Peter Singer, Ethics and Intuitions, „The Journal of Ethics” 9(2005), s. 331-352

Ethics and Intuitions

Peter Singer

1. Wprowadzenie

[331-32]

1.1 Autor podziela pogląd Jima Rachelsa, który krytykuje pogląd wielu etyków, że rolą moralnej

filozofii jest przyjmowanie naszych powszechnych intuicji moralnych jako danych i szukanie
(konstruowanie [develop]) teorii, która najlepiej pasowałaby do tych intuicji.

(J. Rachel 1999, When

Philosophers Shoot from the Hip, w: Helga Kuhse, Peter Singer (eds), Bioethics: An Anthology, Blackwell, Oxford)

1.2 W niniejszym tekście Singer (S.) zamierza argumentować, iż najnowsze badania w neuro-

naukach dają mocne podstawy [reasons], aby przyjąć krytyczną postawę względem
powszechnych intuicji

(krytycznie o intuicjach moralnych pisał także w: P. Singer 1974, Sidgwick and Reflective

Equilibrium, „The Monist” 58, s. 490-517). [333]

1.3 W historii filozofii było wielu myślicieli o wielkim zmyśle obserwacji (Arystoteles, Machiavelli,

Hobbes, Hume), ale żaden z nich nie dysp. takimi możliwościami, jakie daje dzisiejsza nauka.

2. Ewolucyjna teoria i pochodzenie moralności

[334]

2.1 Blisko ewolucyjnego rozumienia zdrowego rozsądku był Hume:



ale nie mógł jeszcze wyjaśnić, dlaczego takie a nie inne są nasze reakcje emocjonalne



Dziś rozumiemy, że to geny, które determinują takie reakcje (uczucie miłości dla bliskich), mają
większe szanse na przetrwanie, niż geny, które nie prowadzą do takich reakcji. [335]

2.2 Wiele naszych moralnych pojęć (np. sprawiedliwości) nie jest nasza inwencją (jak myślał

Hume), ale [336] ma swoje korzenie w naszej zwierzęcej biologii, może być zaobserwowane np.
u małp (zasada wzajemności). Inne elementy ludzkiej moralności mogły być pochodnymi
[outgrow] zwykłych praktyk odwzajemniania pomocy przy usuwaniu pasożytów z
niedostępnych [awkward] miejsc. [337]

2.3 Oczywiście, nasza biologia nie określa [rescribe] specyficznych form moralności; istnieją

kulturowe wariacje, niemniej wydaje się prawdopodobnym, że wszystkie one są pochodnymi
zachowań jakie mają miejsce wśród zwierząt społecznych.

3. W jaki sposób ludzie dokonują sadów moralnych

3.1 Badania Jonathana Haidta (psycholog z Virginia University)



prosił badanych o odpowiedź na pytanie dotyczące pewnej historii o Julii i Marku (rodzeństwie)
[ramka obok], zadając pytanie, czy, to co uczynili Julia i Marek było ok. [338]



Wiele osób bez zastanowienia odpowiadało, że to było złe, ale potem zapytani dlaczego, dawali
odpowiedzi, typu „bo może urodzić się kalekie dziecko,” albo, że „mogą zostać zranieni”



Wniosek: ludzie trzymają się swoich bezpośrednich intuicyjnych sądów, nawet po tym, jak
zneutralizowane zostają racje, które podali dla ich poparcia.

(Jonatan Haidt, Fredrick Björklund, Scott

Murpchy 2000, Moral Dumbfounding: When Intuition Finds no Reason, Department of Psychology,
University of Virginia, unpublished; także J. Haidt 2001, The Emotional Dog and Its Rational Tail: A Social
Intuitionist Approach to Moral Judgment, „Psychological Review” 108, s.814-831

3.2 Antonio Damasio –

przypadek Phineas Gage (pręt przeszył mu głowę, stał się aspołeczny);

(Zob. A.R.

