PRZEDMOWA

O k o ł o dziesięć lat t e m u p o w i e r z o n o m i p r o w a d z e n i e rekolekcji

w Saginaw ( M i c h i g a n ) . P r z e d kilka pierwszych m i e s i ę c y n u d z i ł e m

się. Co prawda m i e l i ś m y d u ż o zajęć p o d c z a s weekendów, ale przez
resztę t y g o d n i a m i a ł e m zbyt d u ż o w o l n e g o czasu. N i e b y ł e m d o
tego przyzwyczajony.

P o d c z a s przerwy b o ż o n a r o d z e n i o w e j w y j e c h a ł e m d o W i s c o n -

sin i o p o w i e d z i a ł e m m o i m p r z y j a c i o ł o m , D i c k o w i i M a r g i e S c h w e -

bel, o r e k o l e k c j a c h . P o w i e d z i a ł e m im też, że n i e j e s t e m zbyt z a d o w o ­
lony. I c h o d p o w i e d ź z u p e ł n i e m n i e z a s k o c z y ł a : „ A m o ż e napiszesz
książkę?". Już d a w n o t e m u p o w i e d z i a ł e m sobie, ż e napiszę książkę
tylko p o d d w o m a w a r u n k a m i . P o pierwsze, jeśli n a d a n y t e m a t nie
b ę d z i e n a p i s a n e n i c — a l b o niewiele (dlaczego m i a ł b y m d o d a w a ć

j e s z c z e j e d n o d a n i e d o p e ł n e g o m e n u ? ) . P o drugie, m u s i a ł b y m m i e ć

sporą w i e d z ę n a d a n y t e m a t .

P o w i e d z i a ł e m o t y m D i c k o w i i M a r g i e , lecz o n i odpowiedzie¬

li: „ C ó ż , dlaczego n i e napiszesz o swoich d o ś w i a d c z e n i a c h zdoby¬
t y c h p o d c z a s rekolekcji dla m ę ż c z y z n ? " . T o p y t a n i e b y ł o oczywi¬
ste. P r z e z wiele lat p r o w a d z i ł e m rekolekcje dla m ę ż c z y z n w Rad¬
n e , w s t a n i e W i s c o n s i n , i s t w o r z y ł e m m a ł ą g r u p ę wsparcia dla tych,
k t ó r z y c h c i e l i p o g ł ę b i ć swoje życie d u c h o w e (nazwali siebie chło­

pakami Martyegó).

T a k w i ę c p o s i a d a ł e m p e w n ą w i e d z ę na t e m a t

męskiej d u c h o w o ś c i . C o więcej, n a t e n t e m a t n a p i s a n o rzeczywiście
niewiele. M o ż e nawet w ogóle n i c . . . Ja n a t o m i a s t c z u ł e m silną po¬

t r z e b ę , żeby w j a k i ś s p o s ó b p o m ó c t y m l u d z i o m . W r ó c i ł e m d o Sa-
ginaw, z a c z ą ł e m u w a ż n i e w s ł u c h i w a ć się w t o , z c z y m z m a g a l i się

u c z e s t n i c y rekolekcji, w t o , czego oczekiwali... Z a c z ą ł e m r o b i ć no¬
t a t k i . Na p o d s t a w i e t y c h n o t a t e k i m o i c h wcześniejszych doświad¬
c z e ń n a p i s a ł e m książkę pt. A Man and His God: Contemporary Małe
Spirituality

(1988).

5

Książka u k a z a ł a się d r u k i e m w 1995 roku. P ó ź n i e j , za k a ż d y m

r a z e m , kiedy p r o w a d z i ł e m rekolekcje dla m ę ż c z y z n , p r o s z o n o m n i e
o kolejne e g z e m p l a r z e . T a k więc p o s t a n o w i ł e m napisać n a s t ę p n ą
książkę. T y m r a z e m z g r o m a d z i ł e m s p o r o n o w e g o m a t e r i a ł u , k t ó r y

b y ł o w o c e m m o i c h osobistych doświadczeń, j a k również przemy­
śleń i n n y c h a u t o r ó w piszących o d u c h o w y c h p o t r z e b a c h m ę ż c z y z n .
S t w o r z y ł e m r ó w n i e ż n o w y zestaw k o n s p e k t ó w p r z e z n a c z o n y c h n a
s p o t k a n i a rekolekcyjne.

O d dawna m a m ś w i a d o m o ś ć , ż e n i e j e s t e m zbyt o r y g i n a l n y m

myślicielem. M ó j d a r to raczej u m i e j ę t n o ś ć s y n t e z o w a n i a przemy¬
śleń i n n y c h ludzi. D l a t e g o w tej książce c z y t e l n i k znajdzie liczne od¬
niesienia do i n n y c h w s p ó ł c z e s n y c h autorów, z k t ó r y c h d z i e ł czerpa¬
ł e m . C h c i a ł b y m o b u d z i ć p o w s z e c h n e p r z e ś w i a d c z e n i e , ż e zaintere¬
sowanie m ę s k ą d u c h o w o ś c i ą to n i e przemijająca m o d a , ale powsta¬

j ą c a ś w i a d o m o ś ć , k t ó r a w p e ł n i rozwinie się d o p i e r o w przyszłości.

O d b i o r c y , d o k t ó r y c h c h c i a ł b y m trafić, t o m ę ż c z y ź n i , k t ó r z y

szukają w życiu czegoś więcej, k t ó r y m n i e wystarczają gry i zabaw¬
ki oferowane przez w s p ó ł c z e s n ą k u l t u r ę konsumpcyjną. Ta książ¬
k a odzwierciedla mój osobisty p u n k t w i d z e n i a (jestem k a t o l i k i e m ) ,
ale c h c i a ł b y m , by słowa te p r z e m a w i a ł y do wszystkich m ę ż c z y z n ,
n i e z a l e ż n i e od tego, na j a k i m są etapie swojej duchowej podróży.

O p r ó c z własnej tradycji teologicznej b a r d z o wiele z a w d z i ę c z a m
profesorowi R o b e r t o w i H i c k s o w i , f r a n c i s z k a n i n o w i R i c h a r d o w i
R o h r o w i oraz W s p ó l n o c i e A n o n i m o w y c h Alkoholików. P r z e d e

wszystkim j e d n a k wdzięczny j e s t e m wielu m ę ż c z y z n o m , k t ó r z y

otworzyli p r z e d e m n ą swoje dusze i podzielili się swoimi duchowy¬
m i d o ś w i a d c z e n i a m i .

A na k o n i e c s ł ó w k o na t e m a t samej p ł c i . C h o c i a ż moja poprzed¬

nia książka n a p i s a n a b y ł a dla m ę ż c z y z n , to j e d n a k o k a z a ł o się, że
kupuje ją t a k ż e wiele kobiet. „Większość z tego wszystkiego, co t a m

jest n a p i s a n e , m o ż n a o d n i e ś ć do życia każdego c z ł o w i e k a " — mó¬

w i ł y m i . B y ł e m zadowolony, słysząc te słowa, i m a m nadzieję, że

o k a ż e się to prawdą również t y m r a z e m .

M a r t i n Pable, k a p u c y n

R O Z D Z I A Ł PIERWSZY

CZY ISTNIEJE

MĘSKA DUCHOWOŚĆ?

Kiedy n a p i s a ł e m moją pierwszą książkę na t e m a t d u c h o w o ś c i m꿬
czyzny, często s ł y s z a ł e m p y t a n i e : „ C z y n a p r a w d ę istnieje coś takie¬

go j a k duchowość mężczyzny, a z a t e m coś, co r ó ż n i się od duchowo­
ści kobiety

7

.".

P y t a n i e jest prowokacyjne i s a m m u s i a ł e m się z n i m

z m a g a ć . C z ę s t o najlepsza o d p o w i e d ź , jakiej m o g ł e m wtedy udzielić,
b r z m i a ł a : „ N i e j e s t e m pewien". N i e n a p i s a ł e m książki z z a m i a r e m
p r o m o w a n i a idei, że istnieje o d r ę b n a , męska d u c h o w o ś ć . M o i m ce¬

lem b y ł o raczej n a p i s a n i e książki na t e m a t chrześcijańskiej ducho¬

wości, której o d b i o r c a m i mieli być m ę ż c z y ź n i .

Być m o ż e m ę ż c z y ź n i i k o b i e t y rzeczywiście w o d m i e n n y spo¬

sób przeżywają swoją d u c h o w o ś ć i doświadczają jej... To m ó g ł b y być
fascynujący projekt badawczy. Ale ja c h c ę po p r o s t u z w r ó c i ć uwagę
na t o : w dzisiejszych c z a s a c h wielu m ę ż c z y z n w n a s z y m społeczeń¬

stwie n a p r a w d ę prowadzi życie d u c h o w e , a j e s z c z e większa ich licz¬

ba poszukuje takiego życia. M o j e dowody na p o p a r c i e tego stwier¬

d z e n i a p o c h o d z ą z wielu ź r ó d e ł .

Z D E F I N I O W A N I E B Ó L U

Z a u w a ż a m , że m ę ż c z y ź n i stają się bardziej otwarci w kwestii tego,

co sprawia im ból. Jest to szczególnie z a u w a ż a l n e w p r z y p a d k u
m ę ż c z y z n po czterdziestce. W c z e ś n i e j faceci są zwykle zbyt zajęci

7

swymi podbojami (w miejscu pracy, w sypialni, na boisku czy gdzie­
kolwiek indziej), żeby przyznać, że cierpią w jakikolwiek sposób.
Przyznać się do bólu — to nie w stylu luzaka czy macho. Robert Bly
parodiuje typowego młodego mężczyznę, który na pytanie: „Hej,

jak leci?" odpowiada: „Świetnie, Jack! Porzuciło mnie osiem kobiet,

a dwie ostatnie nawet mnie biły — ale jest świetnie!".

Niemniej, jeśli zbierze się grupę mężczyzn i zbuduje odpowied­

nią atmosferę zaufania, wówczas opadają wszystkie bariery ochron­
ne i na wierzch wypływa doświadczenie bólu. Jedną z przyczyn ta­
kiego doświadczenia jest presja osiągnięć, sukcesów, chęć pięcia się
w górę po drabinie kariery, nabywania nowych dóbr i symboli sta­
tusu. Co z ciebie za mężczyzna, jeśli szybko nie awansujesz? Przez
pewien czas wyścig ten może być nawet emocjonujący, ale w końcu
cena staje się nadzwyczaj wysoka: zmęczenie, choroby wynikające
ze stresu, zaniedbywanie relacji osobistych. Pojawia się uporczywe
powracające pytanie: jaki jest cel tego wszystkiego?

Inne źródło bólu u mężczyzn to różne sprzeczne komunikaty,

jakie generuje nasza kultura. Ciekawy artykuł zatytułowany: Po­

dwójne więzy u mężczyzn

wylicza czternaście takich elementów, ale

ja wymienię tylko kilka z nich.

Więzy Uczuciowe. Jeśli mężczyzna okazuje swe uczucia, jest
uznawany za słabego, niedojrzałego, zniewieściałego; jeśli za­
chowuje emocje dla siebie, uważa się go za skrytego, chłodnego,
i nieinteresującego.

Kariera. Jeśli mężczyzna ciężko pracuje i wciąż pnie się w górę,
może być postrzegany jako zaniedbujący rodzinę pracoholik;

jeśli nie bierze udziału w wyścigu szczurów i chce skoncentro­
wać się na sobie i na rodzinie, będzie lekceważony przez kole­

gów i zwierzchników, a rodzina być może będzie miała mu za
złe, że przynosi do domu za mało cukierków.

Wychowanie Dziecka. Jeśli mężczyzna pozwala żonie odgry­
wać główną czy wyłączną rolę w wychowaniu dziecka, będzie
postrzegany jako nieczuły i niezainteresowany potomstwem;

jeśli w aktywny sposób wciela się w rolę ojca, może spotkać się

z zarzutem, że w ten sposób tworzy podziały.

8

Autonomia. Jeśli mężczyzna stara się być niezależny i samo­
dzielny (zgodnie z tzw. mistyką macho), może odpychać innych
od siebie i skończyć w samotności oraz izolacji; jeśli prosi o po­
moc i potrzebuje innych, powiedzą mu, że jest mało męski.

Zdrowie. Jeśli mężczyzna przywiązuje wagę do swojego ciała
i odpowiednio troszczy się o siebie, może być postrzegany jako
rozczulający się nad sobą hipochondryk; jeśli ignoruje dostrze­
gane symptomy choroby i lekceważy dobre nawyki zdrowotne,
wówczas naraża się na poważne dolegliwości albo załamanie
psychiczne.

Sam Keen trafnie podsumowuje dezorientujące i sprzeczne komu­
nikaty, jakie mężczyźni otrzymują od współczesnej kultury.

Zapytaj któregokolwiek mężczyznę: „Jak to jest być dziś mężczy­
zną? Czy czujesz, że męskość jest szanowana, poważana, celebro­
wana?". Ci, którzy sięgną do swych najgłębszych odczuć, prawdo­
podobnie powiedzą ci, że czują się winni, poniżani, i atakowani.
Ale ich reakcje mogą być dość niejednoznaczne. Wielu mężczyzn
czuje się tak, jakby nocą walczyli w dżungli z niewidzialnym wro­
giem. Głosy z otaczających ciemności niosą wrogie wyzwania:
„Mężczyźni są zbyt agresywni. Zbyt słabi. Za bardzo wrażliwi. Za
bardzo macho. Zbyt opętani żądzą władzy. Za bardzo przypomi­
nają małych chłopców. Są zbyt płaczliwi. Zbyt gwałtowni. Mają
obsesję na punkcie seksu. Zbyt obojętni, żeby wykazywać troskę.
Zbyt zajęci. Za bardzo racjonalni. Zbyt zagubieni, by móc przewo­

dzić. Zbyt martwi, żeby czuć". I tak właściwie nie wiadomo, jacy
powinniśmy być (Keen 1991,6).

Inne źródło bólu dla wielu współczesnych mężczyzn to krytyka ze
strony niektórych feministek. Mężczyźni czują czasami, że są obwi­
niani za wszystko, co jest złe na świecie: za wojny, inflację, zbrodnię
i gwałty, za przemoc domową, gwałtownie rosnący wskaźnik roz­
wodów, nieślubne i porzucone dzieci, przemysłowe zanieczyszcze­
nie. Ból staje się jeszcze silniejszy, gdyż wielu mężczyzn musi przy­
znać, że ta krytyka jest w dużej mierze uzasadniona. To nie pomaga
im czuć się dobrze.

9

K o l e j n y m ź r ó d ł e m b ó l u jest t o , c o R i c h a r d R o h r ( m i ę d z y in¬

n y m i ) n a z w a ł ojcowską raną. C h o d z i m i a n o w i c i e o t o , że wielu

w s p ó ł c z e s n y c h m ę ż c z y z n nigdy n i e d o ś w i a d c z y ł o p o z y t y w n y c h

i afirmujących relacji ze s w o i m i o j c a m i (czy w u j a m i albo i n n y m i
p o s t a c i a m i p e ł n i ą c y m i rolę ojca). T o p o z b a w i ł o ich zdrowej mę¬
skiej siły o r a z w z o r c ó w o s o b o w y c h . Szerzej opiszę tę r a n ę w kolej¬
n y m r o z d z i a l e .

B Ó L I D U C H O W O Ś Ć

B a r d z o ogólna definicja d u c h o w o ś c i m o g ł a b y wyglądać następują¬
co: wszystko, co pomaga nadać naszemu życiu sens i znaczenie. Du¬

c h o w o ś ć n i e k t ó r y c h ludzi jest r e z u l t a t e m ich dobrego, religijnego

w y c h o w a n i a . T a k daleko, j a k sięgają p a m i ę c i ą , zawsze czuli, że B ó g

jest blisko n i c h i starali się wcielać w życie n a u k ę C h r y s t u s a . Jed¬

n a k ż e dla wielu i n n y c h d u c h o w o ś ć w y n i k a z p o t r z e b y z n a l e z i e n i a

jakiegoś sposobu, by p o r a d z i ć sobie z b ó l e m . D o s k o n a ł y m przykła¬

d e m m o g ą być W s p ó l n o t y A n o n i m o w y c h Alkoholików. D w a n a ś c i e

K r o k ó w to bez wątpienia p r o g r a m d o t y c z ą c y sfery duchowej, zo¬
gniskowany w swej istocie na p o t r z e b i e o p a r c i a się na B o g u , aby
p o m ó g ł n a m O n p o r a d z i ć sobie z ż y c i e m p e ł n y m problemów. T a k

w i ę c wielu m ę ż c z y z n , którzy przyznają, że są u z a l e ż n i e n i od cze¬

gokolwiek — a l k o h o l u , narkotyków, pracy, seksu, życia w związku

— z n a l a z ł o z a r ó w n o u l e c z e n i e , j a k i d u c h o w o ś ć dzięki p r o g r a m o w i

D w u n a s t u K r o k ó w .

Ale W s p ó l n o t y A n o n i m o w y c h A l k o h o l i k ó w oraz i n n e tego

t y p u organizacje to n i e j e d y n e miejsca, w k t ó r y c h m ę ż c z y ź n i od¬
krywają d u c h o w o ś ć . C o r a z bardziej r o ś n i e liczba m ę ż c z y z n , k t ó r z y
wyjeżdżają na rekolekcje i r ó ż n e konferencje p o ś w i ę c o n e męskiej
t o ż s a m o ś c i , o s o b i s t e m u rozwojowi, p r o b l e m o m związanym ze stre¬
s e m i p o s z k i w a n i e m d u c h o w e g o z n a c z e n i a życia. R o b e r t Bly pro¬
wadzi p i ę c i o d n i o w e konferencje w c a ł y c h S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h .

Wilderness Retreats

(czyli Rekolekcje w głuszy) R o b e r t a R o h r a przy¬

ciągają c a ł e t ł u m y . Zazwyczaj zajęte są wszystkie miejsca. T a k ż e
moja p o s ł u g a rekolekcyjna dla m ę ż c z y z n cieszy się c o r a z większą
p o p u l a r n o ś c i ą .

N i e tylko rekolekcje i konferencje cieszą się p o w o d z e n i e m . . .

N i e k i e d y m ę ż c z y ź n i zbierają się w m a ł y c h g r u p k a c h , żeby dzielić
się w z a j e m n i e swoimi t r o s k a m i . P r z e z dwa lata co miesiąc spotyka¬
ł e m się z grupą 25-35 b i z n e s m e n ó w : wspólnie m o d l i l i ś m y się p r z e d
ś n i a d a n i e m i u c z e s t n i c z y l i ś m y w refleksji. G d y p o t e m w y j e c h a ł e m
z t a m t e g o m i a s t a , grupa s p o t y k a ł a się n a d a l , p o d p r z e w o d n i c t w e m
i n n e g o lidera. W wielu parafiach p o w s t a ł y grupy wsparcia czy wy¬
m i a n y doświadczeń dla m ę ż c z y z n . Wydaje się, że m ę ż c z y ź n i są bar¬

dziej s k ł o n n i dzielić się swoimi m y ś l a m i , u c z u c i a m i i doświadcze¬
n i a m i w m ę s k i m g r o n i e , niż w g r u p a c h m i e s z a n y c h . W czasie spo¬

t k a ń dla o b u p ł c i m ę ż c z y ź n i , z jakiegoś n i e z r o z u m i a ł e g o dla m n i e

względu, zazwyczaj usuwają się w cień i pozwalają k o b i e t o m prowa¬

dzić dyskusję. Istnieją oczywiście wyjątki, ale często w i d z i a ł e m t e n
ogólny t r e n d , co potwierdzają zresztą r ó w n i e ż i n n i obserwatorzy.

T o , co s k ł a n i a nas do o d n o w i e n i a życia d u c h o w e g o , to n i e tyl¬

ko osobisty b ó l czy r o z c z a r o w a n i e r o l a m i i o c z e k i w a n i a m i społe¬
czeństwa. Jest w nas też a u t e n t y c z n e p r a g n i e n i e p e ł n i . W s p ó ł c z e ś n i
m ę ż c z y ź n i często czują się r o z d a r c i w e w n ę t r z n i e oraz odizolowa¬
ni od otaczającego ich świata. To jest tak, j a k gdyby byli p o g r ą ż e n i

w s m u t k u po u t r a c i e Raju, gdzie m ę ż c z y ź n i i kobiety żyli w h a r m o ¬

nii ze sobą, z naturą, ze z w i e r z ę t a m i i z B o g i e m . M ę ż c z y ź n i p r a g n ą
znów c z u ć tę więź. To jest prawdziwy p o c z ą t e k drogi p o s z u k i w a n i a .

S ł o w o religia p o c h o d z i od ł a c i ń s k i e g o c z a s o w n i k a re-ligare, k t ó r y
o z n a c z a ' n i e u s t a n n y p r o c e s wiązania'. T a k więc religia p o w i n n a być

r o z u m i a n a j a k o tradycja w i e r z e ń i zwyczajów, k t ó r e wiążą nas ze
sobą, czyli czynią nas j e d n o ś c i ą , ł ą c z ą nas z B o g i e m , z d r u g i m czło¬

w i e k i e m i z naturą. N i e s t e t y n i e k i e d y instytucje religijne gubią się
w s z c z e g ó ł a c h prawa i r y t u a ł u , co czasem prowadzi do p o d z i a ł ó w ,

a n i e do p e ł n i . L e c z m ę ż c z y ź n i , nawet gdy o d c h o d z ą od religii rozu¬
m i a n e j w sposób i n s t y t u c j o n a l n y , zwykle nie t r a c ą swego pragnie¬
n i a d u c h o w o ś c i . P o s z u k i w a n i a trwają.

B a r d z o w y r a ź n i e u ś w i a d o m i ł e m sobie t e n fakt, kiedy rozma¬

w i a ł e m z dr. ł a n e m H a r r i s e m z University of W i s c o n s i n - M i l w a u -

kee. P o ł ą c z y l i ś m y kiedyś siły, żeby wspólnie p r z e p r o w a d z i ć rekolek¬
cje dla m ę ż c z y z n , p o d c z a s k t ó r y c h on p o d z i e l i ł się ze m n ą niektóry¬
m i w y n i k a m i swoich b a d a ń . P r z y p o m o c y a n k i e t i r o z m ó w H a r r i s
p r z e p r o w a d z i ł b a d a n i a n a grupie p o n a d 600 m ę ż c z y z n ; n i e k t ó r z y

10

11

z n i c h to osoby praktykujące, ale wielu i n n y c h — nie. J e d n o z pytań,

j a k i e im z a d a ł , b r z m i a ł o : „W skali od 1 do 10, j a k w a ż n a w t w o i m

życiu jest d u c h o w o ś ć ? " . Kiedy p r z e a n a l i z o w a ł o t r z y m a n e d a n e , z e
z d u m i e n i e m stwierdził, że średni w y n i k to 8,7. W mojej o p i n i i te

d a n e statystyczne p o w i n n y na zawsze p o g r z e b a ć p o w s z e c h n y w na¬
szym s p o ł e c z e ń s t w i e m i t , że prawdziwi mężczyźni n i e są zaintereso¬

w a n i religią i że sprawy d u c h o w e to kobieca rzecz.

I n n e dowody... Z w r ó ć m y uwagę na f e n o m e n r u c h u Promise

Keepers

( D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c e ) . W 1990 r o k u grupa ewangelic¬

kich chrześcijan stwierdziła, że m ę ż c z y ź n i , k t ó r z y składają obietni¬

ce a p o t e m ich nie dotrzymują, są przyczyną b ó l u i n n y c h ludzi. L e c z
ci m ę ż c z y ź n i zobowiązali się, że b ę d ą dotrzymywać obietnice, a nie

je ł a m a ć . W czasie ich pierwszego w i e c u b y ł o ich tylko siedemdzie¬

sięciu pięciu. Ale z r o k u na r o k liczba r o s ł a . W 1993 roku b o i s k o do
futbolu w B o u ł d e r ( C o l o r a d o ) w y p e ł n i ł o pięćdziesiąt tysięcy m꿬
czyzn — przedstawicieli wszystkich w y z n a ń chrześcijańskich (albo

b e z w y z n a n i o w y c h ) . M o d l i l i się i g ł o ś n o śpiewali, s ł u c h a l i przemó¬
w i e ń a n i m a t o r ó w , s k ł a d a l i o b i e t n i c e , ż e b ę d ą r e g u l a r n i e m o d l i ć się,

studiować Biblię, a n g a ż o w a ć się w życie swoich r o d z i n , p o m a g a ć
k a p ł a n o m w ich pracy, p r o m o w a ć życie e t y c z n e i m o r a l n e , a t a k ż e

braterstwo z l u d ź m i i n n y c h w y z n a ń oraz i n n y c h ras. R o k później

na sześciu t a k i c h w i e c a c h z g r o m a d z i ł o się w c a ł y m kraju dwieście

trzydzieści tysięcy m ę ż c z y z n . Z kolei w r o k u 1995 o d b y ł o się trzy¬

naście wieców, w k t ó r y c h b r a ł o u d z i a ł p o n a d p ó ł m i l i o n a uczest¬
n i k ó w ! N i e k o n i e c z n i e p o p i e r a m wszystko t o , co g ł o s z ą Promise
Keepers,

ale nie m o ż n a lekceważyć tego duchowego r u c h u m ę ż c z y z n .

Jeszcze i n n y k a w a ł e k u k ł a d a n k i związany z m ę s k i m i poszuki¬

w a n i a m i d u c h o w o ś c i . P a t r i c k A r n o l d w swojej książce pt. Wildmen,

Wariors, and Kings

z a c h ę c a nas, by spojrzeć p o z a naszą p ó ł n o c n o ¬

a m e r y k a ń s k ą k u l t u r ę i zajrzeć do świątyń, klasztorów i s a n k t u a r i ó w
religii świata. Z n a j d z i e m y t a m , j a k m ó w i , „zdumiewającą różnorod¬
n o ś ć m ę ż c z y z n zagłębiających się w serce i w istotę swych religii".
W J a p o n i i m ę ż c z y ź n i studiują Z e n p o d p r z e w o d n i c t w e m wymaga¬

j ą c y c h m i s t r z ó w ; w Tajlandii m o r z e m n i c h ó w u b r a n y c h w szafra¬

n o w e szaty w n a b o ż n y m skupieniu siada przez posągiem B u d d y ;

w I n d i a c h m o ż n a z o b a c z y ć prawdziwy o c e a n m ę ż c z y z n pielgrzy¬

mujących do B e n a r e s ; w krajach m u z u ł m a ń s k i c h m ę ż c z y ź n i pięć

razy d z i e n n i e upadają na k o l a n a w m o d l i t w i e ; w J e r o z o l i m i e Ży­
dzi g o r ą c o m o d l ą się przez Ś c i a n ą P ł a c z u ; w P o ł u d n i o w e j D a k o c i e
m ę ż c z y ź n i z p l e m i e n i a L a k o t a m o d l ą się i oczyszczają p o d c z a s cere¬
m o n i a l n e g o o b m y c i a ; we F r a n c j i b r a c i a z e k u m e n i c z n e j w s p ó l n o t y

w Taize śpiewają c h w a ł ę Boga, a swoim p r o s t y m życiem o p a r t y m

na m o d l i t w i e oraz wzajemnej m i ł o ś c i przyciągają do siebie grupy
m ł o d y c h pielgrzymów z c a ł e g o świata. R o z p o c z y n a j ą c w ę d r ó w k ę
ku własnej d u c h o w o ś c i — j a k stwierdza A r n o l d — „ c z ł o w i e k do¬
ł ą c z a d o światowej symfonii m i l i o n ó w m ę s k i c h g ł o s ó w chwalących
Boga, ż a ł u j ą c y c h za swe grzechy, p r o s z ą c y c h o wizje, i szukających
p o m o c y na d r o d z e życia p e ł n e g o boleści. I dzieje się t a k od tysięcy
lat" (Arnold 1991, 72).

C Z Y M J E S T D U C H O W O Ś Ć ?

Wcześniej z d e f i n i o w a ł e m d u c h o w o ś ć j a k o wszystko, co pomaga nam

nadać naszemu życiu sens i znaczenie.

To j e d n a k zbyt ogólna defi¬

nicja. Ktoś m ó g ł b y postawić z n a k r ó w n o ś c i p o m i ę d z y p r o g r a m e m
D w u n a s t u Kroków, w i e r z e n i a m i N e w Age, i psychologią humani¬
styczną. Ja j e d n a k j e s t e m c h r z e ś c i j a n i n e m . W i e r z ę w Boga Ojca, j a k
również w B o g a - C z ł o w i e k a , Jezusa C h r y s t u s a . Myślę, że większość
z m o i c h czytelników t a k ż e jest c h r z e ś c i j a n a m i . N a s z a d u c h o w o ś ć

wypływa z c h r z e ś c i j a ń s k i c h prawd wiary. M a j ą c to na uwadze, mo¬

ż e m y na n o w o zdefiniować d u c h o w o ś ć j a k o ciągle dążenie, by wzra­

stać w relacji z Bogiem.

Przyjrzyjmy się z bliska tej definicji. P r z e d e wszystkim, ducho¬

w o ś ć to dążenie. N i e jest to więc tylko zbiór k o n c e p c j i światopo¬

glądowych czy wierzeń, k t ó r e m u s i m y n o s i ć w g ł o w i e . D u c h o w o ś ć
to z a r ó w n o wizja życia, j a k i z g o d n y z nią k o n k r e t n y sposób życia.

I n n y m i słowy, d u c h o w o ś ć t o wybór u k i e r u n k o w a n y n a d z i a ł a n i e .

W y z n a c z a o n a nie tylko k i e r u n e k naszego myślenia, ale również

p o d e j m o w a n a decyzji. Po drugie, d u c h o w o ś ć to ciągle dążenie. To
znaczy, że nie c h o d z i o coś, co kiedyś się s k o ń c z y i b ę d z i e gotowe,

j a k p r a c a czy j a k i ś projekt. Życie d u c h o w e to z a d a n i e , k t ó r e wypeł¬

n i a m y aż do chwili ś m i e r c i . P o d o b n i e j a k biblijne pojęcie nawró¬
c e n i a , t a k i d u c h o w o ś ć ma c h a r a k t e r d y n a m i c z n y i trwa przez c a ł e

12

13

życie. I po t r z e c i e , c e l e m życia d u c h o w e g o jest rozwijanie naszej

więzi z B o g i e m . A z a t e m t e n , kto podejmuje walkę duchową, j u ż

na s a m y m p o c z ą t k u ma więź z B o g i e m ; z a d a n i e polega na t y m , by
tę więź rozwijać i p o g ł ę b i a ć , j a k każdą i n n ą relację. By m ó c to osią¬
g n ą ć , p o t r z e b n a jest dyscyplina duchowa, p r z e d e wszystkim czyta¬
nie P i s m a Świętego i osobista m o d l i t w a ( b ę d ę o t y m m ó w i ł w ostat¬
n i m rozdziale).

T e r a z j e d n a k c h c ę skupić się n a c z y m ś pilniejszym. J e d n ą

z przeszkód na d r o d z e do d u c h o w e g o rozwoju, j a k ą często spoty¬
k a m u m ę ż c z y z n , z k t ó r y m i pracuję, jest p r z e k o n a n i e , że „ n i e po¬
s i a d a m żadnej relacji z B o g i e m . N i e k i e d y ludzie nie są p r z e k o n a n i ,
że istnieje osobista więź p o m i ę d z y n i m i a B o g i e m . Myślą o ducho¬

wości, ograniczając się w y ł ą c z n i e do sfery t a k i c h p r a k t y k j a k modli¬

twa, c h o d z e n i e n a m s z ę , przystępowanie d o spowiedzi, p o m a g a n i e

sąsiadowi... N i e ma w t y m , oczywiście, n i c z ł e g o , n i e m u s i to jed¬
n a k o z n a c z a ć , iż dotykają o n i istoty d u c h o w o ś c i . P r a k t y k i religij¬
n e m o g ą w y n i k a ć z e z ł y c h motywacji: c h c ę u n i k n ą ć p i e k ł a , p r a g n ę
m i e ć dobre s a m o p o c z u c i e , zrobić d o b r e w r a ż e n i e n a sąsiadach, nie
m a m o c h o t y s ł u c h a ć z r z ę d z e n i a żony... Jeśli moje d o b r e u c z y n k i nie

wynikają z p o g ł ę b i o n e j relacji z B o g i e m , j e s t e m p o d o b n y do golfisty,

k t ó r y k o n c e n t r u j e się, by o d p o w i e d n i o p o c h y l i ć głowę, zgiąć prawe
k o l a n o i nadgarstki, ale z a p o m i n a o t y m , że c e l e m gry jest wbicie
p i ł e c z k i na pole i trafienie do d o ł k a .

D u c h o w o ś ć , w tradycji chrześcijańskiej, r o z p o c z y n a się od

Boga, a nie od mojego j a . P a t r z ą c od strony psychologii, powiemy, że
r o z p o c z y n a się o n a od nas, ale w t y m sensie, że w p e w n y m m o m e n ¬
cie z a c z y n a m y o d c z u w a ć naszą n i e k o m p l e t n o ś ć , naszą s a m o t n o ś ć ,
nasze wielkie o g r a n i c z e n i a , r o z c z a r o w a n i e t y m , co b ł y s z c z y i uwo¬
dzi, nasze p r a g n i e n i e czegoś czy kogoś, k t o m o ż e n a s prawdziwie

w y p e ł n i ć . Ś w i a d o m i e bądź n i e , poszukujemy Boga.

D o b r a N o w i n a zawarta w P i ś m i e Świętym, to c u d o w n a wiado¬

m o ś ć , że Bóg nas szuka. K i e d y A d a m i Ewa ukryli się w rajskim
ogrodzie, Bóg z a c z ą ł ich szukać. „ G d z i e j e s t e ś ? " — pyta Stwórca.
T a k j a k gdyby c h c i a ł powiedzieć: „Tęsknię za tobą". D e l i k a t n e py¬
t a n i e o b n a ż a g r z e c h i oszustwo, ale r o z p o c z y n a też p r o c e s ulecze¬
nia. Bóg m ó w i : „ C z y m o ż e m y p o r o z m a w i a ć ? C z y m o ż e m y z a c z ą ć

wszystko o d nowa?". T a d y n a m i k a o b e c n a jest n a wielu k a r t a c h

P i s m a Świętego, od historii o g r z e c h u p i e r w o r o d n y m do Jezusowej

przypowieści o zagubionej owieczce. Pojawia się również w scenie,
gdy Jezus m ó w i : „ O t o stoję u drzwi i k o ł a c z ę : jeśli k t o posłyszy mój
g ł o s i drzwi otworzy, wejdę do niego i b ę d ę z n i m w i e c z e r z a ł , a on ze

M n ą " (Ap 3,20). D r z w i to symbol ludzkiego serca. Z w r ó ć c i e uwagę,

k t o podejmuje inicjatywę. T o C h r y s t u s , k t ó r y p r z y c h o d z i , k o ł a c z ą c

do naszych drzwi i wołając nas. My m u s i m y otworzyć mu drzwi
naszego serca, a to m o ż n a zrobić tylko od środka. Tylko my, z wła¬
snej, n i e p r z y m u s z o n e j woli j e s t e ś m y w stanie to u c z y n i ć . L e c z jeśli
się odważymy, On wejdzie do środka i b ę d z i e j a d ł z n a m i p o s i ł e k .

W s p ó l n y p o s i ł e k n a Bliskim W s c h o d z i e jest s y m b o l e m szczególnej
przyjaźni. I z n ó w p o w r a c a m y do istoty d u c h o w o ś c i : do osobistego
związku z B o g i e m .

A z a t e m , Bóg zawsze wyciąga do nas rękę, zapraszając nas. To

pierwszy k r o k n a d r o d z e d u c h o w o ś c i . D r u g i r u c h zależy o d nas:
m o ż e m y zignorować z a p r o s z e n i e , albo o d p o w i e d z i e ć na n i e , anga¬
żując się w osobistą relacje z B o g i e m .

K i e d y m ó w i ę , ż e m o ż e m y z i g n o r o w a ć B o ż e z a p r o s z e n i e , nie

c h o d z i mi o t o , że m u s i to być nasza ś w i a d o m a decyzja. Przez więk¬
szość czasu, j a k sądzę, j e s t e ś m y po p r o s t u zbyt r o z t a r g n i e n i albo

zajęci, żeby d o s t r z e c , że Bóg z w r a c a się do nas. S ł y s z a ł e m kiedyś,

j a k A n t h o n y d e M e l l o t ł u m a c z y ł , ż e nasze s p o ł e c z e ń s t w o daje n a m

narkotyki

usypiające naszą d u c h o w ą czujność: d o b r a konsumpcyj¬

n e , r ó ż n e formy rozrywki, p r a c ę absorbującą nas bez reszty, pra¬
g n i e n i e atrakcyjnego wyglądu, p o t r z e b ę akceptacji, władzy. K i e d y
nasze z m y s ł y i w y o b r a ź n i a kierują się w y ł ą c z n i e w tę s t r o n ę , wów¬
czas rzeczywiście t r u d n o jest w g ł ę b i a c h naszych dusz usłyszeć wo¬
ł a n i e Boga.

P R Z E B U D Z E N I E

Ale w życiu wielu ludzi następuje przebudzenie. N i e k t ó r z y mężczyź¬

ni zawsze byli ś w i a d o m y m i i w i e r n y m i c h r z e ś c i j a n a m i . Z b u d o w a l i

więź z B o g i e m p o p r z e z m o d l i t w ę , c z y t a n i e Biblii, u c z e s t n i c t w o we

mszy świętej oraz i n n y c h s a k r a m e n t a c h . I c h d u c h o w o ś ć rozwijała
i w z m a c n i a ł a się, s t o p n i o w o i regularnie. I n n i m ę ż c z y ź n i przez c a ł e

14

15

lata zadowalali się j e d y n i e z e w n ę t r z n y m i przejawami p r a k t y k i reli¬
gijnej, ale nie mieli p o c z u c i a bliskiej więzi z B o g i e m . A p o t e m któ¬
regoś d n i a przeczytali j a k ą ś książkę, usłyszeli k a z a n i e , wzięli u d z i a ł

w p o g a d a n c e na t e m a t Biblii, odbyli rekolekcje i odkryli niesamo¬
witą prawdę: m i ł o ś ć B o ż a , c u d a Ewangelii, rzeczywista o b e c n o ś ć

C h r y s t u s a w E u c h a r y s t i i to nie są tylko słowa. To g ł ę b o k i e prawdy,
k t ó r e mają m o c z m i e n i ć życie.

Jeszcze i n n i m u s z ą przeżyć dość g w a ł t o w n e p r z e b u d z e n i e : al¬

koholicy, którzy spadli n a s a m o d n o ; m ę ż c z y ź n i p o r z u c e n i przez
k o c h a n k i , k t ó r e u k a z a ł y i m ich wady c h a r a k t e r u ; m ę ż c z y ź n i , któ¬
rych kariery legły w g r u z a c h w p r o c e s a c h restrukturyzacji i reor¬
ganizacji ich firm; m ę ż c z y ź n i , k t ó r z y p r a c ę uczynili swoim b o g i e m
a p o t e m odkryli, że stracili przez to duszę; ludzie po u d a r z e albo za¬

wale serca; ci wszyscy, którzy gonili a m e r y k a ń s k i sen i w k o ń c u zo¬

stali o d a r c i ze z ł u d z e ń . W s p ó l n y wątek ł ą c z ą c y wszystkie te osoby
to u ś w i a d o m i e n i e sobie — n a g ł e bądź stopniowe — że w ich życiu
m u s i i s t n i e ć coś więcej. P o t a k i m d o ś w i a d c z e n i u ludzie zaczynają
z w r a c a ć uwagę na swój w e w n ę t r z n y świat, na to spokojne miejsce
w duszy, gdzie czeka na n i c h Bóg.

O S O B I S T E Z A A N G A Ż O W A N I E

N i e z a l e ż n i e od tego, j a k ą formę przybiera p r z e b u d z e n i e , n a s t ę p n y m
k r o k i e m jest osobiste zaangażowanie. M ó w i m y wtedy: „ P a n i e Jezu,

cokolwiek to znaczy, c h c ę Ci się p o d d a ć . N i e c h c ę żyć tylko dla siebie.

C h c ę , żebyś b y ł najważniejszą częścią mojego życia. Przyjmuję Twój

dar przyjaźni, i proszę C i ę , żebyś p o m ó g ł mi żyć tak, j a k Ty chcesz".

O b a w i a m się, że n i e k i e d y K o ś c i ó ł katolicki w niewystarczający

sposób p o d k r e ś l a ł d y n a m i k ę osobistego z a a n g a ż o w a n i a . Być m o ż e
byliśmy z a n a d t o zajęci p o p r a w i a n i e m liturgii, z m i a n ą organizacji

K o ś c i o ł a i m o t y w o w a n i e m ludzi do d z i a ł a n i a na rzecz sprawiedli¬

wości s p o ł e c z n e j . To wszystko jest bez wątpienia k o n i e c z n e , ale mu¬

simy uważać, byśmy nie zagubili istoty rzeczy. Biskup R a y m o n d
L u c k e r z N e w U l m ( M i n n e s o t a ) zauważył kiedyś, że katolików na¬
u c z o n o zasad i d o k t r y n , ale n i e n a u c z o n o ich r a d o ś c i p o s i a d a n i a
osobistej więzi z J e z u s e m C h r y s t u s e m .

Wszyscy z n a m y m ę ż c z y z n , k t ó r z y ciężko pracują i są odpowie¬

d z i a l n y m i , d o b r y m i o j c a m i r o d z i n . R e g u l a r n i e c h o d z ą n a m s z e
święte a nawet raz czy dwa razy w r o k u przystępują do spowiedzi.

Ale w ich religii n i e ma serca, nie ma e n t u z j a z m u . Religia jest dla

n i c h j a k oddzielna p r z e g r ó d k a , z której nigdy n i c nie przedostaje się
do i n n y c h p r z e g r ó d e k ich życia. I c h u d z i a ł w życiu parafii o g r a n i c z a
się do ustawiania stoisk p o d c z a s c o r o c z n e g o festiwalu. I c h wiedza
0 religii pozostaje na p o z i o m i e s z k o ł y podstawowej czy g i m n a z j u m .
C h ę t n i e u c z e s t n i c z ą w k u r s a c h , by lepiej wykonywać swoją p r a c ę ,
ale nigdy n i e myślą o z r o b i e n i u czegoś p o d o b n e g o w k o n t e k ś c i e swej

wiary chrześcijańskiej. Ci m ę ż c z y ź n i n a l e ż ą do wielkiej a r m i i nie¬

dzielnych katolików,

p o s ł u s z n i e w l o k ą c y c h się po d r o d z e prowadzą¬

cej do zbawienia.

W ł a ś n i e dlatego wielu m ę ż c z y z n m ó w i : „ M u s i być coś więcej".

1 mają rację. D u c h o w o ś ć p o w i n n a być ź r ó d ł e m energii i życiowej

siły, a nie kulą u nogi. Jezus p o w i e d z i a ł : „Ja p r z y s z e d ł e m po t o , aby

[owce] m i a ł y życie i m i a ł y je w obfitości" (J 10,10). M ę ż c z y ź n i zwie¬

rzali mi się z c u d o w n y c h rzeczy, j a k i e z a c z ę ł y im się p r z y d a r z a ć ,

kiedy otworzyli się na osobisty związek z B o g i e m . Z a c z ę l i dostrze¬
gać B o ż ą o b e c n o ś ć i m i ł o ś ć w n o w y sposób: „Myślę, że w i e d z i a ł e m

dużo na temat Boga — m ó w i ą — ale t e r a z znam Boga". Postrzegają
Jezusa C h r y s t u s a j a k o swego przyjaciela, k t ó r y idzie z n i m i , kieru¬

je n i m i w p o d e j m o w a n i u decyzji, w z m a c n i a ich w chwilach stresu.

Stwierdzają, że ł a t w o im p r z y c h o d z i r o z m a w i a ć z N i m w m o d l i t w i e .
S ł o w a P i s m a Świętego nabierają nowego, osobistego z n a c z e n i a . Za¬
miast m a r t w i ć się t a k b a r d z o swoimi p r o b l e m a m i , czują g ł ę b o k i
spokój i ufność, że B o ż a m o c im p o m o ż e . N a w e t ich o g r a n i c z e n i a

oraz b ł ę d y n i e wydają się j u ż t a k wielkie, p o n i e w a ż w g ł ę b i swego

jestestwa czują się k o c h a n i i a k c e p t o w a n i .

Ł Ą C Z Y Ć D U C H O W O Ś Ć Z Ż Y C I E M

U m o c n i o n y o b e c n o ś c i ą C h r y s t u s a i d a r a m i D u c h a Świętego, m꿬

czyzna jest gotów na czwarty krok: na stworzenie wizji i stylu życia

z g o d n e g o ze z o b o w i ą z a n i e m , j a k i e w y n i k a z życia duchowego. Za¬
m i a s t t r z y m a ć wszystko w o d d z i e l n y c h szufladkach, z a c z y n a ł ą c z y ć

16

17

ich zawartość — najpierw w umyśle, p o t e m w swoich decyzjach. Z a ­
c z y n a zadawać sobie nowe p y t a n i a . Jak Bóg patrzy na t e n p r o b l e m ?
Jaki jest Jego s t o s u n e k do kwestii seksualności? Jak moja p r a c a wią­
że się z szerszym p l a n e m B o ż y m , p r z e z n a c z o n y m dla m n i e i dla

świata? Jak Bóg patrzy na moje m a ł ż e ń s t w o , na moje dzieci, na t o ,

j a k i m j e s t e m r o d z i c e m ? Czego uczy C h r y s t u s o ludzkich związkach

i o r a d z e n i u sobie z t r u d n y m i ludźmi?

Z a m i a s t opierać się na swoich w ł a s n y c h osądach i p r z e c z u c i a c h ,

m ę ż c z y z n a szuka o p a r c i a w m o d l i t w i e , w lekturze Biblii i w in¬
nych ź r ó d ł a c h d u c h o w y c h , a t a k ż e szuka rady u ludzi głębszej wia¬
ry. S t o p n i o w o z a c z y n a dostrzegać, że jego czyny i decyzje muszą
być spójne z wiarą. To w ł a ś n i e w t y m miejscu droga m o ż e stać się
t r u d n a : c z ł o w i e k m o ż e dojść d o wniosku, ż e m u s i d o k o n a ć z m i a n
w swoim stylu życia, jeśli c h c e być wierny nowej wizji. P e w i e n m ę ż ­

czyzna p o w i e d z i a ł mi kiedyś: „ D u c h o w o ś ć b y ł a fajna, d o p ó k i nie
u ś w i a d o m i ł e m sobie, że w t e n sposób daję B o g u prawo w y m a g a ć
ode m n i e czegoś więcej!".

P o s t a w m y sprawę b a r d z o j a s n o i wyraźnie. D u c h o w o ś ć to nie

gry a n i zabawy. D u c h o w o ś ć to t r u d n a dyscyplina.

W książce A Man and His God p o d k r e ś l a ł e m z n a c z e n i e trady¬

cyjnych form ascezy chrześcijańskiej, zwłaszcza m o d l i t w y i lektury

Biblii. N a s t ę p n i e s t a r a ł e m się powiązać d u c h o w o ś ć i p e w n e kluczo¬

we sfery życia mężczyzny: obraz samego siebie, p r a c a i wypoczy¬

nek, poszukiwanie m i ł o ś c i , m a ł ż e ń s t w o i r o d z i n a , rozwiązywanie
życiowych problemów.

O D M I E N N E P O D E J Ś C I E

W niniejszej książce c h c i a ł b y m z a p r o p o n o w a ć i n n e podejście, do

którego z a i n s p i r o w a ł m n i e p r o t e s t a n c k i minister, R o b e r t H i c k s .

W książce z a t y t u ł o w a n e j Masculine Journey H i c k s opisuje swój

u d z i a ł , j a k o gościa, w talk-show. P r o w a d z ą c y p r o g r a m z a d a ł mu py¬
t a n i e : „Więc k i m jest m ę ż c z y z n a ? " H i c k s p o c z u ł , ż e krąży w o k ó ł
t e m a t u , wycofuje się, cytuje i n n y c h pisarzy, z a k ł o p o t a n y faktem,

że nie m o ż e udzielić spójnej odpowiedzi. Zastanawiając się póź¬
niej n a d t y m p y t a n i e m , p r z y p o m n i a ł sobie sześć hebrajskich słów

określających m ę ż c z y z n ę . Są to słowa z P i s m a Świętego. Autor t e n

c z y t a ł kiedyś książkę pt. The Seasons of a Mans Life D a n i e l a L e -

v i n s o n a i s p o d o b a ł a mu się zawarta t a m idea, że m ę s k o ś ć jest roz¬

m a i c i e doświadczana w r ó ż n y c h p u n k t a c h drogi życia. D z i ę k i t y m
dwóm s p o s t r z e ż e n i o m H i c k s stworzył pojęcie podróży mężczyzny,
a używając sześciu hebrajskich słów, w s k a z a ł sześciu p u n k t ó w czy

też etapów duchowego rozwoju mężczyzny.

Przyjrzyjmy się teraz szybko t y m sześciu hebrajskim s ł o w o m

oraz odpowiadającym im e t a p o m życia. P r z e d s t a w i m y je tak, j a k to
z a p r o p o n o w a ł R o b e r t H i c k s .

'Adam {stworzony)

1

:

n i e stworzyliśmy się sami od siebie, lecz

o t r z y m a l i ś m y i s t n i e n i e dzięki stwórczej m o c y Boga. Na t y m opie¬
ra się nasza wielka g o d n o ś ć istot ludzkich: j e s t e ś m y stworzeni na
obraz Boga. Ale 'adam o z n a c z a również naszą słabość i śmiertel¬

n o ś ć ; n i e p o s i a d a m y p e ł n e j k o n t r o l i n a d n a s z y m życiem i n a s z y m
światem.

Zakar (Jalliczny):

p o d c z a s gdy 'adam m o ż e o d n o s i ć się z a r ó w n o

do mężczyzny, j a k i kobiety, zakar m ó w i o seksualnej o d r ę b n o ś c i
mężczyzny. M ę ż c z y z n a posiada fallus, ź r ó d ł o pozytywnej energii
seksualnej. T o ź r ó d ł o w y m a g a j e d n a k k o n t r o l i , z g o d n i e z p l a n e m
Bożym.

Gibbor (wojownik):

t e n aspekt m ę s k o ś c i związany jest z siłą,

walką i rywalizacją. Ta energia m u s i być skierowana ku w ł a ś c i w y m

c e l o m , gdyż w p r z e c i w n y m razie stanie się destrukcyjną siłą zarów¬
no w życiu j e d n o s t e k , j a k i s p o ł e c z e ń s t w a .

Enosh (zraniony):

prędzej czy później wojownik d o z n a r a n . Ży¬

cie m o ż e z r a n i ć m ę ż c z y z n ę na tysiące sposobów. T o , w j a k i sposób
radzi on sobie z tą raną, będzie m i a ł o g ł ę b o k i w p ł y w na jego rozwój
duchowy.

Tsh (władca):

to m ę ż c z y z n a dojrzały. On n a u c z y ł się j u ż pano¬

wać n a d swym d u c h e m , i jest w stanie sprawować w ł a d z ę dla dobra
w s p ó l n o t y — r o d z i n n e j , p r a c o w n i c z e j , obywatelskiej i kościelnej.
A j e d n o c z e ś n i e potrafi dzielić się w ł a d z ą i a u t o r y t e t e m , nie czując
przy t y m z a g r o ż e n i a dla swojej męskości.

1

K a t e g o r i e p o d a n e w n a w i a s a c h n i e s ą w i e r n y m t ł u m a c z e n i e m h e b r a j ­

s k i c h t e r m i n ó w , l e c z t e r m i n a m i z a p r o p o n o w a n y m i p r z e z H i c k a ( p r z y p . r e d . ) .

18

19

Zaken

(siwowłosy): to m ę ż c z y z n a sędziwy, p e ł e n doświadcze¬

n i a , wciąż w n o s z ą c y swój w k ł a d we w s p ó l n o t ę i przekazujący du¬

chowe dziedzictwo r o d z i n i e i s p o ł e c z e ń s t w u .

C h c ę wykorzystać podstawowe kategorie H i c k s a w p o ł ą c z e n i u

z m o i m w ł a s n y m d o ś w i a d c z e n i e m i m o i m i k a t o l i c k i m i t r a d y c j a m i

d u c h o w y m i . C z a s e m zmodyfikuję spostrzeżenia H i c k s a albo cał¬
k i e m od n i c h odejdę; w p e w n y c h m o m e n t a c h stworzę swoje wła¬
sne powiązania, zwłaszcza dotyczące Ewangelii oraz i n n y c h tek¬
stów z P i s m a Świętego. B ę d ę się również s t a r a ł p o d k r e ś l a ć kreatyw¬
ne możliwości, j a k i t r u d n e wyzwania, k t ó r e występują na k a ż d y m
etapie tej podróży.

P o d o b n i e j a k H i c k s , nie p o s t r z e g a m tych etapów w u k ł a d z i e

ściśle c h r o n o l o g i c z n y m . J a k o m ę ż c z y ź n i — m ó w i a u t o r — „żyjemy

j e d n o c z e ś n i e w wielu p u n k t a c h z a z n a c z o n y c h na tej m a p i e . Miej¬

sca postoju należy r o z u m i e ć bardziej w sensie logicznym, niż chro¬
n o l o g i c z n y m " ( H i c k s 1993, 2 8 ) . N i e jest też tak, ż e p r z e c h o d z i m y

przez poszczególne etapy, by nigdy j u ż do n i c h nie w r ó c i ć . N a s z a
p o d r ó ż to raczej p o r u s z a n i e się po okręgu. N i g d y nie przestajemy
być i s t o t a m i s t w o r z o n y m i , o b d a r z o n y m i p ł c i ą ; w ciągu życia sta¬

le m u s i m y przywoływać naszą energię wojownika i odwagę; ciągle
o d n o s i m y r a n y ; c z a s e m dobrze, a c z a s e m źle k o r z y s t a m y z naszej

władczej m o c y ; wiek s a m w sobie n i e jest w i a r y g o d n y m wskaźni¬

k i e m m ą d r o ś c i . A j e d n a k wciąż u w a ż a m te kategorie za przydatne,
p o n i e w a ż reprezentują o n e z a d a n i a , u m i e j ę t n o ś c i i wyzwania, z ja¬
k i m i m u s i m y się zmierzyć n a r ó ż n y c h e t a p a c h naszej podróży. O n e

docierają do istoty naszej duszy, p o n i e w a ż stawiają nas przed fun¬
d a m e n t a l n y m i p r o b l e m a m i życia.

To jest w ł a ś n i e t o , c z y m zajmuje się d u c h o w o ś ć .

ROZDZIAŁ D R U G I

MĘŻCZYZNA — STWORZONY

NA OBRAZ BOGA

'Adam

to pierwsze hebrajskie słowo w Biblii, k t ó r e o z n a c z a człowie¬

ka. O d n o s i się o n o z a r ó w n o do m ę ż c z y z n , j a k i kobiet — wskazuje
na t o , c z y m jest c z ł o w i e c z e ń s t w o u s a m y c h podstaw, czyli nawią¬
zuje do najbardziej szerokiego z n a c z e n i a tego t e r m i n u . Biblia wy¬
raźnie stwierdza, że n i e stworzyliśmy siebie s a m i ani n i e powsta¬
liśmy w sposób przypadkowy j a k o w y n i k ewolucji z niższych form
życia. M ó w i ę w sposób przypadkowy, p o n i e w a ż nie jest sprzeczne
z naszą wiarą p r z e k o n a n i e , że ludzie powstali w w y n i k u ewolucji
niższych gatunków. T o nie jest niemożliwe. W i e r z y m y n a t o m i a s t ,
że p r o c e s e m t y m w c u d o w n y sposób k i e r o w a ł s a m Bóg, realizując
swój stwórczy plan, i że ludzie są w p e w n y m sensie szczególnym

B o ż y m s t w o r z e n i e m .

