[streszczenie] E Aronson, T D Wilson, R M Akert Psychologia Spoleczna Serce i umysl (1994)

Psychologia społeczna - Aronson 1

Psychologia Społeczna

serce i umysł

Elliot Aronson

Timothy D. Wilson

Robin M. Akert

SPIS TRE

CI:

1. Wprowadzenie do psychologii społecznej ..................................................................................................... 2
2. Metodologia: proces przeprowadzania bada

............................................................................................... 3

3. Dysonans poznawczy a potrzeba podtrzymywania samooceny ................................................................... 5
4. Poznanie społeczne: w jaki sposób my

limy o

wiecie społecznym ............................................................. 7

5. Spostrzeganie społeczne: jak dochodzimy do rozumienia innych ludzi ...................................................... 10
6. Rozumienie siebie: w jaki sposób poznajemy samych siebie ..................................................................... 13
7. Konformizm: wpływanie na zachowanie ..................................................................................................... 18
8. Postawy i zmiana postaw: wpływanie na my

li i uczucia ............................................................................ 21

9. Procesy grupowe ......................................................................................................................................... 24
10. Atrakcyjno

ść

interpersonalna: od pierwszego wra

enia do zwi

zków uczuciowych ................................... 30

11. Zachowania prospołeczne: dlaczego ludzie pomagaj

innym .................................................................... 33

12. Agresja: dlaczego ranimy innych ludzi ........................................................................................................ 36
13. Uprzedzenia: przyczyny i lekarstwa ............................................................................................................ 39
14. Zdrowie i

rodowisko ................................................................................................................................... 43

15. Prawo i biznes ............................................................................................................................................. 47

Psychologia społeczna - Aronson 2

R.1.

PROWADZENIE DO PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

1. Czym jest psychologia społeczna

psychologia społeczna – naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista b

wyobra

ona obecno

ść

innych

ludzi wywiera wpływ na ludzkie my

lenie, odczuwanie i zachowanie

Wpływ społeczny:

usiłowania jednego człowieka zmierzaj

ce do zmiany zachowania drugiego człowieka (np. perswazja)

zmiana my

li i odczu

pod wpływem innych ludzi

oddziaływanie nie

wiadome b

wyobra

one

konstrukt – sposób w jaki ludzie postrzegaj

, pojmuj

i interpretuj

wiat społeczny

Zało

enia psychologii społecznej:

•

aby zrozumie

, w jaki sposób otoczenie społeczne wywiera wpływ na dan

osob

, wa

niejsze jest

wyja

nienie tego jak ludzie spostrzegaj

, pojmuj

czy interpretuj

swoje otoczenie ni

obiektywny obraz

otaczaj

cego ich

rodowiska

•

koncentracja na

ródłach konstruktów – czy s

one budowane dla podtrzymania samooceny, czy raczej

adekwatne w stosunku do rzeczywisto

•

empiryczne testowanie zało

Psychologia społeczna a m

dro

ść

ludowa, filozofia, inne nauki społeczne i psychologia osobowo

dro

ść

ludowa (zdrowy rozs

dek):

opinie stosunkowo cz

sto s

sprzeczne

nie jest łatwo okre

, które s

prawdziwe

Filozofia:

nie rozstrzyga pyta

naukowo

Inne nauki społeczne:

nie koncentruj

na poszczególnych jednostkach – s

skoncentrowane na czynnikach socjalnych,

ekonomicznych, politycznych i historycznych

nie maj

na celu okre

lania uniwersalnych wła

ciwo

ci natury ludzkiej, które sprawiaj

e ka

dy jest

podatny na wpływ społeczny

Psychologia osobowo

ci:

koncentruje si

na ró

nicach indywidualnych jako wyja

nieniach zachowania społecznego

Socjologia

Psychologia społeczna

Psychologia osobowo

dostarcza ogólnych praw i teorii

dotycz

cych społecze

stw, a nie

jednostek

bada procesy psychologiczne

pojawiaj

ce si

, gdy ludzie

przebywaj

ze sob

, co powoduje,

e staj

podatni na wpływ

społeczny

bada wła

ciwo

ci, które powoduj

e jednostki s

unikatowe i ró

od siebie

2. Moc wpływu społecznego

Trudno przekona

ludzi,

e na ich zachowanie wpływa otoczenie społeczne, poniewa

istnieje tendencja do

wyja

niania zachowania w terminach osobowo

ciowych.

Podstawowy bł

d atrybucji – tendencja do przeceniania rozmiaru, w jakim zachowanie ludzi jest wynikiem

oddziaływania dyspozycji wewn

trznych, a niedocenianie roli czynników sytuacyjnych.

Skłonno

ść

ta tworzy niepo

żą

dane nastawienie, które mo

e prowadzi

do niekorzystnych postaw i zachowa

Tworzy ona poczucie fałszywego bezpiecze

stwa (nie doceniaj

c wpływu społecznego, łatwiej mu ulegamy) a

tak

e skłania do nadmiernego upraszczania zło

onych sytuacji, co obni

a nasze zrozumienie przyczyn

ludzkiego zachowania

„dylemat wi

ęź

nia” (Samuel, Ross, 1993): dwuosobowa gra, w której mo

na wybra

strategi

rywalizacyjn

lub

kooperacyjn

; poproszono grup

studentów aby oceniła, którzy ze studentów w akademiku wybior

któr

strategi

, po

czym zaproszono wytypowane osoby do gry; w grupie 1 nazwano j

„Gr

na Wall Street”, w 2 – „Gr

wspólnych

interesów”; wyniki: w grupie 2 cz

ęś

ciej wybierano strategi

kooperacji, bez wzgl

du na to, do jakiej kategorii badany był

zakwalifikowany przez innych studentów

Moc sytuacji subiektywnych: krótka historia idei

•

behawioryzm: zakładał,

e aby zrozumie

ludzkie zachowanie, wystarczy rozwa

nagradzaj

wła

ciwo

rodowiska, to znaczy to, w jaki sposób pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu s

zwi

zane ze specyficznymi zachowaniami

Psychologia społeczna - Aronson 3

•

psychologia postaci: podkre

lała wa

ść

badania subiektywnego sposobu, w jaki dany obiekt pojawia

w umy

le ludzi, zamiast poddania badaniom wył

cznie obiektywnych, fizycznych cech tego obiektu,

co zostało przeniesione na postrzeganie społeczne (Kurt Lewin); istotne jest wi

c poznanie w jaki sposób

ludzie konstruuj

swój obraz

rodowiska społecznego

3. Sk

d si

bior

konstrukty: podstawowe motywy ludzkie

Podstawowe motywy ludzkie z punktu widzenia psychologii społecznej:

potrzeba adekwatno

potrzeba takiego usprawiedliwiania swoich my

li i działa

, by mie

dobre o sobie mniemanie

Festinger: szczególnie warto

ciowe s

obserwacje poczynione w sytuacji, gdy motywy poci

gaj

jednostk

dwóch przeciwstawnych kierunkach.

Podej

cie zwi

zane z samoocen

: pragnienie, by czu

e jest si

dobrym

Samoocena: dokonywane przez ludzi oszacowania warto

ci samych siebie, to znaczy rozmiaru, w jakim

spostrzegaj

siebie jako dobrych, kompetentnych i przyzwoitych;

maj

c wybór pomi

dzy

zniekształceniem obrazu

wiata w celu podtrzymania dobrego samopoczucia a odzwierciedleniem

wiata

adekwatnie, ludzie cz

sto wybieraj

pierwsz

opcj

Usprawiedliwienie wcze

niejszego do

wiadczenia: trudno jest przyzna

do swoich braków, nawet

gdy prowadzi to do nieadekwatnego obrazu

wiata; ludzie nie stosuj

całkowitego zniekształcenia – po

prostu wi

ążą

fakty w troch

inny sposób, taki, jaki pokazuje nas w najlepszym

wietle

Cierpienie a samousprawiedliwianie: im trudniejsze i bardziej bolesne jest wchodzenie do grupy, tym
silniejsze wi

zi z ni

ce (np. rytuały inicjacyjne)

Podej

cie zwi

zane z poznawaniem społecznym: potrzeba bycia adekwatnym

Poznawanie społeczne: w jaki sposób ludzie my

o sobie samych i o

wiecie społecznym, czyli jak

selekcjonuj

, interpretuj

, zapami

tuj

i wykorzystuj

informacj

społeczn

w wydawaniu s

dów i

podejmowaniu decyzji.
Oczekiwania dotycz

wiata społecznego: mog

wpływa

na to, jak go postrzegamy, a nawet zmieni

w naszym obrazie jego istot

(np. w zjawisku samospełniaj

cego si

proroctwa)

Rosenthal, Jacobson (1968): przeprowadzono testy w szkole podstawowej, nast

pnie nie uwzgl

dniaj

c ich wyników

wylosowano uczniów, których wyniki przedstawiono nauczycielom jako najlepsze; pod koniec roku okazało si

wylosowane dzieci radz

sobie szczególnie dobrze.

4. Psychologia społeczna a problemy społeczne

Przyczyny badania zachowa

społecznych:

ciekawo

ść

ułatwianie rozwi

zywania problemów społecznych, np.: redukowanie wrogo

ci i uprzedze

wiadomo

ść

ekologiczna, promocja zdrowia, wpływ

rodków masowego przekazu na postawy i zachowanie, itp.

R.2.

ETODOLOGIA

PROCES PRZEPROWADZANIA BADA

[skrót]

1. Formułowanie hipotez i teorii:

•

inspiracje płyn

ce z wcze

niejszych teorii i bada

•

hipotezy oparte na osobistych obserwacjach

2. Metody obserwacyjne: opisywanie zachowania społecznego

metoda obserwacyjna: technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich

zachowanie

obserwacja systematyczna: forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz

społeczny, który przyst

puje do odpowiedzi na pytania odnosz

ce si

do okre

lonego zjawiska społecznego,

obserwuj

c i koduj

c je zgodnie z wcze

niej przygotowanym zbiorem kryteriów.

obserwacja uczestnicz

ca: forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcj

obserwowanymi lud

mi, ale stara si

aden sposób nie wpłyn

ąć

na sytuacj

Psychologia społeczna - Aronson 4

analiza archiwalna: forma obserwacji, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie

nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (pami

tników, powie

ci, czasopism,

dzienników)

zgodno

ść

dziów kompetentnych: stopie

zgodno

ci mi

dzy dwiema lub wi

cej osobami, które

niezale

nie obserwuj

i koduj

grup

danych; je

li dwóch lub wi

cej ekspertów dochodzi do tych samych

obserwacji, wówczas badacze upewniaj

e obserwacje te nie s

subiektywnymi, zniekształconymi

wra

eniami jednostki

ograniczenia metody obserwacyjnej:

•

niektóre zachowania s

trudne do obserwacji, s

rzadki lub pojawiaj

jedynie w samotno

ci – mo

wtedy odwoływa

do analizy archiwalnej, ale nigdy nie mamy pewno

ci czy dane s

kompletne i nie

zafałszowane

•

jest ograniczona do konkretnej grupy ludzi w konkretnej sytuacji

3. Metoda korelacyjna

metoda korelacyjna: metoda, w której mierzy si

systematycznie dwie zmienne lub ich wi

ksz

liczb

oszacowuje si

relacje pomi

dzy nimi (tj. w jakim stopniu mo

na przewidzie

warto

ść

jednej z nich na

podstawie drugiej)

korelacja dodatnia – gdy wzrostowi warto

ci jednej zmienne towarzyszy wzrost warto

ci drugiej

korelacja ujemna – gdy wzrostowi warto

ci jednej zmienne towarzyszy spadek warto

ci drugiej

dobór losowy – sposób zapewnienia reprezentatywno

ci dla danej populacji wybranej do próby grupy osób

gwarantuj

cy,

e ka

da jednostka wchodz

ca w skład populacji ma tak

sam

szans

na pojawienie si

próbie

korelacja nie jest to

sama z przyczynowo

4. Metoda eksperymentalna

metoda eksperymentalna: metoda badania relacji przyczynowo – skutkowych; badacz losowo przydziela
uczestników eksperymentu do ró

nych sytuacji i upewnia si

e sytuacje te s

identyczne pod wszystkimi

wzgl

dami z wyj

tkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienn

niezale

(badacz oczekuje,

e ten jedyny

warunek b

dzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi)

zmienna niezale

na: zmienna, któr

badacz zmienia albo ró

nicuje, aby stwierdzi

e ma ona wpływ na

jak

ąś

inn

zmienn

; badacz oczekuje,

e ta wła

nie zmienna b

dzie powodował zmiany jakiej

innej zmiennej

zmienna zale

na: zmienna, któr

badacz mierzy po to, by stwierdzi

, czy na ni

wpływa zmienna niezale

na;

badacz stawia hipotez

e zmienna zale

na zale

y od poziomu zmiennej niezale

nej

plan wieloczynnikowy: plan eksperymentalny, w którym uwzgl

dnia si

cej ni

jedn

zmienn

niezale

;

da zmienna niezale

na ma wi

cej ni

jedn

wersj

lub te

poziom; wszystkie mo

liwe kombinacje tych

poziomów pojawiaj

w badaniach.

Ustalanie trafno

ci wewn

trznej w eksperymentach:

trafno

ść

wewn

trzna: upewnienie si

e nic wi

cej poza zmienn

niezale

na nie mo

e wpływa

na zmienn

zale

; realizuje si

to poprzez:

•

kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych

•

losowe przydzielanie do sytuacji

poziom ufno

ci (p): liczba wyliczona za pomoc

technik statystycznych, która informuje badacza o tym , jakie

jest prawdopodobie

stwo,

e wyniki jego eksperymentu s

dziełem przypadku , a nie s

efektem działania

zmiennej niezale

nej; standardowo za wyniki istotne uwa

a si

p<0,05

Ustalanie trafno

ci zewn

trznej w eksperymentach:

trafno

ść

zewn

trzna: stopie

, w jakim wyniki bada

mog

generalizowane na inne sytuacji i na innych

ludzi

generalizacja na inne sytuacje - warunki:

realizm sytuacyjny – podobie

stwo syt. eksperymentalnych do syt.

ycia codziennego

realizm psychologiczny – stopie

w jakim procesy psychologiczne w eksperymencie s

podobne do

procesów pojawiaj

cych si

yciu codziennym; mo

e wy

wysoki nawet gdy r. sytuacyjny jest

niewielki

aby urealni

, cz

sto stosuje si

instrukcj

maskuj

– opis celu bada

ró

cy si

od prawdziwego,

maj

ca na celu zachowanie realizmu psychologicznego

Psychologia społeczna - Aronson 5

generalizacja na innych ludzi – warunki

losowy dobór próby

powtarzalno

ść

eksperymenty w warunkach naturalnych – podstawowy dylemat psychologa społecznego – uczestnicy
bada

nie

wiadomi tego,

e bior

udział w eksperymencie – trafno

ść

zewn

trzna jest wysoka, ale s

trudno

ci: nie zawsze ma si

pełn

kontrol

nad sytuacj

i zmiennymi ubocznymi (wi

c trafno

ść

wewn

trzna

e by

niska)

eksperyment w warunkach laboratoryjnych + eksperyment w warunkach naturalnych = eksperyment doskonały

5. Badania podstawowe a stosowane

badania podstawowe – badania projektowane po to, by da

najlepsz

odpowied

na pytanie, dlaczego ludzie

zachowuj

tak, jak si

zachowuj

, przeprowadzane wył

cznie dla zaspokojenia ciekawo

ci badawczej

badania stosowane – badania projektowane specjalnie w celu rozwi

zania konkretnego problemu

społecznego; tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtórne do rozwi

zywania specyficznego problemu

sto wzajemnie na siebie wpływaj

6. Problemy etyczne:

•

nie szkodzi

•

zasi

opinii innych (np. Komisji ds. Recenzji)

•

opisa

procedur

badania tak dokładnie jak to tylko mo

liwe

•

maskowanie stosowa

tylko wtedy gdy nie ma innego wyj

cia

•

informowa

badanych

e w ka

dej chwili mog

zrezygnowa

z udziału

•

wszystkie informacje uzyskane w trakcie bada

obj

te tajemnic

przyzwolenie: wyja

nienie uczestnikom natury eksperymentu zanim on si

rozpocznie i uzyskanie ich zgody

na udział w tym eksperymencie

sesja wyja

niaj

ca: wyjawienie uczestnikom bada

po zako

czeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne

obja

nienie tego, co si

wydarzyło.

R.3.

YSONANS POZNAWCZY A POTRZEBA PODTRZYMYWANIA SAMOOCENY

Dysonans poznawczy

Potrzeba wysokiej samooceny jest jednym z najwa

niejszych motywów. Wi

ąż

e si

ze zjawiskiem dysonansu

poznawczego.
DEF - Dysonans poznawczy - pop

d spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako

konsekwencja utrzymywania dwóch lub wi

cej elementów poznawczych, nast

pnie okre

lany jako

konsekwencja zaanga

owania si

w działanie, które jest sprzeczne z koncepcj

siebie, jako osoby przyzwoitej i

rozs

dnej.

Dysonans – najpro

ciej – niezgodno

ść

dzy el. poznawczymi.

Elementy poznawcze – my

li, uczucia, przekonania, lub wiedza.

ksze prawdopodobie

stwo wyst

pienia dysonansu, gdy dowiemy si

czego

, co zagra

a naszemu wyobr.

siebie.

Dysonans

napi

cie

redukcja.

Sposoby redukowania :

1. Zmiana zachowania
2. Uzasadnienie – ZMIANA jednego z el. pozn, tak, aby był MNIEJ SPRZECZNY z zach
3. Uzasadnienie – dodanie nowego el. pozn., ZGODNEGO z zachowanie,

Racjonalno

ść

≠≠≠≠

racjonalizacja. (uzasadnienie cz

sto nie jest racjonalne)

Eksperyment Jonesa i Kohler: (przeciwnicy i zwolennicy rasizmu poznali materiał zaw. wiarygodne i
niewiarygodne argumenty za i przeciw rasizmowi).

Psychologia społeczna - Aronson 6

Dysonans :
ja m

dry VS głupie uzasadnienie mojego pogl

nie zap. niewiarygodnych arg. za swoim pogl.

oni nie maj

racji VS m

dre uzasadnienie ich pogl

nie zap. wiarygodnych arg. za przeciwnym pogl.

Najlepiej zapami

tuj

: wiarygodne za swoim i niewiarygodne za przeciwnym.

Dysonans podecyzyjny
1. Przekonywanie innych o słuszno

ci swojej decyzji

2. Zniekształcanie sympatii i antypatii (zwi

kszanie dystansu mi

dzy wybranym, a niewybranym)

3. Im wa

niejsza decyzja i bardziej nieodwołalna, tym dysonans wi

kszy

Technika niskiej piłki wykorzystuje to,

e dysonans jest wi

kszy w przypadku (pozornej) „nieodwołalno

decyzji”.
Podajesz komu

nisk

cen

, on ju

wszystko podpisuje, a wtedy mówisz mu,

e si

pomyliłe

i cena jest

o wy

sza. Cz

sto „nie chce mu si

” rezygnowa

Uzasadnienia :

- Zaanga

owanie i wra

enie nieodwołalno

ci (dysonans)

- Antycypacja podniecaj

cego wydarzenia (np. wyobra

a sobie jak odje

a kupionym samochodem)

- Cena nieznacznie wy

sza, a formalno

ci ju

rozpoczete

4. Decyzja o nieetycznym zachowaniu

zmiana sys. warto

ci, aby utrzyma

samooc.

5. Uzasadnienie wysiłku – gry robisz co

, co okazuje si

bez sensu :

dysonans : ja rozs

dny VS robi

głupot

Redukcja :
- zmiana poj

cia Ja (nie jestem wcale taki rozs

dny)

- zwi

kszanie atrakcyjno

ci efektów czynno

ci (ale uwaga ! nie chodzi o przykre do

wiadczenia, tylko o

WYSIŁEK : im wi

kszy wysiłek, aby co

odtrzyma

, tym bardziej to cenimy).

Wnioski : Tylko dobrowolna terapia pomaga (przykład desensytyzacji).

Psychologia Uzasadnienia

•

Kłamstwo

uzasadnienie ZEWN

TRZNE lub WEWN

TRZNE .

•

U. zewn

trzne – wyja

nienie jakie podaje osoba dla swojego dysonansowego zachowania, wskazuj

ce na

przyczyn

, le

żą

poza ni

sam

•

U. wewn

trzne – zmn. dysonansu, poprzez zmian

w sobie („powiedzie

znaczy uwierzy

”)

•

U. wew

zjawisko obrony stanowiska niezgodnego z własn

postaw

Eksperyment ze studentami i z policj

(Festinger, Carlsmith) – im mniej dostaj

kasy, za napisanie pochlebnego

eseju o policji, tym bardziej zaczynaj

lubi

Niewystarczaj

ca kara

Gdy :
SŁABA KARA I REZYGNACJA z zachowania karalnego (niedozwolonego)

dysonans

potrzeba zmniejszenia

atrakcyjno

ci zabronionej (odrzuconej) czynno

ci, czyli POSZUKIWANIE UZASADNIENIA WEWN

TRZNEGO !!!

Trwało

ść

przekonywania samego siebie

eksperyment z dzie

mi i z zabawkami

78% - gdy surowa kara za zabaw

– łamie zakaz po 3 tygodniach

tylko 33% - gdy kara lekka za zabaw

łamie zakaz po 3 tygodniach.

autoperswazja – długotrwała zmiana postawy, b

ca konsekwencj

prób usprawiedliwienia samego siebie

[uzasadnienia wewn

trznego]

Nast

pstwa dobrych i złych uczynków

li co

dla kogo

zrobimy, to zaczynamy go bardziej lubi

(uz. wewn.).

Zaczynamy równie

nienawidzi

tych, których skrzywdzili

my ! (gdy to skrzywdzenie jest trudne, gdy jest np.

bezbronna, i gdy nie ma okazji si

odegra

)

Psychologia społeczna - Aronson 7

Teoria podtrzymywania poczucia własnej warto

ci.

Istniej

3 wa

ne czynniki warunkuj

ce pojawienie si

dysonansu w zwi

zkach mi

dzyosobowych :

1. jak wykonujemy zadania w por. z drug

osob

2. jak bliskie kontakty z ni

utrzymujemy

3. jakie znacznie ma dla definiowania naszego ja dane „zadanie”
Je

li wa

ne i zwi

zek bliski i kto

lepszy

dysonans.

Redukcja :
1. Rozlu

nienie stosunków w przyjacielem

2. Pomniejszenie wagi „zadania”
3. Próby doskonalenia si

li jakie

zadanie wa

ne to mo

emy te

utrudnia

sukcesy przyjaciołom, a pomaga

obcym !!!

Teoria autoafirmacji : sugeruje,

e ludzie redukuj

nap. wyw. dysonansem, stanowi

ce zagro

enie dla ich

samooceny, przez potwierdzanie swoich kompetencji w dziedzinach nie zwi

zanych z zagro

eniem !

[nieistotnych]

Teoria samopotwierdzania : ludzie d

ążą

nie tylko do pozytywnej samooceny, ale RÓWNIE

do zachowania

swojej samooceny, a

lej „potwierdzania swojego poj

cia Ja” (niezale

nie czy jest ono pozytywne, czy

negatywne). Tak wi

c tendencja da wchodzi w konflikt z tendencj

do podwy

szania pocz. własnej wart.

Pułapka racjonalizacji – na skutek podnoszenia własnej samooceny i ci

głej potrzeby redukcji dysonansu

mogliby

my wpa

ść

w pułapk

racjonalizacji, popadaj

c w zachowania niemoralne, wci

ąż

to je racjonalizuj

c. Nie

dzieje si

tak, co tłumaczy teoria autoafirmacji – odwołujemy si

do swoich innych pozytywnych cech.

R.4.

OZNANIE SPOŁECZNE

W JAKI SPOSÓB MY

LIMY O

WIECIE SPOŁECZNYM

1. Poznanie społeczne-sposób a jaki ludzie my

o sobie samych i o

wiecie społecznym, a dokładniej jak

selekcjonuj

, interpretuj

zapami

tuj

i wykorzystuj

informacj

społeczn

w wydawaniu s

dów i podejmowaniu

decyzji dotycz

cych

wiata społecznego.

W ka

dej sekundzie jeste

my zmuszeni do przegl

du wielkiej ilo

ci informacji i musimy rozstrzyga

, co jest

ne a, co mo

na zignorowa

. Nie jeste

my w stanie wszystkiego zarejestrowa

, przemy

i zareagowa

to. Dlatego te

stosujemy uproszczone metody my

lenia. Korzystaj

c z nich mo

emy zwraca

uwag

tylko na

ęść

z zawrotnej ilo

ci informacji, która do nas dociera. Jednym ze sposobów jest tzw.

OSZCZ

DNO

ŚĆ

POZNAWCZA-, czyli teza mówi

ca,

e ludzie ucz

stosowa

efektywne uproszczenia

lowe i praktyczne reguły zdroworozs

dkowe, które pomagaj

im zrozumie

rzeczywisto

ść

społeczn

poniewa

nie s

zdolni przetwarza

całej oddziałuj

cej na nich informacji społecznej. Wi

c pobieraj

tylko tyle

informacji ile potrzeba, aby zrobi

, co nale

y, podj

ąć

decyzj

, wybra

reakcj

itp.

Istniej

jednak niebezpiecze

stwa z tym zwi

zane

-mo

e my pomin

ąć

inf. Kt. S

-mo

emy dokona

nietrafnych ocen

-spostrzega

i interpretowa

rzeczywisto

ść

w sposób zniekształcony.

-cz

sto nie wiedz

e si

mylimy.

Mamy dwa rodzaje uproszcze

lowych: schematy i heurystyki. Pomi

dzy tymi dwoma typami poznawczego

przetwarzania istnieje

cisły zwi

zek. Schematy s

zorganizowanymi fragmentami wiedzy o ludziach i o

sytuacjach. O tym kt ze schematów jest przywołany decyduj

heurystyki wydawania s

dów. Im schemat jest

bardziej dost

pny w pami

ci tym b prawd ze tym schematem si

posłu

ymy. Im bardziej osoba czy syt jest

reprezentatywna dla okre

lonego schematu, tym b prawd, ze go wykorzystamy. Gdy ju

wybierzemy schemat i

posłu

ymy si

nim jako punktem wyj

cia do zinterpretowania syt. IM bardziej b

dzie on reprez tym w wi

kszym

stopniu b

dzie on zakotwiczał nasze doznani, utrudniaj

c przywołanie schematów alternatywnych.

A teraz po kolei

☺

Psychologia społeczna - Aronson 8

2. Schematy i ich oddziaływanie

- czyli nasze teorie dot. rzeczywisto

ci społ.

- lub struktury poznawcze, pomoc

kt ludzie organizuj

swoj

wiedz

wiecie wg pewnych tematów;

- schematy bardzo silnie wpływaj

na to, co zauwa

amy, o czym my

limy i co pó

niej pami

tamy.

- w nich zawiera si

nasza podstawowa wiedza o

wiecie, ludziach i nasze odczucia.

- działaj

jak filtry, kt odsiewaj

inf. sprzeczn

lub niespójn

z dominuj

cym motywem.

- jednak, gdy fakt bardzo odbiega od tematu, zapami

tujemy go.

- wraz z upływem czasu staj

silniejsze i oporne na zmiany

- przy przypominaniu sobie inf. luki w pami

ci uzupełniamy schematem

- przekonania mog

kreowa

rzeczywisto

ść

!!!

3. Funkcje schematów

- pomagaj

nam kategoryzowa

bod

ce, dostarczaj

odpowiedzi na pytanie, „co to jest?”, Gdy napotkamy co

nieznanego(jest to sposób na radzenie sobie z wieloznaczno

)

- dostarczaj

wskazówek dot. naszego działania i dzi

ki temu nie musimy zastanawia

nad ka

dym

krokiem, lecz działamy zgodnie ze scenariuszem.

- schematy dyktuj

nam tre

ść

spostrze

4. Wybór schematu rola: dost

pno

ci i zdarze

poprzedzaj

cych

Niekiedy sytuacja jest jednoznaczna i nie mamy problemu z wyborem schematu, czasami sytuacje s

wieloznaczne, i nie wiadomo kt schemat zastosowa

, to kt wybierzemy zale

y od:

-dost

pno

ci –jest to łatwo

ść

, z jak

emy sobie u

wiadomi

rozmaite my

li i idee: idea dost

pna to taka, kt

jest obecnie u

wiadamiana albo, kt mo

e by

łatwo przywołana do

wiadomo

ci.(A inaczej:łatwo

ść

wiadamiania sobie my

li i idei, tych kt znajduj

najbli

ej „powierzchni” naszego umysłu).

Dost

pno

ść

tych czy innych tre

ci mo

e zale

od czynników przypadkowych(ostatnie do

wiadczenia mog

zaktywizowa

schemat-

Jest to tzw. wzbudzanie schematu pod wpływem zdarze

poprzedzaj

cych-czyli zwi

kszenie si

dost

pno

ci schematu pod wpływem tego, co było do

wiadczone bezpo

rednio przedtem.

Schemat musi by

dost

pny i adekwatny by został wykorzystany w budowaniu

wiata społecznego.

5. Zmienianie schematów: jak łatwo ludzie modyfikuj

swoje pogl

kszo

ść

ludzi nie zmienia łatwo swoich pogl

dów nawet w obliczu wyra

nie sprzecznych z nimi inf.

Dlaczego tak jest?
- bo uznanie,

e nie mamy racji wzbudza dysonans, a spostrzeganie rzeczywisto

ci jako zgodnej z naszymi

potrzebami,

yczeniami i przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcj

- zwykle łatwiej zauwa

amy i zapami

tujemy informacj

odpowiadaj

naszym schematom oraz uznajemy j

za wa

niejsz

, a lekcewa

ymy inf. niezgodn

z nim.

- spostrzegamy nowe dane przez pryzmat schematów-nie tylko zniekształcamy dane, aby były zgodne ze

schematami, ale te

mamy tendencje do spostrzegania

wiata w kategoriach czarno-białych- gdzie po

naszej stronie jest dobro, po przeciwnej zło. St

d wynika zjawisko:

Zjawisko wrogich mediów- odkrycie,

e ka

da z antagonistycznych silnie zaanga

owanych w co

grup

spostrzega neutralne, zrównowa

one przekazy mediów jako wrogie sobie, poniewa

media nie przedstawiły

faktów w jednostronnym uj

ciu, o kt antagoni

ci „wiedz

”,

e jest prawd

Efekt pierwsze

stwa: proces, za spraw

kt nasze pierwsze wra

enie dotycz

ce innej osoby wpływa na to,

jej pó

niejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wra

eniem. Bierze si

to st

na podstawie inf. otrzymanej na pocz

tku, tworz

sobie schemat, a ten wpływa na interpretacje dalszych inf.

Sprzeczne dane s

ignorowane.(Czasem wyst

puje tez efekt

wie

ci- najwi

kszy wpływ ma inf. uzyskana

na ko

cu-, ale jest to raczej wyj

tek od reguły).

Efekt uporczywo

ci-odkrycie,

e przekonania ludzi dotycz

ce ich samych i

wiata społecznego utrzymuj

schematy, nawet, gdy pierwotne dane je wspieraj

ce zostały podwa

one. Powód: utrzymanie samooceny,

ludzie mog

trwa

przy swoich przekonaniach,

eby nie straci

dobrego zdania o sobie. Oraz dlatego,

schemat kształtuje ich spostrzeganie rzeczywisto

ci.

Efekt uporczywo

ci dotyczy tak

e przekona

o innych osobach.

Psychologia społeczna - Aronson 9

Sprawianie,

e nasze schematy staj

prawd

- samo spełniaj

ce si

proroctwo. Zjawisko to polega na

tym,

e ludzie:

- maj

okre

lone oczekiwania dotycz

ce innej osoby, co

- wpływa na ich post

powanie wzgl

dem tej osoby, które

- powoduje,

e zachowuje si

ona w sposób zgodny z ich wyj

ciowymi oczekiwaniami?