Damasio 1994, Descartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain, Grosset/Putnam, New York, s. 3-9, 34-51)

3.3 Joshua Greene – Troley problem

[339] (Zob. J. Greene 2002, The Terrible, No Good, Very Bad Truth About

morality, and What to Do About It, Ph.D. dissertation, Department of Philosophy, Princeton University)



Eksperyment z tzw. dylematem wózka

1

plus mapowanie mózgów osób rozwiązujących dylemat



Wielu filozofów (w tym J.J. Thomson) odwołuje się do intuicji przy dyskutowaniu tych
eksperymentów i następnie stara się je (intuicje) uzasadnić w odwołaniu do jakiejś zasady (teorii),
jednakże wszystkie takie próby uzasadnienia spotykały się z obalaniem danej [uzasadniającej]
zasady (w oparciu o nowe eksperymentów myślowych, nowych modyfikacji „dylematu wózka”)



Wniosek Greene’a z eksperymentu [341]:

-

Korzenie różnic w sądach dotyczących obu wersji dylematu leżą w naszych odmiennych reakcjach
emocjonalnych na myśl o spowodowaniu śmierci obcej osoby za pośrednictwem urządzenia
zmieniającego tor wagonika, i za pomocą wypchnięcia kogoś na tory gołymi rękoma .

-

W trakcie odpowiedzi badanych na pytanie, co by uczynili, ich mózgi wykazywał dużą aktywność
w miejscach odpowiedzialnych za reakcje emocjonalne (także w przypadku osób, kt wybrałyby
wypchnięcie jednej osoby, z tym że tym osobom odpowiedź zabrała więcej czasu niż ...) [342]

1

Wydaje się, że pierwsza dyskutowała tego rodzaju problemy Phillipa Foot (1967,The Problem of Abortion and the Doctrine of the Double Effect,

„Oxford Review” 5, s. 5-15; przedrukowany w: James Rachel (ed.) 1971, Moral Problems: A Collection of Philosophical Essays, Harper & Raw,
New York, s. 28-41; jednak (zdaniem S.) klasyczny tekst na ten temat to: Judith Jarvis Thomson 1976, Killin, Letting Die, and the Trolley Problem,
„The Monist” 59, s. 204-217.

Julia i Marek, studenci, rodzeństwo,
podróżują po Francji. Pewnej nocy,
zostają sami w kabinie przy plaży.
Postanawiają dla zabawy uprawiać
seks (podwójne zabezpieczenie).
Podoba im się, ale postanawiają
więcej tego nie robić. Trzymają to
wydarzenie w tajemnicy, co ich do
siebie bardzo zbliża.

Dylemat 1: albo wózek
wjedzie w piątkę osób, albo
przestawisz tor i wiedzie on
tylko w jedną osobę.
Dylemat 2: albo wózek
wjedzie w pięć osób, albo
pchniesz ciężką osobę, i
zatrzymasz w., zanim
uderzy on w te pięć osób.

Peter Singer, Ethics and Intuitions, „The Journal of Ethics” 9(2005), s. 331-352

4. Normatywne implikacje

[343]

4.1 Autor jest zwolennikiem ewolucjonistycznego podejścia do ludzkiego zachowania, (i interesuje

się etyką), ale nie jest zwolennikiem „ewolucjonistycznej etyki”



najnowsze odkrycia naukowe maja ważne implikacje dla naszego naukowego
rozumienia etyki, ale jedynie pośrednio



@ (na podstawie 342-343) autor nie przyjmuje poglądu redukującego (raczej

eliminującego) normatywność do faktów fizycznych.

4.2 DOMINUJĄCY TEMAT W NORMATYWNEJ ETYCE OSTATNICH 100 LAT



Problem - debata pomiędzy:

-

Tymi, którzy popierają systematyczną etykę normatywną (przodują tu utylitaryzm i inne
formy konsekwencjalizmu)

-

Tymi, którzy ugruntowują etykę normatywną w naszych powszechnych sądach
moralnych i intuicjach (główną bronią krytyków utylitaryzmu jest odwoływanie się do
podzielanych przez nas wszystkich intuicji, np.: Dostojewskiego argument [Bracia
Karamazow] ze szczęścia uzyskanego kosztem torturowania dziecka; czy [444]
McCkoskey’a argument z szeryfa i linczu niewinnego)



Z początku z intuicji korzystano ad hoc

Argumentacja polegała na schemacie: „Jeśli teoria U jest prawdziwa, to w sytuacji X
powinienem uczynić Y; ale wiemy przecież że byłoby rzeczą złą uczynić Y w sytuacji X;
zatem teoria U nie może być prawdziwa.