Biblia ukazuje n a m Boga, który tworzy człowieka (hebr. adam)

z gliny czy też z b ł o t a ziemi (w języku hebrajskim słowo 'ziemia' b r z m i :

adama).

Ta gra słów dobrze odzwierciedla ziemską n a t u r ę człowieka.

Bez wątpienia człowiek nie jest Bogiem, c h o c i a ż później szatan będzie
się s t a r a ł go oszukać i s k ł o n i ć do myślenia: równy j e s t e m równy Bogu.
Ciekawe, że alkoholicy, którzy są na dobrej drodze, by wyjść z n a ł o g u ,

bardzo często powtarzają: „ M u s i m y przestać bawić się w Boga". Ano¬

n i m o w i alkoholicy mówią zazwyczaj dwie rzeczy o Bogu: po pierw¬
sze, że On istnieje; a po drugie, że człowiek nie jest Bogiem.

Najbardziej wyrazistym i j e d n o z n a c z n y m p r z e s ł a n i e m wy¬

nikającym z pierwszego r o z d z i a ł u Biblii jest prawda o g o d n o ś c i

21

c z ł o w i e k a ('adam): „ S t w o r z y ł więc Bóg c z ł o w i e k a na swój obraz, na
o b r a z Boży go stworzył: stworzył m ę ż c z y z n ę i niewiastę. Po c z y m
Bóg im błogosławił [...]" (Rdz 1,27-28).

N A S Z E D O Ś W I A D C Z E N I E W S T Y D U

Z a t r z y m a m y się przez chwilę n a d t y m w e r s e t e m biblijnym. Wie¬
le osób w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e w ogóle nie zdaje sobie sprawy
z tego, że j e s t e ś m y pobłogosławieni tą g o d n o ś c i ą d a n ą n a m przez
Boga. W p r o s t p r z e c i w n i e , wielu ludzi cierpi z p o w o d u niskiej samo¬
oceny. Ksiądz, k t ó r y prowadzi rekolekcje dla m ł o d y c h ludzi, prosi
ich, żeby sporządzili dwie listy: pierwszą ze swoimi w a d a m i i cecha¬
mi n e g a t y w n y m i , drugą — z z a l e t a m i . M ł o d z i przynoszą zazwyczaj
d ł u g i e listy c e c h negatywnych i j e d n ą albo dwie c e c h y pozytyw¬
n e . Niewątpliwie jest to etap, przez który w m ł o d o ś c i p r z e c h o d z ą

wszyscy ; tragedia polega na t y m , że wielu d o r o s ł y c h nigdy n i e jest
w stanie p o k o n a ć tej t r u d n o ś c i . O t o w s p a n i a ł a i r o n i a : A m e r y k a n i e

j a k o s p o ł e c z e ń s t w o są zdrowi, w y k s z t a ł c e n i i wpływowi, a m i m o to

cierpimy, j a k m ó w i J a m e s D o b s o n , na epidemię niższości.

O co c h o d z i ? J o h n Bradshaw w swoich t e k s t a c h i p r o g r a m a c h

telewizyjnych, używa wyrazu wstyd, żeby opisać najgłębsze u c z u c i a

wielu ludzi. P o r a z i ł m n i e żywy opis wstydu przedstawiony przez

Lewisa S m e d e s a .

Poczucie wstydu dotyczy istoty nas samych — nie j a k i c h ś złych
rzeczy, które zrobiliśmy albo powiedzieliśmy, ale tego, j a c y jeste¬

śmy.

To uczucie mówi n a m , że jesteśmy bezwartościowi. Całkowi¬

cie. I to nie jest tak, j a k gdyby kilka szwów w garniturze naszego ja
p o t r z e b o w a ł o zacerowania. C a ł y m a t e r i a ł jest podarty. Czujemy,
że naprawdę nie można nas zaakceptować. Ludzie dźwigający jarz¬
mo wstydu, to ci, których Jezus ma na myśli, kiedy z a c h ę c a utru¬
dzonych i obciążonych,

żeby zrzucili swój ciężar, by stał się on lekki

(Smedes 1993,6).

N a l e ż y z w r ó c i ć uwagę, że p o c z u c i e wstydu nie jest t y m s a m y m , co
p o c z u c i e winy. Z e w n ę t r z n a forma m o ż e być w obydwu przypad¬
k a c h b a r d z o p o d o b n a , ale r ó ż n i c e są w y r a ź n e . P r z e d e wszystkim

w i n a w y n i k a z jakiegoś d z i a ł a n i a , albo jego braku. To coś, co zrobi¬

liśmy, albo czego nie u d a ł o się n a m zrobić. A wstyd rodzi się z na¬
szej percepcji tego, k i m jesteśmy. D o k o n u j e się to w n a s z y m wnę¬
trzu. Z a m i a s t m ó w i ć : „ Z g r z e s z y ł e m , z a w i o d ł e m , z r o b i ł e m b ł ą d " ,
m ó w i m y : „Toja j e s t e m g r z e c h e m , ja j e s t e m n i e p o w o d z e n i e m , ja je¬
stem b ł ę d e m " . T o jest d o p i e r o ciężkie b r z e m i ę !

P o drugie, w i n a m o ż e być z d r o w y m o d c z u c i e m , s k ł a n i a j ą c y m

nas do skruchy, p r z e p r o s i n , n a w r ó c e n i a , p r a c y n a d sobą. N a t o m i a s t

wstyd n i e ustępuje. N i e z a l e ż n i e od tego, j a k często się s p o w i a d a m y

czy przepraszamy, wciąż czujemy się zawstydzeni. W istocie nawet
nasze oczywiste sukcesy czy wyrazy afirmacji p ł y n ą c e od i n n y c h

w najmniejszym s t o p n i u nie osłabiają tego o d c z u c i a i wydaje n a m

się, że nigdy nie b ę d z i e m y wystarczająco dobrzy.

S k ą d się bierze to u c z u c i e wstydu? Psychologowie sugerują, że¬

byśmy najpierw przyjrzeli się r o d z i n o m , z k t ó r y c h p o c h o d z i m y .

Rzeczywiście r o d z i c e o r a z i n n i c z ł o n k o w i e r o d z i n y m o g ą z n a l e ź ć
n i e z l i c z o n e sposoby, żeby n a s zawstydzać, z w ł a s z c z a wtedy, gdy
nie mają wcale t a k i e g o z a m i a r u . Dają n a m o d c z u ć , że są z nas nie¬
zadowoleni: u r o d z i l i ś m y się o b d a r z e n i n i e t a k ą p ł c i ą , jakiej oczeki¬
w a n o , m a m y n i e o d p o w i e d n i k o l o r o c z u albo włosów, nie j e s t e ś m y
wystarczająco i n t e l i g e n t n i , w y s p o r t o w a n i , a m b i t n i , za m a ł o . . . , cią¬
gle za mało...

Ksiądz-psychiatra, V i n c e n t Dwyer, o p o w i a d a przejmującą hi¬

storię o swoim d o r a s t a n i u w r o d z i n i e w N e w E n g l a n d . Jego ojciec
z a r a b i a ł na życie j a k o zbieracz m a ł ż y . Z j a k i e g o ś względu, prawdo¬
p o d o b n i e w ł a ś n i e z p o w o d u swego p o c z u c i a niższości, ciągle po¬

w t a r z a ł m ł o d e m u V i n c e n t o w i : „Jesteś g ł u p k i e m ! Nigdy nie bę¬

dziesz n i c z y m więcej niż s y n e m zbieracza m a ł ż y " . T a k więc V i n -
c e n t p o s t a n o w i ł u d o w o d n i ć swojemu ojcu, że t e n się myli. C i ę ż k o
p r a c o w a ł w szkole średniej, d o s t a ł się do collegeu, a p o t e m na studia
m e d y c z n e . N a u r o c z y s t o ś c i r o z d a n i a d y p l o m ó w a k a d e m i i medycz¬
nej b y ł o b e c n y j e g o ojciec. Po c e r e m o n i i p o d s z e d ł do V i n c e n t a i po¬

wiedział, z prawdziwą serdecznością: „Synu, c h c ę , żebyś wiedział,

j a k b a r d z o d u m n y j e s t e m z ciebie!".

V i n c e n t spojrzał na niego i p o w i e d z i a ł : „ T a t o , to pierwszy raz

w życiu, kiedy mówisz mi coś takiego. C a ł e życie s t a r a ł e ś się u t r z e ć

m i n o s a i m ó w i ł e ś , j a k b a r d z o j e s t e m g ł u p i " .

22

23

„ C o ? C z y myślisz, że nie k o c h a ł e m cię przez wszystkie te lata,

kiedy p r a c o w a ł e m i z a r a b i a ł e m na ciebie?".

„Tak, t a t o , myślę, ż e m n i e nie k o c h a ł e ś " .
„ C h ł o p c z e , n a p r a w d ę jesteś g ł u p i ! " .

M o ż e m y p r z y p u s z c z a ć , ż e ojciec V i n c e n t a p r a w d o p o d o b n i e

c h c i a ł u c h r o n i ć syna przez z a r o z u m i a l s t w e m . N a szczęście V i n c e n t
nie u w e w n ę t r z n i ł negatywnych przekazów, j a k i e o t r z y m y w a ł przez
d ł u g i czas. P r z e c i w n i e , z a m i e n i ł je w pozytywną energię, aby udo¬

w o d n i ć swojemu ojcu, że t e n jest w b ł ę d z i e . W i ę k s z o ś ć m ł o d y c h lu¬

dzi, niestety, n i e jest w stanie tego zrobić. Albo połykają te komu¬
n i k a t y n i o s ą c e balast wstydu i dorastają z c h r o n i c z n y m p o c z u c i e m
niższości, albo też obracają swój gniew przeciwko a u t o r y t e t o m .

Kolejne ź r ó d ł o wstydu t o szeroko r o z u m i a n a kultura. Jaki jest

w s p ó ł c z e s n y świecki idealny mężczyzna

7

To c z ł o w i e k po s t u d i a c h ,

d o s k o n a l e zbudowany, świetny p a r t n e r seksualny, k t ó r e m u n i e
m o ż n a się o p r z e ć , w p r a c y jest w y t r z y m a ł y i a m b i t n y , a j e d n o c z e ¬
śnie wystarczająco sprytny, żeby t r z y m a ć się z dala od k ł o p o t ó w .
Posiada ł a d n y d o m i luksusowy s a m o c h ó d , jest w y r a f i n o w a n y m
światowcem i potrafi się u b r a ć na każdą okazję. K t o m o ż e t e m u
sprostać? N i e p o w o d z e n i e n a d r o d z e d o osiągnięcia tego i d e a ł u jest
a ż nazbyt proste, n i e m a l n i e u n i k n i o n e .

L E C Z E N I E N A S Z E G O W S T Y D U

N i e c h c ę p o w i e d z i e ć , że wszyscy m ę ż c z y ź n i p o c h o d z ą z domów,

w k t ó r y c h d o m i n o w a ł a atmosfera wstydu, i że u w e w n ę t r z n i l i oni
w sobie p r z e s ł a n i e : „ n i e jesteś dość dobry". W i e l u z n i c h p o t r a f i ł o

p o r a d z i ć sobie ze swoim wstydem. O b e c n i e wielu ludzi szuka pomo¬
cy w psychoterapii. D o b r y t e r a p e u t a m o ż e p o m ó c im n a z w a ć uczu¬

cia wstydu, n i e k o m p e t e n c j i i d o t r z e ć do ich ź r ó d e ł . Przy o d r o b i n i e
szczęścia m o g ą o n i wzrastać i osiągać c o r a z większą d o j r z a ł o ś ć , wy¬

b a c z y ć t y m , którzy wpoili im p o c z u c i e wstydu, i od n o w a p r a c o w a ć

n a d p o c z u c i e m własnej wartości. Ta p r a c a m u s i o p i e r a ć się na reali¬
stycznej, nowej o c e n i e siebie s a m y c h i swoich możliwości.

T a k ż e wychowawcy i szkolni p e d a g o d z y pracują n a d t y m , aby

p o p r a w i ć s a m o o c e n ę u dzieci. To bez wątpienia g o d n e p o c h w a ł y .

L e c z w o s t a t n i m czasie pojawiły się p e w n e z a s t r z e ż e n i a o d n o ś n i e
c a ł e g o tego „ r u c h u na rzecz p o c z u c i a własnej w a r t o ś c i " . Po pierw¬
sze, zbytnie e k s p o n o w a n i e tego aspektu m o ż e d o p r o w a d z i ć do po¬
staw egoistycznych, r o s z c z e n i o w y c h , a nawet a r o g a n c k i c h . Niejed¬
n o k r o t n i e m o ż e m y obserwować dzieci lub m ł o d y c h ludzi, którzy
zachowują się tak, j a k gdyby wszystko się im n a l e ż a ł o . A n n L a n d e r s
o p o w i a d a o dziewięciolatce, k t ó r a o b w i e ś c i ł a kiedyś: „ J u t r o ucie¬
k a m z d o m u . K t o m n i e zawiezie?" P o drugie, p r z e s a d n e skupianie
się na negatywnych s k u t k a c h winy i wstydu m o ż e d o p r o w a d z i ć do
takiej sytuacji, że r o d z i c e w ogóle b ę d ą w a h a ć się, czy skarcić albo
u k a r a ć d z i e c k o za n i e o d p o w i e d n i e z a c h o w a n i e . W t e n sposób gra¬
n i c a p o m i ę d z y d o b r e m a z ł e m staje się c o r a z m n i e j w y r a ź n a . Po¬
czucie winy — nawet jeśli jest to zdrowe u c z u c i e — d o m a g a się tego,

by je uwolnić. Jak b o w i e m inaczej m o ż n a wyjaśnić o k r u t n e i ban¬

dyckie z a c h o w a n i a m ł o d y c h ludzi, którzy, z ł a p a n i przez policję,
śmieją się tylko szyderczo i zachowują się „ n a luzie"? N i e wykazu¬

ją ż a d n y c h o z n a k skruchy. W swym p o s t ę p o w a n i u n i e widzą n i c

n i e o d p o w i e d n i e g o .

I z n ó w rzut oka na p ó ł k ę w księgarni m o ż e wiele n a m powie¬

dzieć o m e n t a l n o ś c i naszej kultury. Jeśli przybysze z obcej plane¬

ty przyjrzeliby się książkom w księgarni z p o r a d n i k a m i , wyszliby

s t a m t ą d , mając w r a ż e n i e , że w c a ł y m wszechświecie nasza k u l t u r a

jest najbardziej p o c h ł o n i ę t a s a m ą sobą. Te książki mają p o m ó c lu¬

d z i o m z niską s a m o o c e n ą z a c z ą ć dostrzegać swą w a r t o ś ć . Czy moż¬
na m i e ć coś przeciwko t e m u ? Z drugiej strony dość często, j a k mi się

wydaje, t e n pozytywny efekt osiąga się w y ł ą c z e n i a p o p r z e z umniej¬

szanie z n a c z e n i a i n n y c h osób czy też i g n o r o w a n i e ich. N i e m o g ę
sobie wyobrazić, j a k coś takiego m o ż e trwale uleczyć i p r z e m i e n i ć
nasze p o c z u c i e wstydu.

T a k więc, m u s z ę z a p y t a ć , j a k a jest n a c z e l n a filozoficzna podsta¬

wa, by u z n a w a ć w a r t o ś ć człowieka? „Jesteś dobry", m ó w i ą książki

i t e r a p e u c i . „Jesteś wartościowy". „Jesteś k o c h a n y " . „Zasługujesz na
szczęście". Z g a d z a m się. Ale co u p r a w n i a ich do g ł o s z e n i a t a k i c h

t w i e r d z e ń i co sprawia, że i n n i im wierzą? Na m o c y j a k i e g o prawa
przemawiają? W swoim w ł a s n y m i m i e n i u ? W i m i e n i u C a r l a Junga?

K a r e n H o r n e y ? A b r a h a m a M a s ł o w a ? C a r l a Rogersa? Wszystkich
powyższych?

24

25

T e n s a m n i e p o k ó j d r ę c z y ł m n i e , kiedy c z y t a ł e m bestseller lat

siedemdziesiątych l'm OK, Youre OK

2

.

W y d a w a ł o mi się, że wszyst¬

ko, o c z y m c z y t a ł e m w tej książce, jest prawdą i pozostaje w dosko¬
n a ł e j h a r m o n i i z m o i m i c h r z e ś c i j a ń s k i m i p r z e k o n a n i a m i . Ale a u t o r

nie potrafił stworzyć rzeczywistego u z a s a d n i e n i a dla swojej kon¬
cepcji bycia w porządku, bycia OK. P o w t a r z a ł j e d y n i e : „to się spraw¬
dza". W e d ł u g niego, jeśli u w a ż a m , ż e j e s t e m O K (jestem wartościo¬

wą osobą) i że i n n i są r ó w n i e ż O K , to b ę d ę szczęśliwszy w swoim
w n ę t r z u i b ę d ę t r a k t o w a ć i n n y c h lepiej, niż gdybym b y ł o d m i e n n e ¬

go z d a n i a . W t a k i m razie m ó w i m y o akcie wiary — z a r ó w n o z mo¬

jej strony, j a k i ze strony terapeuty.

Później p r z e c z y t a ł e m a r t y k u ł teologa-psychologa T h o m a s a

O d e n a z a t y t u ł o w a n y Who Says Youre OK? (A kto mówi, że jesteś
w porządku?).

W b a r d z o przekonujący sposób w y k a z a ł , że przeko¬

n a n i e o w a r t o ś c i siebie s a m e g o oraz i n n y c h jest iluzoryczne, o ile
n i e jest o s a d z o n e na jakiejś większej i głębszej rzeczywistości niż
s a m o ludzkie s ł o w o . T o w ł a ś n i e D o b r a N o w i n a zawarta w P i ś m i e

Świętym, twierdzi O d e n , jest t y m najwyższym, t r a n s c e n d e n t n y m
S ł o w e m we wszechświecie — S ł o w e m B o ż y m — k t ó r e m ó w i , że je¬
steśmy w porządku, czyli wartościowi i g o d n i m i ł o ś c i . To O n o nas

b ł o g o s ł a w i i p o t w i e r d z a naszą w a r t o ś ć (por. R d z 1, 28.31).

Przyjrzyjmy się świadectwu P i s m a Świętego na t e m a t tego

uzdrawiającego i wyzwalającego S ł o w a .

* U p r o r o k a Izajasza czytamy: „Ale teraz t a k m ó w i P a n , Stwo¬

rzyciel twój, Jakubie, i T w ó r c a twój, o Izraelu: «Nie lękaj się,

bo cię w y k u p i ł e m , w e z w a ł e m cię po i m i e n i u ; tyś m o i m [... ]

P o n i e w a ż drogi jesteś w m o i c h o c z a c h , n a b r a ł e ś w a r t o ś c i i Ja
cię m i ł u j ę [...] N i e lękaj się, bo j e s t e m z t o b ą » " (Iz 43,1.4-5).

* Jezus m ó w i swoim u c z n i o m (i n a m ) : „Czyż nie sprzedają

dwóch wróbli za asa? A p r z e c i e ż ż a d e n z n i c h bez woli O j c a

waszego nie s p a d n i e na z i e m i ę . U was zaś nawet w ł o s y na

g ł o w i e wszystkie są p o l i c z o n e . D l a t e g o nie bójcie się: jesteście

2

P o l s k i e w y d a n i e : T h o m a s A. H a r r i s , W zgodzie z sobą i z. tobą: praktycz­

ny przewodnik po analizie transakcyjnej,

W a r s z a w a 1 9 7 9 ( p r z y p . t ł . ) .

ważniejsi niż wiele w r ó b l i " ( M t 10,29-31). N a l e ż y z w r ó c i ć

uwagę na słowa Jezusa: m o ż e m y być w o l n i z a r ó w n o od wsty¬
du, j a k i s t r a c h u , p o n i e w a ż Bóg c e n i nas wysoko. Brat J o h n
S h e a m ó w i , że j e d n ą z naszych największych obaw jest t o , iż
z u p e ł n i e się o n a s z a p o m n i . L e c z Jezus z a p e w n i a nas, że Bóg,

k t ó r y nie z a p o m i n a nawet o najmniejszych w r ó b l a c h , nie za¬
p o m n i t a k ż e o n a s .

* Święty Paweł pisze, że Bóg w y b r a ł nas i p o b ł o g o s ł a w i ł w Chry¬

stusie jeszcze nawet przed stworzeniem świata (por. Ef 1,3-4).

. * List św. P i o t r a p r z y p o m i n a n a m , że j e s t e ś m y „wybranym

p l e m i e n i e m , królewskim k a p ł a ń s t w e m , n a r o d e m świętym, lu¬
d e m [Bogu] na w ł a s n o ś ć p r z e z n a c z o n y m " (1 P 2,9). To o wiele

bardziej pociągające i z a c h ę c a j ą c e niż usłyszeć od kogoś sło¬
wa: „Jesteś w p o r z ą d k u ! " . A p o n i e w a ż Bóg o b d a r z y ł nas t a k
wielką godnością, św. P i o t r m ó w i : „Wszystkie troski wasze
p r z e r z u ć c i e na N i e g o , gdyż J e m u zależy na was" (1 P 5,7).

W a ż n e jest również, aby z w r ó c i ć uwagę n a t o , ż e g o d n o ś ć d a n a n a m

przez Boga p o p r z e d z a wszelkie nasze osiągnięcia i jest od n i c h nie¬
zależna. Wydaje się to szczególnie z n a c z ą c e dla nas, m ę ż c z y z n , po¬
nieważ j e s t e ś m y s k ł o n n i o c e n i a ć siebie s a m y c h n a podstawie swoich
osiągnięć. W ł a ś n i e dlatego myślę, ż e c h r z e s t n i e m o w l ą t t o p r a k t y k a
sprzeciwiająca się naszej k u l t u r z e . To świetna okazja, żeby r z u c i ć

wyzwanie c a ł e m u s p o ł e c z n e m u systemowi wartości, k t ó r y opiera

się na podstawie osiągnięć. O t o w i d z i m y m a l e ń k i e n i e m o w l ę , któ¬
r e n i e m a jeszcze a b s o l u t n i e ż a d n y c h sukcesów n a swoim k o n c i e .
I co się dzieje? R o d z i n a , K o ś c i ó ł , a nawet Bóg — wszyscy mówią, że

jest o n o b ł o g o s ł a w i o n e i wyczekiwane. „ D r o g i e d z i e c k o — m ó w i ą

— w m i a r ę u p ł y w u czasu b ę d z i e m y więcej od ciebie oczekiwać; bę¬
dziesz m i e ć z a d a n i a do w y k o n a n i a i role do w y p e ł n i e n i a . Ale teraz

wszyscy oddajemy się t o b i e , przekazując ci tę w s p a n i a ł ą n o w i n ę : je¬

steś c e n n e , jesteś święte, tylko dlatego, że jesteś d z i e c k i e m B o ż y m
i c z ł o n k i e m r o d z i n y ludzkiej".

26

27

M Ę Ż C Z Y Z N A S K A Ż O N Y I R O Z B I T Y

P i s m o Święte j a s n o ukazuje więc c z ł o w i e k a (adam), k t ó r y z o s t a ł ob¬
d a r z o n y wielką g o d n o ś c i ą — z o s t a ł stworzony na o b r a z Boga. Jed¬
n a k ż e w o d r ó ż n i e n i u od Boga c z ł o w i e k n i e jest d o s k o n a ł y . W jego
n a t u r z e są p e w n e g ł ę b o k i e i z a s a d n i c z e rany. R o b e r t H i c k s definiuje

je j a k o barbarzyństwo — c a ł y zbiór r ó ż n y c h s k ł o n n o ś c i do gloryfi¬

kacji s a m e g o siebie, do chciwości, d o m i n a c j i , ambicji, u z a l e ż n i e ń ,
p r z e m o c y itd. „ C h o c i a ż j e s t e ś m y stworzeni na o b r a z Boga — m ó w i

H i c k s — i j e s t e ś m y z d o l n i do c z y n i e n i a d o b r a , n i e k i e d y j e d n a k

w c h o d z i m y n a drogę g r z e c h u . T o t a k ż e jest możliwe".

M n i e osobiście nie p o d o b a się m e t a f o r a barbarzyńcy. N i e je¬

s t e m p r z e k o n a n y , czy p o p r a w n i e określa o n a t e n w ł a ś n i e aspekt
c z ł o w i e c z e ń s t w a (adam). Wszyscy j e d n a k wiemy, o co c h o d z i H i c k -
sowi. K t ó ż z nas n i e b y ł nigdy z a k ł o p o t a n y , czy nawet zbulwersowa¬
n y j a k i m ś s ł o w e m albo z a c h o w a n i e m , k t ó r e p r z y s z ł o m u d o g ł o w y
n i e w i a d o m o skąd? Szczególnie o d p o w i e d n i e w t y m miejscu wyda¬

ją się słowa św. P a w ł a , k t ó r y pisze o s a m y m sobie: „ N i e r o z u m i e m

b o w i e m tego, co czynię [... ] N i e czynię b o w i e m dobra, k t ó r e g o c h c ę ,

ale czynię to z ł o , którego nie c h c ę " ( R z 7,15.19). Tradycyjna nazwa
używana na określenie tej w r o d z o n e j skazy to grzech pierworodny.

W naszej n a t u r z e istnieje j a k a ś z a s a d n i c z a rysa, k t ó r a sprawia, że

j e s t e ś m y r o z d a r c i w e w n ę t r z n i e . W i e m y , ż e j e s t e ś m y p o w o ł a n i , b y

odzwierciedlać d o b r o ć i świętość Boga, lecz j e d n o c z e ś n i e jest w nas
s k ł o n n o ś ć do e g o i z m u i d o g a d z a n i a sobie.

Jakiś czas t e m u n a t k n ą ł e m się na książkę The Spirituality oflm-

perfection (Duchowość niedoskonałości)

autorstwa E r n e s t a K u r t z a

i K e t h e r i n e K e t c h a m . T y t u ł t e n b a r d z o m n i e z a i n t r y g o w a ł , ponie¬

waż zazwyczaj j e s t e ś m y s k ł o n n i myśleć o d u c h o w o ś c i j a k o o dąże¬

n i u do d o s k o n a ł o ś c i . Autorzy cytują F r a n c i s a „ F a y " V i n c e n t a , by¬
ł e g o prezesa federacji baseballu. P o w i e d z i a ł on kiedyś, że „baseball
uczy nas, j a k radzić sobie z przegraną". N a w e t dobry pałkarz, j a k
twierdzi autor, myli się dwa razy na trzy u d e r z e n i a . „Jest dla m n i e

również fascynujące — m ó w i — że w baseballu b ł ę d y są częścią gry,
częścią n i e z m i e n n e j prawdy o n a s s a m y c h " .

Ta niezmienna prawda o l u d z k i m życiu jest t a k a , że wszyscy je¬

steśmy z r a n i e n i . To jest pewien aspekt bycia 'adam. Jak p o w i e d z i a ł

kiedyś R a l p h W a l d o E m e r s o n : „Najpiękniejsze kwiaty kwitną bar¬
dzo k r ó t k o . P o t ę ż n e drzewa kiedyś zgniją. N a w e t majestatycz¬
ne góry runą. D l a c z e g o mielibyśmy się spodziewać, że 'adam jest

doskonały?".

K u r t z i K e t c h a m opowiadają h i s t o r i ę o pastorze, który z a d a ł

p y t a n i e g r u p c e dzieci: „Jeśli wszyscy dobrzy ludzie na świecie byli¬
by k o l o r u zielonego, a wszyscy źli k o l o r u czerwonego — j a k i e g o ko¬
loru w y bylibyście?". O d p o w i e d z i a ł a m u m a ł a dziewczynka: „Ojcze,
myślę, że b y ł a b y m w c ę t k i ! " .

D o s k o n a ł a odpowiedź. N i e j e s t e ś m y j e d n o r o d n i , jest w nas świa¬

t ł o i c i e m n o ś ć , p i ę k n o i brzydota, s z l a c h e t n o ś ć i p o d ł o ś ć . P r o b l e m
polega na t y m , że wielu m ę ż c z y z n n i e c h c e z m i e r z y ć się z tą nie¬
zmienną prawdą.

Wydaje się, że czasem nie potrafimy z a a k c e p t o w a ć

faktu, iż j e s t e ś m y l u d ź m i i m a m y s ł a b o ś c i . Z b y t ł a t w o zgodziliśmy
się na i r r a c j o n a l n e w y m a g a n i a kultury. Myślimy, że być mężczy¬
z n ą to z n a c z y być silnym, o p a n o w a n y m i o d n o s i ć sukcesy. W t a k i c h
p r z e k o n a n i a c h m a ł o zostaje miejsca n a ludzką p o m y ł k ę , n a błędy,
na grzechy. Czy m o ż e nas dziwić t o , że t a k wielu m ę ż c z y z n dźwiga
b r z e m i ę wstydu i wątpliwości, że wiele osób stara się d o r ó w n a ć nie¬
osiągalnym i d e a ł o m ? Lepiej byłoby, gdyby potrafili oni z a a k c e p t o w a ć
siebie j a k o 'adam — istoty ziemskie, skażone, o g r a n i c z o n e , a m i m o
to n o s z ą c e w sobie g o d n o ś ć oraz iskrę p o c h o d z ą c ą od Boga...

Kolejna niezmienna prawda, którą 'adam m u s i z a a k c e p t o w a ć ,

t o fakt, ż e c z ł o w i e k jest istotą śmiertelną. N i e ł a t w o p r z y c h o d z i m u

z m i e r z y ć się z tą rzeczywistością, z w ł a s z c z a we w s p ó ł c z e s n y m spo¬
ł e c z e ń s t w i e . W 1975 r o k u psychiatra E r n e s t B e c k e r n a p i s a ł książkę
The Denial ofDeath,

w której w y k a z a ł , w j a k i sposób, kolektywnie

oraz indywidualnie, t r a c i m y wiele siły psychicznej, aby o c h r o n i ć
siebie przed s t r a c h e m w o b e c śmierci. Jakiś czas t e m u w telewizji b y ł

p r o g r a m , w k t ó r y p o k a z y w a n o , że c z ł o w i e k m o ż e z a m r o z i ć swoje

c i a ł o po ś m i e r c i i p r z e c h o w y w a ć na wypadek, gdyby n a u k a o d k r y ł a

kiedyś eliksir, k t ó r y uleczy wszystko, ożywi c z ł o w i e k a i pozwoli mu
żyć w i e c z n i e .

Biblia daleka jest od t a k i c h z ł u d z e ń . C z ł o w i e k (adam) jest

ś m i e r t e l n y ze swej natury. Jego i s t n i e n i e nie jest j e g o d z i e ł e m a n i
p r o c e s e m s a m o p o d t r z y m u j ą c y m się. Czas, o k o l i c z n o ś c i i s a m fakt

jego ś m i e r c i są od niego c a ł k o w i c i e n i e z a l e ż n e . P s a l m 49 to refleksja

28

29

dotycząca g ł u p o t y c z ł o w i e k a , który myśli, ż e b o g a c t w o m o ż e ochro¬
n i ć go przed śmiercią.

N i k t b o w i e m siebie s a m e g o nie m o ż e wykupić
ani nie uiści B o g u ceny swego wykupu.

[Każdy] b o w i e m widzi: m ę d r c y umierają,

tak j e d n a k o w o ginie g ł u p i i prostak,
zostawiając o b c y m swoje b o g a c t w a .

Bo c z ł o w i e k n i e b ę d z i e t r w a ł w dostatku,

p r z y r ó w n a n y jest do bydląt, k t ó r e giną

(Ps 49,8.11.13).

W e d ł u g H i c k s a t o m ę ż c z y ź n i s ą szczególnie s k ł o n n i d o tego, żeby

n e g o w a ć swoją ś m i e r t e l n o ś ć : „Myślimy, że b ę d z i e m y żyć wiecz¬
nie; że nigdy nie b ę d z i e m y m i e ć a t a k u serca, że nie s t r a c i m y na¬
szych u m i e j ę t n o ś c i , zdrowia, czy r o z u m u . Ale prędzej czy później
m u s i m y z m i e r z y ć się z zaskakującym o d k r y c i e m , że t r z e b a u m i e ć
przeżyć życie w g r a n i c a c h w y z n a c z a n y c h przez t c h n i e n i e i ś m i e r ć "

(Hicks 1993, 38).

S a m m i a ł e m okazję zaobserwować t ę s k ł o n n o ś ć d o negowania

śmiertelności. B a r d z o wielu m ę ż c z y z n , j a k mi się wydaje, u n i k a od¬

wiedzania chorych. S a m i ignorują s y m p t o m y c h o r ó b i unikają leka¬

rzyjak zarazy, by użyć tej niezdarnej metafory. Dlaczego? Prawdo¬
p o d o b n i e dlatego, że to wszystko p r z y p o m i n a o śmierci. „ C z a s e m

— powiedział kiedyś G a r r i s o n Keillor — musisz spojrzeć rzeczywi¬
stości prosto w oczy i zaprzeczyć j e j ! " . G ł ę b o k o j e d n a k wierzę, że jeśli

zaakceptujemy fakt naszej śmiertelności, s t a n i e m y się wolni i będzie¬
my mogli żyć p e ł n i ą w granicach pomiędzy tchnieniem a śmiercią.

T R O S K A O Z D R O W I E

J e d n y m z m o i c h a k t u a l n y c h zajęć jest k i e r o w a n i e p r o g r a m e m opie¬
ki z d r o w o t n e j dla m o i c h w s p ó ł b r a c i - k a p u c y n ó w . M u s i a ł e m sporo
p r z e c z y t a ć i p r z e p r o w a d z i ć wiele r o z m ó w ze specjalistami na te¬
m a t o c h r o n y zdrowia opartej n a z a p o b i e g a n i u c h o r o b o m . D o b r e

zdrowie to dar Boży, k t ó r y o t r z y m u j e m y w g e n a c h od naszych ro¬

dziców. M i m o t o jest o n o r ó w n i e ż o w o c e m p e w n y c h podstawowych
nawyków życiowych, n a d k t ó r y m i m o ż e m y w dużej m i e r z e pano¬

wać. C h o d z i o t o , by nie palić, by z a p e w n i ć sobie o d p o w i e d n i ą ilość

snu, by d o b r z e się odżywiać, r e g u l a r n i e uprawiać sport, c h o d z i ć do

lekarza i — na ile to możliwe — r e d u k o w a ć stres. J e d n y m s ł o w e m

— wieść życie p e ł n e równowagi. Te dwa o s t a t n i e aspekty o m ó w i ę
szerzej w n a s t ę p n y m rozdziale, a t e r a z m o ż e p o w i e m kilka słów
o p o z o s t a ł y c h e l e m e n t a c h prewencji z d r o w o t n e j .

N i e p a l e n i e . B a d a n i a n a u k o w e w b e z s p r z e c z n y s p o s ó b wyka¬

zują, że p a l e n i e to j e d e n z c z y n n i k ó w wysokiego ryzyka jeśli cho¬

dzi o c h o r o b y serca, j a k r ó w n i e ż wiele p o s t a c i n o w o t w o r u . B a r d z o

współczuję m ę ż c z y z n o m , k t ó r z y są u z a l e ż n i e n i od palenia. Ze¬

rwanie z t y m n a ł o g i e m m o ż e być b a r d z o t r u d n e , ale m a m nadzie¬

j ę , że p o d e j m ą o n i t e n w y s i ł e k i poszukają p o m o c y , jeśli będzie to

konieczne.

O d p o w i e d n i a i l o ś ć snu. W ś r ó d ludzi występują b a r d z o duże

r ó ż n i c e , jeśli c h o d z i o w y m a g a n ą ilość snu. M ó w i ą c ogólnie, do¬
r o s ł y c z ł o w i e k potrzebuje o k o ł o s i e d m i u g o d z i n snu d z i e n n i e , lecz
każdy z nas m u s i z n a l e ź ć o p t y m a l n y dla siebie czas. Niestety, wielu

ludzi pozbawia się p o t r z e b n y c h im g o d z i n snu, aby n a d ą ż y ć z pracą,
której się podjęli, albo k t ó r ą pozwolili sobie n a r z u c i ć .

O d ż y w i a n i e . J e d z e n i e to bez wątpienia j e d n a z największych

przyjemności w życiu. Ale w dzisiejszych czasach coraz więcej ludzi
uczy się, jak jeść mądrze. O z n a c z a t o , najprościej rzecz ujmując, rezy¬
gnację z czerwonego mięsa, p r o d u k t ó w n a b i a ł o w y c h , słodyczy i ciast,
oraz z żywności przetworzonej. C h o d z i tutaj o t o , by j e ś ć więcej owo¬
ców, warzyw i p e ł n e z i a r n o ; by zastąpić, zawsze, gdy to możliwe, pro¬
dukty wysokotłuszczowe ich o d p o w i e d n i k a m i n i s k o t ł u s z c z o w y m i .
N a d m i e r n a waga zwiększa również ryzyko c h o r ó b serca i podwyż¬
szonego ciśnienia krwi. M ę ż c z y ź n i , którzy mają p r o b l e m z kontro¬
l o w a n i e m swojej wagi, m o g ą uzyskać p o m o c w o ś r o d k a c h walki
z nadwagą, u swojego lekarza, albo u zarejestrowanego dietetyka.

Ć w i c z e n i a fizyczne. B a d a n i a wykazują, że r e g u l a r n e , umiarko¬

w a n e ć w i c z e n i a fizyczne u r u c h a m i a j ą c e d ł u g i e m i ę ś n i e t o g ł ó w n y

c z y n n i k zapewniający u t r z y m a n i e dobrego s t a n u zdrowia. W a r t o

więc z a p e w n i ć sobie c o d z i e n n i e dwadzieścia m i n u t na rowerze do

30

31

ć w i c z e ń albo trzydzieści m i n u t spaceru w u m i a r k o w a n y m t e m p i e .
C i , którzy m o g ą r o b i ć to c o d z i e n n i e , czy c h o ć b y 3-4 razy tygodnio¬

wo, wyrządzą wielką przysługę swojemu sercu, p ł u c o m , systemowi

k r ą ż e n i a i u k ł a d o w i t r a w i e n n e m u . Wszystkie p r z e p r o w a d z o n e ba¬
d a n i a wykazują, że nigdy nie jest za p ó ź n o , żeby z a c z ą ć .

R e g u l a r n e wizyty u l e k a r z a . C a ł a literatura, j a k ą przeczy¬

t a ł e m , p o d k r e ś l a z n a c z e n i e z d r o w o t n y c h b a d a ń prewencyjnych.
W i ę k s z o ś ć fachowców zajmujących się opieką z d r o w o t n ą zaleca,
żeby m ę ż c z y ź n i , którzy przekroczyli pięćdziesiąty rok życia, raz
w r o k u poddawali się szczegółowej k o n t r o l i m e d y c z n e j . Nowocze¬

sne m e t o d y b a d a ń sprawiają, że dziś tego t y p u k o n t r o l e nie są j u ż
t a k ą męką, j a k dawniej. Podstawowe b a d a n i e obejmuje z m i e r z e n i e

ciśnienia krwi oraz z b a d a n i e serca i p ł u c . J e d n a p r ó b k a krwi po¬

zwala sprawdzić p o z i o m c h o l e s t e r o l u i c u k r u oraz wykryć nowo¬
twór prostaty. Bezinwazyjny test t y p u H e m o c c u ł t pozwala wykryć

n o w o t w ó r o k r ę ż n i c y czyli jelita grubego.

Z a t r z y m a ł e m się przez chwilę przy z a g a d n i e n i u prewencyjnej

o c h r o n y zdrowia, p o n i e w a ż widzę b e z p o ś r e d n i związek p o m i ę d z y

troską o nasze zdrowie a duchowością. N a s z e c i a ł o , bądź co bądź,

jest sługą naszego d u c h a . Jeśli je zaniedbujemy albo n a d m i e r n i e eks¬

ploatujemy, wtedy z m n i e j s z a m y jego z d o l n o ś ć do w y p e ł n i a n i a z a d a ń
powierzonych n a m przez Boga. W ó w c z a s nie troszczymy się odpo¬

w i e d n i o o dar Boży. Wszyscy wiemy, co się dzieje, kiedy lekceważymy

niepokojące objawy w funkcjonowaniu naszego s a m o c h o d u albo nie

wykonujemy regularnych zabiegów konserwacyjnych. Po d ł u ż s z y m

czasie czeka nas r e m o n t generalny i n i e m a ł y r a c h u n e k . O ileż bar¬
dziej zasada ta sprawdza się w o d n i e s i e n i u do troski o nasze c i a ł o .

S T W O R Z O N Y D O Ż Y C I A W Z W I Ą Z K U

Kolejna prawda o c z ł o w i e k u (adam) to fakt, że z o s t a ł on stworzony
do życia w związku. N i e p o w i n i e n żyć w o d o s o b n i e n i u , ale w har¬
m o n i i z i n n y m i l u d ź m i , ze swoim ś r o d o w i s k i e m i z B o g i e m . Bi¬

blia uczy tej prawdy w b a r d z o prosty i poruszający sposób. Stwór¬

ca m ó w i wprost: „ N i e jest d o b r z e , żeby m ę ż c z y z n a b y ł s a m , uczy¬
n i ę m u z a t e m o d p o w i e d n i ą dla niego p o m o c " ( R d z 2,18). N a s t ę p n i e

Bóg tworzy kobietę, przyprowadza ją do m ę ż c z y z n y (adam) i b ł o ¬

gosławi ich związek obejmujący c i a ł o i d u c h a (por. R d z 2,22-23).
W t a k i w ł a ś n i e sposób Biblia uczy, że ludzka m i ł o ś ć , braterstwo,
seks, m a ł ż e ń s t w o i dzieci — wszystko to są dary B o ż e .

Oczywiście, m a ł ż e ń s t w o i r o d z i n a to nie są j e d y n e więzi, któ¬

re ł ą c z ą ludzi ze sobą nawzajem. W P i ś m i e Świętym często poja¬

wia się stwierdzenie, że k a ż d y c z ł o w i e k ('adam) jest p o w o ł a n y do
tego, by troszczyć się o i n n y c h . Bóg k a r c i K a i n a , kiedy t e n ucieka od

o d p o w i e d z i a l n o ś c i za swojego b r a t a (por. R d z 4,9). P r o r o c y zawsze

występowali przeciw z w i e r z c h n i k o m Izraela, gdy ci dopuszczali

się z a n i e d b a ń czy nawet otwarcie uciskali ludzi b i e d n y c h , żyjących
n a m a r g i n e s i e s p o ł e c z e ń s t w a . K i e d y n i e k t ó r z y z e s ł u c h a c z y Jezusa
chcieli o g r a n i c z y ć obowiązek wzajemnej troski do g r a n i c naszego

plemienia,

N a u c z y c i e l o p o w i e d z i a ł im przypowieść o d o b r y m Sa¬

m a r y t a n i n i e . A p o t e m p o p r o s i ł uczniów, żeby n i e o g r a n i c z a l i swo¬

jej m i ł o ś c i tylko do tych, k t ó r z y odwdzięczą im się t y m s a m y m , lecz

by b ł o g o s ł a w i l i i m o d l i l i się nawet za tych, k t ó r z y wyrządzają im
krzywdę (por. Łk 6,27-35).

Ale t r o s k a c z ł o w i e k a rozciąga się również na c a ł e stworzenie.

M ę ż c z y z n a i kobieta zostali stworzeni na obraz Boga (por. R d z 1,27)
i dlatego są Jego p r z e d s t a w i c i e l a m i na ziemi. D l a t e g o Bóg „wziął
[... ] c z ł o w i e k a i u m i e ś c i ł go w ogrodzie E d e n , aby u p r a w i a ł go i do¬

g l ą d a ł " ( R d z 2,15). T a k więc c z ł o w i e k (adam) ma k o n t y n u o w a ć

Boże d z i e ł o stworzenia i d o p r o w a d z i ć je do d o s k o n a ł o ś c i . Ma trosz¬
czyć się o środowisko. Kiedy Biblia m ó w i , że Bóg d a ł c z ł o w i e k o w i
('adam)

w ł a d z ę n a d resztą stworzenia (por. R d z 1,28), nie o z n a c z a

t o prawa d o z a w ł a s z c z a n i a sobie n a t u r a l n y c h zasobów z i e m i , b o t o
p r o w a d z i ł o b y do wyginięcia b a r d z o wielu g a t u n k ó w drzew, roślin
i zwierząt. Bóg prosi raczej, by c z ł o w i e k m ą d r z e k o r z y s t a ł z tych
zasobów, żeby je c h r o n i ł , u t r z y m y w a ł ekologiczną r ó w n o w a g ę pla¬
n e t y i t r o s z c z y ł się o jej stan. Kiedyś ta p l a n e t a będzie d o m e m dla
naszych dzieci, w n u k ó w i wszystkich przyszłych p o k o l e ń .

Papież J a n P a w e ł II p r z y p o m i n a te biblijne prawdy w e n c y k l i c e

Laborem Exercens.

M ó w i o p o t r z e b i e stworzenia przemyślanej teo¬

logii ludzkiej pracy. J e d n y m s ł o w e m , papież p r z y p o m i n a , że Bóg
p o s t a n o w i ł u c z y n i ć nas p a r t n e r a m i w ciągłe trwającym m i s t e r i u m
stworzenia. Kiedyś j u ż o t y m p i s a ł e m .

32

33

Kiedy ludzie odkrywają lekarstwa na różne choroby, kiedy znaj¬
dują terapie zapobiegające p r o b l e m o m psychicznym i emocjo¬
n a l n y m , kiedy tworzą lepsze i bezpieczniejsze środki t r a n s p o r t u ,

kiedy rozwijają metody uprawy roli, budują czystsze i zdrowsze
miasta, kiedy znajdują lesze sposoby k o m u n i k o w a n i a się i prze¬
kazywania informacji, kiedy wyposażają wszystkich obywate¬
li w wiedzę i umiejętności p o t r z e b n e dla konstruktywnej pracy

— w tych i tysiącach innych sposobów angażują się w zadania, któ¬
re są naprawdę święte, ponieważ stanowią realizację planu Bożego
(Pable 1988,62-63).

W n a t u r z e c z ł o w i e k a leży t a k ż e u t r z y m y w a n i e stałej więzi z Bo¬

giem. T r a g i c z n e jest t o , że zbyt wielu m ę ż c z y z n poświęca dużą część

swego życia, starając się u c i e c od tego związku. Z czego to wynika?
N i e k t ó r z y ludzie, być m o ż e , boją się tego, o co Bóg m o ż e ich popro¬
sić. I n n i mają b ł ę d n e w y o b r a ż e n i e o Bogu: obraz Boga, j a k i pozna¬
li albo j a k i im p o k a z a n o , to k a r y k a t u r a ; przedstawia o n a surowe¬
go, wymagającego S t w ó r c ę , k t ó r y jest z d o l n y z e p s u ć k a ż d ą zabawę.
C z a s e m w naszej m e n t a l n o ś c i pojawia się p r z e ś w i a d c z e n i e , że Bóg
to coś dobrego dla kobiet, e w e n t u a l n i e dla p ł a c z l i w y c h i niesamo¬

dzielnych m ę ż c z y z n . N i e k i e d y z kolei d u m a , arogancja czy grzeszne
przywiązania nie pozwalają m ę ż c z y z n o m w p u ś c i ć Boga do swego
życia.

N i e wierzę, b y ktokolwiek m ó g ł doświadczyć p e ł n i swego życia

bez właściwej relacji z B o g i e m . P o d o b n i e j a k R o b e r t H i c k s wierzę,
że wszyscy m ę ż c z y ź n i są „ z a p r o s z e n i przez Chrystusa". Kiedy tyl¬

ko zrozumieją, że chrześcijaństwo to osobista więź z C h r y s t u s e m
i b ę d ą w s t a n i e d o s t r z e c Jego zdrową m ę s k ą s t r o n ę , wówczas znajdą
u z d r o w i e n i e .

Bez zaakceptowania egzystencjalnej prawdy o naszej naturze istot
stworzonych przez i dla naszego Ojca Niebieskiego, nie m o ż e m y

być t a k i m i m ę ż c z y z n a m i , j a k i m i powinniśmy. To początek, pierw¬

szy przystanek w męskiej podróży po ścieżkach duchowości. Jeśli
nie r o z p o c z n i e m y od tego miejsca, nie m o ż e m y dalej się rozwijać.
Bez tego związku nie będziemy mogli wzrastać i odpowiedzieć na
nasze p o w o ł a n i e (Hicks 1993, 35).

ROZDZIAŁ T R Z E C I

MĘŻCZYZNA I SEKSUALNOŚĆ

— CZY ANATOMIA JEST

NASZYM PRZEZNACZENIEM?

Hebrajskie słowo 'adam zawiera w sobie podstawową prawdę na te¬
m a t tego, c o t o z n a c z y być m ę ż c z y z n ą . P r z y p o m i n a n a m , ż e t o Bóg

nas stworzył, a nie my s a m i ; że n a l e ż y m y do tego świata, j e s t e ś m y
o g r a n i c z e n i , słabi, ś m i e r t e l n i , a m i m o to n o s i m y w sobie g o d n o ś ć
d a n ą n a m przez Boga oraz n i e ś m i e r t e l n ą duszę. N i e j e s t e ś m y stwo¬
rzeni do życia w s a m o t n o ś c i lecz do życia w relacji z i n n y m i l u d ź m i ,

ze światem i z B o g i e m . S ł o w o 'adam jest więc t e r m i n e m posiadają¬

c y m wiele z n a c z e n i o w y c h .

Kiedy s p o g l ą d a m y na drugie hebrajskie s ł o w o oznaczające

w Biblii m ę ż c z y z n ę , widzimy, że ma o n o o wiele bardziej sprecy¬
z o w a n e z n a c z e n i e . To t e r m i n zakar — o d n o s i się on b e z p o ś r e d n i o

d o m ę s k i e g o n a r z ą d u p ł c i o w e g o , d o fallusa. R d z e ń z n a c z e n i o w y

tego słowa o z n a c z a „być o s t r y m " albo „być szpiczastym", p o d c z a s
gdy jego żeński o d p o w i e d n i k — neqevah — t ł u m a c z y m y j a k o „być
p r z e w i e r c o n y m " albo „być przebitym". W P i ś m i e Świętym słowo
zakar

pojawia się osiemdziesiąt dwa razy w o d n i e s i e n i u do mężczy¬

zny j a k o przeciwstawienia kobiety. „ I n n y m i słowy — m ó w i R o b e r t

H i c k s — P i s m o Święte w z d e c y d o w a n y sposób umiejscawia m ę s k ą

t o ż s a m o ś ć i s e k s u a l n o ś ć w a n a t o m i i , a nie w psychologii czy so¬

cjologii" ( H i c k s 1993, 4 8 ) . Biblijne s ł o w o zakar p r z y p o m i n a n a m :

35

„ J e s t e m m ę ż c z y z n ą n i e z a l e ż n i e od tego, czy t a k i m się czuję, albo

czy robię cokolwiek, co w k u l t u r z e , do której n a l e ż ę , u w a ż a n e jest
za męskie". N i e z n a c z y to j e d n a k , że m ę ż c z y z n a jest c a ł k o w i c i e de¬
finiowany przez swoją p ł e ć biologiczną. To b y ł o b y w y p a c z e n i e m bi¬

blijnej idei. Wydaje mi się, że jest to p r z e k o n a n i e zbyt wielu m꿬

czyzn w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e . T y m c z a s e m a n a t o m i a i seksual¬
n o ś ć — c h o ć w z a s a d n i c z y s p o s ó b d e t e r m i n u j ą czyjąś t o ż s a m o ś ć
— n i e m o g ą być o d e r w a n e od d u c h o w o ś c i c z ł o w i e k a .

ZAKAR

J A K O S Y M B O L O D D A N I A S I Ę B O G U

W myśli biblijnej fallus nie b y ł j e d y n i e o r g a n e m k o j a r z o n y m z czyn¬
n o ś c i a m i p ł c i o w y m i , lecz o z n a c z a ł t a k ż e rzeczywistość duchową:
b y ł s y m b o l e m o d d a n i a się Bogu. T e n s y m b o l i z m w i d a ć w y r a ź n i e
we f r a g m e n c i e Księgi Rodzaju, gdzie m o w a o p r z y m i e r z u .

A gdy Abram m i a ł dziewięćdziesiąt dziewięć lat, u k a z a ł mu się

P a n i r z e k ł do niego: «Jam jest Bóg Wszechmogący. S ł u ż Mi i bądź
nieskazitelny, c h c ę bowiem zawrzeć moje przymierze p o m i ę d z y
M n ą a tobą i dać ci n i e z m i e r n i e liczne p o t o m s t w o [...].Ty zaś, a po

tobie twoje p o t o m s t w o przez wszystkie pokolenia, zachowujcie
przymierze ze M n ą . P r z y m i e r z e , które będziecie zachowywali
m i ę d z y M n ą a w a m i , czyli twoim przyszłym p o t o m s t w e m , pole¬
ga na t y m : wszyscy wasi mężczyźni mają być obrzezani; będziecie

obrzezywali c i a ł o napletka na z n a k przymierza waszego ze M n ą »

(Rdz,l-2.9-ll).

N a l e ż y z w r ó c i ć uwagę, że t e n z n a k p r z y m i e r z a jest b a r d z o wy¬
m o w n y i w y r a ź n i e nawiązuje do tego, co z i e m s k i e . J a k m ó w i H i c k s ,

„to w ł a ś n i e m ę s k i organ zostaje wybrany j a k o to szczególne miej¬

sce u mężczyzny, gdzie jest pierwsza r a n a , pierwsze r o z l a n i e krwi"

( H i c k s 1993, 52). Ale o b r z e z a n i e to nie tylko zwyczaj, k t ó r e g o sen¬

sem m i a ł o b y być w y t r z y m a n i e bólu; to r y t u a ł religijny — r a n a , któ¬
ra od pierwszego d n i a życia s y m b o l i c z n i e ł ą c z y dziecko p ł c i męskiej
z B o g i e m . C z y i s t n i a ł p o d o b n y r y t u a ł p r z e z n a c z o n y dla dziewcząt?
Tak. Kiedy r o d z i ł a się dziewczynka, r o d z i c e p o d n o s i l i ją w

7

górę

i ofiarowali dziecko B o g u p o p r z e z słowa m o d l i t w y k o n s e k r a c j i .

K o b i e t a r ó w n i e ż b y ł a u w a ż a n a za dziecko B o ż e i u c z e s t n i c z y ł a

w p r z y m i e r z u Boga z l u d e m .

J e d n a k ż e dla m ę ż c z y z n y o b r z e z a n i e b y ł o w i d z i a l n y m , charak¬

terystycznym z n a k i e m p r z y p o m i n a j ą c y m mu o t y m , że jest m꿬

czyzną, czyli d z i e c k i e m Boga. Jego s e k s u a l n o ś ć m i a ł a d u c h o w e

z n a c z e n i e . C o więcej, o b r z e z a n i e n a d a w a ł o m ę ż c z y ź n i e t o ż s a m o ś ć
p l e m i e n n ą i e t n i c z n ą : o b r z e z a n y m ę ż c z y z n a b y ł Ż y d e m . Z czasem,
gdy Żydzi z a c z y n a l i w c h o d z i ć w k o n t a k t y z i n n o w i e r c a m i i tworzyć
z n i m i związki m i e s z a n e , fakt n a b i e r a ł c o r a z większego z n a c z e n i a .