- p.s. nie s

wynikiem celowego d

ąż

enia do potwierdzenia własnych schematów. Pojawiaj

w sposób

mimowolny i nie

wiadomy.

- nasze schematy mog

odporne na zmiany, poniewa

widzimy wielk

liczb

fałszywych

wiadectw

potwierdzaj

cych.

- nie zdaj

c sobie sprawy,

e sami kreujemy wydarzenia, my

limy,

e s

obiektywnym dowodem

potwierdzaj

cym-jest to tzw. panowanie bł

du-mo

emy przywoływa

to, co si

rzeczywi

cie wydarzyło na

dowód,

e od pocz

tku mieli

my racj

6. Kiedy uznajemy nasze schematy za nietrafne lub zmieniamy zdanie?

- je

li jaka

inf. jest do tego stopnia niezgodna ze schematem,

e ludzie po

caj

czas, próbuj

c j

wyja

lub pogodzi

z uprzednimi przekonaniami, to przypominaj

sobie t

, inf. trafnie.

- kiedy ludzie znajduj

w sytuacji, w kt jest dla nich wa

ne, by ich przekonania były trafne i dawały si

obroni

(np. publiczne wyja

nianie, dlaczego maj

takie a nie inne pogl

dy), to bardziej prawdopodobne

dzie dostrzeganie inf. niezgodnej, a nie jej ignorowanie i pomniejszanie jej znaczenia.

- s

sytuacje, gdy ludzie poszukuj

inf. zarówno mog

cej potwierdzi

jak i podwa

ich hipotezy, unikaj

ten sposób samo spełniaj

cego si

proroctwa, je

li istnieje dla niego jasna alternatywa, lub, gdy s

specjalnie proszeni by go podwa

- kiedy jest tyle niezgodnych danych i maj

taki ci

ęż

ar gatunkowy,

e nie mo

na ich ignorowa

-gdy istnieje

silny nacisk innych by przyj

ąć

nowe pogl

dy.

7. Heurystyki wydawania s

dów.- [gr;odkrywa

]uproszczone reguły wnioskowania, kt posługuj

ludzie, by

wydawa

sady w sposób szybki i efektywny. Nie mamy gwarancji,

e te wnioski b

poprawne. Mog

nieodpowiednie do wykonywanego zadania lub niewła

ciwie zastosowane i wtedy prowadz

do bł

dnych ocen.

W wi

kszo

ci wypadków jednak s

funkcjonalne i dobrze nam słu

żą

heurystyka dost

pno

ci- nieformalna reguła umysłowa, na mocy, której ludzie wydaj

d, kieruj

c si

tym,

jak łatwo mog

przywoła

wiadomo

ci. Ale niekiedy to, co jest w naszej

wiadomo

ci jest nietypowe i

prowadzi do bł

dnych ocen, jednak w wi

kszo

ci przypadków s

korzystne i funkcjonalne.

heurystyka dost

pno

ci, jak podobne jest A do B- uproszczona metoda wnioskowania polegaj

ca na tym,

e klasyfikacja czego

dokonuje si

na podstawie stopnia podobie

stwa do przypadku typowego. Cz

sto w tej

heurystyce posługujemy si

tzw. Informacj

o proporcji podstawowej-, czyli inf. o cz

sto

ci wyst

powania w

populacji ró

nych kategorii(przykład Kalifornijczyka w NY). Je

eli jest ona sprzeczna z heurystyk

reprezentatywno

ci – ludzie kieruj

wła

nie, h. reprezentatywno

heurystyka zakotwiczenia/dostosowania: branie za dobr

monet

, tego, co si

pojawia. –Uproszczona

metoda wnioskowania, kt polega na posłu

eniu si

jak

ąś

liczb

czy warto

jako punktem wyj

ciowym i

nast

pnie sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej warto

ci stanowi

cej zakotwiczenie,

ludzie cz

sto nie modyfikuj

jej w stopniu wystarczaj

cym, nawet wiedz

e jest ona nieprawdziwa. Dopiero

po przyj

ciu,

e co

, co pierwszy raz widzimy, słyszymy jest prawd

zastanawiamy si

czy mógł to by

fałsz.

Kiedy formujemy s

dy o rzeczywisto

ci, pozwalamy cz

sto by nasze osobiste do

wiadczenia i obserwacje

stanowiły zakotwiczenie dla obrazu, który tworzymy, nawet, gdy wiemy,

e te do

wiadczenia nie s

typowe.

8. Posługiwanie si

uproszczonymi metodami my

lowymi w wydawaniu s

dów społecznych.

A-dokonywanie uogólnie

z próby na populacj

. Dokonywanie uogólnie

na podstawie prób inf., o kt

wiadomo,

e s

tendencyjne b

nietypowe. W

yciu codziennym ludzie nie staraj

dobiera

prób

reprezentatywnych. Cz

sto nawet celowo dobieramy je tak, aby były pod pewnymi wzgl

dami tendencyjne.

Uogólnienia mog

dotyczy

nas samych, jak i innych ludzi.

B- Szacowanie współzmienno

ci- okre

lanie zwi

zku pomi

dzy zmiennymi tzn.- ocenianie, w jakim

stopniu dwie zmienne s

skorelowane, tzn. jak na podstawie jednej zmiennej mo

emy przewidywa

drug

. Bez

rozumienia współzmienno

ci- nie maj

c wiedzy, z jak

trafno

emy przewidywa

jedn

zmienn

podstawie drugiej-

yliby

my w

wiecie nieprzewidywalnym, gdzie wszystkie przyszłe zdarzenia byłyby

nieoczekiwane i zaskakuj

ce. Ludzie maj

całkiem dobr

zdolno

ść

wykrywania współzmienno

ci. Nie musimy

uczy

dej współzmienno

ci, gdy

nasza kultura wyposa

a nas w gotowe schematy i oczekiwania

dotycz

ce wielu z nich.

Psychologia społeczna - Aronson 10

Przyswojone schematy mog

zdominowa

oceny współzmienno

ci prowadz

c do korelacji pozornych-, czyli

przekonania,

e dwie zmienne s

skorelowane, podczas gdy w rzeczywisto

ci tak nie jest, wynika to ze

schematu zgodnie, z którym istnieje pomi

dzy nimi zwi

zek.

Czy ludzie rzeczywi

cie my

tak

le-Jedni twierdz

e tak. Inni,

e wnioskujemy całkiem, nie

le, a na

bł

dach mo

na si

uczy

. Schematy i heurystyki wydawania s

dów istniej

i s

w wi

kszo

ci przypadków

przystosowawcze i funkcjonalne, jednak posługiwanie si

nimi wi

ąż

e si

z pewnym ryzykiem-niekiedy prowadz

do wysoce nietrafnych wniosków. Dalej ludzie musz

sobie poradzi

z barier

nadmiernej ufno

ci- zbyt

ego zaufania do trafno

ci własnych sadów: zazwyczaj nie s

takie trafne jak przyjmujemy.

A lekarstwem na bł

dy, jak twierdz

badacze jest, kształcenie w zakresie statystyki

☺

R.5.

POSTRZEGANIE SPOŁECZNE

JAK DOCHODZIMY DO ROZUMIENIA INNYCH LUDZI

1. Zachowania niewerbalne.

Wyobra

enia o innych tworzymy szybko i bez wysiłku, jednym ze

ródeł informacji s

zachowania

niewerbalne(mimika i ruchy ciała).

Co wiemy o innych, gdy spotkamy ich po raz pierwszy?

•

to, co mo

emy usłysze

- kanał komunikacji werbalnej

•

to, co mo

emy zobaczy

- cechy fizyczne: atrakcyjno

ść

, wyraz twarzy

•

kanał komunikacji niewerbalnej - czyli sposób, w jaki ludzie komunikuj

, intencjonalnie b

nieintencjonalnie, bez słów; wska

niki niewerbalne to: mimika, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk i

spogl

danie.

Funkcje zachowania niewerbalnego wg Michaela Argyle:

wyra

anie emocji

-przenoszenie postawy(okazywanie jej)

-informowanie o cechach osobowo

-ułatwianie komunikacji werbalnej (wg Ekmana wskazówki niewerbalne uzupełniaj

lub powtarzaj

komunikat j

zykowy, inne przeciwstawiaj

mu np.: sarkazm)

ANAŁY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ

a) Mimiczne wyrazy emocji

Darwin badał t

kwesti

i stwierdził,

e podstawowe emocje przenoszona za pomoc

wyrazu twarzy s

uniwersalne- wszyscy ludzie wsz

dzie wyra

(lub koduj

) te emocje w ten sam sposób i wszyscy potrafi

zinterpretowa

(czy zdekodowa

) je z jednakow

dokładno

(bo s

gatunkowo specyficzne, ewolucyjne,

gwarantuj

przetrwanie). Czy tak jest rzeczywi

cie?

Wg Ekmana i Freisena TAK, je

li dotycz

6 głównych emocji: gniewu, szcz

ęś

cia, smutku, strachu, niesmaku,

zdziwieni. Zdolno

ść

do interpretowania tych emocji jest mi

dzykulturowa, jest cech

człowieka, a nie

wytworem mi

dzykulturowego do

wiadczenia. Inaczej jest z regułami ujawniania, które s

kulturowo

zdeterminowanymi regułami okre

laj

cymi, jakie zachowania niewerbalne nadaj

do ujawnienia (co

na okazywa

, a co nie). Sprawa z trafnym odkodowaniem mimiki komplikuje si

, gdy ujawniamy

mieszank

emocji (u Aronsona mo

ecie sobie poogl

takie fotografie strona 176). Istniej

równie

tzw.

mikroekspresje: bardzo szybko zmieniaj

ce si

wyrazy twarzy, które odbieramy i interpretujemy - cz

sto

nie

wiadomie, ale trafnie.

b) Inne kanały komunikacji niewerbalnej.

e znaczenie maj

: kontakt wzrokowy i spojrzenie, gesty r

k i ramion. Jeste

my biegli w rozumieniu

znacze

ró

nych specyficznych gestów. Takie niewerbalne gesty, które s

w danej kulturze dobrze

zdefiniowane ;maj

zwykle swoje bezpo

rednie słowne odpowiedniki. Nie s

one uniwersalne, ka

da kultura

wypracowuje swoje własne emblematy, które nie s

rozumiane przez ludzi z innych kr

gów kulturowych.

c) Wielokanałowa komunikacja niewerbalna.

W codziennym

yciu najcz

ęś

ciej mamy do czynienia z sytuacjami, gdzie informacje przekazywane s

wieloma kanałami na raz. Jak rozpoznajemy informacje? Czy robimy to adekwatnie? Robert Rosenthal
przeprowanił badanie na ten temat. Opracował Profil Wra

liwo

ci Niewerbalnej PONS (nagrania video z

aktorami odgrywaj

cymi ró

ne sceny z

ycia), dla ka

dej scenki widz wybiera mi

dzy dwoma mo

liwymi

opisami (jeden prawdziwy jeden nie), tego, co bohater odczuwa. Badani wykazywali du

żą

trafno

ść

odpowiedzi.

Psychologia społeczna - Aronson 11

Archer i Akert stworzyli test do badania wielokanałowego dekodowania niewerbalnego tzw zadanie
interpretacji społecznej (ZIS,SIT). Test zawiera 20 pokazuj

cych naturalnie przebiegaj

ce zachowania

niewerbalne(nie inscenizacje, tylko rzeczywiste interakcje). Wyniki bada

: ludzie potrafi

prawidłowo

odczytywa

sytuacje na poziomie powy

ej losowego (wi

c nie jest to zgadywanie).

Wnioski: informacje przekazywane s

wielokanałowo.

ludzie, którzy robi

to zdecydowanie lepiej ni

inni (ekstrawertycy przewy

szaj

introwertyków w tych

umiej

tno

ciach).

d) Ró

nice płciowe w komunikacji niewerbalnej.

Kobiety s

lepsze w nadawaniu i odkodowywaniu informacji niewerbalnej, ale trac

przewag

rozszyfrowywaniu, gdy nadawca kłamie. Rosetnhal i DePaulo twierdz

e kobiety s

uprzejmiejsze ni

ęż

czy

ni i cho

odczytuj

te informacje to ignoruj

je. Interpretacja ta pasuje do teorii roli społecznej

Alice Eagly: która mówi,

e ró

nice płciowe pojawiaj

ce si

w zach. społ. wynika ze społ. podziału pracy

pomi

dzy płciami; prowadzi to ró

nic w oczekiwaniach wobec ról płciowych umiej

tno

ci zwi

zanych z płci

które okre

laj

ró

nice w społecznych zachowaniach kobiet i m

ęż

czyzn. Chodzi o to,

e od kobietom

potrzebne s

umiej

tno

ci i cechy tj; komunikatywno

ść

, opieku

czo

ść

, wra

liwo

ść

, uprzejmo

ść

(itd.)

zwi

zane z rolami jakie najcz

ęś

ciej pełni

(matki,

ony itd.) w społecz, a to powoduje rozniec

w sferze

zachowa

społ. (równie

niewerbalnych). Pani Hall udowodniła to badaj

c kobiety, z krajów gdzie s

najbardziej zniewolone i uciskane. Okazało si

e faktycznie w tych krajach kobiety zachowuj

zgodnie

ze wzorcem uprzejmo

ci (im wi

ksze zniewolenie tym wi

ksza umiej

tno

ść

przystosowania si

i grzeczno

ść

)

2. Ukryte teorie osobowo

ci : wypełnianie luk.

UTO - schematy które ludzie stosuj

, by pogrupowa

ró

ne rodzaje cech osobowo

ci. Teorie te składaj

naszych własnych przekona

o zasadach współwyst

powania cech osobowo

ci(np. je

li kto

jest pomocny to

jest te

szczery) .

Funkcje UTO: ekonomiczna-potrafimy ekstrapolowa

od małej do wielkiej ilo

ci informacji-na podstawie kilku

niekompletnych inf. Tworzymy sobie pełny obraz. Tworzymy wyobra

enia szybko i bez wysiłku. UtO s

uwarunkowane kulturowo (np.; znamy typ artystyczny, który charakteryzuje si

okre

lonym zbiorem cech-

niekonwencjonalno

ść

, temperament, twórczo

ść

, Chi

czycy takiego nie maj

, maj

za to swoje shi gu, którego

my nie znamy). Hoffman stwierdził,

e te kulturowe ukryte teorie osobowo

ci wpływaj

na sposób w jaki ludzie

postrzegaj

innych., tworz

wyobra

enia. Ponadto ogromne znaczenie ma j

zyk, zgodnie z argumentem

Whorfa,

e wpływa on na sposób w jaki my

limy o

wiecie. UTO s

zale

ne od indywidualnych do

wiadcze

tzn. uto

samiamy pi

kno z dobrem, a kto

inny z zarozumiało

, jest to tzw. idiosynkratyczno

ść

3. Atrybucja przyczyn: odpowiadanie na pytanie „dlaczego?”

•

Teoria atrybucji-okre

lenie sposobu, w jaki ludzie wyja

niaj

przyczyny tak swego zachowania jak i zach

innych ludzi, czyli jak wnioskujemy o powodach ró

nych zachowa

ludzi (Heider)

Atrybucja wewn

trzna wnioskowanie,

e jaka

osoba zachowała si

w okr sposób

e wzgl

du na swe

wła

ciwo

ci, postawy, charakter czy osobowo

ść

(dyspozycje).

Atrybucja zewn

trzna wnioskowanie,

e kto

zach si

w okre

lony sposób ze wzgl

du na wła

ciwo

ść

sytuacji, w której si

znalazł (zało

enie -wi

kszo

ść

ludzi zachowało by si

podobnie w tej syt (szczególny

rodzaj atrybucji zewn=sytuacyjna)

Heider stwierdził,

e mamy tendencje do stosowania atrybucji wewn

trznej, kosztem zewn

trznej. Podstawa

do B:

•

Teoria wnioskowania z czynników towarzysz

cych: od działa

do dyspozycji (Jones i Davis) czyli jak

wnioskujemy o dyspozycjach lub wewn

trznych wła

ciwo

ciach osobowo

ci, korzystaj

c ze zwi

zku z nimi

zachowa

lub działa

Teoria ta mówi,

e dokonujemy wewn

trznych atrybucji dotycz

cych jakiej

osoby, gdy:

istnieje niewiele nieto

samych konsekwencji jej zachowania

zachowanie jest nieoczekiwane

•

Rola rezultatów nieto

samych. (konsekwencje okre

lonego przebiegu działania, które nie mogłoby

wyst

przy alternatywnym działaniu.) Porównuje skutki odmiennych rozwi

. Przy atrybucji

wewn

trznej jest wi

cej rozwi

(nieto

samych rezultatów). Wi

c aby dokona

atrybucji szukamy celów,

które osoba mogłaby chcie

osi

ąć

, redukujemy liczb

liwo

ci badaj

c co mogła by osi

ąć

zachowuj

c si

inaczej.

Psychologia społeczna - Aronson 12

•

Rola oczekiwa

. Wi

cej dowiadujemy si

o ludziach, gdy zachowuj

w sposób nieoczekiwany, ni

wówczas gdy działaj

przewidywalnie(tak, jak post

pił by ka

dy)

oczekiwania oparte na kategorii- bazuje na cechach grupy , do której te osoby przynale

żą

oczekiwania oparte na obiekcie—bazuj

na jej wcze

niejszych działaniach.

•

Model współzmienno

ci: atrybucje wewn

trzne przeciw atrybucjom zewn

trznym (Kelly) - koncepcja

wg której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotycz

cych zachowania osoby na podstawie obserwacji

faktów zmieniaj

cych si

wraz z jej zach.(np.: jak zmienia si

taniec osoby gdy ta

czy z tym a nie z innym

partnerem

w jaki sposób ludzie decyduj

, czy poczyni

wewn

trzn

czy zewn

trzn

atrybucj

, (zasada zgodnej,

spójnej czy wybiórczej informacji)

stosuje si

do wielokrotnych przejawów zachowania, które powtarzaj

w czasie i w ró

nych

sytuacjach

zakłada,

e zbieramy informacje aby wzbogaci

d (jak heider)

dane te dotycz

tego a jaki sposób zachowanie współzmienia si

wraz ze zmianami czasu, miejsca,

osób, i ró

nych obiektów działania, (zasada zgodnej, spójnej czy wybiórczej informacji)

zgodno

ść

: informacja w jakim stopniu inni ludzie zachowuj

wobec tych samych bod

ców tak samo

wybiórczo

ść

: informacja mówi

ca w jakim stanie kto

zachowuj

tak samo wobec ró

nych bod

ców

spójno

ść

: informacja w jakim stanie zachowanie wobec okre

lonego bod

ca jest takie samo mimo upływu

czasu i innych okoliczno

ci.

4. Stosowanie skrótów poznawczych podczas dokonywania atrybucji.

a. Stosowanie schematów i teorii = podstawowy bł

d atrybucji (Lee Ross) - tendencja do przeceniania

czynników wewn

trznych przynale

nych do dyspozycji, a niedoceniania roli sytuacji. Gdy dysponujemy

teoria w my

l której dwie zmienne s

powi

zane, mamy skłonno

ść

do postrzegania ich jako takich wła

nie,

nawet je

li tak nie jest.(Chapman, Chapman). Stosujemy to zarówno do atrybucji przyczyn jak i

wnioskowania wyja

niaj

cego.

b. Podstawowy bł

d atrybucji: ludzie jako psychologowie osobowo

ci- czyli ludzie czyni

to, co czyni

bo s

tacy wła

nie, bł

d polega na tym,

e nie doceniamy siły wpływu sytuacji społecznej.

•

Rola wyrazisto

ci spostrze

eniowej = informacja, która skupia nasz

uwag

: ludzie s

skłonni

przecenia

przyczynow

rol

informacji, która jest wyrazista spostrze

eniowo - dlaczego popełniamy ten

bł

d? Bo koncentrujemy uwag

na osobie nie na sytuacj

(bo ludzie s

wyrazi

ci spostrze

eniowo), a

atrybucje pod

ąż

ladem uwagi. Dlaczego fakt koncentracji na osobie sprawia,

e wyolbrzymiamy

wpływ jej cech a nie sytuacji? Bo my

limy „na skróty” ,u

ywaj

c heurystyki zakotwiczenia/dostosowania

•

Rola kultury-ludzie w kulturach zachodu s

psychologami osobowo

ci spostrzegaj

cymi zachowanie w

kategoriach dyspozycji, ludzie kultur Wschodu s

psychologami społecznymi - odnosz

cymi si

zachowania w kategoriach sytuacyjnych.

c. Ró

nica mi

dzy aktorem a obserwatorem-tendencja do spostrzegania zachowa

innych jako nast

pstwa

ich dyspozycji, a swoich własnych zachowania jako efektu wpływu sytuacji.. Powodem jest znowu
wyrazisto

ść

spostrze

eniowa, dla nas samych(jako aktorów) bardziej wyrazista jest sytuacja czy druga

osoba(obserwatorzy) ni

my sami.

•

rola dost

pno

ci informacji- tendencja do atrybucji sytuacji w ocenie zachowania nas samych wynika z

faktu i

znamy siebie lepiej ni

obserwatorzy nas, wiemy jak zachowujemy si

w ró

nych sytuacjach.

d. Atrybucje w słu

bie ego. Wyja

nienia, które przypisuj

sukcesy czynnikom wewn

trznym zale

nym od

dyspozycji, za niepowodzenia obwiniaj

czynniki zewn

trzne nale

żą

ce do sytuacji. Dlaczego? Bo lubimy

mie

wysok

samoocen

i mamy dost

p do ró

nych informacji.

e. Atrybucje obronne wyja

nienia zachowania, które pozwalaj

tłumi

wiadomo

ść

tego,

e si

jest

miertelnym i podatnym na zranienia.

•

forma atrybucji obronnych - nierealistyczny optymizm-polega na prze

wiadczeniu ludzi,

e rzeczy

dobre przydarz

raczej im, ni

ich partnerom, a złe spotkaj

raczej innych ni

ich samych.

•

wiara w sprawiedliwy

wiat-forma obronnej tryb gdzie zakłada si

e zło dotyka złych ludzi, natomiast

dobro dobrych.(ludzie otrzymuj

to, na co sobie zasłu

yli (

☺

-to bardzo niebezpieczne gdy

powodowa

wnioskowanie typu ofiary gwałtu i maltretowania s

same sobie winne, bo złe rzeczy

zdarzaj

tylko złym ludziom)

Psychologia społeczna - Aronson 13

R.6.

OZUMIENIE SIEBIE

W JAKI SPOSÓB POZNAJEMY SAMYCH SIEBIE

William James – dualizm Ja:

1) Ja „poznawane” (ksi

ąż

ka)

współcze

nie: poj

cie Ja ( = definicja Ja), czyli zawarto

ść

naszego Ja,

spostrzegane przez nas własne my

li, przekonania i cechy osobowo

2) Ja „poznaj

ce” (czytelnik, aktywny odbiorca informacji, który je przetwarza)

współcze

nie:

wiadomo

ść

1) + 2) => poczucie to

samo

James podkre

lał znaczenie relacji społecznych dla naszej definicji Ja: „człowiek ma tyle społecznych Ja, ile jest

jednostek, które go rozpoznaj

i które nosz

w swoich umysłach jaki

jego obraz”

wiadomo

ść

własnego Ja jest wspólna dla ludzi i małp człekokształtnych; jest nabywana w wieku około 2 lat

badania Gordona Gallupa

małpy człekokształtne, rezusy, makaki, psy i szczury zamykał w pokoju z wielkim lustrem =>

tylko małpy człekokształtne maj

poczucie Ja (rozpoznaj

siebie w lustrze i wykorzystuj

swoje odbicie do czyszczenia

bów, usuwania czerwonego barwnika, jaki na twarzy umie

cił im eksperymentator, itp.)

Lewisa i Brooksa

test czerwonego barwnika na nosie małych dzieci => pomalowanego nosa dotykało 75% dzieci w

wieku 21 – 25 mies., a tylko 25% dzieci w wieku 9 – 12 mies.

Rozwój poj

cia Ja: pocz

tkowo ma ono charakter konkretny (łatwo obserwowalne cechy – wiek, płe

, hobby),

potem coraz bardziej abstrakcyjny, zło

ony i w wi

kszym stopniu odnosi si

do cech i stanów psychicznych oraz

uwzgl

dnia, jak oceniaj

na inni ludzie.

Poj

cie Ja kształtowane jest zarówno przez kultur

jak i epok

historyczn

Baumeister – dzieje poj

cia Ja na przestrzeni 10 wieków cywilizacji Zachodu:

pó

redniowiecze (XI – XV) – rzadko poddawano si

introspekcji, to

samo

ść

ustalona przy

narodzinach (pozycja społeczna, płe

, powi

zania rodzinne)

XVII w. – purytanie i ich przekonanie o predestynacji do dost

pienia zbawienia lub pot

pienia =>

poszukiwali wewn

trz siebie wskazówek, aby rozpozna

swoje przeznaczenie => wzrost

samo

wiadomo

ci + pojawienie si

poj

cia wewn

trznego, ukrytego Ja

Dorothy Lee – analiza poj

cia Ja w kulturze Indian Wintu z Kalifornii Pn: nie znali poczucia Ja, jako

odr

bnej istoty; Ja było osadzone w szerszej grupie społecznej („Ja w społeczno

ci”). Ja nie miało

wyra

nych granic, zlewało si

z otoczeniem („jeste

w ładne paski sukni”)

na pocieszenie: tak wi

c tylko u nas na Zachodzie i w łuni yłropejskij:) Ja jest miar

wszystkich rzeczy

teraz skupcie si

psubraty bo wa

niejsze padn

tematy:

4 drogi dochodzenia do samowiedzy:

1. introspekcja – spogl

danie w swoje wn

trze i badanie własnych my

li, uczu

i motywów;

Wcale nie tak cz

sto my

limy o sobie – Mihaly Csikszenmihalyi (czort jaki) i Thomas Figurski badali tre

ść

li rozdaj

c badanym brz

czyki (plumkaj

ce 7x na dob

) => tylko 8% zarejestrowanych my

li osób badanych

dotyczyło Ja (znacznie cz

ęś

ciej pojawiał si

„brak my

li”)

Kiedy koncentrujemy uwag

na sobie?

lustro, własny głos z nagrania, kamera, wiedza o byciu

obserwowanym..

teoria samo

wiadomo

ci (Duval, Wicklund) – kiedy człowiek koncentruje uwag

na sobie samym, zaczyna

ocenia

własne my

li i zachowanie i porównywa

je ze swymi wewn

trznymi normami, oczekiwaniami i

warto

ciami. Je

eli jest mi

dzy nimi rozbie

ść

– zmieniamy nasze zachowanie, aby było zgodne z normami.

eli zrobi

tego niepodobna – pozostawanie w stanie samo

wiadomo

ci b

dzie przykre (dysonans

poznawczy), wskutek czego uciekamy czem pr

dzej.

Diener i Wallbom

test przera

liwie trudny i idealne warunki do oszukiwania. Samo

wiadomi (lustro i odgrywanie ich

własnego głosu) – oszukiwało 7%; gr. kontrolna – 71%.

Pryor

w stanie samo

wiadomo

ci dokonujemy trafniejszych diagnoz swoich uczu

i cech charakteru.

Znacznie trudniej pozna

przyczyny naszych zachowa

i uczu

, które mog

pozostawa

nie

wiadome. Oceny

ludzi w tym wzgl

dzie cz

sto s

nietrafne.

Psychologia społeczna - Aronson 14

Nisbett i Wilson – badali zjawisko,

e mówimy wi

cej, ni

wiemy – przypisujemy swoim zachowaniom i

odczuciom przyczyny, które w rzeczywisto

ci nie s

ich powodem. W badaniach opierali si

na schemacie

zwanym jak ni

ej:

teoria przyczynowo

ci – teoria dotycz

ca przyczyn naszych zachowa

i uczu

; ludzie maj

ró

ne teorie na

własny u

ytek tłumacz

ce, co wpływa na ich uczucia i zachowania; wiele z tych teorii przyswajamy sobie z

kultury, w której

yjemy. Owe schematy i teorie mog

prowadzi

do bł

dnych s

dów o przyczynach naszych

zachowa

Bywaj

czynniki, które nie powinny wywiera

wpływu na s

dy, a jednak taki wpływ wywieraj

(i odwrotnie).

Nisbett i Wilson – piła elektryczna podczas projekcji filmu => okazało si

e badani ocenili film podobnie, jak grupa

kontrolna, hałas nie wpłyn

ł wi

c na oceny filmu, jednak badani twierdzili,

e je obni

ył (

fałszywa teoria

przyczynowo

ci).

kolejny exp. panów N. i W. – im bardziej na prawo le

ała dana rzecz na witrynie wystawowej (tu: rajstopy), tym bardziej

podobała.

Wilson – analiza przyczyn własnych uczu

niekoniecznie jest najlepszym wyj

ciem. Poniewa

trudno jest

stwierdzi

, co jest powodem danych odczu

, zakładamy zgodno

ść

naszych postaw z przyczynami, które brzmi

wiarygodnie, s

dost

pne naszej pami

ci i łatwe do zwerbalizowania. W konsekwencji mo

e nast

zmiana

postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn (jak u osób proszonych o podanie przyczyn zwi

zku

uczuciowego ze swoim partnerem). Podawane przyczyny nie zawsze s

prawdziwe, lecz przekonujemy siebie

do ich słuszno

ci i mo

emy wmówi

sobie uczucia przeciwstawne do pierwotnych.

głos zza kurtyny: Nie nale

y zbytnio ufa

postawom wyra

anym zaraz po analizowaniu przyczyn, ani

poprzestawa

jedynie na tych przyczynach, które łatwo uj

ąć

w słowa.

Mimo wszystko nie nale

y unika

introspekcji, gdy

tłumienie – usilne staranie si

, by o czym

nie my

–

e prowadzi

do obsesyjnego pojawiania si

niechcianych my

li.

2. obserwacja własnego zachowania

G. Ryle – zdobywamy samowiedz

przywołuj

c w pami

ci swoje typowe zachowanie

D. Bema teoria spostrzegania siebie – gdy nie jeste

my pewni naszych postaw i uczu

(gdy wskazówki

wewn

trzne s

słabe), lub s

one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich obserwuj

c własne zachowanie i

sytuacj

, w której si

ono pojawia (wskazówki zewn

trzne)

Fazio, Effrein i Falender – czy tre

ść

dost

pnych pami

ciowo własnych zachowa

e wpłyn

ąć

na sposób widzenia

siebie? Zadawano ludziom podst

pne pytania, które prowokowały przypominanie sobie tylko zachowa

intro- lub

ekstrawertywnych. Badani odwoływali si

do procesów spostrzegania siebie – to, na jakie odpowiadali pytania, było

przyczyn

istotnego zró

nicowania w ich spostrzeganiu samych siebie.

Stracka – ludzie spostrzegali rysunki jako bardziej zabawne, gdy trzymali pióro w z

bach, gdy

zmuszało to ich do

miechania si

- na podstawie wyrazu swojej twarzy wyci

li wnioski o własnych odczuciach (a mo

e po prostu

załapali głupaw

). Ludzie o zaci

tych ustach dla odmiany si

nie

miali

hipoteza sprz

ęż

enia zwrotnego – własny wyraz mimiczny mo

e determinowa

emocj

, która jest

wiadczana

(a wi

c u

miechaj si

jak najcz

ęś

ciej, a z

by same ci wybielej

)

Na spostrzeganie

wiata społecznego wpływaj

2 główne motywy:

1) potrzeba wła

ciwego rozeznania, tworzenia trafnego obrazu rzeczywisto

ci; skłania do wnioskowania o

sobie samych z własnego zachowania

teoria Bema

wyja

nia zmian

postawy, gdy zachowanie nie

jest zgodne z wyj

ciowymi przekonaniami, jednak nie do tego stopnia niezgodne, by uzna

je za niewła

ciwe

lub zagra

ce samoocenie. Wówczas dysonans nie jest wzbudzony, a mimo to ludzie wyprowadzaj

własnego zachowania wnioski o sobie samych, zgodnie z tym, co głosi teoria spostrzegania siebie.