Rawls – metodologiczne usprawnienie: refleksyjna równowaga

zdaniem R., tam, gdzie nie ma z natury [inherently] wiarygodnie brzmiącej [plausible] teorii,
która doskonale współgra z naszymi początkowymi sądami moralnymi, winniśmy
modyfikować albo teorię, albo sądy, aż do czasu osiągnięcia ekwilibrium pomiędzy nimi [@
wąska RE] [345]

4.3 Model RE [reflective equilibrium] zawsze „uderzał” S. jako wątpliwy [dubious]



analogia pomiędzy normatywną teorią moralną i teorią naukową jest fundamentalnie chybiona
[misconceived]

-

w teorii naukowej chodzi o wyjaśnienie istnienie danych dotyczących świata
zewnętrznego, które są jakoś jednak od nas niezależne.

-

W etyce normatywnej teoria nie ma na celu wyjaśnienie naszych wspólnych intuicji
moralnych, ale ma na celu odpowiedź na pytanie „Co powinniśmy czynić?” [346]

-

Ponadto traktując moralne intuicje jako dane wyklucza np. taką odpowiedź na powyższe
pytanie (@ arbitralnie), że „Powinniśmy ignorować nasze zwyczajne sądy moralne, i
powinniśmy wytwarzać najlepsze konsekwencje.”



W Liberalizmie politycznym, R. Odróżnia swoje stanowisko od tradycyjnego [oldfashioned]
intuicjonizmu, określając je mianem knstruktywizmu kantowskiego [KK]

-

KK ma na celu uniknięcie głoszenia tezy, że nasze intuicje dają nam racjonalny wgląd w
prawdziwe zasady etyczne; KK głosi w zamian, iż jego celem jest poszukiwanie
„rozsądnej [reasonable] podstawy do osiągnięcia porozumienia, opartego na naszym
pojmowaniu siebie i naszej relacji do społeczeństwa.”

-

Zgodnie z KK nie jesteśmy w stanie odkryć prawdy moralnej, ale jedynie skonstruować
nasze moralne poglądy na bazie pojęć i idei które już posiadamy.



Oczywistym zarzutem wobec Rawlsa KK jest to, że relatywizuje on etykę do kultury:

-

różni ludzie (mając różne koncepcje siebie i ich relacji do społeczeństwa) mogą
skonstruować różne teoria, prowadzące do przyjęcia różnych zasad.

-

Jeśli etyka jest kulturowo zrelatywizowana, a moja kultura przypisuje większą wartość
narzucaniu naszych wartości innym kulturom, wówczas relatywizm moralny nie stawia
żadnej przeszkody dla argumentacji, że nie mamy racji wierząc, że można narzucać
nasze wartości innym.



Jednak bardziej ogólny zarzut jest celem tego artykułu dotyczący każda metody uprawiania etyki,
która osądza teorię normatywną całkowicie (czy częściowo) w zależności od tego [by the extent
to which] współgra [matches] ona z naszymi moralnymi intuicjami. [347]

4.4 Norman Daniels – Szeroka RE

(N. Daniels 1997, Justice and Justification, Cambridge University Press, Cambridge)



można interpretować tak RE aby brała pod uwagę wszelkie argumenty podważające
wiarygodność naszych intuicji (taką możliwość zdaje się sugerować Norman Daniels w WRE.



Jednak taka modyfikacja RE, aby uniknąć konserwatyzmu wąskiej RE, ma swoją cenę: RE traci
swoją specyfikę, przestaje być odróżnialną metodą uprawiania etyki normatywnej.

[348]

Krytyki utylitaryzmu (oparte na intuicjach):
H.J. McCloskey 1978, An Examination of
Restricted Utilitarianism, w: D. Bayles (ed.),
Contemporary Utilitarianism, Peter smith,
Glocester, s. 121; B. Williams 1973, A Critique of
U., w: J.J. Smart, B. Williams, Utilitarianism:
For and Against, Cambridge University Press,
Cambridge, s. 96-100, 110-117.

Peter Singer, Ethics and Intuitions, „The Journal of Ethics” 9(2005), s. 331-352

4.5 Najnowsze badania naukowe mają istotne znaczenie dla tej debaty na kilku poziomach.



Na poziomie partykularnym analizy problemów moralnych (jak problemy wózka):

Lepsze zrozumienie natury naszych intuicyjnych reakcji [responses] sugeruje, ze nie ma
podstaw dla szukania zasad moralnych, które uzasadniałyby odmienne intuicje w
sytuacjach opisanych w dylemacie wózka

(@ zd. S. nie ma między nimi różnicy – w sytuacji

własnoręcznego wypchnięcia czł. na tory reagujemy mocniej, dlatego, że jest to reakcja
ewolucyjnie przygotowana, natomiast uczynienie tego samego za pomocą urządzenia [brak
bezpośredniości] jest przeżywane słabiej jedynie dlatego, że kilkaset lat, od kiedy taką
możliwością działania dysponujemy, to za mało, aby taka mechaniczna emocjonalna reakcja
wyewoluowała w nas)