O b r z e z a n y Żyd m u s i a ł p a m i ę t a ć , ż e jest k i m ś i n n y m , ż e n a l e ż y d o

wyjątkowej wspólnoty, o d d a n e j j e d y n e m u B o g u .

W N o w y m T e s t a m e n c i e o b r z e z a n i e — z u z a s a d n i o n y c h wzglę¬

dów — nie m i a ł o j u ż t a k i e g o z n a c z e n i a . C h r z e ś c i j a n i e u ś w i a d o m i l i
sobie, że Jezus C h r y s t u s z n i ó s ł wszystkie bariery istniejące pomię¬
dzy Ż y d a m i a i n n o w i e r c a m i , m ę ż c z y z n a m i i k o b i e t a m i , p o m i ę d z y

g r u p a m i e t n i c z n y m i i r a s o w y m i . O d m o m e n t u w y d a r z e ń n a Gol¬
gocie wszyscy ludzie p o w o ł a n i są do tego, aby żyć w j e d n o ś c i z Bo¬
giem i ze sobą nawzajem. W s z y s t k i m ofiarowany jest dar uzdro¬
wienia, zbawienia i życia w i e c z n e g o . T a k w i ę c o b r z e z a n i e z o s t a ł o
zastąpione c h r z t e m — s a k r a m e n t e m o z n a c z a j ą c y m ś m i e r ć grze¬

chu, e g o i z m u i wszystkich barier, k t ó r e m o g ł y b y tworzyć p o d z i a ł y

ze względu na p ł e ć , rasę, czy p r z y n a l e ż n o ś ć klasową. A j e d n o c z e ¬
śnie o z n a c z a z m a r t w y c h w s t a n i e do nowego życia w m i ł o ś c i , w e d ł u g

nowego p r z y k a z a n i a Jezusa: „To jest moje p r z y k a z a n i e , abyście się

wzajemnie m i ł o w a l i , t a k j a k J a was u m i ł o w a ł e m " ( J 15,12).

To prawo m i ł o ś c i b y ł o w i e l k i m k r o k i e m n a p r z ó d w s t r o n ę du¬

chowej ś w i a d o m o ś c i . N i e m n i e j j e d n a k myślę, że przy t y m odejściu
o d r y t u a l n e g o o b r z e z a n i a coś n a m u m k n ę ł o , a m i a n o w i c i e : więź
p o m i ę d z y seksualnością a duchowością. C h r z e ś c i j a ń s t w o od same¬
g o p o c z ą t k u s t a r a ł o się przezwyciężyć t o r o z d a r c i e . E u g e n e M o n i e k
zauważa: „Ludzie są s k r ę p o w a n i , gdy m ó w i się o seksualności i reli¬

gii... K o ś c i ó ł wywyższa religię, dewaluując s e k s u a l n o ś ć . P s y c h i a t r i a

robi coś z u p e ł n i e p r z e c i w n e g o — wywyższa s e k s u a l n o ś ć k o s z t e m
religii. Związek p o m i ę d z y seksualnością a religią jest j a k p o ł ą c z e n i e
elektryczne: n i e w ł a ś c i w e p o d ł ą c z e n i e p r z e w o d ó w prowadzi do nie¬
szczęścia. Z kolei b r a k p o ł ą c z e n i a o z n a c z a b r a k energii. Tylko wła¬
ściwe p o d ł ą c z e n i e przynosi p o ż ą d a n e rezultaty" ( H i c k s 1993, 54).

37

36

C z y n i e b y ł o b y c u d o w n e , gdyby m ę ż c z y ź n i mogli przestać: (a)

wstydzić się swojego fallusa; (b) c z y n i ć go b o g i e m ? G d y b y potra¬

fili na n o w o o d k r y ć uświęcony tradycją związek p o m i ę d z y p ł c i o -

wością a p r z y m i e r z e m z B o g i e m ? M o ż e w t e d y potrafiliby o d n a l e ź ć
w swej s e k s u a l n o ś c i ź r ó d ł o radości, a j e d n o c z e ś n i e u z n a ć p o t r z e b ę

p o d d a n i a jej k o n t r o l i , w e d ł u g p l a n u Bożego. I s t o t n i e , jeśli wystar¬

czająco r o z u m i e m y głębię z n a c z e n i a s a k r a m e n t u c h r z t u , t o j a s n e jest
dla nas, że w s a k r a m e n t a l n y m z n a k u c a ł a nasza osoba, a n i e tylko
fallus, ł ą c z y się z B o g i e m . To jest właściwe z n a c z e n i e symbolu, j a k i m

jest c a ł k o w i t e z a n u r z e n i e w wodzie. Ta symbolika jest j e d n o z n a c z n a :

całe

nasze ciało i w s z y s t k i e jego funkcje mają swoje o k r e ś l o n e zna­

czenie. Z tego zaś wynika, w j a k i sposób t r o s z c z y m y się o nasze cia¬

ł o , j a k t r a k t u j e m y siebie nawzajem, j a k się k o c h a m y . G o d n o ś ć ludz¬
kiego c i a ł a jest podstawą n a u k i K o ś c i o ł a dotyczącej s z a c u n k u dla ży¬
cia, j a k r ó w n i e ż n a u k i o w ł a ś c i w y m korzystaniu z seksualności.

R Y T U A Ł Y I N I C J A C Y J N E

Z perspektywy rozwoju idei, zakar osiąga większe z n a c z e n i e w okre¬
sie adolescencji. T o w ł a ś n i e w t e d y s e k s u a l n o ś ć m ł o d e g o człowie¬
ka staje się dla niego ź r ó d ł e m świadomej troski. W o s t a t n i m cza¬
sie wielu pisarzy zajmujących się p r o b l e m a t y k ą męskiej d u c h o w o ś c i
d o s t r z e g ł o w naszej k u l t u r z e b r a k j a k i c h k o l w i e k z n a c z ą c y c h „ry¬

t u a ł ó w przejścia". D z i ś w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e nie ma ż a d n y c h

r y t u a ł ó w czy procesów, k t ó r e pomagają m ł o d y m l u d z i o m kon¬
s t r u k t y w n i e radzić sobie ze swoją r o z b u d z o n ą seksualnością, czy

też — jeśli j u ż o t y m m ó w i m y — z i n n y m i s p o ł e c z n o - e m o c j o n a l -

n y m i p r o c e s a m i . Zważywszy n a r ó ż n o r o d n o ś ć rasowych, kulturo¬

wych i religijnych grup w n a s z y m n a r o d z i e , t r u d n o b y ł o b y osiągnąć

p o r o z u m i e n i e w kwestii form, j a k i e m o g ł y b y przybierać t a k i e pro¬
cesy inicjacyjne. O d p o w i e d n i wybór w tej kwestii — c z a s e m przy¬
p o m i n a to żeglowanie po w z b u r z o n y c h m o r z a c h życia — jest w t y m
p r z y p a d k u z a d a n i e m r o d z i c ó w m ł o d y c h ludzi.

Jeśli j e d n a k wyjdziemy p o z a krąg naszej kultury, zaobserwuje¬

my p e w n e interesujące kontrasty. R i c h a r d R o h r w czasie j e d n e g o ze
swych n a g r a ń rekolekcyjnych zauważa, że we wszystkich k u l t u r a c h

pierwotnych m i a ł y miejsce r y t u a ł y inicjacyjne dla m ę ż c z y z n i że
zawsze pojawiało się swego rodzaju „ r y t u a l n e p o n i ż e n i e " — zada¬
nie, k t ó r e w n i e u n i k n i o n y sposób b y ł o dla m ł o d y c h ludzi przyczy¬
ną n i e p o w o d z e n i a i bólu. T a k i e zwyczaje m i a ł y podwójny cel: po
pierwsze, c h o d z i ł o o t o , b y p o k a z a ć m ł o d e m u c h ł o p c u , ż e nie jest
on p ę p k i e m świata; po drugie, t r z e b a b y ł o u ś w i a d o m i ć m u , że po¬
rażka i cierpienie to część ludzkiego życia. C z y to nie jest c u d o w n e ?
Jak m ó w i R o h r , w naszej k u l t u r z e nie znajdujemy n i c , co by przy¬
p o m i n a ł o t a k i e rytuały. N a s i c h ł o p c y s ą j a k b y z a p r o g r a m o w a n i n a
p e w n e g o rodzaju myślenie: m u s z ą się w y r ó ż n i a ć , m u s z ą być dosko¬

n a ł y m i , nie m o g ą c z u ć b ó l u i nigdy nie w o l n o im sprawiać n i k o m u

zawodu. N i c więc dziwnego, że t a k wielu n a s t o l a t k ó w cierpi z powo¬

du depresji i niskiej s a m o o c e n y .

R o t h o d n o t o w u j e jeszcze dwa i n n e aspekty m ę s k i c h r y t u a ł ó w

inicjacyjnych. W czasie inicjacji m ł o d z i c h ł o p c y prawie zawsze pro¬

w a d z e n i byli przez g r u p ę d o j r z a ł y c h m ę ż c z y z n . Na z a k o ń c z e n i e ry¬
t u a ł u m ę ż c z y ź n i c i e p ł o i z p e ł n ą a p r o b a t ą przyjmowali c h ł o p c ó w

d o „ g r o n a m ę ż c z y z n " . W y o b r a ź c i e sobie, j a k wielkie z n a c z e n i e m a

to dla kształtującego się p o c z u c i a m ę s k o ś c i u m ł o d e g o mężczyzny.
O t o t e r a z jest „ m ę ż c z y z n ą wśród m ę ż c z y z n " . O t o o d t ą d b ę d z i e mu¬

siał p r a c o w a ć , walczyć, k u m p l o w a ć się, być ojcem, troszczyć się
o dzieci, d z i a ł a ć na rzecz wspólnoty... C z a s e m poniesie klęskę, nie¬
kiedy przyjdzie mu cierpieć — ale nie ma w t y m ż a d n e g o wstydu.
Jest akceptowany, należy do swojej wspólnoty, jest w p e ł n i zakar.

Jeszcze j e d e n cel r y t u a ł ó w inicjacji t o u ś w i a d o m i e n i e c h ł o p c u

wielkich mitów, i h i s t o r i i u ś w i ę c o n y c h tradycją kultury. Skąd po¬

c h o d z i jego lud? Jaka jest j e g o historia? K t o jest j e g o B o g i e m (czy

b o g a m i ) ? J a k i e jest p r z e z n a c z e n i e tego ludu? Odkrywając stopnio¬
wo p r z e s ł a n i e tych prawd, m ł o d y c z ł o w i e k zdobywa g ł ę b o k i e prze¬

świadczenie, że jest k i m ś n a p r a w d ę w a ż n y m tylko wtedy, gdy na¬
leży do większej rzeczywistości — do świata p e ł n e g o określonych
celów i z n a c z e ń .

Porównajcie to d u c h o w e b o g a c t w o z d o ś w i a d c z e n i e m naszych

m ł o d z i e ń c ó w . M ł o d z i ludzie naszej kultury, niezbyt c h ę t n i e wita¬
ni w g r o n i e d o r o s ł y c h , często t r a c ą k o n t a k t z grupą swoich rówie¬
śników. Z a m i a s t szukać w ł a s n e g o miejsca i z n a c z e n i a w świętych
p r a w d a c h wielkich religii świata, szukają go w m u z y c e , w m o d z i e

38

39

i u idoli świata p o p k u l t u r y . R o h r określa to t e r m i n e m «disaster».
T o s ł o w o p o c h o d z i o d ł a c i ń s k i e g o w y r a z u «astra» (gwiazdy) oraz
p r z e d i m k a «dis-» ( o d d z i e l o n y od czegoś) i o z n a c z a kogoś, kto jest

„ o d e r w a n y o d gwiazd", o d n i e b a , o d świata d u c h o w y c h z n a c z e ń .

T o , c o pozostaje m ł o d y m l u d z i o m w takiej sytuacji, t o k o n f o r m i z m

w o b e c k o d e k s u grupy rówieśniczej. T u j e d n a k brakuje e l e m e n t u

u z d r o w i e n i a , j a k i w i d z i e l i ś m y w r y t a c h przyjęcia m ł o d z i e ń c a do
o p i e k u ń c z e j w s p ó l n o t y posiadającej wielką p r z e s z ł o ś ć .

K i e d y p o d c z a s o s t a t n i c h rekolekcji p o d z i e l i ł e m się m o i m i prze­

m y ś l e n i a m i z i n n y m i u c z e s t n i k a m i , n i e wszyscy m ę ż c z y ź n i t a m
o b e c n i zgodzili się ze m n ą , iż n a s z a k u l t u r a w ogóle n i e oferuje m ł o ¬
d y m l u d z i o m r y t u a ł ó w inicjacyjnych. Z w r ó c i l i n a p r z y k ł a d uwagę n a
p e w n e kluczowe w y d a r z e n i a w życiu m ł o d e g o c z ł o w i e k a : rozpoczę¬
cie n a u k i w szkole średniej, z n a l e z i e n i e pierwszej pracy, o t r z y m a n i e
prawa jazdy, przyjęcie do college e bądź zdobycie u p r a g n i o n e j pracy,
osiągnięcie p e ł n o l e t n o ś c i . . . M u s i a ł e m p r z y z n a ć im rację, ale zwróci¬
ł e m uwagę, że ż a d n e z t y c h w y d a r z e ń n i e jest n a z n a c z o n e jakimkol¬

wiek r y t u a ł e m , l a i c k i m czy ś w i e c k i m . Z a c h ę c i ł e m u c z e s t n i k ó w re¬

kolekcji, żeby wykorzystali swoją k r e a t y w n o ś ć , aby coś w tej kwe¬
stii wymyślić. D o b r a okazja, żeby r o z p o c z ą ć p o s z u k i w a n i e n o w y c h
idei, to książka E d w a r d a Haysa: Prayersfor the Domestic Church.

P O T R Z E B A K O N T R O L I

W i d z i e l i ś m y j u ż , ż e zakar o z n a c z a m i ę d z y i n n y m i m ę s k ą p o t e n c j ę

i energię seksualną. T o p o c z u c i e jest ź r ó d ł e m t o ż s a m o ś c i p ł c i o w e j ,

j a k r ó w n i e ż ś w i a d o m o ś c i świętego p r z y m i e r z a z B o g i e m . N i e s t e t y

wielu m ę ż c z y z n w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e n i e doświadcza tej zdro¬
wej energii i n i e zdaje sobie sprawy z u k r y t e g o w niej świętego zna¬

c z e n i a . C z ę ś c i o w o w y n i k a to z faktu, że zagubiliśmy więź p o m i ę d z y
s e k s u a l n o ś c i ą a duchowością, a w części z tego, że nasze s p o ł e c z e ń ¬
stwo n i e p o s i a d a j a s n o zdefiniowanych r y t u a ł ó w , k t ó r e wyznaczają

przejście w e t a p dojrzewania p ł c i o w e g o .

Ale nawet jeśli u d a się n a m p r z y w r ó c i ć d o b r o i świętość ener¬

gii fallicznej, o n a s a m a b ę d z i e m u s i a ł a zawsze p o d l e g a ć dyscypli¬
n i e i k o n t r o l i . W p r z e c i w n y m razie m o ż e stać się dla nas b a r d z o

wymagającym z w i e r z c h n i k i e m . L u d z k i e d o ś w i a d c z e n i e w d o b i t n y

sposób pokazuje, ż e s e k s u a l n o ś ć p o z o s t a w i o n a samej sobie m o ż e
stać się d e m o n e m . P s y c h o l o g R o l l o M a y p o w o ł a ł się n a starożyt¬
n e g r e c k i e pojęcie d e m o n a , r o z u m i a n e g o n i e j a k o s z a t a n a , ale j a k o

„to, c o p o s i a d a m o c , b y c a ł k o w i c i e z d o m i n o w a ć naszą o s o b o w o ś ć " .

W t y m sensie k a ż d y n a ł ó g jest d e m o n e m . A seks b e z w ą t p i e n i a ma
w sobie m o c , by n a s z d o m i n o w a ć .

W p r z e c i w i e ń s t w i e do z a k o r z e n i o n e j postawy „że wszyst¬

ko jest d o z w o l o n e " , jeśli c h o d z i o seks, P i s m o Święte k ł a d z i e na¬
cisk na t o , że seks p o w i n i e n być u r e g u l o w a n y i s k i e r o w a n y w od¬
p o w i e d n i ą s t r o n ę , z g o d n i e z B o ż y m p l a n e m l u d z k i e g o s p e ł n i e n i a
i szczęścia. Z a m i a s t seksu j a k o rozrywki Biblia p r z e d k ł a d a seks
dla życia w związku; co o z n a c z a , że a k t y w n o ś ć s e k s u a l n a wyma¬

ga o d p o w i e d n i e g o kontekstu, k t ó r y n a d a jej z n a c z e n i e . Przyjem¬
n o ś ć jest b e z w ą t p i e n i a j e d n y m z celów c z y n n o ś c i s e k s u a l n y c h , ale
bez j a k i e g o ś z n a c z e n i a wykraczającego p o z a p r z y j e m n o ś ć seks ła¬
two m o ż e się z d e h u m a n i z o w a ć i p r o w a d z i ć do w y k o r z y s t y w a n i a .
A wśród k o n s e k w e n c j i t a k i e g o d z i a ł a n i a są z r a n i o n e u c z u c i a , znisz¬

c z o n e m a ł ż e ń s t w a , z a n i e d b a n e dzieci, p r z e m o c s e k s u a l n a i wyko¬
rzystywanie drugiej osoby, aborcja, A I D S .

P r o w a d z ą c kiedyś zajęcia dla d o r o s ł y c h na t e m a t chrześcijań¬

skiej s e k s u a l n o ś c i , r o z p o c z ą ł e m od z a d a n i a u c z e s t n i k o m (wszyscy
byli l u d ź m i ś w i e c k i m i ) tego p y t a n i a : „ Z czysto ludzkiego p u n k t u

widzenia, j a k i e w a r t o ś c i p o w i n n y być o b e c n e w każdej aktywno¬

ści seksualnej?" O d p o w i e d z i , j a k i c h udzielili, z a w i e r a ł y : „wzajemny
s z a c u n e k " , „ m i ł o ś ć i troskę", „zaufanie", „wrażliwość na w z a j e m n e
potrzeby", „ o d d a n i e " i „dzieci". B y ł e m p o r u s z o n y . M a j ą c te warto¬
ści silnie z a k o t w i c z o n e w umyśle, ł a t w o jest z r o z u m i e ć , dlaczego

w n a u c z a n i u Biblii i K o ś c i o ł a na t e m a t s e k s u a l n o ś c i n a p r a w d ę kryje

się sens. K i e d y j e d n a k u s u n i e się a k t y w n o ś ć seksualną z kontek¬
stu, j a k i p r z e w i d z i a ł dla niej Bóg — to z n a c z y z o d d a n e g o , m o n o -
g a m i c z n e g o m a ł ż e ń s t w a — wówczas n a r a ż a się na szwank te głę¬

bokie, ludzkie w a r t o ś c i , j a k i e p o w i n i e n u c i e l e ś n i a ć „ d o b r y seks".
Od tej p o r y z a c z ą ł e m stosować to s a m o podejście w o d n i e s i e n i u do

s t u d e n t ó w c o l l e g e u , j a k r ó w n i e ż u c z n i ó w s z k ó ł ś r e d n i c h przystępu¬

j ą c y c h d o b i e r z m o w a n i a . O d p o w i e d z i o b u grup z a w i e r a ł y t e n s a m

podstawowy zestaw l u d z k i c h w a r t o ś c i .

40

41

C O SPRAWIA, Ż E S E K S N A B I E R A Z N A C Z E N I A ?

P r z y w o ł a m h i s t o r i ę , którą p r z e c z y t a ł e m kiedyś w gazecie. R z e c z
dotyczy d w ó c h s t u d e n t e k w M a s s a c h u s e t t s I n s t i t u t e of T e c h n o l o ¬

gy, k t ó r e o p u b l i k o w a ł y „ C o n s u m e r G u i d e t o M I T M e n " (pol. Pod­

ręcznik użytkownika dla korzystania z mężczyzn w MIT).

W swo¬

jej publikacji s t u d e n t k i o p i s a ł y u m i e j ę t n o ś c i seksualne trzydzie¬

stu sześciu studentów, oceniając każdego z n i c h w skali od zera do
czterech. W artykule z n a l a z ł y się i m i o n a s t u d e n t ó w oraz d o ł ą c z o n e
opisy stosowanych przez n i c h t e c h n i k , ich c e c h fizycznych o r a z wy¬
m a g a ń w kwestii higieny osobistej. S t u d e n t k i twierdziły, że o p a r ł y
swoje o c e n y na „ o s o b i s t y m doświadczeniu". Na k a m p u s i e , co zro¬
z u m i a ł e , w y b u c h ł a wrzawa. S t u d e n c i wszystkich w y d z i a ł ó w byli

o b u r z e n i c a ł k o w i t ą niewrażliwością swoich k o l e ż a n e k . J e d n a z n i c h
p r ó b o w a ł a się b r o n i ć , m ó w i ą c , ż e jej z a m i a r e m b y ł o p o k a z a n i e , j a k
czują się kobiety „kiedy oczekuje się od n i c h , że b ę d ą s p e ł n i a ć za¬
c h c i a n k i m ę ż c z y z n " .

C h o c i a ż ta o d p o w i e d ź nie usprawiedliwia tego, co z r o b i ł y stu¬

dentki, to j e d n a k z p e w n o ś c i ą trafia w s e d n o sprawy. Niewątpliwie

wielu m ę ż c z y z n m o ż e p r z y w o ł a ć swoje w ł a s n e doświadczenia, kie¬

dy o c e n i a l i k o b i e t y przez p r y z m a t seksu. C h o c i a ż nie zawsze do¬
c h o d z i do z a c h o w a ń t a k skrajnych j a k o p i s a n e w t y m w y d a r z e n i u ,

to j e d n a k za opisywanym p r z y p a d k i e m kryje się p e w n e g o rodzaju
gra, której my s a m i często się oddajemy. T e n i n c y d e n t u ś w i a d o m i ł

m i , j a k a k t y w n o ś ć seksualna m o ż e stać się c z y m ś o k r u t n y m m o ż e
stać się a k t y w n o ś ć seksualna, jeśli z o s t a n i e o d e r w a n a od k o n t e k s t u
m i ł o ś c i i troski. To oczywiście skrajny p r z y k ł a d , ale r ó ż n i się on

o d wielu i n n y c h b o l e s n y c h rzeczy j e d y n i e skalą d z i a ł a n i a . P o d o b n e
sytuacje m o g ą m i e ć miejsce, kiedy ludzie angażują się w przypad¬
kowy seks. Z n a m wielu k a p ł a n ó w , t e r a p e u t ó w i przyjaciół, k t ó r z y
mieli okazję s ł u c h a ć opowieści o z ł a m a n y c h s e r c a c h . O p o w i a d a l i

je ludzie, k t ó r z y zdecydowali się na relacje seksualne tylko po t o , by

stwierdzić p o t e m , że słowa m i ł o ś c i w y p o w i a d a n e p r z e d a k t e m sek¬
s u a l n y m i w j e g o t r a k c i e b y ł y puste i s ł u ż y ł y j e d y n i e m a n i p u l a c j i .

Co sprawia, że seks nabiera z n a c z e n i a ? W i e r z ę , że seks — aby

rzeczywiście m i a ł z n a c z e n i e — m u s i z a i s t n i e ć w p e w n y m kontek¬
ście, który m ó g ł b y być w y r a ż o n y w p o s t a c i kilku prostych zasad:

seks potrzebuje m i ł o ś c i ; seks potrzebuje o d d a n i a ; seks ma na celu
nowe życie.

Spójrzmy na pierwsze z tych stwierdzeń: „Seks potrzebuje mi¬

ł o ś c i " . W i e m y , że c z y m ś i n n y m jest p o p ę d seksualny, a c z y m ś in¬
n y m u c z u c i a . D r o g ę i podejście, którą sugerują h o r m o n y , wspiera

wiele e l e m e n t ó w naszej kultury. L e c z c z ł o w i e k nie m o ż e p a t r z e ć na

siebie j e d y n i e przez perspektywę biologii, gdyż p o p ę d seksualny nie

jest d o m i n a n t ą w n a s z y m życiu. Jeśli z a s t a n o w i m y się n a d n a s z y m i

d o ś w i a d c z e n i a m i d o t y c z ą c y m i związków seksualnych, stwierdzi¬
my, że kryją się w n i c h również niezwykle silne e m o c j e — z a r ó w n o

nasze w ł a s n e , j a k i drugiej osoby. S e k s u a l n e z a a n g a ż o w a n i e czyni
c z ł o w i e k a niezwykle p o d a t n y m na ciosy. Bez m i ł o ś c i ł a t w o o wiel¬
kie z r a n i e n i a .

M i ł o ś ć t o , oczywiście, coś większego niż s a m e słowa i uczucia.

Słowa i u c z u c i a m o g ą p r z e m i n ą ć . Pomyśl, co się dzieje, kiedy twoja

p a r t n e r k a przestanie być pociągająca? Co zrobisz, gdy spotkasz ko¬
goś, kto m o ż e lepiej zaspokoić twoje potrzeby? Albo jeśli, po prostu,
się znudzisz? W i e l u ludzi przeżyło z a ł a m a n i e , słuchając tych mro¬
żących krew w ż y ł a c h słów: „ P r z y k r o m i , ale, po prostu, j u ż cię nie
k o c h a m " .

D r u g i e stwierdzenie n a t e m a t seksu b r z m i : „ S e k s potrzebuje

o d d a n i a " . W i e l o k r o t n i e j u ż p o w i e d z i a n o , że seks to język, k t ó r y na¬
daje cielesny wyraz naszej w e w n ę t r z n e j rzeczywistości. Kiedy dwo¬

je ludzi ł ą c z y swoje c i a ł a w sytuacji głębokiej i n t y m n o ś c i , n i e m ó w i ą

do siebie tylko: „ k o c h a m cię", ale również: „ n a l e ż ę do ciebie". I vice
versa:

„należysz do m n i e " . N i e c h o d z i o „ n a l e ż ę " w sensie posiada¬

nia, ale p a r t n e r s t w a . Z drugiej strony, nie j e s t e ś m y prawdziwymi
p a r t n e r a m i i n i e n a l e ż y m y do siebie, jeśli p o m i ę d z y n a m i n i e ist¬
nieje o b i e t n i c a : „Obiecuję do ciebie n a l e ż e ć , być z tobą, troszczyć się
o ciebie — nie tylko t a k d ł u g o , j a k d ł u g o będzie r a z e m n a m fajnie,
ale do k o ń c a życia". Bez tej stabilizacji, bez tego p o c z u c i a t r w a ł o ś c i ,
s t o s u n e k seksualny n i e wyraża tej najważniejszej prawdy, że m i ł o ś ć

w y m a g a o d d a n i a .

Luterański pastor D i e t r i c h Bonhoeffer, b ę d ą c w wiezieniu, na

k r ó t k o przed śmiercią n a p i s a ł k a z a n i e weselne dla pary znajomych.

Podkreślając pozytywny związek p o m i ę d z y m i ł o ś c i ą i m a ł ż e ń s t w e m ,

powiedział: „ O d teraz to nie wasza m i ł o ś ć wspiera m a ł ż e ń s t w o , ale

42

43

m a ł ż e ń s t w o wspiera waszą m i ł o ś ć " . P o d o b a mi się jego podejście, ale

j a ująłbym t o n i e c o inaczej: „ Z a r ó w n o wasza m i ł o ś ć wspiera m a ł ż e ń ¬

stwo, j a k i m a ł ż e ń s k i e zobowiązanie wspiera waszą m i ł o ś ć " .

K a ż d y ż o n a t y c z ł o w i e k wie d o b r z e , że — aby m a ł ż e ń s t w o trwa¬

ło — p o t r z e b n a jest m i ł o ś ć i o d d a n i e . Kiedy p r z y c h o d z i c h o r o b a
albo p r o b l e m y finansowe, kiedy w m a ł ż e ń s t w i e n i e dzieje się do¬
brze, albo kiedy m a ł ż o n k ó w dzieli j a k i ś p o w a ż n y p r o b l e m , k r ó t k o
m ó w i ą c , kiedy u c z u c i e s ł a b n i e , t o m a ł ż e ń s t w o opiera się w ł a ś n i e n a
w z a j e m n y m o d d a n i u . Z drugiej strony, kiedy j e d n o z n i c h wyko¬

na m a ł y gest wyrażający troskliwość, kiedy ofiaruje p r z e b a c z e n i e

w s p o s ó b b e z w a r u n k o w y , albo kiedy wydarzy się coś, co m a ł ż o n ¬

k o m pozwoli u ś w i a d o m i ć sobie m i ł o ś ć , wtedy u c z u c i a odżywają

i ukazują g ł ę b i ę i b o g a c t w o związku.

To w ł a ś n i e w t y m k o n t e k ś c i e w s p ó l n e g o życia i p r a g n i e n i a sie¬

bie „ n a dobre i na z ł e " ukazuje się p e ł n e z n a c z e n i e seksualności.

Biskup J o h n M c G a n n z diecezji Rockville C e n t r ę w N o w y m Jor¬
ku w swoim liście d u s z p a s t e r s k i m Celebrate God's Gift ofSexuality

(czyli Celebrujcie Boży dar seksualności) w y r a ż a prawdę, że m i ł o ś ć

seksualna jest i n t e g r a l n ą częścią m a ł ż e ń s t w a .

Wiele par m a ł ż e ń s k i c h m ó w i ł o m i , że ich bliskość seksualna to

czas c z u ł o ś c i , n a m i ę t n o ś c i , przyjemności, i celebracji. Zarów¬
no mężowie j a k i żony mówili m i , że uprawianie m i ł o ś c i ze swo¬
im w s p ó ł m a ł ż o n k i e m wnosi czasem w ich związek przebaczenie,
uzdrowienie i głębokie poczucie odnowienia relacji. W ł a ś n i e tego
uczy K o ś c i ó ł o B o ż y m darze seksualności — że jest święty, pot꿬
ny, życiodajny i że wymaga naszej uczciwej i wiernej odpowiedzi

(Crux,

Jan. 22. 1996, 5).

N a u c z a n i e K o ś c i o ł a n a t e m a t seksu jest b a r d z o s e n s o w n e . M u s i być
o n o j e d n a k d o b r z e p r z e d s t a w i o n e i właściwie r o z u m i a n e . K o ś c i ó ł
nie w y r a ż a się negatywnie n a t e m a t seksu; c h c e j e d n a k t e c h r o n i ć
g ł ę b o k i e ludzkie w a r t o ś c i , k t ó r e p o w i n n a w y r a ż a ć a k t y w n o ś ć sek¬
sualna. Podstawowe p r z e s ł a n i e jest t a k i e : seks ma sens wtedy, gdy
zaistnieje w m a ł ż e ń s t w i e . P o z a m a ł ż e ń s t w e m mija się z c e l e m , j a k i

w y z n a c z y ł Bóg.

O s t a t n i e stwierdzenie b r z m i następująco: „seks ukierunkowa¬

n y jest n a n o w e życie". N i e c h c ę oczywiście powiedzieć, ż e k a ż d a

para m a ł ż e ń s k a m u s i m i e ć co najmniej stadko dzieci, aby ich seks
s t a ł się znaczący. N i e k t ó r e środki k o n t r o l i n a r o d z i n m o g ą s t a n o w i ć
prawdziwą i m o r a l n ą opcję dla m a ł ż e ń s t w . Ale a k t y w n o ś ć seksual¬
na w swej n a t u r z e zawiera r a d y k a l n e otwarcie się na n o w e życie. Po¬
przez „ r a d y k a l n e o t w a r c i e " r o z u m i e m dwie rzeczy: (1) że p a r a nie

wyklucza faktu, że w ich związku pojawią się dzieci; (2) p a r a n i e po¬
zwala, aby w a r t o ś c i m a t e r i a l n e z d o m i n o w a ł y życie do tego s t o p n i a ,
że m i a ł b y o n e w y p r z e ć i n n e w a r t o ś c i — wliczając w to p r a g n i e n i e

dzielenia swego życia z d z i e ć m i i z a p e w n i e n i a im najlepszej opieki.

Wydaje mi się, że gdy w m a ł ż e ń s t w i e nie ma takiego otwarcia, wów¬

czas p a r a — jeśli d o c h o d z i do relacji seksualnych — m o ż e c o r a z bar¬
dziej p o g r ą ż a ć się we w z a j e m n y m e g o i z m i e . S e k s u a l n o ś ć odnajduje
swoje najgłębsze z n a c z e n i e w t y m , że jest o n a c z y m ś w s p ó l n y m ; zaś
najwyższy wyraz w s p ó l n o t y to otwarcie się na n o w e życie.

Życiodajny aspekt m i ł o ś c i seksualnej obejmuje nie tylko p a r ę

m a ł ż e ń s k ą oraz ich dzieci, lecz r ó w n i e ż w s p ó l n o t ę i s p o ł e c z n o ś ć ,

w której żyją. C e l e m m a ł ż e ń s t w a jest nie tylko d o b r o pary rodzi¬

ców oraz ich dzieci, lecz r ó w n i e ż c a ł e j wspólnoty. S i ł a i energia sek¬
sualnej m i ł o ś c i w r a m a c h m a ł ż e ń s t w a m o ż e w z m o c n i ć m ę ż c z y z n ę
i sprawić, że będzie on kreatywny, p e ł e n w s p ó ł c z u c i a i s z l a c h e t n y

w o b e c potrzebujących. To t a k ż e jest pewien aspekt nowego życia.

S t a r a ł e m się wykazać, że biblijne u z a s a d n i e n i e ludzkiej seksual¬

ności m o ż n a p o d s u m o w a ć w t r z e c h p o z y t y w n y c h s t w i e r d z e n i a c h :

„seks potrzebuje m i ł o ś c i " ; „seks potrzebuje o d d a n i a " ; „seks ukie¬

r u n k o w a n y jest na n o w e życie". Zdaję sobie sprawę, że ta wizja od¬
zwierciedla i d e a ł t r u d n y do z r e a l i z o w a n i a w p r a k t y c e . L u d z i e czę¬
sto nie b ę d ą w stanie sobie z n i m p o r a d z i ć . Z w ł a s z c z a w dzisiejszych
czasach, kiedy m a ł ż e ń s t w o o d k ł a d a się n i e r a z c a ł y m i l a t a m i — do
czasu z a k o ń c z e n i a n a u k i , z n a l e z i e n i a stałej pracy... Dziś, kiedy t a k

wiele e l e m e n t ó w k u l t u r o w y c h n a c i s k a na seksualną ekspresję, lu¬

d z i o m n i e ł a t w o jest zrezygnować z seksu aż do czasu, gdy wstąpią

w związek m a ł ż e ń s k i .

J a k a z a t e m jest alternatywa? P o r z u c i ć i d e a ł n a rzecz tego, c o jest

łatwiejsze albo wygodniejsze? N i e wydaje mi się, że to właściwa od¬
powiedź. P o pierwsze, nie b y ł o b y t o z g o d n e z e ś w i a d e c t w e m P i s m a

Świętego oraz z tradycją K o ś c i o ł a . P o n a d t o , każde i n n e podejście do

seksualności przyniesie więcej p r o b l e m ó w , niż p r ó b y z a c h o w a n i a

44

45

czystości p o z a m a ł ż e ń s k i e j . Myślę, że K o ś c i ó ł postępuje b a r d z o mą¬
drze, dążąc do tego, by z a c h o w a ć tradycyjną wizję ludzkiej seksual¬
n o ś c i , by b ł o g o s ł a w i ć i utwierdzać jej d o b r o tylko w g r a n i c a c h od¬
d a n e g o sobie m a ł ż e ń s t w a . Akceptując t o , j e s t e ś m y w p e ł n i świado¬
m i , że często nie u d a n a m się żyć z g o d n i e z i d e a ł e m . W ł a ś n i e dlate¬
go o t r z y m a l i ś m y dar skruchy, p r z e b a c z e n i a i n a w r ó c e n i a — to jest

droga, którą ciągle p r z e b y w a m y na n o w o .

Biblijny zakar często jest więc s y m b o l e m mężczyzny, k t ó r e m u

nie u d a ł o się wykorzystać energii fallicznej właściwie, czyli zgodnie
z p l a n e m B o ż y m . Ale on się nie usprawiedliwia a n i nie t ł u m a c z y
swojego n i e p o w o d z e n i a . Ż a ł u j e swoich występków i znajduje m i ł o ¬
sierdzie Boga, k t ó r e na niego czeka. G r z e c h y seksualne nie są bynaj¬
m n i e j najgorszą kategorią w h i e r a r c h i i w y k r o c z e ń . O wiele gorsza,

j a k sądzę, jest p r ó b a stworzenia swojego w ł a s n e g o kodeksu etyki

seksualnej, odpowiadającego t e m u , co jest dla m n i e wygodne, albo
z a a k c e p t o w a n i e m e n t a l n o ś c i : „wszystko jest dozwolone", t a k po¬

wszechnej we w s p ó ł c z e s n e j kulturze.

S E K S I S A M O T N Y M Ę Ż C Z Y Z N A

M o j e r o z w a ż a n i a na t e m a t zakar d o t y c z y ł y d o t y c h c z a s m a ł ż e ń s t w a .
J e s t e m j e d n a k świadomy, że n i e k t ó r z y z m o i c h czytelników to m꿬
czyźni s a m o t n i : jeszcze nie ż o n a c i , rozwiedzeni, owdowiali, albo
m ę ż c z y ź n i h o m o s e k s u a l n i , którzy starają się żyć z g o d n i e z n a u k ą
K o ś c i o ł a . Jakie z n a c z e n i e ma dla n i c h biblijny zakań W j a k i sposób
m o g ą w p e ł n i być i s t o t a m i l u d z k i m i bez płciowej ekspresji?

N i e istnieje chyba, j a k sądzę, prosty sposób, żeby odpowie¬

dzieć na te p y t a n i a , ale p o s t a r a m się zrobić to najlepiej, j a k m o g ę .
Myślę, ż e m u s i m y r o z p o c z ą ć o d j e d n e g o stwierdzenia: a k t y w n o ś ć
seksualna nie jest n i e z b ę d n a dla ludzkiego s p e ł n i e n i a . P r z e d laty

wybitny przedstawiciel psychologii h u m a n i s t y c z n e j , A b r a h a m Ma¬

slow, p r z e p r o w a d z i ł fascynujące s t u d i u m p o ś w i ę c o n e tzw. l u d z i o m

„ s p e ł n i o n y m " . Ku jego zdziwieniu, wśród n i c h z n a l a z ł a się p e w n a

liczba osób, k t ó r e ż y ł y w celibacie. Po bliższym p r z e b a d a n i u ich,
M a s l o w d o s z e d ł do następujących wniosków:

W i e m y dziś, że jest wiele przypadków, w których celibat nie po¬
woduje żadnych skutków psychopatologicznych. J e d n a k ż e w wielu

innych przypadkach celibat niesie ze sobą negatywne konsekwen¬
cje. Jakie czynniki wpływają na rezultat? Kliniczne badania prze¬

prowadzone na nie-neurotycznych pacjentach dają wyraźną od¬
powiedź, że seksualna deprywacja staje się poważnie patologiczna
tylko wtedy, gdy j e d n o s t k a odczuwa tę sytuację j a k o odrzucenie
przez p ł e ć przeciwną, niższość, brak wartości, izolację czy innego

rodzaju pozbawienie podstawowych potrzeb. Jednostki, dla któ¬
rych seksualna deprywacja nie ma takiego znaczenia, mogą znosić

ją we względnie łatwy sposób (cyt. w G o b l e 1970, 78).

I n n y m i słowy, to w ł a ś n i e znaczenie, j a k i e przywiązuję do absty¬
nencji seksualnej, jest c z y n n i k i e m decydującym. Jeśli ja z własnej

woli decyduję się p o w s t r z y m a ć od seksu, z powodów, k t ó r e są dla

m n i e w a ż n e , m ó j psychiczny i d u c h o w y rozwój n i e ucierpi na t y m .

Ale jeśli u n i k a m seksu z p o w o d u wstydu, s t r a c h u p r z e d odrzuce¬

n i e m , gniewu czy jakiejkolwiek innej negatywnej motywacji, moja
seksualna abstynencja stopniowo staje się z a b u r z e n i e m . N i e c h o d z i

więc o s a m ą wstrzemięźliwość seksualną, ale o z n a c z e n i e , j a k i e jej
przypisujemy.

Tę s a m ą prawdę m o ż n a wyrazić jeszcze prościej: liczy się mi¬

ł o ś ć , a nie seks. Jeśli j e s t e m w stanie z n a l e ź ć m i ł o ś ć w m o i m ży¬
ciu, wówczas potrafię z n a l e ź ć satysfakcję i s p e ł n i e n i e , n i e z a l e ż n i e

od tego, czy j e s t e m aktywny seksualnie. T a k więc c h c i a ł b y m powie¬
dzieć do wszystkich s a m o t n y c h m ę ż c z y z n : nic n i e m o ż e powstrzy¬

m a ć was p r z e d m i ł o ś c i ą . M o ż e c i e rozwijać bliską, wzajemnie ubo¬
gacającą więź, j a k a ł ą c z y obydwie p ł c i . D z i ę k i sile m o d l i t w y i ł a s c e

Bożej m o ż e c i e żyć w czystości. Twoje życie — życie każdego m꿬

czyzny — dalece wykracza p o z a sferę w y z n a c z a n ą t e r m i n e m fal-
lus.

Prawdziwy zakar to nie jest c z ł o w i e k zafiksowany na swoich

m o ż l i w o ś c i a c h seksualnych, ale t e n , który potrafi skierować swoją
energię seksualną w s t r o n ę m i ł o ś c i i z a c h o w a ń kreatywnych. Wie¬
lu h o m o s e k s u a l i s t ó w oraz n i e ż o n a t y c h m ę ż c z y z n to ludzie b a r d z o
u z d o l n i e n i w zakresie sztuk pięknych, biznesu, służby s p o ł e c z n e j ,
n a u k i i medycyny. I starają się żyć zgodnie z prawdziwie chrześci¬

j a ń s k ą duchowością. Niewątpliwie są o b r a z e m Boga na ziemi.

46

47

P o d s u m o w u j ą c , m o ż e m y powiedzieć, że zakar to m ę ż c z y z n a ,

k t ó r y c h r o n i swą energię falliczną, wie, że p o c h o d z i o n a od Boga,

i stara się ją k o n t r o l o w a ć z g o d n i e z B o ż y m p l a n e m seksualności.
Zwykle u ś w i a d a m i a ją sobie w okresie adolescencji i znajduje o p a r t e
na m i ł o ś c i i życiodajne sposoby w y r a ż e n i a swojej seksualnej ener¬
gii w swym cyklu życia. D z i ę k i t e m u staje się o n a j e g o w i e r n ą sługą,

a nie w y m a g a j ą c y m p a n e m .

R O Z D Z I A Ł CZWARTY

MĘŻCZYZNA WOJOWNIK

— WYBIERAJĄC WALKĘ

D o t ą d m o g l i ś m y z o b a c z y ć , że j e d n y m z w a ż n y c h e t a p ó w rozwo¬

j o w y c h w życiu m ę ż c z y z n y jest dojrzewanie seksualne: c e l e m tego

etapu jest n a u c z e n i e się, j a k w k o n s t r u k t y w n y sposób radzić sobie
ze swoją energią seksualną. Powiedzieliśmy również, że zbyt wielu
m ę ż c z y z n o m n i e udaje się t o : przez c a ł e życie pozostają zbyt skon¬
c e n t r o w a n i na wszystkim, czego s y m b o l e m jest fallus, ciągle sta¬
rając się u d o w o d n i ć swoją m ę s k o ś ć p o p r z e z seksualne osiągnięcia
i podboje.

Z d r o w i m ę ż c z y ź n i dostrzegają, że w życiu istnieje coś więcej

niż seks. Jest w życiu p r a c a do w y k o n a n i a , cele do osiągnięcia, wie¬
dza do zdobycia, świat do odkrycia, przeszkody, k t ó r e n a l e ż y prze¬
zwyciężyć w dążeniu do w a r t o ś c i o w y c h celów. Ci m ę ż c z y ź n i po¬
trzebują więc też i n n e g o rodzaju energii, k t ó r ą n a z w i e m y energią

gibbor.

To słowo w Biblii t a k ż e wskazuje na m ę ż c z y z n ę , lecz zwykle

t ł u m a c z o n e jest j a k o „wojownik".

Z N A C Z E N I E GIBBOR

R o b e r t H i c k s sugeruje, że podstawowa idea zawarta w pojęciu gib-
bor

to „ m o c albo siła, k t ó r a o d n o s i się do d o s k o n a ł o ś c i i wyższości".

I n n e k o n o t a c j e t e r m i n u t o : „zdobywanie przewagi", „bycie w a ż n y m ,

wyróżniającym się, wybitnym". Przejść od zakar do gibbor to tak,

49

j a k gdyby u k i e r u n k o w a ć seksualną energię m ę ż c z y z n y fallicznego

na dążenie do celów związanych z p o w o ł a n i e m . Są to rywalizacja

0 pierwsze miejsce i wykorzystywanie swojej energii do osiągania
celu i zdobycia z n a c z e n i a . W t e k s t a c h Starego T e s t a m e n t u słowo to
o d n o s i się zwykle do wielkich wojowników a t a k ż e do m ę ż c z y z n ,
którzy o d z n a c z y l i się wielką odwagą. Wszyscy ż o ł n i e r z e Jozuego

1 Saula byli w o j o w n i k a m i gibbor. D a w i d b y ł największym gibbor;

zabił olbrzymiego G o l i a t a i z m i e n i ł p o s p o l i t e ruszenie w wielką ar¬
m i ę , a p o t e m z a p e w n i ł swemu krajowi pokój i bezpieczeństwo. Na¬
stępnie stworzył doborowy, elitarny o d d z i a ł wojowników, którzy
b r o n i l i J e r o z o l i m y i królewskiego p a ł a c u .

W r a z z u p ł y w e m czasu z a c z ę t o stosować t e r m i n gibbor na okre¬

ślenie wojownika duchowego. „Lepsza jest m ą d r o ś ć niż s i ł a [gib­

bor]",

j a k c z y t a m y u K o h e l e t a (9,16). A u J e r e m i a s z a czytamy:

T o m ó w i P a n :

« [...] siłacz niech się nie c h e ł p i swą siłą;
Raczej c h c ą c się c h l u b i ć , n i e c h się szczyci t y m ,

że jest r o z t r o p n y i że M n i e poznaje,
w t y m t o m a m u p o d o b a n i e »

(Jr 9,22-23).

D u c h o w a m ą d r o ś ć i p o z n a n i e Boga oraz Jego ścieżek b y ł y postrze¬

gane j a k o coś o wiele ważniejszego w dążeniu do osiągnięcia praw¬

dziwej wielkości niż s i ł a fizyczna czy geniusz militarny.

W O J O W N I K W E W S P Ó Ł C Z E S N Y M S P O Ł E C Z E Ń S T W I E

N i e jest ł a t w o oswoić się z o b r a z e m wojownika. P r z e d e wszystkim
zbyt ł a t w o kojarzy się on z wojną i p r z e m o c ą , stale b u d z ą c y m i nie¬
pokój w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e . Papież J a n X X I I I j u ż w 1963 r o k u

stwierdził, że „wojna n i e jest j u ż w ł a ś c i w y m ś r o d k i e m naprawia¬
n i a niesprawiedliwości". S o b ó r W a t y k a ń s k i I I j e d n o g ł o ś n i e po¬
t ę p i ł wyścig zbrojeń. P r z y w o ł a j m y d o b i t n i e b r z m i ą c e s ł o w a pa¬
pieża P a w ł a VI w j e g o p r z e m ó w i e n i u do Organizacji N a r o d ó w
Z j e d n o c z o n y c h : „Jeśli c h c e c i e być b r a ć m i i s i o s t r a m i , n i e c h b r o ń

wypadnie z waszych rąk. N i e m o ż e c i e k o c h a ć z b r o n i ą w ręku!".
Trzydzieści lat p ó ź n i e j , w p a ź d z i e r n i k u 1995 roku, papież J a n Pa¬

w e ł I I w y g ł o s i ł p o d o b n e p r z e m ó w i e n i e p o d c z a s o b c h o d ó w 50. rocz¬

nicy p o w s t a n i a O N Z .

Dlaczego więc s k ł o n n y j e s t e m uważać, że o b r a z wojownika nie¬

sie w sobie pozytywne p r z e s ł a n i e dla w s p ó ł c z e s n y c h m ę ż c z y z n ?
Czy dzisiejsi m ę ż c z y ź n i nie są m o ż e aż nazbyt agresywni? G a z e t y

c o d z i e n n i e p e ł n e są d o n i e s i e ń o s t r z e l a n i n a c h , walkach, n a p a d a c h
na tle seksualnym, i o wszelkiego rodzaju a k t a c h p r z e m o c y doko¬
nywanych przeważnie przez m ę ż c z y z n . Czy rywalizacja n i e s t a ł a
się agresywnym s p o s o b e m życia dla zbyt wielu m ę ż c z y z n — na bo¬

isku, w biurze, nawet w d o m u ? S a m K e e n w żywy sposób przedsta¬

wia, j a k język pola bitwy p r z e n i k n ą ł do świata korporacji. Autor
ten cytuje tekst z obwoluty książki z a t y t u ł o w a n e j Waging Business

Warfare:

Uwierzcie mi — jeśli prowadzisz biznes, jesteś na wojnie. Twoi

wrogowie — twoja konkurencja — c h c ą cię zniszczyć. W i e l k i m
wyzwaniem będzie j u ż samo u t r z y m a n i e całego o d d z i a ł u przy ży¬

ciu. Zwycięstwo m o ż e być nieosiągalne — jeśli nie jesteś mistrzem
strategii wojskowej... Możesz n i m zostać — jeśli pójdziesz za przy¬

k ł a d e m wielkich strategów z historii. Bowiem te same techniki,

które sprawiły, że Dżyngis-chan, H a n n i b a l i N a p o l e o n byli nie¬
zrównanymi zdobywcami, wciąż są skutecznie wykorzystywane

przez... świetnych strategów na współczesnych korporacyjnych
polach walki. D o ł ą c z do n i c h w p u n k c i e dowodzenia! Kieruj bi¬
twą! Zniszcz wroga! Wygraj wojnę! (Keen 1991,59-60).

Często m ó w i się, że j ę z y k w p ł y w a na z a c h o w a n i e . Kiedy w miejscu

pracy używa się s ł o w n i c t w a m i l i t a r n e g o ( i n n e p r z y k ł a d y t o : korpo¬

racyjny najeźdźcy, wrogie przejęcia, łowcy głów, rzeź na giełdzie),

to

w z m a c n i a o n o t e n d e n c j ę d o p o s t r z e g a n i a życia j a k o n i e k o ń c z ą c e j

się walki, w której przetrwają tylko twardzi i agresywni.

Jak t a k a atmosfera w p ł y w a na m o r a l n ą i duchową wrażliwość

mężczyzny? O p r ó c z stresu i wypalenia będzie w n i m s k ł o n n o ś ć

to władzy, d o m i n a c j i i rywalizacjiw związku m a ł ż e ń s k i m a t a k ż e
w k o m u n i k a t a c h , werbalnych i niewerbalnych, j a k i e wysyła swo­
im dzieciom. Kilka lat t e m u G a r y A b r a m s n a p i s a ł a r t y k u ł do Los

50

51

Angeles Times

pt. Did We Rear a Bunch of Morał Mutants (Czy to

my wychowaliśmy tę bandę moralnych mutantów?)

Na podstawie

swoich b a d a ń stwierdził, ż e 7 5 % u c z n i ó w s z k ó ł ś r e d n i c h oraz 5 0 %
s t u d e n t ó w w c o l l e g e a c h p r z y z n a ł o się do o s z u k i w a n i a w szkole. Je¬
śli c h o d z i o życie zawodowe, od 12 do 3 0 % p o d a ń o p r a c ę zawie¬
ra ś w i a d o m i e u m i e s z c z o n e t a m n i e ś c i s ł o ś c i . A b r a m s wieszczy na¬

dejście „legionów m ł o d y c h ludzi składających p o d a n i a , w k t ó r y c h
chwalą się t y t u ł a m i , j a k i c h nie mają, żeby dostać p r a c ę , do której
n i e są wykwalifikowani... Z a c i ę t a walka o e k o n o m i c z n e przetrwa¬
nie, sukces i prestiż zniszczy u c z c i w o ś ć , a l t r u i z m i właściwe zacho¬

wanie". K o n k l u d u j e : „Takie p o k o l e n i e t o c e n a , j a k ą p ł a c i m y z a swój
w ł a s n y u p a d e k m o r a l n y " (cyt. w: C o l e 1992, 9 7 - 9 8 ) .

P O Z Y T Y W N Y O B R A Z W O J O W N I K A

P a m i ę t a j ą c o wszystkich negatywnych m o ż l i w o ś c i a c h i zniekształ¬
c e n i a c h zawartych w s y m b o l u wojownika, zapytajmy, czy jest w n i m

j a k i ś p o t e n c j a ł dla zdrowej męskiej energii? W i e r z ę , że tak. Trze¬

ba p r z y p o m n i e ć , że gibbor w S t a r y m T e s t a m e n c i e to b y ł o b a r d z o

pozytywne słowo określające m ę ż c z y z n ę . N i e b y ł o stosowane o n o

w o d n i e s i e n i u do mężczyzny, k t ó r y walczył, g r a b i ł i niszczył, żeby

p o k a z a ć swoją m ę s k o ś ć czy n a p e ł n i ć b o g a c t w a m i swoje skrzynie.
T e r m i n gibbor opisywał c z ł o w i e k a , k t ó r y o d d a w a ł swoją s i ł ę i od¬

wagę na s ł u ż b ę B o g u i s p o ł e c z n o ś c i . C z u ł , że jest p o w o ł a n y do obro¬

ny swej r o d z i n y i swego ludu przed n a j e ź d ź c a m i . N i e u c i e k a ł przed
t r u d n o ś c i a m i a n i też n i e p o d d a w a ł się w o b e c n i e p o w o d z e ń . C h c i a ł
wytrwać i walczyć za sprawę, w k t ó r ą wierzył. N i e o p i e r a ł się na

swojej sile czy swoim sprycie, ale na m o c y i p r z e w o d n i c t w u Boga,
k t ó r e m u s ł u ż y ł .

Jest coś ożywczego w tej zdrowej energii wojownika. R o b e r t

Bly obawia się, że o b e c n i e zbyt wielu m ę ż c z y z n s t r a c i ł o tę energię:
„Jeśli c h o d z i o s p o ł e c z e ń s t w o a m e r y k a ń s k i e , to t r z e b a powiedzieć,

że w o s t a t n i c h l a t a c h m ę ż c z y z n a - w o j o w n i k w y r a ź n i e s t r a c i ł siły...

D z i ś dorosły, d w u m e t r o w y facet gotów jest pozwolić, żeby ktoś

i n n y p r z e k r o c z y ł jego g r a n i c e , w s z e d ł d o jego p s y c h i c z n e g o d o m u ,
o b r a z i ł go, z a b r a ł j e g o b o g a c t w a i wyszedł, trzaskając d r z w i a m i .