2) pragnienie podtrzymania samooceny

teoria dysonansu

eli ludzie post

puj

niezgodnie z

własnymi przekonaniami (na tyle, by wywołało to dysonans), to trac

równowag

wewn

trzn

i staj

pobudzeni oraz modyfikuj

swoje postawy, by si

od tych nieprzyjemnych uczu

uwolni

(np. zaczynaj

wierzy

w wypowiedziane przez siebie kłamstwa)

Zgodnie z teori

spostrzegania siebie, kiedy ludzie maj

wiadomo

ść

e ich zachowanie spowodowane jest

jakim

czynnikiem zewn

trznym, nie przyjmuj

zało

enia, i

odzwierciedla ono ich wewn

trzne uczucia.

Psychologia społeczna - Aronson 15

Zatem kiedy zewn

trzne przyczyny naszego zachowania s

szczególnie wyraziste i łatwo dostrzegalne, mamy

tendencj

do pomniejszania roli czynników wewn

trznych, niedoceniania ich wpływu na dane zachowanie.

Istniej

2 rodzaje motywacji:

- wewn

trzna – anga

owanie si

w działanie, gdy

sprawia nam ono przyjemno

ść

wzbudza nasze

zainteresowanie

- zewn

trzna – anga

owanie si

w działanie wskutek zewn

trznych nacisków lub dla zewn

trznych korzy

Csikszentmihalyi

odkrył,

e zachowanie motywowane wewn

trznie jest

ródłem szczególnie korzystnego

wiadczenia, które nazwał płyni

ciem (całkowita koncentracja na zadaniu i zablokowany odbiór innych

bod

ców, stan braku samo

wiadomo

ci, poczucie własnej sprawno

ci, działanie samo w sobie jest

przyjemno

, nie przejmujemy si

jego jako

)

Niestety bywa,

e je

li dodamy dla danej czynno

ci zewn

trzne uzasadnienie, osłabia ono motywacj

wewn

trzn

– tracimy pocz

tkowe zainteresowanie (jak wtedy, gdy zaczynasz studiowa

Owe smutne skutki nazywamy efektem nadmiernego uzasadnienia

spostrzeganie swojego działania jako

wywołanego przekonuj

cymi czynnikami zewn

trznymi i niedocenianie wagi czynników wewn

trznych

Green, Sternberg, Lepper

nauczyciele klas 4. i 5. podarowali dzieciom nowe gry matematyczne – mierzono czas

ywania gier przez dzieci. Po 2 tyg. wprowadzono program nagradzania dzieci za bawienie si

grami (motywacja

zewn

trzna) – czas u

ytkowania gier wydłu

ył si

. Gdy wycofano nagradzanie, u

ytkowanie gier drastycznie spadło,

poni

ej poziomu wyj

ciowego (efekt nadmiernego uzasadnienia).

Co mo

emy zrobi

by ochroni

motywacj

wewn

trzn

przed zagro

eniami płyn

cymi z systemu nagród?

1) efekt nadmiernego uzasadnienia wyst

puje tylko wtedy, gdy pierwotne zainteresowanie działaniem było

faktycznie du

e (je

li dziecko nigdy nie lubiło czyta

ksi

ąż

ek, nagradzanie go za przeczytanie „Wojny i

pokoju” na pewno nie zaszkodzi)

2) bezpo

rednia interwencja lub trening mog

uodporni

dzieci (i przypuszczalnie dorosłych) na destrukcyjny

wpływ nagród

exp: Beth Hennessey i Zbikowski – uczniowie ogl

dali „uodparniaj

cy” film (o dzieciach

zmotywowanych wewn

trznie, które po prostu lubi

uczy

), po czym układały historyjk

do obrazków

=> dzieci po takim treningu nie straciły inwencji twórczej i koncentrowały si

nadal na zadaniu, zamiast na

nagrodzie (a mogły pój

ść

na łatwizn

)

Elliot A. radzi: gdy b

dziesz czuł,

e tracisz zainteresowanie zadaniem, które niegdy

sprawiało ci przyjemno

ść

albo

e wykonujesz je gorzej ni

zwykle, spróbuj zapomnie

o nagrodzie, dla której podobno pracujesz i

przypomnij sobie, jak bardzo cieszy samo wykonywanie tego zadania.

A teraz co

z niezupełnie innej beczki:

Schachter – dwuczynnikowa teoria emocji

doznajemy emocji wskutek dwufazowego procesu

spostrzegania siebie: 1) najpierw do

wiadczamy pobudzenia fizjologicznego, a nast

pnie 2) poszukujemy dla

niego odpowiedniego wyja

nienia; je

li przypisujemy to pobudzenie

ródłu maj

cemu natur

emocjonaln

–

prze

ywamy odpowiedni

emocj

By okre

przyczyn

pobudzenia wykorzystujemy informacj

zawart

w sytuacji.

jeste

my w stanie pobudzenia fizjologicznego i jeste

my tego

wiadomi + szukamy wyja

nienia dla pobudzenia

i znajdujemy powód natury emocjonalnej => prze

ycie emocji

Schachter i Singer

sprawdzenie teorii: aran

acja sytuacji, w której pobudzenie i jego wyja

nienie o naturze

emocjonalnej pojawiały si

lub nie. Cz

ęś

ci badanym wstrzykni

to epinefryn

–

rodek wywołuj

cy pobudzenie

fizjologiczne; reagowali oni bardziej impulsywnie ni

ci, którzy otrzymali placebo – i ró

nie to interpretowali:

badani, którzy nast

pnie otrzymali obra

liwy kwestionariusz do wypełnienia – wpadali we w

ciekło

ść

eksperymentatorzy pokazali,

e mog

zapobiec powstaniu emocji gniewu u badanych, dostarczaj

c im

„nieemocjonalnego” wyja

nienia odczuwanego pobudzenia (gdy informowali cz

ęść

z nich,

e epinefryna spowoduje u

nich przyspieszenie akcji serca, dr

enie r

k, itp.).

wykazali te

e osoby badane b

prze

ywały zupełnie innej emocji, gdy poda si

im inne przekonuj

wyja

nienie (pomocnik eksperymentatora r

ł głupa => osoba badana, nie znaj

c oddziaływania epinefryny,

wnioskowała,

e równie

odczuwa eufori

Wnioski:

wiadczane emocje maj

do pewnego stopnia charakter arbitralny. Zale

żą

od tego, jakie wyja

nienie

stanu pobudzenia jest akurat najbardziej wiarygodne

emocja mo

e by

wynikiem spostrzegania siebie

Psychologia społeczna - Aronson 16

Inne badania:

li ludzie doznaj

bardzo silnego pobudzenia, zwykle reaguj

negatywnie, bo zwi

zane z nim

doznania cielesne s

nieprzyjemne (wskazówki sugeruj

ce wesoło

ść

mog

nie zadziała

, bo czuj

oni zbyt

le, by tak

interpretacj

zaakceptowa

)

wskazówka nasuwana przez sytuacj

musi pojawi

zanim osoba do

wiadcza pobudzenia (najpierw

nied

wied

, potem strach)

Bł

dne okre

lenie przyczyn pobudzenia mo

e nast

, gdy mo

liwa jest wi

cej ni

jedna interpretacja.

Niekiedy te

najbardziej wiarygodne wytłumaczenie nie jest tym wła

ciwym => prze

ywanie emocji fałszywych

nadmiernie silnych.

D. Dutton i A. Aron

atrakcyjna ankieterka zaczepia m

ęż

czyzn:

a) na wisz

cym mo

cie (gdy serducho biło im mocniej) => ponad 60% próbowało si

umówi

ponownie

b) na spokojnej ławce => ok. 30%

Na ogół zachowanie stanowi dobr

wskazówk

do okre

lenia własnych uczu

; czasem jednak dochodzimy do

nietrafnych wniosków o nas samych, a zwłaszcza, gdy:

1) oddziaływania zewn

trzne, którym podlega nasze zachowanie, s

na tyle zamaskowane,

e bł

dnie

dzimy, i

odzwierciedla ono nasze postawy i uczucia

2) oddziaływania zewn

trzne s

tak jaskrawe,

e przeceniamy wielko

ść

ich wpływu

3) nie mamy jasno

ci co do przyczyn naszego pobudzenia i w efekcie formujemy fałszywe emocje

3. schematy Ja – oparte na naszych przeszłych do

wiadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych,

które pomagaj

nam zrozumie

, wyja

i przewidzie

własne zachowanie

McGuire

rozwijamy zwłaszcza schematy tych aspektów siebie, które odró

niaj

nas od innych (np. rude

włosy)

Du

żą

ęść

naszej samowiedzy stanowi

tre

ci pami

ciowe dotycz

ce własnych my

li, postaw, uczu

zachowa

w przeszło

ci – okre

lane mianem pami

ci autobiograficznej. Pami

ęć

ta ulega z czasem

zniekształceniom, zapomnieniu i innym zmianom. Tak jak schematy Ja pomagaj

nam organizowa

now

informacj

o nas samych, tak pomagaj

nam organizowa

tre

ci pami

ciowe o naszych zachowaniach z

przeszło

ci (wpływ schematów na procesy poznawcze).

Ross – teoria stało

ci naszych my

li i uczu

jako składnik schematów Ja

ludzie maj

milcz

przyjmowane teorie dotycz

ce tego, w jaki sposób zmieniaj

ich my

li i uczucia; teorie te mog

wpływa

pami

ęć

autobiograficzn

: gdy próbujemy sobie przypomnie

swoje wcze

niejsze przekonanie, najpierw

aktualizujemy w pami

ci nasz

obecn

postaw

na dany temat. Porównujemy oba stany rzeczy, wyci

gamy

wnioski o zmienno

ci lub stało

ci danej postawy w czasie i kategoryzujemy j

jako zmienn

lub stał

Dysponujemy wieloma teoriami na temat stało

ci postaw i zachowa

w czasie. Od trafno

ci tych teorii zale

trafno

ść

przypomnie

własnych zachowa

(pami

ęć

znów w słu

bie teorii i schematów). A teorie nie zawsze s

prawdziwe i mog

prowadzi

do zniekształce

w pami

ci – wówczas np. nie doceniamy wielko

ci zmiany jakiej

własnej postawy, bo nasza teoria zakłada jej stało

ść

Przykład: ludzie przesadzaj

w ocenie pozytywnych skutków nieefektywnej w rzeczywisto

ci terapii i

przeceniaj

zmiany, jakie w nich zaszły, bo maj

teori

e terapia była skuteczna (Ross i Conway).

Interpretujemy wi

c nasz

przeszło

ść

posługuj

c si

schematami i teoriami na temat sposobu, w jaki zmieniaj

nasze postawy i zachowanie.

4. interakcja społeczna

Ja odzwierciedlone (Cooley - 1902) – spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i wł

czanie ich opinii do

własnego poj

cia Ja

Mead

zdolno

ść

przyjmowania perspektywy innych osób ma decyduj

ce znaczenie dla rozwoju poczucia Ja;

przyjmowanie ocen innych = zrozumienie,

e mog

oni spostrzega

rzeczywisto

ść

inaczej ni

ty i

e ich

spostrzeganie ciebie jest ró

ne od twojego. Ja odzwierciedlone jest konstruowane w miar

jak przejmujemy

opinie innych ludzi o nas.

Gallup – eksperymentuj

c z małpami (znowu) pokazał,

e kontakty społeczne s

istotne dla rozwoju poj

cia Ja.

Szympansy wychowane w grupie rodzinnej rozpoznawały siebie w lustrze (test czerwonego barwnika),
szympansy wychowane w izolacji – nie reagowały na odbicie (nie rozpoznawały siebie).

Psychologia społeczna - Aronson 17

teoria porówna

społecznych (Festinger)

poznajemy swoje zdolno

ci i postawy poprzez porównywanie

z innymi lud

mi; (głównie dlatego,

e mamy potrzeb

poznawania i oceniania siebie, a wielu naszych

wła

ciwo

nie da si

oceni

za pomoc

obiektywnych kryteriów).

Kiedy dokonujemy porówna

społecznych?

gdy brak obiektywnego standardu oceny i nie mamy pewno

ci, jacy jeste

my pod danym wzgl

dem

exp: Suls i Fletcher – w naukach przyrodniczych standardy s

> obiektywne, ni

w społecznych =>

naukowcy – przyrodnicy potrzebowali mniej informacji zwrotnych o swoich badaniach i komentarzy od
kolegów. Faktycznie: fizycy i chemicy w swoich artykułach dzi

kowali przeci

tnie 0,5 osobom,

psychologowie – 1,2, socjologowie – 2.

Z kim si

porównujemy?

porównania społeczne w gór

– porównywanie z lud

mi, którzy lokuj

ej ni

my w zakresie

jakiej

cechy, maj

ce na celu okre

lenie standardu doskonało

ci (jaki jest najwy

szy poziom)

porównania społeczne w dół – czyli z lud

mi, którzy lokuj

ej w zakresie danej cechy lub

zdolno

ci; celem jest podniesienie samooceny i poczucia zadowolenia z siebie

porównania z kim

podobnym – cel: samowiedza, zbudowanie trafnego obrazu siebie

Kobiety chore na raka - porównania w dół - bad. Taylor, Wood, Lichtman

Wybór obiektu porówna

zale

y od celu tych porówna

* *

(poł

cz punkty)

A teraz co

z innej beczki

autoprezentacja – próba zakomunikowania poprzez wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim
jeste

my albo za kogo chcieliby

my by

uwa

ani przez innych

kierowanie wra

eniem –

wiadome lub nie

wiadome aran

owanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja,

która wytworzy u innych okre

lone wra

enie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej

teoria interakcji społecznej Goffmana

oparta na modelu dramaturgicznym: teatr metafor

ycia

społecznego, aktorzy przedstawiaj

pewne aspekty własnego Ja, „za kulisami” jeste

my wtedy, gdy nie

kierujemy aktywnie swoim wra

eniem itp.

Przykładem kierowania wra

eniem jest „sztuka zyskiwania przewagi” S. Pottera – sztuka wywierania

wra

enia,

e jest si

kim

cej ni

jest naprawd

. Porter opisał 2 strategie autoprezentacji dla studentów

college’u:

1) strategia edynburska – sprawianie wra

enia,

e nie robimy nic innego poza prac

2) strategia harwardzka – sianie l

ku w

ród kolegów przez sprawianie wra

enia,

e nigdy nie

pracujemy, a mimo to otrzymujemy najwy

sze oceny

Inny przykład kierowania wra

eniem: David Duke – nazista, antysemita i lider Ku-Klux-Klanu – w 1991 r.

wystartował w wyborach gubernatorskich, poddawszy si

operacji plastycznej i głosz

c odmienne pogl

dy.

Wybory przegrał.

Jones i Pittman – 4 strategie autoprezentacji, którymi posługujemy si

w codziennym

yciu:

1) ingracjacja

schlebianie i wychwalanie jakiej

osoby, cz

sto o wy

szym statusie i próba wzbudzenia w

niej sympatii do siebie (komplementy, przytakiwanie, wyra

anie współczucia…)

2) promowanie siebie

opisywanie własnych talentów i manifestacja swojej wiedzy, w celu wywarcia

pozytywnego wra

enia na innych

3) pławienie si

w cudzej chwale

ąż

enie do poprawienia swojego wizerunku przez wi

zanie si

lud

mi, którzy odnie

li sukces, maj

talent lub s

sławni (kibice mawiaj

„wygrali

my” i „oni przegrali”)

4) kreowanie usprawiedliwie

dla mo

liwej pora

ki (poł

czenie atrybucji w słu

bie Ja i kierowania

wra

eniem)

tworzenie utrudnie

, które zmniejszaj

prawdopodobie

stwo sukcesu (alkohol, brak wysiłku

lub treningu, nieprzespana noc) lub wymy

lanie gotowych usprawiedliwie

na wypadek pora

ki (własna

nie

miało

ść

, zły nastrój, l

k egzaminacyjny, dolegliwo

ci fizyczne) – kreowanie usprawiedliwie

e mie

zły wpływ na nasze działanie, faktycznie staj

c si

przyczyn

pora

ki.

Psychologia społeczna - Aronson 18

R.7.

ONFORMIZM

WPŁYWANIE NA ZACHOWANIE

1. Konformizm: kiedy i dlaczego

Konformizm: zmiana w zachowaniu na skutek rzeczywistego lub wyobra

onego wpływu innych ludzi.

2. Informacyjny wpływ społeczny. Potrzeba bycia przekonanym o tym, co jest słuszne

W wielu sytuacjach

yciowych ludzie nie wiedz

jak reagowa

albo co my

; w zdefiniowaniu sytuacji

pomaga pytanie innych i obserwacja ich zachowania - jest to informacyjny wpływ społeczny.

Informacyjny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi, który prowadzi nas do konformizmu, poniewa

spostrzegamy te osoby jako

ródło informacji, daj

ce wskazówki dla naszego zachowania; dostosowujemy

, poniewa

wierzymy,

e cudza interpretacja niejasnej sytuacji jest bardziej [poprawna ni

nasza.

Muzafer Sherigf (1936): sadzano ludzi w ciemnym pokoju i pokazywano

wiec

cy punkcik, nast

pnie proszono o

oszacowanie o ile punkt si

przesun

ł ( w rzeczywisto

ci był nieruchomy, a zachodził efekt autokinetyczny); nast

pnie

podzielono badanych na trzyosobowe grupy, w której ka

dy wypowiadał swoje zdanie, po czym uzgadniali wspólne

zdanie; potem ka

dy uczestnik, raz jeszcze pytany był indywidualnie o opini

- w wi

kszo

ci potwierdzali opini

grupy.

prywatna akceptacja: dostosowanie si

do zachowania innych ludzi bez prawdziwego przekonania o tym,

to co oni robi

lub mówi

jest słuszne (czyli ludzie zaczynaj

wierzy

w definicj

sytuacji, której nauczyli si

innych)

publiczny konformizm: dostosowanie si

publiczne do zachowania innych ludzi, bez konieczno

ci wiary w

to, co robimy lub mówimy

Wykorzystywanie innych osób do definiowania rzeczywisto

ci społecznej mo

e mie

równie

y wpływ na

emocje.

•

przemiany i kryzysy

Zdarza si

e w oparciu o now

wiedz

otrzyman

od grupy człowiek do

wiadcza przemiany - nagłej

zmiany w pojmowaniu swojego

ycia; cz

sto przed tak

zmian

odczuwa on niezdecydowanie,

zakłopotanie i niezadowolenie ze swojego

ycia; nowe przekonania s

postrzegane jako lepsze i bardziej

yteczne.

Dramatyczna forma informacyjnego wpływu społecznego pojawi

e w czasie kryzysów - w

niepewnej sytuacji człowiek ch

tniej uzyskuje informacje z zachowania innych.

w 1938 r. Orson Welles przedstawił w radiu słuchowisko „Wojna

wiatów”; była ona tak realistyczna,

e kilka

tysi

cy Amerykanów uległo panice.

Dlaczego? aktorzy wiarygodnie na

ladowali wiadomo

ci radiowe, a wiele osób opu

ciło pocz

tek audycji, poniewa

na innej stacji ko

czył si

wła

nie popularny program; drugim powodem było informacyjny wpływ społeczny: wiele

osób słuchało programu razem ze znajomymi i rodzin

, i widz

c swoje reakcje, wzajemnie si

„nakr

cali”, ponadto

interpretowali otaczaj

rzeczywisto

ść

w kontek

cie tych wiadomo

ci.

Indukowanie: szybkie rozprzestrzenianie si

emocji lub zachowa

w tłumie (LeBon); kiedy człowiek

znajdzie si

w niejasnej sytuacji, b

dzie si

odwoływał do interpretacji innych ludzi.

•

kiedy konformizm informacyjny nie sprawdza si

Wykorzystanie innych jako

ródła informacji mo

e by

niebezpieczne - zale

ść

od innych mo

prowadzi

do sformułowania nieadekwatnej definicji sytuacji.

Psychoza tłumu: pojawienie si

w grupie ludzi podobnych fizycznych symptomów bez znanej fizycznej

przyczyny (forma indukowania):

jedna lub wi

cej osób informuje innych o pojawieniu si

pewnych dolegliwo

ci fizycznych

otoczenie

formułuje wytłumaczenie (nowa definicja sytuacji)

definicja rozprzestrzenia si

coraz wi

cej osób s

dzi,

odczuwa te same objawy

symptomy i ich wyja

nienie staj

bardziej wiarygodne

rozprzestrzeniaj

szerzej...

e znaczenie w podobnych zjawiskach maj

media.

•

kiedy ludzie podporz

dkowuj

informacyjnemu wpływowi społecznemu

kiedy sytuacja jest niejasna: brak pewno

ci, wiedzy

kiedy sytuacja jest kryzysowa: brak czasu na zastanowienie, trzeba działa

natychmiast

kiedy inni ludzie s

ekspertami:

Psychologia społeczna - Aronson 19

•

opieranie si

informacyjnemu wpływowi społecznemu

czyli pytania jakie powinni

my sobie zada

zasi

gaj

c informacji od innych:

- czy rzeczywi

cie wiedz

cej o tym co si

dzieje?

- czy jest w pobli

u ekspert?

- czy działania tych ludzi i ekspertów wydaj

sensowne?

- czy zachowanie to jest w zgodzie z moim rozs

dkiem i wewn

trznemu rozeznaniu?

3. Normatywny wpływ społeczny: potrzeba bycia zaakceptowanym

Normy społeczne: ukryte lub jasno sprecyzowane reguły grupy dotycz

ce akceptowanych zachowa

warto

ci i przekona

jej członków.

Grupa ma pewne oczekiwania co do zachowania si

jej członków; osoby które si

do nich nie stosuj

, s

odbierane jako inne, niedost

pne albo nawet dewiacyjne (mo

e by

mieszany, karany i odrzucany przez

grup

). Ludzie jako istoty społeczne potrzebuj

wsparcia emocjonalnego od innych i dzielenia si

z innymi

wiadczeniem. Poczucie społecznej wspólnoty jest podstawow

potrzeb

człowieka.

Normatywny wpływ społeczny: wpływ innych ludzi który prowadzi nas do konformizmu, poniewa

chcemy

przez nich lubiani i akceptowani.

Ash: eksperyment z trzema liniami [chyba nie ma sensu po raz kolejny opisywa

:) ]

W odró

nieniu od informacyjnego wpływu społecznego, presja normatywna zwykle prowadzi do publicznego

konformizmu bez udziału prywatnej akceptacji.

Konformizm ze wzgl

dów normatywnych pojawia si

ze wzgl

du na niech

ęć

do nara

ania si

na dezaprobat

innych (nawet je

li s

e szanse,

e nigdy wi

cej ich nie spotkamy)

•

konsekwencje opierania si

normatywnemu wpływowi społecznemu

Etapy reakcji grupy na dewianta:

monitorowanie: próba „zap

dzenia z powrotem do grupy” głównie przez nasilenie komunikowania si

przekonywanie: komentarze, dyskusje, nakłanianie do podporz

dkowania si

odrzucenie: zmniejszenie nat

ęż

enia komunikowania si

Schachter: prosił grupy studentów by przeczytały artykuł o nieletnim przest

pcy i przedyskutowały go; w ka

dej

grupie umie

cił współpracownika, który konsekwentnie upierał si

przy ci

ęż

szej karze dla nieletniego; wyniki: do

dewianta kierowano najwi

cej komentarzy i pyta

, a

do momentu (przewa

nie pod koniec dyskusji) w którym

nat

ęż

enie komunikacji z nim znacz

co spadało; po dyskusji badani wypełniali ankiet

, w której wybierali osob

która miałaby by

wyeliminowana z dyskusji na dalszych etapach – wi

kszo

ść

wybierała dewianta; mieli te

wyznaczy

poszczególne osoby do ró

nych zada

– dewiant otrzymywał zadania mało wa

ne i nudne (notowanie).

•

normatywny wpływ społeczny w codziennym

yciu – przykłady:

moda

dziwactwa: pewne rodzaje aktywno

ci czy obiekty, które nagle staj

popularne (np. w latach 30-

tych studenci jedli złote rybki, w 70-tych popularny był streaking, czyli bieganie nago w

ród tłumu)

kulturowe definicje atrakcyjno

ci ciała (odchudzanie)

zmiany społeczne tworz

ce nowe reguły (np. prawa dla Murzynów w Stanach)

•

bezrefleksyjny konformizm normatywny: działanie na zasadzie automatycznego pilota

sto normy s

tak zakorzenione i uznane za poprawne formy zachowania,

e ludzie s

im posłuszni

nawet gdy nikt nie wywiera presji (np. nosimy skarpetki w tym samym kolorze, nie jemy robali – a
Japo

czycy tak, bo zinternalizowali inne normy).

Bezrefleksyjny konformizm: posłuszne zinternalizowanie norm społecznych, bez zastanowienia si

nad

ich działaniem:

+ mo

emy reagowa

automatycznie i nie zastanawia

nad ka

najmniejsz

czynno

normy bywaj

restrykcyjne i niesprawiedliwe (np. uprzedzenia do mniejszo

ci)

czasami bez zastanowienia podporz

dkowujemy si

niewła

ciwym normom

Langer (1978): wysłano do 40 sekretarek z uniwersytetu notatk

, prosz

c o natychmiastowe odesłanie jej z

powrotem do pokoju 238; je

li notatka miała charakter podobny do zwykłych notatek, 90% posłusznie j

odsyłało, je

li miała niecodzienn

form

, sekretarki zastanawiały si

nad jej irracjonalno

i odsyłało 60%.

Norma wzajemno

ci: norma społeczna, która stwierdza,

e je

eli otrzymujesz co

dobrego od innej

osoby, to jeste

zobowi

zany odpłaci

jej tym samym (zachowa

podobnie).

Aby to sprawdzi

, jeden z badaczy wysłał kartki

teczne osobom losowo wybranym z ksi

ąż

ki telefonicznej,

kszo

ść

z tych osób równie

wysłała mu kartki na adres podany na kopercie.

Psychologia społeczna - Aronson 20

•

kiedy ludzie podporz

dkowuj

normatywnemu wpływowi społecznemu

Teoria wpływu społecznego (Latané): dostosowanie si

do wpływu społecznego zale

y od:

siły – tego, jak wa

na jest dla nas grupa ludzi

bezpo

rednio

ci – odległo

ci czasowej i przestrzennej od grupy

liczby innych osób w grupie

Wraz ze wzrostem siły i bezpo

rednio

ci, wpływ ro

nie. Liczba działa w inny sposób: je

li wielko

ść

grupy

nie, ka

da kolejna osoba w grupie wywiera mniejszy wpływ; je

li liczba pocz

tkowo wynosi trzy osoby i

wzro

nie do czterech, daje to efekt silniejszy ni

gdy 50-osobowa grupa wzrasta do 51.

Warunki ulegania wpływowi:

kiedy grupa liczy trzy albo wi

cej osób: konformizm znacz

co wzrasta tylko do pewnego momentu

zwi

kszania grupy (tj. do 3 osób), potem jest ju

prawie stały (patrz: eksperyment Asha)

kiedy zale

y nam na grupie: grupa darz

ca nas przyja

i szacunkiem wywiera wi

kszy wpływ, bo nie

chcemy tej przyja

ni i szacunku utraci

; dlatego bardzo zwarte grupy mniej dbaj

o logik

i słuszno

ść

podejmowanych decyzji, a bardziej o komfort członków

kiedy grupa jest jednomy

lna: opieranie si

jednomy

lno

ci jest łatwiejsze, gdy ma si

sprzymierze

w jednej z wersji eksperymentu Asha sze

ciu współpracowników udzielało bł

dnej odpowiedzi, a jeden

wła

ciwej; ludzie zachowywali si

konformistycznie tylko w 6%.

kiedy wyrastasz w pewnej kulturze

Milgram: przeprowadził eksperyment Asha w Norwegii i we Francji: Norwegowie zachowywali si

bardziej

konformistycznie; Ash prowadził badanie w

ród japo

skich studentów – byli mniej konformistyczni ni

ameryka

scy; konformizm ulega te

zmianom w czasie: powtórzenie bada

Asha po 30 latach dało mniejszy

procent zachowa

konformistycznych

kiedy jeste

pewnym typem człowieka: z niektórych bada

wynika,

e typ osobowo

ci wpływa na

konformizm – niska samoocena zwi

ksza konformizm (strach przed odrzuceniem), cho

niektórzy si

tym nie zgadzaj

, twierdz

e to kwestia kontekstu sytuacyjnego; nie ma wi

kszej ró

nicy ze wzgl

na płe

(zale

y to od typu presji – gdy s

obserwatorzy, kobiety zachowuj

bardziej

konformistycznie; tak

e od płci badacza – badacze cz

ęś

ciej ni

badaczki wyprowadzali wniosek,

ęż

czy

ni s

mniej podatni na wpływy)

•

opieranie si

normatywnemu wpływowi społecznemu

wiadomienie sobie obecno

ci normatywnego wpływu społecznego

podj

cie działania: szukanie sprzymierze

li zwykle ulegasz wpływowi, bez powa

nych konsekwencji mo

esz si

od czasu do czasu zachowa

niekonformistycznie

kredyt zaufania: zaufanie, które w ci

gu długiego czasu zdobywa człowiek, dostosowuj

c si

do norm

grupowych; kiedy zdob

dzie ju

ść

zaufania, mo

e – je

eli jest ku temu sposobno

ść

– zachowa

niezgodnie z normami, bez gro

by odwetu ze strony grupy

•

wpływ mniejszo

ci: kiedy kilku wpływa na wielu

wpływ mniejszo

ci: przypadek, w którym mniejszo

ść

członków grupy wpływa na zachowanie albo

przekonania wi

kszo

ci.

Warunkiem wywołania takiego wpływu jest zgodno

ść

: ludzie, którzy reprezentuj

pogl

dy mniejszo

ci,

musz

przez pewien czas wyra

te same przekonania, a członkowie tej mniejszo

ci powinni si

nawzajem ze sob

zgadza

Dlaczego mniejszo

ść

wpływa na wi

kszo

ść

? Bo u mniejszo

ci pod wpływem presji normatywnej wyst

puje

publiczny konformizm, a nie społeczna akceptacja – zostali zniech

ceni do publicznego wyra

ania swojej

opinii; je

li jednak t

opini

wyra

żą

, b

wywiera

wpływ informacyjny, który łatwiej wywołuje prywatn

akceptacj

kszo

ci.

4. Posłusze

stwo autorytetowi

eksperyment Milgrama z uczeniem za pomoc

elektrowstrz

sów – ró

ne wersje: 1. standardowa [wszyscy znamy...], 2.

dwóch innych nauczycieli odmawia kontynuacji wymierzania wstrz

sów, 3. eksperymentator opuszcza pokój i kto

inny

wydaje polecenie kontynuacji, 4. badani sami wybieraj

sił

wstrz

su aplikowanego uczniowi; najmniej osób

wymierzaj

cych najwy

sze napi

cie było w grupie 4 (2,5%), potem 2 (10%), 3 (20%) i 1 (65%). W innej wersji, kiedy

przy pierwszym krzyku ucznia eksperymentatorzy zacz

li si

kłóci

o to, czy kontynuowa

badanie, 100% uczestników

przestało stosowa

kar

Psychologia społeczna - Aronson 21

Wnioski:

informacyjny wpływ społeczny jest szczególnie silny w sytuacji niejasnej lub kryzysowej

w tej sytuacji konkurowały ze sob

sprzeczne normy („ekspert ka

e” i „nie wolno zadawa

bólu”) – ludzie

raz podporz

dkowali si

pierwszej, wi

c trudno było zawróci

i u

wiadomi

sobie,

e jest ju

nieodpowiednia

eksperyment toczył si

szybko i badani nie mieli czasu na zastanowienie

zwi

kszanie nat

ęż

enia bod

ców odbywało si

stopniowo, ró

nice mi

dzy dawkami były niewielkie, wi

zgodnie z teori

dysonansu poznawczego, jak ju

raz badani zdecydowali si

zwi

kszy

dawk

, potem

było to łatwiejsze

R.8.