Na bardziej ogólnym poziomie:

-

Zrozumienie, jak formułujemy sądy moralne, poddaje w poważną wątpliwość metodę
RE. Niewiele sensu można się dopatrywać w konstruowaniu teorii, która miałaby
dopasowywać się [match] do naszych CMJs będących wynikiem ewolucyjnie
uwarunkowanych reakcji na sytuacje, w jakich żyli nasi przodkowie (będący
zwierzętami społecznymi, później naczelnymi [primates], w końcu ludźmi.

-

Dysponując obecnie zdolnością do rozumowania, w okolicznościach podlegających
gwałtownym zmianom, winniśmy radzić sobie lepiej niż jedynie w oparciu o intuicje.



Obrońca RE mógłby odpowiedzieć, że:

-

powyższa argumentacja przeciwko wiarygodności intuicji sama może stać się częścią
procesu dochodzenia do RE między teorią a naszymi CMJs. [349]



Jednak koszt tego byłby taki, że:

-

RE obejmująca wszelkie możliwe rozważania stałaby się prawie pusta [@treściowo]

-

„Dane” z jakimi teoria miałaby zachować zgodność, stają się tak bardzo zmienne, że
właściwie przestają odgrywać jakąkolwiek istotną rolę [they can play, at best, a minor
role] w określaniu ostatecznego kształtu teorii moralnej.

-

Z tego samego powodu KK traci swoja atrakcyjność (pomijając już zarzut relatywizmu
kulturowego). Biorąc pod uwagę stopień zależności naszej koncepcja nas samych od
naszych intuicyjnych koncepcji dobra i zła [right and wrong], można wątpić w
sensowność konstruowania moralnych poglądów w oparciu o ewolucyjnie
uwarunkowane intuicje dotyczące dobra i zła

4.6 TEZA:



postępy w naszym zrozumieniu etyki same wprost nie wpływają na jakiekolwiek normatywne
wnioski



ale podkopują pewne koncepcje uprawiania etyki, te, które skłaniają się do darzenia naszych
intuicji zbyt wielkim szacunkiem.

5. Konkluzja: A way forward?

5.1 Obiekcja intuicjonisty – bez intuicji nigdzie nie zajdziemy



Przecież nawet zwolennik utylitaryzmu musi opierać się na jakiejś fundamentalnej intuicji
dotyczącej dobra i zła moralnego.



Jeśli odrzucimy wszelkie intuicje, to grozi nam, musimy się stać sceptykami lub nihilistami

5.2 Jedna z możliwych odpowiedzi



badania Haidta i Greene’a sugerują możliwość odróżnienia [350] pomiędzy naszymi
bezpośrednimi reakcjami [resposnes] emocjonalnymi a bardziej rozumowo wyprowadzonymi
[reasoned] konkluzjami. Pamiętamy, że te osoby, które w eksperymencie dylematu z wózkiem
odpowiedziały, że zdecydowałyby się pchnąć daną osobę na tory, aby uratować większą ilość
osób, potrzebowały więcej czasu, aby udzielić takiej odpowiedzi, oraz, że one również reagowały
emocjonalnie [podobnie jak osoby, kt udzieliły odpowiedzi przeciwnej] silniej w tej sytuacji, niż
w sytuacji przestawienia wajchy. Czyli osoby te dawały racjonalną odpowiedź (były w stanie
przełamać swoją emocjonalną reakcję).



Nawet jeśli ten bardziej racjonalny [przemyślany] rodzaj reakcji [response] można również
nazwać intuicją, jest to intuicja innego rodzaju niż ta, którą badali Haidt i Greene. [351] Bliżej
prawdy byłoby nazwanie jej intuicją racjonalną, coś w rodzaju „etycznego aksjomatu” czy też
„intuicyjnego sądu [proposition] o prawdziwej klarowności i pewności,” do którego Henry
Sidgwick odwołuje się w swojej obronie utylitaryzmu w The Methods of Ethics.



Kant uważał, że dopóki moralność nie zostanie oparta na czystym rozumie, dopóty nie będzie
niczym więcej niż himerą. I być może miał rację



Na koniec S. postuluje podjęcia się tego (racjonalistycznego) kierunku ufundowania etyki, jako
warty próby, jedyny sposób uniknięcia moralnego sceptycyzmu.