A on s a m p o z o s t a n i e w środku, ze z m i e s z a n y m i przepraszającym
u ś m i e c h e m n a twarzy" (Bly 1990, 146). Psycholog R o b e r t M o o r e
mówi, że w k a ż d y m k o m p e t e n t n y m m ę ż c z y ź n i e kryje się aktywny

wojownik, k t ó r y rozpoznaje t o , co n a p r a w d ę w a ż n e , i nie daje się

oszukać t e m u , co b ł y s z c z y i uwodzi. I n n y m i słowy, d o j r z a ł y czło¬

wiek k o n c e n t r u j e się n a t y m , c o m a z n a c z e n i e .

Jezuita P a t r i c k A r n o l d pisze:

Wojownik to j e d e n z najważniejszych archetypów w męskiej du¬

chowości... Bycie wojownikiem to nie jest jedynie przynależność
do jednej z dwóch wielkich armii, stojących naprzeciw siebie

w okopach. Pragnienie przeciwstawienia się k a ż d e m u z ł u s t a ł o się

m ę s k i m psychologicznym paradygmatem: walczymy z chorobą,
atakujemy problemy, zwalczamy narkotyki, z m a g a m y się z igno¬
rancją, walczymy z ogniem i wypowiadamy wojnę biedzie. W cią¬
gu wieków wojownik s t a ł się w kolektywnej podświadomości ar¬
chetypem oporu wobec z ł a we wszystkich jego postaciach. Sławio¬
ny w pieśniach, p o e m a t a c h i opowieściach, celebrowany i uświęco¬

ny w r y t u a ł a c h oraz b ł o g o s ł a w i o n y przez bogów Wojownik zaczął
uosabiać najszlachetniejsze cechy mężczyzny: odwagę, poświęce¬
nie, wytrwałość, heroiczną obojętność wobec spraw świata (Ar¬
nold 1991,101).

Przyjrzyjmy się n a s z e m u w ł a s n e m u doświadczeniu. M o ż e m y pomy¬

śleć o swoim d o b r y m s a m o p o c z u c i u , j a k i m cieszyliśmy się w m ł o ¬
dości, kiedy u d a ł o się n a m o b r o n i ć swoje z d a n i e w dyskusji, wytrzy¬
m a ć 2 0 - k i l o m e t r o w y m a r s z w d r u ż y n i e harcerzy, albo, po d ł u g i c h
t r e n i n g a c h , d o s t a ć się w k o ń c u do d r u ż y n y p ł y w a c k i e j . M o ż e m y
p r z y p o m n i e ć sobie, j a k b a r d z o wdzięczni byliśmy n a s z e m u t a c i e ,
starszemu b r a t u czy wujkowi za t o , że n a m a w i a l i nas i z a c h ę c a l i do
zrobienia czegoś, p o n i e w a ż wierzyli w nas bardziej niż my sami.

Ojciec R o b e r t a H i c k s a b y ł d y r e k t o r e m n a c z e l n y m B e e c h Air-

craft C o r p o r a t i o n i m i a ł do swojej dyspozycji s a m o l o t j e d n o s i l n i k o ¬

wy. H i c k s pisze, że towarzyszył swojemu ojcu w n i e k t ó r y c h jego lo¬

t a c h . P e w n e g o d n i a ( H i c k s m i a ł w t e d y 12 lat) jego ojciec wyprowa¬

dził s a m o l o t na pas startowy, w y k o n a ł wszystkie c z y n n o ś c i przygo¬

towawcze, a n a s t ę p n i e p o w i e d z i a ł do R o b e r t a : „Myślę, że jesteś j u ż
wystarczająco duży, żeby t y m wystartować". H i c k s b y ł przerażony.

52

53

„Ale c h o c i a ż ś m i e r t e l n i e się b a ł e m — pisze — to j e d n a k przekona¬

n i e , że T a t o p o w i e r z y ł mi nie tylko swój s a m o l o t , ale r ó w n i e ż swo¬

j e życie, w z b u d z i ł o w e m n i e odwagę wojownika. Z a s t a n o w i ł e m się:
jeśli mój T a t o myśli, ż e j e s t e m j u ż wystarczająco d o r o s ł y , t o m u s i

być to prawda. O t w o r z y ł e m p r z e p u s t n i c ę , r o z p ę d z i ł e m się na pa¬

sie s t a r t o w y m , i p o c i ą g n ą ł e m drążek sterowniczy do góry. Kiedy

byliśmy j u ż w p o w i e t r z u , c z u ł e m się, j a k b y m w ł a ś n i e p r z e ż y ł bar

micwę.

Tego d n i a mój T a t o p o p a t r z y ł n a m n i e j a k n a m ę ż c z y z n ę "

(Hicks 1993, 93).

H i c k s wierzy, że rozwijanie w sobie ś w i a d o m o ś c i wojownika

jest n i e z b ę d n y m k r o k i e m w męskiej p o d r ó ż y przez życie. N o r m a l n e

r a m y czasowe dla tego e t a p u rozciągają się od adolescencji do o k o ł o

30-35 r o k u życia. T o w ł a ś n i e wtedy m ł o d z i m ę ż c z y ź n i zdobywają

e d u k a c j ę i starają się ustabilizować swoje życie. To w t e d y potrzebują
energii i w y t r w a ł o ś c i , żeby p r a c o w a ć na dobre o c e n y w szkole, pi¬
sać p o d a n i a i c h o d z i ć na r o z m o w y o p r a c ę , d o b r z e w y p e ł n i a ć swo¬

je obowiązki p r a c o w n i c z e , wiedzieć, kiedy podjąć ryzyko, a kiedy

„grać o s t r o ż n i e " i walczyć o swoje prawa, gdy coś im grozi.

Z drugiej strony, jeśli b ę d z i e m y t ł u m i ć w sobie s i ł ę wojowni¬

ka, r e a l n y m z a g r o ż e n i e m stanie się dla nas t o , że przybierzemy rolę

ofiary, narzekając tylko, że j e s t e ś m y do n i c z e g o , że wszyscy zrzu¬
cają na nas c z a r n ą r o b o t ę , że życie jest niesprawiedliwe, wypalając
się w e w n ę t r z n i e i użalając się n a d s a m y m i sobą, ale nie podejmując
ż a d n y c h k o n s t r u k t y w n y c h d z i a ł a ń , żeby cokolwiek z m i e n i ć . T a c y
m ę ż c z y ź n i są n a p r a w d ę g o d n i p o ż a ł o w a n i a . W swojej b i e r n o ś c i ja¬

wią się j a k o ofiary p o k o n a n e przez życie. Żyją w depresji i przepeł¬

n i a ich r o z g o r y c z e n i e . Chcielibyśmy, żeby t a c y ludzie wstali i wal¬
czyli j a k m ę ż c z y ź n i o t o , co s ł u s z n i e im się należy. T y m c z a s e m o n i
żyją w r u t y n i e , bojąc się cokolwiek z r o b i ć . S ł y s z a ł e m kiedyś słowa

G a r r i s o n a Keillora: „ N a u c z y ł e ś m n i e , ż e b y m b y ł m i ł y ; a t e r a z je¬
s t e m t a k b a r d z o m i ł y , ż e nie m a w e m n i e a n i gniewu, a n i pasji".
J a k ż e t o s m u t n e . Z d r o w a energia wojownika jest n i e z b ę d n a , b y stać
się a k t y w n ą osobą a nie ofiarą w d r a m a c i e życia.

F O R M Y E N E R G I I W O J O W N I K A

Jak się zachowujemy, gdy jest w nas zdrowa energia gibbor

7

Po

pierwsze, u m i e m y być asertywni, gdy w y m a g a tego sytuacja. Po¬
r z u c a m y b i e r n ą postawę o b r o n n ą i c h c e m y m i e r z y ć się z wyzwa¬
n i a m i oraz p r o b l e m a m i , j a k i e życie p r z e d n a m i stawia. Mając d o

wyboru walkę albo u c i e c z k ę , decydujemy się p o z o s t a ć na swoich

pozycjach, p r z e m a w i a ć w o b r o n i e tego, co u w a ż a m y za s ł u s z n e . Je¬
steśmy s k ł o n n i z a a k c e p t o w a ć konsekwencje. „Walka czyni dojrza¬
ł y m — m o w i H i c k s — a rozlewanie krwi w duchowej walce z m i e n i a
m ł o d e g o m ę ż c z y z n ę w wojownika".

Wszyscy m a m y p o d o b n e doświadczenia — gdy sprzeciwialiśmy

się r o d z i c o m , albo byliśmy n i e z ł o m n i i n i e p o d d a w a l i ś m y się żą¬
d a n i o m swoich dzieci, albo o d m a w i a l i ś m y w y k o n y w a n i a p r a c y z a
naszego szefa czy j a k i e g o ś n i e o d p o w i e d z i a l n e g o w s p ó ł p r a c o w n i k a .

S ł y s z a ł e m , j a k R i c h a r d R o h r m ó w i ł kiedyś o świętym «nie» — jest
o n o o b e c n e wszędzie t a m , gdzie w y z n a c z a m y g r a n i c e albo zamyka¬

my drzwi, b r o n i ą c się p r z e d l u d ź m i czy strategiami, k t ó r e domagają
się od nas n i e d o r z e c z n o ś c i . Bez świętego «nie» — j a k m ó w i — n i c
nie jest z a k a z a n e , a więc niczego też się nie wymaga. Bez świętego
«nie»

nie istnieje j a s n y p o d z i a ł d o b r o i z ł o . Jeśli nie j e s t e m w stanie

p o w i e d z i e ć c z e m u ś nie, wówczas m o j e tak pojawia się w sposób me¬
c h a n i c z n y i m a c h a r a k t e r kompulsywny. T o nie jest j e d n a k zgoda
r a d o s n a i p ł y n ą c a z serca. W y k o n a m z a d a n i e , ale zrobię to z rozgo¬
r y c z e n i e m , a p o t e m b ę d ę u ż a l a ł się n a d sobą — o t o sytuacja, k t ó r a

jest ś w i e t n y m p o c z ą t k i e m depresji.

Prawda jest t a k a , ż e często m u s i m y b r o n i ć swoich g r a n i c p r z e d

l u d ź m i , którzy wdzierają się w nasze życie, poniżają nas, robią o b -
raźliwe uwagi, starają się zrobić z n a s p o p y c h a d ł a . „ N i e ma chyba
d n i a — m ó w i P a t r i c k A r n o l d — byśmy nie musieli sięgać po nasz
m i e c z W o j o w n i k a i b ł y s k a ć n i m w oczy j a k i e m u ś n a t r ę t o w i , albo
t e m u p r o s t a c k i e m u , w u l g a r n e m u kelnerowi czy w ś c i b s k i e m u krew¬
n e m u " (Arnold 1991, 103). N i e m u s i m y używać m i e c z a — dodaje

A r n o l d — wystarczy go wydobyć, żeby p o k a z a ć , gdzie są g r a n i c e .

Kolejny przejaw siły gibbor to s a m o d y s c y p l i n a . Wprawdzie ko¬

m u n i k a t y p ł y n ą c e z k u l t u r y w s p ó ł c z e s n e j kierują n a s w p r z e c i w n ą
s t r o n ę , k u m i ę k k o ś c i , s ł a b o ś c i , p o b ł a ż a n i u s a m e m u sobie, j e d n a k ż e

54

55

tkwiący w nas wojownik wie, co jest lepsze. R o z u m i e , że dyscyplina
u m y s ł u i c i a ł a jest a b s o l u t n i e k o n i e c z n a dla d u c h o w e g o rozwoju.

Niezależnie od tego czy jesteś myśliwym, klęczącym przez c a ł e go¬

dziny w c h ł o d z i e p o r a n k a i czekającym, aż zwierzyna podejdzie
na odległość strzału, czy też trenujesz triatlon, albo jesteś studen¬

t e m szkoły medycznej, prezesem odpierającym zamaskowane ata¬
ki c z ł o n k ó w rady nadzorczej, czy też m ę ż e m starającym się roz¬

wiązać swoje problemy m a ł ż e ń s k i e — wiesz, że dyscyplina u m y s ł u

i c i a ł a ma podstawowe znaczenie ( M o o r e 1990, 75).

M o o r e p r z y p o m i n a n a m , ż e kierują n a m i r ó ż n e dążenia, angażujące
nasz czas i naszą energię. T a k więc z a d a n i e m tkwiącego w nas wo¬

j o w n i k a jest określać p r i o r y t e t y i w y p e ł n i a ć podjęte z a d a n i a , nieza¬

leżnie od naszego z m ę c z e n i a czy n i e c h ę c i , j a k ą o n e w nas budzą.

Z N A C Z E N I E W A R T O Ś C I

Nawet jeśli z a ł o ż y m y , że tkwiący w nas wojownik m o ż e dostarczyć
n a m wystarczająco d u ż o energii, byśmy byli asertywni i s a m o z d y -

scyplinowani w dążeniu do naszych celów, wciąż pozostaje kluczo¬

we p y t a n i e : o co w a r t o walczyć? Na jakiej podstawie decydujemy,

k t ó r e ze s p o s o b ó w w y k o r z y s t a n i a czasu i energii zasługują na naszą

uwagę? Prawdziwie t r a g i c z n y w i d o k stanowią m ę ż c z y ź n i , k t ó r z y

walczą dla samej walki. J a k m ó w i H i c k s :

Wyzwanie związane z byciem wojownikiem jest dwojakie: trzeba
wiedzieć, o co walczyć, i wiedzieć, kiedy przestać... Niewątpliwie

potrzebni n a m są wojownicy za prawdę, gotowi walczyć o ducho¬

we wartości naszego społeczeństwa, z a n i m z n i k n ą one całkowicie.

Ale widzimy również wielu t a k i c h , którzy walczą niepotrzebnie,

albo walczą o sprawy, które już dawno przestały należeć do kate¬
gorii warto za nie umrzeć (Hicks 1993,95).

Z tego w y n i k a kwestia w a r t o ś c i i priorytetów. W i e l u w s p ó ł c z e s n y c h
filozofów s p o ł e c z n y c h z a u w a ż y ł o , że żyjemy w k u l t u r z e , k t ó r a do¬
c e n i a indywidualizm. Wydaje się, że w a r t o ś ć , k t ó r a leży u ź r ó d e ł

wszystkich wyborów, to i n d y w i d u a l n a swoboda. W i e r z y m y , że

każdy p o w i n i e n cieszyć się s w o b o d ą w y b o r u tego, co p r z y n o s i mu
największą satysfakcję. Ale często w n i e w i e l k i m tylko s t o p n i u , albo
w ogóle, z a s t a n a w i a m y się n a d t y m , co m o g ł o b y być dobre dla in¬
nego c z ł o w i e k a lub dla szerszej s p o ł e c z n o ś c i . To w ł a ś n i e tutaj do¬
strzegamy m r o c z n ą s t r o n ę wojownika: gibbor to m ę ż c z y z n a , któ¬
ry agresywnie dąży do zaspokojenia swoich w ł a s n y c h p o t r z e b , nie

zważając n a prawa czy u c z u c i a i n n y c h ludzi; t o n a ł o g o w y p r a c o h o -
lik, k t ó r y nie potrafi się zrelaksować, zabawić czy p r z e z n a c z y ć czas
na bliskie k o n t a k t y z r o d z i n ą i p r z y j a c i ó ł m i ; albo krzyżowiec, k t ó r y
nie wie, na j a k ą walkę się z d e c y d o w a ć , a z jakiej zrezygnować.

C h r z e ś c i j a n i e zawsze głosili, że osobisty zysk i satysfakcja to

s ł u s z n e dążenia, k t ó r e j e d n a k nie s ą o s t a t e c z n y m i k r y t e r i a m i przy
d o k o n y w a n i u wyborów. Istnieją w a r t o ś c i u n i w e r s a l n e w stosun¬

ku do korzyści i n d y w i d u a l n y c h . Z a r ó w n o Stary j a k i N o w y Testa¬
m e n t odkrywają p r z e d n a m i s t r u k t u r ę w a r t o ś c i , k t ó r e kierują nas
ku t e m u , co jest p o n a d n a m i . Biblia uczy, że n i e k t ó r e w a r t o ś c i są

ważniejsze od i n n y c h :

* M ó w i e n i e prawdy jest lepsze niż oszustwo.
* T r a k t o w a n i e ludzi w sposób ł a g o d n y jest lepsze n i ż okru¬

cieństwo.

* W y p e ł n i a n i e swoich obowiązków jest lepsze niż ich zanie¬

dbywanie.

* A f i r m o w a n i e c z ł o w i e k a jest lepsze niż szyderstwo.
* S z a n o w a n i e ludzkiej w ł a s n o ś c i jest lepsze niż kradzież.
* P r o d u k t y w n e wykorzystywanie swojego czasu i t a l e n t ó w jest

lepsze niż ich m a r n o w a n i e .

* T r o s k a o w ł a s n e zdrowie jest lepsza niż z a n i e d b y w a n i e na¬

szego c i a ł a .

* S z a n o w a n i e w o l n o ś c i i n n y c h ludzi jest lepsze niż kontrolo¬

w a n i e ich dla własnej korzyści.

* Seks p o ł ą c z o n y z m i ł o ś c i ą i o d d a n i e m jest lepszy od seksu

z przypadkową osobą.

Prawdziwy d u c h o w y gibbor żyje w dyscyplinie n i e ze względu na
s a m ą dyscyplinę, ale dlatego, żeby dążyć do celów i w a r t o ś c i , które
są mu bliskie. Te w a r t o ś c i nadają k i e r u n e k jego życiu i dają mu s i ł ę ,

by p o d e j m o w a ć decyzje nawet w obliczu sprzecznych dążeń.

56

57

C N O T A O D W A G I

, • --u, owiązana jest z t y m , że c n o t a odwagi p o -

O s t a t n i a c e c h a w o j o w n i k a związana j o r

.. w Bib ii iw tradycji chrześcijańskiej

w i n n a być ciągle rozwijana, w DIUIU , ,

, . .

5

, -„Aurha

Z zafascynowaniem czytam Łwan-

mówi się często o harcie ducha, z. 7 /
gelie i widzę, j a k często Jezus k o r z y s t a ł ze swej odwagi wojownika.
Najbardziej oczywisty p r z y k ł a d to scena, w której w y r z u c a bankie¬

rów ze świątyni.

W świątyni n a p o t k a ł siedzących za s t o ł a m i bankierów oraz tych,

którzy sprzedawali woły, b a r a n k i i gołębie. Wówczas sporządziw¬
szy sobie bicz ze sznurków, powypędzał wszystkich ze świątyni,
także b a r a n k i i woły, p o r o z r z u c a ł m o n e t y bankierów, a s t o ł y po¬
wywracał. Do tych zaś, którzy sprzedawali gołębie, rzekł: «Wezcie
to stąd, a nie róbcie z d o m u mego Ojca targowiska!* (J 2,14-16).

To nie jest ł a g o d n y i subtelny Jezus — taki, j a k i e g o często sobie wy¬

obrażamy. To Jezus gibbor, walczący o prawa b i e d n y c h pielgrzymów
i o g o d n o ś ć B o ż e g o d o m u modlitwy. A kiedy w ł a d z e religijne wy¬
stępują przeciw n i e m u z p o w o d u j e g o z a c h o w a n i a , On nie poddaje
się a n i nie przeprasza.

N i e jest to też j e d y n y ewangeliczny p r z y k ł a d wojowniczej odwa¬

gi. Już w pierwszych r o z d z i a ł a c h Ewangelii wg św. M a r k a w i d z i m y

Jezusa działającego z g o d n ą uwagi asertywnością. K r ó t k o po t y m ,

j a k p o w o ł a ł M a t e u s z a Lewitę n a swojego u c z n i a , t e n w y d a ł w d o m u

ucztę dla przyjaciół. Z a p r o s i ł na nią p o b o r c ó w p o d a t k ó w i ludzi po¬

w s z e c h n i e u w a ż a n y c h za grzeszników. F a r y z e u s z e mówili do Jego

uczniów: „ C z e m u On je i pije z c e l n i k a m i i g r z e s z n i k a m i ? " . Jezus
u s ł y s z a ł tę szyderczą uwagę i nie p u ś c i ł jej p ł a z e m : „ N i e potrzebują
lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. N i e p r z y s z e d ł e m powo¬
ł a ć sprawiedliwych, ale grzeszników" ( M k 2,15-17). P o t r z e b a wiele

odwagi, by m ó c powiedzieć coś takiego.

Kolejny r o z d z i a ł r o z p o c z y n a się i n n ą opowieścią, k t ó r a prze¬

ciwstawia b i e r n o - a g r e s y w n ą postawę faryzeuszy zdrowej aser-
t y w n o ś c i Jezusa. P e w n e g o razu Jezus n a u c z a ł w s y n a g o d z e .

W ś r ó d z g r o m a d z o n y c h t a m s ł u c h a c z y b y ł m ę ż c z y z n a z uschnię¬

t ą ręką. P r z e c i w n i c y Jezusa b a c z n i e się M u przyglądali, „żeby G o

oskarżyć". Jezus p o p r o s i ł m ę ż c z y z n ę z u s c h n i ę t ą ręką, aby zbliżył
się do N i e g o . P o t e m z w r ó c i ł się do swoich p r z e c i w n i k ó w : „ C o wol¬

no w szabat u c z y n i ć coś d o b r e g o , czy coś złego? Życie o c a l i ć czy
z a b i ć ? " C ó ż za rozbrajająco p r o s t e p y t a n i e . K a ż d y t r z e ź w o myślą¬
cy c z ł o w i e k o o t w a r t y m umyśle bez t r u d u m ó g ł b y na n i e odpo¬

wiedzieć. L e c z „ o n i m i l c z e l i " . Kolejny pasywno-agresywny gest,

który w Jezusie w z b u d z i ł e n e r g i ę gibbor: On „ s p o g l ą d a ł po wszyst¬
kich w k o ł o z g n i e w e m , z a s m u c o n y z p o w o d u z a t w a r d z i a ł o ś c i ich
serca". N a l e ż y z w r ó c i ć uwagę na silne s f o r m u ł o w a n i a : „gniew",

„ z a s m u c o n y " . Jezus nie u k r y w a ł swoich e m o c j i . P o z w a l a ł raczej,

by o n e się u z e w n ę t r z n i ł y , i u k i e r u n k o w y w a ł je w t a k i e s p o s ó b ,
by w y r a ż a ł y w a r t o ś c i , o k t ó r y c h świadczył. Po t y m n i e m y m , ale

oczywistym geście p o t ę p i e n i a z a c h o w a n i a p r z e c i w n i k ó w , popa¬

t r z y ł na c i e r p i ą c e g o m ę ż c z y z n ę i po p r o s t u p o w i e d z i a ł m u , by wy¬

ciągnął rękę. „Wyciągnął, i ręka j e g o s t a ł a się z n ó w zdrowa". Jezus
nie p o z w o l i ł na t o , żeby o g r a n i c z e n i a i w r o g o ś ć ludzi zawistnych
o swą pozycję o g r a n i c z a ł y j e g o w s p ó ł c z u c i e i u z d r o w i c i e l s k ą m o c
(Mk 3,1-5).

K i l k a s c e n później widzimy, j a k Jezus w y p ę d z a z ł e g o d u c h a

z c z ł o w i e k a n i e m e g o . Z a m i a s t chwalić B o g a za to c u d o w n e wyda¬
rzenie, p r z e c i w n i c y zwracają się do Jezusa z z a r z u t a m i . T y m r a z e m
oskarżają Go o p r z y m i e r z e z s z a t a n e m , o t o , że Jezusowa m o c wy¬
p ę d z a n i a d e m o n ó w p o c h o d z i o d Z ł e g o . Jezus n a t y c h m i a s t stawia
im c z o ł a , wskazując, j a k ś m i e s z n e jest to o s k a r ż e n i e : dlaczego je¬
den d e m o n m i a ł b y w y r z u c a ć drugiego? „Jeśli w i ę c i s z a t a n z sobą

jest s k ł ó c o n y , j a k ż e się ostoi j e g o k r ó l e s t w o ? " (Łk 11,14-18; por.

M k 3,22-24). U w a ż a m , ż e refleksja n a d tego t y p u f r a g m e n t a m i jest

b a r d z o pouczająca, p o n i e w a ż ukazują o n e , w j a k i s p o s ó b c z ł o w i e k
m o ż e być asertywny, nie uciekając się do p r z e m o c y fizycznej czy
słownej.

Kolejna lekcja, jakiej u c z y m y się, czytając P i s m o Święte N o w e g o

T e s t a m e n t u , ukazuje n a m , że Jezus c h c i a ł wszystkich swoich zwo¬
lenników n a p e ł n i ć taką w ł a ś n i e energią. T a energia nie jest j e d n a k
o w o c e m w y s i ł k u c z ł o w i e k a czy ćwiczeń, ale d a r e m D u c h a Święte¬

go. W E w a n g e l i a c h u c z n i o w i e Jezusa często wykazują wiele dobrej
woli, ale ze względu na swe w r o d z o n e t c h ó r z o s t w o i b r a k pewno¬

ści siebie zawsze się potykają. D o p i e r o po wylaniu na n i c h D u c h a

58

59

Świętego w dzień P i ę ć d z i e s i ą t n i c y zaczęli p o s t ę p o w a ć , j a k praw¬
dziwi d u c h o w i wojownicy. K i e d y P i o t r i J a n zostali aresztowani za
u z d r o w i e n i e c z ł o w i e k a c h r o m e g o , w ł a d z e n i e wiedziały, co z n i m i

zrobić. Zwykli ludzie n a d a l chcieli s ł u c h a ć n a u k a p o s t o ł ó w o Jezusie

u k r z y ż o w a n y m i z m a r t w y c h w s t a ł y m . „ P r z y w o ł a l i ich p o t e m i za¬
kazali im w ogóle p r z e m a w i a ć , i n a u c z a ć w i m i ę Jezusa." Ale P i o t r
i J a n t w a r d o stali na swoim stanowisku. „ M y nie m o ż e m y nie mó¬

wić tego, c o ś m y widzieli i słyszeli" ( D z 4,13-20). To jest w ł a ś n i e od¬
waga i h a r t , k t ó r e czynią nas z d o l n y m i cierpieć za sprawę, w którą
wierzymy.

W życiu większości m ę ż c z y z n p r a w d o p o d o b n i e b ę d z i e t y l k o

kilka okazji (jeśli się w ogóle pojawią), k t ó r e b ę d ą w y m a g a ł y he¬
roicznej odwagi. Ale wydaje mi się, że w życiu dużo jest sytuacji,
które wymagają od n a s , żebyśmy o d w o ł a l i się do siły gibbor. Po¬
t r z e b u j e m y n a p r z y k ł a d odwagi, żeby stawiać c z o ł a c o d z i e n n y m

p r o b l e m o m i m i e r z y ć się z n i m i . Z b y t wielu m ę ż c z y z n m a r n u j e
swoją energię, starając się n e g o w a ć p r o b l e m y bądź ich u n i k a ć , za¬
m i a s t p r ó b o w a ć j e rozwiązać. S c o t t P e c k p r z y p o m i n a ł n a m : „Życie
t o c a ł a seria p r o b l e m ó w . C z y c h c e m y n a d n i m i p ł a k a ć , czy raczej j e

rozwiązywać? C z y c h c e m y uczyć nasze dzieci, żeby je rozwiązywa¬
ł y ? " I dalej m ó w i autor: „ P r o b l e m y wymagają naszej odwagi i mą¬

drości. W istocie to o n e wykształcają naszą odwagę i m ą d r o ś ć . Tyl¬

ko dzięki p r o b l e m o m rozwijamy się m e n t a l n i e i d u c h o w o " ( P e c k

1978, 15-16).

S p o ł e c z e ń s t w o w z m a c n i a naszą s k ł o n n o ś ć d o n e g o w a n i a pro¬

b l e m ó w i u c i e k a n i a przed n i m i . Z a s t a n ó w m y się... D l a c z e g o m꿬

czyźni, j a k o grupa s p o ł e c z n a , mają więcej p r o b l e m ó w ze z d r o w i e m
i umierają wcześniej od kobiet? J e s t e m pewien, że przyczyną takiej
sytuacji po części jest stres. Ale drugi p o w ó d jest taki, że m ę ż c z y ź n i
mają s k ł o n n o ś ć d o n e g o w a n i a s y m p t o m ó w choroby. B o t o nie jest

w stylu macho, żeby być c h o r y m . O p r ó c z tego, strach p o m y ś l e ć , co

lekarze mogliby z n a l e ź ć . I t a k p o p a d a m y w negację.

N e g a c j a i w y p a r c i e często występują t a k ż e w i n n y c h sferach

życia. M ę ż c z y z n a m o ż e być wyjątkowo n i e z a d o w o l o n y ze swojej
pracy. Będzie na nią n a r z e k a ł p r z e d ż o n ą oraz wszystkimi, któ¬

rzy go słuchają, ale nie p o r o z m a w i a o t y m ze swoim p r z e ł o ż o n y m
czy kimkolwiek, k t o m ó g ł b y coś z m i e n i ć . Dlaczego? P o n i e w a ż b o i

się, że straci twarz, albo że będzie u c h o d z i ł za m ą c i c i e l a . S t r a c h to
prawdziwy wróg. I n n y przykład... W y o b r a ź m y sobie m a ł ż e ń s t w o ,

w k t ó r y m m o ż n a zaobserwować pierwsze o z n a k i kryzysu. Ż a d e n

z m a ł ż o n k ó w n i e ma odwagi o t y m r o z m a w i a ć , p o n i e w a ż m o g ł o b y
to o k a z a ć się zbyt bolesne. N i e k i e d y ż o n a sugeruje wizytę u psycho¬
loga r o d z i n n e g o , ale m ą ż upiera się, że „ n i e m a m y ż a d n y c h proble¬
mów, k t ó r y c h n i e m o ż e m y rozwiązać sami". Tutaj negacja związana

jest z i d e a ł e m macho. Albo kiedy dziecko źle się zachowuje... M o ż e

być tak, że ojciec ignoruje albo lekceważy t a k i e sytuacje, p o n i e w a ż
uważa, ż e t o n i c więcej j a k tylko „ p r o b l e m y dorastania".

W t a k i c h w ł a ś n i e sytuacjach m u s i m y rozwijać w sobie we¬

w n ę t r z n e g o wojownika. P r a w d a jest t a k a , że p o d e j m o w a n i e od¬

p o w i e d z i a l n o ś c i za r o z w i ą z a n i e swoich p r o b l e m ó w to najlepszy
sposób, żeby w z m o c n i ć swoją s a m o o c e n ę i p o k o n a ć p o c z u c i e bez¬
silności. J a k o dorośli s k ł o n n i j e s t e ś m y d o tego, b y o c e n i a ć naszą

w a r t o ś ć p o p r z e z symbole sukcesu — p i e n i ą d z e , p o s i a d ł o ś c i , status

zawodowy. Z a s a d n i c z o n i e ma w t y m n i c z ł e g o . Ale to n i e wystar¬
czy d o p ó k i nie b ę d z i e m y m i e l i satysfakcji, że z r o b i l i ś m y wszyst¬
ko, co w naszych s i ł a c h , żeby rozwiązać problemy, j a k i e p r z y n i o s ł o
n a m życie.

I wreszcie c h c ę jeszcze raz p o w r ó c i ć do życia Jezusa. Widzieli¬

śmy wcześniej, j a k w r ó ż n y c h sytuacjach o d w o ł y w a ł się On do swo¬

jej energii gibbor, żeby radzić sobie z t y m i , k t ó r z y sprzeciwiali się
jego p o s ł u d z e . Ale te p o t y c z k i b y ł y tylko p r z y g o t o w a n i e m do wiel¬

kiego finału: p o t e m Jezus będzie m u s i a ł z m i e r z y ć się z p o c z u c i e m
o d r z u c e n i a i przyjąć krzyż. Łukasz Ewangelista przygotowuje nas
na te wydarzenia, pisząc: „ G d y d o p e ł n i ł się czas Jego wzięcia [z tego
świata], p o s t a n o w i ł u d a ć się do J e r o z o l i m y " (Łk 9,51). C ó ż za wielki
p r z y k ł a d odwagi, stawiania c z o ł a p r o b l e m o m życia, a nie u c i e k a n i a
przed n i m i . Jezus t r z y k r o t n i e s t a r a ł się powiedzieć u c z n i o m , że mu¬
szą być gotowi na t r u d , że On s a m b ę d z i e c i e r p i a ł i z o s t a n i e skazany
na ś m i e r ć . Ale u c z n i o w i e za k a ż d y m r a z e m wybierają drogę nega¬
cji (por. Mk 8,31-33; 9,30-32; 10,32-45). Jezus się nie wycofuje. Co

więcej, m ó w i swoim u c z n i o m , że nie b ę d ą mogli być Jego u c z n i a m i ,

d o p ó k i nie b ę d ą gotowi dźwigać swój krzyż każdego d n i a — czyli

stawać przed konfliktami, w y z w a n i a m i i p r o b l e m a m i swego życia

j a k o chrześcijanie, i m i e r z y ć się z n i m i .

60

61

Jezus w i e d z i a ł , że b ę d z i e to t r u d n e , i dlatego z a p e w n i ł swoich

uczniów, że n i e zostawi ich s a m y c h i że nie b ę d ą musieli walczyć

w o s a m o t n i e n i u . P o d c z a s Ostatniej W i e c z e r z y p o w i e d z i a ł i m : „ N a

świecie d o z n a c i e ucisku, ale miejcie odwagę: J a m zwyciężył świat"

(J 16,33). O b i e c a ł , że ześle im D u c h a Świętego, k t ó r y da im s i ł ę

i m o c , aby przezwyciężyli wszelkie problemy.

R O Z D Z I A Ł PIĄTY

MĘŻCZYZNA ZRANIONY -

CZY ISTNIEJE ŻYCIE PO KLĘSCE?

Kiedy z o s t a ł zastrzelony J o h n F . K e n n e d y , d z i e n n i k a r z e telewizyj¬
ni przeprowadzili z l u d ź m i n i e s k o ń c z o n ą ilość wywiadów na te¬

m a t reakcji s p o ł e c z e ń s t w a na to straszne w y d a r z e n i e . J e d n y m z in¬
dagowanych b y ł D a n i e l M o y n i h a n , j e s z c z e m ł o d y c z ł o n e k Izby

R e p r e z e n t a n t ó w : „ P a n i e k o n g r e s m a n i e , j a k i e s ą p a n a o d c z u c i a ? "
P o t ę ż n y I r l a n d c z y k m i a ł ł z y w o c z a c h , gdy o d p o w i a d a ł : „Jeśli je¬

steś I r l a n d c z y k i e m , j e d n a z pierwszych rzeczy, j a k i c h się uczysz, to
fakt, że prędzej czy później życie z ł a m i e ci serce". Jeśli d o b r z e pa¬
m i ę t a m , p o m y ś l a ł e m wtedy, ż e n i e t r z e b a być I r l a n d c z y k i e m , żeby
0 t y m wiedzieć. To czysta prawda. Życie ma tysiące sposobów, by
nas z r a n i ć .

P o d o b n i e jest z m ę ż c z y z n ą gibbor. C i ę ż k o pracuje, aby osiągnąć

swoje cele, m a r z e n i a , sukces, by się w y r ó ż n i ć , z d o b y ć s z a c u n e k

1 u z n a n i e ze strony i n n y c h , a w k o ń c u p o t y k a się i upada. W o j o w n i k

otrzymuje cios. I w t e n sposób d o c h o d z i m y do czwartego hebraj¬
skiego słowa, k t ó r e określa m ę ż c z y z n ę : enosh (co t ł u m a c z y m y j a k o

zraniony).

R o b e r t H i c k s cytuje wypowiedzi k i l k u n a s t u m ę ż c z y z n , opisu¬

j ą c y c h swoje d o ś w i a d c z e n i e z r a n i e n i a .

„W dniu, w którym z a b i ł e m pierwszego Irakijczyka, coś we m n i e

u m a r ł o " . S p a d o c h r o n i a r z z czasów wojny w Z a t o c e Perskiej.

63

„Gdybym wiedział, że życie będzie tak t r u d n e , to nie sądzę, że

zdecydowałbym się na nie". Odnoszący z n a c z n e sukcesy dyrektor
naczelny.

„W k o ń c u uświadamiam sobie, j a k bardzo na moją osobowość

w p ł y n ą ł brak ojca". Mężczyzna.

K a ż d y z nas m o ż e stworzyć swoją w ł a s n ą listę t r u d n y c h doświad¬
czeń. P o d c z a s pierwszego roku mojego k a p ł a ń s t w a przygotowywa¬
ł e m d o s a k r a m e n t u m a ł ż e ń s t w a p e w n ą parę. O s t a t e c z n i e p o b r a l i się
oni p o z a K o ś c i o ł e m . I n n a p a r a m a ł ż e ń s t w a , której u d z i e l i ł e m ślubu,
s k o ń c z y ł a w więzieniu. To niezbyt dobry początek. J e d e n z m o i c h
przyjaciół, starając się d o d a ć mi otuchy, p r z y s ł a ł mi m a ł ą tabliczkę,
którą p o s t a w i ł e m sobie na biurku. B y ł o na niej n a p i s a n e : „Jeśli na
p o c z ą t k u n i c ci się n i e udaje — to wszystko jest w n o r m i e ! " .

Z a s t a n a w i a ł e m się kiedyś, dlaczego rekolekcje p o e t y R o b e r t

Bly a cieszą się t a k i m p o w o d z e n i e m . Myślę, że przyciąga on t a k wie¬
lu r ó ż n y c h m ę ż c z y z n , p o n i e w a ż m ó w i wprost o bólu, j a k i ci m꿬
czyźni odczuwają, ale o j a k i m nie są w stanie m ó w i ć . Dzieląc się
swoimi w ł a s n y m i d o ś w i a d c z e n i a m i i r a n a m i ( d o r a s t a ł u b o k u ojca
a l k o h o l i k a ) , pozwala u c z e s t n i k o m rekolekcji — że t a k się wyrażę

— by p o c z u l i o n i swój w ł a s n y ból. On nazywa te u c z u c i a ż a l e m , któ¬

ry p ł y n i e z n i e p o w o d z e ń , j a k i c h doświadczają m ę ż c z y ź n i na swej
d r o d z e życia: u t r a t a zdrowia, pracy, r o z p a d m a ł ż e ń s t w a , u t r a t a sta¬
tusu, s z a c u n k u do samego siebie, b ł ę d y i n i e p o w o d z e n i a , śmierć bli¬
skich... Aby o d k r y ć , c z y m naprawdę jest m ę s k o ś ć , m ę ż c z y ź n i mu¬

szą zejść do g ł ę b i swych dusz i z n a l e ź ć t a m swój s k u m u l o w a n y żal

(Bly 1990, 27).

Z N A C Z E N I E ENOSH

Hebrajskie s ł o w o enosh o z n a c z a : 'ten, który jest słaby, kruchy'. Jest

tutaj w y r a ź n e nawiązanie do tej cechy, którą my, m ę ż c z y ź n i , z tru¬

d e m akceptujemy: do naszej p o d a t n o ś c i na rany. Z z a d o w o l e n i e m
dostrzegamy w sobie naszą energię falliczną oraz siłę wojownika,
ale nie lubimy myśleć w k a t e g o r i a c h klęski, o g r a n i c z e ń , niepowo¬

dzenia i ran. J e d n a k Biblia nie pozwala n a m żyć w takiej iluzji.

W p s a l m a c h znajdujemy b a r d z o dużo o d n i e s i e ń do tej nieprzemija¬

jącej prawdy o ludzkiej słabości.

„ D n i człowieka (enosh) są j a k trawa; kwitnie j a k kwiat na polu"
(Ps 103,15).

„Czym jest człowiek, że o n i m pamiętasz?" (Ps 8,5).

„W p r o c h każesz powracać śmiertelnym" (Ps 90,3).

A j e d n a k Biblia nie postrzega naszej wrażliwości i p o d a t n o ś c i

na z r a n i e n i a w sposób negatywny. P r z e c i w n i e , ś w i a d o m o ś ć naszej
kondycji jest najlepszą drogą, dzięki której żyjemy w świecie rzeczy¬

wistym i nie ulegamy iluzji. N i e j e s t e ś m y niezwyciężeni, nie jeste¬

śmy w s z e c h p o t ę ż n i — j a k to c z a s e m wydawało się n a m w naszych
m ł o d z i e ń c z y c h fantazjach. N i e j e s t e ś m y też s a m o w y s t a r c z a l n i —

j a k to głoszą n i e k t ó r e m i t y naszej kultury dotyczące i d e a ł u mężczy¬

zny. Życie n i e j e d n o k r o t n i e z a d a n a m ciosy i często b ę d z i e m y po¬
trzebować p o m o c y i n n y c h ludzi, b y wyzdrowieć.

Ź R Ó D Ł A R A N

Z w r ó c i ł e m wcześniej uwagę na j e d n o z g ł ó w n y c h ź r ó d e ł naszych
ran: na nasze doświadczenie straty. C h c ę opisać p o k r ó t c e t o , co wie¬
lu osób należących do m ę s k i c h organizacji określa t e r m i n e m : rana
ojcowska.

R o b e r t R o h r wiele miejsca p o ś w i ę c i ł tej kwestii p o d c z a s

swoich rekolekcji. Z a u w a ż a on, że każdy z nas, gdy p r z y c h o d z i na
świat, biologicznie związany ze swoją matką. Jej m i ł o ś ć i o b e c n o ś ć

to rzeczy oczywiste. L e c z nasz ojciec w c h o d z i do naszego świata

j a k o obcy przybysz. A k c e p t a c j a albo o d r z u c e n i e z jego strony to

pierwsza wskazówka, dzięki której wiemy, czy m o ż n a zaufać świa¬
tu z e w n ę t r z n e m u . Z jakiejś n i e z n a n e j przyczyny u ś m i e c h albo gest
c z u ł o ś c i ze strony ojca jest dla nas bardziej afirmujący i mobilizu¬

j ą c y niż s t a ł a m i ł o ś ć m a t k i . Być m o ż e w y n i k a to z faktu, że proste

gesty, o których tutaj m ó w i m y , to nasze pierwsze doświadczenie by¬
cia wybranym.

To nie przypadek, j a k m ó w i R i c h a r d R o h r , że Jezus

zwraca się do Boga: „Ojcze". Jezus wiedział, że o wiele t r u d n i e j bę¬

dzie n a m uwierzyć w m i ł o ś ć ojcowską, niż w m i ł o ś ć m a t c z y n ą .

64

65

P r z e d rewolucją przemysłową, m ó w i R o b e r t Bly, c h ł o p c y naby¬

wali p o c z u c i e męskiej t o ż s a m o ś c i , stojąc u b o k u swych ojców, pra¬

cując na farmie czy w r o d z i n n e j firmie. To b y ł o n i e m a l j a k przeka¬
zywanie m ę s k o ś c i z ojca na syna. Ale od czasu rewolucji przemy¬
słowej m ę ż c z y ź n i m u s z ą p r a c o w a ć daleko od d o m u , a dorastający

c h ł o p c y zostali pozbawieni tej n a t u r a l n e j możliwości b u d o w a n i a

więzi z o j c e m . Na szczęście wielu ojców jest w s t a n i e z n a l e ź ć i n n e

sposoby, żeby b u d o w a ć więź z s y n a m i . M a m na myśli takie sytuacje

j a k : w s p ó l n e u p r a w i a n i e sportu, wykonywanie p r a c d o m o w y c h ,

c h o d z e n i e do lasu, do p a r k u czy do ogrodu z o o l o g i c z n e g o , opowia¬
d a n i e i m r ó ż n y c h historii...

Lecz co się dzieje, kiedy ojciec jest n i e o b e c n y — fizycznie bądź

e m o c j o n a l n i e ? Co się dzieje, jeśli z p o w o d u r o z w o d u albo więzienia
nie ma go w d o m u ? Lub wtedy, gdy jest w d o m u , ale jest uzależnio¬
ny od a l k o h o l u czy też i n n e g o n a ł o g u ? Albo gdy jest t a k b a r d z o za¬

j ę t y pracą, że nie ma czasu ani siły, by zajmować się d z i e ć m i ? Lub

gdy jest t a k b a r d z o krytyczny w o b e c synów, że ci nigdy nie znajdują
u z n a n i a w jego o c z a c h ? W t a k i c h sytuacjach, j a k spekuluje R o h r ,

c h ł o p i e c d o r a s t a z rana w duszy. R a n a to miejsce, przez k t ó r e w nasz
świat w e w n ę t r z n y m o g ą wejść d e m o n y — gniew, nieufność w o b e c

m ę ż c z y z n , czy c h o r e p o c z u c i e wartości.

M ó j przyjaciel L o u Lussier nazywa takie sytuacje milczeniem

ojca.

Dzieje się t a k nawet wtedy, kiedy ojciec jest w d o m u , nie kry¬

tykuje a n i nie o b r a ż a n i k o g o , ale po p r o s t u milczy. N i e c h c e albo nie

m o ż e podzielić się swoimi w e w n ę t r z n y m i u c z u c i a m i czy przemy¬
śleniami. Być m o ż e jest d o b r y m żywicielem rodziny, ale przekazuje
niewiele, albo n i c , o t y m , k i m jest. D z i e c k o odbiera t a k i e sygnały

j a k o o d r z u c e n i e : „ N i e j e s t e m wystarczająco dobry, żeby o t r z y m a ć

od ojca akceptację". W t e n sposób c h ł o p i e c dorasta, n i e z u p e ł n i e

wiedząc, co to z n a c z y być mężczyzną. M o ż e ulegać r ó ż n y m stereo¬

t y p o m , k t ó r e zaobserwuje w swoim o t o c z e n i u . Co więcej, będzie

k o n t y n u o w a ć t e n s a m s c h e m a t , kiedy s a m z o s t a n i e ojcem, ponie¬

waż posiada m a ł o męskiej energii, k t ó r ą m ó g ł b y p r z e k a z a ć swoim
w ł a s n y m d z i e c i o m .

I n n e ź r ó d ł o r a n to — by użyć słów C l a y t o n a B a r b e a u — tzw.

klęska sukcesu.

Autor t e n o p i s a ł interesujące s t u d i u m przypadku.

P e w i e n dwudziestotrzyletni m ę ż c z y z n a (typowy m ł o d y wojownik)

p o s t a n o w i ł , że do 45 r o k u życia o ż e n i się, będzie m i a ł kilkoro dzie¬
ci, dwa s a m o c h o d y , luksusowy d o m i d o c h ó d w wysokości przynaj¬
mniej 50 tysięcy dolarów r o c z n i e . Psychiatra przedstawiający t e n

przypadek p r z y z n a ł , ż e m ę ż c z y z n a t e n rzeczywiście z d o ł a ł osiągnąć

wszystkie trzy cele, a nawet z n a c z n i e więcej, j u ż w wieku 43 lat. Lecz
w ł a ś n i e wtedy z a c z ą ł n a ł o g o w o pić, bez o p a m i ę t a n i a oddawać się
g r o m h a z a r d o w y m , u g a n i a ć się za m ł o d y m i k o b i e t a m i i wykazy¬
wać wszelkie i n n e o z n a k i z a b u r z e ń osobowości. W ciągu kolejnych

dwóch lat jego ż o n a r o z w i o d ł a się z n i m , a on s a m z b a n k r u t o w a ł .

Trafił do szpitala z objawami głębokiej depresji. Psychiatra zakoń¬
czył swoją prezentację s ł o w a m i : „ O t o p i ę k n y p r z y k ł a d p r a g n i e n i a
klęski".

Clayton Barbeau nie zgodził się j e d n a k z jego opinią. Zauwa¬

żył, że m ę ż c z y z n a nie tylko osiągnął wszystkie z a m i e r z o n e cele, ale
osiągnął je z w i e l k i m s u k c e s e m , wyprzedzając n a r z u c o n y sobie har¬
m o n o g r a m o dwa lata. T e n przypadek, w opinii B a r b e a u , ukazuje
klęskę sukcesu.

G d y m ę ż c z y z n a s p e ł n i ł j u ż swoje m a r z e n i a , to wła¬

śnie jego p o c z u c i e sukcesu b y ł o t y m , co sprawiło mu zawód. Sukces
nie p r z y n i ó s ł mu tej głębokiej satysfakcji, której się wcześniej spo¬
dziewał. W i e l k i a m e r y k a ń s k i sen z a k o ń c z y ł się r o z c z a r o w a n i e m
(Barbeau 1982, 75-76).

S t e p h e n Covey z w r a c a uwagę na t e n sam p r o b l e m w książce Se-

ven Habits of Highly Effective People.

Niekiedy, j a k mówi, „ m o ż n a

pracować c o r a z więcej i więcej, wspinając się po drabinie sukcesu
tylko po t o , żeby odkryć, że d r a b i n a jest o p a r t a o n i e w ł a ś c i w y m u r " .

Kiedy wejdziesz na s a m ą górę, odkrywasz, że po drugiej stronie nie

ma j u ż nic. „Ludzie często odkrywają, że o d n o s z ą zwycięstwa, które
są pozbawione z n a c z e n i a ; sukcesy, które — j a k sobie nagle uświa¬
damiają — osiągają za c e n ę t y c h rzeczy, j a k i e są dla n i c h o wiele

bardziej wartościowe. D o p i e r o wtedy zauważają, że ich dążenie do

osiągnięcia celu z a m k n ę ł o im oczy na t o , co w rzeczywistości zna¬

czy najwięcej, a czego t e r a z j u ż nie m a " (Covey 1990, 98). To na¬
prawdę p o w a ż n e z r a n i e n i e , którego s k u t k i e m jest wielkie p o c z u c i e
s a m o t n o ś c i . D l a c z e g o a k u r a t s a m o t n o ś ć ? Bo inwestując w zajęcia
i osiągnięcia, c z ł o w i e k nie m i a ł czasu, żeby rozwijać wzajemnie

ubogacające relacje z i n n y m i ludźmi.

66

67

T Y P O W E R E A K C J E N A Z R A N I E N I E

J e d n y m ze s p o s o b ó w r a d z e n i a sobie ze z r a n i e n i a m i jest negowa¬
nie bólu. To typowa reakcja, zwłaszcza w p r z y p a d k u m ł o d y c h m꿬
czyzn. Pędzą po pasie szybkiego r u c h u i są zbyt zajęci rozrywkami,
żeby zauważyć, że krwawią e m o c j o n a l n i e . J a k m ó w i H i c k s , „Wy¬
palają swoje r a n y i bandażują blizny s z t u c z n y m i u ś m i e c h a m i , lecz
zmagają się z w y r w a m i w swoich duszach". A m o ż e wielu m ł o d y c h
ludzi p o p r o s t u nie doświadcza z r a n i e n i a ? N i e d a w n o z a k o ń c z y ł e m
rekolekcje, w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł o kilku m ę ż c z y z n p o m i ę d z y 20

a 30 r o k i e m życia. Po mojej prezentacji na t e m a t enosh p o p r o s i ł e m

wszystkich, żeby w m a ł y c h g r u p k a c h podzielili się swoimi doświad¬

c z e n i a m i z r a n i e n i a . C o ciekawe, m ł o d s i m ę ż c z y ź n i powiedzieli, ż e
nie są w stanie p r z y p o m n i e ć sobie żadnego takiego wydarzenia.
J e d n o c z e ś n i e z z a i n t e r e s o w a n i e m s ł u c h a l i o d o ś w i a d c z e n i a c h in¬
n y c h m ę ż c z y z n i o lekcjach, j a k i e d a ł o im życie na d r o d z e stawania
się m ę ż c z y z n a m i enosh.

Kiedy nie m o ż n a zanegować faktu zranienia, s p o n t a n i c z n ą reak¬

cją jest gniew. „Życie jest niesprawiedliwe" — narzekamy. „To nie t a k
m i a ł o być". „Życie to dziwka". „Jaki jest sens się m ę c z y ć , skoro do¬
stajesz p o t e m coś takiego?". Jak z r a n i o n e zwierzęta, u c i e k a m y w roz¬
czulanie się n a d sobą, t ł u m i m y naszą wściekłość, albo warczymy na
s p o ł e c z e ń s t w o , na kobiety, na swoich szefów, nawet na Boga... T a k i e
u c z u c i a nie są ani grzeszne, a n i też niezdrowe. G d y m o d l i m y się psal¬
m a m i albo c z y t a m y biblijne historie, często widzimy przyjaciół Boga,
którzy c h w i l a m i czuli, że życie ich o s z u k a ł o i nie wahali się powie¬

dzieć Bogu, co o t y m myślą. „ C z e m u t a k źle się obchodzisz ze sługą
swoim?" krzyczał Mojżesz do P a n a (Lb 11,11). „Dlaczego, Boże, od¬
rzuciłeś [nas] na wieki", m ó w i zatroskany psalmista (Ps 74,1). I n n y

psalm to krzyk zwątpienia człowieka, który dziwi się, dlaczego złe¬

mu człowiekowi dobrze się wiedzie, n a t o m i a s t on s a m stara się być
dobrym, a m i m o to p o n o s i klęskę: „Czy więc na p r ó ż n o z a c h o w a ł e m
czyste serce i w n i e w i n n o ś c i u m y w a ł e m ręce? Co dnia bowiem cier¬
pię c h ł o s t ę , każdego r a n k a spotyka m n i e kara" (Ps 73,13-14).

To n a t u r a l n e i n o r m a l n e reakcje na ból p ł y n ą c y ze z r a n i e n i a .

Ważniejsze jest, co dzieje się p ó ź n i e j . Czy dalej tkwimy w gniewie

i w żalu n a d sobą, czy też idziemy n a p r z ó d — w k i e r u n k u akceptacji,

dojrzałości i głębszej duchowości, w s t r o n ę w s p ó ł c z u c i a dla i n n y c h ,

którzy też zostali z r a n i e n i ?

I n n a p o w s z e c h n a reakcja t o skierowanie naszego gniewu n a nas

samych. Ma o n a miejsce wtedy, gdy sami siebie oskarżamy, t a k jak¬

byśmy byli w i n n i : „ D l a c z e g o b y ł e m taki g ł u p i ? " „ D l a c z e g o bardziej

nie u w a ż a ł e m ? " ; „ J a k m o g ł e m być t a k ślepy?". I znów, ta spontanicz¬
na reakcja na nasze z r a n i e n i e wcale nie musi prowadzić do katastro¬
falnej sytuacji, c h o ć trzeba p a m i ę t a ć , że sygnalizuje o n a p o t r z e b ę
stopniowego przejścia przez p o c z u c i e wstydu, s a m o o s k a r ż e n i e aż
do wybaczenia i u z d r o w i e n i a . J a k to ujmuje H i c k s , p o w i n n i ś m y za¬
cząć od p o w i e d z e n i a sobie oraz i n n y m z r a n i o n y m b r a c i o m : „Twoja
r a n a jest szlachetna. Twoja r a n a jest c z y m ś n o r m a l n y m , co pozwoli

ci się stać bardziej d o j r z a ł y m mężczyzną. Życie się n i e s k o ń c z y ł o .
Ta r a n a m o ż e być p u n k t e m wyjścia na d r o d z e do nowej mądro¬

ści i siły. M o ż e być g ł o s e m Boga. T e r a z m u s i m y się z a s t a n o w i ć , co
o n a o z n a c z a i j a k pójść n a p r z ó d w s t r o n ę u l e c z e n i a , żebyśmy mo¬

gli z p o w o d z e n i e m k o n t y n u o w a ć naszą p o d r ó ż przez życie" ( H i c k s

1993,108).