OSTAWY I ZMIANA POSTAW

WPŁYWANIE NA MY

LI I UCZUCIA

1. Definicja postaw

Postawa – trwała ocena – pozytywna lub negatywna – ludzi, obiektów i idei.
Na postaw

skł

daj

ró

ne komponenty:

•

emocjonalny – reakcje emocjonalne wobec przedmiotu postawy

•

poznawczy – my

li i przekonania o przedmiocie postawy

•

behawioralny – działania (zachowanie) wobec przedmiotu postawy

2. Zmienianie postaw poprzez zmain

zachowania (jeszcze raz o teorii dysonansu poznawczego)

Dysonans poznawczy – niezgodno

ść

dzy dwoma elementami poznawczymi (dokładniej niezgodno

ść

dzy działaniem lub elementami poznawczymi a wyobra

eniem samego siebie)

Rodzaje uzasadniania działa

niezgodnych z obrazem siebie:

•

uzasadnienie zewn

trzne – odwołanie do czynników zewn

trznych

•

uzasadnienie wewn

trzne – zmniejszenie rozbie

ci mi

dzy elementami poznawczymi

Zjawisko obrony pogl

du sprzecznego z postaw

– je

li osoba wyra

a publicznie opini

sprzeczn

osobist

postaw

przy minimalnym zewn

trznym uzasadnieniu, istnieje du

e prawdopodobie

stwo zmiany

postawy osobistej w kierunku wyra

onej publicznie opinii.

3. Komunikaty perswazyjne i zmiana postaw

Komunikat perswazyjny – komunikat przekonuj

cy do zaj

cia okre

lonego stanowiska w danej sprawie.

Porgram Uniwersytetu Yale po

cony badaniu zmiany postaw: badanie warunków, w jakich ludzie s

najbardziej skłonni zmieni

swoje postawy w odpowiedzi na komunikaty perswazyjne; badacze koncentruj

ródle komunikatu, naturze komunikatu i naturze odbiorcy. Skuteczna perswazja:

ródło:

nadawca kompetentny i wiarygodny [Hovland, Weiss, 1951: eksperyment z komunikatem o

liwo

ci zbudowania łodzi podwodnej o nap

dzie nuklearnym; bardziej wierzono fizykowi

Oppenheimerowi ni

radzieckiej gazecie „Prawda”]

nadawca atrakcyjny [Eagly, Chaiken, 1975]

tre

ść

komunikat nie jest spostrzegany jako specjalnie przygotowany w celu wywierania wpływu

[Walter, Festinger, 1962]

komunikat jednostronny – gdy odbiorcy ogólnie popieraj

nasze stanowisko; komunikat dwustronny

– gdy audytorium nie zgadza si

ze stanowiskiem [Hovland, Lumsdaine, Sheffield, 1949]

efekt pierwsze

stwa – wi

kszy wpływ informacji prezentowanej jako pierwszej – gdy argumentacje

przedstawiane jedna po drugiej, a odbiorcy b

mieli czas na podj

cie decyzji [Miller, Campbell,

1959]

efekt

wie

ci – wi

kszy wpływ informacji ostatniej – gdy pomi

dzy komunikatami jest przerwa, a

odbiorcy podejmuj

decyzj

bezpo

rednio po zaprezentowaniu ostatniego stanowiska [Miller,

Campbell, 1959]

odbiorca:

rozproszony – bardziej podatny ni

odbiorca skupiony [Festinger, Maccoby, 1964]

w okresie mi

dzy 18 a 25 rokiem

ycia [Krosnick, Alwin, 1989; Sears, 1981]

Psychologia społeczna - Aronson 22

Model wypracowania prawdopodobie

stw (Petty, Cacioppo) – teoria, w której zakłada si

e istniej

dwa

sposoby zmiany postaw za po

rednictwem komunikatów perswazyjnych:

•

strategia centralna – pojawia si

gdy ludzie maj

motywacj

i zdolno

ść

do skupienia uwagi na

argumentach zawartych w komunikacie

•

strategia peryferyczna – pojawia si

gdy ludzie nie skupiaj

uwagi na argumentach, lecz s

pod

wpływem charakterystyk powierzchownych

Znaczenie osobiste – stopie

w jakim dana sprawa ma istotne konsekwencje dla samopoczucia ludzi.

im wi

ksze osobiste znaczenie sprawy, tym wi

ksza koncentracja uwagi na argumentach zawartych w

komunikacie (skłonno

ść

do wyboru strategii centralnej)

Petty, Cacioppo, Goldman, 1981: eksperyment ze studentami informowanymi o wprowadzeniu wszechstronnych

egzaminów na zako

czenie studiów – studenci których to dotyczyło, byli bardziej skłonni do zgodzenia si

mocnymi argumentami i nie wpływała na nich osoba prezentuj

ca; studenci których egzamin nie dotyczył ulegali

perswazji osoby o wysokim presti

u, bez wzgl

du na sił

argumentów

Zdolno

ść

do skupienia uwagi na argumentach – spada, gdy wyst

puj

czynniki zakłócaj

ce (hałas,

komentarze innych, uczucie zm

czenia itp.) albo gdy trudno jest rozstrzygn

ąć

które z argumentów s

najbardziej merytoryczne.

Jak osi

ąć

długotrwał

zmian

postawy – stosuj

c strategi

centraln

[badania Shelly Chaiken] – aby

ludzie rozwa

yli argumenty, trzeba najpierw skupi

ich uwag

; jednym ze sposobów jest wywołanie strachu.

Komunikaty wywołuj

ce strach – skuteczne gdy po wzbudzeniu strachu przekona si

odbiorców,

skoncentrowanie si

na tre

ci komunikatu pomo

e im ten strach zredukowa

eksperyment Leventhala: podzielono badanych na trzy grupy – pierwszej pokazywano film o niebezpiecze

stwach

palenia, drugiej film i broszur

z instrukcjami jak rzuci

palenie, trzeciej tylko broszur

– najbardziej ograniczyły

palenie osoby z grupy drugiej

4. Zmienianie postaw o ró

nej sile i równym pochodzeniu

ródła postaw:

•

postawy oparte na poznaniu – czyli na przekonaniach ludzi na temat wła

ciwo

ci obiektu postawy –

klasyfikujemy obiekty wedle nagród i kar, których nam dostarczaj

skuteczna zmiana: komunikat jasno pokazuj

cy obiektywne zalety przedmiotu, logiczne argumenty

(pod warunkiem

e odbiorca ma motywacj

i zdolno

ść

do skupienia uwagi na komunikacie)

•

postawy oparte na emocjach – czyli na uczuciach i warto

ciach ludzi – s

zwykle irracjonalne, ich

ródła

to warto

ci, reakcje sensoryczne (smakowanie czekolady), reakcje estetyczne (kolor samochodu) czy

warunkowanie (klasyczne – przykład kojarzenia zapachu naftaliny z ciepłem domu babci, lub
instrumentalne – kiedy cz

stotliwo

ść

zachowa

nie lub maleje w zale

ci od tego czy s

nagradzane czy karane)

podstawowe cechy:

- nie s

wynikiem racjonalnej analizy

- nie kieruj

logik

- s

sto powi

zane z warto

ciami, wi

c próby ich zmiany s

kwestionowaniem tych warto

skuteczna zmiana: akcentowanie warto

ci i emocji zamiast faktów i liczb

eksperyment Shavitta z reklamami produktów u

ytkowych (np. urz

dzenie klimatyzacyjne) i produktów

samo

ci społecznej (np. perfumy) najlepsze efekty przynosiła reklama oparta na komponencie

poznawczym dla dóbr u

ytkowych i na komponencie emocjonalnym dla dóbr to

samo

ci społecznej

•

postawy oparte na komponencie behawioralnym – czyli na obserwacji, jak zachowujemy si

wobec

obiektu postawy – zgodnie z teori

spostrzegania samego siebie Daryla Bema s

okoliczno

ci, w których

ludzie nie wiedz

, co czuj

, do czasu, a

nie spostrzeg

, jak si

zachowuj

;

konieczne warunki zaistnienia takiej postawy: - pocz

tkowa postawa musi by

słaba lub wieloznaczna

- nie ma innych prawdopodobnych wyja

nie

Siła postawy a jej dost

pno

ść

Siła postawy – trudno zdefiniowa

; wiele stanowisk:

silna postawa = łatwo pojawiaj

ca si

wiadomo

silna postawa = taka, o której jednostka s

dzi,

e jest wa

silna postawa = oparta na du

ej wiedzy o przedmiocie

silna postawa = trudna do zmiany (i tu si

wszyscy zgadzaj

)

Psychologia społeczna - Aronson 23

Dost

pno

ść

postawy – siła zwi

zku mi

dzy obiektem i ocen

tego obiektu; dost

pno

ść

mierzona jest

czasem, w jakim ludzie mog

odpowiedzie

na pytanie, co czuj

wobec danej sprawy czy obiektu;

dost

pno

ść

decyduje o skłonno

ci do zachowania si

zgodnie ze swoj

postaw

, ma tez wpływ na

odporno

ść

wobec komunikatów perswazyjnych;

Houston, Fazio (1989) – zbadano u cuczestników dost

pno

ść

postaw wzgl

dem kary

mierci, nastepnie

przedstawiono im wyniki dwóch bada

(w jednym popierano kar

mierci jako

rodek zapobiegawczy, w drugim j

negowano) i poprosili o ocen

trafno

ci tych bada

; ludzie z trudno dost

pnymi postawami mieli bardziej otwarte

podej

cie, a ci, których postawy były łatwo dost

pne, wykazywali du

żą

tendencyjno

ść

Postawa staje si

bardziej dost

pna dzi

ki nabyciu do

wiadczenia z obiektem tej postawy – im bardziej

postawa oparta jest na zachowaniu, tym bardziej jest dost

pna i odporna na zmian

5. Jak uodporni

ludzi na zmian

postawy

Wzmacnianie warto

ci - postawa odporna na rzeczowe i zawieraj

ce fakty apele to postawa oparta na

emocjach – trzeba wi

c wyeksponowa

warto

ci i udowodni

e dany system warto

ci jest systemem

wła

ciwym

Uodpornienie postawy

Uodpornienie na komunikaty perswazyjne - nale

y poda

argumenty za i przeciw swoim postawom,

zanim kto

je zaatakuje (im wi

cej odbiorca b

dzie my

o tych argumentach przed atakiem, tym łatwiej

dzie mu je odeprze

)

McGuire: prezentował badanym argument przeciwko myciu z

bów po ka

dym posiłku, po czym przedstawił pewne

racje niezgodne z tym stanowiskiem; dwa dni pó

niej powrócono do tej kwestii, przedstawiaj

c znacznie

powa

niejsze argumenty przeciwko myciu – badani byli du

o mniej skłonni do zmiany swojej opinii, ni

grupa

kontrolna, nie uodporniona metod

wst

pnego ataku

Uodpornienie na presj

ze strony rówie

ników – presja ta jest ukierunkowana na warto

ci i emocje,

opiera si

na l

ku przed odrzuceniem i potrzebie wolno

ci – oprócz uodporniania małymi dawkami

logicznych argumentów mo

emy tak

e podawa

komunikaty odwołuj

ce si

do emocji

McAlister – program profilaktyczny polegaj

cy na odgrywaniu roli przez siódmoklasistów – uczniowie ci byli potem

znacz

co mniej podatni na uleganie nałogowi

Efekt bumerangowy – im bardziej surowe zakazy, tym wi

ksze zainteresowanie zabronionym działaniem;

Teoria reaktancji (Brehm, 1966) – zagro

enie wolno

ci wyboru okre

lonego zachowania powoduje

wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawiania si

; ludzie mog

zredukowa

ten stan, anga

c si

w zagro

one zachowanie (mo

e te

pojawi

zło

ść

i agresja wobec osoby, która stosuje zakaz)

Pennebaker, Sanders: w publicznych toaletach wywieszano surowe zakazy albo łagodne pro

by dotycz

ce pisania

cianach; znacznie wi

cej osób bazgrało po

cianach w toaletach z napisem „zabrania si

...” ni

„prosimy nie...”

Efekt naduzasadnienia – je

li motyw zewn

trzny jakiego

działania jest silny i wyra

ny, to wewn

trzny

motyw tego działania mo

e zanikn

ąć

, w rezultacie zainteresowanie tym działaniem spada.

Finckenauer: dzieci o du

ym ryzyku wkroczenia na drog

przest

pcz

wizytowały wi

zienia, gdzie miały m

spotkania z wi

ęź

niami – 6 miesi

cy pó

niej dzieci te miały wi

ksz

skłonno

ść

do popełniania przest

pstwa ni

inne

6. Kiedy na podstawie postaw mo

na przewidywa

zachowania.

Zwi

zek mi

dzy postawami a zachowaniem nie jest prosty – mog

nie by

zgodne

LaPiere (1934): wizytował z Chi

czykami hotele, w których ku jego zdumieniu obsługiwali ich bez problemu; kiedy

pó

niej napisał do ka

dego z o

rodków 90% bstanowczo odmówiło przyj

cia Chi

czyków

eli chcemy na podstawie postaw przewidzie

zachowanie, musimy wiedzie

czy jest ono spontaniczne czy

zaplanowane.

Przewidywanie zachowa

spontanicznych

zale

y od dost

pno

ci postawy – je

li jest łatwo dost

pna, to mo

na na jej podstawie przewidywa

zachowania spontaniczne i nieprzemy

lane

Przewidywanie zachowa

zamierzonych

dost

pno

ść

nie jest istotna

teoria wyrozumowanego działania (Fishbein, Ajzen) – najlepsz

podstaw

do przewidywania

planowanych zachowa

konkretne postawy ludzi wobec danego zachowania i ich subiektywne normy,

te dwa czynniki składaj

na intencj

behawioraln

, która w konsekwencji daje zachowanie.

Psychologia społeczna - Aronson 24

Davidson, jaccard: badano postawy kobiet wobec tabletek antykoncepcyjnych, zadaj

c im pytania od bardzo

ogólnych (kontrola urodzin) do konkretnych (stosowanie pigułek); dwa lata pó

niej sprawdzono, czy za

ywały

takie tabletki – ich ogólna postawa wobec kontroli narodzin nie pozwoliła w ogóle przewidywa

jej stosowania w

praktyce; przewidywania takie były mo

liwe tylko na podstawie pyta

konkretnych

normy subiektywne – przekonania na temat tego, jak inni ludzie, z których opini

liczymy, oceni

okre

lone zachowanie – znaj

c normy subiektywne ludzi, mo

emy przewidywa

ich zachowanie

7. Reklama – dlaczego jest skuteczna

•

bo dostosowuje przekaz do postawy, któr

chce zmieni

(np. działa na emocje gdy produkty ró

nych firm

nie ró

od siebie za bardzo, np. woda mineralna)

•

li produkt nie ma zbyt du

ego znaczenia osobistego, bazuj

na strategiach peryferycznych, lub nadaj

mu takie znaczenie

☺

(np. na pocz

tku XX wieku reklamowano

rodek antyseptyczny do leczenia gardła

jako

rodek do mycia jamy ustej, którego wcze

niej nikt nie stosował, odwołuj

c si

do obaw o zwi

zki

dzyludzkie i do poczucia wstydu – jak nie b

dziesz stosowała od

wie

acza ust, nie znajdziesz m

ęż

•

kształtuj

postawy przez odwoływanie si

do emocji – kojarz

przedmiot z pozytywnym bod

cem

R.9.

ROCESY GRUPOWE

1. Definicje: czym jest grupa

grupa niespołeczna – grupa, w której dwie osoby lub wi

cej osób znajduje si

w tym samym miejscu, w tym

samym czasie, lecz nie współdziała ze sob

grupa społeczna – grupa, w której dwie osoby lub wi

cej osób współdziała ze sob

oraz współzale

y od

siebie w tym sensie,

e w zaspokajaniu potrzeb i osi

ganiu celów musi na sobie polega

2. Grupy niespołeczne: skutki fizycznej obecno

ci innych

•

Facylitacja społeczna: kiedy obecno

ść

innych mobilizuje nas

facylitacja społeczna: napi

cie wynikaj

ce z obecno

ci innych osób i mo

liwo

ci naszego działania, czego

rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zada

, lecz gorsze wykonanie zada

trudniejszych

Zajonc (1969): badał karaluchy – mierzyli pr

dko

ść

ich uciekania od

wiatła w obecno

ci innych, obserwuj

cych

karaluchów i bez widowni (w tym pierwszym wypadku były szybsze

☺

)

wyj

tkiem jest sytuacja, w której wykonane ma by

zadanie trudne – wtedy obecno

ść

obserwatorów wpływa

ujemnie na jako

ść

wykonania

znowu karaluchy: sytuacja ta sama, tylko drog

ucieczki był labirynt z tylko jedn

drog

pozwalaj

na ucieczk

wiatła – w obecno

ci innych karaluszków karaluchy badane biegły dłu

Pobudzenie i dominuj

ca reakcja.

Zajonc w nast

puj

cy sposób wytłumaczył zjawisko facylitacji społecznej:

obecno

ść

innych podwy

sza pobudzenie psychiczne ludzi

w trakcie takiego pobudzenia mo

na łatwo wykonywa

czynno

ci proste, jednak trudno poradzi

sobie z

zadaniami nowymi lub skomplikowanymi

James Michaels: na sali bilardowej - u dobrych zawodników pobudzenie wywołane obecno

innych wpłyn

ło na

popraw

ich poziomu gry, natomiast nowicjusze w tej sytuacji mieli mniej trafie

Teorie wyja

niaj

ce rol

pobudzenia w facylitacji społecznej:

I. obecno

ść

innych mo

e nas o

ywia

; czasami zachowania ludzi s

trudne do przewidzenia, dlatego w

obecno

ci innych osób znajdujemy si

w stanie wy

szej gotowo

ci (musimy by

przygotowani na to,

inna osoba uczyni co

, co b

dzie wymagało naszej reakcji); teoria ta odnosi si

zarówno do wyników

bada

nad zwierz

tami, jak i lud

II. uwra

liwienie na fakt bycia ocenianym: co my

o mnie inni? „l

k przed ocen

” wywołuje u nas obawy

i napi

cie (pobudzenie), gdy

zdajemy sobie spraw

e inni oceniaj

nasze post

powanie; (ten czynnik

jest tylko jednym z wielu

ródeł pobudzenia i nie tylko on tłumaczy efekty facylitacji społecznej)

III. wzrost pobudzenia w obecno

ci innych ł

czy si

z rozproszeniem naszej uwagi; w zwi

zku z

zakłóceniami (obecno

ść

innych) w trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt; podobny

efekt wywołuj

tak

e ró

ne niespołeczne

ródła rozproszenia uwagi, np. migocz

wiatło.

Psychologia społeczna - Aronson 25

•

Pró

niactwo społeczne: kiedy obecno

ść

innych uspokaja nas

W przypadku facylitacji społecznej obecno

ść

innych ludzi sprawia,

e czujemy si

„wysuni

ci na pierwszy

plan”, obawiamy si

bycia ocenianym, a to wywołuje napi

cie. Jednak bycie z innymi mo

e tak

e oznacza

wtopienie si

w grup

, stanie si

mniej zauwa

alnym. Gdy przebywamy w grupie trudniej rozpozna

rezultaty naszego indywidualnego działania, a to powoduje,

e czujemy si

spokojniejsi.

Pró

niactwo społeczne: uspokojenie wywołane przekonaniem,

e przebywanie w grupie utrudnia ocen

indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zada

prostych, lecz ułatwia wykonanie zada

trudnych

Williams, Harkins, Latane (1981): prosili studentów,

eby gło

no krzyczeli; w jednej grupie studenci my

leli,

e robi

to samodzielnie, w drugiej – ze razem z pi

cioma innymi (mieli słuchawki I opaski na oczach); wyniki: kiedy my

leli,

e s

sami, starali si

bardziej i krzyczeli gło

niej

Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie mo

na odró

, działanie b

dzie

wykonywane lepiej, gdy ludzie nie b

zwraca

uwagi na oceny innych (stan

wtedy spokojniejsi i

zmniejszy si

prawdopodobie

stwo,

e ulegn

naporowi zło

onego zadania)

Jackson, Williams (1985): dwóch badanych na komputerze przechodziło labirynty proste i zło

one, 1 grupa została

poinformowana,

e oceniana b

dzie indywidualna praca, 2 –

e komputer poda

redni

wyników (redukcja l

przed ocen

); wyniki: przy zadaniach prostych wyst

powało pró

niactwo i gorsze wyniki miała grupa 2, a przy

zadaniach trudnych uspokojenie dawało korzystne efekty i grupa 2 uzyskiwała wyniki lepsze

•

Facylitacja społeczna czy pró

niactwo społeczne: co jest kiedy

gdy wysiłki mog

zosta

ocenione, obecno

ść

innych powoduje czujno

ść

i pobudzenie; prowadzi to do

efektów społecznej facylitacji, a wi

c lepszego wykonywania prostych zada

, lecz pogorszenia

wykonania zada

zło

onych

gdy wysiłki nie mog

zosta

ocenione obecno

ść

innych powoduje odpr

ęż

enie; prowadzi to do efektów

pró

niactwa społecznego, a wi

c lepszego wykonywania trudnych zada

, lecz pogorszenia wykonania

zada

łatwych

•

Deindywiduacja: zagubienie w tłumie

deindywiduacja: utrata poczucia własnego ja, prowadz

ca do utraty normalnej kontroli nad zachowaniem,

co prowadzi do wzrostu impulsywno

ci i patologicznych czynów

Brian Mullen (1986): na podstawie analizy sze

ść

dziesi

ciu samos

dów popełnionych w USA w latach 1899-1946,

stwierdził,

e im wi

cej osób liczył tłum, tym wi

ksze wykazywał okrucie

stwo

Watson (1973): analiza danych etnograficznych – wojownicy, którzy przed walk

zmieniali wygl

d (np. maluj

twarze), cechowali si

ksz

skłonno

do zabijania

Gdy tłum jest liczny, ludzie znajduj

cy si

w nim czuj

bardziej anonimowi, co mo

e powodowa

deindywiduacj

. Prentice-Dunn i Rogers wskazuj

dwa czynniki zwi

zane z tym zjawiskiem:

zmniejszona odpowiedzialno

ść

za własne czyny wywołana obecno

innych (lub b

ca wynikiem

przebrania)

obni

ona samo

wiadomo

ść

i utrata koncentracji na normach moralnych.

Znaczenie ograniczonej odpowiedzialno

W miar

wzrostu prawdopodobie

stwa przyłapania nas na robieniu czego

nieakceptowanego tracimy na to

ochot

. Poczucie anonimowo

ci powoduje odczucie,

e mo

na si

rozgrzeszy

ze skutków własnych

uczynków - im wi

kszy tłum tym mniejsze poczucie odpowiedzialno

ci. Zawsze, gdy ludzie staj

bardziej

anonimowi, wzrasta prawdopodobie

stwo popełnienia przez nich impulsywnych, antyspołecznych czynów.

liwa ocena

indywidualnych

działa

czujno

ść

k przed ocen

brak koncentracji

-konflikt

pobudzenie

brak mo

liwo

oceny działania

brak l

ku przed

ocen

uspokojenie

poprawa działania w zadaniach

prostych

pogorszenie działania w zadaniach

trudnych

słabe działanie w zadaniach

prostych

lepsze działanie w zadaniach

prostych

obecno

ść

innych

Psychologia społeczna - Aronson 26

Dodd (1985): pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali si

niewidzialni i nie byłoby szans wykrycia ich post

powania;

ponad połowa wyznała

e popełniłaby czyny nielegalne lub dewiacyjne (studenci tak samo cz

sto jak wi

ęź

niowie

☺

)

Zimbardo (1970): badania studentek, które miały aplikowa

kole

ankom impulsy elektryczne; grupa 1 – w fartuchach

i kapturach, przy słabym

wietle, grupa 2 – we własnych ubraniach, z identyfikatorami, jasne

wiatło; grupa 1 była

bardziej agresywna, wywołane przez nie bod

ce dłu

sze i intensywniejsze ni

w grupie 2.

Rehm, Steinleitner, Lillie (1987): 5-osobowe dru

yny uczniów rozgrywały mecze piłki r

cznej; zawsze jedna dru

yna

ubrana była w jednakowe pomara

czowe stroje, druga grała we własnych ubraniach; dzieci w jednakowych

koszulkach grały agresywniej

Znaczenie ograniczonej samo

wiadomo

ci.

Samo

wiadomo

ść

: skupienie uwagi na własnych uczuciach, przekonaniach i warto

ciach.

w sytuacji skłaniania nas do zachowania dewiacyjnego albo antyspołecznego kontrola naszego

zachowania przez zasady moralne i warto

ci b

dzie tym wi

ksza, im bardziej b

dziemy

wiadomi siebie

samych

gdy mamy ograniczon

samo

wiadomo

ść

, w mniejszym stopniu my

limy o akceptowanych zasadach, a

wówczas wzrasta prawdopodobie

stwo niezgodnego z nimi działania

Kiedy mo

na osi

ąć

stan ograniczonej

wiadomo

ci?

gdy nie odczuwamy,

e inni zwracaj

na nas uwag

w warunkach du

ej stymulacji ze strony otoczenia, która b

dzie rozpraszała nasz

uwag

, uwaga

dzie skierowana na zewn

trz, a nie na siebie

pod wpływem alkoholu albo narkotyków

Deindywiduacja sprzyja nietypowym, dewiacyjnym czynom. Jednak nie wszystkie impulsywne czyny musz

mie

charakter przemocy lub agresji. Innymi przejawami takich zachowa

: nadmierne objadanie si

lub

zwariowany taniec w czasie zabawy

☺

Czynnikiem determinuj

cym ujawnienie pozytywnych albo negatywnych zachowa

w stanie deindywiduacji

jest uzale

nienie od kontekstu sytuacyjnego zach

caj

cego do negatywnego albo pozytywnego

post

powania

3. Grupy społeczne: jak podejmowane s

decyzje

•

grupowe a indywidualne podejmowanie decyzji

w pewnych warunkach na decyzjach grupy nie mo

na polega

; zale

y to od:

typu zadania: grupy maj

przewag

nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych

zadania addytywne: wykonanie jest uzale

nione od wysiłku wszystkich osób – s

efektywne wtedy,

gdy ka

dy wnosi odpowiedni wkład pracy; łatwo o pró

niactwo społeczne (np. przeci

ganie liny)

zadania koniunktywne: wynik zale

y od tego, jak dobrze pracuje najsłabszy jej członek (np. jak

szybko zespół alpinistów poł

czonych lin

dotrze na szczyt)

zadania dysjunktywne: poziom rozwi

zywania zale

y od pracy najsprawniejszego członka grupy (np.

wspólne rozwi

zywanie zada

matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywno

ść

zale

y od

zdolno

ci przekonywania najzdolniejszego członka do swoich racji

strat ponoszonych w toku procesu – strata taka to ka

dy rodzaj współoddziaływania w grupie, który

utrudnia rozwi

zanie problemu; np. gdy członek najbardziej kompetentny ma niski status w grupie, gdy

nie jest pewny siebie, gdy s

problemy z porozumiewaniem wewn

trzgrupowym, gdy nie ma

jednoznacznego rozwi

zania

niepowodze

w dzieleniu si

unikatow

informacj

: w grupach wyst

puje tendencja do po

cania

ej ilo

ci czasu na dyskusje o informacji, któr

wszyscy posiadaj

, nie po

ca si

natomiast

dostatecznej uwagi informacjom posiadanym przez poszczególnych członków

Stasser, Titus (1985): 4-osobowe zespoły omawiaj

najlepsz

kandydatur

polityczn

; w sytuacji 1 ka

otrzymał zestaw danych, z których wynikało,

e kandydat A ma 8 cech pozytywnych i 4 negatywne, co dawało

mu przewag

nad pozostałymi; prawie wszyscy wybrali kandydata A; w sytuacji 2 ka

dy dostawał inny zestaw

danych, gdzie kandydat A miał 2 cechy pozytywne i 4 negatywne, przy czym pozytywne były inne u ka

dego

badanego; w rezultacie niewielu wybrało kandydata A.

skuteczno

ci burzy mózgów: (A.F. Osborn, 1957) technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez

zach

canie do swobodnej wymiany pogl

dów oraz eliminowanie krytycyzmu; zasady:

im wi

cej pomysłów, im s

odwa

niejsze, tym lepiej

mów o wszystkich pomysłach, nie zastanawiaj

c si

jak oceni

je inni i czy s

dobre

nie oceniaj pomysłów innych, dopóki trwa szukanie rozwi

udoskonalaj i rozwijaj pomysły sformułowane wcze

niej, ale ich nie krytykuj

Psychologia społeczna - Aronson 27

pojedyncze osoby uzyskuj

lepsze wyniki ni

te uzyskane podczas burzy mózgów, ze wzgl

du na strat

poniesion

w czasie procesu:

a) w grupie mo

e mówi

tylko jedna osoba w danym momencie, podczas gdy inni siedz

, słuchaj

zapominaj

co chcieliby doda

, a przy tym pod wpływem tego co słysz

zmieniaj

kierunki własnego

lenia o problemie

b) kiedy jedni mówi

, inni czuj

poza uwag

- dekoncentruj

i zaczynaj

o czym

innym

(podobnie jak w pró

niactwie społecznym)

Jak zaradzi

wytrenowac w tym zakresie

czas na poszukiwanie pomysłów przed spotkaniem

umo

liwi

robienie notatek o własnych i cudzych pomysłach

•

lenie grupowe: wiele głów, jeden umysł

Badania dotycz

zazwyczaj ludzi, którzy si

wcze

niej nie znali i nie s

ze sob

zwi

zani; w rzeczywistych

sytuacjach, gdy członkowie grupy si

znaj

, a zadania s

nymi problemami, mog

zachodzi

jeszcze

inne zjawiska.

lenie grupowe (Irving Janis): rodzaj my

lenia, w którym bardziej liczy si

ąż

enie do zachowania

spójno

ci i solidarno

ci grupy ni

realistyczne uwzgl

dnianie faktów; wyst

puje gdy:

grupa jest zwarta

grupa jest oddzielona od pogl

dów przeciwnych własnym opiniom

kieruje ni

jeden dominuj

cy przywódca usilnie forsuj

cy własne pogl

Przykłady: doradcy Kennedy’ego w sprawie ataku na Kub

(ekspert wiedział, nie powiedział, bo si

grupy

bał), decyzja NASA o wystrzeleniu „Challengera” (mimo ostrze

ekspertów) itp.

Jak unikn

ąć

grupowego my

lenia?:

przywódca powinien by

bezstronny

otwarty na bezstronne opinie spoza grupy

grupa podzielona na małe zespoły, które najpierw spotkałyby si

oddzielnie, a potem dyskutowały na

forum

na zarz

dzi

tajne głosowanie lub zebra

anonimowe opinii na pi

mie

•

polaryzacja grupy: d

ąż

enie do skrajno

polaryzacja grupy: tendencja grup do podejmowania decyzji, które s

bardziej skrajne ni

pocz

tkowe

inklinacje członków (bardziej odwa

ne lub bardziej ostro

ne)

Kogan, Wallach (1964): badani rozwi

zywali kwestionariusz rozwi

zywania dylematów (seria opowiada

dylematach bohatera; nalezy oszacowa

prawdopodobie

stwo sukcesu i dokona

wyboru jednej z alternatyw) –

najpierw samodzielnie, potem rozpatrywali ka

dy przypadek w grupie; grupy podejmowały decyzje bardziej

ryzykowne ni

jednostki

zjawisko przesuni

cia ryzyka

warunki sprzyjaj

ce:

•

a spójno

ść

grupy: grupa

zapewnia presti

i jest atrakcyjna –

dlatego ludzie chc

do niej nale

•

izolacja grupy: grupa jest

wyizolowana, chroniona przed
alternatywnymi pogl

dami

•

autorytarny przywódca:

kontroluje dyskusje w grupie i
wyra

nie przedstawia swoje

yczenia

•

silny stres: członkowie odczuwaj

silne zagro

enie dla grupy

•

słabo wypracowane metody

podejmowania decyzji: brak
standardowych metod
rozpatrywania alternatywnych
pogl

dów

symptomy my

lenia grupowego:

•

złudzenie odporno

ci na ataki: grupa

odczuwa swoj

nieomylno

ść

i sił

•

przekonanie o moralnych racjach:

„Bóg jest z nami!”

