i

i

c

c

z

z

n

n

e

e: 

→ 

narracja  nie  jest  strukturą  dyskursu  (określonego  typu  tekstów),  lecz  czymś,  co  go  umożliwia  i  poprzedza 

(pokrewieństwo ze strukturalizmem)

, 

→ 

wpisanie narracji w ontologię Dasein,  

→ 

pojęcie 

tożsamości narracyjnej

, 

→ 

dostrzeżenie prymarnej postaci narracji w

 procesie, w którym jednostka ludzka w toku interpretowania 

swojego  życia  dochodzi  do  określenia  swojej  tożsamości

  –  ogarnięcie  i  zintergrowanie  wielorakich 

współczesnych zastosowań tego pojęcia, 

→ 

w toku życia reinterpretujemy wiele aspektów naszej autonarracji, 

→  D. Carr: 



 

narracja jest przedpoznawczym „sposobem organizowania naszego doświadczenia czasu”, 



 

odwołanie do Husserlowskiej analizy doświadczenia czasu (pojęcia retencji i protencji), 



  czynniki konstytutywne dla narracji: 

-  rozwijanie się w czasie,  

-  konfiguracyjność  (jej  składniki  nie  tylko  są  sekwencją  następczą,  lecz  odnoszą  się  do  siebie  i 

wzajemnie określają), 

-  zamknięcie, 



 

zdarzenia realne są przez nas doświadczane zawsze w ramach pewnych konfiguracji czasowych, 



 

czas  doświadczany  ma  pewną  rozległość  i  jest  ustrukturyzowany 

(„przyszłość,  teraźniejszość  i  przeszłość 

wzajemnie się określają jako części tej samej całości”)

, 



 

struktura narracyjna jest strukturą wszystkich ludzkich doświadczeń i działań, niezależnie od tego, czy staną 
się one przedmiotem opowieści, 



 

narracja jest formą nadającą koherencję naszemu życiu i tożsamość jaźni, która doświadcza i działa, 



 

istotą postawy refleksyjnej wobec działania jest przewidywać przyszłość i projektować całe działanie jako 
jednolitą sekwencję, zgodnie z wyobrażonym zakończeniem, 



 

w  codziennym  życiu  jesteśmy  zarówno  podmiotami,  jak  i  narratorami,  a  nawet  obserwatorami  zdarzeń, 
które przeżywamy, i działań, jakie podejmujemy, 



 

przyjęte przez niego rozumienie narracji jest podstawową przesłanką analizy historiografii i jej narracyjnego 
charakteru, 

→  Ch. Taylor 

(Sources of the self)

: 

o 

narracja jest strukturą samozrozumienia, 

o 

przyjęte przez niego rozumienie narracji pojawia się w kontekście refleksji moralnej, 

o 

dążenie do uzupełnienia Heideggerowskiej ontologii Dasein o problematykę etyczną, 

o  poczucie dobra jest wplecione w ludzkie rozumienie jego życia jako rozwijającej się narracji, 

o 

uznanie procesu autointerpretacji za autonarrację, 

o 

nadanie  sensu  aktualnemu  działaniu  wymaga  narracyjnego  rozumienia  życia,  świadomości  tego,  kim  się 
ktoś stał, która może być uzyskana tylko w narracji 

(to, kim jestem teraz, musi być rozumiane w świetle tego, kim 

byłem)

, 

o 

narracja  jest  strukturą  integrującą  czynniki  heterogeniczne  w  spójną  całość  i  nadającą  tej  całości  pewien 
spójny sens, 

o 

proces  samozrozumienia  dokonuje  się  w  języku  (podkreślenie  językowego  charakteru  tego  procesu  służy 
uwypukleniu  faktu,  że  samointerpretacja  dokonuje  się  zawsze  w  ramach  określonej  społeczności  i  w 
interakcji z innymi).