P O Z Y T Y W N E M O Ż L I W O Ś C I P Ł Y N Ą C E Z E Z R A N I E N I A

Czy z r a n i e n i e m o ż e być dobre dla duszy? R o b e r t Bly u ś w i a d o m i ł
mi, ż e m o t y w z r a n i e n i a , r o z u m i a n y j a k o n i e z b ę d n y e l e m e n t ducho¬

wej podróży, to z n a c z ą c y e l e m e n t pojawiający się w wielkich m i t a c h

i legendach światowej literatury. W s p o m n i a n y a u t o r s a m wykorzy¬
stuje m o t y w zejścia w d ó ł . W przeciwstawieniu do m i t u dominują¬
cego w a m e r y k a ń s k i m s p o ł e c z e ń s t w i e (ruch w górę), literatura lu¬
dowa j a s n o przedstawia m i t y c z n e g o b o h a t e r a , który m u s i odbyć po¬
dróż w d ó ł . M u s i walczyć ze wszystkimi p r z e c i w n o ś c i a m i losu, j a k
biblijny gibbor, i zawsze zostaje z r a n i o n y i okaleczony, j a k enosh.

Na p r z y k ł a d , w opowieści o Ż e l a z n y m J a n i e , m ł o d y książę to¬

warzyszy p e w n e m u dzikusowi, Ż e l a z n e m u J a n o w i , w p o d r ó ż y do

lasu. T a m m ł o d z i e n i e c otrzymuje w a ż n ą lekcję życia: poznaje ta¬

j e m n i c e siły fizycznej, ludzkiej n a t u r y i r o z m a i t y c h z a c h o w a ń .

Ale w p e w n y m m o m e n c i e Ż e l a z n y J a n p o r z u c a księcia. M ó w i m u ,
że odtąd c h ł o p i e c s a m m u s i szukać swej drogi życia. I t a k książę

68

07

m u s i z n a l e ź ć p r a c ę i służyć w k u c h n i sąsiedniego z a m k u . To jest

jego swoiste zejście w dół — c h ł o p i e c doświadcza z r a n i e ń i poniże¬

nia (bądź co bądź, jest przecież k s i ę c i e m ) . J e d n a k po j a k i m ś czasie
okazuje się, że to w ł a ś n i e w zwykłej k u c h n i m ł o d y książę najwięcej

dowiaduje się o życiu: o p r o b l e m a c h , d o ś w i a d c z e n i a c h i cierpieniu

z w y k ł y c h wieśniaków. Ta wiedza w k o ń c u pozwoli mu stać się mą¬

d r y m i d o b r y m k r ó l e m .

P o d o b n i e w opowieści o t r z e c h b r a c i a c h i o k a r ł a c h , n a j m ł o d s z y

z b r a c i j a k o j e d y n y c h c e zejść w d ó ł , do w n ę t r z a ziemi, żeby uwolnić
z a g i n i o n ą księżniczkę. G d y nie m o ż e p o w r ó c i ć , jego dwaj starsi bra¬
cia odmawiają mu p o m o c y i nie c h c ą wyciągnąć go z p o d z i e m i a . Co
więcej, starają się p r z e k o n a ć króla, że to oni zasługują na n a g r o d ę
za u r a t o w a n i e księżniczki. W międzyczasie n a j m ł o d s z y brat zostaje
w p o d z i e m i a c h i t a m , w s a m o t n o ś c i , spędza o s i e m n a ś c i e miesięcy.

K a r ł y uczą go wszelkiej wiedzy i p r a k t y c z n y c h u m i e j ę t n o ś c i , dzięki
c z e m u m o ż e w k o ń c u p o w r ó c i ć na ziemię, oznajmić c a ł e m u króle¬
stwu prawdę, i poślubić p i ę k n ą księżniczkę. Bly sugeruje, że te opo¬

wieści objawiają coś głębszego: fakt o d n i e s i e n i a rany i zejście w d ó ł

to k o n i e c z n o ś ć na d r o d z e do duchowej d o j r z a ł o ś c i i dla prawidło¬
wego rozwoju ludzkiej psychiki.

D l a m n i e osobiście fascynujące jest odczytywanie P i s m a Świę¬

tego z tej w ł a ś n i e perspektywy. Z n a m b a r d z o wiele biblijnych posta¬

ci, które o d n i o s ł y r a n y i dzięki t e m u osiągnęły dojrzałość. Mojżesz
d o r a s t a ł w wygodach i luksusie p a ł a c u egipskiego faraona. Kiedy w
k o ń c u wyszedł p o z a p a ł a c , b y ł zszokowany, widząc, j a k t r a k t o w a n i
są jego żydowscy b r a c i a . Obudził się na widok niesprawiedliwości
i z energią typową dla gibbor zabił E g i p c j a n i n a , k t ó r y b i ł żydow¬
skiego n i e w o l n i k a . Kiedy wieść o t y m r o z e s z ł a się po c a ł y m Egipcie,

Mojżesz m u s i a ł u c i e c ziemi M a d i a n , gdzie p r a c o w a ł j a k o pasterz.
Z w r ó ć c i e uwagę na m o t y w zejścia w d ó ł . W ziemi M a d i a n Mojżesz

przez d ł u g i czas ż y ł j a k o cudzoziemiec w obcej ziemi, z a p o m n i a n y

i o d c i ę t y od swego ludu. Ale to w ł a ś n i e t a m , w tej z a p o m n i a n e j głu¬
szy, Bóg objawił mu się p o d p o s t a c i ą gorejącego krzewu: „ I d ź przeto

teraz, oto p o s y ł a m cię do faraona, i wyprowadź mój lud, Izraelitów,
z Egiptu. [...] Ja b ę d ę z tobą" (Wj 3,10-12).

I n n a p o s t a ć biblijna, k t ó r a zyskała większą dojrzałość duchową

dzięki z r a n i e n i u , to Eliasz. Bóg d a ł Eliaszowi z a d a n i e , by p r z e k o n a ł

lud Izraela i jego przywódców do w y r z e c z e n i a się bałwochwalstwa,
n i e m o r a l n o ś c i i do o d n o w i e n i a p r z y m i e r z a z Bogiem. Początkowo
Eliasz o d n i ó s ł wielki sukces: jego słowa i c u d a p o b u d z i ł y lud i do¬

p r o w a d z i ł y go do duchowego n a w r ó c e n i a . W k o ń c u j e d n a k wzbu¬

d z i ł przeciw sobie gniew przywódców Izraela którzy wyznaczyli
c e n ę za jego głowę. Eliasz m u s i a ł u c i e k a ć , żeby ratować swoje życie.
U d a ł się na pustynię ( m o m e n t zejścia w d ó ł ) , r z u c i ł się na ziemię
i m o d l i ł się do Jahwe o ś m i e r ć : „Wielki j u ż czas, o P a n i e ! Odbierz
mi życie, bo nie j e s t e m lepszy od m o i c h p r z o d k ó w " (1 Kri 19,4). Dziś

powiedzielibyśmy: „ M a m dość. N i e zniosę tego więcej!".

Ale w tej chwili m r o k u i wyraźnej klęski Bóg p r z e m ó w i ł do

Eliasza w głębi jego serca. Po pierwsze, s a m Bóg p o k r z e p i ł proro¬

ka p o s i ł k i e m . P o t e m Bóg k a z a ł mu iść jeszcze dalej w głąb pustyni

— na górę Synaj. T a m wszystko się z a c z ę ł o . T a m Bóg po raz pierw¬

szy z w o ł a ł n a r ó d żydowski i o b i e c a ł , że zawsze będzie ich B o g i e m ,
że nigdy ich nie opuści. I t a m w ł a ś n i e Bóg z a p e w n i ł Eliasza, że nie
przegrał, że na ziemi Izraela b y ł o co najmniej siedem tysięcy ludzi,
którzy nie wyrzekli się swojej wiary w Boga. I Eliasz w r ó c i ł . Nie¬
d ł u g o później s p o t k a ł m ł o d e g o , u d u c h o w i o n e g o c z ł o w i e k a , Elize¬
usza, i s t a ł się jego m i s t r z e m . Elizeusz k o n t y n u o w a ł d z i e ł o Eliasza,

gdy p r o r o k z o s t a ł wzięty do nieba (por. 1 Kri 19,5-18). Eliasz m ó g ł

rozczulać się n a d sobą w swojej rozpaczy i żalu. J e d n a k on — j a k o
m ę ż c z y z n a enosh — z a a k c e p t o w a ł swoją r a n ę i s t a ł się jeszcze sil¬
niejszym w o j o w n i k i e m gibbor, niż kiedykolwiek.

Jeśli uważnie w c z y t a m y się w P i s m o Święte, zauważymy, że

wszyscy

wielcy wojownicy musieli przejść przez doświadczenie zra¬

nienia. Jeremiasz, na p r z y k ł a d , b y ł c i e r n i e m w b o k u w s p ó ł c z e s n y c h
sobie ludzi, p o n i e w a ż ciągle k r y t y k o w a ł m o r a l n y i d u c h o w y upa¬
dek s p o ł e c z e ń s t w a — sytuację, k t ó r a g r o z i ł a katastrofą. W p e w n y m
m o m e n c i e z a c z ą ł b ł a g a ć Boga, b y wyjaśnił m u , dlaczego jest t a k

bardzo źle traktowany: „ P a n i e , czy nie s ł u ż y ł e m Tobie j a k najlepiej?

Czy się n i e w s t a w i a ł e m u Ciebie za nieprzyjacielem w czasie jego

nieszczęścia i niedoli? [... ] Dlaczego mój ból nie ma g r a n i c , a moja
r a n a jest n i e u l e c z a l n a , niemożliwa do u z d r o w i e n i a ? " Bóg nic nie
mówi. R z a d k o się zdarza, by Bóg wyjaśniał człowiekowi swoje za¬
mysły. Ale z r a n i o n y wojownik otrzymuje z a p e w n i e n i e : „ B ę d ą wal¬
czyć z tobą, lecz cię nie zwyciężą, bo Ja j e s t e m z tobą" (Jr 15,10-20).

70

71

„Ja j e s t e m z tobą" — to stale słowo z a p e w n i e n i a i z a c h ę t y k i e r o w a n e

przez Boga do enosh.

I n n y m p r z y k ł a d e m jest Księga H i o b a — klasyczna opowieść

o d o b r y m c z ł o w i e k u , k t ó r e m u , j a k się wydaje, wiedzie się we wszyst¬

k i m , wliczając w to b ł o g o s ł a w i e ń s t w o i łaski B o ż e . Lecz później na¬
gle wszystko z a c z y n a się w i k ł a ć . N i e s z c z ę ś c i a , j e d n o po d r u g i m , do¬
tykają H i o b a — u t r a t a stad i t r z ó d , synów i córek, m i ł o ś c i i szacun¬
ku żony, w ł a s n e g o zdrowia... P o c z ą t k o w o b o h a t e r biblijny próbo¬
w a ł dzielnie wszystko znosić, ale w k o ń c u n i e m ó g ł j u ż ukryć swego
żalu: „ P ł a c z s t a ł m i się p o ż y w i e n i e m , j ę k i moje p ł y n ą j a k woda, b o

s p o t k a ł o m n i e , c z e g o m się lękał, b a ł e m się, a j e d n a k to przyszło.
N i e z n a m spokoju n i ciszy, n i m s p o c z n ę , j u ż wrzawa p r z y c h o d z i ! "

(Hi 3,24-26).

W k r ó t c e przyjaciele H i o b a , o b d a r z e n i d o b r y m i i n t e n c j a m i ,

ale m a ł ą wrażliwością, przyjdą go pocieszyć. Lecz z a m i a s t pocie¬
szać, b ę d ą starali się go p r z e k o n a ć , że jego cierpienia to kara B o ż a
za grzechy. R a d z ą m u , aby z r o b i ł r a c h u n e k s u m i e n i a i p r z y z n a ł się
do winy. Ale H i o b n a d a l uważa, że jest niewinny. Okazuje się, że

jego rany skłaniają go do jeszcze większej ufności i wiary w Boga.

W pewnej chwili H i o b p e ł e n ufności m ó w i do swoich przyjaciół:

„ L e c z ja w i e m : Wybawca m ó j żyje, na ziemi wystąpi j a k o ostatni.
[... ] C i a ł e m swym Boga z o b a c z ę . To w ł a ś n i e ja Go z o b a c z ę , moje

oczy ujrzą, n i e kto i n n y " ( H i 19,25-27).

N o w y T e s t a m e n t ukazuje Jezusa najbardziej p o n i ż o n e g o j a k o

enosh

— Jego z r a n i e n i e p r z y n i o s ł o u z d r o w i e n i e n a m wszyst¬

k i m : „Krwią Jego r a n zostaliście u z d r o w i e n i " , j a k m ó w i św. P i o t r

(1 P 2,24). A św. P a w e ł cytuje stary h y m n chrześcijański, głoszą¬

cy, że u n i ż e n i e C h r y s t u s a w cierpieniu i śmierci jest Jego drogą do
c h w a ł y ; On jest n a s z y m Zbawicielem: „ O n , istniejąc w p o s t a c i Bo¬
żej, n i e skorzystał ze s p o s o b n o ś c i , aby na równi być z B o g i e m , lecz
o g o ł o c i ł s a m e g o siebie, przyjąwszy p o s t a ć sługi [... ] u n i ż y ł samego
siebie, stawszy się p o s ł u s z n y m aż do śmierci — i to śmierci krzy¬
żowej. Dlatego też Bóg Go n a d wszystko wywyższył i d a r o w a ł Mu

i m i ę p o n a d wszelkie imię..." (Flp 2,6-9). Z g o d n i e z P i s m e m Świę¬

t y m , w c i e r p i e n i u i śmierci Jezusa b y ł a j a k a ś B o ż a k o n i e c z n o ś ć (por.

Łk 2 4 , 2 6 ) . N i e w t y m sensie, że Jego cierpienie u ł a g o d z i ł o zagnie¬

wanego Boga, ale dlatego że w p e ł n i objawiło współczującą m i ł o ś ć

Bożą do nas i p o k a z a ł o n a m , że rany, k t ó r e my o d n o s i m y , to nie¬

z b ę d n y etap w naszej duchowej podróży.

N A U C Z Y Ć SIĘ C E N I Ć R Z E C Z Y , K T Ó R E SIĘ L I C Z Ą

Jeśli klęska, p r z e g r a n a i r a n y rzeczywiście są n i e z b ę d n y m elemen¬

t e m ludzkiej kondycji, to j a k a jest ich p o z y t y w n a wartość? J a k m o g ą

wzbogacić nas duchowo? W i e r z ę , że istnieje wiele t a k i c h dróg.

Po pierwsze, uczą nas odrywać się od tego, co jest przemijające
i względne. T a k wiele z naszego życia m o g ą p o c h ł a n i a ć rzeczy i do¬
świadczenia, które dzisiejsza k u l t u r a pokazuje n a m j a k o k o n i e c z n e ,

byśmy byli szczęśliwi. C z a s e m tylko t r a c ą c coś, m o ż e m y uświado¬

m i ć sobie, że myliliśmy, się co do tego, co naprawdę ważne.

O t o m a ł y p r z y k ł a d . Kilka lat t e m u , kiedy dużo j e ź d z i ł e m sa¬

m o c h o d e m , m i a ł e m w n i m radio odbierające tylko na d ł u g i c h fa¬
lach. J e d y n e radiostacje, j a k i c h m o g ł e m s ł u c h a ć , n a d a w a ł y m u z y k ę

p o p , r o c k i c o u n t r y — repertuar, za k t ó r y m nie p r z e p a d a m . Przy¬
p u s z c z a m , ż e m u s i a ł e m często n a t o n a r z e k a ć , p o n i e w a ż któregoś

dnia przyjaciele kupili mi t u n e r radiowy, który o d b i e r a ł t a k ż e i n n e
częstotliwości. Przez m n i e j więcej tydzień c i e s z y ł e m się p i ę k n y m i
dźwiękami m u z y k i klasycznej. P o t e m jacyś c h u l i g a n i w ł a m a l i się
do mojego s a m o c h o d u i u k r a d l i radio. B y ł e m k ł ę b k i e m nerwów.

Ż a l i ł e m się i c i s k a ł e m gromy. R z u c a ł e m przekleństwa na tych z ł y c h
ludzi. W k o ń c u u s p o k o i ł e m się. „ C o się z t o b ą dzieje?" — zapyta¬
ł e m sam siebie. „Twoja w ł a s n o ś ć z a c z y n a przejmować n a d t o b ą wła¬
dzę. Czy naprawdę tego c h c e s z ? " N i e , nie c h c i a ł e m tego. T o chyba

w ł a ś n i e wtedy, j a k sądzę, z a c z ą ł e m sobie u ś w i a d a m i a ć , że niewiele

rzeczy naprawdę ma znaczenie.

M u s z ę skupić się na n i c h i zrezy¬

gnować — m e n t a l n i e i e m o c j o n a l n i e — z tego, co nie ma dla m n i e

większego z n a c z e n i a .

S p o t k a ł e m wiele osób, które podzielili się ze m n ą doświadcze¬

n i e m swojej największej straty i z r a n i e n i a . C z ę s t o , gdy walczą i roz¬
paczają n a d t y m , co się s t a ł o , stopniowo d o c h o d z ą do tego miej¬
sca w swojej duszy, gdzie odkrywają prawdę, której p o w i n n i się na¬
uczyć. A zresztą, co jest naprawdę ważne? Ludzie, którzy stracili

pracę czy majątek, b a r d z o często mówią: „Ale wciąż m a m r o d z i n ę

72

73

i przyjaciół". „Wciąż m a m y siebie". S ł y s z a ł e m n i e u s t a n n i e te słowa
p ł y n ą c e z ust ludzi, k t ó r y c h d o m y albo s a m o c h o d y z o s t a ł y znisz¬
c z o n e przez straszliwą p o w ó d ź w 1986 r o k u w Saginaw ( M i c h i g a n ) .
O n i u ś w i a d o m i l i sobie prawdę, że związki, m i ł o ś ć , więzi między¬
ludzkie są o wiele cenniejsze, niż j a k i k o l w i e k majątek.

W i d z i a ł e m niedawno film pt. Spacer w chmurach (A Walk in

the Clouds).

P o d k o n i e c filmu szalejący p o ż a r niszczy w i n n i c ę , któ¬

rą p e w n a m e k s y k a ń s k o - a m e r y k a ń s k a r o d z i n a u p r a w i a ł a z w i e l k i m
t r u d e m i s t a r a n i e m . G d y mija żal, ludzie ci uświadamiają sobie, że

wszyscy są n a d a l żywi, że n i k t nie u c i e r p i a ł . W r a z z w i n n i c ą spło¬

n ę ł a również ich pycha. Z n i k ł a a r o g a n c j a ojca, kiedy u ś w i a d o m i ł
sobie, j a k b a r d z o k o c h a swoją ż o n ę , dzieci a nawet nowego zięcia,
którego wcześniej n i e n a w i d z i ł z p o w o d u zwykłego u p r z e d z e n i a .

W k o ń c u , gdy idą p o ś r ó d zgliszcz, natrafiają na j e d n ą świeżą gałąz¬

kę w i n o r o ś l i , r o s n ą c ą przy grobie dziadka — symbol nowej nadziei.
Zaczynają życie od nowa.

C z a s e m , gdy pojawia się strata albo r a n a , ludzie mówią: „Ale

ciągle j e s t e ś m y zdrowi". A co się dzieje, gdy t r a c i m y w ł a ś n i e zdro¬

wie? T o r a n a , k t ó r ą t r u d n o z a a k c e p t o w a ć . P a m i ę t a m b ó l mojej ro¬

dziny, kiedy u naszego t a t y z d i a g n o z o w a n o ś m i e r t e l n ą c h o r o b ę .
P r z e z n a s t ę p n e cztery lata nasza m a m a z a j m o w a ł a się n i m w d o m u .
P o m a g a l i jej i n n i d o m o w n i c y . To b y ł dla nas czas g ł ę b o k i e g o zej¬

ścia w dół,

z w ł a s z c z a wtedy, gdy u m y s ł t a t y i m o w a z a c z ę ł y odma¬

wiać mu p o s ł u s z e ń s t w a . O s t a t e c z n i e z t a m t e g o d o ś w i a d c z e n i a zro¬

d z i ł a się p o m i ę d z y n a m i silna więź m i ł o ś c i i troski, większe uzna¬
nie dla zwykłej r a d o ś c i bycia r a z e m j a k o r o d z i n a , więź wynikająca
z e w s p ó l n e g o d o ś w i a d c z e n i a bólu. P ó ź n i e j , kiedy o s ł a b ł o r ó w n i e ż
zdrowie m a m y , z n ó w p o d ą ż a l i ś m y tą s a m ą ścieżką — w t y m sa¬
m y m d u c h u m i ł o ś c i i troski o nią, o r a z w c o r a z większej wzajemnej
bliskości.

Jest p e w i e n werset w listach św. P a w ł a , k t ó r y w y r y ł e m g ł ę b o k o

w swojej p a m i ę c i : „ M o d l ę się o t o , aby m i ł o ś ć wasza d o s k o n a l i ł a

się c o r a z bardziej i bardziej w g ł ę b s z y m p o z n a n i u [... ] tego, co lep¬

sze" ( F l p 1,9-10). C ó ż za p i ę k n a m o d l i t w a . S t a r a m się, by b y ł a rów¬
nież moją, z w ł a s z c z a wtedy, kiedy cierpię stratę albo o d n o s z ę r a n ę .
Zresztą, co i n n e g o ma z n a c z e n i e ? P o z n a w a ć Boga, k o c h a ć Go i słu¬
żyć M u . K o c h a ć i n n y c h ludzi i troszczyć się o n i c h . D o t r z y m y w a ć

słowa i wywiązywać się ze swoich z o b o w i ą z a ń . Wykorzystywać
swoje dary i talenty, żeby w n i e ś ć o d r o b i n ę Bożej m i ł o ś c i i uzdro¬

wienia w życie ludzi cierpiących. S t a r a ć się, by t e n świat s t a ł się

o d r o b i n ę lepszy, p o n i e w a ż ja s a m j e s t e m jego częścią. N i k t i n i c nie
m o ż e m i tego z a b r o n i ć .

W i d z i m y więc, że często to w ł a ś n i e p o p r z e z stratę i niepowo¬

dzenie m ę ż c z y z n a staje się enosh. Zawsze p o d z i w i a ł e m p o d t y m

względem św. T o m a s z a M o r u s a . To b y ł człowiek, k t ó r y miał wszyst¬
ko:

osobistą przyjaźń z k r ó l e m Anglii, wysokie stanowisko, odda¬

ną ż o n ę i dzieci, k o m f o r t o w e życie. I wszystko to s t r a c i ł w j e d n e j
chwili, kiedy o d m ó w i ł z ł o ż e n i a przysięgi w i e r n o ś c i królowi j a k o

z w i e r z c h n i k o w i K o ś c i o ł a . Z o s t a ł uwięziony a w k o ń c u ścięty. W

doświadczeniu c i e m n o ś c i i u p a d k u o d m a w i a ł m o d l i t w ę wyrażają¬
cą g ł ę b o k ą w d z i ę c z n o ś ć i o d e r w a n i e od świata: „O P a n i e , dziękuję
Ci za wszystko, co mi d a ł e ś . Dziękuję Ci za wszystko, co mi zabra¬
łeś. I dziękuję Ci za t o , co wciąż mi p o z o s t a ł o " . B y ł to m ę ż c z y z n a ,

który s t r a c i ł wszystkie ziemskie dobra, ale n a u c z y ł się c e n i ć t o , co

naprawdę jest w a ż n e . Z a c h o w a ł h o n o r . Cieszył się czystym sumie¬

n i e m . I m i a ł n i e z ł o m n ą nadzieję n a życie w i e c z n e .

O T W O R Z Y Ć S I Ę N A U Z D R O W I E N I E P Ł Y N Ą C E O D B O G A

Kolejna w a r t o ś ć wynikająca z o d n i e s i e n i a rany polega na t y m , że

z r a n i e n i e m o ż e nas otworzyć n a uzdrowicielską m o c Boga. G r z e c h
p i e r w o r o d n y p o p e ł n i o n y przez A d a m a b y ł a r o g a n c k i m pragnie¬
n i e m , aby stać się r ó w n y m Bogu, żeby m i e ć c a ł k o w i t ą k o n t r o l ę n a d
życiem i p r z e z n a c z e n i e m , n i e m u s i e ć przed n i k i m o d p o w i a d a ć za

dar życia. A n o n i m o w i a l k o h o l i c y zauważają, że to jest w ł a ś n i e jed¬

no ze ź r ó d e ł u z a l e ż n i e ń . Ludzie u z a l e ż n i e n i czują, że są p o t ę ż n i , że
sprawują k o n t r o l ę , że są n a d l u d ź m i . „ P r z e d e wszystkim — m ó w i ą
oni — m u s i m y p r z e s t a ć bawić się w P a n a Boga". K i e d y ich zejście
do p i e k ł a u z a l e ż n i e n i a staje się wystarczająco b o l e s n e , a l k o h o l i c y

w k o ń c u wołają o p o m o c . K l u b y AA uczą, że nie m o ż n a ufać sobie,

ale T e m u , k t ó r y jest Najwyższą M o c ą ; że t r z e b a o d d a ć swoje życie
Bożej t r o s c e ; przestać starać się być d o s k o n a ł y m w ł a s n ą siłą, a po¬
zwolić się uzdrawiać ł a s c e B o ż e j .

74

75

P o d o b n i e jest z k a ż d y m z n a s na etapie enosh naszej podróży.

N a s z e d o ś w i a d c z e n i e klęski i z r a n i e n i a o b n a ż a nasze pretensjo¬

n a l n e p r a g n i e n i e zdobycia władzy, n i e o g r a n i c z o n y c h m o ż l i w o ś c i
i n i e ś m i e r t e l n o ś c i . To jest często chwilą n a w r ó c e n i a . Z w r a c a m y się

w s t r o n ę B o g a i odkrywamy, że Bóg czeka na nas ze swą bezwarun¬

kową m i ł o ś c i ą . A b r a h a m L i n c o l n p o w i e d z i a ł kiedyś: „ C z ę s t o upa¬
d a ł e m n a k o l a n a p o d w p ł y w e m przytłaczającego p r z e k o n a n i a , ż e
n i e m a m d o k ą d pójść". K u r t z i K e t c h a m ujmują to w t e n sposób:

„ N a s z a n i e d o s k o n a ł o ś ć t o p ę k n i ę c i e , p o p r z e z k t ó r e Bóg w c h o d z i d o

wnętrza... Bóg w c h o d z i d o w n ę t r z a duszy przez naszą r a n ę " ( K u r t z

i K e t c h a m 1992, 2 8 ) . N a w e t nasze g r z e c h y i z ł e wybory, paradoksal¬
nie, m o g ą zbliżyć nas do Boga. Autorzy n a s t ę p n i e dzielą się z n a m i
p i ę k n y m o b r a z e m p i ę t n a s t o w i e c z n e g o mistyka, M i s t r z a E c k h a r t a .
M ó w i o n , że Bóg ma każdego z n a s na n i t c e . Kiedy grzeszymy, on
u c i n a n i t k ę . Ale kiedy przyznajemy się do winy, Bóg ją związuje na

n o w o . P o t e m z n ó w grzeszymy, w r a c a m y , i z n ó w Bóg robi w ę z e ł na
n i t c e . Ale co się dzieje? Za k a ż d y m r a z e m n i t k a staje się krótsza,
a my z b l i ż a m y się do Boga.

O t o prawdziwy k o m u n i k a t , j a k i Jezus stara się n a m p r z e k a z a ć

n a t a k liczne sposoby:

„Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają"
(Łk5,31)

„Albowiem Syn Człowieczy przyszedł szukać i zbawić t o , co zgi¬

n ę ł o " (Łk 19,10)

„Nie przyszedłem p o w o ł a ć sprawiedliwych, ale grzeszników"
(Mt 9,13)

I o p o w i e d z i a ł im przypowieść o synu m a r n o t r a w n y m . K i e d y m ł o ¬
dy c z ł o w i e k sięgnął dna, d o p i e r o w t e d y o p a m i ę t a ł się i p o w r ó c i ł do
d o m u , by o d n a l e ź ć t a m swojego ojca, czekającego na niego z prze¬

b a c z e n i e m i z szansą, by wszystko r o z p o c z ą ć od nowa.

D Ą Ż E N I E D O S O L I D A R N O Ś C I

C z ę s t o to w ł a ś n i e dzięki n a s z e m u doświadczeniu z r a n i e n i a za¬
c z y n a m y rezygnować ze s k ł o n n o ś c i do w s p ó ł z a w o d n i c t w a . Za¬
c z y n a m y dostrzegać, że istnieje o l b r z y m i a r ó ż n i c a p o m i ę d z y dą¬

ż e n i e m do d o s k o n a ł o ś c i , a n i e o d p a r t y m p r a g n i e n i e m , żeby poko¬
n a ć wszystkich i n n y c h w danej dyscyplinie. U ś w i a d a m i a m y sobie

wysoką c e n ę , j a k ą p ł a c i m y z a d o t a r c i e n a szczyt k o n k u r e n c y j n o ś c i :

c h o r o b y związane z e stresem, z a g r o ż o n e m a ł ż e ń s t w a , e m o c j o n a l n y
dystans względem dzieci i rodziny, b r a k czasu i energii dla troski
o nasze dusze.

M ę ż c z y z n a enosh wybiera raczej drogę s o l i d a r n o ś c i , niż ry¬

walizacji. On widzi, że m n i e j w a ż n e jest być w górze niż stać ra¬

mię w ramię.

Zresztą, stare chrześcijańskie p o w i e d z e n i e głosi, że

wszyscy n a l e ż y m y do w s p ó l n o t y w i e r n y c h , j a k r ó w n i e ż do brac¬
twa grzeszników. A m e r y k a n i e u p a r c i e trzymają się t a k i c h warto¬

ści, j a k p r y w a t n o ś ć , n i e z a l e ż n o ś ć oraz indywidualizm, a j e d n o c z e ¬
śnie odczuwają g ł ę b o k ą s a m o t n o ś ć i p r a g n i e n i e życia we wspólno¬
cie, w związku. J e d n a k ż e p o t r z e b a ta jest często t ł u m i o n a w l a t a c h

wojowniczych dążeń i osiągnięć. D o p i e r o gdy m ę ż c z y z n a gibbor

otrzymuje cios albo upada, w t e d y czuje w swym w n ę t r z u ból izo¬
lacji i w y o b c o w a n i a .

G d z i e więc m ę ż c z y z n a szuka solidarności? C z a s e m u swojej

ż o n y albo przyjaciółki. C z a s e m u przyjaciela, i n n e g o mężczyzny.
N i e k i e d y u psychoterapeuty. C z a s e m w grupie wsparcia stosującej
p r o g r a m 12 kroków, takiej j a k W s p ó l n o t a A n o n i m o w y c h Alkoho¬
lików. Ci z nas, k t ó r z y działają w r u c h u rekolekcyjnym, stale spo¬

tykają m ę ż c z y z n gotowych podzielić się swoimi r a n a m i i w a l k a m i

z i n n y m i m ę ż c z y z n a m i , p o w a ż n i e t r a k t u j ą c y m i rozwój duchowy.
W atmosferze zaufania m ę ż c z y ź n i ci gotowi są u k a z a ć n i e k t ó r e ze
swoich u k r y t y c h obaw, cierpień i n i e p o w o d z e ń . N i e ma osądów a n i
krytyki, ż a d n y c h p r o t e k c j o n a l n y c h p o r a d . Tylko prosty przekaz:

„Wiemy, o c z y m mówisz; wszyscy byliśmy w t y m miejscu, w t a k i
czy i n n y sposób". Zawsze p o r u s z a ł m n i e fragment z Listu św. Ja¬

kuba, w k t ó r y m czytamy: „Wyznawajcie z a t e m sobie nawzajem
grzechy, m ó d l c i e się j e d e n za drugiego, byście odzyskali z d r o w i e "

(Jk 5,16). Jest w t y m wielka m ą d r o ś ć . Kiedy dzielimy się z d r u g i m

76

77

c z ł o w i e k i e m n a s z y m i r a n a m i czy p o m y ł k a m i i r o z d a r c i a m i , wtedy

j e s t e ś m y u l e c z e n i . Jest t o , oczywiście, ryzykowne przedsięwzięcie.

B o i m y się szyderstw i o d r z u c e n i a . Ale w większości przypadków
i n n i przyjmą nas, powitają i podzielą się z n a m i swoim z r a n i o n y m
c z ł o w i e c z e ń s t w e m . I dzięki t e m u wszyscy stajemy się silniejsi. Jest

t o coś z u p e ł n i e i n n e g o o d naszych m ł o d z i e ń c z y c h doświadczeń, o d
czasów, kiedy p r z e c h w a l a l i ś m y się swoimi osiągnięciami i podboja¬
mi (najczęściej b y ł y to czysto fikcyjne opowieści), c h c ą c p o c z u ć się
lepszymi. Ale zwykle wychodziliśmy z tych starć z p o c z u c i e m niż¬

szości (zawsze b y ł ktoś taki, kto nas p r z e b i ł ) albo dystansu od grupy

(rywalizacja raczej dzieli, niż ł ą c z y ) .

Jeszcze j e d n a rzecz. Kiedy d o c h o d z i m y d o akceptacji naszego

statusu enosh, stajemy się bardziej otwarci i współczujący w o b e c
r a n i z m a g a ń i n n y c h . W p i o s e n c e Staraj się zapamiętać z e s p o ł u The
Fantastiks

są t a k i e słowa: „ W a r t o z a p a m i ę t a ć : bez r a n serce jest pu¬

ste". J a k ż e to prawdziwe. Ludzie, którzy nie wycierpieli z r a n i e n i a
albo p o n i ż e n i a , albo je negują, n i e są zbyt p r z y d a t n y m i towarzy¬
szami w duchowej podróży. Próbują osądzać i a n a l i z o w a ć , szafu¬

j ą c p ł y t k i m i r a d a m i i g o t o w y m i lekarstwami na nasze problemy.

Z drugiej strony, dobrze jest, jeśli w pobliżu są ludzie, którzy od¬
czuli w ł a s n y b ó l i walczyli o życie. O n i rozumieją. Są z r a n i e n i , ale
nie m a r u d z ą a n i nie skomlą. K r o c z ą z godnością. Jak zwykł m ó w i ć
rabbi M o s h e Leib, „ N i k t nie jest bardziej dojrzały, niż c z ł o w i e k ze
z ł a m a n y m sercem".

Takie są p o z y t y w n e możliwości etapu enosh w naszej duchowej

podróży. M o ż e m y nauczyć się d o c e n i a ć rzeczy, które są naprawdę

w a ż n e , i odrywać się od tych, k t ó r e t a k i m i nie są. M o ż e m y otwo¬

rzyć się na głębszą relację z B o g i e m , znajdując w e w n ę t r z n y spokój
i u z d r o w i e n i e naszej rany, której w y r a z e m jest ciągłe dążenia do
egzaltacji. I m o ż e m y doświadczyć solidarności i w s p ó ł c z u c i a w o b e c
reszty z r a n i o n e j ludzkości, wiedząc, że naprawdę p o t r z e b u j e m y sie¬
bie nawzajem i że nie j e s t e ś m y s a m o t n i na tej drodze.

R O Z D Z I A Ł SZÓSTY

MĘŻCZYZNA DOJRZAŁY

- DUCHOWA SPÓJNOŚĆ

M ę ż c z y ź n i nie są z a s a d n i c z o przygotowani na o d n o s z e n i e klęsk

w z m a g a n i a c h z życiem. U w a ż a m y się za niezwyciężonych, ponie¬
waż jesteśmy u w a r u n k o w a n i kulturowo. Wierzymy, że nigdy nie

z o s t a n i e m y z r a n i e n i , że nigdy nie s t r a c i m y pracy, nigdy się nie roz¬

wiedziemy, nigdy nie z a c h o r u j e m y na nowotwór... N i e nauczyliśmy

się od naszych ojców, j a k radzić sobie ze z r a n i e n i e m i przegraną,

być m o ż e dlatego, że nigdy nie mówili oni o t a k i c h o d c z u c i a c h w

naszej o b e c n o ś c i . T a k więc kiedy s a m i o d n o s i m y r a n ę , w pierwszej
chwili reagujemy albo negacją, albo o s k a r ż e n i e m i n n y c h . C z a s e m
oskarżamy s a m y c h siebie (depresja, u ż a l a n i e się n a d sobą), albo wy¬

ładowujemy nasz gniew n a i n n y c h (rodzina, s p o ł e c z e ń s t w o , B ó g ) .

Widzieliśmy j e d n a k , że w z r a n i e n i u istnieją t a k ż e pozytywne, wy¬

zwalające możliwości. M o ż e m y wejść na nowy etap duchowego roz¬

woju — oczyszczeni, u n i ż e n i , wolni od z ł u d z e ń na t e m a t tego, co

jest naprawdę w a ż n e , bardziej współczujący i n n y m , bardziej otwar¬

ci na uzdrowicielską m o c Boga. J e d n a z wielkich prawd Biblii głosi,
że dojrzałość osiąga się w nieszczęściu. „ B ł o g o s ł a w i o n y m ą ż , któ¬
ry wytrwa w pokusie, gdy b o w i e m z o s t a n i e p o d d a n y próbie, otrzy¬
m a wieniec życia, o b i e c a n y przez P a n a t y m , którzy G o miłują"

(Jk 1,12). Hebrajskie słowo, k t ó r e o z n a c z a dojrzałego m ę ż c z y z n ę to

ish.

U ż y w a n e jest w y ł ą c z n i e w o d n i e s i e n i u do d o r o s ł y c h m ę ż c z y z n ,

ale nigdy w o b e c m ł o d z i e ń c ó w a n i starców. „ I n n y m i słowy — m ó w i

H i c k s — 'ish to dojrzały m ę ż c z y z n a , m ę ż c z y z n a , k t ó r y o t r z ą s n ą ł

79

się z r a n , k t ó r e z a d a ł o mu życie, i dzięki cierpieniu w nowy sposób
potrafi spojrzeć na w ł a s n ą historię i z r o z u m i e ć , c z y m jest m ę s k o ś ć "

( H i c k s 1993, 124). Jest m ę ż c z y z n ą , który wie, k i m jest i czego c h c e

od życia.

ISH

J A K O I N T E G R A C J A

P s y c h o a n a l i t y k C a r l J u n g uczył, że środkowa część życia (w przybli¬

ż e n i u p o m i ę d z y 35 a 55 r o k i e m życia) to najlepszy okres, żeby zbli¬
żyć się do u k r y t y c h stron naszej osobowości i r o z w i n ą ć j e . C h o d z i

o te aspekty ja, na k t ó r e nie zwracaliśmy uwagi we wcześniejszych
l a t a c h życia. J u n g nazywa t e n p r o c e s integracją. Dojrzali mężczyź¬
ni b a r d z o często zwracają się w s t r o n ę swojego w n ę t r z a . Aż do tej
p o r y dbali p r z e d e wszystkim o t o , co z e w n ę t r z n e : rozwijali karierę,
pracowali n a d z b u d o w a n i e m d o m u , troszczyli się o rodzinę... T e r a z
czują wezwanie, żeby pójść do środka, zająć się duszą. W j a k i sposób

się to objawia? M ę ż c z y z n a stwierdza na p r z y k ł a d , że c h c e rozwijać
swój u m y s ł . Z a c z n i e więcej czytać — nie tylko dlatego, żeby być
na bieżąco z n o w i n k a m i zawodowymi, ale dla przyjemności albo
z z a i n t e r e s o w a n i a i n n y m i d z i e d z i n a m i wiedzy. Być m o ż e z a c z n i e

oglądać telewizyjne p r o g r a m y edukacyjne. M o ż e zapisać się na ja¬
kieś d o d a t k o w e zajęcia. Jeśli z n a t u r y posiada i n s t y n k t towarzyski,

teraz będzie cieszyć się c h w i l a m i ciszy i s a m o t n o ś c i . Jeśli jest t y p e m

człowieka, który w życiu często z m i e n i a opinie i poglądy, teraz być
m o ż e stwierdzi, że c h c e zwolnić i z a s t a n o w i ć n a d życiem.

I n n ą formą z w r ó c e n i a się w s t r o n ę w n ę t r z a jest r o z p o c z ę c i e

albo o d n o w i e n i e życia duchowego. W i e l u m ę ż c z y z n w t y m wieku
przeżywa pierwsze albo p o n o w n e p r z e b u d z e n i e d u c h o w o ś c i . Czę¬
sto swego rodzaju k a t a l i z a t o r e m m o ż e być doświadczenie zranie¬
nia: m ę ż c z y z n a z m u s z o n y jest z a t r z y m a ć się i zrobić bilans. M u s i
z a s t a n o w i ć się n a d c e l a m i swojego życia, n a d p r i o r y t e t a m i , a nawet

n a d r o z p o c z ę c i e m życia nowego. M u s i o d n a l e ź ć prawdziwe znacze¬
n i e i cel życia. W t y m procesie m o ż e na nowo przyjrzeć się religijnej
tradycji, w której z o s t a ł wychowany.

O b e c n i e wielu katolików z okresu wyżu demograficznego jest

w ł a ś n i e w t y m miejscu swego życia. W i e l u z n i c h n a u c z o n o b a r d z o

p o w i e r z c h o w n e g o podejścia do swojej wiary. C z a s e m n a u k a i war¬
tości m o r a l n e b y ł y im przedstawiane w t a k negatywnym świetle,
że p ó ź n i e j , w d o r o s ł y m życiu, ł a t w o je odrzucili. J e d n a k ż e p ó ź n i e j ,

w p o ł o w i e życia, kwestie religijne powracają. K i m jest Bóg? K i m je¬

stem ja? D l a c z e g o w ogóle j e s t e m na tej ziemi? J a k i e jest z n a c z e n i e
życia? Jakie jest moje o s t a t e c z n e p r z e z n a c z e n i e ? C z y m jest dobre
życie? W i e l u ludzi w t a k i m m o m e n c i e staje się d u c h o w y m i poszu¬
kiwaczami, o s o b a m i a k t y w n y m i d u c h o w o . N i e k t ó r z y znajdą swoje
miejsce we w s p ó l n o c i e , czy w r u c h u religijnym, i n n i b ę d ą starali się

p o w r ó c i ć do swoich k o r z e n i . Przy o d r o b i n i e szczęścia znajdą swe
miejsce we w s p ó l n o c i e parafialnej, poczują się częścią tej w s p ó l n o t y
i w sposób bardziej dojrzały zrozumieją, czym jest k a t o l i c y z m . To
nie tylko da im odpowiedź na wiele p y t a ń , ale t a k ż e p o p r o w a d z i ich

w s t r o n ę osobistego związku z B o g i e m .

Są też m ę ż c z y ź n i , którzy nigdy nie zaprzestali p r a k t y k o w a n i a

wiary, ale t r z y m a l i ją w ukrytej szkatułce, w z a p o m n i a n y c h war¬

stwach ś w i a d o m o ś c i . W p o ł o w i e życia m o g ą oni z a p r a g n ą ć silniej¬
szego związku swojej wiary z życiem. Być m o ż e po raz pierwszy
od czasów s z k o ł y średniej odbędą rekolekcje — sami albo z żoną.
M o g ą zacząć p r a k t y k o w a ć r e g u l a r n ą m o d l i t w ę i medytację. Wy¬

znaczając czas i p r z e s t r z e ń na s p o t k a n i e z B o g i e m , albo m o d l ą c się
z żoną, wielu m ę ż c z y z n z n a l a z ł o g ł ę b o k i , w e w n ę t r z n y spokój i zbli¬
żyło się do największego m i s t e r i u m wszechświata.

D r ł a n H a r r i s , k t ó r y p r o w a d z i ł b a d a n i a n a t e m a t męskiej du¬

chowości, cytuje kilka b e z p o ś r e d n i c h wypowiedzi m ę ż c z y z n doty¬
czących w e w n ę t r z n e j , duchowej p r z e m i a n :

P o s t a n o w i ł e m zatrzymać się i spojrzeć do wewnątrz, medytować,
oddawać się refleksjom Zawsze m i a ł e m w sobie zasadnicze po¬

czucie o p t y m i z m u i wiary, to znaczy swego rodzaju przeświadcze¬
nie o istnieniu najwyższego dobra i j a k i c h ś wyższych celów, które
istnieją poza ludzką kontrolą czy z r o z u m i e n i e m . Myślę, że jestem
szczęśliwszy dzięki swojej duchowości, i mogę lepiej radzić sobie

ze stresem.

Myślę, że gdybym nie odkrył swojej duchowości, mojego wymiaru

wiary, prawdopodobnie p o d d a ł b y m się j u ż dawno temu. Mój Bóg
był ze mną, p a m i ę t a ł o m n i e i nigdy m n i e nie opuścił.

80

81

To właśnie duchowość niesie mi p o c i e c h ę , gdy jestem zraniony.

Dzięki niej m a m swoje miejsce, m a m dokąd pójść, kiedy rodzą się

jakieś pytania. To ź r ó d ł o radości i nadziei — wiem, że moje życie

będzie rozwijać się w zdrowiu, m i ł o ś c i , w więzi z i n n y m i ludźmi

i t a j e m n i c a m i większymi, niż ja sam.

K O B I E C A S T R O N A O S O B O W O Ś C I M Ę Ż C Z Y Z N Y

Kolejne z a d a n i e m ę ż c z y z n y w procesie integracji to zbliżenie się do

tzw. kobiecej strony swojej osobowości i pielęgnowanie jej. W e d ł u g
Junga, nie b ę d z i e m y o s o b a m i p e ł n y m i , jeśli „ n i e o d b ę d z i e m y po¬

dróży na drugą s t r o n ę " naszej osobowości. K o b i e t y m u s z ą rozwinąć

p e w n e m ę s k i e cechy, żeby stać się o s o b a m i bardziej s p e ł n i o n y m i ,

a m ę ż c z y ź n i m u s z ą zrobić to s a m o ze swoją kobiecą s t r o n ą osobo¬

wości. Zdaję sobie sprawę, że istnieje wiele kontrowersji na t e m a t

tego, co jest męską, a co żeńską cechy, i nie c h c ę się w to w i k ł a ć . Jeśli
z a ł o ż y m y , że kategorie J u n g a są prawdziwe, m u s i m y z a s t a n o w i ć się,

c z y m jest dla m ę ż c z y z n y integracja ż e ń s k i c h pierwiastków?

Myślę, że o z n a c z a t o , na p r z y k ł a d , przejście od czysto kogni¬

tywnego oraz i n t e l e k t u a l n e g o sposobu p o s t r z e g a n i a rzeczywisto¬
ści do z w r a c a n i a uwagi na u c z u c i a i e m o c j e , swoje oraz i n n y c h lu¬

dzi. To o z n a c z a oswojenie się z faktem, że nasze u c z u c i a są zmien¬
n e : c z ł o w i e k c z a s e m czuje się s m u t n y albo szczęśliwy, z n u d z o n y
albo podekscytowany, n i e p e w n y albo odważny, p o i r y t o w a n y albo
spokojny, r o z c z a r o w a n y albo zadowolony. N i e musi p o d d a w a ć się
swoim u c z u c i o m , ale m u s i być ich świadomy; w p r z e c i w n y m razie
n i e z r o z u m i e , c z e m u robi t o , c o robi. C o więcej, z a c z y n a d o c e n i a ć
p o z y t y w n ą rolę e m o c j i ; u c z u c i a nie są w r o g a m i r a c j o n a l n e g o „ja"

c z ł o w i e k a , ale niosą w sobie p o t e n c j a ł , żeby wzbogacić jego życie
o c i e p ł o i p o z y t y w n ą energię. Jeśli m ę ż c z y z n a jest świadomy tego,
w j a k i sposób e m o c j e wpływają na i n n y c h i na niego samego, będzie

w y k a z y w a ł większą z d o l n o ś ć z r o z u m i e n i a i e m p a t i i w o b e c otacza¬

j ą c y c h g o ludzi. T o w ł a ś n i e m a m y n a myśli, kiedy m ó w i m y c z a s e m

o wrażliwym m ę ż c z y ź n i e — to jest k o m p l e m e n t .

I n n a o z n a k ą wewnętrznej integracji jest fakt, że mężczy¬

z n ę w m n i e j s z y m s t o p n i u interesują sukcesy i osiągnięcia, zaś

ważniejsze staje się b u d o w a n i e i u m a c n i a n i e związków. Ludzie stają

się ważniejsi od sukcesów. M ę ż c z y z n a stopniowo w głębszy sposób

z a c z y n a z w r a c a ć uwagę na swoją ż o n ę , dzieci, przyjaciół... Być m o ż e

nadal będzie ciężko p r a c o w a ł , ale nie będzie to j u ż g ł ó w n a deter¬
m i n a n t a jego p o c z u c i a w a r t o ś c i czy celu. N i e pozwala, żeby p r a c a
o d b i e r a ł a mu czas i energię, k t ó r y c h potrzebuje na rozwijanie zdro¬

wych związków. Staje się bardziej otwarty i wylewny w r o z m o w a c h ,
przejawia większą inicjatywę, żeby dowiedzieć się, j a k i n n i sobie ra¬

dzą, stara się wspierać ich wysiłki i nieść im z a c h ę t ę . Wszystko to

nie w y n i k a j e d n a k z obowiązku, k t ó r y trzeba w y k o n a ć z zaciśnię¬
t y m i z ę b a m i , lecz p o c h o d z i z g ł ę b i duszy, z p o c z u c i a satysfakcji i ra¬
dości, j a k i e zyskuje dzięki t y m p r o s t y m gestom m i ł o ś c i .

C z a s e m j e d n a k odkrycie wartości relacji z i n n y m i m o ż e wy¬

w o ł a ć w m a ł ż e ń s t w i e p e w n e n a p i ę c i e . Z a ł ó ż m y n a p r z y k ł a d , ż e

ż o n a s p ę d z i ł a większość swojego życia na wychowywaniu dzieci.
T e r a z o n a zaczyna o d c z u w a ć swoją męską energię i wyrusza w stro¬
nę świata p r a c y i osiągnięć. Być m o ż e jej więzi z i n n y m i l u d ź m i
staną się teraz słabsze. N i e k t ó r e m a ł ż e ń s t w a w p o ł o w i e życia mu¬
szą być w o b e c siebie szczególnie w y r o z u m i a ł e i cierpliwe. C z a s e m

bywa tak, że m a ł ż o n k o w i e są w r ó ż n y c h m i e j s c a c h swojej duchowej
podróży.

I n n y m z n a k i e m , że m ę ż c z y z n a przeżywa etap wewnętrznej in¬

tegracji, jest t o , że d o c e n i a on p i ę k n o i czerpie z e ń p r z y j e m n o ś ć .
M o ż e z a c z ą ć interesować się m u z y k ą albo sztuką. M o ż e czytać dzie¬
ła wielkich klasyków literatury, a nawet zacząć pisać wiersze. Ż a d n a
z tych rzeczy nie p o w i n n a być i n t e r p r e t o w a n a j a k o u t r a t a męskości.
M ę ż c z y z n a p o p r o s t u k o n t y n u u j e p r o c e s , k t ó r y jest c z y m ś z u p e ł n i e
n o r m a l n y m na t y m etapie jego życia. J e d n ą z form tego o d k r y w a n i a

p i ę k n a jest radość o b c o w a n i a z naturą. C z a s e m ukazuje się o n a na
wcześniejszych e t a p a c h życia, lecz często bywa t ł u m i o n a ze względu
na konflikty interesów oraz p o t r z e b . W p o ł o w i e życia znów m o ż e
p o w r ó c i ć p r a g n i e n i e o d c z u w a n i a bliskości z naturą. Wyjazd na po¬
lowanie czy na ryby nie jest j u ż t e s t e m w y t r z y m a ł o ś c i czy umiejęt¬
ności macho; jest to raczej s a m a w sobie p r z y j e m n o ś ć przebywania

w lesie albo n a d j e z i o r e m . R o z k o s z o w a n i e się p i ę k n e m pola golfo¬
wego jest bardziej satysfakcjonujące niż osiągnięcie najlepszego wy¬

niku. Spacer w p a r k u lub b r z e g i e m m o r z a , oglądanie ptaków, n o c n y

82

83

spacer po okolicy zasypanej śniegiem — ż a d n a z t y c h c z y n n o ś c i nie
ma w a r t o ś c i funkcjonalnej, ale są o n e przyjemne s a m e w sobie.

W y j a ś n i a ł e m wcześniej, w j a k i sposób Jezus sięgał po swą ener¬

gię wojownika, aby b r o n i ć siebie oraz i n n y c h przed krytyką ze stro¬

ny przeciwników. Ewangelie ukazują Jezusa r ó w n i e ż j a k o mężczy¬
z n ę 'ish, k t ó r y w podziwu g o d n y s p o s ó b p o ł ą c z y ł swą m ę s k ą i żeń¬
ską energię. J a k często Ewangelie pokazują, że to On j a k o pierwszy

dostrzega cierpiących i potrzebujących? A n i m ę ż c z y z n a z u s c h n i ę t ą
ręką (por. Mk 3,1-6), a n i k o b i e t a , k t ó r a n i e m o g ł a się w y p r o s t o w a ć

(por. Łk 13,10-17), a n i też sparaliżowany m ę ż c z y z n a przy sadzawce
(por. J 5,1-9) nie prosili Jezusa o p o m o c . Za k a ż d y m r a z e m to On

s a m p o d e j m o w a ł inicjatywę, aby ich uleczyć, wiedząc, że j e g o kry¬
tycy poczytają mu to za b ł ą d . W opowieści o r o z m n o ż e n i u c h l e b a
i ryb to Jezus pierwszy zauważa, że ludzie są g ł o d n i i prosi u c z n i ó w

o p o m o c , aby zapewnić im żywność (por. Mk 8,2). On sam p o r ó w n a ł
siebie do dobrego pasterza, który z n a k a ż d a owieczkę z i m i e n i a i go¬

t ó w jest zaryzykować życie, aby ocalić każdą z n i c h (por. J 10,1-18).

K i e d y u c z n i o w i e p r ó b o w a l i o d p ę d z i ć o d N i e g o dzieci, Jezus

u p o m n i a ł ich i p o w i e d z i a ł , żeby pozwolili d z i e c i o m przyjść do nie¬
go: „I b i o r ą c je w objęcia, k ł a d ł na nie r ę c e i b ł o g o s ł a w i ł j e " — gest

wielkiej c z u ł o ś c i i m i ł o ś c i ( M k 10,13-16). N i e b a ł się okazywać swo¬

ich e m o c j i : z a p ł a k a ł n a d losem swego u k o c h a n e g o m i a s t a Jeruza¬
l e m i n a d ś m i e r c i ą swojego przyjaciela Ł a z a r z a . B y ł m ę ż c z y z n ą , któ¬
ry — nie negując swojej męskiej siły — bez w a h a n i a potrafił ukazy¬

w a ć swoją c z u ł ą , wrażliwą s t r o n ę osobowości.

TSH

TO Z N A C Z Y RÓWNOWAGA

Hebrajskie s ł o w o 'ish opisuje więc m ę ż c z y z n ę , który osiągnął w swo¬
im życiu r ó w n o w a g ę p o m i ę d z y p r a c ą i o d p o c z y n k i e m , s a m o t n o ś c i ą
a relacjami z i n n y m i , t y m co święte i t y m co świeckie. C z y t a m y

w Biblii, że c z ł o w i e k nie m o ż e być z d o m i n o w a n y w y ł ą c z n i e przez

p r a c ę albo w y ł ą c z n i e przez o d p o c z y n e k . P o w i n i e n raczej być zwier¬

c i a d ł e m Boga Stworzyciela, k t ó r y przez sześć dni p r a c o w a ł , a siód¬
m e g o d n i a o d p o c z y w a ł . Dlatego Bóg d a ł ludowi Izraela m ą d r e przy¬
k a z a n i e : „ P a m i ę t a j o d n i u szabatu, aby go u ś w i ę c i ć " (Wj 20,8). C e l

szabasowego o d p o c z y n k u jest dwojaki: pozwolić l u d z i o m na prze¬
rwę w p r a c y i p r z y p o m n i e ć im o ich g o d n o ś c i j a k o ludu u k o c h a n e ¬

go przez Boga. Bez właściwego r y t m u p r a c y i o d p o c z y n k u , t r u d u
i w y t c h n i e n i a , nasze życie s t a ł o b y się b a r d z o ubogie. Ł a t w o zapo¬
m i n a l i b y ś m y o celu naszego i s t n i e n i a . Stracilibyśmy istotę naszej

d u c h o w o ś c i . Z a n i e d b y w a l i b y ś m y najważniejsze dla nas relacje:

z B o g i e m i z b l i ź n i m i .