•

stereotypowe postrzeganie

przeciwników

•

autocenzura: ludzie dobrowolnie

odrzucaj

przeciwstawne pogl

dy, aby

nie „torpedowa

” samych siebie

•

ukierunkowany nacisk na

decydentów, aby podporz

dkowali si

kszo

•

złudzenie jednomy

lno

ci:

złudzenie,

e wszyscy s

zgodni,

wynikaj

ce z pomijania oponentów

•

stra

nicy jednomy

lno

ci:

członkowie grupy chroni

przywódc

przed odmiennymi pogl

dami

podejmowanie

bł

dnych decyzji

•

niepełna analiza

alternatywnych
pogl

dów

•

lekcewa

enie

okre

lania poziomu

ryzyka dla
preferowanych
rozwi

•

opieranie si

niepełnej informacji

•

brak planu działania

na wypadek
niepowodzenia

Psychologia społeczna - Aronson 28

Grupy umacniaj

pocz

tkowe skłonno

ci swoich członków na skutek:

czynników poznawczych: wszyscy członkowie grupy podaj

własne argumenty przemawiaj

ce za ich

stanowiskiem, dochodzi do gromadzenia si

informacji

czynników motywacyjnych: gdy ludzie dyskutuj

w grupie, okre

laj

najpierw stanowisko innych na

dany temat; w celu zdobycia sympatii innych wiele osób przyjmuje stanowisko ogólnie podzielane, lecz
bardziej skrajne (dzi

ki temu szanuje warto

ci grupy, a jednocze

nie prezentuje si

w pozytywnym

wietle)

Teoria warto

ci kształtowanej kulturowo: jedne kultury bardziej ceni

ryzyko (np. USA), inne ostro

ść

(kraje afryka

skie); gdy dochodzi do grupowych dyskusji, wzmacniaj

one to wszystko, co jest

wzmacniane przez warto

ci kulturowe w danym społecze

stwie.

2. Interakcje w grupie: konflikt i współpraca

Nie zawsze członkowie grupy maj

wspólny cel; mo

liwo

ść

konfliktu interpersonalnego pojawia si

wtedy, gdy

dwie lub wi

cej osób wchodzi ze sob

w interakcj

; cele i potrzeby jednostek s

sto sprzeczne z celami i

potrzebami współobywateli.

konflikt intrapersonalny: napi

cie jednostki wywołane d

ąż

eniem do dwóch lub wi

cej sprzecznych celów

konflikt interpersonalny: napi

cie mi

dzy dwiema lub wi

cej osobami albo grupami, które maj

sprzeczne

cele

konflikt o sumie zerowej: konflikt, w którym wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej

strony (jak w zawodach lekkoatletycznych); w codziennym

yciu konflikty o sumie zerowej s

stosunkowo

rzadkie

konflikt motywów mieszanych: konflikt, w którym obie strony mog

zyska

dzi

ki współdziałaniu, a

jednostka mo

e zyska

jeszcze wi

cej dzi

ki rywalizowaniu ze swoim partnerem (czyli ludzie mog

współpracowa

, maksymalizuj

c zyski dla obu stron, lub rywalizowa

, osi

gaj

c zysk dla siebie); tego typu

konflikty wyst

puj

ęś

ciej i s

ciekawsze do bada

„Dylemat wi

ęź

nia”: sytuacja klasycznego konfliktu motywów mieszanych – dwóch wi

ęź

niów zostało

aresztowanych za napad, jednak policja nie ma dostatecznych dowodów, umieszcza ich w oddzielnych
pomieszczeniach i proponuj

demu zwolnienie za zeznania przeciwko partnerowi – konsekwencje:

ZIE

NIE ZEZNAJE

ZIE

ZEZNAJE

wyrok wi

ęź

nia 2

wyrok wi

ęź

nia 1

wyrok wi

ęź

nia 2

wyrok wi

ęź

nia 1

ZIE

NIE ZEZNAJE

3 lata

30 lat

zwolniony

ZIE

ZEZNAJE

zwolniony

30 lat

10 lat

Gry na podobnej zasadzie wykorzystywane były w wielu badaniach, np.

STUDENT

WYBIERA OPCJ

STUDENT

WYBIERA OPCJ

punkty studenta2

punkty studenta1

punkty studenta2

punkty studenta1

TUDENT

WYBIERA OPCJ

-6

TUDENT

WYBIERA OPCJ

-6

-1

Zwykle na pocz

tku wszyscy niezale

nie wybieraj

Y – i trac

oboje

; a potem wi

kszo

ść

decyduje si

X i oboje zyskuj

☺

Od czego to zale

y?:

•

natura twoja i przeciwnika:

w pewnych warunkach ludzie s

bardziej skłonni do współdziałania (np. graj

c z przyjacielem);

maj

tu te

znaczenie czynniki kulturowe (np. w krajach azjatyckich ch

tniej współdziałaj

) i

zmienno

ść

wewn

trzkulturowa

nawet gdy jedna osoba jest ch

tna do współpracy, druga mo

e zmusza

partnera do rywalizacji –

li ci

gle wybiera Y, partner musi si

broni

i te

zaczyna wybiera

Y; konsekwencj

jest

tendencja do przeceniania przez osob

rywalizuj

liczby ludzi o podobnym jak ona nastawieniu

(dostrzegaj

c rywalizacyjne reakcje na swoje rywalizacyjne działania dochodzi do wniosku,

wiat jest jak d

ungla

☺

)

•

strategia co

za co

: oznacza zach

canie do współdziałania najpierw przez stosowanie zachowa

kooperacyjnych, a potem przez powtarzanie działa

przeciwnika, które podj

ł on bezpo

rednio przed

nami – czyli: najpierw wybieramy iXy,

eby upewni

go o współdziałaniu, a potem (coby nie pomy

lał

e nas mo

e wykorzystywa

) powtarzamy jego zagrania: jak on Y, to my Y, jak on X, to my X

☺

Psychologia społeczna - Aronson 29

•

rywalizuj

ce osoby lub grupy: ludzie ch

tniej współdziałaj

graj

c przeciwko jednostce ni

przeciwko grupie – jeste

my bardziej skłonni uzna

e mo

emy zaufa

jednostce, i

e wi

kszo

ść

grup jest wrogo nastawiona (co si

e sprawdza

– w wyniku deindywiduacji ludzie w grupie s

bardziej agresywni)

Stosowanie gró

b i skutki komunikowania si

W „dylemacie wi

ęź

nia” brak jest mo

liwo

ci komunikowania si

z przeciwnikiem, co odró

nia t

sytuacj

realnego

ycia. Wiele osób w przypadku konfliktu ucieka si

do stosowania gró

b. W badaniach Deutscha i

Kraussa wykazano,

e gro

by s

skutecznym

rodkiem za

egnywania konfliktów.

Deutsch, Krauss (1960, 1962): dwie osoby graj

w gr

, w której s

szefami firma transportowych A i B, maj

dostarczy

towary do miejsca przeznaczenia - otrzymuj

60 centów za ka

dy przewóz, ale odejmuje si

po cencie za

sekund

jazdy; najkrótsza droga to jednopasmówka, po której jednorazowo mo

e jecha

jedna ci

ęż

arówka;

druga droga była dłu

sza; wynik: wi

kszo

ść

badanych wypracowywała rozwi

zanie, polegaj

ce na tym,

e ci

ęż

arówki

na zmian

czekały a

druga przejedzie.

W drugiej wersji badania graj

cy mieli do dyspozycji szlabany, którymi mogła zagrodzi

drog

drugiej firmie; co

ciekawe, gdy tylko jedna strona dysponowała szlabanem, obie firmy traciły wi

cej, ni

gdy szlabanu nie było (A miała

szlaban, ale B cz

sto protestowała, parkuj

c na jednopasmówce, wi

c obie strony traciły czas).

W kolejnej wersji osoby miały do dyspozycji CB-radio; w jednej grupie mogły rozmawia

kiedy chciały, w drugiej miały

taki obowi

zek; w grupie pierwszej nie dało to wielkich efektów (porozumiewali si

tylko w pi

ciu przypadkach na 20

przejazdów); w drugiej grupie wymuszone porozumiewanie równie

nie doprowadziło do współpracy, jedynie troch

zmniejszyły si

straty w warunkach jednostronnej gro

by - problem polegał na tym,

e porozumiewanie takie nie było

wiarygodne - badani przekazywali sobie pogró

ki i okazywali nieufno

ść

W ostatnim wariancie gry rozgrywka została poprzedzona informacj

o tym, jak nale

y rozmawia

by osi

ąć

rozwi

zanie korzystne dla obu stron - w tych warunkach rozmowa wzbudzała wzajemne zaufanie zamiast rywalizacji.

Negocjacje i przetarg

W powy

szych grach ludzie mieli ograniczone mo

liwo

ci wyboru; w codziennym

yciu wygl

da to inaczej.

Ludzie rozwi

zuj

konflikty w warunkach du

ej swobody, ale szczególnie wa

na jest mo

liwo

ść

komunikowania si

obu stron.

Negocjacje - forma porozumiewania si

przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składaj

wzajemne

propozycje i kontrpropozycje, a problem jest rozwi

zany pod warunkiem,

e obie strony osi

zgod

Strategie negocjacyjne:

•

poszukiwanie rozwi

integruj

cych: rozwi

zanie konfliktu z korzy

dla obu stron - chc

c je

osi

ąć

, nale

y ustali

, które sprawy s

najwa

niejsze dla ka

dej ze stron

Thompson (1991): pary studentów grały role sprzedawców i nabywców, którzy negocjowali cen

, wielko

ść

odsetek od kredytu, warunki gwarancji i termin dostawy auta; wi

kszo

ść

wybierała rozwi

zanie kompromisowe w

dym z tych zagadnie

, co nie było optymalne (bo dla klienta najwa

niejszy był okres gwarancji, a dla

sprzedawcy wa

niejsze były odsetki od kredytu; kilku uczestników doszło do rozwi

zania optymalnego, ale

dopiero po wyra

nej podpowiedzi,

e nale

y si

skupi

na rozpoznaniu preferencji partnera.

•

okre

lanie skali ust

pstw: jednym z najlepszych sposobów zach

cenia przeciwnika do współdziałania

jest strategia „co

za co

”; podobn

strategi

jest odwoływanie si

do zasady wzajemno

ci; w oficjalnych

negocjacjach stosuje si

specjaln

procedur

GRIT: stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obni

enia napi

cia - strategii ograniczania konfliktu

w sytuacjach codziennego

ycia, w których:

1) informujesz o swojej ch

ci do współpracy

2) współpracujesz
3) odwzajemniasz ka

de kooperacyjne działanie, ale

4) jesli twój oponent działa agresywnie, odpowiadasz mu tym samym

•

uwzgl

dnianie mo

liwo

ci mediacji lub arbitra

u: gdy dochodzi do zablokowania porozumienia, warto

skorzysta

z udziału trzeciej strony;

mediacja: wyra

anie zgody na udział trzeciej strony przy rozwi

zywaniu zaistniałego konfliktu; działanie

mediatorów polega na skłanianiu jednej lub obu stron do ograniczenia

żą

oraz na okre

leniu

warunków, w których partnerzy b

omawiali istniej

ce nieporozumienia.

arbitra

: sposób rozwi

zywania konfliktów polegaj

cy na tym,

e trzecia strona narzuca rozwi

zanie

konfliktu skłóconym partnerom; w kulturach indywidualistycznych jest to preferowany sposób
rozwi

zywania konfliktów, w kulturach kolektywistycznych preferowane s

np. mediacja i przetarg

Psychologia społeczna - Aronson 30

R.10.

TRAKCYJNO

ŚĆ

INTERPERSONALNA

OD PIERWSZEGO WRA

ENIA DO ZWI

ZKÓW UCZUCIOWYCH

Determinanty Atrakcyjno

ci Interpersonalnej

1) cechy sytuacji (pokrewie

stwo, powtarzaj

ca si

ekspozycja)

2) cechy indywidualne (fizyczna atrakcyjno

ść

, podobie

stwo, uzupełnianie si

)

3) elementy zachowania (nagradzanie, komunikowanie sympatii)
4) oraz te, co wi

ążą

w/w

[Przypadek Hildy Vogel (spadaj

cej do windy) i Nathana Serlina]

I. GŁÓWNI PROTOPLA

CI ATRAKCYJNO

Lubimy tych którzy:

a) wierzenia i zainteresowania maj

podobne do naszych

b) maj

podobne zdolno

ci, umiej

tno

ci, kompetencje

c) posiadaj

miłe i po

żą

dane cechy (lojalno

ść

, rozs

dek, uczciwo

ść

i uprzejmo

ść

d) te

nas lubi

1. Osoba z s

siedztwa: efekt cz

sto

ci kontaktów

Determinanty zjawiska wzajemnej atrakcyjno

ci – blisko

ść

Efekt cz

sto

ci kontaktów: im cz

ęś

ciej widzimy i kontaktujemy si

z drug

osob

, tym wi

ksze

prawdopodobie

stwo,

e zostanie on naszym przyjacielem.(ujawnia si

nawet na najni

szym

poziomie)

[Eksperyment. Mady Segal – usadzenie w klasie i przyznanie miejsc w akademiku w porz

dku alfabetycznym

(przypadkowo

ść

). Wskazanie kogo si

najbardziej lubi

tych najbli

ej np. Larson & Lee.

Efekt czystej ekspozycji: im cz

ęś

ciej jeste

my wystawieni na ekspozycj

bod

ca, tym bardziej

jeste

my skłonni ten bodziec polubi

(np. mieszkamy w miejscu, w którym cz

sto zjawia si

wiele

osób).

[Eksperyment Zajonca: im cz

ęś

ciej była pokazywana fotografia danej osoby, tym bardziej była lubiana]

[Eksperyment z fotografi

nas w lustrze i zwykłym portretem. Podobamy si

sobie bardziej na „lustrzanym”

zdj

ciu

siebie ogl

damy w lustrze. Przyjaciele wybieraj

zwykły portret

tak nas widz

2. Wpływ atrakcyjno

ci fizycznej na to, czy kogo

lubimy

„Tylko powierzchowni ludzie nie oceniaj

po wygl

dzie” – Oscar Wilde.

a) Zało

enia przyjmowane w stosunku do ludzi atrakcyjnych

Funkcjonowanie stereotypu - „pi

kne jest dobre” (K. Dion, E. Berscheid – w powszechnej

wiadomo

ci to

co pi

kne kojarzone jest z innymi pozytywnymi cechami.

b) Kulturowe standardy pi

kna.

Dotyczy to głównie dzieci, które s

głównymi odbiorcami Disneya i lalek Barbie.

Eksperyment Dion i Berscheid: badania dzieci w przedszkolu (tak

e zdanie studentów na temat

atrakcyjno

ci dzieci w przedszkolu)– s

wra

liwe na atrakcyjno

ść

fizyczn

rówie

ników. Atrakcyjno

ść

fizyczna ma du

y wpływ na popularno

ść

. [Mo

e to wynika

z na

ladownictwa dorosłych, kt. te

faworyzuj

knych]

c) Samospełniaj

ce si

proroctwo

(irytuj

ca konsekwencja stereotypu opartego na fizycznej atrakcyjno

ci to mo

liwo

ść

pojawienia si

s.p.)

Jak bardzo lubimy innych decyduje o tym, jak bardzo wydaj

oni nam atrakcyjni.

Samospełniaj

ce si

proroctwo

sposób w jaki traktujemy ludzi wpływa na ich zachowanie i na to co

o sobie. I vice versa – to jak bardzo lubimy innych, wpływa na ich poj

cie atrakcyjno

ci u siebie. Im

bardziej kogo

lubimy, tym przyjemniejszy wydaje nam si

jego wygl

[Eksperyment - nauczyciel „ciepły” traktowany jako bardziej atrakcyjny fizycznie od nauczyciela „zimnego”]

3. Podobie

stwo: swój ci

gnie do swego

Podobie

stwo (postaw, przekona

, warto

ci, itp.) – jak my sami jeste

my podobni do drugiej osoby.

Dlaczego podobie

stwo jest wa

ne dla zjawiska atrakcyjno

ci interpersonalnej? poniewa

ludzie podobni dostarczaj

społecznego wsparcia dla naszych własnych cech i wierze

(potwierdzaj

nasze przekonania)

limy negatywnie o tych, którzy nie zgadzaj

z nami w wa

nych kwestiach (prowadzi do

repulsji).

Psychologia społeczna - Aronson 31

4. Dopełnianie: czy

przeciwie

stwa si

nie przyci

gaj

np. - osoba uległa mo

e by

atrakcyjna dla tych, którzy lubi

wychowywa

innych,

- gaduła atrakcyjna dla osoby małomównej
- nie

miała dla otwartej [usw...]

[trzeba zrobi

rozró

nienie na podobie

stwo kogo czego; podobie

stwo pogl

dów, opinii, zainteresowa

, ale

ró

nice charakterów – np. introwertyk, ekstrawertyk ...]

5. Obsypywanie pochwałami

Ingracjacja - stosowanie strategii (np. udzielanie pochwał, pozytywne wsparcie) w celu manipulowania

innymi czy zdobywania ich sympatii.

Obsypywanie pochwałami

skuteczne do momentu wyczucia przez nas ewentualnej podst

pnej metody

manipulacyjnej (wg. tłumacza – „ma

lenia komu

”

☺

)

ingracjacji, lub nieszczere, nieuzasadnione.

dzimy,

e osoby wykrywaj

ce nasze wady s

bardziej inteligentne, od chwal

cych nas.

6. Lubi

i by

lubianym

„

miej si

, a

wiat b

dzie si

miał do ciebie”

Konsekwencje zmian w czyje

sympatii do nas: efekt zysku –straty

Efekt zysku i straty

tym bardziej lubimy dan

osob

, im wi

cej wysiłku musieli

my wło

y w zmian

jej

pierwotnej opinii o nas (anfang – nie lubiani, dann lubiani), natomiast tym mniej lubimy dan

osob

, im

cej jej pierwotnej sympatii stracili

my (na pocz

tku nas lubiła, a teraz nie).

7. Teorie atrakcyjno

ci interpersonalnej: wymiana społeczna i równo

ść

(Thibaut & Kelley)

a) teoria wymiany społecznej – to, co ludzie s

o swoim zwi

zku z inn

osob

, zale

y od tego, jak

spostrzegaj

nagrody, które daje im ten zwi

zek, koszty, na jakie si

nara

, na jaki – ich zdaniem -

zwi

zek zasługuj

i jakie jest –ich zdaniem- prawdopodobie

stwo nawi

zania lepszych stosunków z kim

innym.

Nagrody- pozytywne aspekty zwi

zku, czyni

go warto

ciowy i wzmacniaj

cym. S

to cechy

indywidualne partnera, konkretne zachowania, jak i nasze umiej

tno

ci osi

gania zewn

trznych

korzy

ci dzi

ki znajomo

ci zalet partnera (dost

p do pieni

dzy, status, działalno

ść

, grono

przyjaciół)

Koszty – konieczno

ść

znoszenia dra

cych nawyków, wady drugiej osoby

Efekt zwi

zku – rachunek nagród i kosztów [wynik ujemny – zwi

zek w słabej kondycji

]

Poziom odniesienia (T. K.) bilans (wyra

ony w terminach kosztów i nagród), jakiego oczekujemy

od danego zwi

zku. Tzw. Poprzeczka

☺

Porównawczy poziom odniesienia – bilans (wyra

ony w terminach kosztów i nagród), jakiego

oczekujemy od danego zwi

zku w porównaniu z innym, mo

liwym zwi

zkiem

b) Teoria równo

ci – przyjmuje si

e ludzie czuj

najszcz

ęś

liwsi w zwi

zkach, w których zarówno

koszty jak i zyski b

ce udziałem, jednej ze stron s

w przybli

eniu takie same jak koszty i zyski

przypadaj

ce drugiej stronie.

II. ZWI

ZKI UCZUCIOWE

a) miło

ść

braterska – uczucie zaanga

owania, blisko

ci w stosunku do drugiej osoby, któremu nie towarzyszy

nami

tno

ść

ani pobudzenie fizyczne.

b) Miło

ść

erotyczna – intensywna t

sknota za drug

osob

, której towarzyszy fizjologiczne pobudzenie (bicie

serca usw...). Gdy wszystko przebiega dobrze (II. Strona te

nas kocha) – czujemy spełnienie, ekstaz

Gdy miło

ść

nieodwzajemniona – smutek, rozpacz.

Trójczynnikowa koncepcja miło

ci (Robert Sternberg `86; `88) - zgodnie z ni

miło

ść

to stan składaj

z trzech podstawowych elementów:

I uczucie blisko

ci – to uczucie zwi

zku z drug

osob

II nami

tno

ść

– najbardziej gor

cy czynnik, wyra

a si

stopniem pobudzenia wobec partnera (tak

pobudzenie seksualne)

III zaanga

owanie – definiowane na poziomie decyzji krótkoterminowej (znaczy,

e kochamy partnera) i

długoterminowej (chcemy podtrzyma

miło

ść

i wierno

ść

)

Psychologia społeczna - Aronson 32

III. PRZYCZYNY MIŁO

1) Wymiana społeczna w zwi

zkach długotrwałych.

Nagrody s

zawsze wa

ne dla wyniku ko

cowego, koszty za

odgrywaj

coraz wi

ksz

rol

wraz z upływem

czasu.

Inwestycyjny model zwi

zku (Rusbult) – (inwestycja) to co ludzie wnosz

w dany zwi

zek, zale

y od

satysfakcji, jak

im daje; satysfakcji definiowanej w kategoriach nagród, kosztów, a tak

e poziomu

odniesienia i porównawczego poziomu odniesienia oraz inwestycji, które strac

, gdy si

z tego zwi

zku

wycofaj

inwestycje – dobra materialne (

rodki, własno

ść

np. dom.), niematerialne ( dobro emocjonalne

naszych dzieci, poczucie integralno

ci)

(im wi

cej inwestujemy w zwi

zek, tym mniej jest prawdopodobne,

e go opu

cimy, mimo,

e nas nie

satysfakcjonuje, a inne zwi

zki wydaj

bardziej satysfakcjonuj

ce).

Nagrody - Koszty

Zadowolenie ze zwi

zku

- Poziom odniesienia

Porównawczy poziom odniesienia

Zaanga

owanie w zwi

zek

Poziom inwestycji wnoszonych

w dany zwi

zek

ryc. 1 inwestycyjny model zaanga

owania

Zwi

zki krótkotrwałe – relacje wymiany, w których ludzie przywi

zuj

żą

wag

do równego rozkładania si

zysków i kosztów:

a) oczekujemy natychmiastowej zapłaty za nasze usługi
b) czujemy si

zawstydzeni, je

eli grzeczno

ść

z naszej strony nie spotka si

z grzeczno

partnera

c) rejestrujemy dokładnie co kto wnosi
d) to,

e mo

emy pomóc drugiej osobie nie ma wpływu na nasz nastrój

Zwi

zki długotrwałe – relacje darowizny, koncentracja na pomaganiu partnerowi (tu odwrotnie do

krótkotrwałych zw.)

2) Równo

ść

: czy zawsze musi by

„co

za co

”?

Relacje wymiany - relacje interpersonalne oparte na potrzebie równo

ci (tj. na potrzebie wyrównania

stosunku kosztów do zysków), tyczy si

zwi

zków(osób), które poznały si

niedawno.

Relacje darowizny - zwi

zki, w których ludzie troszcz

przede wszystkim o zaspokojenie potrzeb

drugiej osoby. (np. rodzicielstwo)

Lidzie ró

pod wzgl

dem stopnia realizacji zasady równo

ci.

3) Atrakcyjno

ść

fizyczna a zwi

zki długotrwałe

Liczy si

, czy atrakcyjno

ść

osoby , z któr

spotykamy, dorównuje naszej atrakcyjno

ci.

4) Style przywi

zywania si

a zwi

zki uczuciowe

Styl przywi

zywania si

– oczekiwania, jakie ludzie formuj

co do kontaktów z innymi osobami;

oczekiwania te wynikaj

z rodzaju wi

zi mi

dzy ich pierwszymi opiekunami a nimi jako niemowl

tami

Trzy typy relacji pomi

dzy niemowl

tami i ich matkami (style przywi

zywania)

a) oparty jest na poczuciu bezpiecze

stwa – jego cech

charakterystyczn

jest zaufanie, brak l

przed odrzuceniem i

wiadomo

ść

e jest si

warto

ciow

i lubian

osob

b) oparty jest na unikaniu – cech

charakterystyczn

jest tłumienie potrzeby nawi

zania intymnych

kontaktów z t

osob

, poniewa

realizacja tej potrzeby zako

czyła si

niepowodzeniem;

ludzie dla których charakterystyczny jest ten styl, z trudno

nawi

zuj

bliskie kontakty z innymi.

(posiadaj

opiekunów niedost

pnych, zdystansowanych)

c) L

kowo – ambiwalentny – cech

charakterystyczn

jest niepokój wynikaj

cy z niepewno

ci, czy

druga osoba odpowie na potrzeb

nawi

zania intymnego kontaktu; rezultatem jest wy

szy ni

przeci

tnie poziom l

ku. (Maj

najcz

ęś

ciej opiekunów niekonsekwentnych i apodyktycznych).

Psychologia społeczna - Aronson 33

5) Kłopoty w raju

a) Uczucie zazdro

ci w bliskich zwi

zkach uczuciowych

Zwi

zek mi

dzy zazdro

a samoocen

nie jest tak wielki jak przypuszczano,

stwierdza si

e ludzie skłonni do zazdro

ci wtedy, gdy czuj

zagro

eni w obszarach szczególnie

nych dla ich dobrej samooceny, w wa

nej dla nas dziedzinie.(np. chcemy bardzo dosta

psychologi

, a dostaje si

nasz kolega)

b) Zerwanie: rozstanie jest zawsze trudne

Cztery etapy odchodzenia od drugiej osoby

1) faza interpersonalna – my

limy, jak bardzo niesatysfakcjonuj

cy jest dla nas ten zwi

zek

2) faza diady – dyskutowanie na temat rozstania z partnerem
3) faza społeczna – przekazywanie informacji innym na temat rozstania z partnerem
4) raz jeszcze faza interpersonalna – fakt rozstania zostaje przyj

ty do wiadomo

ci i podejmujemy

prób

sformułowania własnej oceny tego, co si

stało

Rozró

nienie na osoby: Rozstaj

ce si

- osoby z wysokim poczuciem odpowiedzialno

Porzucaj

ce - udział ich w tej decyzji był znacz

Porzuconych - osoby z niskim poczuciem odpowiedzialno

R.11.

ACHOWANIA PROSPOŁECZNE

DLACZEGO LUDZIE POMAGAJ

INNYM

Zach. prospołeczne – ka

de działanie ukierunkowane na niesienie korzy

ci innej osobie

GENEZA ZACH. PROSPOŁECZNYCH:

♦

socjobiologia: instynkty i geny (E.O.Wilson, R.Dawkins)

socjobiol. – perspektywa, w ramach której zjawiska społ. tłumaczy si

stosuj

c prawa t.ewolucji

dobór krewniaczy (Hamilton) – zach. jednostki maj

ce na celu ochron

ycia krewnych s

utrwalana poprzez mechanizm naturalnej selekcji

# badanie

Greenberg:

Pszczoły wypuszczone w pobli

u obcego im ula próbowały si

do niego dosta

=> zostały wpuszczone

tylko te bardziej spokrewnione z mieszkankami tego

ula.

norma wzajemno

ci – zało

enie,

e inni b

nas traktowa

w ten sam sposób, w jaki my ich

traktujemy (kto

, komu pomagamy mo

e kiedy

pomóc nam)

norma ta

tak

e została uwarunkowana genetycznie jako ułatwiaj

ca przetrwanie

♦

wymiana społeczna: zyski i koszty zwi

zane z pomaganiem

t. wymiany społ. – wyja

nia relacje społ. zasad

maksymalizacji zysków i minimalizacji kosztów

Zyski to np.:

wiadomo

ść

normy wzajemno

ci (pomaganie jako inwestycja w przyszło

ść

)

złagodzenie dyskomfortu zwi

zanego z przygl

dania si

cudzemu nieszcz

ęś

ciu (=> redukcja napi

cia i

niepokoju)

zdobycie uznania i gratyfikacji

wiadomienie skuteczno

ci własnego działania

Przykładowe koszty:

strata czasu

bezpo

rednie (lub po

rednie, odroczone) zagro

enie dla własnego zdrowia/

ycia

uzale

nienie drugiej osoby od nas

Teoria ta przeczy istnieniu altruizmu (ka

dy dba tylko o własny interes)

altruizm – ka

de działanie ukierunkowane na niesienie korzy

ci drugiej osobie z pomini

ciem wł.

interesu (cz

sto zwi

zane z własnymi kosztami)

Psychologia społeczna - Aronson 34

♦

empatia i altruizm: pomoc bezinteresowna

empatia – zdolno

ść

do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny

sposób zachodz

cych wydarze

oraz odczuwania podobnych emocji

Hipoteza empatii-altruizmu – empatia odczuwana wzgl

dem drugiej osoby skłania do udzielenia

jej pomocy bez wzgl

du na konsekwencje podj

tych działa

czy odczuwam

nie => pomog

, gdy b

dzie to w mym interesie

os. potrzebu- empati

ca pomocy

tak => pomog

mimo wszystko

INDYWIDUALNE PRZESŁANKI ZACH. PROSPOŁECZNYCH:

•

osobowo

ść

altruistyczna – osobowo

ść

, któr

charakteryzuje tend. do udzielania pomocy innym

na j

„wyrobi

” u dzieci (zach

ty do pomagania, modelowanie, nagrody z umiarem)

ale: wysokie wyniki na skali altruizmu w testach osobowo

ci nie gwarantuj

jeszcze,

e b

dziemy

zawsze pomaga

! (korel. mi

dzy zach. altr. w odmiennych sytuacjach = 0,23)

•

płe

uwarunk. kulturowe (

♂

: rycersko

ść

, heroizm,

♀

: opieka, wych., tworzenie trwałych zw.)

faceci cz

ęś

ciej pomagaj

w sytuacjach ekstremalnych, kobitki – długotrwałe pomaganie

•

samopoczucie:

„czujesz si

dobrze, czynisz dobrze” – dlaczego?

widzimy wtedy radosne strony

ycia (=> tend. do spostrzegania pozyt. cech u innych)

pomagaj

c innym przedłu

amy u siebie dobry nastrój (przypływ pozyt. uczu

)

dobry nastrój => wi

ksza koncentracja na sobie => d

ąż

enia, by zachowywa

zgodnie z

własnymi warto

ciami, ideałami

„czujesz si

le, czynisz dobrze”:

poczucie winy zwi

ksza gotowo

ść

do pomocy innym (zbadano,

e ludzie id

cy do ko

cioła cz

ęś

ciej

pomagaj

bezpo

rednio przed spowiedzi

☺

)

hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnego (Cialdini)

ludzie anga

pomoc dla innych, aby pozby

uczucia smutku i przygn

bienia

(teoria wymiany społ.

przez pomoc innym pomagamy sobie)

wady tej hipotezy – bierze ona pod uwag

tylko natychmiastowe zyski z pomagania

„pomaganiu towarzyszy altruistyczna aura maj

ca zdolno

ść

rozwiewania wszelkich smutków”

/Aronson/

smutek prowadzi do zwi

kszenia pomagania tylko wtedy, gdy nie dostali

my wcze

niej jakiej

innej

nagrody poprawiaj

cej nastrój

SYTUACYJNE DETERMINANTY PROSPOŁ. ZACHOWANIA:

•

miejsce zamieszkania:

ile osób pomaga krwawi

cemu m

ęż

czy

nie:

na wsi/ w małym miasteczku: 50% (ludzie wyrastaj

tu w przekonaniu,

e warto pomaga

atmosfera przyja

ni, ufno

ci, altruizmu)

w du

ym mie

cie: tylko 15% (anonimowo

ść

, nieufno

ść

wobec obcych, zainteresowanie

wył

cznie swoimi sprawami)

hipot. przeładowania urbanistycznego – ludzie broni

c si

przed nadmiarem stymulacji, jakich

dostarcza miejskie

ycie, zamykaj

w sobie i unikaj

kontaktów z innymi lud

kszy wpływ ma specyfika miasta ni

cechy osobowo

ciowe (a wi

c lepiej zrani

na wsi w

obecno

ci mieszczucha ni

w Tokyo przy wie

niaku

☺

)

•

liczba

wiadków:

efekt widza – im wi

cej jest

wiadków nagłego wypadku, tym mniejsza szansa,

którykolwiek z nich podejmie interwencj

Psychologia społeczna - Aronson 35

# badanie

Darley, Latane (1968):

Badani byli

wiadkami ataku padaczki – mierzono czas udzielenia pomocy choremu przez badanych

(którzy byli przekonani,

e s

jedynymi

wiadkami wypadku/

e jest jeszcze inny

wiadek/

e jest ich

jeszcze czterech) => im tych

wiadków było w ich przekonaniu wi

cej, tym mniejsza była ich gotowo

ść

interwencji

Schemat procesów prowadz

cych do podj

cia interwencji przez przygodnego

wiadka:

1 2

3 4

interwencja

, p

trz

)

. o

j o

i.)