C z y t a ł e m n i e d a w n o a r t y k u ł o . L i a m a H o a r e a , z a t y t u ł o w a n y :

Sabbath: Time Out to Cultivate the Heart.

M ó w i on o niedzieli n i e

tylko j a k o o j e d n y m z d n i tygodnia, ale również j a k o o c o d z i e n n e j ,
w e w n ę t r z n e j p r a k t y c e życia duchowego. W i ę k s z o ś ć z nas — j a k pi¬

sze — żyje w wirze zajęć: „Wygrywa t e n , k t o ma najwięcej do zro¬

b i e n i a , k t o robi najwięcej. Ale za j a k ą cenę? T a k wielu «zwycięzców»
k o ń c z y z pustką i r a n ą w sercu". A u t o r zaleca, żeby rozwijać w życiu
p r a k t y k ę wewnętrznej niedzieli — m o ż e m y to z r o b i ć za k a ż d y m ra¬
z e m , gdy tego potrzebujemy. On nazywa to krótką przerwą.

* Krótka przerwa, żeby odpoczywać.

Bóg o d p o c z y w a ł siódme¬

go dnia, dlatego o d p o c z y n e k jest w swej istocie d z i e ł e m Bo¬
ż y m , a nie p o w o d e m do wstydu czy p o c z u c i a winy. W i e l k ą

w a r t o ś ć mają t a k i e k r ó t k i e uzdrawiające przerwy, szczegól¬

nie w chwilach z a p r a c o w a n i a — k r ó t k i spacer, przerwa na

wypicie kawy, h e r b a t y czy soku, o p a r c i e g ł o w y na z a g ł ó w k u

fotela i p o z w o l e n i e , by c a ł e c i a ł o o d p r ę ż y ł o się. O d p o c z y n e k

t o d o s k o n a ł y sposób, żeby u t r z y m a ć równowagę.

* Krótka przerwa, żeby pamiętać.

M u s i m y p a m i ę t a ć , k i m jeste¬

śmy i do k o g o należymy. Jesteśmy u k o c h a n y m i s y n a m i i cór¬
k a m i Boga, s t w o r z o n y m i n a Jego o b r a z .

* Krótka przerwa, żeby zadawać pytania.

Czas o d p o c z y n k u

pozwala n a m j a k b y s t a n ą ć z b o k u , zadawać p y t a n i a , k t ó r e
pozwolą n a m p o z n a ć prawdę o n a s z y m życiu. To m o ż e wy¬
rwać nas z kulturowego transu, w j a k i ł a t w o w p a d a m y , po¬
nieważ j e s t e ś m y n i e u s t a n n i e b o m b a r d o w a n i k ł a m s t w a m i
i p ó ł p r a w d a m i r o z p o w s z e c h n i a n y m i w s p o ł e c z e ń s t w i e . Mu¬
simy r z u c i ć wyzwanie t y m p o s t a w o m i w a r t o ś c i o m , k t ó r e
sprzeciwiają się Ewangelii C h r y s t u s a . J a k m ó w i brat H o a r e :

84

85

Refleksja, j a k ą u m o ż l i w i a n a m świąteczny o d p o c z y n e k , po¬

zwala zadawać p y t a n i a i u w o l n i ć się od tych e l e m e n t ó w na¬
szego życia, k t ó r e są t o k s y c z n e i n i e z d r o w e .

M o j e kolejne s p o s t r z e ż e n i e n a t e m a t z n a c z e n i a równowagi duchowej

w y n i k a z p r z e m ó w i e ń J a m e s a Gilla, j e z u i c k i e g o księdza-psychiatry,

którego m i a ł e m kiedyś okazję w y s ł u c h a ć . Pracuje on z księżmi, któ¬

rzy p o d d a w a n i są terapii z p o w o d u z a ł a m a n i a nerwowego albo wy¬
k r o c z e ń seksualnych. Prosi swoich pacjentów, aby za p o m o c ą sche¬
m a t u przedstawili, w j a k i sposób spędzali swój czas b e z p o ś r e d n i o
przed r o z p o c z ę c i e m l e c z e n i a . S c h e m a t zwykle wygląda tak:

N a s t ę p n i e prosi ich, aby w p o s t a c i s c h e m a t u przestawili swoje życie

wtedy, kiedy czuli się d o b r z e i funkcjonowali we w ł a ś c i w y sposób.

S c h e m a t zazwyczaj wygląda następująco.

R ó ż n i c a jest wyraźna. I c h życie s t r a c i ł o równowagę. Oczywiście

w r ó ż n y c h p r z y p a d k a c h p o s z c z e g ó l n e s e g m e n t y drugiego wykresu

nie są j e d n a k o w e j wielkości, bo też nie p o w i n n y t a k i e być, lecz nie
ma wątpliwości, że są o n e s y m b o l e m życia, k t ó r e n i e z a t r a c i ł o swej
głębi. M ę ż c z y z n a u p o r z ą d k o w a n y rozwija c a ł ą sieć relacji między¬
ludzkich, uprawia sport, k a r m i swój u m y s ł d o b r ą lekturą i jest za¬
i n t e r e s o w a n y kulturą. Pierwszy s c h e m a t odzwierciedla życie, k t ó r e

jest o g r a n i c z o n e n i e m a l w y ł ą c z n i e d o pracy. T a k i m ę ż c z y z n a jest

na najlepszej d r o d z e do fizycznej albo e m o c j o n a l n e j czy duchowej
katastrofy.

Myślę, że p o d o b n e d y n a m i k i kierują k a ż d y m z n a s . Być dojrza¬

ł y m m ę ż c z y z n ą 'ish to żyć życiem p e ł n y m równowagi.

P O T R Z E B A M I S J I

W i e l e razy m ó w i ł e m o t y m , j a k w a ż n e jest, by c z ł o w i e k z n a l a z ł cel

i z n a c z e n i e swojego życia. W e d ł u g R o b e r t a H i c k s a , jest to j e d n o
z osiągnięć t y p o w y c h dla m ę ż c z y z n y 'ish w ś r e d n i m wieku. M꿬
czyznę gibbor, j a k p a m i ę t a m y , p r z e p e ł n i a j ą i n t e n s y w n e p r a g n i e n i a
— żeby zwyciężyć, by m i e ć rację, zdobywać i być wysoko c e n i o n y m .

Ale im bardziej m ę ż c z y z n a u ś w i a d a m i a sobie swoje rany, t y m bar¬

dziej p r a g n i e n i a te zaczynają b l a k n ą ć . W ś r e d n i m wieku, gdy roz¬

p o c z y n a się p r o c e s refleksji oraz integracji, przy o d r o b i n i e szczę¬

ścia m ę ż c z y z n a z n ó w m o ż e z a c z ą ć żyć m a r z e n i a m i . T e r a z j e d n a k

jego myśli są m n i e j t y r a ń s k i e i k o m p u l s y w n e , bardziej realistyczne

i bardziej z i n t e g r o w a n e w r a m a c h szerszej wizji życia. Jak to ujmuje
D a n i e l L e v i n s o n : „ O d n i e s i e n i e sukcesu n i e jest j u ż najważniejsze,
a n i e p o w o d z e n i e n i e jest j u ż katastrofą. M ę ż c z y z n a o c e n i a swoje
sukcesy i n i e p o w o d z e n i a w bardziej z ł o ż o n y c h k a t e g o r i a c h , k ł a d ą c

większy nacisk n a j a k o ś ć doświadczenia, n a rzeczywistą w a r t o ś ć

swojej p r a c y i na z n a c z e n i e tych doświadczeń dla niego s a m e g o i dla
i n n y c h " ( L e v i n s o n 1978, 2 4 9 ) .

B a r d z o duże w r a ż e n i e z r o b i ł a n a m n i e książka psychiatry Vic-

tora Frankla pt. Mans Search for Meaning (Ludzkie poszukiwanie

sensu).

F r a n k i o p o w i a d a o swoim d o ś w i a d c z e n i u uwięzienia w na¬

zistowskim obozie k o n c e n t r a c y j n y m p o d c z a s II wojny światowej.

86

87

Obserwując cierpienia i p o n i ż e n i a swoich współwięźniów, spo¬
strzegł on, że wiele osób z c z a s e m z a c z ę ł o się zachowywać n i e m a l

t a k s a m o bezwzględnie i nieludzko, j a k ich strażnicy. I n n i po pro¬

stu poddawali się i u m i e r a l i . Ale n i e k t ó r z y z d o ł a l i wznieść się po¬
n a d straszliwe w a r u n k i swego środowiska. Jak m ó w i F r a n k i , byli
oni w stanie z n a l e ź ć w zaistniałej sytuacji j a k i ś sens czy cel. D l a nie¬
k t ó r y c h nadzieją s t a ł y się ich rodziny. I n n i chcieli u d o w o d n i ć nazi¬
s t o m , że n i e u d a się im ich z ł a m a ć . Jeszcze i n n i potrafili o d k r y ć re¬
ligijne z n a c z e n i e swojego cierpienia, ł ą c z ą c je z c i e r p i e n i a m i Chry¬

stusa dla o d k u p i e n i a świata. G d y F r a n k i z o s t a ł u w o l n i o n y z obo¬

zu i p o w r ó c i ł do swej p r a k t y k i psychiatrycznej, z a c z ą ł dostrzegać,

j a k wiele p r o b l e m ó w , z k t ó r y m i przychodzili do niego ludzie, m i a ł o

w istocie n a t u r ę duchową — to b y ł y p y t a n i a dotyczące z n a c z e n i a

i celu ich życia. Dlatego stworzył nowy sposób leczenia, k t ó r y na¬
z w a ł logoterapią — s t a r a ł się p o m ó c p a c j e n t o m , badając ich życie
c o d z i e n n e w k a t e g o r i a c h ich wiary oraz wartości. S t a r a ł się dopro¬
wadzić do tego, by na co dzień p o d e j m o w a l i takie decyzje, k t ó r e po¬
z o s t a w a ł y w h a r m o n i i z t y m , w co p a c j e n c i wierzyli.

M u s i m y p a m i ę t a ć , że w życiu m a m y do s p e ł n i e n i a j a k ą ś mi¬

sję. E ł t o n T r u e b l o o d , p a s t o r i autor książek religijnych, pisze: „M꿬
czyzna nie m o ż e prawdziwie żyć — czy w bogactwie, czy w biedzie

— jeśli n i e dostrzega jakiegoś z n a c z e n i a i celu w życiu, które s a m o

w sobie m o ż e być pasjonujące. Jeśli brakuje n a m radości, k t ó r a
w y n i k a z d o ś w i a d c z e n i a z n a c z e n i a i celu, wówczas z w r a c a m y się
w s t r o n ę r ó ż n y c h p r z e k l ę t y c h substytutów" ( T r u e b l o o d 1948, 15).
A jeśli nawet nie u c i e k a m y się do tych przeklętych substytutów, to

dążymy do egzystencji, k t ó r a jest b e z p i e c z n a i wygodna, ale mo¬
n o t o n n a . H i c k s cytuje napis z e zderzaka s a m o c h o d o w e g o : „ K a ż d y
c h o l e r n y dzień jest taki sam n i c z y m nie r ó ż n i się od p o p r z e d n i e g o " .
I kontynuuje:

Najsmutniejsi mężczyźni, j a k i c h z n a m , to ci, którzy nie mają żad¬
nej rzeczywistej wizji swojego życia. Mężczyzna, który codziennie
chodzi do pracy, wraca do d o m u , czyta gazetę, je kolację, ogląda
telewizję, idzie spać i powtarza t e n schemat każdego dnia, nie żyje
w p e ł n i . N i e jest O K . Życie zostało tu zredukowane do funkcjono¬
wania i konserwacji (Hicks 1993, 132).

M ę ż c z y z n a 'ish ma misję. W i e , że jego życie z m i e r z a do celu.

Fascynuje m n i e t o , że t a k wiele firm, korporacji a nawet k o ś c i o ł ó w
o p i s a ł o swoją misję. N i e k i e d y sytuacja w y m a g a tego, żeby ludzie

usiedli r a z e m i zastanowili się na t y m , k i m są, co próbują osiągnąć
i j a k i e w a r t o ś c i oraz zasady n i m i kierują. P o t e m starają się wyra¬
zić te w a r t o ś c i oraz cele w s ł o w a c h , k t ó r e będą o d p o w i e d n i e oraz
interesujące. D z i ę k i t e m u każdy c z ł o n e k danej organizacji zyskuje

j a s n o określoną wizję tego, c z y m się zajmuje. Najlepiej byłoby, gdy¬

by każdy — od dyrektora n a c z e l n e g o po osobę sprzątającą ł a z i e n k i

— m i a ł j a s n ą wizję celu, do którego z m i e r z a organizacja, i żeby c z u ł

się dobrze b ę d ą c częścią tej firmy. S t e p h e n Covey idzie jeszcze k r o k
dalej: z a c h ę c a każdego c z ł o w i e k a do określenia swojej własnej misji,
osobistej filozofii życia. „ C h o d z i chcesz t o , byś zdawał sobie sprawę,

j a k i chcesz być ( c h a r a k t e r ) i co c h c e s z robić (własny w k ł a d i osią¬

g n i ę c i a ) ; byś b u d o w a ł swe życie na w a r t o ś c i a c h i p o d s t a w a c h , które

są podstawą i s t n i e n i a i d z i a ł a n i a " (Covey 1990, 106).

N i e z a l e ż n i e od tego, czy z e c h c e m y poświęcić o d r o b i n ę czasu

i czy p r z e k o n a m y się, że w a r t o s f o r m u ł o w a ć swoją misję, myślę, że
z a s a d n i c z o sam p o m y s ł jest słuszny. M u s i m y wiedzieć, że nasze ży¬
cie na ziemi nie jest a b s u r d a l n e , że nie jest czystym z r z ą d z e n i e m
losu, a n i też k o n k u r s e m na w y t r z y m a ł o ś ć w przygotowywaniu się
d o w i e c z n o ś c i . M u s i m y p a m i ę t a ć , ż e m a m y d o w y k o n a n i a j a k i e ś
k o n k r e t n e z a d a n i a , że m a m y misję do s p e ł n i e n i a . W p r z e c i w n y m
razie w p a d n i e m y w p u ł a p k ę nudy, c y n i z m u , n i e k o ń c z ą c y c h się p r ó b
ucieczki w p s y c h i c z n e o t ę p i e n i e i w dążenie do przyjemności, k t ó r e
nie wymagają myślenia. N a p r a w d ę p o d o b a mi się, co m ó w i na t e n

t e m a t dr B e r n i e Siegel: „Życie jest d a r e m Boga dla nas. T o , co my
r o b i m y z n a s z y m życiem, to nasz dar dla Boga". I dalej Siegel cytuje

B e r n a r d a Shaw, k t ó r y p o w i e d z i a ł : „ O t o prawdziwa r a d o ś ć w życiu:

pozwolić wykorzystywać siebie dla celu, który sami uznajemy za
p i ę k n y " (Siegel 1993, 176 i X X I ) .

M A Ł Ż E Ń S T W O I R O D Z I N A JAKO M I S J A

P i s m o Święte j a s n o t ł u m a c z y , ż e nasze i s t n i e n i e n a z i e m i nie jest
d z i e ł e m p r z y p a d k u . Bóg u m i e ś c i ł nas tutaj, n a z i e m i , n i e przez

88

89

przypadek, a z p e w n y c h k o n k r e t n y c h względów: m a m y p o z n a ć
i p o k o c h a ć Boga; m a m y żyć z g o d n i e z m o r a l n o ś c i ą i w t e n s p o s ó b

o d z w i e r c i e d l a ć sobą świętość Boga; m a m y k o c h a ć się w z a j e m n i e
i t r o s z c z y ć się o siebie; m a m y t r o s z c z y ć się o z i e m i ę i jej i zaso¬

by oraz w ł a ś c i w i e się nią zajmować. O t o misja r o d z i n y ludzkiej.

D l a większości z nas przybierze o n a j e s z c z e kilka i n n y c h specyficz¬
n y c h form: t r o s k a o r o d z i n ę , k o m p e t e n c j a w pracy, s ł u ż b a szerszej
s p o ł e c z n o ś c i . Z a s t a n o w i m y się n i e c o głębiej n a d k a ż d y m z tych
aspektów.

Zdaję sobie sprawę, że n i e wszyscy m ę ż c z y ź n i b ę d ą powoła¬

ni do m a ł ż e ń s t w a i s p ł o d z e n i a dzieci. Ale dla t y c h z nas, k t ó r z y
otrzymają t o p o w o ł a n i e , b ę d z i e o n o j e d n ą z najwspanialszych
s p o s o b ó w w y p e ł n i e n i a swojego p o s ł a n i a . N i e s t e t y k u l t u r o w e
u w a r u n k o w a n i e dzisiejszych czasów sprawia, że m ę ż c z y ź n i n i e
zawsze są p r z y g o t o w a n i do m a ł ż e ń s t w a . Z w ł a s z c z a p r z e s a d n y na¬

cisk stawiany na n i e z a l e ż n o ś ć , rywalizację, zwycięstwo i domi¬
n a c j ę u t r u d n i a wielu m ę ż c z y z n o m z w i ą z a n i e swego życia z dru¬

gą osobą. C l a y t o n B a r b e a u stwierdza, że ż o n y skarżą się p r z e d e
w s z y s t k i m na t o , iż ich m ę ż o w i e n i e są dorośli. T a k a niedojrza¬

ł o ś ć przybiera zazwyczaj j e d n ą z d w ó c h form: albo m ę ż c z y z n a jest
d y k t a t o r e m , w y m a g a j ą c y m , żeby k a ż d y p o d d a w a ł się j e g o ocze¬
k i w a n i o m ; a l b o zachowuje się j a k m a ł y c h ł o p i e c , u n i k a j ą c odpo¬

w i e d z i a l n o ś c i i oczekując od żony, że b ę d z i e się n i m z a j m o w a ć j a k

m a t k a ( B a r b e a u 1982).

Ale wielu prawdziwych m ę ż c z y z n 'ish — myślę przede wszyst¬

k i m o tych, k t ó r y c h s a m p o z n a ł e m — w z n i o s ł o się p o n a d pragnie¬
nie d o m i n a c j i i p o n a d p o k u s ę p o z o s t a n i a c h ł o p c e m przez c a ł e życie.

W a l c z ą o n i o t o , c z a s e m nie bez upadków, by być o d p o w i e d z i a l n y m i

m ę ż a m i . Podejmują obowiązki d o m o w e , zajmują się d z i e ć m i i wy¬
c h o d z ą n a p r z e c i w p o t r z e b o m swojego m a ł ż e ń s t w a . S ą p r z e k o n a n i ,
że t a k a postawa jest cenniejsza i o wiele bardziej satysfakcjonująca,
niż z a n i e d b y w a n i e i u n i k a n i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i .

M ó w i ą c o w y c h o d z e n i u n a p r z e c i w swoim p o t r z e b o m , chciał¬

b y m p o d k r e ś l i ć k o n i e c z n o ś ć afirmacji. K a ż d y z nas używa od cza¬

su do czasu t a k i c h s ł ó w i gestów, k t ó r e budują p o c z u c i e w a r t o ś c i
drugiego c z ł o w i e k a . C z a s e m s t r a c h p o m y ś l e ć , że w dzisiejszym
świecie ludzie o t r z y m u j ą t a k m a ł o k o m u n i k a t ó w wyrażających

afirmację. S ł y s z y m y c h ó r krytyki w o b e c n a s z y c h p o m y ł e k i nie¬
d o s k o n a ł o ś c i , ale n i e m a l n i k t n i e w y p o w i a d a s ł ó w z a c h ę t y . Jeśli
d o b r z e w y k o n u j e m y n a s z ą p r a c ę , m a ł o p r a w d o p o d o b n e jest, ż e

ktoś z w r ó c i na to uwagę — to jest coś n o r m a l n e g o ; coś, co mamy
zrobić.

T y m c z a s e m wielu m ę ż c z y z n potrzebuje afirmacji. S a m słysza¬

ł e m , j a k o t y m mówią. W i e m , że ja s a m t a k ż e jej potrzebuję. Afir-
m a c j a motywuje, by n a d a l s t a r a ć się ze wszystkich sił żyć dobrze.

Bez niej s k ł a n i a m się ku p r z e c i ę t n o ś c i i t r a c ę e n t u z j a z m . W i e m , że

p o w i n i e n e m być bardziej w y t r w a ł y i o d d a n y pracy, p o w i n i e n e m
ofiarować ją P a n u i nie szukać u z n a n i a w o c z a c h ludzi. Wszystko to

w i e m , ale w p r a k t y c e n i e o s i ą g n ą ł e m jeszcze tego s t o p n i a czystości

serca. Z n a m wielu m ę ż c z y z n , którzy — dzięki s ł o w o m z a c h ę t y ze
strony szefa czy w s p ó ł p r a c o w n i k ó w — czują się bardziej zmotywo¬

w a n i do pracy. P o t w i e r d z a to k a ż d a d o b r a książka na t e m a t zarzą¬

d z a n i a czy relacji m i ę d z y l u d z k i c h .

Dziwi m n i e j e d n a k i n n a kwestia. Wielu m ę ż c z y z n nie dostrze¬

ga, że t a k ą p o t r z e b ę afirmacji mają r ó w n i e ż ich żony. J e d n a z naj¬

częstszych skarg, j a k i e słyszę od ż o n , dotyczy tego, że otrzymują
o n e t a k m a ł o słów u z n a n i a o d swych mężów. „ K i e d y c h o d z i l i ś m y
na r a n d k i — m ó w i ą — on b y ł taki troskliwy i uważny. Ciągle mó¬

w i ł mi k o m p l e m e n t y i d a w a ł do z r o z u m i e n i a , że c e n i t o , co robię.
A teraz wydaje mi się, że on po prostu uważa, iż m a m być na każ¬

d e jego z a w o ł a n i e " . T a k a sytuacja jest p o n i e k ą d c z y m ś n a t u r a l n y m .
Związki, nawet te najbardziej d o j r z a ł e , wraz z u p ł y w e m czasu wpa¬
dają w r u t y n ę . Ale m a ł ż o n k o m , k t ó r z y przez d ł u g i czas nie okazują

sobie z r o z u m i e n i a i afirmacji, grozi e m o c j o n a l n a pustka. A w koń¬
cu m o ż e to doprowadzić do śmierci ich związku. Afirmacja, bądź co

bądź, to nie jest coś nadzwyczaj t r u d n e g o . C z a s e m wystarczy oka¬
z a n i e p o m o c y , m i ł a n o t a t k a , r o z m o w a telefoniczna, albo kilka s ł ó w
typu: „Dziękuję, że się t y m zająłeś", „ D z i ś w i e c z o r e m b y ł e m z ciebie

naprawdę d u m n y " , „ D z i ś w p r a c y wszyscy n a r z e k a l i na swoje żony,
a ja p o m y ś l a ł e m , j a k b a r d z o szczęśliwy j e s t e m , że m a m ciebie". Są to
m a ł e gesty, k t ó r e n i c n a s nie kosztują, a m o g ą wiele p o m ó c , umac¬

niając związek m a ł ż e ń s k i .

90

91

B Y C I E O J C E M

Jeśli m ę ż c z y z n a ma dzieci, to t r o s k a o nie — o d p o w i a d a n i e na ich
p o t r z e b y fizyczne, e m o c j o n a l n e i d u c h o w e — jest kolejną misją jego
życia. P o w i e d z i a ł e m w p o p r z e d n i m rozdziale, że j e d n y m ze zra¬
n i e ń , j a k i c h doświadczają m ę ż c z y ź n i , jest n i e o b e c n o ś ć kochającego

ojca. Z drugiej strony o b e c n o ś ć dobrego ojca jest w ł a ś n i e t y m , co
stanowi a n t i d o t u m na toksyczne poczucie wstydu, o k t ó r y m mówi¬
liśmy wcześniej.

W j a k i sposób b u d u j e m y u dziecka p o c z u c i e wartości? Odpo¬

wiedź jest prosta: spędzając z n i m czas. Kiedy z własnej woli posta¬

n a w i a m spędzić z k i m ś czas, to jest to wyraźny znak, że o s o b a ta jest
dla m n i e wartościowa. J e d n y m z p r o b l e m ó w czasów w s p ó ł c z e s n y c h

— j a k sądzę — jest t o , że wielu ojców nie ma czasu dla swoich dzie¬
ci. W y n i k i j e d n e g o z p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń ukazują, że ojcowie

z klas ś r e d n i c h s p o ł e c z e ń s t w a spędzają ze swoimi m a ł y m i d z i e ć m i
p r z e c i ę t n i e kilka m i n u t d z i e n n i e . A p r z e c i e ż dzieci potrzebują cza¬
su i uwagi swoich ojców.

M o g ę sobie w y o b r a z i ć , j a k t r u d n o jest m ę ż c z y ź n i e w r a c a ć d o

d o m u p o c a ł y m d n i u pracy, p o wielu r o z m o w a c h , k t ó r e często do¬

tyczą t r u d n y c h , t e c h n i c z n y c h spraw, a p o t e m m u s i e ć s ł u c h a ć po¬
z o r n i e t r y w i a l n e g o s z c z e b i o t a n i a swoich m a ł y c h dzieci. Ale ojco¬
wie, k t ó r z y n i e są blisko swoich dzieci, stracą c e n n ą s p o s o b n o ś ć

d o tego, b y u c z y ć j e b u d o w a ć p o c z u c i e własnej w a r t o ś c i . C h a r l e s
F r a n c i s A d a m s , d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n y polityk i d y p l o m a t a , za¬
n o t o w a ł w swoim d z i e n n i k u : „ P o s z e d ł e m dziś z s y n e m na ryby

— dzień z m a r n o w a n y " . J e d n a k tego s a m e g o d n i a jego syn, B r o o k

A d a m s , z a p i s a ł w swoim d z i e n n i k u : „ P o s z e d ł e m dziś z o j c e m na

ryby — najcudowniejszy d z i e ń w m o i m życiu!". C z ę s t o lekcewa¬
ż y m y z n a c z e n i e t a k p r o s t y c h gestów, j a k s p ę d z a n i e czasu z k i m ś ,
k o g o k o c h a m y .

J e s t e m k i e r o w n i k i e m d u c h o w y m wielu osób. C h c i a ł b y m , że¬

byście m o g l i u s ł y s z e ć t o n g ł o s u i z o b a c z y ć wyraz z a d o w o l e n i a na
t w a r z a c h d o r o s ł y c h m ę ż c z y z n i kobiet, kiedy opowiadają m i , j a k oj¬

cowie brali ich na spacer i pokazywali im p i ę k n o natury, bawili się
z n i m i , o p o w i a d a l i im r ó ż n e historie o dawnych czasach, albo czy¬
tali i m książki. W i e l u d o r o s ł y c h m ó w i ł o m i j e d n a k też t o , ż e nigdy

nie m i e l i t a k i e g o szczęścia: „ M o j e g o taty nigdy nie b y ł o w d o m u ,
a jeśli b y ł , to zawsze c z u ł się z m ę c z o n y " .

Ojcowie, którzy spędzają czas ze swoimi d z i e ć m i , wiedzą, że

to nie jest j e d y n i e kwestia b u d o w a n i a p o c z u c i a w a r t o ś c i dzieci, ale
t a k ż e wielkie p o c z u c i e satysfakcji ojca. B ę d ą c ze swym d z i e c k i e m ,
t a t o odkrywa s t o p n i o w o , że „trywialne p a p l a n i e " dzieci z c z a s e m
staje się c o r a z bardziej interesujące, bardziej wciągające i wymaga¬

j ą c e . Ojcowie opowiadają m i , że zajmowanie się d z i e ć m i o d m ł a d z a

ich i sprawia, że ciągle c h c ą uczyć się n o w y c h rzeczy. Jest więc w tej
relacji pewien rodzaj w z a j e m n o ś c i — coś, co przynosi korzyści za¬
r ó w n o dla ojca, j a k i dla dziecka.

C z a s e m , j a k sądzę, ojcowie zbyt często powtarzają d z i e c i o m :

„ K i e d y ja b y ł e m w t w o i m wieku, wszystko b y ł o inne...". To tworzy

dystans p o m i ę d z y r o d z i c e m i d z i e c k i e m . O wiele cenniejsze b y ł o b y
u ś w i a d a m i a n i e d z i e c i o m , j a k p o d o b n e są ich doświadczenia. Cze¬

m u t a t o nie m ó g ł b y o p o w i e d z i e ć synowi, j a k b a r d z o się d e n e r w o w a ł
na pierwszej r a n d c e , albo o t y m , j a k i p o p e ł n i ł w p r z e s z ł o ś c i wielki
n i e t a k t towarzyski, lub j a k s t r a c i ł swoją pierwszą pracę? A p o t e m
m ó g ł b y d o d a ć : „Wiesz, n a u c z y ł e m się dzięki t e m u czegoś ważne¬

go...". J a k ż e c e n n a b y ł a b y to lekcja dla dzieci. O t r z y m y w a ł y b y prze¬
s ł a n i e , że to w p o r z ą d k u być c z ł o w i e k i e m , być o g r a n i c z o n y m , m i e ć
negatywne o d c z u c i a albo p e c h o w e dni. L i c z n e , c o d z i e n n e k o n t a k t y
dają o j c o m m o ż l i w o ś ć p r z e k a z a n i a d z i e c i o m swojej filozofii życio¬

wej, nie wygłaszając przy t y m k a z a ń a n i wykładów.

O p r ó c z b u d o w a n i a p o c z u c i a własnej w a r t o ś c i , s p ę d z a n i e czasu

z d z i e ć m i jest p r o s t y m , c h o ć s k u t e c z n y m s p o s o b e m przekazywania
d z i e c i o m wartości. W i e l u rodziców, z k t ó r y m i r o z m a w i a m , głębo¬
ko się t y m interesuje. W przeciwieństwie do p o p r z e d n i c h p o k o l e ń ,

w s p ó ł c z e s n e dzieci poznają w a r t o ś c i z wielu ź r ó d e ł — odbywa się
to z a t e m i n a c z e j , niż w c z a s a c h m ł o d o ś c i ich rodziców. B a d a n i a wy¬
kazują, że m a ł e dzieci spędzają t y g o d n i o w o o k o ł o 30 g o d z i n przed
t e l e w i z o r e m . P o r ó w n a j m y t o z e statystycznymi k i l k o m a m i n u t a m i ,
które c o d z i e n n i e spędzają z n i m i ojcowie. W okresie dojrzewania
świat m u z y k i rockowej, filmów oraz presja ze strony grupy rówie¬
śników mają n a c z ł o w i e k a p o t ę ż n y wpływ. S z k o ł y p u b l i c z n e j u ż o d

wielu lat nie są m i e j s c e m p r z e k a z y w a n i a wartości. W tej kwestii

istnieje p e w n e g o rodzaju pustka. D l a t e g o r o d z i c e , k t ó r z y wysoko

92

93

c e n i ą sobie w a r t o ś c i , m u s z ą właściwie wykorzystać wszystkie spo­
s o b n o ś c i , żeby p r z e k a z a ć je d z i e c i o m .

D z i e c i p o w i n n y r e g u l a r n i e o t r z y m y w a ć k o m u n i k a t y , w k t ó r y c h

p r z e k a z y w a n e s ą w a r t o ś c i . M u s z ą słyszeć o d r o d z i c ó w t a k i e s ł o w a :

„ W tej r o d z i n i e o c z e k u j e m y tego i tego..."; „ W t y m d o m u nie m ó ­

w i m y w t e n sposób"; „ M y n i e w i e r z y m y w tego t y p u rzeczy"; „To
w a ż n e dla n a s , p o n i e w a ż j e s t e ś m y c h r z e ś c i j a n a m i " . R ó w n i e w a ż n e

jest j e d n a k , żeby r o d z i c e w z m a c n i a l i przekaz swoim konsekwent¬

n y m i spójnym z a c h o w a n i e m . N a p r z y k ł a d , najbardziej s k u t e c z n y m
s p o s o b e m n a u c z e n i a syna s z a c u n k u dla kobiet jest t o , w j a k i s p o s ó b

ojciec m ó w i o n i c h i o d n o s i się do n i c h — zwłaszcza do swojej ż o n y
i córek.

P R A C A J A K O M I S J A

Zazwyczaj p o s t r z e g a m y naszą p r a c ę j e d y n i e j a k o środek, k t ó r y po¬
zwala n a m z d o b y ć majątek, status s p o ł e c z n y albo z a p e w n i ć byt na¬
szej r o d z i n i e . Jeszcze gorzej jest wówczas, gdy w i d z i m y p r a c ę j a k o
z ł o k o n i e c z n e albo k a r ę z a g r z e c h pierworodny. S p o j r z e n i e Biblii

jest o wiele bardziej p o z y t y w n e : l u d z k a p r a c a to u c z e s t n i c t w o w Bo¬

ż y m dziele stworzenia, z a d a n i e i misja p o w i e r z o n e n a m przez Boga.
Jeszcze z a n i m na z i e m i pojawił się g r z e c h — c z y t a m y w K s i ę d z e Ro¬

dzaju — m ę ż c z y z n a i k o b i e t a o t r z y m a l i z a d a n i e sprawowania opieki
n a d resztą s t w o r z e n i a ( R d z 1,28-30). P o w o ł a n i e do p r a c y jest j e s z c z e

bardziej oczywiste, gdy m a m y n a uwadze i n n y f r a g m e n t : „ P a n B ó g
wziął z a t e m c z ł o w i e k a i u m i e ś c i ł go w ogrodzie E d e n , aby upra¬
w i a ł go i d o g l ą d a ł " ( R d z 2,15). W tej prostej opowieści o p o c z ą t k a c h

c z ł o w i e k a a u t o r n a t c h n i o n y stara się wyrazić g ł ę b o k ą prawdę: my,
ludzie, o t r z y m a l i ś m y z a d a n i e , żeby w t w ó r c z y s p o s ó b troszczyć się
o zasoby z i e m i i żeby r o b i ć to z s z a c u n k i e m i troską.

Jest j e s z c z e inny, głębszy sposób w y r a ż e n i a tej prawdy: B ó g wy¬

b r a ł n a s na swoich p a r t n e r ó w , b y ś m y uczestniczyli w ciągle trwa¬

j ą c y m dziele stworzenia. Badając t a j e m n i c e natury, wykorzystując

d a n e n a m siły, my, istoty ludzkie, m a m y w s p ó ł d z i a ł a ć z B o g i e m

w j e g o planie, „aby uprawiać i doglądać ziemię". W t e n sposób wy¬

s ł a w i a m y B o g a i w n o s i m y nasz w k ł a d w p r o c e s t w o r z e n i a lepszego

świata. To jest u ś w i ę c o n y w y m i a r ludzkiej pracy. U w i e l b i a m czytać
p o d t y m k ą t e m 38 r o z d z i a ł Księgi S y r a c h a . R o z p o c z y n a od pochwa¬
ły p r a c y lekarza i a p t e k a r z a , k t ó r z y wykorzystują swoje umiejętno¬
ści, „aby się n i e k o ń c z y ł o Jego d z i a ł a n i e " (w. 8). N a s t ę p n i e opisu¬

je p r a c ę rolników, kowali, rytowników, b u d o w n i c z y c h i garncarzy,

a k o ń c z y p r z e p i ę k n ą myślą: wszyscy oni „ p o d t r z y m u j ą o d w i e c z n e
stworzenie, a m o d l i t w a i c h p r a c y dotyczy [ich] z a w o d u " (w. 34). C ó ż

za p o z y t y w n a wizja ludzkiej pracy! P r a c a jest n i e tylko ś r o d k i e m
z d o b y w a n i a pieniędzy, lecz p o w o ł a n i e m . T o sposób n a rozwijanie
naszego p o t e n c j a ł u i droga w s p ó ł d z i a ł a n i a z B o g i e m w dziele stwo¬
rzenia. D z i ę k i t e m u m o ż e m y u c z e s t n i c z y ć w m i s t e r i u m , k t ó r e prze¬
k r a c z a nas s a m y c h .

P o m y ś l m y o i m p l i k a c j a c h t a k i e g o myślenia. K i e d y ludzie od¬

krywają lekarstwa na choroby, kiedy znajdują l e c z n i c z e terapie na
z a b u r z e n i a u m y s ł o w e i e m o c j o n a l n e , kiedy wymyślają lepsze i bez¬
pieczniejsze środki t r a n s p o r t u , kiedy rozwijają m e t o d y uprawy roli,

budują czystsze i zdrowsze m i a s t a , znajdują lepsze sposoby prze¬
kazywania i p r z e t w a r z a n i a informacji, kiedy dostarczają i n n y m

wiedzę i u m i e j ę t n o ś c i p o t r z e b n e do k o n s t r u k t y w n e j p r a c y — w tej

i w t y s i ą c a c h i n n y c h form angażują się w z a d a n i a , k t ó r e są napraw¬
dę święte. W t e n sposób ludzie wypełniają swoje p o s ł a n i e .

Jest j e d n a k j e s z c z e j e d e n aspekt p r a c y ludzkiej. Jeśli rzeczywi¬

ście j e s t e ś m y p o w o ł a n i , by u d o s k o n a l a ć świat z g o d n i e z p l a n e m Bo¬
ż y m , t o niezwykle w a ż n e jest, b y ś m y t r a k t o w a l i nasze z d o l n o ś c i
i u m i e j ę t n o ś c i j a k o d a r y Boga. N i e m o ż e m y ich m a r n o w a ć , t r w o n i ć
czy używać w n i e w ł a ś c i w y sposób. P o w i n n i ś m y raczej rozwijać je
i korzystać z n i c h w najlepszy m o ż l i w y dla nas sposób. To praw¬
da, że nigdy nie u d a się n a m wykorzystać c a ł e g o naszego poten¬
c j a ł u . J e s t e ś m y o g r a n i c z e n i i m u s i m y d o k o n y w a ć wyborów. S m u c i

m n i e j e d n a k , kiedy widzę u t a l e n t o w a n y c h ludzi, k t ó r z y decydują
się żyć na n i s k i m p o z i o m i e , p o d c z a s gdy ich m o ż l i w o ś c i są wezwa¬
n i e m rozwoju osobowości. N i g d y nie czytają poważnej literatury,
nie u c z e s t n i c z ą w k u r s a c h , n i e oglądają telewizyjnych p r o g r a m ó w
edukacyjnych, a n i też n i e pogłębiają wiedzy religijnej. Przypomi¬
nają o n i m ę ż c z y z n ę z przypowieści ewangelicznej, k t ó r y p o s z e d ł
i z a k o p a ł pieniądze swego p a n a , z a m i a s t z r o b i ć z n i c h użytek (por.
Mt 25,14-30). „Graj b e z p i e c z n i e , nie ryzykuj" — to dobry sposób,

94

95

żeby u n i k n ą ć n i e p o w o d z e n i a , ale jest t o również r e c e p t a n a życie
w y g o d n e i dalekie o d p e ł n i , j a k a jest n a m p r z e z n a c z o n a .

S Ł U Ż B A W S P Ó L N O C I E J A K O M I S J A

Biblijny 'ish to m ę ż c z y z n a , który n i e dba tylko o korzyść w ł a s n ą
i n i e troszczy się tylko o siebie samego. N i e wycofuje się z życia i nie

zajmuje się w y ł ą c z n i e o p a t r y w a n i e m swoich r a n . Jego w i a r a w Boga
i w f u n d a m e n t a l n ą życiową d o b r o ć wyzwala w n i m p r a g n i e n i e służ¬
by. Widzieliśmy, że wielkie postacie Starego T e s t a m e n t u — J a k u b ,

Mojżesz, Eliasz, A m o s , J e r e m i a s z — potrafiły o t r z ą s n ą ć się z bólu

wynikającego z o d n i e s i o n y c h r a n i p o n o w n i e g ł o s i ć d z i e ł a B o ż e
w swoim środowisku. P o d o b n i e jest w p r z y p a d k u w s p ó ł c z e s n y c h

m ę ż c z y z n 'ish.

D w a miejsca, w k t ó r y c h m ę ż c z y ź n i najczęściej s ł u ż ą swoim

s p o ł e c z n o ś c i o m , to K o ś c i ó ł i środowisko życia obywatelskiego.
N i e k t ó r z y m ę ż c z y ź n i angażują się w życie K o ś c i o ł a , odpowiada¬

j ą c na p o t r z e b y parafii. S ł u ż ą i n n y m j a k o lektorzy, asystenci pa¬

rafialni, c z ł o n k o w i e rady parafii, d o r a d c y finansowi, n a u c z y c i e l e
religii, a n i m a t o r z y m ł o d z i e ż y . . . W y k o n u j ą c t a k ą p o s ł u g ę , n a n o w o
odnajdują p o c z u c i e d u c h o w o ś c i i misji. Oczywiście, r ó w n i e ż i tu¬
taj kryją się p e w n e z a g r o ż e n i a , p o d o b n i e j a k w p r z y p a d k u jakich¬
kolwiek i n n y c h z o b o w i ą z a ń , k t ó r y c h się p o d e j m u j e m y — mężczy¬
z n a m o ż e t a k b a r d z o p o ś w i ę c i ć się t e m u zajęciu, ż e z a n i e d b a swoje
p o d s t a w o w e obowiązki. I z n ó w pojawia się nasze kluczowe s ł o w o :

równowaga.

N i e k i e d y m ę ż c z y ź n i czują, że fascynują ich d z i a ł a n i a na rzecz

s p o ł e c z n o ś c i obywatelskiej. Mówią: „ C h c ę coś z m i e n i ć " . Pracu¬

ją s p o ł e c z n i e w k o m i s j a c h d o r a d c z y c h i s ł u ż ą swym doświadcze¬

n i e m w sferze edukacji, z a r z ą d z a n i a , finansów. Pomagają, kwestu¬

j ą c na rzecz spraw, w k t ó r e wierzą. Spędzają wiele sobót, kontrolując

o ś r o d k i dla m ł o d z i e ż y , pomagając b u d o w a ć albo n a p r a w i a ć domy.
T e g o t y p u zajęcia, jeśli m ę ż c z y z n a n i e p o ś w i ę c a im zbyt d u ż o czasu,
n i e b u d z ą w n i m z n i e c h ę c e n i a . P r z e c i w n i e , odnajduje w n i c h życio¬
dajną s i ł ę i z m i a n ę r y t m u c o d z i e n n e j rutyny. Dają mu p o c z u c i e , że

w n o s i w k ł a d w e w s p ó l n e d o b r o .

B a d a n i a l a n a H a r r i s a n a t e m a t męskiej d u c h o w o ś c i p r z y n i o s ł y

zastanawiające wyniki: 8 6 % m ę ż c z y z n , którzy w y p e ł n i l i kwestio¬
nariusz, stwierdziło, że ich d u c h o w e p r z e k o n a n i a d a ł y im poczu¬
cie misji. Poniżej p r z e d s t a w i a m kilka wypowiedzi, w k t ó r y c h m꿬
czyźni wyjaśniają, dlaczego robią t o , co robią.

Ż e b y zostawić świat w lepszym stanie, niż go z a s t a ł e m ; aby b y ł
piękniejszy i spokojniejszy.

Ż e b y dzielić się z i n n y m i zbawczą Ewangelią Jezusa C h r y s t u s a ,
tak, b y mogli p o z n a ć G o osobiście.

P o m ó c i n n y m o d k r y ć i korzystać ze swojej d u c h o w o ś c i i świa¬
d o m o ś c i .

D a ć i n n y m siłę, aby mogli b u d o w a ć przyjazną p l a n e t ę .

P o m a g a ć l u d z i o m wyjść z biedy i odzyskać g o d n o ś ć ludzką.

R o b e r t H i c k s w p i ę k n y sposób p o d s u m o w u j e e t a p 'ish m ę s k i e g o
rozwoju:

Uświadamiając sobie, k i m jesteśmy, i przeprowadzając niezbędną,
p o n o w n ą o c e n ę naszych cech, stajemy na dobrej pozycji, by w bar¬
dziej p e ł n y sposób k o n t y n u o w a ć nasz rozwój. Wojownik to m꿬
czyzna j e d n o s t r o n n i e ukierunkowany, skoncentrowany na walce .
M ę ż c z y z n a falliczny — j a k widzieliśmy wcześniej — skoncentro¬

wany jest przede wszystkim na swojej sferze seksualnej, natomiast

mężczyzna z r a n i o n y nie widzi niczego innego poza swoją raną.

Wraz z r o z p o c z ę c i e m etapu dojrzałości, w życiu mężczyzny poja¬
wia się nowa symetria, nowa głębia i n i e z n a n e wcześniej bogactwo.

(Hicks 1993,135)

T a c y m ę ż c z y ź n i są dla świata prawdziwym b ł o g o s ł a w i e ń s t w e m .

96

B I B L I J N E Z N A C Z E N I E ZAKEN

R O Z D Z I A Ł SIÓDMY

MĘŻCZYZNA MĄDRY

- KOŃCOWE ODLICZANIE

CZY PEŁNIA WIEKU?

R o b e r t H i c k s r o z p o c z y n a swoją dyskusję na t e m a t o s t a t n i e g o eta¬
pu męskiej p o d r ó ż y od u k a z a n i a , w j a k i s p o s ó b dwie odmien¬
ne k u l t u r y o d n o s z ą się do ludzi starszych. Najpierw opisuje bli¬
s k o w s c h o d n i e „ b r a t e r s t w o n a m i o t u " . W k u l t u r z e w s c h o d n i e j star¬
si m ę ż c z y ź n i siadają często na m i ę k k i c h p o d u s z k a c h , piją herba¬
tę i dyskutują o w y d a r z e n i a c h d n i a . K a ż d y m o ż e do n i c h przyjść

i wyrazić swój żal, j a k r ó w n i e ż p o p r o s i ć ich o radę. „ T o b a r d z o cie¬
kawe zjawisko — m ó w i — m o ż e wydawać się n a m c z y m ś niedo¬

r z e c z n y m , ale jest interesującą m i e s z a n k ą s p o ł e c z n e j g o ś c i n n o ś c i ,
u k ł a d u interesów, p r a k t y c z n y c h rad i w y m i a r u sprawiedliwości".
W tych k u l t u r a c h siwowłosi m ę ż c z y ź n i u w a ż a n i są za s t r a ż n i k ó w
życiowej m ą d r o ś c i . Są starzy, ale n i e wycofali się z życia. Są ciągle

aktywni — kierują m ł o d s z y m i , kształtują ich, wnoszą swój w k ł a d

w życie s p o ł e c z e ń s t w a .

Z u p e ł n i e coś i n n e g o , m ó w i H i c k s , w i d z i m y w e w s p ó ł c z e s n e j

A m e r y c e . „ N a s i seniorzy są s t ł o c z e n i w e n k l a w a c h dla e m e r y t ó w ,

o d g r o d z e n i od g ł ó w n e g o n u r t u życia i m ł o d y c h ludzi. Grają w gol¬
fa, brydża, t e n i s a , oglądają w telewizji p o w t ó r k i starych p r o g r a m ó w
i czekają na telefon od swoich dzieci", są n i e m a l z u p e ł n i e o d c i ę c i od
szerszej w s p ó l n o t y s p o ł e c z n e j ( H i c k s 1993, 149-151).

Biblijny sposób p o s t r z e g a n i a starszych obywateli odzwierciedla

b l i s k o w s c h o d n i e p o c z u c i e z a a n g a ż o w a n i a w s p o ł e c z n o ś ć . Kolejne,
szóste hebrajskie s ł o w o , które o d n o s i się do mężczyzny, to zaken.

Pierwsze z n a c z e n i e tego słowa to 'broda', ale w g ł ę b i r o z b r z m i e w a

e c h o i n n e g o z n a c z e n i a : 'starzenie się'. T e r m i n opisuje w i ę c mężczy¬
z n ę w d o j r z a ł y m wieku, z długą b r o d ą i cieszącego się u z n a n i e m we

w s p ó l n o c i e . „ T e n starszy m ę ż c z y z n a — m ó w i H i c k s — jest k i m ś zu¬

p e ł n i e i n n y m , niż e m e r y t o w a n y , n i e z a a n g a ż o w a n y obywatel w po¬
d e s z ł y m wieku. U c z e s t n i c z y o n aktywnie w e w s p ó l n o c i e , d o której
należy, p e ł n i j a k ą ś funkcję albo reprezentuje r ó ż n e grupy" ( H i c k s

1993, 152).

W e d ł u g H i c k s a to t r a g i c z n e , że dziś widzi się t a k wielu wypa¬

lonych czterdziestolatków albo s c h o r o w a n y c h pięćdziesięciolatków.

W s p ó ł c z e ś n i m ę ż c z y ź n i śpieszą się, żeby osiągnąć swój cel — zostać

d y r e k t o r e m , zbić majątek, m i e ć w y m a r z o n y d o m n a d j e z i o r e m , zna¬
leźć się na liście najbogatszych. Boją się, że czas ucieka, a oni j e s z c z e

tego nie osiągnęli. B e z k r y t y c z n i e z a a k c e p t o w a l i i m p e r a t y w kultu¬
rowy, k t ó r y m ó w i , że m u s z ą o d n i e ś ć wielki sukces, aby u d o w o d n i ć
swoją m ę s k o ś ć . W t e n sposób osiągają t a k i krytyczny p u n k t , kiedy
c i a ł o , e m o c j e i duch zaczynają o d m a w i a ć im p o s ł u s z e ń s t w a .

P i s m o Święte przedstawia o wiele szersze i głębsze spojrzenie

na wiek dojrzały. „ W i e ń c e m starców (zaken) jest wielkie doświad­
czenie — m ó w i Syrach — a chlubą ich b o j a ź ń P a ń s k a " (Syr 25,6).

U kresu swego życia Mojżesz n a p i s a ł pieśń, która p r z y p o m i n a ł a

Izraelowi, co Bóg dla niego z r o b i ł .

N a dawne dni sobie w s p o m n i j .
Rozważajcie lata p o p r z e d n i c h p o k o l e ń .
Zapytaj ojca, by ci o z n a j m i ł ,
i t w o i c h starców, n i e c h ci powiedzą.

(Dt 32,7)

To znaczy, że gdy p o k o l e n i e n i e m a l z a p o m i n a o m o c y B o ż e j , k t ó r a
p r z e n i k a ich jestestwo, wówczas do g ł o s u d o c h o d z ą starcy. Posiada¬

ją oni wiedzę na t e m a t Boga i d o ś w i a d c z e n i e — wiedzą, co n a p r a w d ę

98

99

się w y d a r z y ł o , j a k Bóg d z i a ł a wśród ludu i w j a k i sposób powinni¬
śmy m u dziś zaufać ( H i c k s 1 9 9 3 , 1 5 3 ) . T o s a m o p r z e k o n a n i e wyraża
Księga P s a l m ó w : „ B y ł e m d z i e c k i e m i j e s t e m j u ż s t a r c e m , a nie wi¬
d z i a ł e m sprawiedliwego w o p u s z c z e n i u " (Ps 37,25).

J e d n o c z e ś n i e P i s m o Święte w w y r a ź n y sposób powstrzymuje

się od stwierdzenia, że wiek sam w sobie przynosi m ą d r o ś ć . Mą¬
drość p ł y n i e w y ł ą c z n i e z p o s ł u s z e ń s t w a Bogu: „ J e s t e m roztrop¬

niejszy od starców (zakenim), bo zachowuję Twoje p o s t a n o w i e n i a "

(Ps 119,100). Z kolei m ł o d y E l i h u m ó w i H i o b o w i i jego towarzy¬

szom: „To d u c h w c z ł o w i e k u , to W s z e c h m o c n e g o t c h n i e n i e go po¬
u c z a " ( H i 3 2 , 8 ) . T a k więc m ę ż c z y z n a nie nabywa m ą d r o ś c i wraz
z w i e k i e m . Do tego p o t r z e b n e jest studiowanie P i s m a Świętego,

wiara w Boga, m o d l i t w a , m e d y t a c j a i życie z g o d n i e z chrześcijań¬

skimi w a r t o ś c i a m i . A bez n i c h życie starszego c z ł o w i e k a m o ż e być

puste, gorzkie i p e ł n e żalów.

Z A M Y K A N I E N I E D O K O Ń C Z O N Y C H SPRAW

Ksiądz H e n r i N o u w e n r o z p o c z y n a t r z e c i r o z d z i a ł książki Creative

Ministry

od pewnej niepokojącej historii. Opisuje on wizytę m ł o d e ¬

go k a p e l a n a w szpitalu u umierającego mężczyzny. Kiedy k a p e l a n

z a p y t a ł m ę ż c z y z n ę , czy c h c e z n i m p o r o z m a w i a ć , t e n o d p o w i e d z i a ł
mu bez ogródek, że j e d y n e , czego c h c e , to żeby zostawić go w spo¬
koju. „Nawet u m i e r a j ą c e zwierzę — w a r k n ą ł — m o ż e o d p e ł z n ą ć na
u b o c z e , żeby u m r z e ć w s a m o t n o ś c i . D l a c z e g o m n i e nie c h c e c i e n a
to pozwolić? Ty i i n n i uszanujcie w p e ł n i moje życzenie i po p r o s t u
zostawicie m n i e w spokoju" ( N o u w e n 1971). G d y p r z e c z y t a ł e m tę

historię, p o m y ś l a ł e m , że nie c h c ę , aby m n i e przytrafiło się coś ta¬
kiego. N i e c h c ę u m i e r a ć j a k o c z ł o w i e k s a m o t n y i zgorzkniały. My¬

ślę, że grozi to p r z e d e wszystkim t y m , którzy w ciągu swojego życia
nie zajęli się niedokończonymi sprawami. J e d n ą z możliwości, j a k i e
dają n a m dojrzałe lata naszego życia, to u m i e j ę t n o ś ć konstruktyw¬
nego rozwiązania r ó ż n y c h problemów.

N I E S P E Ł N I O N E M A R Z E N I A

D a n i e l L e w i n s o n p o d k r e ś l a z n a c z e n i e m a r z e ń w rozwoju mężczy¬

zny. Typowy m ł o d y m ę ż c z y z n a formułuje m a r z e n i e albo wizję tego,
co c h c e osiągnąć, d o k o n a ć . To u k i e r u n k o w u j e jego wybory i daje
m u siłę motywacji. N i e z a l e ż n i e o d tego, j a k i e jest jego m a r z e n i e

— m i e ć w ł a s n ą firmę, prowadzić r o d z i n n ą farmę, zbudować ł a d n y
d o m na wsi, widzieć sukcesy swoich dzieci, czy też p o d r ó ż o w a ć do¬
o k o ł a świata — to w ł a ś n i e o n o jest siłą, która c o d z i e n n i e r a n o każe
mu wstać z ł ó ż k a .

M a r z e n i a często j e d n a k pozostają n i e s p e ł n i o n e , albo spełnia¬

ją się tylko częściowo. To j e d n o ze z r a n i e ń , j a k i e niesie n a m ży¬

cie. W Mszy L e o n a r d a B e r n s t e i n a jest scena, w której ksiądz trzy¬
ma w górze szklany kielich p e ł e n w i n a i ofiaruje go Bogu. Nagle

wypuszcza kielich z rąk, a t e n roztrzaskuje się na p o d ł o d z e . P o t e m

ksiądz śpiewa zapadającą w p a m i ę ć p i o s e n k ę : How Easily Things

Get Broken (ang. Jak łatwo wszystko się rozbija).

P o d o b n i e dzieje się

z w i e l o m a n a s z y m i m a r z e n i a m i .

L e v i n s o n m ó w i , że często b ę d z i e m y musieli zmodyfikować na¬

sze m a r z e n i a albo c a ł k o w i c i e się ich wyrzec. Jeśli nie zrobiliśmy
tego w p o ł o w i e życia, wówczas czeka nas to na etapie zaken naszego
rozwoju. O t o p r z y k ł a d y z m i a n dotyczących najważniejszego w ży¬
ciu m a r z e n i a : „ N i e u d a ł o mi się stworzyć własnej firmy, ale m i a ł e m
świetną p r a c ę i o n a d a w a ł a mi satysfakcję"; „Ołivier, mój syn, ni¬
gdy nie zajdzie się wysoko drabinie h i e r a r c h i i korporacyjnej, ale to
c u d o w n y ojciec rodziny"; „Oczywiście, że byliśmy niezadowoleni,

kiedy C i n d y p o r z u c i ł a klasztor, ale o n a b a r d z o dużo robi dla niepeł¬
n o s p r a w n y c h dzieci i b a r d z o aktywnie u c z e s t n i c z y w życiu parafii";

„ N i e j e s t e ś m y zadowoleni z tego, że nasze dzieci n i e c h o d z ą do ko¬

ś c i o ł a , ale o n i życiem świadczą o Bogu".

I n n i postanowili albo musieli zrezygnować ze swojego marze¬

nia. „ N i e z d o b y ł e m wielkiego u z n a n i a , na które kiedyś l i c z y ł e m . Ale

wiesz, to n i e jest w a ż n e . U ś w i a d o m i ł e m sobie b a r d z o wiele i n n y c h

rzeczy, które liczą się o wiele bardziej: r o d z i n a , przyjaciele, wiara,
którą m a m ... Ktoś i n n y powie: „W k o ń c u p o s t a n o w i ł e m , że prze¬
stanę realizować swoje m a r z e n i a k o s z t e m dzieci. N i e p o z w a l a ł e m
im żyć ich życiem".

100

101

R z e c z polega na t y m , że c z a s e m b i e r z e m y za dobrą m o n e t ę fał¬

szywe albo p o w i e r z c h o w n e s t a n d a r d y otaczającej nas kultury i czy¬
n i m y z n i c h swoje m a r z e n i e . A teraz Bóg wzywa nas, żebyśmy wy¬
rzekli się naszego m a r z e n i a , albo przynajmniej je zmodyfikowali.
Myślę, że o to w ł a ś n i e c h o d z i D o l o r e s C u r r a n , kiedy z a c h ę c a nas,
żebyśmy przestali d o m a g a ć się idealnego m a ł ż e ń s t w a , a cieszyli się
faktem tego, że nasze m a ł ż e ń s t w o jest wystarczająco dobre. M꿬
czyzna zaken potrafi z m i e n i ć swoje myślenie również w kwestii in¬
n y c h obszarów życia: ma wystarczająco dobrą p r a c ę , wystarczająco
dobry d o m , wystarczająco d o b r e życie.

W historii biblijnej często z d a r z a ł o się tak, że s ł u d z y P a n a nie

dożywali m o m e n t u s p e ł n i e n i a swych m a r z e ń . Mojżesz u m a r ł i n i e

w s z e d ł do Z i e m i O b i e c a n e j . Jeremiaszowi nigdy nie u d a ł o się skło¬

nić swojego ludu do n a w r ó c e n i a . Z a c h a r i a s z i Elżbieta nie dożyli
chwili, gdy ich syn, J a n C h r z c i c i e l , s t a ł się w i e l k i m p r o r o k i e m , który
p r z y g o t o w a ł drogę P a n u . W tradycji franciszkańskiej istnieje nie¬
z w y k ł a opowieść o św. F r a n c i s z k u z Asyżu. D z i a ł o się to p o d k o n i e c

jego życia. F r a n c i s z e k b a r d z o s t a r a ł się p r z e k a z a ć n a ś l a d o w c o m

swoje i d e a ł y d o b r o w o l n e g o ubóstwa i p r o s t o t y życia. Ale p ó ź n i e j ,

gdy z a k o n stawał się c o r a z liczniejszy i potężniejszy, święty zauwa¬
żył, że franciszkanie zbyt zabiegają o wygody i są p r e t e n s j o n a l n i .

S m u c i ł się w d u c h u i w m o d l i t w a c h dzielił się z P a n e m swoim bó¬

lem. O t o ta historia...

Dostrzegając i dowiadując się, że niektórzy bracia dają z ł y przy¬
k ł a d w zakonie i nie postępują zgodnie ze swoim p o w o ł a n i e m ,
Franciszek któregoś dnia w głębi swego serca p o c z u ł wielki ból
i zwrócił się do Pana w modlitwie: „ P a n i e , oddaję ci rodzinę, którą
mi dałeś!".

P a n odpowiedział m u : „Powiedz mi, dlaczego jesteś tak bardzo
smutny, kiedy brat opuszcza Z a k o n albo kiedy inni nie podążają

tą drogą, którą ja wskazałem tobie? Powiedz mi, kto stworzył ten
zakon? Kto nawraca mężczyzn i zachęca ich, żeby weszli na drogę
pokuty? Kto daje im siłę, by wytrwać? Czyż to nie jestem Ja?".

„Dlatego mówię ci, abyś nie s m u c i ł się z ich powodu. R ó b , co masz

robić, i rób to dobrze. Oddaj się swojej pracy, ponieważ p o w o ł a ł e m

do życia zakon współbraci, by trwał w nieustającej m i ł o ś c i bliźnie¬

go" (Habig 1973,86).

Bóg u c z y ł F r a n c i s z k a m ą d r o ś c i , prowadząc go po d r o d z e wiodą¬

cej do zaken. W swoim r o z c z a r o w a n i u postawą braci, jego i n s t y n k t
s a m o z a c h o w a w c z y n a k a z y w a ł mu c a ł k o w i t e wycofanie się z za¬
a n g a ż o w a n i a w z a k o n . L e c z Bóg p r z y p o m n i a ł F r a n c i s z k o w i , że to
O n , Stwórca, a nie F r a n c i s z e k , sprawuje n a d wszystkim k o n t r o l ę .
P o n a d t o Bóg z w r ó c i ł F r a n c i s z k o w i uwagę, ż e jego m a r z e n i e , c h o ć
szlachetne, będzie m u s i a ł o ulec modyfikacji w świetle słabości na¬

tury ludzkiej. S ł o w a Boga skierowane do F r a n c i s z k a m o ż n a r ó w n i e

dobrze uważać za p r z e s ł a n i e d a n e k a ż d e m u z nas: „ R ó b , co masz do

zrobienia, i rób to dobrze. N i e zdradzaj w ł a s n y c h w a r t o ś c i i przeko¬
n a ń , ale nie zamartwiaj się, a n i nie żyw urazy, kiedy i n n i nie pójdą

za tobą. Oddaj wszystko ufnie w M o j e ręce".

B O L E S N E W S P O M N I E N I A

I n n e z a d a n i e , z j a k i m często m u s i m y się zmierzyć na t y m etapie

życia, to pozbycie się bolesnych w s p o m n i e ń . K a ż d y z nas, od cza¬
su osiągnięcia dojrzałości, posiada c a ł ą kolekcję przykrych wspo¬
m n i e ń : c z ł o n k o w i e rodziny, którzy nas ranią albo rozczarowują,
rozpad m a ł ż e ń s t w a , u t r a t a pracy, fałszywe o s k a r ż e n i e , różnego ro¬
dzaju nadużycia, nasze w ł a s n e b ł ę d y i niepowodzenia... Tego typu

w s p o m n i e n i a , jeśli na to pozwolimy, m o g ą uwięzić nas w pułap¬

ce s m u t k u , żalu i rozgoryczenia. Jeśli ich nie wyleczymy, m o ż e m y
skończyć j a k t e n tragiczny m ę ż c z y z n a , o k t ó r y m w s p o m n i a ł e m n a

p o c z ą t k u tego r o z d z i a ł u .

Jaka jest alternatywa? M u s i m y p o j e d n a ć się z naszą przeszło¬

ścią. A to o z n a c z a akceptację, a być m o ż e nawet przyzwyczajenie się
do tego, że nasz cykl życiowy to u n i k a l n a c a ł o ś ć . M u s i m y u z n a ć , że
nasze życie b y ł o m i e s z a n k ą radości i s m u t k u , przyjemności i bólu,
zdrowia i choroby, sukcesów i n i e p o w o d z e ń , z r a n i e ń i u z d r o w i e ń .
M u s i m y u m i e ć d o s t r z e c , że w o s t a t e c z n y m r o z r a c h u n k u to b y ł o do¬
bre życie. E r i k E r i k s o n nazywa tę u m i e j ę t n o ś ć właściwej o c e n y swej
historii integralnością. Definiuje ją j a k o „ u m i e j ę t n o ś ć akceptacji

102

103

swojego cyklu życia i ludzi, którzy odegrali w n i m z n a c z ą c ą rolę...
O z n a c z a to również nową i o d m i e n n ą m i ł o ś ć do rodziców — mi¬
ł o ś ć wolną od j a k i c h k o l w i e k r o s z c z e ń — i akceptację faktu, że każdy
c z ł o w i e k s a m jest odpowiedzialny za swoje życie" ( E r i k s o n 1959).

Ale co m u s i się stać, byśmy rzeczywiście u m i e l i p o d ą ż a ć w t y m

k i e r u n k u — od żalu w s t r o n ę akceptacji? C z a s e m jest to uświado¬
m i e n i e sobie faktu — to m o ż e m i e ć miejsce w późniejszych latach

naszego wieku — że bolesne w y d a r z e n i a w j a k i ś sposób p r z y n i o s ł y
n a m d o b r o . D a m pewien p r z y k ł a d z mojego życia... J e d n o z mo¬
ich bolesnych w s p o m n i e ń p o c h o d z i z okresu, kiedy w wieku 19
lat w s t ą p i ł e m do z a k o n u kapucynów. B a r d z o s t a r a ł e m się być do¬
b r y m z a k o n n i k i e m , ale s t a w a ł e m się c o r a z bardziej n a p i ę t y i zestre¬
sowany. W k o ń c u , w p o ł o w i e mojego pierwszego r o k u w nowicja¬
cie, m i s t r z p o w i e d z i a ł m i , że p o w i n i e n e m przerwać formację. „Być
m o ż e posiadasz p o w o ł a n i e do tego rodzaju życia — p o w i e d z i a ł

— ale na p e w n o nie jesteś gotowy teraz. W r ó ć do d o m u i przemyśl

t o . Być m o ż e kiedyś będziesz m ó g ł spróbować jeszcze raz". C z u ł e m

się z a ł a m a n y . U w a ż a ł e m to za klęskę. M y ś l a ł e m , że Bóg m n i e zdra¬
dził, a przynajmniej zawiódł.

W r ó c i ł e m więc do d o m u i s t a r a ł e m się p r z e b u d o w a ć c a ł e moje

życie. Z n a l a z ł e m p r a c ę , w y n i o s ł e m się z d o m u , p o s z e d ł e m do szkoły,
z a c z ą ł e m c h o d z i ć do psychologa. P o t r z e b o w a ł e m rozwinąć w sobie
wiarę w siebie samego, a psycholog p r o w a d z i ł m n i e w ł a ś n i e w t y m

k i e r u n k u . W k o ń c u , po 18 m i e s i ą c a c h , z n ó w p o s t a n o w i ł e m roz¬
p o c z ą ć życie z a k o n n e . T y m r a z e m się u d a ł o . Lecz w m i a r ę u p ł y w u
czasu w i d z i a ł e m c o r a z wyraźniej, j a k b a r d z o p o t r z e b n e m i b y ł o t o

doświadczenie n i e p o w o d z e n i a i p o n i ż e n i a . M i s t r z m i a ł rację. Dwa¬
dzieścia lat później s a m z o s t a ł e m w y z n a c z o n y na mistrza nowicja¬

tu. J e d n ą z oczywistych korzyści wynikających z m o i c h dawnych

doświadczeń b y ł o t o , że ł a t w o m o g ł e m identyfikować się ze zmaga¬
n i a m i m ł o d y c h ludzi, którzy r o z p o c z y n a l i formację z a k o n n ą .

Czytając P i s m o Święte, widzę często, j a k s ł u d z y P a n a godzą

się z e swoimi b o l e s n y m i w s p o m n i e n i a m i . N a p r z y k ł a d J ó z e f z o s t a ł
sprzedany w niewolę przez swych zawistnych starszych b r a c i . Ale

w m i a r ę u p ł y w u czasu z o s t a ł zaufanym d o r a d c ą egipskiego faraona.

Czytamy, że b r a c i a , którzy przybyli p o t e m do Egiptu, bali Józefa.
Myśleli, że z e m ś c i się on na n i c h . Prosili go o wybaczenie. A później

z ulgą s ł u c h a l i jego słów: „ N i e bójcie się! Czyż ja j e s t e m na miejscu

Boga? Wy niegdyś knuliście z ł o przeciwko m n i e , Bóg j e d n a k zamie¬

r z y ł to j a k o dobro, żeby sprawić t o , co jest dzisiaj, że p r z e ż y ł wiel¬
ki n a r ó d . Teraz więc nie bójcie się: b ę d ę żywił was i dzieci wasze"

( R d z 50,19-21). Z w r ó ć c i e uwagę, te słowa są d o w o d e m wewnętrz¬

nego zintegrowania — jeśli m o ż e m y użyć tutaj t e r m i n u E r i k s o n a .

Spoglądając wstecz n a c a ł e z ł o , j a k i e w y r z ą d z o n o m u wcześniej, Jó¬

zef m o ż e teraz z a a k c e p t o w a ć je j a k o e l e m e n t , który u m o ż l i w i ł wy¬
p e ł n i e n i e się p l a n ó w B o ż y c h i sprowadził b ł o g o s ł a w i e ń s t w o na nie¬
go i na wielu i n n y c h ludzi.

Święty P a w e ł wyraża t a k i e s a m o przeświadczenie w czasie swe¬

go p o b y t u w więzieniu. Pisząc do chrześcijańskiej w s p ó l n o t y w F i -
lippi, mówi: „ B r a c i a , c h c ę , abyście wiedzieli, że moje sprawy przy¬
n i o s ł y raczej korzyść Ewangelii, t a k iż kajdany moje s t a ł y się g ł o ś n e

w Chrystusie w c a ł y m p r e t o r i u m i u wszystkich i n n y c h . I t a k wię¬

cej braci, o ś m i e l o n y c h w P a n u m o i m i k a j d a n a m i , odważa się bar¬
dziej bez lęku głosić słowo B o ż e " (Flp 1,12-14). Niewola św. P a w ł a ,
doświadczenie dla niego bolesne, w p a r a d o k s a l n y sposób u m o c n i ¬
ło sprawę ewangelizacji, a nie z a s z k o d z i ł o jej — jest to dla niego
naprawdę ważne. N a s t ę p n i e A p o s t o ł N a r o d ó w zastanawia się n a d

t y m , że c h o c i a ż n i e k t ó r z y głoszą C h r y s t u s a k i e r o w a n i egoistyczny¬
mi względami (wliczając w to zawiść w o b e c św. P a w ł a i rywaliza¬
cję z n i m ) , on n i e pozwoli, by z a p r z ą t a ł o mu to głowę. „Ale cóż to
znaczy? — pyta. — J e d y n i e t o , że czy to o b ł u d n i e , czy naprawdę, na

wszelki sposób rozgłasza się Chrystusa. A z tego ja się cieszę i b ę d ę

się cieszył [...] z g o d n i e z g o r ą c y m o c z e k i w a n i e m i nadzieją moją,
że w n i c z y m nie d o z n a m zawodu" (Flp 1,18-20). O t o z n ó w widzi¬
my m ę ż c z y z n ę zintegrowanego, który u m i e dostrzegać większy cel
swoich cierpień.

N i e c h c ę powiedzieć, że bolesne doświadczenia są dobre s a m e

w sobie, albo że ci, którzy wyrządzają n a m krzywdę, robią coś do¬
brego. M ó w i ę tylko, że m ę ż c z y ź n i zaken osiągnęli t e n stopień mą¬

drości i przenikliwości, dzięki k t ó r e m u m o g ą dostrzec p o z y t y w n e

b ł o g o s ł a w i e ń s t w o , j a k i e p ł y n i e z p r z e c i w n o ś c i losu. D z i ś objawia się
to również w n a s i l o n y m p r a g n i e n i u , by p r z e k a z a ć j a k i e ś dziedzic¬
two p r z y s z ł y m p o k o l e n i o m . D a n i e l L e v i n s o n p r o p o n u j e n a m pew¬
ne p r z y d a t n e refleksje na t e n t e m a t w swojej książce The Seasons oj

104

105

a Mans Life.

W czasach, kiedy zdrowie i koszty u t r z y m a n i a uszczu¬

plają zasoby wielu starszych ludzi, dobrze jest wiedzieć, że istnie¬

ją dary, k t ó r e m o ż e m y p r z e k a z a ć n a s z y m d z i e c i o m , cenniejsze niż

pieniądze. Z p e w n o ś c i ą j e d n y m z n i c h są nasze opowieści o c i ę ż k i c h

czasach, o lekcjach, j a k i e d a ł o n a m życie, i o d a r a c h , j a k i e dzięki

t e m u otrzymaliśmy.

Ale co się dzieje, jeśli refleksja na t e m a t bolesnych w s p o m n i e ń

nie przynosi ż a d n y c h pozytywnych rezultatów? Co się dzieje, jeśli

b o l e s n e doświadczenie staje się prawdziwą katastrofą i nie ma żad¬

nych p o z y t y w n y c h aspektów? W t e d y droga w stronę akceptacji jest

b a r d z o t r u d n a . Co pozostaje? D r o g a , k t ó r a m o ż e okazać się d o b r a dla
wielu ludzi w t a k i c h sytuacjach, to m o d l i t w a o uzdrowienie. M o ż e

być to szczególnie dobre zwłaszcza w t y m przypadku, kiedy wspo¬
m n i e n i e jest s k u t k i e m j a k i c h ś t r a u m a t y c z n y c h wydarzeń. M o ż e t o
być przedwczesna śmierć rodzica, p o r z u c e n i e albo o d r z u c e n i e przez

opiekuna, przygniatająca c h o r o b a albo wypadek, fatalne niepowo¬
dzenie, przypadkowa śmierć albo samobójstwo u k o c h a n e j osoby,
p r z e m o c fizyczna albo seksualna... M o d l i t w ę o u l e c z e n i e m o ż n a
przeprowadzić indywidualnie albo w grupie. Polega o n a na t y m , by
p r z y w o ł a ć b o l e s n e w s p o m n i e n i e , u ś w i a d o m i ć je sobie, a n a s t ę p n i e

wyobrazić sobie, że jest przy nas o b e c n y C h r y s t u s zmartwychwsta¬

ły. To nie tylko fantazja. T a k a m o d l i t w a opiera się na chrześcijań¬

skim przeświadczeniu, że C h r y s t u s jest o b e c n y w k a ż d y m wydarze¬
niu naszego życia i że jest Z b a w i c i e l e m . N a s t ę p n i e p r o s i m y Chry¬
stusa, żeby u z d r o w i ł nas z e m o c j o n a l n y c h i d u c h o w y c h r a n , żeby
u w o l n i ł nas od wstydu, s t r a c h u , gniewu, s m u t k u — czegokolwiek,
co nie pozwala, by w naszych s e r c a c h z a g o ś c i ł y Jego spokój i m i ł o ś ć .

W y t r w a ł o ś ć w takiej m o d l i t w i e przez p e w i e n okres wyzwoli nas od

t r a u m a t y c z n y c h skutków bolesnych w s p o m n i e ń .

Z N A C Z E N I E P R Z E B A C Z E N I A

C z a s e m , gdy m o d l i m y się o u z d r o w i e n i e przeszłości, powracają

gniew czy żal, j a k i e czujemy w o b e c osoby, k t ó r a nas z r a n i ł a . D o p ó ¬
ki nie u s u n i e m y tej blokady, u z d r o w i e n i e jest niemożliwe. W i e r z ę ,
że j e d y n ą drogą, by u s u n ą ć tę b l o k a d ę , jest p r z e b a c z e n i e . N i e zawsze

jest to łatwe. Bóg wie, że wybaczenie dla nas, ludzi, nie jest c z y m ś

ł a t w y m .

Kiedy a u t o r z y biblijni n a p o m i n a j ą wierzących, żeby przeba¬

czali niesprawiedliwym, podają j e d e n tylko p o w ó d takiej postawy:
m y s a m i o t r z y m a l i ś m y p r z e b a c z e n i e o d Boga. Najlepszy sposób,

by je przekazywać, to dawać je sobie wzajemnie. P o w i n n i ś m y , j a k
to p r z e p i ę k n i e ujmuje św. Paweł, żyć „znosząc j e d n i drugich i wy¬

baczając sobie nawzajem, jeśliby m i a ł ktoś zarzut przeciw drugie¬
m u : j a k P a n w y b a c z y ł w a m , t a k i wy!" (Kol 3,13). N i e z n a c z y t o , że
m a m y p r z y m y k a ć o k o na niesprawiedliwość czy u w a ż a ć , że w ogó¬
l e n i e m a o n a miejsca. C z a s e m b ę d z i e m y p o t r z e b o w a ć dużo czasu
i b ę d z i e m y się z m a g a ć z s a m y m i sobą, z a n i m b ę d z i e m y z d o l n i do

p r z e b a c z e n i a .

Z czysto psychologicznego p u n k t u w i d z e n i a wybaczenie jest

zdrowsze niż t r w a n i e w żalu. Zresztą, nasz gniew nie ma żadne¬
g o w p ł y w u n a c z ł o w i e k a , który w y r z ą d z i ł n a m krzywdę. Tylko m y

d o ś w i a d c z a m y bólu. Jest to więc podwójna kara: najpierw doświad¬

c z a m y z r a n i e n i a , a p o t e m a s a m i d o d a t k o w o rozdrapujemy rany.
D l a c z e g o się od tego nie uwolnić? Czy m u s i m y m ó w i ć t y m , którzy

wyrządzają n a m krzywdę, że im p r z e b a c z a m y ? C z a s e m jest to po¬

żyteczne, ale w większości p r z y p a d k ó w jest to n i e m o ż l i w e do zreali¬

zowania. Ta druga osoba m o ż e n i e u ś w i a d a m i a ć sobie albo w ogó¬
le nie p a m i ę t a ć wyrządzonej krzywdy. Co więcej, t e n c z ł o w i e k być
m o ż e j u ż nawet nie żyje. W p r z e b a c z e n i u c h o d z i więc o coś inne¬
go... P r z e b a c z e n i e to g ł ę b o k a decyzja naszej woli. Zostaje podjęta

w z a k a m a r k a c h naszego serca. I zwykle jest o w o c e m modlitwy.

„ C z y m o ż e s z p o p r o s i ć Boga, żeby p o m ó g ł c i wybaczyć t e m u

c z ł o w i e k o w i ? " — p y t a m p r z y c h o d z ą c y c h do m n i e p e t e n t ó w , którzy
zmagają się z t a k i m p r o b l e m e m .

C z a s e m odpowiadają: „ N i e j e s t e m pewien, czy chcę przebaczyć".

W t e d y ja mówię: „Aha, a czy m o ż e s z się p o m o d l i ć o t o , żebyś

ty chciał?"

„ N i e j e s t e m pewien".
„ O K , a czy m o ż e s z p o m o d l i ć się o t o , żebyś c h c i a ł c h c i e ć ? "

W t e d y zwykle zaczynają się ś m i a ć , ale rozumieją istotę rzeczy:

jeśli c h c ą być u z d r o w i e n i , w j a k i ś sposób m u s z ą wyjść z martwe¬

go p u n k t u . A n i e z m i e n n i e d o ś w i a d c z a ł e m tego, że kiedy ludzie

106

107

zaczynają się m o d l i ć z najgłębszą szczerością, wówczas Bóg przy¬
c h o d z i im z p o m o c ą .

C z a s e m nasze bolesne w s p o m n i e n i a s p o w o d o w a n e są czymś,

co zrobiliśmy, albo czego nie u d a ł o się n a m zrobić. W t e d y m u s i m y
u ś w i a d o m i ć sobie, ż e t o , c o r o b i m y w o b e c i n n y c h , m o ż e m y zrobić
również w o b e c siebie. I n n y m i słowy, m o ż e m y wybaczyć s a m i sobie.
W i e m , że dla n i e k t ó r y c h z nas to m o ż e być t r u d n a rzecz.

G ł ó w n a przyczyna tego, że nigdy nie będę d o b r z e g r a ł w gol¬

fa, to fakt, że nie u m i e m wybaczyć sobie z ł y c h u d e r z e ń . S k u t k i e m
tego jest mój gniew, który w y t r ą c a m n i e z równowagi i powoduje, że

wykonuję kolejne z ł e u d e r z e n i e . P o d o b n y m e c h a n i z m m a miejsce,

kiedy myślę o p e w n y c h g ł u p i c h i grzesznych r z e c z a c h , j a k i e r o b i ł e m

w ciągu mojego życia. Te w s p o m n i e n i a k ł ę b i ą się, b u d z ą c mój wstyd

i p o c z u c i e winy. M u s z ę p r z y p o m n i e ć sobie s a m e m u , że Bóg mi wy¬

b a c z y ł i p o g o d z i ć się ze swoją przeszłością.

W a ż n e jest nie t o , że m o ż e m y szczycić się n a s z y m i d o s k o n a ł y m i

osiągnięciami, ale t o , że dzięki n a s z y m p o m y ł k o m i g r z e c h o m na¬

uczyliśmy się czego wartościowego. W s p ó ł c z e s n y p o e t a hiszpański
ujmuje to b a r d z o trafnie: „Ostatniej n o c y m i a ł e m sen: w m o i m ser¬
cu b y ł p r z e p i ę k n y ul. A z ł o t e p s z c z o ł y z m o i c h p o m y ł e k r o b i ł y s ł o d ­
ki m i ó d i b i a ł e plastry". M ą d r y m ę ż c z y z n a zaken wie, że m ą d r o ś ć

i m o c m o g ą p r z e m i e n i ć nasze p o m y ł k i i n i e p o w o d z e n i a w d o b r o .

A skoro m ó w i m y j u ż o Bogu, to należy z w r ó c i ć uwagę, że cza¬

sem nasz gniew z a k o r z e n i o n y jest we w s p o m n i e n i a c h o tragicznych

w y d a r z e n i a c h albo w s p o m n i e n i a c h wielkich r o z c z a r o w a n i a c h , któ¬

re n i e b y ł y przez n i k o g o z a w i n i o n e . M ó w i m y wtedy, że m i e l i ś m y
p e c h a , że s p o t k a ł nas z ł y los. W takiej sytuacji nasz gniew kieru¬

j e m y zazwyczaj w s t r o n ę Boga. To n a t u r a l n a ludzka reakcja, k t ó r a

zazwyczaj s ł a b n i e wraz z u p ł y w e m czasu i wskutek refleksji. Niekie¬

dy j e d n a k m o ż e m y utknąć w takiej postawie, nosząc w sobie gniew

względem Boga, również w starszym wieku. Ja t a k ż e nie potrafię

j a s n o odpowiedzieć na p y t a n i e : „ D l a c z e g o z ł e rzeczy przytrafiają się

d o b r y m l u d z i o m ? " . T o jest b a r d z o t r u d n y p r o b l e m . Rabbi K u s h n e r

przytacza w tej kwestii p r z y k ł a d z literatury r a b i n i c z n e j : opowieść

o śmierci Mojżesza.

W Biblii czytamy, że kiedy Mojżesz w y p r o w a d z i ł swój lud

z Egiptu, wszyscy jego z w o l e n n i c y (brat A a r o n , siostra M i r i a m ,

i i n n i ) zawiedli go albo zdradzili. Ale on ciągle p o k ł a d a ł swą ufność

w Bogu. P r z y k o ń c u p o d r ó ż y o k a z a ł o się j e d n a k , że nawet Bóg go
zawiódł: p o w i e d z i a ł Mojżeszowi, że u m r z e i nie wejdzie do Z i e m i

Obiecanej.

Jest to rabinistyczna wersja tej opowieści. Takiej interpreta¬

cji nie ma w Biblii. P o c h o d z i o n a od żydowskich nauczycieli, któ¬
rzy zmagali się z p r o b l e m e m niesprawiedliwości. R a b i n i mówią, że
Mojżesz b ł a g a ł Boga, m ó w i ą c : „ S ł u ż y ł e m Ci d o b r z e przez wszyst¬

kie te lata. P r o s z ę , n i e pozwól mi jeszcze u m r z e ć " . Ale Bóg odpo¬
wiedział: „Jesteś c z ł o w i e k i e m , a wszyscy ludzie umierają". Jednak¬
że przy k o ń c u opowieści dzieje się coś n i e z w y k ł e g o : Bóg zstępuje
z nieba, całuje Mojżesza i zabiera jego duszę. Wtedy, j a k opowiadają
rabini, Bóg p ł a k a ł .

Czego uczy nas ta historia? Bóg nigdy nie obiecywał, że oszczę¬

dzi n a m r a n , tragedii i życiowych r o z c z a r o w a ń . Stwórca d a ł każ¬
d e m u człowiekowi b e z c e n n y dar wolnej woli, lecz n i e k t ó r z y ludzie

wykorzystali w o l n o ś ć w taki sposób, by z a d a ć krzywdę i n n y m . Jed¬

n a k ż e , p o d o b n i e j a k w opowieści o Mojżeszu, nie jest obojętny na
nasz ból. Bóg staje przy nas i p ł a c z e n a d n a m i . P r z y c h o d z i do nas

z u z d r o w i e n i e m i p o c i e c h ą , dając n a m w e w n ę t r z n ą siłę, jakiej po¬
trzebujemy, by k o n t y n u o w a ć naszą duchową p o d r ó ż . Prawdziwy
m ę ż c z y z n a zaken jest w stanie dostrzec to m i s t e r i u m w swoim ży¬
ciu i z r o z u m i e ć j e .

D O S T R Z E G A J Ą C N O W E M O Ż L I W O Ś C I

Ci, k t ó r z y p r z e c h o d z ą p r z e z etap zaken, m u s z ą u n i k a ć p u ł a p k i ,

j a k ą jest b i e r n e o c z e k i w a n i e n a ś m i e r ć . T a k j a k hebrajscy starcy

postrzegali siebie j a k o a k t y w n y c h u c z e s t n i k ó w życia s p o ł e c z n e g o ,
p o d o b n i e starsi przedstawiciele naszej s p o ł e c z n o ś c i m u s z ą o p r z e ć

się s t a r a n i o m n o w o c z e s n e g o s p o ł e c z e ń s t w a i nie p o z w o l i ć się ze¬

p c h n ą ć do enklaw p r z e z n a c z o n y c h dla starszych obywateli, gdzie

mieliby dożyć swoich. P r z e c i w n i e , p o w i n n i t a k przeżywać sta¬
rość, by ich życie do samego k o ń c a w n o s i ł o w życie s p o ł e c z e ń s t w a
coś c e n n e g o i wartościowego. D l a n i e k t ó r y c h osób s ł a b n ą c e zdro¬

wie i p e w n e o s ł a b i e n i e możliwości u m y s ł o w y c h m o ż e u t r u d n i a ć

108

109

a k t y w n e u c z e s t n i c z e n i e w życiu s p o ł e c z n y m w późniejszych l a t a c h
życia.

J e d n a k ż e starsi m ę ż c z y ź n i — z a k ł a d a m y , że b ę d ą się cieszyć

z d r o w i e m oraz ż y w o t n o ś c i ą u m y s ł u — m o g ą w n o s i ć w życie społe¬

czeństwa swój w k ł a d i n a d a l t w ó r c z o wykorzystywać swe z d o l n o ś c i .

W t e n sposób dary d a n e im przez Boga stają się ź r ó d ł e m ich wła¬

snej satysfakcji oraz korzyści dla i n n y c h osób. Kiedy r o z m a w i a m ze
starszymi m ę ż c z y z n a m i p o d c z a s rekolekcji albo w parafiach, czę¬
sto dowiaduję się, j a k b a r d z o są z a a n g a ż o w a n i w p o s ł u g ę na rzecz
K o ś c i o ł a i s p o ł e c z n o ś c i obywatelskiej. Pracują we w s p ó l n o c i e św.

W i n c e n t e g o a P a u l o , w p r o g r a m a c h dożywiania, dowożą osoby nie¬

p e ł n o s p r a w n e do lekarza albo prowadzą r a c h u n k i parafii — ludzie
starsi na r ó ż n e sposoby wykorzystują swoje d o ś w i a d c z e n i e posła¬
nia, o c z y m m ó w i l i ś m y w p o p r z e d n i m rozdziale.

W p e w n y m m i e ś c i e realizowany jest p r o g r a m o nazwie „ B a n k

u m i e j ę t n o ś c i " . Ł ą c z y o n ludzi posiadających o k r e ś l o n e umiejętno¬

ści (np. naprawy d o m o w e , u t r z y m a n i e s a m o c h o d u , szycie, malowa¬

n i e , strzyżenie t r a w n i k a ) . W i e l u e m e r y t ó w oddaje swój czas i umie¬

j ę t n o ś c i na rzecz tego p r o g r a m u . I n n i ludzie angażują się w progra¬

my ł ą c z ą c e c a ł e p o k o l e n i a , r e a l i z o w a n e w wielu w s p ó l n o t a c h . Dają
o n e starszym m ę ż c z y z n o m m o ż l i w o ś ć p r z y b r a n i a roli m e n t o r a dla
m ł o d s z y c h , k t ó r z y — j a k m ó w i H i c k s — „potrzebują wiarygodne¬
go, życiowego d o ś w i a d c z e n i a , r e a l i z m u życia. Bez takiego m e n t o r a
m ł o d z i albo s a m i podążają przez życie, albo idą u b o k u i n n y c h , któ¬
rzy n i e wiedzą, co robią".

Zawsze wzrusza m n i e widok starszych ludzi, czerpiących

z s t u d n i b o g a c t w życia. W i ę k s z o ś ć z nas z n a m ę ż c z y z n , k t ó r z y byli
k r e a t y w n i i p r o d u k t y w n i w b a r d z o p ó ź n y m wieku. Na p r z y k ł a d :

• M i c h a ł A n i o ł u k o ń c z y ł swoje największe d z i e ł o w wieku 87

lat.

• Verdi s k o m p o n o w a ł ,Ave M a r i a " w wieku 85 lat.
• G e o r g e B u r n s o t r z y m a ł O s c a r a w wieku 80 lat.
• Albert Schweitzer k i e r o w a ł szpitalem w wieku 89 lat.
• P a b ł o Casals g r a ł k o n c e r t y wiolonczelowe w wieku 88 lat.
• T h o m a s E d i s o n , Albert E i n s t e i n i G a l i l e u s z wciąż dokony¬

wali o d k r y ć n a u k o w y c h po 70. r o k u życia.

. Justice 01iver W e n d e l l H o l m e s spisał n i e k t ó r e ze swych naj¬

bardziej b ł y s k o t l i w y c h s p o s t r z e ż e ń w wieku 90 lat.

M n i e j a k t y w n a , a p r z e z to być m o ż e n i e d o s t r z e g a n a sfera, k t ó r ą
m ę ż c z y ź n i zaken m o g ą rozwijać, to u m i e j ę t n o ś ć p o m a g a n i a in¬
n y m w sprawach d u c h o w y c h . P r z y p o m i n a m sobie, j a k wiele r a z y

b y ł e m p o r u s z o n y i z b u d o w a n y wiarą o r a z m ą d r y m i d u c h o w y m i
s ł o w a m i mojej starszej j u ż m a t k i . C z a s e m myślę, że w k a ż d y m
n a s z y m kościele p o w i n n o być f o r u m , gdzie nasi s e n i o r z y mogli¬

by się dzielić z n a m i swoją m ą d r o ś c i ą i s w o i m i d u c h o w y m i spo¬

s t r z e ż e n i a m i . C z a s e m dzieje się tak, n a p r z y k ł a d , p o d c z a s s p o t k a ń
m a ł y c h grup, k t ó r e spotykają się n a s t u d i o w a n i e Biblii. P a m i ę t a m
T o m a , starszego m ę ż c z y z n ę , k t ó r y p r z y c h o d z i ł n a w i e l k o p o s t n e
rekolekcje, k t ó r e p r o w a d z i ł e m k t ó r e g o ś r o k u w parafii. M i a ł r a k a ,
n i e s t e t y o p e r a c j a n i e b y ł a j u ż możliwa... W i e d z i a ł , że d n i j e g o ży¬
cia są p o l i c z o n e . Ale do parafii p r z y c h o d z i ł co tydzień. K i e d y roz¬

p o c z y n a l i ś m y w s p ó l n e dzielenie się wiarą, T o m d z i e l i ł się z n a m i

j a k ą ś częścią swojego życia, co zawsze dla k a ż d e g o z n a s b y ł o bar¬

d z o wzruszające. L u d z i e t a c y j a k o n s t a n o w i ą w s p a n i a ł y p r z y k ł a d ,

j a k żyć ze s p o k o j e m i w zgodzie z p r z e s z ł o ś c i ą , nawet w o b l i c z u

ś m i e r c i . O n i pokazują n a m , ż e c h r z e ś c i j a ń s t w o n a p r a w d ę j e s t
c z y m ś żywym. C z y religia c z y n i nas bardziej l u d z k i m i , w więk¬
szym s t o p n i u a k c e p t u j ą c y m i s a m y c h siebie, bardziej t r o s k l i w y m i

w o b e c i n n y c h ? C z y p o m a g a n a m m n i e j skarżyć się n a p r z e s z ł o ś ć

i bardziej ufać p r z y s z ł o ś c i ? C z y p r z y n o s i j a k i e ś u z d r o w i e n i e na¬
szego wstydu, s t r a c h u , naszej s a m o t n o ś c i ? A u t o r y t a t y w n i e w t y c h
kwestiach m o ż e w y p o w i a d a ć się tylko t e n m ę ż c z y z n a , k t ó r y osią¬
gną dojrzałość zaken.

O s t a t n i a z niedokończonych spraw, p r z e d k t ó r ą m o g ą s t a n ą ć

starsi ludzie, związana jest z p y t a n i e m : czy są j e s z c z e j a k i e ś rzeczy,
k t ó r e c h c ę albo m u s z ę z r o b i ć przed ś m i e r c i ą ? W i e l u m ę ż c z y z n , ma¬

j ą c d u ż o w o l n e g o czasu, będzie c h c i a ł o z a s p o k o i ć swoje p r a g n i e n i e

p o d r ó ż o w a n i a po świecie, oglądania n o w y c h miejsc i s p o t y k a n i a lu¬
dzi. I n n i b ę d ą s p ę d z a ć swój czas, lepiej poznając w n u k i albo i n n y c h
c z ł o n k ó w rodziny. Jeszcze i n n i b ę d ą czytać książki albo uczęsz¬
czać na zajęcia z historii, a r c h e o l o g i i , a s t r o n o m i i , teologii... Jeszcze
i n n i b ę d ą p o z n a w a ć wielkie d z i e ł a literatury światowej, c h o d z i ć d o

110

111

t e a t r u , pisać, czy d o s k o n a l i ć u m i e j ę t n o ś ć u d e r z a n i a kijkiem golfo¬

w y m gry w kręgle.

N A P R A W I A J Ą C Z W I Ą Z K I

U w a ż a m , że j e d n ą z najważniejszych pozycji na grafiku starszego
c z ł o w i e k a jest o d p o w i e d ź na p y t a n i e : czy są w m o i m życiu j a k i e ś
n i e d o k o ń c z o n e sprawy, k t ó r e dotyczą m o i c h związków z i n n y m i
l u d ź m i ? W c i ą ż m o g ą i s t n i e ć j a k i e ś rzeczy, k t ó r e seniorzy m u s z ą
albo c h c ą p o w i e d z i e ć i n n y m , zwłaszcza najbliższym. C z a s e m , kiedy
u d z i e l a m o s t a t n i e g o n a m a s z c z e n i a l u d z i o m n a ł o ż u śmierci, j e d n ą
z rzeczy, której żałują najbardziej, jest t o , że ktoś u m a r ł , z a n i m mo¬
gli j e m u czy jej powiedzieć: „ k o c h a m cię", albo „ c h c ę ci podzięko¬
w a ć za wszystko, co mi d a ł e ś " . Ś m i e r ć mojego ojca a później mojej

m a t k i b y ł y t r u d n y m d o ś w i a d c z e n i e m dla c a ł e j naszej rodziny. Ale

j e d n a rzecz u c z y n i ł a obie straty łatwiejsze do zniesienia — to b y ł

fakt, że zdążyliśmy się p o ż e g n a ć z r o d z i c a m i , powiedzieć im nasze
kocham

i nasze dziękuję. N i e b y ł o spraw n i e d o k o ń c z o n y c h .

Być m o ż e s ą i n n e w a ż n e k o m u n i k a t y , j a k i e c h c e m y zostawić

n a s z y m bliskim: „ C h y b a nigdy n i e p o w i e d z i a ł e m ci tego, ale c h c ę ,
żebyś wiedział, że...

... coś, co p o w i e d z i a ł e ś przed laty, n a p r a w d ę mi p o m o g ł o " .
... b y ł e ś dla m n i e inspiracją".
... b y ł e ś j e d n y m z najlepszych nauczycieli, j a k i c h m i a ł e m " .
... zawsze b y ł e m z ciebie d u m n y i żałuję, że nigdy wcześniej ci

tego nie p o w i e d z i a ł e m " .

N i g d y nie jest za p ó ź n o , żeby powiedzieć t a k i e słowa l u d z i o m , na
k t ó r y m n a m z a l e ż y Ale i m wcześniej, t y m lepiej!

I n n a forma, j a k ą m o ż e przybrać rozwiązywanie spraw zwią¬

z a n y c h z relacjami, to dążenie do p o j e d n a n i a . Pisze H i c k s : „ M y ,
m ę ż c z y ź n i , w m ł o d o ś c i i w pierwszych d o j r z a ł y c h l a t a c h , potra¬
fimy n a p r a w d ę p o p s u ć nasze podstawowe związki z i n n y m i ludź¬
m i . Aby o s t a t n i e lata naszego życia p r z y n i o s ł y n a m z a d o w o l e n i e ,

p o w i n n i ś m y ze wszystkich sił starać się n a p r a w i ć związki zerwa¬
n e albo p o p s u t e w e wcześniejszych l a t a c h . Z a wszelką c e n ę należy

u t r z y m y w a ć i p o d s y c a ć d o b r e relacje z l u d ź m i " ( H i c k s 1993, 162).
To proste n a s t ę p s t w o tego, co powiedzieliśmy wcześniej: dla m꿬
czyzny 'ish oraz m ę ż c z y z n y zaken związki nabierają o wiele więk¬
szego z n a c z e n i a , p r o p o r c j o n a l n i e do tego, j a k maleje z n a c z e n i e rze¬
czy m a t e r i a l n y c h i sukcesów zawodowych.

M ó w i l i ś m y wcześniej u m i e j ę t n o ś c i p o g o d z e n i a się z b o l e s n y m i

w s p o m n i e n i a m i p o p r z e z w y b a c z e n i e t y m , którzy nas skrzywdzi¬

li albo rozczarowali. A teraz s p o g l ą d a m y na drugą s t r o n ę meda¬
lu, zadając kolejne p y t a n i e : czy jest ktoś, kogo ja p o w i n i e n e m po¬
prosić o w y b a c z e n i e ? D w a spośród d w u n a s t u kroków w progra¬
m i e dla a n o n i m o w y c h a l k o h o l i k ó w s ą u k i e r u n k o w a n e w ł a ś n i e n a
p o j e d n a n i u .

K r o k 8: Sporządziliśmy listę wszystkich osób, k t ó r e skrzywdzi¬

liśmy i c h c e m y wszystkim za to w y n a g r o d z i ć .

K r o k 9: W s z y s t k i m t y m l u d z i o m , gdy tylko b y ł o to możliwe,

w y n a g r o d z i l i ś m y szkody, z wyjątkiem t a k i c h przypadków,
w k t ó r y c h m o g ł o b y to skrzywdzić ich albo i n n y c h ludzi.

Te dwa k r o k i wymagają wielkiej odwagi, uczciwości i pokory. Nie¬
ł a t w o jest p r z y z n a ć , że nie m i e l i ś m y racji, że d z i a ł a l i ś m y w s p o s ó b
n i e m ą d r y i bez m i ł o ś c i , a n a s t ę p n i e p o p r o s i ć drugiego c z ł o w i e k a
o wybaczenie. Ale a l k o h o l i c y walczący z n a ł o g i e m powiedzą w a m ,

że to w ł a ś n i e te dwa k r o k i mają podstawowe z n a c z e n i e . Co więcej,
gdy j u ż to zrobią, czują się o c z y s z c z e n i i wolni od winy, k t ó r a t a k

d ł u g o ich n ę k a ł a .

N a s z a p o t r z e b a p r z e b a c z e n i a być m o ż e nie jest t a k dramatycz¬

n a , ale jest w n i e m n i e j s z y m s t o p n i u w a ż n a dla naszego d u c h o w e g o
rozwoju. Niewiele l u d z k i c h doświadczeń jest t a k b a r d z o w z n i o s ł y c h

j a k t o , gdy j e d e n c z ł o w i e k p o d c h o d z i do drugiego i m ó w i : „ N i e mia¬

ł e m racji w t y m , co p o w i e d z i a ł e m albo z r o b i ł e m . P r z e p r a s z a m i pro¬
szę cię o wybaczenie". N a l e ż y z w r ó c i ć uwagę, że taki b e z p o ś r e d n i
k o n t a k t nie zawsze jest możliwy albo k o n i e c z n y we wszystkich oko¬
l i c z n o ś c i a c h . K r o k 9 m ó w i o t y m , że wyjątki są możliwe wtedy, kie¬
dy prośba o p r z e b a c z e n i e albo naprawa szkód m o ż e wyrządzić wię¬
cej z ł a niż dobra. Ale w większości przypadków ludzie przyjmą t a k ą

112

113

prośbę z życzliwością i c h ę t n i e udzielą p r z e b a c z e n i a . A nawet, jeśli
tego nie zrobią, to przynajmniej wiemy, że przyznaliśmy się do na¬
szego b ł ę d u . Postąpiliśmy w sposób odpowiedzialny.

S z u k a n i e p r z e b a c z e n i a to j e d e n z wielkich t e m a t ó w P i s m a

Świętego. W i ę k s z o ś ć z n a s p a m i ę t a historię o p o w r o c i e syna mar¬

n o t r a w n e g o do ojca. Identyfikujemy się z nią i j e s t e ś m y nią porusze¬
ni, p o n i e w a ż dotyka g ł ę b o k i e j ludzkiej potrzeby. K i e d y p o p e ł n i a m y
b ł ą d , c h c e m y wiedzieć, ż e d o s t a n i e m y j e s z c z e j e d n ą szansę.

W opowieści o synu m a r n o t r a w n y m to syn szuka ojcowskiego

p r z e b a c z e n i a . Ale co się dzieje, jeśli role się odwracają? Jeśli to oj¬

ciec — zaken szuka p r z e b a c z e n i a ? M a m y tego p r z y k ł a d w opowie¬
ści o A b r a h a m i e i I z m a e l u . Kiedy A b r a h a m nie m ó g ł s p ł o d z i ć syna

z Sarą, o n a p r z e k o n a ł a go, żeby z r o b i ł to z jej służącą, Hagar. Syn
A b r a h a m a i H a g a r o t r z y m a ł i m i ę I z m a e l . Ale p ó ź n i e j , kiedy Sara

z r o d z i ł a I z a a k a , p r z e s t a ł a się jej p o d o b a ć o b e c n o ś ć I z m a e l a i zażą¬

d a ł a , żeby A b r a h a m w y p ę d z i ł z d o m u jego i jego m a t k ę . Z a m i a s t
s t a n ą ć w ich o b r o n i e , A b r a h a m w y p ę d z i ł H a g a r i jej syna na pusty¬
nię (Rdz 21,8-21).

O t o j a k P a t r i c k A r n o l d k o m e n t u j ę t ę opowieść...

I w ten oto sposób Izmael stał się a w a n t u r n i k i e m i utrapieniem
swych p o b r a t y m c ó w (Rdz 16,12), mszcząc się za t o , co z r o b i ł mu

A b r a h a m , na wszystkich, których s p o t k a ł na pustyni P a r a n , gdzie

grasował w poszukiwaniu ł u p u . Jeśli porzucisz dziecko, o n o zawsze
każe k o m u ś za to z a p ł a c i ć . Nasze społeczeństwo w szalony sposób
produkuje t a k i c h desperados — porzuconych przez ojców, którzy,
z rozmaitych względów, nie mogą poradzić sobie z w ł a s n y m ojco¬

stwem i nigdy nie b ę d ą ojcami. I n n ą grupę stanowią m ł o d z i lu¬
dzie, którzy zostali o d r z u c e n i w sensie psychicznym; chociaż ich
ojcowie są o b e c n i w d o m u , p ł a c i ć na czas wszystkie r a c h u n k i , to

j e d n a k nie są o b e c n i d u c h e m . Ci mali i dzicy Izmaelowie, despe¬

racko pragnący o t r z y m a ć prawdziwą siłę ojcowską, zamiast niej

dostają n a m i a s t k i męskości. M ę s k o ś c i n a m i a r ę B r u d n e g o H a r -
ry'ego, C o n a n a czy R a m b o (Arnold 1991, 9 4 - 9 5 ) .

J a k b a r d z o pragnęlibyśmy, żeby opowieść biblijna s k o ń c z y ł a

się w i n n y sposób... C h c i e l i b y ś m y widzieć A b r a h a m a udającego się
na p o s z u k i w a n i e I z m a e l a , proszącego o w y b a c z e n i e . Życzylibyśmy

sobie gestu p o j e d n a n i a , p e ł n e g o m i ł o ś c i uścisku ojca i syna. Ale Bi¬

blia ukazuje n a m A b r a h a m a w c a ł y m j e g o c z ł o w i e c z e ń s t w i e : w j e g o
t c h ó r z o s t w i e i z m i e n n o ś c i , j a k również w jego s z l a c h e t n o ś c i i wy¬
t r w a ł o ś c i . W g r u n c i e rzeczy, p a t r i a r c h a jest b a r d z o p o d o b n y do
każdego z n a s .

R o b e r t H i c k s o p o w i a d a też z u p e ł n i e i n n ą h i s t o r i ę . Jest t o opo¬

wieść o J o h n i e , m ę ż c z y ź n i e , k t ó r y z a c z ą ł pić po 30 r o k u życia. Wsku¬

t e k r o z w o d u s t r a c i ł o n ż o n ę oraz dzieci. P r z e z n a s t ę p n e dwadzieścia
lat ż o n a s t a r a ł a się nie d o p u ś c i ć do j a k i c h k o l w i e k k o n t a k t ó w ojca
z d z i e ć m i . L e c z J o h n p r z e ż y ł d u c h o w e p r z e b u d z e n i e i o d k r y ł d o b r ą
n o w i n ę p o j e d n a n i a . P o j e d n a n i e z B o g i e m b y ł o pierwszym spośród

wielu kroków, j a k i e m u s i a ł podjąć, żeby o d b u d o w a ć swoje relacje

z p r z e s z ł o ś c i . Jego d o r o s ł y m d z i e c i o m wciąż n i e ł a t w o p r z y c h o d z i

z a a k c e p t o w a ć swego z m i e n i o n e g o ojca, ale m i m o to wytrwale pró¬
bują. Pozwalają mu być d z i a d k i e m dla swych dzieci, a te cieszą się
z j e g o o b e c n o ś c i . „ O n jest zaken w t y m sensie, że k o n c e n t r u j e się na
swych p i e r w o t n y c h związkach, próbuje n a p r a w i ć je oraz podtrzy¬
m a ć " (Hicks 1993,163-164).

N a o s t a t n i m etapie p o d r ó ż y m ę ż c z y z n a c h c e m i e ć m o ż l i w o ś ć

spojrzenia wstecz na swoje życie i c h c e o d c z u w a ć satysfakcję z tego,
co osiągnął. J e s t e m p r z e k o n a n y , że w wielkiej m i e r z e zależy to od

tego, czy u d a mu się w k o n s t r u k t y w n y s p o s ó b rozwiązać sprawy
n i e d o k o ń c z o n e , j a k i e k o l w i e k m o g ł y b y o n e być. C z y b y ł s k ł o n n y
zrezygnować ze swoich m a r z e ń z m ł o d o ś c i , albo je zmodyfikować?

C z y w r ó c i ł p a m i ę c i ą do swych b o l e s n y c h w s p o m n i e ń z p r z e s z ł o ś c i ,
czy ujrzał w n i c h p o z y t y w n e ś w i a t ł o i przebaczając t y m (wliczając
s a m e g o siebie), k t ó r z y spowodowali t e n ból? C z y wykorzystywał
swoją siłę, by dążyć do celów n i o s ą c y c h mu satysfakcję i by dzia¬
ł a ć dla d o b r a s p o ł e c z n o ś c i ? C z y p o d t r z y m u j e k o n t a k t y z l u d ź m i ,
którzy są dla niego w a ż n i , i czy stara się p o j e d n a ć z t y m i , k t ó r y c h
m ó g ł skrzywdzić? Jeśli tak, to c z ł o w i e k taki starzeje się z w d z i ę k i e m
i godnością. Jest prawdziwie biblijnym zaken, czyli m ę d r c e m . D l a

takiego m ę ż c z y z n y ś m i e r ć będzie o s t a t e c z n y m s p e ł n i e n i e m życia
p e ł n e g o z n a c z e n i a , przejściem d o p e ł n i życia w i e c z n e g o .

N i e m a lepszego s p o s o b u n a z a k o ń c z e n i e tego r o z d z i a ł u , niż

p r z y t o c z e n i e słów Syracha. T a k o zaken m ó w i biblijny m ę d r z e c . . .

114

115

P o s t a r a się pilnie, by od s a m e g o r a n k a z w r ó c i ć się do P a n a , któ¬
ry go stworzył,

i p r z e d Najwyższego zaniesie swą p r o ś b ę .
O t w o r z y usta swe w m o d l i t w i e
i b ł a g a ć b ę d z i e za swoje grzechy.

Jeżeli P a n W i e l k i z e c h c e ,

n a p e ł n i g o d u c h e m r o z u m u ,

on zaś słowa m ą d r o ś c i swej j a k b y deszcz wyleje
i w m o d l i t w i e wychwalać Go będzie [... ]

W i e l u chwalić b ę d z i e jego r o z u m

i na wieki n i e będzie z a p o m n i a n y ,
nie zatrze się p a m i ę ć o n i m ,
a i m i ę j e g o żyć b ę d z i e z p o k o l e n i a w p o k o l e n i e .
M ą d r o ś ć jego o p o w i a d a ć b ę d ą narody,

a z g r o m a d z e n i e wychwalać go będzie.

Za życia zostawi i m i ę [większe] niż tysiąc [ i n n y c h ] ,

k t ó r e p o ś m i e r c i j e s z c z e w z r o ś n i e .

(Syr 39,5-6.9-11)

R O Z D Z I A Ł ÓSMY

NIEUSTANNY

ROZWÓJ DUCHOWY

Pierwszy r o z d z i a ł r o z p o c z y n a się od p y t a n i a : czy istnieje coś ta¬

kiego j a k męska duchowość (coś r ó ż n e g o od żeńskiej duchowości)?