, k

ść

ła

j p

)

, z

ło

t w

)

brak interwencji, nieudzielenie pomocy

/ Latane, Darley/

nieprzekroczenie któregokolwiek z tych stopni => zablokowanie dalszego post

pu => brak interwencji

ad.(1):

# badanie

Darley, Batson (1973):

Badanie dotyczyło studentów seminarium duchownego – mieli oni przej

ść

do drugiego budynku, gdzie mieli

wygłosi

krótkiego spicza. Niektórych po

pieszano (rzekomo spotkanie ju

zacz

ło), a innym mówiono,

e maj

jeszcze kup

czasu. W przej

ciu siedział j

cy pomocnik eksperymentatora. Ilu si

zatrzymało,

eby mu pomóc?

63% nie

piesz

cych si

10%

piesz

cych si

(wielu nawet go nie dostrzegło)

Co dalej – badani byli mierzeni pod wzgl

dem stopnia religijno

ci => religijno

ść

nie wpłyn

ła na wi

ksz

gotowo

ść

do zatrzymania si

Nawet temat przemówienia nie wpłyn

ł (czy badani mieli gada

o przyszłej pracy, czy o miłosiernym

samarytaninie – nie miało to wi

kszego znaczenia)

ad.(2):

chory czy pijany? – interpretacja zdarzenia wpływa na nasz

gotowo

ść

do pomagania

ródło inf. stanowi

inne osoby (

tzw. nieformalny wpływ społ.)

kumulacja ignorancji –

wiadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwuj

c sw

oboj

tno

ść

interpretuj

zdarzenie jako niegro

ne i nie wymagaj

ce interwencji

ad. (3):
# badanie

Latany, Darley (1970):

Dym wydobywaj

cy si

z kratek wentylacyjnych do pomieszczenia, w którym byli badani:

gdy była tam 1 os. => interweniuje 75%

gdy były trzy osoby => interweniuje 38%

=> boimy si

wyj

cia na idiotów reaguj

cych przesadnie na nieistotny bodziec

rozproszenie odpowiedzialno

ci – wraz ze wzrostem liczby przygodnych

wiadków zmniejsza si

poczucie odpowiedzialno

ci za rozwój wypadków

nagły
wypadek

Psychologia społeczna - Aronson 36

PODSUMOWANIE

ęć

etapów wiod

cych do zaanga

owania si

ludzi w pomoc:

♦

dostrze

enie zdarzenia

♦

interpretacja zdarzenia jako nagłego wypadku

♦

przyj

cie odpowiedzialno

ci za podj

cie działania

♦

wiedza, jak pomóc

♦

decyzja o interwencji

•

charakterystyka ofiary:

łatwiej pomagamy, gdy ofiara jest podobna do nas (T.Emswiller)

prawo doboru krewniaczego – niezbyt dobre wyja

nienie

podobie

stwo => sympatia => wi

ksza ch

ęć

pomocy

Konsekwencje udzielania pomocy:

w pewnych okoliczno

ciach pomoc mo

e mie

ksze znaczenie nagradzaj

ce dla osoby udzielaj

cej

otrzymuj

cej

li pomoc oferuje nam osoba podobna do nas, czujemy si

bardziej upokorzeni (podkre

lenie naszej

niekompetencji)

ludzie niech

tnie niech

tnie prosz

o pomoc, gdy

ąż

e si

to z obni

eniem samooceny, poczuciem

nieadekwatno

ci i zale

sztuka pomagania polega wi

c na tym, aby robi

to w sposób nie stwarzaj

cy zagro

enia dla cudzej

samooceny, zwłaszcza gdy osoba, której udzielamy pomocy, ma słabe poczucie kontroli nad swoimi
działaniami.

Jeszcze jedna my

l na koniec: u

wiadomienie sobie przez nas barier hamuj

cych pomoc zwi

ksza gotowo

ść

pomagania!

R.12.

GRESJA

DLACZEGO RANIMY INNYCH LUDZI

I. Czym jest agresja?

Działanie agresywne – zachowanie, którego celem jest spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody

wroga – akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie

bólu lub zranienie

agresja

instrumentalna – akt agresji słu

żą

cy osi

gni

ciu innego celu poza zadaniem

bólu czy zranieniem

Czy agresja jest wrodzona czy wyuczona?

•

T. Hobbes „Lewiatan”(1651) – człowiek z natury jest barbarzy

, hamuj

go tylko represje narzucone przez

prawo

•

J.J Rousseau (1762) – koncepcja „szlachetnego dzikusa”, ludzie s

z natury łagodni, to cywilizacja tłumi t

natur

i wyzwala agresj

•

Z. Freud (1930) - instynkt

ycia (eros) i

mierci (tanatos);

Teoria hydrauliczna – nie ujawnione emocje ulegaj

kumulacji i wywołuj

stan napi

cia ust

puj

cy w chwili,

gdy dojdzie do ekspresji tłumionych emocji

Agresja – instynkt czy wpływ zachowania?

•

J.P. Scott (1958) – je

li organizm nie otrzymuje z zewn

trz bod

ców de walki, nie b

dzie przejawiał

zachowania agresywnego (czyli potrzeba walki nie ma charakteru wrodzonego, nie istnieje instynkt agresji)

•

K. Lorenz (1966) – obserwacja zachowania piel

gnic rycerskich (agresywne rybki) – samce piel

gnic w

warunkach naturalnych atakuj

tylko samce swojego gatunku, w eksperymencie usuni

to z akwarium samce

piel

gnic (agresja skierowana na samce innych gatunków) a pó

niej wszystkie samce (agresja skierowana

na samice, co w przyrodzie si

nie zdarza)

Psychologia społeczna - Aronson 37

•

R.Lore i L. Schultz (1993) – agresja ze wzgl

du na swoje przystosowawcze znaczenie została utrzymana i

doskonalona w toku rozwoju; rozwojowi agresji towarzyszy doskonalenie mechanizmów hamuj

cych jej

ekspresj

, gdy jest to korzystne dla organizmu

Na ekspresj

agresji maj

wpływ:

wrodzone pop

opanowane sposoby kontroli zachowania

cechy sytuacji społecznej

Wniosek: nie udowodniono jaka jest natura agresji (instynktowna czy wyuczona), ale na pewno nie jest
wył

cznie reakcj

wrodzon

, czynniki społeczne i sytuacyjne modyfikuj

jej nasilenie i sposób przejawiania.

II. Sytuacyjne uwarunkowanie agresji

•

procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyny agresji

ciało migdałowate sprawuje kontrol

nad zachowaniami agresywnymi

testosteron powoduje nasilenie agresji

alkohol obni

a opory przed dokonywaniem czynów naruszaj

cych normy społeczne (w tym aktów

agresji)

•

ból i niewygoda jako przyczyny agresji

eksperyment Berkowitza (1983, 1988) – studenci, których r

ka była zanurzana w b. zimnej wodzie, okazywali nagłe

nasilenie wrogo

ci w stosunku do osób znajduj

cych si

w pobli

„zjawisko długiego, gor

cego lata” – wraz ze wzrostem temperatury zwi

ksza si

stotliwo

ść

wyst

powania

rozruchów ulicznych i aktów przemocy (Carlsmith, Andersen, 1979)

•

sytuacje społeczne jako przyczyny agresji

frustracja jako przyczyna agresji

teoria frustracji-agresji – przeszkody wyst

puj

ce na drodze do osi

gni

cia celu zwi

kszaj

prawdopodobie

stwo wyst

pienia reakcji agresywnych

czynniki zwi

kszaj

ce frustracj

(a wi

c sprzyjaj

ce agresji):

- dystans dziel

cy nas od upragnionego celu lub obiektu – im bli

si jeste

my realizacji zamierze

tym wi

ksza jest nasza frustracja przy napotkaniu przeszkody

- niespodziewane lub (w naszym mniemaniu) niesłuszne pojawienie si

czynników frustruj

cych

kiedy frustracja prowadzi do agresji?

kiedy wygl

d i siła osoby, która ponosi odpowiedzialno

ść

za nasz

frustracj

oraz jej

potencjalna zdolno

ść

do rewan

u jest niska

kiedy przyczyny frustracji s

niezrozumiałe, kiedy nie zasłu

yli

my sobie na ni

i kto

celowo

do niej przyczynił

Frustracja nie jest bezpo

redni

konsekwencj

deprywacji, lecz jest efektem deprywacji relatywnej.

deprywacja relatywna – poczucie jednostki (albo grupy społecznej),

e posiada mniej ni

zasługuje lub

mniej ni

pozwolono jej oczekiwa

, lub te

mniej ni

posiadaj

ludzie do niej podobni.

bezpo

rednia prowokacja i odwet jako przyczyna agresji – pragnienie odwetu w momencie, gdy

spotykamy si

z agresywnym zachowaniem

tylko prowokacja zamierzona prowadzi do odwetu, prowokacja przypadkowa natomiast do

powstrzymania si

przed rewan

odwet nie pojawi si

, gdy znamy okoliczno

ci łagodz

ce, wiemy, dlaczego kto

nas prowokuje

(pod warunkiem,

e posiadamy t

wiedz

przed zaistnieniem krytycznego zdarzenia)

obecno

ść

przedmiotów kojarzonych z agresj

jako przyczyna agresji

bodziec wyzwalaj

cy agresj

– przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np.

rewolwer); sama jego obecno

ść

zwi

ksza prawdopodobie

stwo wyst

pienia aktów agresji

teoria społecznego uczenia: na

ladownictwo i agresja

teoria społecznego uczenia – uczenie si

społecznych zachowa

nast

puje poprzez obserwacj

ladownictwo innych ludzi;

Seria eksperymentów Bandury (1961, 1963) - agresywna zabawa lalk

Bobo - wykazały rol

społecznego

uczenia si

w wywoływaniu agresji;

Psychologia społeczna - Aronson 38

III. Wpływ agresji ogl

danej w

rodkach masowego przekazu

wpływ na dzieci

- ogl

danie przemocy rzeczywi

cie wywołuje agresywne zachowania (Hearold, 1986)

- najwi

kszy wpływ wywiera na dzieci maj

ce skłonno

ść

do okazywania agresji (Josephson, 1987)

- wi

kszo

ść

dzieci, nawet nie przejawiaj

cych tendencji agresywnych, pod wpływem długotrwałego

kontaktu z aktami przemocy w telewizji, zaczyna wykazywa

nasilone tendencje agresywne (Leyens i in.,

1975; Parke i in., 1977);

wpływ na dorosłych
ogl

dana w mediach przemoc wywiera wpływ na zachowanie si

osób dorosłych:

- liczba morderstw wzrasta w tygodniu nast

puj

cym po transmisji walk bokserów wagi ci

ęż

kiej (Phillips,

1983)

znieczulaj

cy efekt ogl

dania przemocy w

rodkach masowego przekazu – powtarzaj

cy si

kontakt z aktami

agresji obni

a nasz

wra

liwo

ść

na tego typu sytuacje

Przyczyny nasilenia tendencji agresywnych w wyniku kontaktu z przemoc

poprzez

rodki masowego przekazu:

1. Je

li oni mog

to robi

, ja te

mog

– osłabienie norm nakazuj

cych kontrol

agresywnych impulsów;

2. Ach, wi

c tak to si

robi! – dostarczenie pomysłów, jak ujawni

własn

agresj

;

3. My

e to, co czuj

, to wła

nie agresja – lepsze u

wiadamianie sobie własnej zło

ci i szybsze

uruchomienie działa

agresywnych;

4. Przyzwyczajenie si

do przemocy, osłabienie przera

enia i wstr

tu, zmniejszenie współczucia dla ofiary –

łatwiejsza akceptacja aktów przemocy;

IV. Przemoc, pornografia i akty agresji wobec kobiet

pornografia nie prowadzi do zachowa

agresywnych – ekspozycja materiału o tre

ciach erotycznych

nie powoduje liczby przest

pstw seksualnych, aktów przemocy wobec kobiet i innych przejawów

antyspołecznych zachowa

, ale…

pornografia + przemoc prowadzi do zachowa

agresywnych – prezentacja brutalnej pornografii

prowadzi do zwi

kszenia akceptacji przemocy seksualnej wobec kobiet i stanowi czynnik odpowiedzialny

za agresywne zachowania w stosunku do nich.

V. Jak zmniejsza

agresj

Czy kara sprzyja hamowaniu zachowa

agresywnych?

Eksperyment Aronsona i Carlsmitha przeprowadzony w przedszkolu (1963) – gro

ba surowej kary za ewentualny odwet

na rywalu nie zmniejszała znacz

co pokusy rewan

u. Natomiast gro

ba mniejszej kary, na tyle jednak przykrej,

czasowo powstrzymywała agresj

, skłaniała dzieci do zweryfikowania własnej umiej

tno

ci panowania nad sob

i w

ostateczno

ci zmniejszała atrakcyjno

ść

działa

odwetowych;

•

gro

ba surowej kary nie zapobiega popełnianiu przest

pstw;

•

kara o

rednim stopniu dolegliwo

ci, wymierzana jednak konsekwentnie, zapobiega dokonywaniu aktów

przemocy przez osoby dorosłe

Katharsis – uwalnianie nagromadzonej energii poprzez wysiłek fizyczny, obserwacj

zachowa

agresywnych

innych ludzi lub dopuszczenie si

czynu nosz

cego znamiona agresji; takie „wypuszczenie pary” ma obni

prawdopodobie

stwo wyst

pienia podobnych działa

w przyszło

ci (Freud, 1933; Dollard 1939);

Aby pozby

agresji mo

na: a) uczestniczy

w fizycznych formach aktywno

ci; b) przygl

innym

ludziom bior

cych udział w grach z elementami rywalizacji; c) podejmowa

bezpo

rednie działania agresywne.

Okazuje si

•

zarówno uczestnictwo, jak i kibicowanie rywalizacji sportowej nasila agresywne zachowania

•

dokonanie czynu o znamionach agresji zwi

ksza skłonno

ść

do dokonywania podobnych czynów w

przyszło

Ponadto:

- werbalna agresja raz wyra

ona zwi

ksza prawdopodobie

stwo podj

cia kolejnych ataków;

- dopuszczenie si

aktu otwartej agresji wzgl

dem jakiej

osoby zmienia nasz stosunek wobec tej osoby

(uruchamiaj

procesy poznawcze, których celem jest usprawiedliwienie wyrz

dzonej tej osobie krzywdy

– deprecjonowanie ofiary, „zasłu

ył sobie na to”), co dodatkowo zwi

ksza szanse u

ycia w stosunku do

niej przemocy;

- ekspresja agresji nie hamuje tendencji agresywnych, a nawet sprzyja ich wzrostowi;

Psychologia społeczna - Aronson 39

VI. Jak radzi

sobie z gniewem?

rozładowanie a samo

wiadomo

ść

wiadczanie uczucia gniewu nie musi wi

z przemoc

. Wystarczy jasne zakomunikowanie

otoczeniu,

e jeste

zły i podanie przyczyn twojego złego samopoczucia.

W przypadku do

wiadczania stresu emocjonalnego pomocne jest podzielnie si

własnymi uczuciami z drug

osob

Pennebaker – efekty pozytywne, jakie przynosi „zwierzenie si

”, zwi

zane s

nie tylko z wyładowaniem

emocjonalnym, ale tak

e ze zdobywaniem samo

wiadomo

ci i wgl

du we własne procesy psychiczne.

przeprosiny jako sposób na rozładowanie gniewu – skutecznym sposobem przeciwdziałania reakcjom

agresywnym drugiej osoby jest podj

cie działa

ukierunkowanych na likwidacj

jej zło

ci i irytacji;

modelowanie nieagresywnego zachowania

trening umiej

tno

ci komunikacyjnych strategii rozwi

zywania problemów – kształcenie ludzi w

zakresie konstruktywnego wyra

ania gniewu i krytycyzmu, negocjowania i poszukiwania kompromisu w

przypadku zaistnienia konfliktów oraz wra

liwo

ci na potrzeby i pragnienia innych;

rozwijanie empatii

li nie znajdziemy sposobu dehumanizacji potencjalnej ofiary naszego ataku, to celowe zadanie jej bólu

dzie sprawiało nam trudno

ść

(Feshbach i Feshbach, 1969, 1971, 1978

Dehumanizacja – proces polegaj

cy na pozbawieniu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej warto

ci.

Dehumanizacja obni

a opór przed dokonywaniem aktów agresji i sprawia,

e raz podj

ta agresja ułatwia

nast

pne zachowania tego typu i znacznie zwi

ksza prawdopodobie

stwo ich wyst

pienia

R.13.

PRZEDZENIA

PRZYCZYNY I LEKARSTWA

Wszelka przynale

ść

do jakiejkolwiek kategorii czyni nas ofiarami uprzedze

one niebezpieczne, bo mog

prowadzi

do nienawi

ci. Bycie obiektem uprzedze

zawsze prowadzi do

obni

enia samooceny, która jest zasadniczym składnikiem

ycia ka

dego człowieka - kluczowym determinantem

tego jak si

zachowujemy i kim si

stajemy. A obiekty uprzedze

od najmłodszych lat spotykaj

sytuacjami obni

cymi ich samoocen

. Obecnie uprzedzenia nie zanikaj

, ale staja si

niej jawne, a czasem

daj

o sobie zna

z b. du

żą

sił

1. Zdefiniowanie uprzedze

, stereotypizacji i dyskryminacji

Uprzedzenie jest postaw

; składa si

z komponentów:

afektywnego - reprezentuje zarówno typ emocji powi

zany z postaw

jak i nasycenie postawy

poznawczego - przekonania lub my

li tworz

ce postaw

[czyli stereotyp]

behawioralnego – odnosz

cego si

do działa

[ czyli dyskryminacja]

Uprzedzenie: komponent emocjonalny
Uprzedzenie to wroga lub negatywna postawa dotycz

ca wyró

niaj

cej si

grupy ludzi, oparta wył

cznie na ich

przynale

ci do tej grupy.

Termin uprzedzenie odnosi si

do generalnej struktury potrzeby i jej afektywnego komponentu. Teoretycznie

e by

pozytywne i negatywne, ale w psychologii społecznej termin ten oznacza postaw

negatywn

Indywidualne cechy s

pomijane lub niezauwa

ane.

Stereotyp: komponent poznawczy
Stereotyp to generalizacja odnosz

ca si

do grupy w ramach której identyczne charakterystyki zostaj

przypisane wszystkim bez wyj

tku jej członkom, niezale

nie od rzeczywistych ró

nic pomi

dzy nimi.

odporne na zmian

pod wpływem nowej informacji. Zale

ne od kultury, du

a role w przekazywaniu ich

odgrywaj

rodki masowego przekazu. Nie musi prowadzi

do aktów działania - jest to raczej sposób na

uroszczenie

wiata. [Allport i prawo najmniejszego wysiłku].

Kobiety generalnie spostrzegane jako mniej asertywne i bardziej poddaj

ce si

socjalizacji ni

faceci. Np.

uwa

a si

e do osi

gni

cia celu kobiety musz

wło

cej wysiłku = s

mniej zdolne. Jest to tak silny

stereotyp,

e wierzy we

sama grupa naznaczana. Babki te

w to wierz

, faceci surowiej karani za

niepowodzenia.
Jeste

my szczególnie czuli na niepowodzenia facetów i wyra

nie pow

gliwi gdy powiedzie si

kobiecie.

Psychologia społeczna - Aronson 40

Dyskryminacja: komponent behawioralny
Dyskryminacja to nieusprawiedliwione, negatywne lub krzywdz

ce działanie skierowane przeciwko członkom

danej grupy, wył

cznie dlatego i

do niej nale

żą

2. Przyczyny uprzedze

Socjobiologowie sugeruj

e wszystkie organizmy maj

tendencje do preferowania osobników podobnych

genetycznie, oraz wyra

ania strachu i nienawi

ci wobec niepodobnych, nawet gdy te nie uczyniły im nic złego.

Niemniej nie ma pewno

ci czy s

one wynikiem biologii czy kultury.

3. Sposób w jaki my

limy: poznawanie społeczne

Jedno z wyja

nie

uprzedze

mówi,

e s

one efektem ubocznym sposobu w jaki przetwarzamy i organizujemy

informacje - czyli efektem ubocznym poznania społecznego [schematy, heurystyki...]

ATEGORYZACJA SPOŁECZNA

MY A ONI

Pierwszy krok w wykreowaniu uprzedze

- podział na te dwie grupy - klasyfikuj

c do grup nadajemy naszemu

wiatu sens.

grupa własna – grupa z któr

jednostka si

identyfikuje i czuje si

jej członkiem

grupa cudza – grupa z któr

jednostka si

nie identyfikuje

Stronniczo

ść

wobec grupy własnej – szczególnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi,

których okre

lamy jako cz

ęść

naszej własnej grupy, negatywne za

odczucia i nieuczciwe traktowanie innych

tylko dlatego,

e okre

lili

my ich jako nale

żą

cych do grupy obcej. Wg Tajfel podstawowym motywem takiego

podziału jest samoocena- jednostki poszukuj

potwierdzenia swej samooceny przez identyfikowanie si

specyficznymi grupami społecznymi.

Grupy minimalne – nic nie znacz

ce grupy utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie

trywialnych kryteriów: jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia si

w stronniczo

ci wobec grupy

własnej. Nawet gdy powody zró

nicowania s

minimalne to b

c członkiem grupy własnej, próbujesz pokona

członków grupy cudzej – bo to słu

y budowaniu u ciebie samooceny.

Jednorodno

ść

grupy obcej – spostrzeganie tych, którzy nale

żą

do grupy obcej jako bardziej do siebie

podobnych [jednorodnych] ni

w rzeczywisto

ci, a zarazem bardziej do siebie podobnych ni

członkowie grupy

własnej.

B

D LOGICZNY

d bierze si

tak du

a odporno

ść

na uprzedzenia?

1. emocjonalny składnik postaw - a logiczne argumenty przeciwstawione emocjom nie s

zbyt skuteczne. St

bior

bł

dy w logicznym rozumowaniu- zniekształcenia oczywistych faktów obalaj

cych uprzedzenia,

albo ich ignorowanie ich.

2. poznawczy komponent postawy narzuca sposób w jaki przetwarzamy istotn

informacje o obiektach tych

postaw - nie mamy mo

liwo

ci obiektywnego okre

lania zdarze

, bo informacjom zgodnym z wyobra

eniami

camy wi

cej uwagi, cz

ęś

ciej je powtarzamy = dokładniej zapami

tujemy

→

jest to przetwarzanie

schematyczne. Jakiekolwiek zachowanie zgodne z naszym stereotypem utrwala ten stereotyp i tak staje on
si

wzgl

dnie niepodatny na zmiany.

KTYWIZACJA STEREOTYPÓW

Stereotypy odzwierciedlaj

przekonania kulturowe.

Pyszczy

ski, Greenberg - debata białego i czarnego człowieka – raz wyra

nie wygrywał jeden, raz drugi; obserwatorzy

mieli ocenia

umiej

tno

ci przegranego: 1. po rasistowskim komentarzu podstawionego obserwatora 2. po neutralnym

komentarzu obserwatora, 3. bez komentarzy; w pierwszej grupie umiej

tno

ci czarnego zostały ocenione du

o gorzej;

wniosek: komentarz aktywizuj

cy stereotyp sprawia

e ulegamy stereotypowi.

Devine – badania dot. procesu przetwarzanie informacji – wyró

niła w nim 2 etapy:

1. Automatyczne przetwarzanie informacji

Etap dostarczania informacji = tutaj stereotypu. Jest prost

reakcj

na bodziec, automatycznie uruchamia

tre

ci zwi

zane ze stereotypem u ka

dego.

Nie mamy nad nim kontroli, znaj

c jakie

stereotypy, a nie b

c osob

uprzedzon

i tak ulegamy

automatycznemu procesowi stereotypizacji.

2. Kontrolowane przetwarzanie informacji

Etap

wiadomego popierania lub odrzucania stereotypowych informacji.

Proces kontrolowany - mamy wpływ i mo

emy stłumi

lub pomin

ąć

stereotypy. Zwykle etap ten nie pojawia

gdy jeste

my zm

czeni, zaabsorbowani, przygn

bieni, roztargnieni lub nie przywi

zujemy wi

kszej wagi

do tych informacji. Wówczas reagujemy automatycznie

Psychologia społeczna - Aronson 41

ORELACJA POZORNA

Tendencja do spostrzegania zwi

zków lub korelacji pomi

dzy zdarzeniami, które nie s

powi

zane. Maj

one

tendencje do pojawiania si

gdy zdarzenia lub ludzie wyró

niaj

szczególn

cech

, a potem odnosimy te

współzale

ść

do wszystkich członków konkretnej grupy a potem bardziej wyrazi

cie spostrzegamy informacje

potwierdzaj

ce nasz

tez

MIENIANIE STEREOTYPOWYCH PRZEKONA

Webber i Crocker - trzy modele umo

liwiaj

ce zmian

stereotypowych przekona

Model buchalteryjny – informacja niezgodna ze stereotypem prowadz

ca do przekształcenia tego

stereotypu- ka

dy fragment informacji zaprzeczaj

cej zmienia ten stereotyp.

Model przkształceniowy – informacja niezgodna ze stereotypem, prowadz

ca do radykalnej zmiany

stereotypu. Radykalna zmiana pod wpływem silnej, wyrazistej informacji.

Model wykształcenia stereotypu ni

szego rz

du: informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do

stworzenia stereotypu ni

szego rz

du, w celu przyswojenia tej informacji, bez konieczno

ci zmieniania

pocz

tkowego stereotypu.

Z tych trzech typów nie działa model przekształceniowy - bo informacja sprzeczna zostaje spostrzegana jako
wyj

tek potwierdzaj

cy reguł

. Gdy informacja niezgodna dotyczy wielu jednostek, to stereotyp zmienia si

buchalteryjnie = stopniowo, a gdy dotyczy tylko kilku jednostek, to formułujemy stereotyp ni

szego rz

du.

Wszyscy stereotypizujemy innych, a osoby emocjonalnie podchodz

ce do uprzedze

o bardziej odporne

na zmiany swych przekona

inne bo mocniej anga

w to osobi

cie.

3. Sposób w jaki przypisujemy znaczenie: tendencyjno

ść

atrybucji

Procesy atrybucji – za ich pomoc

wyja

niamy sens ludzkiego zachowania, tworzymy je te

by wyja

sens

zachowania całych grup ludzi.

YJA

NIENIA ODWOŁUJ

CE SI

DO DYSPOZYCJI I SYTUACJI

Podstawowy bł

d atrybucji- pomniejszanie wagi czynników sytuacyjnych = atrybucja z dyspozycji.

Stereotypy s

atrybucjami z dyspozycji.

Kra

cowy bł

d atrybucji (Pettigrew) – skłonno

ść

do czynienia atrybucji z dyspozycji w odniesieniu do całej

grupy ludzi.
Te atrybucje łatwo zaobserwowa

w działaniu.

Gdy ludzi zachowuj

w sposób odpowiadaj

cy naszym stereotypom, mamy skłonno

ść

do pomijania

informacji dostarczaj

cej przesłanek do wnioskowania o przyczynach takiego a nie innego zachowania. [

pomijamy sytuacje lub okoliczno

yciowe.]

CZEKIWANIE I ZNIEKSZTAŁCENIA

Gdy osoba zachowuje si

przy nas w sposób nieoczekiwany i niestereotypowy dokonujemy atrybucji z sytuacji

w odniesieniu do takiego wyj

tku, np. ona zazwyczaj jest inna, ale teraz tego nie wida

BWINIANIE OFIARY

: (atrybucje z dyspozycji ofiary)

Skłonno

ść

do obwiniania ludzi [ dokonywania atrybucji z dyspozycji] za to,

e staj

ofiarami, a motywowana

głównie przez pragnienie wiary w to,

wiat jest sprawiedliwy.

kszo

ść

z nas w konfrontacji z niesprawiedliw

i trudn

do wytłumaczenia sytuacj

znajduje sposób by

obwini

ofiar

Silniejsze u ludzi którzy silnie wierz

w sprawiedliwy

wiat, jest mechanizmem obrony przed strachem,

e nas

mogłoby spotka

podobnego - my czujemy si

bezpiecznie, bo zachowaliby

my wi

ksza ostro

ść

AMOSPEŁNIAJ

CE SI

PROROCTWA

Nasze zachowanie prowokuje zachowanie innych, które potwierdza uprzedzenia.

4. Sposób, w jaki rozmieszczamy zasoby: teoria rzeczywistego konfliktu.

Jednym z najbardziej oczywistych

ródeł uprzedze

jest rywalizacja o dobra np. władze, status społeczny.

Teoria rzeczywistego konfliktu - ograniczenie zasobów prowadzi do konfliktu mi

dzy grupami, którego

konsekwencja jest nasilenie uprzedze

i dyskryminacja.

YWALIZACJA EKONOMICZNA I POLITYCZNA

Dollard był jednym z pierwszych, którzy udokumentowali zwi

zek pomi

dzy dyskryminacj

a rywalizacj

ekonomiczn

. Kiedy zasoby si

kurcz

, członkowie grupy własnej czuj

zagro

eni przez członków obcej i

wykazuj

ksz

skłonno

ść

do dyskryminacji, uprzedze

i stosowania wobec nich przemocy, ni

wcze

niej.

Psychologia społeczna - Aronson 42

OLA KOZŁA OFIARNEGO

Kiedy nie ma osoby b

grupy, któr

na by bezpo

rednio obwini

za zł

sytuacje, lub kryzys- tzn. grupy z

która si

rywalizuje pojawia si

kozioł ofiarny, kto

na kogo zrzuca si

win

i na kim wyładowuje si

agresje.

Czasem jest tak,

e uprzedzenia spowodowane rywalizacj

ekonomiczna i sytuacj

kozła ofiarnego wyst

puj

razem i ci

ęż

ko jest oddzieli

, które jest faktyczna przyczyn

uprzedze

Poszukiwanie kozła ofiarnego: skłonno

ść

ludzi, gdy s

sfrustrowani lub nieszcz

ęś

liwi, do przemieszczania

agresji na grupy, które s

nie lubiane lub słabe, i wyró

niaj

w widoczny sposób. Forma agresji zale

y od

tego co jest dozwolone lub aprobowane w grupie własnej wobec członków grupy obcej.

5. Sposób w jaki si

dostosowujemy: reguły normatywne.

Uprzedzenia s

podtrzymywane i wywoływane przez wiele sił działaj

cych w

wiecie społecznym.

EORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SI

Normy s

przekonaniami utrzymywanymi przez społecze

stwo, a słu

żą

do okre

lania co jest słuszne, a co nie

jest, cz

sto istnieje te

zró

nicowanie regionalne norm w obr

bie tego samego kraju. S

one przekazywane w

procesie szeroko poj

tej socjalizacji od wczesnego dzieci

stwa [normatywny baga

]

c w społecze

stwie obfitujemy w stereotypowe informacje, gdzie dyskryminacyjne zachowanie jest norm

Zinstytucjonalizowany rasizm: Rasistowskie postawy uznawane przez wi

kszo

ść

z nas, poniewa

yjemy w

społecze

stwie, gdzie stereotypy i dyskryminacja s

norm

Zinstytucjonalizowany seksizm: Dyskryminuj

ce kobiety postawy uznawane przez wi

kszo

ść

z nas,

poniewa

yjemy w społecze

stwie gdzie stereotypy i dyskryminacja s

norm

Konformizm wobec norm: skłonno

ść

do niewychylania si

z grupy w celu realizacji jej oczekiwa

i uzyskania

akceptacji.

Uprzedzenia normatywne działaj

na zasadzie konformizmu [l

ku przed odrzuceniem z grupy], cho

oczywi

cie

rywalizacja o zasoby tworzy dla nich tło, to najsilniejszym determinantem ich utrzymywania jest konformizm.
Gdy normy społeczne ulegaj

zmianie, to zmieniaj

postawy społeczne.

SPÓŁCZESNY RASIZM

Zmiany normatywne w USA doprowadziły do spadku dyskryminacji w cg.10 lat; ale nie doprowadziły do
zanikni

cia uprzedze

– stały si

one tylko b. subtelne.

Współczesny rasizm: uprzedzenia ujawniane w subtelny i niebezpo

redni sposób, poniewa

ludzie nauczyli

ukrywa

swe uprzedzenia, by unikn

ąć

pos

dzenia o rasizm.

6. Jak mo

na osłabi

uprzedzenia?

IPOTEZA KONTAKTU

Nie ka

dy kontakt powoduje zmniejszenie uprzedze

. Allport – musi to by

kontakt mi

dzy lud

posiadaj

cymi jednakowy status, którzy staraj

osi

ąć

wspólne cele.

Sze

ść

szczegółowych warunków osłabienia uprzedze

przez kontakt:

wzajemna zale

ść

(syt, gdy dwie grupy lub wi

cej grup potrzebuje siebie nawzajem i musi na sobie

polega

, by osi

ąć

cel, który jest wa

ny dla ka

dej z nich)

wspólny cel

jednakowy status - gdy nie jest jednakowy interakcja jest kształtowana przez ten status

nieformalny, interpersonalny kontakt - musi przebiega

w nieformalnych, przyjacielskich warunkach,

gdzie mo

liwa jest interakcja z członkiem ka

dej grupy.

kontakty wzajemne interakcje z wieloma członkami ró

nej grupy [by wykluczy

postrzeganie tego jako

wyj

tku potwierdzaj

cego reguł

]

społeczne normy równo

ci najlepiej gdy normy społeczne podtrzymuj

ce i promuj

ce równo

ść

obu grup

reguluj

działanie w danej sytuacji

SPÓŁPRACA I WZAJEMNA ZALE

ŚĆ

KLASA MIESZANA

klasa mieszana – takie zorganizowanie miejsc w klasie, by sprzyjało redukowaniu uprzedze

i podnosiło

samoocen

dzieci, przez umieszczenie ich w małych, zdesegregowanych grupach i spowodowanie, by ka

dziecko w grupie musiało polega

na pozostałych, chc

c nauczy

materiału i dobrze funkcjonowa

w klasie.

Psychologia społeczna - Aronson 43

R.14.

DROWIE I

RODOWISKO

ROLA STOSOWANEJ PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

Dla zrozumienia zachowania społecznego wa

niejsze jest na czym zasadza si

dana sytuacja społeczna ni

okre

lenie wła

ciwo

ci danej osoby, ale: to nie obiektywne, lecz subiektywne sytuacje uruchamiaj

ludzkie

zachowania (bada

nale

y zatem jednostkowe interpretacje sytuacji społecznej) w celu ich potencjalnej

modyfikacji.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A ZDROWIE

spostrzeganie społeczne a zdrowie: interpretowanie negatywnych wydarze

yciowych

Na zdrowie wpływaj

psychologiczne reakcje na wydarzenia ze

wiata zewn

trznego. Owe reakcje zale

żą

ym stopniu od jednostkowego rozumienia i interpretacji

wiata społecznego. Trzy elementy okre

laj

ce owe

rozumienie (a maj

ce wielkie znaczenie dla zdrowia) to:

a) jak jednostka widzi stresuj

ce wydarzenia – sposób percepcji;

b) jak jednostka ocenia własny stopie

kontroli nad

rodowiskiem;

c) jak jednostka wyja

nia przyczyny negatywnych zdarze

;

•

zwi

zek mi

dzy stresem a zdrowiem

stres – negatywne uczucia i przekonania, które si

pojawiaj

, gdy ludzie maj

poczucie,

e nie radz

sobie z wymogami

rodowiska; do kłopotów zdrowotnych prowadzi stres subiektywny (a nie

obiektywny);

badania nad stresem:

Hans Selye (1957, 1976) – jeden z pierwszych badaczy stresu; definicja: fizjologiczna reakcja ciała na zagra

wydarzenia;

Holmes i Rahe (1967) – definicja: stres to stopie

, w jakim ludzie musz

zmieni

i przystosowa

swoje

ycie do

wydarzenia zewn

trznego (im wi

ksza zmiana, tym wi

kszy stres - ta definicja stosuje si

tak

e do szcz

ęś

liwych

wydarze

); aby mierzy

poziom tak rozumianego stresu, badacze skonstruowali Skal

powtórnego przystosowania

yciowego (polska adaptacja: Skala Wydarze

yciowych), dodatkowo koreluj

liczb

„jednostek zmiany

ycia” z

stotliwo

przewidywanych chorób lub dolegliwo

ci somatycznych; co wa

ne, tak postawiony problem nie odnosi

do subiektywnego postrzegania sytuacji stresowej, zakładaj

c zbli

one reakcje u wszystkich;

Lazarus (1966) – to subiektywny, a nie obiektywny stres rodzi problemy, dane wydarzenie jest stresuj

ce je

li jako takie

jest interpretowane;

Cohen, Tyrrell, Smith (1991) – dowiedli eksperymentalnie,

e ilo

ść

wydarze

subiektywnie interpretowanych jako

stresuj

ce (a poprzedzaj

cych sytuacj

badawcz

) podnosi ryzyko zachorowania (w danym eksperymencie – na gryp

);

•

ść

kontroli spostrzeganej

kontrola spostrzegana – przekonanie,

e mo

emy wywiera

wpływ na nasze

rodowisko w sposób,

który decyduje o tym, czy do

wiadczamy pozytywnych, czy negatywnych wyników;

Taylor (1984) – badania kobiet z nowotworem piersi: badane, które wierzyły,

e maj

kontrol

nad chorob

, były lepiej

psychologicznie przystosowane ni

te, którym tego przekonania brakowało (istniej

dowody,

e rzeczone

przystosowanie w sytuacji choroby wpływa na wydłu

enie

ycia); co szczególnie istotne, stopie

rzeczywistej kontroli nie

jest tutaj najwa

niejszy – złudzenie kontroli mo

e by

równie wa

ne jak kontrola rzeczywista;

Seligman et al. (1967) – badania nad zwierz

tami: wyodr

bniono dwie grupy – w pierwszej naci

cie guzika

umo

liwiało unikni

cie wstrz

su elektrycznego, w drugiej nie przynosiło

adnych rezultatów. W konsekwencji w kolejnej

sytuacji badawczej, gdzie obie grupy mogły si

nauczy

unikania wstrz

sów, szczególnie dobrze radziły sobie zwierz

z pierwszej grupy, przewy

szaj

c nawet takie, które pierwszy raz brały udział w eksperymencie i nie do

wiadczyły

wcze

niej wstrz

sów. Zwierz

ta z drugiej grupy natomiast nie potrafiły kontrolowa

tak

e nowej sytuacji, wi

kszo

ść

nich bezradnie j

znosiła, nie próbuj

c nawet znale

źć

sposobu na unikni

cie sytuacji. Badania przeprowadzono na

psach, kotach, szczurach i rybach.

Bandura et al. (1986) – wzmacnianie przekonania jednostki, i

e kontrolowa

negatywne wydarzenia, ma

pozytywny wpływ na system odporno

ciowy (kolejne badania reakcji odporno

ciowych na podstawie próbek krwi

poprzedzały sesje, w trakcie których badani rozwijali poczucie panowania nad strachem przed w

ęż

ami);

Psychologia społeczna - Aronson 44

•

stopie

posiadanej kontroli u ludzi w podeszłym wieku

Langer i Rodin (1976) – wzrost poczucia kontroli ma szczególnie powa

ne konsekwencje w przypadku ludzi w

podeszłym wieku znajduj

cych si

w domach opieki społecznej (ubezwłasnowolnienie instytucjonalne) – poprawia stan

zdrowia i zmniejsza umieralno

ść

; co szczególnie wa

ne, wytworzone poczucie kontroli musi mie

charakter trwały;

Schulz (1976) – swoisty aneks do bada

poprzednich – je

li wytworzone poczucie kontroli b

dzie miało charakter

czasowy, a nast

pnie zostanie utracone (w wypadku Schulza – zako

czenie programu badawczego, w którym studenci

odwiedzali osoby z domów opieki społecznej: w jednej grupie to studenci decydowali o terminie wizyty, w drugiej osoby
wizytowane), mo

e spowodowa

szybsze pogorszenie stanu zdrowia i wi

ksz

umieralno

ść

w porównaniu z grup

kontroln

, pozbawion

liwo

ci decydowania;

ryzyko zwi

zane ze strategi

wzmacniania poczucia kontroli – w wypadku pora

ki, jednostka mo

obwinia

siebie i mie

poczucie przegranej;

•

wyja

nianie negatywnych wydarze

: wyuczona bezradno

ść

wyuczona bezradno

ść

– stan pesymizmu, który wynika z wyja

niania negatywnego wydarzenia jako

spowodowanego przez stabilne, wewn

trzne i globalne czynniki (atrybucje); wyuczona bezradno

ść

powoduje depresj

, zniech

ca do wysiłku i utrudnia uczenie si

nowego materiału; nie prowadzi do

przystosowania;

atrybucja stabilna – prze

wiadczenie,

e przyczyna zdarzenia jest spowodowana przez czynniki, które nie

zmieni

wraz z upływem czasu (np. inteligencja jednostki), przeciwnie do czynników niestabilnych, które

zmieniaj

w czasie (np. wysiłek wło

ony w wykonanie zadania);

atrybucja wewn

trzna – prze

wiadczenie,

e przyczyna zdarzenia jest spowodowana wła

ciwo

ciami

jednostki (np. zdolno

ciami lub wysiłkiem), przeciwnymi do czynników, które s

wobec jednostki zewn

trzne

(np. trudno

ci zadania).

atrybucja globalna – prze

wiadczenie,

e przyczyna zdarzenia zale

y od czynników, które wyst

puj

w wielu

ró

nych sytuacjach (np. inteligencja, która wpływa na wykonanie zada

w wielu dziedzinach, przeciwstawne do

prze

wiadczenia,

e przyczyna jest specyficzna i dotyczy tylko ograniczonej liczby sytuacji (np. zdolno

muzyczne, które wpłyn

na wykonanie zada

w trakcie kursu gry na jakim

instrumencie, ale nie w innych

dziedzinach).

pesymistyczny styl atrybucji – przypisywanie negatywnych wydarze

działaniu stabilnych, wewn

trznych i

globalnych przyczyn;

optymistyczny styl atrybucji – przypisywanie negatywnych wydarze

działaniu niestabilnych, zewn

trznych

i specyficznych przyczyn;

badania nad wyuczon

bezradno

Wilson, Linville (1982) – u

wiadomienie studentom pierwszego roku,

e przyczyny słabych ocen s

sto tylko

czasowe i wi

ążą

z powszechnymi problemami adaptacyjnymi spowodowało,

e studenci z grupy eksperymentalnej

poprawili swoje oceny jeszcze bardziej w roku nast

pnymi i byli mniej skłonni do rezygnacji ze studiów od osób z grupy

kontrolnej;

Peterson, Seligman i Vaillant (1968) – m

ęż

czy

ni, którzy w wieku 25 lat w ankiecie dotycz

cej własnych do

wiadcze

z II wojny

wiatowej ujawnili styl pesymistyczny, cz

ęś

ciej zapadali na zdrowiu w wieku 40, 50 i 60 lat;

wnioski ogólne:

stopie

odczuwanego stresu okre

laj

dwa rodzaje spostrzegania społecznego: stopie

postrzeganej

kontroli nad zadaniem i sposób wyja

niania przyczyny zdarzenia;

poczucie kontroli i optymistyczny styl atrybucji zwi

zane s

z lepszym przystosowaniem psychicznym i

somatycznym;

brak poczucia kontroli i pesymistyczny styl atrybucji (czyli wyuczona bezradno

ść

) wi

ąż

e si

skłonno

do cz

stszego zapadania na zdrowiu i do

wiadczania kłopotów w

yciu akademickim i

zawodowym;

wykorzystanie ustale

psychologii społecznej do doskonalenia nawyków zdrowotnych

Psychologia społeczna - Aronson 45

sposoby zmiany postaw:

próba zastraszenia: pokazanie negatywnych skutków niepo

żą

danego zachowania wraz z ubezpieczaj

informacj

, jak najlepiej poradzi

sobie z danym problemem (cz

sto ograniczony efekt);

wykorzystanie teorii dysonansu poznawczego: zmiana samooceny jednostki w taki sposób,

eby

doprowadziła do zmiany zachowania – aby po

żą

dane zachowanie doprowadziło do podniesienia lub

utrzymania samooceny; najbardziej skuteczne do

wiadczanie własnej hipokryzji, kiedy poucza si

innych

o konieczno

ci zachowa

nie przejawianych w przeszło

ci – wówczas w przyszło

ci dochodzi do modyfikacji

zachowa

tak, aby zminimalizowa

konflikt poznawczy (studenci przygotowuj

cy prelekcje wideo dla

uczniów szkół

rednich o ka

dorazowej konieczno

ci stosowania prezerwatyw – je

li przyznawali si

własnych uchybie

w tym zakresie, okazywali najwi

ksz

ęć

do kupowania i stosowania prezerwatyw w

przyszło

ci – kupowali ich znacznie wi

cej ni

studenci, u których nie wywołano uczucia hipokryzji) –

Aronson (1991); jednym z najlepszych sposobów rozwi

zywania praktycznych problemów jest zmiana

interpretacji danej sytuacji społecznej i samego siebie;

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A

RODOWISKO

spostrzeganie społeczne a

rodowisko: interpretowanie stresorów

rodowiskowych

W pewnym sensie

rodowisko zawsze było dla człowieka

ródłem stresu, o czym dzi

ki osi

gni

ciom

cywilizacyjnym zdarza mu si

zapomina

. Z drugiej strony, rozwój cywilizacyjny stworzył nowe, specyficzne

stresory.

hałas

Glass, Singer (1972) – badanym powierzono identyczne zadanie: zło

one dodawanie, wykonanie korekty itp. Cały

eksperyment podzielono na trzy fazy:

faza pierwsza: podczas pracy badani słyszeli wybuchy hałasu, podobne do odgłosów powielacza lub maszyny do
pisania (nat

ęż

enie wynosiło 108 decybeli, czyli było porównywalne do hałasu, jaki wydaje pracuj

ca nitownica lub

startuj

cy odrzutowiec) – emisje hałasu miały nieprzewidywaln

długo

ść

i nie daj

ce si

przewidzie

przerwy w

okresie dwudziestopi

ciominutowej sesji – badani dobrze rozwi

zywali zadania nieskomplikowane w trakcie sesji z

hałasem – natomiast, gdy w nast

pnej fazie (kiedy mogli zatrzyma

hałas w dowolnym momencie) ilo

ść

bł

dów

znacznie wzrosła (wyuczona bezradno

ść

-przedłu

ce si

wiadczenie braku kontroli nie pozwala na skuteczne

działanie w sytuacji, gdy kontrola jest rzeczywi

cie mo

liwa) – jedn

z konsekwencji wyuczonej bezradno

ci jest

zmniejszenie ch

ci do wysiłku i trudno

ść

w uczeniu si

nowego materiału. Mimo pewnej skuteczno

ci w pierwszej

fazie, brak kontroli przyniósł efekty w fazie drugiej, przyczyniaj

c si

do gorszego funkcjonowania.

faza druga: badanym towarzyszyła ta sama sekwencja hałasów, ale otrzymywali mo

liwo

ść

kontroli nad nimi za

pomoc

specjalnego przycisku – w dowolnym momencie mogli wył

czy

hałas (eksperymentator: To, czy naci

niesz

ten przycisk, czy nie, zale

y tylko od ciebie. Woleliby

my, by

tego nie robił, jednak decyzja nale

y do ciebie.). Nikt z

badanych nie wył

czył hałasu, a wykonywali swoje zadania prawie tak dobrze, jak badani, którzy w ogóle nie słyszeli

hałasu. Zgiełk był znacznie łatwiejszy do tolerowania i nie wpływał na prac

badanych, nawet wówczas, gdy badani

nigdy nie skorzystali z mo

liwo

ci wył

czenia go.

faza trzecia: badani rozwi

zywali nowe problemy bez udziału hałasu z zewn

trz i popełniali najmniej bł

dów.

Cohen et al. (1973, 1980, 1981) – badania dzieci mieszkaj

cych przy ruchliwej autostradzie i dzieci ucz

szczaj

ce do

szkół w obr

bie korytarza powietrznego do Los Angeles – w porównaniu z dzie

mi, które ucz

szczały do „cichych” szkół,

dzieci z hała

liwych miejsc miały wy

sze ci

nienie krwi, łatwiej si

dekoncentrowały i łatwiej poddawały przy pracy nad

trudnymi zadaniami. Wi

kszo

ść

z tych trudno

ci istniało nadal rok pó

niej, co sugeruje przewlekło

ść

problemów

spowodowanych przebywaniem w strefie hałasu.

zatłoczenie

Calhoun (1973), Christian (1963) – badania na zwierz

tach: gdy zwierz

ta zostaj

nadmiernie stłoczone (niezale

nie,

czy w swoim naturalnym

rodowisku, czy w laboratorium, zmniejsza si

ich rozrodczo

ść

, niewła

ciwie opiekuj

młodymi i staj

bardziej podatne na choroby.

Paulus et al. (1981) – badania nad wpływem zatłoczenia na ludzi odnotowuj

podobne skutki – gdy na przykład wzrasta

zatłoczenie w wi

zieniu, wzrasta równie

liczba problemów dyscyplinarnych, samobójstw oraz wska

nik

miertelno

ci;

Baum, Valins (1977, 1979) – badania w akademikach: studenci mieszkaj

cy w przeludnionych budynkach mniej si

anga

społecznie i cz

ęś

ciej ujawniaj

sygnały wyuczonej bezradno

ci ni

ich koledzy z mniej przepełnionych domów

studenckich;

sto

ść

– neutralny termin, odnosz

cy si

do liczby osób znajduj

cych si

w danej przestrzeni;

zatłoczenie – subiektywne poczucie,

e w danej przestrzeni znajduje si

za du

o osób;

Psychologia społeczna - Aronson 46

sto

ść

zmienia si

w zatłoczenie, kiedy zmienia si

subiektywna interpretacja sytuacji. Je

eli obecno

ść

innych

obni

a poczucie kontroli jednostki, to bardzo prawdopodobne,

e tłum b

dzie odbierany jako stresuj

cy.

Prze

wiadczenie o mo

liwo

ci swobodnego opuszczenia tłumu (poczucie kontroli nad sytuacj

) przyczynia si

natomiast do obni

enia ryzyka stresu.

Scherrod (1974) – badania analogiczne do eksperymentu Glassa i Singera (dotycz

cego wpływu hałasu) –

rozwi

zywanie zada

w zatłoczonym pokoju: faza pierwsza – mo

liwo

ść

opuszczenia pokoju, faza druga – brak

liwo

ci opuszczenia pokoju, faza trzecia – pokój nie zatłoczony. Wyniki były odbiciem tego, co uzyskali Glass i

Singer: po pierwsze, uczniowie, którzy byli stłoczeni – niezale

nie od tego, czy mieli poczucie kontroli – rozwi

zali tyle

samo zada

co ci, którzy nie doznali warunków zatłoczenia. Pocz

tkowo potrafili si

skoncentrowa

, ignoruj

c obecno

ść

innych. Jednak w fazie, w której nie mogli wyj

ść

z pokoju, brak kontroli w ko

cu wzi

ł gór

– uczniowie, którzy w trakcie

pierwszej sesji nie mieli kontroli nad warunkami powoduj

cym zatłoczenie, w trakcie drugiej sesji rozwi

zywali znacz

mniej zagadek w porównaniu z uczniami z innych faz. Badani, którzy mieli poczucie,

e mog

kontrolowa

warunki, w

których pojawia si

zatłoczenie, rozwi

zali prawie t

sam

liczb

trudnych zagadek co ci, którzy w ogóle nie doznali

zatłoczenia.

wnioski: przekonanie o kontroli warunków

rodowiskowych powoduje,

e nie przysparzaj

one wi

kszych

kłopotów; brak kontroli, mimo umiej

tno

ci pocz

tkowej koncentracji, ostatecznie uzyskuje jednak przewag

osłabiaj

c zdolno

ci zaradcze;

inne czynniki wpływaj

ce na percepcj

sytuacji zatłoczenia:

wzrost pobudzenia, co prowadzi do ró

nych emocji, w zale

ci od tego jakie atrybucje s

czynione

wzgl

dem ich

ródła (eksperyment Schachtera i Singera) – przypisywanie pobudzenia sytuacji zatłoczenia

dzie wzmagało niezadowolenie, natomiast przypisywanie go innym

ródłom b

dzie osłabia

irytacj

;

przeci

ąż

enie sensoryczne – sytuacja, gdy bod

ce pochodz

ce ze

rodowiska przekraczaj

liwo

ść

cenia im uwagi lub uniemo

liwiaj

ich przetworzenie (Cohen, 1978, Milgram, 1970). W sytuacji

społecznej bod

ce pochodz

od otaczaj

cych ludzi – je

li jest sygnałów jest zbyt du

o, pojawia si

dyskomfort i napi

cie;

zastosowanie psychologii społecznej do zmieniania szkodliwych dla

rodowiska zachowa

•

dylematy społeczne

dylemat społeczny – sytuacja, w której działania najbardziej korzystne dla jednostki b

miały, je

li zostan

wybrane przez wi

kszo

ść

ludzi, wysoce szkodliwy wpływ na społeczno

ść

(co jest dobre dla jednostki, jest złe

dla grupy jako cało

ci – na zasadzie „nic si

przecie

nie stanie, je

li zu

cej wody” x ilo

ść

członków danej

społeczno

ci);

Orbell, van de Kragt i Dawes (1988) – stosowali rodzaj gry laboratoryjnej: eksperymentator wr

czał ka

demu z

sze

cioosobowej grupy po 6 dolarów. Badany mógł zatrzyma

pieni

dze lub odda

je na rzecz grupy. Gdyby je

ofiarował, suma ta zostałaby podwojona przez eksperymentatora, tak

e ka

dy otrzymałby dwa dolary wi

cej. Wi

kszo

ść

ludzi, którzy grali w t

pragn

ła zatrzyma

pieni

dze, by zmaksymalizowa

własne zyski. Im wi

cej jest jednak osób,

które zatrzymuj

swoje pieni

dze, tym wi

cej ka

dy z nich traci. Co ciekawe – umo

liwienie grupie porozumiewania si

zwi

kszyło liczb

osób, które przekazały do podziału swe pieni

dze z 38% do 79% (porozumiewanie jest istotne,

poniewa

pozwala stwierdzi

, czy inni zamierzaj

współpracowa

czy rywalizowa

i zarazem wyperswadowa

tym

drugim ch

ęć

działania na swoj

korzy

ść

techniki modyfikacji zachowania:

uczynienie zachowania publicznym (egoistyczne pobudki s

zwykle skutecznie hamowane przez ryzyko

społecznego ostracyzmu);

zmiana sposobu, w jaki jednostka spostrzega sam

siebie i swoje zachowania społeczne (stymulowanie

uczucia hipokryzji w zwi

zku z niepo

żą

danym zachowaniem);

•

oszcz

dzanie wody

Dickerson, Thibodeau, Aronson, Miller (1992) – skuteczne zastosowanie rzeczonej techniki do ograniczenia wody

ywanej przez studentki pod natryskiem (dwie fazy: pierwsza, u

wiadamiaj

ca aktywne marnowanie wody przez

jednostk

polegała na wypełnieniu kwestionariusza dotycz

cego zu

ycia wody; w drugiej studentki podpisywały oficjaln

list

na tablicy, namawiaj

do oszcz

dzania wody. Hasło: „Je

li ja mog

to zrobi

, to i TY zrób to”). Przeci

tny czas

korzystania z prysznica został w przypadku studentek poddanych oddziaływaniu skrócony do trzech minut;

•

oszcz

dzanie energii

Aronson et al. (1990) – uwaga ludzi jest zasadniczo skierowana na te elementy

rodowiska, które s

najbardziej

widoczne i jaskrawe (tzn. elementy szczególnie godne uwagi); oszcz

dno

ść

energii nie jest w domu zbyt wielkim

Psychologia społeczna - Aronson 47

problemem (rachunki za pr

d i gaz przychodz

raz w miesi

cu i rozkładaj

na ró

ne urz

dzenia, skutkiem czego

wła

ciciel domu nie ma rozeznania, które z nich jest najbardziej energochłonne) i dlatego nie my

li si

o niej zbyt du

Aronson, Gonzales (1990) – zmiana stylu porad i uwag audytorów energetycznych w Kalifornii na bardziej sugestywny i

obrazowy (np. „te szpary w drzwiach mog

wydawa

ci si

niewielkie, ale pomy

e gdyby

zło

ył je razem, stworzyłyby

otwór wielko

ci piłki do koszykówki”). Zmiana stylu poci

ła za sob

zmian

nastawienia mieszka

ców.

•

zmniejszanie ilo

mieci

miecenie to jeden z klasycznych dylematów społecznych (z subiektywnej perspektywy jeden papierek wi

cej

nic nie znaczy).

Cialdini, Reno, Kallgren (1991) – aby zapobiec

mieceniu, nale

y przypomnie

normy społeczne, które zakazuj

miecenia; uznanie której

z poni

szych norm ogranicza

miecenie:

normy zakazuj

ce – zachowania społeczne uznane – czyli takie, które ludzie spostrzegaj

jako zachowania

zaaprobowane przez innych;

normy deskryptywne – sposób, w jaki ludzie spostrzegaj

rzeczywiste zachowanie innych w danej sytuacji,

niezale

nie od tego, które zachowania s

społecznie aprobowane;

Reno et al. (1993) – eksperyment w warunkach naturalnych, badaj

cy sił

norm zakazuj

cych: w grupie

eksperymentalnej badacz przechodził obok samochodu osoby badanej, podnosił z ziemi kawałek papieru i wrzucał do
kosza. Nast

pnie osoba badana znajdowała za wycieraczk

niepotrzebn

ulotk

; w grupie kontrolnej badacz tylko

przechodził, nie podejmuj

adnej aktywno

ci, a i na ziemi nie le

ało nic – w grupie eksperymentalnej jedynie 7% ludzi

str

cało ulotk

na ziemi

, podczas gdy w grupie kontrolnej odsetek ten wyniósł 37%;

Cialdini et al. (1990) – widok jednego papierka le

żą

cego na ziemi i psuj

cego widok jest lepszym przypomnieniem

normy deskryptywnej ni

całkowicie wysprz

tana okolica; eksperyment: skrzynki studentów wypchane przez badaczy

plikami ulotek; trzy sytuacje: pomieszczenie całkowicie wysprz

tane, pomieszczenie wysprz

tane poza wydr

ąż

skórk

po melonie na podłodze i pomieszczenie z wydr

ąż

skórk

po melonie oraz du

o pogniecionych ulotek wokół –

najmniej osób

mieciło w drugiej sytuacji. Badacze wysnuli zatem wniosek,

e pojedyncze pogwałcenie normy

deskryptywnej – skórka melona – uwydatniło fakt,

e wi

kszo

ść

ludzi nie

mieciła. Kiedy uwaga została skoncentrowana

na normie deskryptywnej skierowanej przeciwko

mieceniu,

aden ze studentów nie

miecił. Najcz

ęś

ciej rzucano na

ziemi

ulotki kiedy podłoga była ju

miecona – badanym wydawało si

bowiem oczywiste,

e istniej

ca norma

deskryptywna dopuszcza

miecenie, zatem wielu z nich zachowało si

zgodnie z ni

Normy deskryptywne funkcjonuj

tylko wówczas, gdy wszyscy współpracuj

. Lepiej od nich działaj

normy

zakazuj

ce.

R.15.

RAWO I BIZNES

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A PRAWO

zeznania

wiadków

Systematycznie prowadzone eksperymenty potwierdzaj

e s

dziowie decyduj

c o winie w du

ej mierze opieraj

na zeznaniach

wiadków. Jedn

z przyczyn takiej tendencji jest przyjmowanie zało

enia,

e im bardziej

wiadek pewny jest swojego zeznania, tym wi

ksza jest jego trafno

ść

d Najwy

szy USA, sprawa „Neil

przeciwko Biggers” 1972 – „pewno

ść

, z jak

zeznaj

wiadkowie jest dobrym wska

nikiem trafno

ci ich zezna

”).

Tymczasem powtarzanie swoich zezna

na procesie s

dowym ju

samo w sobie zwi

ksza pewno

ść

– ujawnianie

informacji w oficjalnych warunkach – by

e działaj

zasady autoprezentacji, by

e redukcja dysonansu

poznawczego.

tendencyjno

ść

powtarzania pami

ciowego

„Aby trafnie zeznawa

jako

wiadek konieczne jest skuteczne zrealizowanie trzech faz procesu pami

ciowego:

zapami

tywania, przechowywania i przypominania.” Sukcesywnie, w ka

dej z tych faz pierwotna informacja jest

redukowana. Przekłamania mo

liwe s

na ka

dym z etapów.

zapami

tywanie – proces, dzi

ki któremu ludzie zauwa

i kieruj

swoj

uwag

na informacj

z otoczenia;

poniewa

ludzie nie mog

spostrzega

wszystkiego, co si

dzieje dookoła nich, dlatego przyswajaj

sobie tylko

ęść

informacji dost

pnej w

rodowisku;

przechowywanie – proces, dzi

ki któremu ludzie przechowuj

w pami

ci informacj

zaczerpni

rodowiska;

Psychologia społeczna - Aronson 48

przypominanie – proces, dzi

ki któremu ludzie przywołuj

informacj

przechowywan

w pami

ci;

•

zapami

tywanie

Muensterberg (1908) – w połowie konferencji naukowej dla psychologów, prawników i lekarzy na sal

wtargn

ł clown, a

zaraz za nim m

ęż

czyzna z rewolwerem (asystenci eksperymentatora). Obaj gło

no wykrzykuj

c, mocowali si

, a

nast

pnie upadli na podłog

w gwałtownej szamotaninie. Jeden wystrzelił z pistoletu. Potem obaj wybiegli z sali.

Nast

pnie wszystkich zgromadzonych poproszono o sporz

dzenie dokładnej relacji z tego, co widzieli. Opisy okazały si

zaskakuj

co zró

nicowane, wi

kszo

ść

przedstawiła bł

dny opis około połowy działa

lub wr

cz je przeoczyła. Nie byli

zbyt dokładni je

li chodzi o czas trwania incydentu (czas rzeczywisty – ok. 20 sekund; relacje badanych – od kilku

sekund do kilku minut).

Yuille, Cutshall (1986) – podobne wyniki w przypadku zezna

trzynastu

wiadków obserwuj

cych prawdziwy rozbój, w

którym złodziej został zabity. Naoczni

wiadkowie przedstawili 24% nietrafnych opisów osób uczestnicz

cych w zaj

ciu,

nietrafnych było tak

e 18% opisów wydarzenia oraz 11% opisów przedmiotów (np. broni).

Ilo

ść

przyswajanej przez ludzi informacji zale

y od wielu czynników, np. od tego jak długo obserwuj

dane

zdarzenie lub od warunków widoczno

ci. Cz

sto, je

wiadkowie s

ofiarami przest

pstwa, skupiaj

swoj

uwag

na broni, co ogranicza trafn

identyfikacj

napastnika. Wreszcie informacja, któr

ludzie zauwa

i na

któr

kieruj

swoj

uwag

jest rezultatem ich przewidywa

i oczekiwa

Cohen (1981) – badanym przedstawiono film z kobiet

jedz

kolacj

. Pierwsz

grup

poinformowano (przed

projekcj

e bohaterka jest bibliotekark

, a drug

–

e kelnerk

. W efekcie osoby z pierwszej grupy zapami

tały,

bohaterka nosiła okulary (nie nosiła) i piła wino (piła piwo). Zadziałał stereotypowy wizerunek bibliotekarki.

•

przechowywanie

pami

ęć

rekonstrukcyjna – proces powoduj

cy,

e pami

ęć

od danym zdarzeniu zostaje zniekształcona przez

informacj

, która dociera do nas po tym zdarzeniu;

Loftus, Miller, Burns (1978) – studentom pokazywano seri

slajdów dotycz

cych wypadku drogowego. Na jednej z nich

samochód znajdował si

przed znakiem „stop”, na drugiej „pierwsze

stwo przejazdu”. Po pokazie zadawano studentom

pytania na temat „wypadku”. W jednej grupie pytano, czy kto

wymijał ogl

dany samochód, kiedy ten stał przed znakiem

„stop”, w drugiej – gdy stał przed znakiem „pierwsze

stwo przejazdu”. 75% z grupy gdzie pytanie mówiło o znaku „stop” i

znak „stop” był rzeczywi

cie obecny na slajdach poprawnie wybrało spo

ród dwóch zdj

ęć

przedstawiaj

cych t

sam

sytuacj

z dwoma rodzajami znaków. Natomiast w grupie, gdzie zasugerowano obecno

ść

znaku „pierwsze

stwo

przejazdu” przy rzeczywistej obecno

ci znaku „stop – tylko 41% poprawnie wybrało zdj

cie.

Pojawia si

kontrowersja – czy pytania sugeruj

ce rzeczywi

cie zmieniaj

lady pami

ciowe, czy te

wpływaj

tylko na to, co

wiadkowie s

skłonni zezna

bł

dne okre

lenia

ródła – bł

dne zidentyfikowanie

ródła naszych reprezentacji pami

ciowych (je

li odnosi

do nich wi

cej ni

jedno do

wiadczenie – np. przekonanie jednostki,

e rozpoznaje m

ęż

czyzn

, poniewa

widziała go na miejscu przest

pstwa, podczas gdy faktycznie rozpoznaje go, poniewa

widziała jego miejsce w

gazecie). „Ludzie cz

sto myl

, gdzie i co słyszeli lub widzieli” – proces ten jest podobny do zjawiska bł

dnych

atrybucji (kiedy ludzie nie s

pewni, co spowodowało u nich napi

cie). W praktyce, zeznania mog

zmieniane zarówno przez pytania sugeruj

ce, jak i pó

niejszy kontakt z informacjami na temat sytuacji

przest

pstwa.

•

przypominanie

W przypadku popularnej w ameryka

skim systemie

ledczym metody konfrontacji cz

sto dochodzi do

przekłama

–

wiadkowie cz

sto wybieraj

osob

, która jest najbardziej podobna do przest

pcy, nawet je

li to

podobie

stwo nie jest zbyt silne. Aby unikn

ąć

podobnych sytuacji psychologia społeczna zaleca:

1. Nale

y zadba

, aby wszystkie osoby bior

ce udział w konfrontacji były podobne do podejrzanego.

2. Nie nale

y mówi

wiadkom,

e osoba podejrzewana o przest

pstwo stoi w szeregu, poniewa

znacznie

zwi

ksza to prawdopodobie

stwo,

wiadek zidentyfikuje kogo

jako sprawc

przest

pstwa, nawet je

wszyscy s

niewinni.

3. W pierwszej konfrontacji nie zawsze powinna bra

udział osoba podejrzana. Je

eli

wiadek zidentyfikuje

kogo

jako sprawc

w konfrontacji, w której brały udział tylko osoby nie zwi

zane z przest

pstwem, to

dzie wiadomo,

e takiemu

wiadkowi nie mo

na ufa

Psychologia społeczna - Aronson 49

4. Fotografie nale

y prezentowa

sekwencyjnie, a nie jednocze

nie, poniewa

utrudnia to

wiadkowi

porównywanie wszystkich zdj

ęć

i wybór osoby najbardziej podobnej do przest

pcy, nawet je

li zdj

cie

przest

pcy rzeczywi

cie nie bierze udziału w konfrontacji.

5. Nale

y prezentowa

wiadkom zarówno zdj

cia, jak i nagrane na ta

mie głosy osób.

wiadkowie, którzy i

widz

, i słysz

osoby bior

ce udział w konfrontacji, z wi

kszym prawdopodobie

stwem zidentyfikuj

sprawc

przest

pstwa ni

osoby, które tylko widz

podobizny lub tylko słysz

głosy.

wykrywanie kłamstw

Oprócz przekłama

w odtwarzaniu wspomnie

wiadkowie mog

tak

e dopuszcza

wiadomego kłamstwa.

liwo

ść

wykrycia kłamstwa jest bardzo ograniczona.

DePaulo, Pfeiffer (1986) – pokazali na filmie wideo ludzi, którzy kłamali lub mówili prawd

, funkcjonariuszom instytucji

stosowania prawa (siły zbrojne, urz

d celny, wywiad), zarówno weteranom, jak i nowicjuszom. Okazało si

e bez

wzgl

du na do

wiadczenie funkcjonariusze nie byli bardziej skuteczni w wykrywaniu kłamstw ni

studenci college’u.

Ekman, O’Sullivan (1991) – badania detektywów, s

dziów, psychiatrów i urz

dników federalnych stosuj

cych testy

wykrywania kłamstwa. Otrzymano podobne wyniki jak w pierwszym eksperymencie.

•

test wykrywania kłamstw

poligraf – urz

dzenie, które mierzy reakcje fizjologiczne (np. tempo bicia serca, oddychania czy intensywno

ść

pocenia si

); kiedy poligraf jest stosowany do wykrycia kłamstwa, badaj

cy próbuje wówczas stwierdzi

, czy

kto

kłamie, obserwuj

c reakcje fizjologiczne osoby odpowiadaj

cej na pytania.

W optymalnych warunkach ustalenia poligrafu mog

odznacza

kszym stopniem prawdopodobie

stwa ni

wykrycie przypadkowe (czyli w wypadku wykrycia „kłamcy” prawdopodobie

stwo,

e „kłamca jest kłamc

”

wynosi wi

cej ni

50%). U

rednione wyniki dla ró

nych testów informuj

e poligraf identyfikuje 15%

kłamców jako osoby mówi

ce prawd

i 15% osób mówi

cych prawd

jako kłamców.

dziowie przysi

gli: procesy grupowe w działaniu

Problemy mog

pojawi

w ka

dej z trzech faz procesu s

dowego:

1. w sposobie wykorzystania informacji, któr

dziowie uzyskali przed rozpocz

ciem procesu;

2. w sposobie przetwarzania informacji w czasie trwania procesu;
3. w sposobie przeprowadzenia debaty w pokoju s

dziów, kiedy ju

wszystkie dowody zostały

zaprezentowane;

•

konsekwencje rozgłosu przedprocesowego

„Nawet je

li wiadomo

ci podawane przez media s

prawdziwe, to trzeba pami

e s

one tendencyjne z

prostej przyczyny – prasa otrzymuje wi

kszo

ść

informacji od policji i prokuratury okr

gowej, które s

zainteresowane w prezentowaniu informacji przemawiaj

cej przeciw podejrzanemu.”

Kramer, Kerr i Carroll (1990) – dowiedli,

e emocjonalny rozgłos, który porusza opini

publiczn

ma szczególnie

zniekształcaj

cy wpływ. W badaniu uczestniczyli byli członkowie ławy przysi

głych z Michigan – poproszono ich, aby

obejrzeli na wideo przebieg procesu s

dowego m

ęż

czyzny oskar

onego o obrabowanie supermarketu. Jeszcze przed

obejrzeniem procesu s

dziów podzielono na trzy grupy i poddano oddziaływaniu rozgłosu emocjonalnego (samochód

taki sam jak pojazd rabusia przejechał siedmioletni

dziewczynk

), rozgłosu informacji prawdziwej (podejrzany ma

bogat

przeszło

ść

kryminaln

) lub nie stosowano

adnego rozgłosu. Okazało si

e rozgłos emocjonalny miał

najwi

kszy wpływ na s

dziów, znacz

co zwi

kszaj

c procent ławników, którzy wydali werdykt o winie – pomimo tego,

dziom powiedziano, aby nie brali pod uwag

informacji usłyszanych przed projekcj

dwa sposoby redukcji skutków tego zjawiska:

procedura voir dire – prawnicy pytaj

ławników, czy słyszeli co

o sprawie, a je

li tak – czy b

stanie wyda

obiektywny wyrok. Jednak s

dziowie z omawianego eksperymentu te

zostali poddani

takiej procedurze i mimo,

e cz

ęść

z nich została wyeliminowana, ci którzy pozostali i tak ulegli wpływowi;

instrukcja s

dziego pod adresem ławy przysi

głych, aby ławnicy nie brali pod uwag

tego, co

przekazały media. Jednak

e w kilku badaniach wykazano,

e takie instrukcje w małym stopniu niweluj

wpływ rozgłosu przedprocesowego, a mog

nawet zwi

kszy

prawdopodbie

stwo wpływu informacji

prezentowanej w mediach (na zasadzie: „a teraz przerwij czytanie i staraj si

nie my

o białym

nied

wiedziu”).

Psychologia społeczna - Aronson 50

Wegner, Wenzlaff, Kerker, Beattie (1981) - media mog

wywiera

negatywny wpływ w sposób – ju

samo zestawienie

dwóch informacji w jednym zdaniu dwóch informacji sprawia,

e rzutuj

na siebie. W badaniach fikcyjny Bob Talbert

oceniany był gorzej, je

li badanym prezentowano nagłówek „Bob Talbert nie jest powi

zany z mafi

”, ni

kiedy nagłówek

brzmiał neutralnie – „Bob Talbert przybywa do miasta”.

•

przetwarzanie informacji w procesie s

dowym

Jednostka konstruuje schematy i teorie, aby zinterpretowa

wiat wokół siebie. Tak samo post

puj

ławnicy –

wybieraj

wersj

zdarze

, która najlepiej wyja

nia im wszystkie okoliczno

ci. Nast

pnie staraj

dopasowa

wersj

zdarze

do potencjalnych werdyktów, które mog

wyda

. Je

li jeden z tych os

dów

pasuje dobrze preferowanych przez nich wersji zdarze

, to prawdopodobnie b

głosowa

za skazaniem

(Pennington i Hastie, 1990, 1992).

najcz

stsze sposoby prezentowania danej sprawy przez prawników:

1. uporz

dkowana wersja zdarze

– sprawa prezentowana zgodnie z sekwencj

pojawiaj

cych si

zdarze

nawi

zuj

ca tak dalece, jak to tylko mo

liwe, do wersji w któr

maj

uwierzy

dziowie;

2. uporz

dkowana kolejno

ść

wiadków –

wiadkowie prezentowani w takiej kolejno

ci, aby jak najbardziej

wpłyn

ąć

na s

dziów, nawet je

li oznacza to,

e zdarzenia nie zostan

przedstawione we wła

ciwej

kolejno

ci (najbardziej dramatyczne zeznania pozostawione na koniec, zgodnie z efektem

wie

ci);

Która ze strategii jest bardziej skuteczna?

Pennington i Hastie (1990, 1992) – osoby odgrywaj

ce s

dziów wysłuchały symulowanego procesu. Badacze zmieniali

porz

dek prezentacji danych przez stron

obrony i stron

oskar

enia. W jednej grupie badanych obie strony stosowały

metod

1, w drugiej obie 2, a w trzeciej i czwartej – jedna strona 1, a druga 2 (i odwrotnie). Wyniki dostarczyły

jednoznacznego poparcia dla strategii uporz

dkowanych zdarze

. Je

li prokurator stosował metod

uporz

dkowanych zdarze

, a obro

ca metod

uporz

dkowanej kolejno

wiadków, wyroki skazuj

ce wydało 78%

dziów. Gdy było odwrotnie – tylko 31%.

•

debaty w pokoju s

dziów przysi

głych

Tendencja s

dziów, aby przyj

ąć

stanowisko wi

kszo

ci jest powszechna (rzadko zdarza si

„Dwunastu

gniewnych ludzi”) – w badaniach 200 zespołów s

dziowskich (Kalven, Jr., Zeisel, 1966) wykazano,

e w 97%

przypadków ostateczna decyzja s

dziów była taka sama, jak prezentowana przez ogół s

dziów w głosowaniu

pocz

tkowym. Jednak, cho

mało prawdopodobne jest, aby mniejszo

ść

przekonała wi

kszo

ść

do zmiany

werdyktu z „winny” na „niewinny”, to mo

e przekona

kszo

ść

do zmiany stanowiska wobec konkretnego

werdyktu (np. z morderstwa pierwszego stopnia na morderstwo drugiego stopnia).

Generalnie, w debatach s

dziów przysi

głych znajduj

zastosowania okre

lone rodzaje konformizmu i

procesów grupowych.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA A BIZNES

zachowania konsumenckie
„Z punktu widzenia biznesmenów wszyscy ka

dy z nas jest potencjalnym klientem, który mo

e produkt albo

wylansowa

, albo go zniszczy

•

reklama („na ile skutecznie reklama wpływa na zachowania konsumenckie w

yciu codziennym?”)

testowanie rynku za po

rednictwem telewizji kablowej – technika stosowana do badania efektywno

reklamowania, kiedy reklamuj

cy, w porozumieniu z o

rodkami telewizji kablowej i sklepami spo

ywczymi,

pokazuj

reklamy losowo wybranym grupom ludzi, a nast

pnie badaj

, czy ci ludzie s

bardziej skłonni do

kupowania reklamowanych produktów ni

ci, którzy nie ogl

daj

tych reklam (badani maj

specjalne karty

identyfikacyjne, sprawdzane przy kasie – jest to najlepszy pomiar skuteczno

ci reklamy);

Abraham i Lodish (1990) – wnioski z analizy ponad trzystu powy

szych testów:

około 60% reklam po

conych nowym produktom prowadzi do wzrostu sprzeda

około 46% reklam produktów ju

wprowadzonych na rynek prowadzi do wzrostu sprzeda

skuteczne reklamy zwi

kszaj

sprzeda

rednio o 21%;

Psychologia społeczna - Aronson 51

Skuteczne reklamy działaj

szybko, zwi

kszaj

c sprzeda

w ci

gu pierwszych sze

ciu miesi

cy od

momentu emisji.

•

komunikaty podprogowe

komunikaty podprogowe – słowa albo obrazy, które nie s

wiadomie spostrzegane, natomiast maj

rzekomo

wpływa

na s

dy, postawy i zachowania ludzi;

James Vicary – wła

ciciel firmy marketingowych w New Jersey w pó

nych latach pi

ęć

dziesi

tych – przekonał wła

ciciela

kina do emitowania na ekranie obrazów zach

caj

cych do jedzenia i picia z tak

dko

e nie mogły by

wiadomie

percypowane. Stwierdził,

e sprzeda

coca-coli w kinie wzrosła o 18%, a pra

ynek o 58%. Podniosła si

fala społecznego

oburzenia i podobne praktyki zostały prawnie zakazane i oficjalnie zarzucone. Wilson Bryan Key (1973, 1989) twierdzi
jednak,

e rutynowi twórcy reklam przemycaj

komunikaty seksualne w wi

kszo

ci kampanii („wprawiaj

w dobry nastrój i

skłaniaj

do skupienia uwagi na reklamie”). Obok komunikatów wzrokowych stosuje si

opisywane s

tak

e komunikaty

słuchowe (w 1990 roku Amerykanie kupili ta

my z „samopomoc

” – „rzu

palenie”, „schudnij” za ł

czn

kwot

50 mln

dolarów).

adna z przywoływanych powy

ej osób nie przeprowadziła jednak bada

porównawczych, pozwalaj

cych

oszacowa

rzeczywist

zmian

sprzeda

„Mówi

c prosto, nie ma dowodu,

e ten rodzaj podprogowych komunikatów, jaki jest stosowany w

codziennym

yciu ma jakikolwiek wpływ na zachowanie ludzi.” Według bada

Greenwalda (1991),

aden

rodzaj bod

ców podprogowych na ta

mach magnetofonowych nie przyniósł rezultatów. Eksperyment był tak

skonstruowany, aby zdiagnozowa

efekt placebo, który rzeczywi

cie wyst

pił, co wydaje si

tłumaczy

popularno

ść

rzeczonych kaset.

Jednakowo

, precyzyjnie kontrolowane badania laboratoryjne dostarczaj

dowodów na to,

e takie efekty

wyst

puj

Bargh, Pietromonaco (1982) – w warunkach laboratoryjnych wy

wietlali na ekranie słowa tak szybko,

e nie mogły by

one

wiadomie. Połowa badanych „widziała” słowa nieprzyjazne („niegrzeczny”, „ubli

cy”), połowa słowa neutralne

(„ludzie”, „woda”). Nast

pnie ka

dy z badanych czytał fragment tekstu o m

ęż

czy

nie imieniem Donald, zachowuj

cym

w sposób, który mo

na było interpretowa

albo jako wrogi, albo jako niezale

ny. Badani, którzy ogl

dali słowa o

negatywnym zabarwieniu emocjonalnym, byli bardziej skłonni interpretowa

działania Donalda jako wrogie, ni

ci, którzy

ogl

dali słowa neutralne.

Nie ma dowodów,

e komunikaty podprogowe potrafi

skłoni

ludzi do działania wbrew ich

yczeniom,

warto

ciom lub osobowo

ciom.

Neuberg (1988) – pokazywał podprogowo słowa, które albo były neutralne, albo miały zwi

zek z rywalizacj

. Nast

pnie

dy z uczestników grał z innym w gr

„Dylemat wi

ęź

nia”. Wcze

niej u badanych zmierzono naturaln

skłonno

ść

rywalizacji. Okazało si

e komunikaty podprogowe posłu

yły jako dodatkowa zach

ta do rywalizacji jedynie dla tych,

którzy wcze

niej wykazali tendencj

do zachowa

rywalizacyjnych. A zatem: komunikaty podprogowe wpływaj

zachowanie tylko wówczas, je

li kto

z natury jest predestynowany do danego typu działania.

Procedury zastosowane w laboratorium wymagały specjalnych zabiegów, których odtworzenie w warunkach
naturalnych byłoby niemo

liwe. W kontek

cie szumu wokół oddziaływa

podprogowych na ironi

zakrawa fakt,

e reklamy maj

o silniejszy wpływ kiedy mog

odbierane

wiadomie: wywieraj

konkretny wpływ na

zachowanie, przekazuj

za pomoc

słów i obrazów stereotypy kulturowe wi

ążą

c produkt z po

żą

danym

wyobra

eniem, mog

wzmacnia

i powtarza

stereotypowy sposób my

lenia o grupach ludzi. Prawdopodobnie

najbardziej rozpowszechnionym stereotypami w reklamie s

stereotypy płci. Szczególnym zagro

eniem wydaj

reklamy wzmacniaj

ce przemoc seksualn

i wrogo

ść

•

techniki nakłaniania: skłanianie do kupowania produktu (oprócz reklamy, nakłoni

do kupna w du

ej mierze

mog

techniki stosowane przez sprzedawców)

technika drzwiami-w-twarz – technika skłaniaj

ca ludzi do ulegania pro

bie, polegaj

ca na tym,

e ludzie

najpierw s

konfrontowani z wygórowan

pro

, któr

odrzuca

, a nast

pnie z mniejsz

, bardziej

rozs

pro

, co do której si

dzi,

e zostanie zaakceptowana. Badania Cialdiniego (1975) wykazały,

badani z grupy poddanej tej wła

nie technice trzy razy cz

ęś

ciej zgadzali si

spełni

kłopotliw

pro

, ni

badani którym rzeczon

pro

przedstawiono od razu. Technika ta opiera si

na zasadzie odwzajemniania,

zobowi

zaniu do potraktowania innych tak, jak oni potraktowali nas (np. ch

ci okazania

yczliwo

ci tym, którzy i

dla nas byli mili, a w tej sytuacji – złagodzenia własnej postawy wobec ch

ci kompromisu wyra

onej przez

sprzedawc

). Ograniczenia techniki:

Psychologia społeczna - Aronson 52

1. osoba formułuj

ca pro

musi jawi

jako rozs

dna i uprawniona (je

li jawi si

jako manipulator, czujemy

mniej zobowi

zani wobec niej;

2. obie propozycje musz

wychodzi

od tej samej osoby;

3. oddziaływanie jest w miar

krótkotrwałe – wyraziwszy zgod

na mniejsz

pro

, badani nie chc

zgodzi

na wi

cej;

technika stopy-w-drzwi – technika skłaniaj

ca do ulegania pro

bie, a polegaj

ca na konfrontacji najpierw z

mał

pro

, któr

na ogół ka

dy zgadza si

spełni

, a nast

pnie z pro

ksz

, co do której si

oczekuje,

e równie

zostanie przyj

ta.

Freedman, Fraser (1966) – proszono badanych o zgod

o umieszczenie na domu du

ych, brzydkich tablic

zach

caj

cych do ostro

nej jazdy. Zgodziło si

jedynie 17%. Inn

grup

badanych poproszono wpierw o podpisanie

petycji apeluj

cej o ostro

jazd

. Prawie ka

dy badany to zrobił. Po dwóch tygodniach przedstawiono im t

sam

pro

, co badanym z grupy pierwszej – badani zgadzali si

na spełnienie pro

by trzykrotnie cz

ęś

ciej.

Technika ta jest skuteczna dzi

ki procesom samoos

dzania – kiedy ludzie zgadzaj

spełni

mał

pro

to spostrzegaj

siebie jako osoby, które udzielaj

pomocy w wa

nych dla społeczno

ci sprawach. Je

eli taka

samoocena zostanie ukształtowana, s

bardziej skłonni reagowa

na drug

, wi

ksz

pro

, nawet gdy

pojawia si

dwa tygodnie pó

niej. Technika umo

liwia wywarcie długotrwałej presji.

dobór pracowników: przepustka do

wiata biznesu

trafno

ść

– to, na ile skutecznie test lub technika pomiaru (np. wywiad podczas stara

o prac

) wskazuje, czego

na oczekiwa

(np. poziomu wykonywania pracy).

Przeci

tna korelacja mi

dzy wra

eniem wyniesionym przez pracodawc

z rozmowy kwalifikacyjnej z

kandydatem, a rzeczywistym poziomem jego sprawno

ci w zawodzie jest bliska zeru. Powody:

1. prowadz

cy wywiad cz

sto koncentruj

na niewła

ciwej informacji (płe

, rasa, wiek – wszystko mo

wywiera

zniekształcaj

cy wpływ) – mo

e tu tak

e działa

zasada samospełniaj

cego si

proroctwa w

poł

czeniu z nadmiernym zaufaniem dla pierwszego wra

nia;

2. dysponuj

c władz

, prowadz

cy wywiad mo

e zadawa

kandydatom dowolne pytania i tym samym

wykazywa

tendencyjno

ść

;

Jednym ze sposobów unikni

cia tych bł

dów jest stosowanie jednakowych, wcze

niej przygotowanych pyta

dla wszystkich kandydatów – wywiad strukturalizowany.

wywiad strukturalizowany – technika zbierania danych podczas stara

o prac

, polegaj

ca na tym,

prowadz

cy wywiad zadaje wszystkim kandydatom te same pytania z przygotowanej wcze

niej listy; pytania

dotycz

wył

cznie kwalifikacji kandydata do wykonywania danej pracy;

Jednakowo

, nawet przy udoskonalonych technikach zbierania wywiadu, informacja uzyskiwana od kandydatów

nie jest szczególnie dobrym prognostykiem ich przydatno

ci do danej pracy (zbyt mały wycinek

ycia badanego,

zbyt krótki czas wywiadu, zdenerwowanie kandydatów itd.). Badania wykazały,

e najlepszym wska

nikiem s

wyniki kandydata w standaryzowanych testach badaj

cych zdolno

ci do wykonywania danego zaj

cia.

Pomocna mo

e by

tak

e obserwacja pracownika podczas okresu próbnego. Dlaczego zatem wci

ąż

stosuje si

rozmowy kwalifikacyjne?

1. niektóre instytucje wykorzystuj

rozmowy kwalifikacyjne raczej dla przedstawienia siebie wykwalifikowanym

kandydatom ni

jako sposób oceny kandydata;

2. „zdroworozs

dkowy” opór kierownictwa przed zaakceptowaniem faktu,

e rozmowy s

bezwarto

ciowe

(podstawowy bł

d atrybucji – zało

enie,

e zachowanie ludzi jest bezpo

rednim odzwierciedleniem tego,

kim s

, czemu towarzyszy niedocenianie wpływu sytuacji na zachowanie – prowadz

cy rozmow

zakłada,

e zachowanie kandydata w sytuacji rozmowy

wiadczy najlepiej o jego osobowo

ci i kwalifikacjach);

przywództwo: osi

ganie szczytu w

wiecie biznesu

•

teoria wybitnej jednostki

teoria wybitnej jednostki – teoria zakładaj

ca,

e istniej

podstawowe cechy osobowo

ciowe, które czyni

dan

osob

dobrym przywódc

, niezale

nie od specyfiki sytuacji, w której przychodzi jej działa

(przywódcy si

rodz

, a nie zostaj

wykreowani). Jednak okazuje si

e nie do

ść

e nie istnieje

aden spójny wzorzec

osobowo

ciowy, to wiele pojedynczych czynników osobowo

ciowych nie koreluje z efektywno

przywództwa, zwi

zki za

, których istnienie stwierdzono, s

małe. Oto niektóre z nich:

Psychologia społeczna - Aronson 53

inteligencja - istnieje skromny, lecz pozytywny zwi

zek mi

dzy inteligencj

, a efektywno

przywództwa;

motywacja - przywódcy, którzy charakteryzuj

silnym d

ąż

eniem do władzy (samoukierunkowanie,

fascynacja presti

em, energia) s

nieco bardziej skuteczni;

wzrost – istnieje niewielka zale

ść

dzy wzrostem m

ęż

czyzny, a prawdopodobie

stwem,

e zostanie

on przywódc

grupy (mimo, i

ogromna wi

kszo

ść

prezydentów USA była wy

sza od swoich

kontrkandydatów);

moralno

ść

– prze

ledzenie ustale

historycznych pokazało, i

w próbce 600 monarchów najbardziej

znacz

cy stali si

ci, którzy byli albo bardzo moralni, albo bardzo niemoralni, co sugeruje,

e istniej

dwie

drogi do uzyskania znaczenia: posiadanie wielkiej moralnej prawo

ci lub wielkiej przebiegło

ci;

wielko

ść

rodziny – prezydenci USA, którzy pochodzili z małych rodzin cz

ęś

ciej stawali si

(według

kryteriów historyków) wielkimi przywódcami;

cechy osobowo

ci – zadziwiaj

ce jest, i

tak niewiele jest dowodów, które by potwierdzały,

e takie cechy

jak d

ąż

enie do dominacji, charyzma i pewno

ść

siebie pozwol

przewidzie

, kto stanie si

przywódc

;

•

analiza czynników osobowo

ciowych i sytuacyjnych

„Aby rozstrzygn

ąć

, kto b

dzie najlepszym przywódc

, musimy wzi

ąć

pod uwag

zarówno jego osobowo

ciowe

wła

ciwo

ci, jak i natur

sytuacji, w której si

znajduje.”

zale

ciowa teoria przywództwa (Fiedler, 1967, 1968) – teoria, w my

l której efektywno

ść

przywództwa

zale

y zarówno od tego, czy kto

jest zorientowany na zadanie b

zorientowany na stosunki mi

dzyludzkie,

jak i od tego, jaka jest wielko

ść

kontroli i wpływu przywódcy na grup

. Istniej

dwa typy przywódców:

1. przywódca zorientowany na zadanie – przywódca zainteresowany głównie wykonaniem pracy, a mniej

uczuciami i stosunkami mi

dzy pracownikami;

2. przywódca zorientowany na stosunki mi

dzyludzkie – przywódca skoncentrowany przede wszystkim na

emocjach pracowników i stosunkach mi

dzy nimi;

LPC – „najmniej preferowany współpracownik” – szefowie, którzy takowego oceniaj

negatywnie, zwykle s

przywódcami pierwszego typu; natomiast ci, którzy oceniaj

go pozytywnie – drugiego typu;

„Sednem teorii Fiedlera jest to, i

przywódcy zorientowani na zadanie s

najbardziej efektywni w sytuacjach,

które charakteryzuj

albo bardzo wysok

, albo bardzo nisk

kontrol

, podczas gdy zorientowani na

stosunki mi

dzyludzkie s

najbardziej efektywni w sytuacjach o

rednim stopniu kontroli.” Konsekwentnie,

najwi

kszego stresu przywódcy okre

lonego typu do

wiadczaj

w sytuacjach przeciwnych.

•

płe

a przywództwo

Krytyczna analiza bada

pod k

tem stereotypów dotycz

cych pełnienia ról przywódczych przez m

ęż

czyzn i

kobiety (Eagly et al., 1990, 1991, 1992) pozwoliła na sformułowanie nast

puj

cych wniosków:

1. kobiety kieruj

bardziej demokratycznie ni

ęż

czy

ni – Eagly i Johnson (199) twierdz

e jest to

konsekwencj

kszych umiej

tno

ci kobiet w nawi

zywaniu kontaktów mi

dzyludzkich, co pozwala im

poszukiwa

wsparcia w członkach grupy podczas podejmowania decyzji i wdzi

kiem je pomija

, gdy nie jest

to konieczne;

2. zarówno m

ęż

czy

ni, jak i kobiety jako szefowie nie ró

stopniem przyswojenia stylu przywództwa

zorientowanego na zadanie b

zorientowanego na stosunki mi

dzyludzkie - Eagly i Johnson (199)

twierdz

e jest tak dlatego, gdy

kszo

ść

organizacji szkoli b

wybiera dla siebie szefów maj

cych

cechy, które najbardziej sprzyjaj

wykonaniu danej pracy;

3. istnieje bardzo słaba tendencja (Eagly et al., 1992) do warto

ciowania kobiet mniej pozytywnie od m

ęż

czyzn.

Co ciekawe, je

li kobieta reprezentuje styl zorientowany na zadanie (a przy okazji jest apodyktyczna i

autokratyczna, „działa w sposób typowo m

ski”) otrzymuje gorsze oceny, ni

ęż

czyzna reprezentuj

cy ten

sam styl (Eagly et al., 1992). Jest to szczególnie widoczne, gdy rzeczonej oceny dokonuje m

ęż

czyzna.