P r z e z wiele lat u d z i e l a ł e m pytającym najlepszej z m o ż l i w y c h odpo¬

wiedzi: „ N i e j e s t e m pewien". A j e d n a k , zważywszy na moją definicję

duchowości j a k o ciągłego dążenia, by wzrastać w związku z Bogiem,

wydaje mi się t e r a z , że d u c h o w o ś ć p o w i n n a być j e d n a k o w a dla m꿬

czyzny i dla kobiety, przynajmniej w o d n i e s i e n i u do p o d s t a w o w y c h
celów i dążeń: m i ł o ś c i Boga, bliźniego i siebie s a m e g o . C h o d z i o t o ,

by w y p e ł n i a ć p l a n Boży, by d o s k o n a l i ć stworzenie i ł ą c z y ć wszyst¬

k i c h ludzi w j e d n ą wielką r o d z i n ę ; by o s t a t e c z n i e c a ł a ludzka rodzi¬
na i s t n i a ł a w j e d n o ś c i z B o g i e m w życiu w i e k u i s t y m . Ciągłe dążenie,
by rozwijać się w t a k i sposób, jest j e d n a k o w e dla o b u p ł c i .

Z drugiej s t r o n y — j a k sądzę — m ę ż c z y ź n i i k o b i e t y b ę d ą pod¬

c h o d z i ć do swojej d u c h o w o ś c i w o d m i e n n y sposób. Inaczej b ę d ą

ją przeżywać. W książce s t a r a ł e m się nie wyszczególniać t y c h róż¬

n i c . W o l a ł e m skorzystać z e s c h e m a t u R o b e r t a H i c k s a , o p a r t e g o n a
sześciu hebrajskich s ł o w a c h o d n o s z ą c y c h się do mężczyzny, o któ¬
rych dyskutowaliśmy. T o p o z w o l i ł o n a m z o b a c z y ć d u c h o w ą p o d r ó ż
m ę ż c z y z n y j a k o na serię e t a p ó w rozwojowych. K a ż d y z t y c h e t a p ó w
ukazuje, co z n a c z y być m ę ż c z y z n ą w d a n y m okresie życia, a j e d n o ¬
cześnie nie wyczerpuje wszystkich z n a c z e ń m ę s k o ś c i czy duchowo¬
ści. T a k i e ujęcie zwraca naszą uwagę na fakt, że t o , co charakteryzu¬

j e d w u d z i e s t o k i l k u l e t n i e g o m ę ż c z y z n ę , p r a w d o p o d o b n i e nie b ę d z i e

117

j u ż d o m i n a n t ą w życiu c z ł o w i e k a , k t ó r y ma czterdzieści lat. M꿬

czyzna falliczny b ę d z i e m i a ł przed sobą i n n y zbiór celów i wyzwań,
niż m ę ż c z y z n a wojownik. T o dotyczy t a k ż e i n n y c h etapów.

J e d n o c z e ś n i e nie m o ż e m y sobie w y o b r a ż a ć , że każdy z e t a p ó w

p o d r ó ż y m o ż e być ściśle zdefiniowany. Są o n e związane z w i e k i e m ,
ale nie następują po sobie w sposób a u t o m a t y c z n y . M ę ż c z y z n a za¬

wsze będzie 'adam, czyli istotą stworzoną, szlachetną, lecz żyjącą ze

skazą, p o d d a n ą śmierci, o b d a r z o n ą p ł c i ą i o d n o s z ą c ą rany. Przynaj¬
m n i e j n i e k t ó r e z etapów, o j a k i c h mówiliśmy, w r a z z u p ł y w e m lat

b ę d ą w y m a g a ł y k o r e k t y albo p o n o w n e g o o p r a c o w a n i a . A c z a s e m
zdarzy się tak, że m ę ż c z y z n a utknie na j a k i m ś etapie. Myślę j e d n a k ,
że z a s a d n i c z o s c h e m a t t e n jest u ż y t e c z n y — opisuje t o , czego zwy¬
kle należy się spodziewać w r ó ż n y c h m o m e n t a c h naszej p o d r ó ż y
życia. G d y p o d r ó ż t a jest u d a n a , wówczas m ę ż c z y z n a c o r a z m n i e j
skupia się swoim d o ś w i a d c z e n i u seksualnym, na dążeniu do rywa¬
lizacji i s a m o z a d o w o l e n i a , bardziej troszczy się o ubogacające rela¬

cje, o poprawę b y t u ludzkiego i o w e w n ę t r z n ą p o g o d ę d u c h a .

C H R Y S T U S J A K O W Z O R Z E C M Ę S K O Ś C I

Na o s t a t n i c h s t r o n a c h swej książki, R o b e r t H i c k s stawia p y t a n i e , ja¬
kie często pojawia się p o d c z a s rekolekcji: „A j a k do tego wszystkiego
pasuje J e z u s ? " H i c k s o d p o w i a d a , że Jezus b a r d z o d o b r z e pasuje do
s c h e m a t u w t y m sensie, ż e O n jest w z o r e m z a c h o w a ń n a wszystkich
sześciu e t a p a c h drogi. W P i ś m i e Świętym czytamy: „ M a j ą c więc ar¬

c y k a p ł a n a wielkiego, który p r z e s z e d ł przez niebiosa, Jezusa, Syna
B o ż e g o , trwajmy m o c n o w w y z n a w a n i u wiary. N i e t a k i e g o b o w i e m
m a m y a r c y k a p ł a n a , który b y nie m ó g ł w s p ó ł c z u ć n a s z y m słabo¬
ś c i o m , lecz d o ś w i a d c z o n e g o we wszystkim na nasze p o d o b i e ń s t w o ,

z wyjątkiem g r z e c h u " ( H b r 4,14-15. I n n y fragment P i s m a Świętego

o d n o s i się do Jezusa j a k o do drugiego Człowieka — Adama (por.

1 K o r 15,47), wskazując na t o , że Jezus w p e ł n i u c z e s t n i c z y ł w na¬

szym c z ł o w i e c z e ń s t w i e . B y ł prawdziwie 'adam — t a k j a k my. Dlate¬

go w p e ł n i r o z u m i e sytuację każdego z nas.

P a m i ę t a j m y o t y m , że Jezus w p e ł n i d o ś w i a d c z a ł wszystkich fi¬

zycznych i e m o c j o n a l n y c h aspektów życia. Z n a ł g ł ó d , p r a g n i e n i e

i z m ę c z e n i e . On oraz j e g o r o d z i c e byli w y g n a ń c a m i i i m i g r a n t a m i

w o b c y m kraju — w Egipcie. D o ś w i a d c z y ł wrogości i o d r z u c e n i a

z e strony tych, k t ó r y m s t a r a ł się p o m ó c . C z ę s t o b y ł n i e w ł a ś c i w i e
r o z u m i a n y , nawet przez swoich uczniów. P o z n a ł b ó l z d r a d y ze stro¬
ny przyjaciela i strach przed n a d c h o d z ą c ą śmiercią. B y ł nawet do­
świadczany,

czyli kuszony — we wszystkim b y ł n a m p o d o b n y . Jeśli

m a m y p o w a ż n i e t r a k t o w a ć te słowa, to m u s i m y uwzględnić rów¬
n i e ż pokusę seksualną. Jezus b y ł t a k ż e zakar — m ę ż c z y z n ą seksu¬
a l n y m . C h o c i a ż p o d l e g a ł pokusie, nie zgrzeszył. T o jest z a s a d n i c z a
r ó ż n i c a p o m i ę d z y C h r y s t u s e m a n a m i . L e c z t o n i e oddziela G o o d
n a s . Jezus, p o d o b n i e j a k my, doświadcza p r ó b n a k a ż d y m etapie
męskiej p o d r ó ż y duchowej.

J a k o gibbor, Jezus wiele razy m u s i a ł korzystać ze swej energii

wojownika. „Walczył za prawdę — pisze H i c k s — o prawdziwe zna¬

c z e n i e Prawa i jego stosowanie, o w s p ó ł c z u c i e , sprawiedliwość, ze

względu na wolę swego Ojca. Jeśli p o t r z e b u j e m y w z o r c a d u c h o w e g o
wojownika, m o ż e m y d o s t r z e c d o s k o n a ł y p r z y k ł a d w życiu Chry¬

stusa" ( H i c k s 1993, 181).

Jezus w i e d z i a ł również, c z y m są z r a n i e n i a m ę ż c z y z n y enosh.

Jego m ę k a i ś m i e r ć to p r z y k ł a d y najbardziej d r a m a t y c z n e . L e c z być
m o ż e w ł a ś n i e w swoich d o ś w i a d c z e n i a c h klęski jest On do nas naj¬

bardziej p o d o b n y .

P e w n e g o dnia, gdy Jezus z d z i a ł a ł wiele z n a k ó w i d o k o n a ł wie¬

lu c u d ó w u l e c z e n i a ludzi, „nadeszli faryzeusze i zaczęli rozprawiać
z N i m , a c h c ą c wystawić Go na p r ó b ę , d o m a g a l i się od N i e g o z n a k u .

On zaś w e s t c h n ą ł g ł ę b o k o w duszy i r z e k ł : « C z e m u to p l e m i ę d o ­
m a g a się z n a k u ? » " ( M k 8,11-12). W tych s ł o w a c h m o ż e m y u s ł y s z e ć

z m ę c z e n i e oraz irytację Jezusa. T a k j a k b y c h c i a ł powiedzieć: „ C o

jeszcze m o g ę z r o b i ć , żeby was p r z e k o n a ć ? " .

I n n y m r a z e m Jezus n a p o m n i a ł uczniów: „Uważajcie, strzeżcie

się kwasu faryzeuszów i kwasu H e r o d a ! " O n i myśleli, że Jezus jest
n a n i c h zły, p o n i e w a ż z a p o m n i e l i wziąć c h l e b d o ł ó d k i . L e c z Jezus
m ó w i ł o w e w n ę t r z n e j postawie, o „kwasie faryzeuszy" (hipokryzja)
i o „kwasie" H e r o d a (światowe ambicje). P r z y p o m n i a ł i m , że potra¬
fił n a k a r m i ć t ł u m y g ł o d n y c h , r o z m n a ż a j ą c c h l e b , ale o wiele trud¬
niejszą rzeczą jest oświecenie u m y s ł ó w i n a w r ó c e n i e serc. D o t y c z y
t o t a k ż e serc s a m y c h a p o s t o ł ó w . S ł o w a Jezusa k o ń c z ą c e t ę s c e n ę ,

118

119

w y m ó w i o n e ze s m u t k i e m i r o z c z a r o w a n i e m , b r z m i a ł y : „Jeszcze nie

r o z u m i e c i e ? " ( M k 8,14-21).

P e w n e g o d n i a Jezus m ó w i ł t ł u m o m o E u c h a r y s t i i . N a u c z a ł

ich, że b ę d ą musieli spożywać Jego c i a ł o i pić Jego krew, jeśli c h c ą
u c z e s t n i c z y ć w życiu d u c h o w y m . W z b u r z y ł o to wielu z j e g o słucha¬
czy. W rezultacie, c z y t a m y w Biblii, „wielu u c z n i ó w Jego w y c o f a ł o
się i j u ż z N i m nie c h o d z i ł o " (J 6 , 6 0 - 6 6 ) . To m u s i a ł o być dla Jezusa

b a r d z o b o l e s n e z r a n i e n i e .

N a w e t p o d c z a s Ostatniej W i e c z e r z y — relacjonuje św. Łukasz

— a p o s t o ł o w i e ciągłe sprzeczali się o t o , k t ó r y z n i c h jest najważ¬
niejszy. M o ż e m y n i e m a l słyszeć ból w głosie P a n a , gdy m ó w i : „Bra¬
cia, wciąż tego nie pojmujecie, prawda? T e n , k t ó r y jest prawdziwie

wielki, t o t e n , k t ó r y s ł u ż y p o z o s t a ł y m " (por. Ł k 2 2 , 2 4 - 2 7 ) .

N i e jest t r u d n o d o s t r z e c w d o r o s ł y m Jezusie u o s o b i e n i e biblij¬

nego i d e a ł u 'ish, w p e ł n i d o j r z a ł e g o , prawego mężczyzny. Najwy¬
raźniej objawia się to po z m a r t w y c h w s t a n i u C h r y s t u s a —- w i d z i m y
G o , j a k p o n o w n i e ł ą c z y się ze swoimi u c z n i a m i i dodaje im odwa¬
gi w t r u d n y m dla n i c h czasie ( Ł k 2 4 , 1 3 - 4 9 ) . P r z e d e wszystkim, On
k o n c e n t r u j e się na swojej misji. W p e w n y m sensie Jego misja j u ż
z o s t a ł a w y p e ł n i o n a : „[Ojcze] J a Ciebie o t o c z y ł e m c h w a ł ą n a ziemi
przez t o , że w y p e ł n i ł e m d z i e ł o [ n a u c z a n i e , pasja i ś m i e r ć ] , k t ó r e Mi
d a ł e ś do w y k o n a n i a " (J 17,4).

A j e d n o c z e ś n i e t r o s z c z y się o f o r m o w a n i e i u m a c n i a n i e swo¬

ich uczniów. Jest dla n i c h j a k m e n t o r , c h c e , aby k o n t y n u o w a l i oni
Jego misję aż do k o ń c a czasu. N a s t ę p n i e , b e z p o ś r e d n i o p r z e d wstą¬
p i e n i e m d o nieba, f o r m a l n i e wypowiada w o b e c n i c h p o l e c e n i e :

„ I d ź c i e więc i nauczajcie wszystkie narody. [... ] U c z c i e je zachowy¬

w a ć wszystko, co w a m p r z y k a z a ł e m . A o t o Ja j e s t e m z w a m i przez
wszystkie dni, aż do s k o ń c z e n i a świata" ( M t 28,19-20).

Ewangelie ukazują również Jezusa j a k o idealnego m ę ż c z y z n ę

zaken.

C h o c i a ż p r z e ż y ł niewiele p o n a d 30 lat, b y ł c z ł o w i e k i e m mą¬

d r y m p o n a d swój wiek. G d y m i a ł dwanaście lat, z n a l e z i o n o G o

w świątyni, gdzie „siedział m i ę d z y n a u c z y c i e l a m i , p r z y s ł u c h i w a ł

się im i z a d a w a ł p y t a n i a . Wszyscy zaś, którzy Go s ł u c h a l i , byli zdu¬
m i e n i bystrością Jego u m y s ł u i o d p o w i e d z i a m i " ( Ł k 2 , 4 6 - 4 7 ) . K i e d y
r o z p o c z ą ł swoją misję n a u c z a n i a , „ t ł u m y z d u m i e w a ł y się Jego na¬
uką. U c z y ł ich b o w i e m j a k t e n , k t ó r y m a w ł a d z ę " ( M t 7,28; M k 1,22;

Łk 4,32). G d y n a u c z a ł w swoim r o d z i n n y m N a z a r e c i e , Jego krajanie
mówili: „ S k ą d O n t o m a ? I c o z a m ą d r o ś ć , k t ó r a M u jest d a n a ? " ( M k
6,2). I n n y m r a z e m , k r ó t k o p r z e d Jego śmiercią, a r c y k a p ł a n i posła¬

li strażników, aby p o j m a l i Jezusa. K i e d y wrócili bez N i e g o , kapła¬
ni chcieli wiedzieć, dlaczego n i e p r z y p r o w a d z o n o Jezusa. S t r a ż n i c y
odpowiedzieli: „Nigdy jeszcze n i k t n i e p r z e m a w i a ł tak, j a k t e n czło¬

wiek p r z e m a w i a " (J 7,46). Nawet ci, którzy byli w r o g o nastawieni

do Jezusa, odczuwali siłę Jego m ą d r o ś c i . Co więcej, widzimy, że Je¬

zus — zaken, c h c e p o z o s t a w i ć t y m , k t ó r z y w N i e g o uwierzą, b o g a t e

dziedzictwo swego n a u c z a n i a i p r z y k ł a d . Idzie na ś m i e r ć i wie, że
n i e zostawia na t y m świecie ż a d n y c h n i e r o z w i ą z a n y c h spraw. Po¬

w i e r z y ł swoją m a t k ę u k o c h a n e m u u c z n i o w i (por. J 19,26-27), nawet

s t a r a ł się dać d o z r o z u m i e n i a Judaszowi, ż e m u p r z e b a c z y ł . M ó w i ł
do niego: „przyjacielu" (por. Mt 2 6 , 5 0 ) .

Kiedy z a s t a n a w i a m y się n a d życiem C h r y s t u s a , m o ż e m y zoba¬

czyć, j a k b a r d z o u c i e l e ś n i a ł O n sześć c e c h m ę s k o ś c i , k t ó r e rozważa¬

liśmy. J a k m ó w i H i c k s : „Jezus to g ł o s , j a k i e g o p o t r z e b u j e m y na każ¬

d y m etapie p o d r ó ż y przez życie, żeby wyjść z naszych j a s k i ń i podą¬

ż a ć n a p r z ó d . O n zawsze jest p r z e d n a m i , n i e z a l e ż n i e o d tego, gdzie

jesteśmy. M o ż e m y m u zaufać j a k o n a s z e m u p r z e w o d n i k o w i ( H i c k s

1993, 182-183). D o d a ł b y m również, że Jezus jest nie tylko n a s z y m

p r z e w o d n i k i e m , lecz r ó w n i e ż ź r ó d ł e m naszej siły. P r z e w o d n i k nie¬

wiele m o ż e n a m p o m ó c , jeśli j e s t e ś m y zbyt słabi lub zbyt z m ę c z e n i ,
by za n i m p o d ą ż a ć . S i ł a , j a k ą daje n a m Jezus — Jego ł a s k a — poma¬

ga n a m w naszej d r o d z e duchowej. N i e idziemy przecież w y ł ą c z n i e

o w ł a s n y c h s i ł a c h .

Teologia k a t o l i c k a zawsze p o s t r z e g a ł a rozwój d u c h o w y j a k o

p r o c e s dokonujący się w dialogu: Bóg daje c z ł o w i e k o w i swą ła¬
skę, a c z ł o w i e k na nią o d p o w i a d a . Na czym polega p r a c a c z ł o w i e k a

w t y m procesie? W j a k i sposób k o n t y n u u j e m y d u c h o w ą p o d r ó ż ?

K i l k a lat t e m u w y g ł o s i ł e m do m ę ż c z y z n p r z e m ó w i e n i e pod¬

czas rekolekcji pt. „ S z e ś c i o s t o p n i o w y p r o g r a m rozwoju duchowe¬

go". C a ł y p r o g r a m o p i e r a ł się na d w u n a s t o s t o p n i o w y m progra¬
m i e Stowarzyszenia AA. Ż a r t u j ą c , p o w i e d z i a ł e m m o i m współto¬

w a r z y s z o m , że mój p r o g r a m jest o p o ł o w ę łatwiejszy — s k ł a d a się

z 6 kroków. T e r a z n a t o m i a s t c h c i a ł b y m przedstawić p o p r a w i o n ą

wersję tego sześciostopniowego p r o g r a m u , w z b o g a c o n ą o p e w n e

120

121

nowe spostrzeżenia. Inspiracją b y ł dla m n i e R u c h D o t r z y m u j ą c y c h
O b i e t n i c e . N i e w i e m zbyt d u ż o n a t e m a t tego r u c h u , ale p o d o b a m i
się jego k l u c z o w a k o n c e p c j a : j e d n ą z przyczyn w s p ó ł c z e s n e g o cha¬
osu jest t o , że t a k wielu m ę ż c z y z n n i e u s t a n n i e łamie o b i e t n i c e . Co
m o g ł o b y się wydarzyć, gdyby chrześcijanie, p r z e d e wszystkim m꿬

czyźni, zobowiązali się dotrzymywać o b i e t n i c ? G d y b y zobowiązali
się czcić Jezusa C h r y s t u s a p o p r z e z m o d l i t w ę i n a b o ż e ń s t w o , budo¬

w a ć twórcze relacje z i n n y m i m ę ż c z y z n a m i w o p a r c i u o wzajem¬

ne wsparcie, p r a k t y k o w a ć czystość m o r a l n ą i etyczną, b u d o w a ć sil¬
ne m a ł ż e ń s t w a i rodziny, wspierać misję l o k a l n e g o K o ś c i o ł a , prze¬
k r a c z a ć b a r i e r y rasowe i w y z n a n i o w e i w p ł y w a ć na świat m o c ą

Ewangelii?

P r z e d s t a w i o n e poniżej sześć k r o k ó w to nie tyle p r o g r a m , co

p r o c e s . Myśląc o p r o g r a m i e , widzę coś, co ma p o c z ą t e k i k o n i e c ;
a p r o c e s trwa ciągle. P o n a d t o te sześć k r o k ó w to nie są wydarze¬
nia j e d n o r a z o w e . M u s i m y j e p o w t a r z a ć przez c a ł e nasze życie. O n e
przenikają w z d ł u ż i wszerz wszystkie etapy rozwoju n a k r e ś l o n e
w p o p r z e d n i c h r o z d z i a ł a c h . Klasyczne s ł o w o , które trafnie określa
t o , co c h c ę przedstawić, to konwersja. D l a k a t o l i c k i c h chrześcijan

(w tej kwestii r ó ż n i m y się od chrześcijańskich f u n d a m e n t a l i s t ó w )

konwersja to nie p o j e d y n c z e w y d a r z e n i e , z m i e n i a j ą c e nagle c a ł e ży¬
cie, ale d ł u g o trwający p r o c e s . Św. P a w e ł m ó w i o t y m , j a k w a ż n e

jest, „by wszystko r o s ł o ku T e m u , k t ó r y jest G ł o w ą — ku Chrystu¬

sowi" ( E f 4,15). W czasie naszej p o d r ó ż y ku p e ł n i życia wiele razy
m u s i m y p o w t a r z a ć t y c h sześć kroków.

z m i a n ę tylko wtedy, kiedy w z n a c z ą c y m s t o p n i u doświadczą du¬
chowego n i e p o k o j u albo n i e z a d o w o l e n i a . M o g ą u ś w i a d a m i a ć to so¬
bie b a r d z o niejasno. C h o d z i mi o p o c z u c i e dyskomfortu, którego
nie m o ż n a z i g n o r o w a ć .

T a k i e o d c z u c i e zwykle kumuluje się w c z ł o w i e k u przez dłuż¬

szy czas, z a n i m stanie się w p e ł n i u ś w i a d o m i o n e . C z a s e m katali¬
z a t o r e m m o ż e stać się j a k a ś strata: z w o l n i e n i e z pracy, r o m a n s albo
przyjaźń, k t ó r e p r z y n i o s ł y r o z c z a r o w a n i e , n i e u d a n y projekt albo
p r o g r a m . P e w i e n w e t e r a n z W i e t n a m u w ł ó c z y ł się po kraju przez
kilka lat po wojnie. O p o w i a d a ł m i , że u ś w i a d o m i ł sobie swoją po¬

t r z e b ę Boga, kiedy któregoś d n i a m i a ł r z u c i ć m o n e t ą , żeby z d e c y d o ­

w a ć , c z y j e c h a ć d o M i c h i g a n czy d o Kalifornii.

C z a s e m t o n i e z a d o w o l e n i e jest bardziej subtelne: k r y t y c z n a

uwaga ze s t r o n y żony, dziecka czy przyjaciela; b o h a t e r filmu, z któ¬
r y m się u t o ż s a m i a m y , albo u s ł y s z a n e czy p r z e c z y t a n e i n f o r m a c j e
o k i m ś , k t o ucieleśnia nasze z a g u b i o n e ideały. Z a r y z y k o w a ł b y m na¬

wet stwierdzenie, że jeśli ktoś czyta tę książkę, to znaczy, że szuka
w życiu czegoś więcej.

P o c z u c i e n i e z a d o w o l e n i a nie zawsze rodzi się z negatywnego

doświadczenia. N i e k t ó r z y ludzie, j a k św. F r a n c i s z e k z Asyżu, odnaj¬
dują je w sukcesie czy radości. P e w n e g o d n i a zadają sobie p y t a n i e :
„ C z y to wszystko? Czy naprawdę w życiu c h o d z i tylko o t o ? " . Nie¬

zależnie od tego, j a k a jest przyczyna n i e z a d o w o l e n i a , gdy je przeży¬

wamy, t o w ł a ś n i e w t e d y j e s t e ś m y gotowi, żeby w y k o n a ć n a s t ę p n y

krok.

K R O K P I E R W S Z Y : P R Z Y Z N A Ć ,

Ż E P O T R Z E B N A N A M Z M I A N A

Pierwszy krok: „Przyznajemy, że j e s t e ś m y d u c h o w o n i e s p o k o j n i
i n i e z a d o w o l e n i z naszego życia". P o c z u c i e n i e p o k o j u i niezadowo¬

lenia z życia jest k o n i e c z n e , by rzeczywiście m ó c coś z m i e n i ć . Lu¬

dzie nie z m i e n i ą się, d o p ó k i n i e b ę d ą tego c h c i e ć . Ale co sprawia, że
c h c ą ? W większości p r z y p a d k ó w nie są to a r g u m e n t y , perswazja czy
nawet groźba kary — przynajmniej nie wtedy, gdy c h o d z i o kon¬

wersję duchową. W i e l o k r o t n i e s t w i e r d z i ł e m , że ludzie są gotowi na

K R O K D R U G I : D O S T R Z E C NOWĄ W I Z J Ę

K r o k drugi: „ D o s t r z e g a m y nową i lepszą wizję naszego życia".

Co robią m ę ż c z y ź n i ze swymi o d c z u c i a m i n i e p o k o j u i nieza¬

dowolenia? N i e k t ó r z y je negują, t ł u m i ą , albo w j a k i ś i n n y sposób
starają się je uciszyć. I n n i , n i e wiedząc, co mogliby z r o b i ć , po pro¬
stu znoszą je cierpliwie. J e d n a k ż e aby d u c h o w y p r o c e s m ó g ł dalej

t r w a ć , c z ł o w i e k m u s i otworzyć się na j a k ą ś alternatywę, j a k ą ś nową

wizję. W c z ł o w i e k u b u d z i się p r z e k o n a n i e , że m u s i istnieć j a k a ś lep¬

sza droga.

122

123

Ź r ó d ł e m nowej wizji życia m o ż e być p r a k t y c z n i e wszędzie:

w P i ś m i e Świętym, w h o m i l i a c h , filmach, m u z y c e , w r o z m o w i e

z przyjacielem. W t a k i c h sytuacjach czujemy dotyk Boga. T e o l o d z y
nazywają to m o m e n t e m ł a s k i . C h o d z i o t o , by w y r a ź n i e uświado¬

m i ć sobie, że w życiu rzeczywiście istnieje coś więcej.

Książka The New Catholics p e ł n a jest o p o w i e ś c i przedstawia¬

j ą c y c h t e n drugi k r o k w p r o c e s i e p r z e m i a n y . J a m e s T h o m p s o n

o p o w i e d z i a ł , j a k j e g o życie w y m y k a ł o m u się s p o d k o n t r o l i . Po¬

t e m d o d a ł , ż e z n a l a z ł pierwszy p r z e b ł y s k n a d z i e i , gdy c z y t a ł opo¬
w i a d a n i a G r a h a m a G r e e n e a . P o raz pierwszy w życiu z r o z u m i a ł
z n a c z e n i e K r z y ż a : „ J e z u s C h r y s t u s u m a r ł nawet za najbardziej za¬
t w a r d z i a ł y c h grzeszników". D l a D a l e a Vree ź r ó d ł e m p r z e m i a n y
b y ł p r z y k ł a d c h r z e ś c i j a ń s k i c h p r z y j a c i ó ł , k t ó r y c h s p o t k a ł w Ber¬

linie W s c h o d n i m . D l a P e t e r a W e i s k e l a b y ł t o p r z y k ł a d r o d z i n y

c h r z e ś c i j a ń s k i e j , k t ó r a — j a k pisze — „w p e ł n i p r z e ż y w a ł a zarów¬
no o b o w i ą z e k j a k i r a d o ś ć . Ja s a m zawsze m y ś l a ł e m , że c z ł o w i e k
m u s i w y b r a ć j e d n o a l b o drugie, i a l b o być o b o w i ą z k o w y m chrze¬
ś c i j a n i n e m , albo szczęśliwym, n i e o d p o w i e d z i a l n y m p o g a n i n e m "

( 0 ' N e i l l 1987).

T e n drugi k r o k z a k ł a d a , że c z ł o w i e k aktywnie poszukuje nowej

ś w i a d o m o ś c i , albo przynajmniej jest na nią otwarty. P r z y p o m n i j m y
sobie t o , c o p o w i e d z i a ł e m wcześniej n a t e m a t relacji p o m i ę d z y ł a s k ą

Bożą a n a s z y m i w y s i ł k a m i m a j ą c y m i na celu rozwój duchowy. Mu¬
simy p a t r z e ć , s ł u c h a ć , czytać i m o d l i ć się. P o d o b n i e j a k n i e w i d o m y
m ę ż c z y z n a w Ewangelii, który — z a p y t a n y przez Jezusa — odpo¬

wiada, że c h c e widzieć (por. Łk 18,41). M u s i m y m o d l i ć się o ł a s k ę

nowej duchowej wizji.

K R O K T R Z E C I : D E C Y Z J A O Z M I A N I E

T r z e c i k r o k w t y m procesie: „ P o d e j m u j e m y ś w i a d o m ą decyzję, aby
z m i e n i ć nasz sposób myślenia i nasze z a c h o w a n i e z g o d n i e z naszą
n o w ą wizją".

N i e ma żadnej w a r t o ś c i fakt, że d o s t r z e g a m y nową możliwość,

jeśli nie r o b i m y n i c , by wcielić ją w życie. T e n k r o k jest t r u d n y , po¬

nieważ w n a t u r z e ludzkiej jest coś g ł ę b o k o ukrytego, co budzi w nas

o p ó r p r z e d z m i a n ą . Jest t a k i e p o w i e d z e n i e : lepsze jest z ł o z n a n e ,
niż n i e z n a n e . M o ż e m y być n i e z a d o w o l e n i z naszego życia, ale wie¬

my, że przynajmniej wszystko tu jest z n a n e . Jeśli d o k o n a m y zmiany,
m o ż e m y p o c z u ć się jeszcze gorzej. Albo b o i m y ceny, j a k ą przyjdzie
n a m z a p ł a c i ć , b y m ó c p o d ą ż a ć z a naszą n o w ą wizją. D l a t e g o r z a d k o

w s p o s ó b z d e c y d o w a n y i n a t y c h m i a s t o w y w y r z e k a m y się naszych

s c h e m a t ó w myślenia i d z i a ł a n i a . Zazwyczaj p r z e c h o d z i m y przez
d ł u g i okres z m a g a ń i o p o r u . N i e k i e d y stwierdzamy, że c e n a jest

zbyt wysoka, wycofujemy się i w r a c a m y do naszych wcześniejszych
przyzwyczajeń. Albo też m o ż e m y wytrwać w n a s z y m p r a g n i e n i u ,
by iść dalej.

T r z e c i k r o k t o p r z e d e wszystkim ś w i a d o m a decyzja. T o nie jest

coś, do czego zobowiązujemy się bez p r z e k o n a n i a — j a k do posta¬
n o w i e ń n o w o r o c z n y c h . W p e ł n i ś w i a d o m i ceny, j a k ą z a p ł a c i m y za

z m i a n ę , i wiedząc, co n a m grozi, jeśli z o s t a n i e m y w w y t a r t y c h kole¬
i n a c h , ś w i a d o m i e o p o w i a d a m y się z a z m i a n ą . T a z m i a n a zazwyczaj

dotyczy z a r ó w n o myślenia j a k i d z i a ł a n i a . A l k o h o l i c y rozumieją,

że ich p r o b l e m y są z a k o r z e n i o n e w t y m , co o n i nazywają zgniłym

myśleniem.

N a u c z y l i się korzystać z c a ł e g o zestawu a u t o d e s t r u k -

cyjnych i o p a r t y c h na o s z u k i w a n i u s a m y c h siebie s p o s o b ó w my¬
ślenia, k t ó r e prowadzą ich do kolejnego pijackiego ciągu: „ J e s t e m

w w i e l k i m stresie i potrzebuję kilku drinków, żeby się zrelaksować";

„Wszyscy tutaj piją i dobrze się bawią — dlaczego ja n i e m i a ł b y m

z r o b i ć tego samego?". P r o c e s w y c h o d z e n i a z n a ł o g u w dużej m i e r z e
polega na u c z e n i u się tego, j a k przeciwstawiać się t a k i m s p o s o b o m
m y ś l e n i a i zastąpić je s c h e m a t a m i myślowymi, k t ó r e prowadzą do
zdrowia i trzeźwości.

D l a tych, k t ó r z y dążą d o rozwoju d u c h o w e g o , t e n p r o c e s m a

podstawowe z n a c z e n i e . Ewangelia Jezusa C h r y s t u s a jest w ciągłej
opozycji w o b e c ewangelii naszej kultury, k t ó r a m ó w i , że dobre życie
polega na t y m , żeby p o s i a d a ć , k o n s u m o w a ć , bawić się i zwyciężać.
Co w t y m złego? N i c — gdyby nie t o , że cele te m o g ą p o c h ł o n ą ć n a s
c a ł k o w i c i e . Stają się u z a l e ż n i e n i e m , b e z w y t c h n i e n i a ciągną nas ku
sobie, a nasze życie t r a c i równowagę. A na k o ń c u czeka n a s rozcza¬
r o w a n i e . C z ę s t o , nawet n i e uświadamiając sobie tego, m i m o w o l n i e
absorbujemy tę k u l t u r o w ą ewangelię. D o r a s t a m y r a z e m z n a s z y m i

w ł a s n y m i f o r m a m i zgniłego myślenia:

124

125

. „Jesteś n i c z y m , jeśli n i e masz "; „ K a ż d y oszukuje, więc...";

„ C i ę ż k o pracujesz, zasługujesz..."; „ P o c o t a k b a r d z o starać

się być o d p o w i e d z i a l n y m ? N i k t t a k nie robi...";

• „To n i e twój p r o b l e m , jeśli jacyś ludzie są g ł o d n i albo bez¬

d o m n i ; m a s z swoje w ł a s n e problemy...".

Kiedy o d k r y w a m y n o w ą wizję, stajemy przed w y z w a n i e m , żeby
p r z e a n a l i z o w a ć te m n i e j lub bardziej ś w i a d o m e z a ł o ż e n i a , by je od¬
r z u c i ć albo zmodyfikować.

N i e wystarczy j e d n a k , że p o z b ę d z i e m y się zgniłego myślenia.

T r z e c i k r o k w y m a g a od nas tego, żebyśmy z m i e n i l i r ó w n i e ż na¬
sze z a c h o w a n i e , b y ś m y żyli o d t ą d w h a r m o n i i z naszą n o w ą wizją.
T r z e b a podjąć ś w i a d o m e decyzje. B ę d ę s ł u c h a ć i n n y c h z większą
uwagą, z a n i m z a r z u c ę ich m o i m i o p i n i a m i ; b ę d ę z w r a c a ć większą

uwagę na ż o n ę , by w i e d z i e ć , kiedy potrzebuje chwili r o z m o w y ; b ę d ę
s p ę d z a ć więcej w o l n e g o czasu z d z i e ć m i ; przeciwstawię się w firmie
t e m u , co jest szkodliwe dla ludzi albo środowiska; p o ś w i ę c ę t r o c h ę

czasu na p r a c ę s p o ł e c z n ą w j a k i m ś projekcie na rzecz K o ś c i o ł a czy
s p o ł e c z n o ś c i . C z a s e m m o ż e się n a m wydawać się, że t a k i e decyzje
n i e mają większego z n a c z e n i a . N i e k i e d y j e d n a k m o g ą to być prze¬
ł o m o w e zmiany. To właściwie nie jest w a ż n e . Decyzja — czy prze¬
ł o m o w a , czy też n i e — ma skutek tylko i w y ł ą c z n i e w dłuższej per¬
spektywie naszej duchowej podróży.

W i d z ę w y r a ź n y związek p o m i ę d z y t y m t r z e c i m k r o k i e m a nie¬

k t ó r y m i h a s ł a m i R u c h u D o t r z y m u j ą c y c h O b i e t n i c . I c h t r z e c i a
o b i e t n i c a b r z m i : „ D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c zobowiązuje się prakty¬
kować czystość duchową, m o r a l n ą , etyczną i seksualną". I n t e n c j a

jest jasna... M ę ż c z y ź n i n a l e ż ą c y do r u c h u p o d d a l i obraz naszej kul¬

t u r y o c e n i e m o r a l n e j i stwierdzili, że jest to prawdziwa pustynia.

Są z d e t e r m i n o w a n i , by n a p r a w i a ć tę sytuację przez s t a ł ą p r a k t y k ę
czystości, k t ó r a , j a k sądzę, o z n a c z a m o r a l n ą prawość, życie w zgo¬
dzie z d z i e s i ę c i o m a p r z y k a z a n i a m i i e w a n g e l i c z n y m p r a w e m mi¬

ł o ś c i . J e d y n a d r o b n a r ó ż n i c a , j a k ą m ó g ł b y m wskazać, jest t a k a , ż e
nasz t r z e c i k r o k t o n i e jest j e d n o r a z o w e z o b o w i ą z a n i e , ale c a ł a seria

decyzji p o d e j m o w a n y c h w czasie c a ł e g o życia.

C z w a r t a o b i e t n i c a b r z m i : „ D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c zobowią¬

zuje się b u d o w a ć t r w a ł e relacje w m a ł ż e ń s t w i e i r o d z i n i e p o p r z e z

m i ł o ś ć , opiekę i w a r t o ś c i biblijne". I z n ó w n i e t r u d n o d o s t r z e c , co

jest f u n d a m e n t e m tej obietnicy. Ci m ę ż c z y ź n i znają wiele r o d z i n ,

k t ó r e r o z p a d ł y się, p o n i e w a ż m ę ż o w i e n i e byli z d o l n i stworzyć sil¬
n y c h związków i dbać o życie r o d z i n n e . Z b y t często wycofywali się
ze sceny życia d o m o w e g o , jeśli n i e fizycznie, to e m o c j o n a l n i e . Dla¬
tego D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c c h c ą n a p r a w i ć t e n b ł ą d .

R ę c e s a m e składają się do oklasków, gdy w i d z i m y t a k ą postawę.

M u s i m y j e d n a k wyjaśnić t o , co r o z u m i e m y , kiedy m ó w i m y : war¬
tości biblijne.

C z a s e m o d n o s z ę w r a ż e n i e , że D o t r z y m u j ą c y Obiet¬

n i c faworyzują taki m o d e l m a ł ż e ń s t w a i rodziny, k t ó r y ojca i m ę ż a
uznaje za najwyższy a u t o r y t e t o ś r o d e k kwestii p o d e j m o w a n y c h de¬
cyzji. I c h o c i a ż na pierwszy rzut oka wydaje się, że P i s m o Święte
p o p i e r a taką wizję (św. P a w e ł m ó w i w y r a ź n i e : „ Ż o n y niechaj b ę d ą

p o d d a n e swym m ę ż o m , j a k P a n u " ; E f 5,22), t o j e d n a k d o k ł a d n i e j s z e

w c z y t a n i e się w c a ł y t e n fragment prowadzi n a s do pełniejszej inter¬

pretacji. K l u c z do właściwego o d c z y t a n i a tego f r a g m e n t u znajdu¬

je się we wcześniejszym wersecie. Święty P a w e ł z w r a c a się do c a ł e j

w s p ó l n o t y chrześcijańskiej i m ó w i : „ B ą d ź c i e sobie wzajemnie pod¬

d a n i w bojaźni C h r y s t u s o w e j " ( E f 5,21). S a m C h r y s t u s często na¬

p o m i n a ł a p o s t o ł ó w , by nie dążyli do w ł a d z y i d o m i n a c j i n a d inny¬
m i : „ B o i Syn C z ł o w i e c z y nie przyszedł, aby Mu s ł u ż o n o , lecz żeby
s ł u ż y ć i dać swoje życie na o k u p za wielu" ( M k 10,45). Święty Pa¬

w e ł p r z y p o m i n a c h r z e ś c i j a n o m , że nie m o g ą prowadzić walk po¬

m i ę d z y sobą. Jeśli każdy będzie c h c i a ł robić wszystko po swojemu,
n i c nie z o s t a n i e z r o b i o n e . Królestwo B o ż e nie będzie w z r a s t a ć n a
z i e m i , a C i a ł o C h r y s t u s a będzie cierpieć z p o w o d u w e w n ę t r z n y c h
p o d z i a ł ó w . J a k z a r a d z i ć takiej sytuacji? Święty P a w e ł t ł u m a c z y , że

w i n n i ś m y być sobie w z a j e m n i e p o d d a n i , to z n a c z y gotowi poświę¬

cić część swoich p r a g n i e ń n a rzecz j e d n o ś c i C i a ł a C h r y s t u s o w e g o .

W kolejnych wersach św. P a w e ł m ó w i o tej zasadzie, pokazując

ją w k o n k r e t n e j rzeczywistości chrześcijańskiego m a ł ż e ń s t w a . Mę¬

żowie i ż o n y m u s z ą n a u c z y ć p o d d a w a ć się sobie nawzajem, co jest

w y r a z e m s z a c u n k u dla Chrystusa, dla p r z y m i e r z a , dla sakramen¬
talnej więzi w C h r y s t u s i e , k t ó r a jest s e r c e m m a ł ż e ń s t w a . W s ł o w a c h :

„ Ż o n y niechaj b ę d ą p o d d a n e swym m ę ż o m , j a k P a n u " św. P a w e ł

m ó w i n a m : „ K o b i e t y p o w i n n y być czasem gotowe poświęcić część
swej woli, swej w o l n o ś c i , na rzecz w z m o c n i e n i a więzi m a ł ż e ń s k i e j " .

126

127

Święty P a w e ł t ł u m a c z y też, że ta relacja m u s i m i e ć w z a j e m n y cha¬
rakter. D o d a j e : „ M ę ż o w i e m i ł u j c i e żony, b o i C h r y s t u s u m i ł o w a ł
K o ś c i ó ł i w y d a ł za n i e g o s a m e g o siebie" ( E f 5,25). To znaczy: „Bądź¬
cie gotowi poświęcić c z a s e m część w ł a s n e j wygody, w ł a s n e j woli
albo z a i n t e r e s o w a ń n a rzecz w z m o c n i e n i a więzi m a ł ż e ń s k i e j " .

T o b a r d z o g ł ę b o k i s p o s ó b p a t r z e n i a n a m a ł ż e ń s t w o , p o n i e w a ż

c z ł o w i e k uznaje w takiej wizji C h r y s t u s a za c e n t r a l n y p u n k t związ¬

ku. T o C h r y s t u s m a w ł a d z ę , nawet n a d j e d n o s t k o w ą wolą k a ż d e g o
z p a r t n e r ó w . T e n pogląd silnie sprzeciwia się w s p ó ł c z e s n e j k u l t u r z e ,

z w ł a s z c z a w czasach, kiedy m o c n o p o d k r e ś l a się z n a c z e n i e indywi¬

d u a l n o ś c i i a u t o n o m i i j e d n o s t k i . C h r z e ś c i j a ń s k a wizja d o m a g a się
gotowości, by część tej i n d y w i d u a l n o ś c i oraz a u t o n o m i i p o ś w i ę c i ć
na rzecz b u d o w a n i a więzi m a ł ż e ń s k i e j . A u t o r biblijny wzywa mę¬
ż ó w i żony, aby tworzyli n o w y rodzaj p a r t n e r s t w a , szanując nawza¬

j e m swoją wyjątkowość i s w o b o d ę , żyjąc w c o r a z większej j e d n o ś c i

w Jezusie C h r y s t u s i e , zawsze stawiając go w c e n t r u m i zadając sobie

p y t a n i e : „ C z e g o c h c e od nas P a n ? J a k w tej sytuacji postąpić z g o d n i e
z p r a w e m m i ł o ś c i ? " .

D o ś ć s z e r o k o o m ó w i ł e m t e n t r z e c i k r o k p r o c e s u n a w r ó c e n i a ,

p o n i e w a ż u w a ż a m , że ma on podstawowe z n a c z e n i e . D o p ó k i nie za¬

c z n i e m y p o d e j m o w a ć k o n k r e t n y c h decyzji, aby poprawić nasz spo¬
sób myślenia i d z i a ł a n i a , d o p ó t y d u c h o w o ś ć p o z o s t a n i e c z y m ś na po¬
z i o m i e idei — będzie istnieć tylko w naszej głowie. M o ż e m y m i e ć do¬

b r e myśli i m ó w i ć p i ę k n e rzeczy, ale to nie będzie wywierać ż a d n e g o
w p ł y w u na nasze życie. Z drugiej strony, jeśli p o w a ż n i e t r a k t u j e m y

z a d a n i e p o d e j m o w a n i a decyzji i jeśli b ę d z i e m y to c z y n i ć z g o d n i e
z naszą duchowością, wówczas z r o z u m i e m y , że t r z y kolejne k r o k i
p r o c e s u są logiczną i n a t u r a l n ą k o n s e k w e n c j ą naszych wyborów.

K R O K C Z W A R T Y : C I Ą G Ł A S A M O K O N T R O L A

C z w a r t y k r o k m o ż n a wyrazić w t a k i o t o s p o s ó b : „ Z o b o w i ą z u j e m y
się do ciągłej, indywidualnej k o n t r o l i ; b ę d z i e m y się s t a r a ć skorygo¬

w a ć z ł e nawyki i zastąpić je d o b r y m i " .

W p e w n y m sensie t e n k r o k jest p r o s t y m r o z w i n i ę c i e m t r z e c h

pierwszych. Wzywa nas do ciągłej w e w n ę t r z n e j refleksji, zawsze,

gdy w e w n ą t r z czujemy n i e z a d o w o l e n i e , gdy d o s t r z e g a m y n o w ą wi¬
zję i p o d e j m u j e m y decyzję o z m i a n i e . W i e m j e d n a k z m o j e g o do¬
świadczenia, ż e n i e ł a t w o n a r z u c i ć sobie t a k ą dyscyplinę. J e s t e ś m y
zajęci naszą pracą, r o d z i n a m i , p r o j e k t a m i , n a s z y m i r o z r y w k a m i .

Zwykle n i e p o ś w i ę c a m y zbyt wiele czasu na z a s t a n a w i a n i e się n a d
t y m , co dzieje się w naszych duszach. S k u t k i e m tego żyjemy raczej
na p o w i e r z c h n i naszego jestestwa, a nie w jego g ł ę b i . S o k r a t e s czę¬
sto m ó w i ł o c e n i e , j a k ą p ł a c i m y z a p o w i e r z c h o w n o ś ć . N i e w a r t o żyć
życiem przez nas n i e p o z n a n y m .

W naszych c z a s a c h S t e p h e n C o v e y p r z y p o m i n a n a m o t y m , że

p o s i a d a m y n i e z w y k ł y dar, k t ó r y o d r ó ż n i a nas od zwierząt: to sa¬
m o ś w i a d o m o ś ć . Ta z d o l n o ś ć , m ó w i Covey, to „przyczyna, dla któ¬
rej c z ł o w i e k posiada w ł a d z ę n a d wszystkimi r z e c z a m i na świecie
i dzięki której m o ż e rozwijać się z p o k o l e n i a na pokolenie... Dzię¬

ki t e m u p o t r a f i m y t a k ż e w y r a b i a ć r ó ż n e nawyki i zrywać z n i m i "

( C o v e y 1990, 6 6 ) . A u t o r z a c h ę c a swoich czytelników, aby rozwija¬

li u m i e j ę t n o ś ć autorefleksji i by rozmyślali n a d swymi codzienny¬
m i d o ś w i a d c z e n i a m i . T o przyniesie wiele p o z y t y w n y c h skutków:

zwiększy naszą s a m o ś w i a d o m o ś ć , uwalniając n a s od podświado¬
m y c h z a ł o ż e ń i w e w n ę t r z n y c h przymusów, k t ó r e m o g ą p r o w a d z i ć
n a s d o n i e w ł a ś c i w y c h decyzji; p o m o ż e n a m r o z p o z n a ć , kiedy dzia¬
ł a m y w zgodzie ze swoimi w a r t o ś c i a m i , a kiedy w y ł ą c z n i e ze wzglę¬
du na k u l t u r o w e o c z e k i w a n i a s p o ł e c z e ń s t w a albo z p o t r z e b y zado¬

w o l e n i a i n n y c h ludzi; u m o ż l i w i n a m skorygowanie nawyków, k t ó r e

są szkodliwe.

W a l c z ą c y z n a ł o g i e m a l k o h o l i c y d a w n o j u ż odkryli w a r t o ś ć re¬

gularnej s a m o k o n t r o l i . C z w a r t y K r o k polega n a t y m , b y wyzbyć się
s t r a c h u i p r z e p r o w a d z i ć d o g ł ę b n ą m o r a l n ą o c e n ę s a m y c h siebie.
Jest to zwykle w y d a r z e n i e j e d n o r a z o w e , k t ó r e w y m a g a wielu go¬
d z i n s p ę d z o n y c h na szczerej a n a l i z i e s a m y c h siebie. Z kolei K r o k

Dziesiąty zobowiązuje ich do stałej k o n t r o l i i do uczciwego przy¬

z n a n i a się, gdy źle postępują w swym myśleniu albo d z i a ł a n i u . To

j e d y n y sposób, by a l k o h o l i c y n i e w p a d l i z n ó w w s c h e m a t przyzwy¬

czajeń, k t ó r e d o p r o w a d z i ł y ich do c h o r o b y i u z a l e ż n i e n i a .

J e s t e m g ł ę b o k o p r z e k o n a n y , ż e c o d z i e n n i e m u s i m y znajdować

o d r o b i n ę czasu na autorefleksję. P o d c z a s gdy r u c h AA skupia się

raczej na b ł ę d a c h i n e g a t y w n y c h z a c h o w a n i a c h , ja wierzę, że nasza

128

129

c o d z i e n n a k o n t r o l a p o w i n n a o b e j m o w a ć z a r ó w n o p o z y t y w n e , j a k
i negatywne aspekty życia. C z ę ś c i ą mojej c o d z i e n n e j m o d l i t w y po¬

r a n n e j jest r o z w a ż a n i e w y d a r z e ń p o p r z e d n i e g o dnia. Kiedy widzę,
że p o s t ę p o w a ł e m w sposób odpowiedzialny i p e ł e n m i ł o ś c i , dzię¬
kuję B o g u i cieszę się p o z y t y w n y m o d c z u c i e m . A kiedy widzę, że
p o s t ę p o w a ł e m b e z m y ś l n i e , s a m o l u b n i e i nie k i e r o w a ł e m się m i ł o ¬

ścią, wówczas s t a r a m się z r o z u m i e ć , dlaczego t a k się s t a ł o , co m n ą
k i e r o w a ł o , w j a k i sposób z b o c z y ł e m z kursu, w j a k i sposób z o s t a ł
z a b u r z o n y mój sposób myślenia. P o t e m proszę Boga, żeby p o z w o l i ł

mi nauczyć się czegoś z tego doświadczenia i b y m n a s t ę p n y m r a z e m
lepiej p o r a d z i ł sobie w p o d o b n e j sytuacji. N a b r a ł e m p r z e k o n a n i a ,
ż e tego t y p u s a m o k o n t r o l a jest n i e z b ę d n a , jeśli m a m y k o n t y n u o w a ć

swój rozwój duchowy. M ó w i się c z a s e m , że stajemy się t y m , co spra¬

wia n a m przyjemność. Dawniej m ó w i ł o się, że należy u n i k a ć okazji

do grzechu. To znaczy, że jeśli stykamy się z l u d ź m i albo uczest¬
n i c z y m y w sytuacjach, k t ó r e popychają n a s w s t r o n ę z ł e g o zacho¬
wania, lub jeśli przyjmujemy do naszej ś w i a d o m o ś c i nieczyste idee,
wówczas sami s t a n i e m y się b e z b o ż n i . D a g H a m m a r s k j o l d , b y ł y se¬

k r e t a r z generalny O N Z , ujął to w następujący sposób:

N i e możesz igrać ze zwierzęciem tkwiącym w twoim wnętrzu, sa¬
m e m u nie stając się zwierzęciem. Nie możesz bawić się fałszem, nie
wyrzekając się swego prawa do prawdy, igrać z okrucieństwem, nie
tracąc swej wrażliwości u m y s ł u . Ten, kto c h c e m i e ć czysty ogró¬

dek, nie przeznacza jednej grządki na chwasty (cytowane w Covey,

1995).

Jeśli do swej ś w i a d o m o ś c i przyjmujemy dobre myśli, wówczas s a m i
stajemy się i s t o t a m i bardziej p o z y t y w n y m i i n i o s ą c y m i życiodajne
p r z e s ł a n i e .

T e myśli skłaniają m n i e , żeby powiedzieć kilka słów n a t e m a t

tego, co katolicy nazywają s a k r a m e n t e m p o j e d n a n i a . J e s t e m prze¬
konany, że C h r y s t u s d a ł n a m t e n s a k r a m e n t ze względu na swą em¬
patię, j a k ą rozwijał dzięki t e m u , że jest prawdziwym c z ł o w i e k i e m .

Ż e b y p o c z u ć , że j e s t e ś m y „ o c z y s z c z e n i " i że o t r z y m a l i ś m y przeba¬
c z e n i e , m u s i m y najpierw w y z n a ć swoje b ł ę d y i n n e m u człowieko¬
wi. Piąty K r o k w AA opiera się na tego typu psychologii: „Wobec

Boga, nas samych, oraz innej istoty ludzkiej, wyznajemy prawdziwą

n a t u r ę naszych uchybień". Wieli b a r m a n ó w oraz psychoterapeu¬

tów m o ż e potwierdzić t ę ludzką p o t r z e b ę . Jest j e d n a k p e w n a w a ż n a
rzecz... W ł a ś c i w i e każdy z nas m o ż e wysłuchać spowiedzi drugiego
c z ł o w i e k a . Lecz n i k t nie m o ż e dać d r u g i e m u c z ł o w i e k o w i poczucia

przebaczenia.

S ł u c h a j ą c y n a s m o g ą j e d y n i e powiedzieć n a m : „Rozu¬

m i e m twoje z a c h o w a n i e i akceptuję cię w t w o i m c z ł o w i e c z e ń s t w i e .
M o g ę dać ci pokutę w p o s t a c i m a n d a t u . Lecz jeśli c h c e s z p e w n o ś c i ,
że Bóg ci przebaczył, radzę ci, żebyś p o s z e d ł do k a p ł a n a " .

Nawet jeśli nie m a m y p o w a ż n y c h grzechów, d o b r z e jest dla na¬

szego duchowego rozwoju, jeśli kilka razy w r o k u przystępujemy
d o s a k r a m e n t u p o j e d n a n i a . T o p o m a g a n a m być l u d ź m i uczciwy¬

mi i s k r o m n y m i w o d n i e s i e n i u do s a m y c h siebie. N i e j e s t e ś m y n a d -
l u d ź m i p o z b a w i o n y m i wad; j e s t e ś m y u ł o m n i , r o z t a r g n i e n i , c z a s e m

wyrachowani... A j e d n o c z e ś n i e j e s t e ś m y o d k u p i o n y m i , ochrzczo¬

n y m i , u k o c h a n y m i s y n a m i Ojca, który zawsze jest gotów wylać na
n a s swoją m i ł o ś ć i m i ł o s i e r d z i e . S a k r a m e n t p o j e d n a n i a p o m a g a
n a m u z n a ć naszą prawdziwą t o ż s a m o ś ć i ją z a c h o w a ć .

W spowiedzi c h o d z i o coś więcej, niż w y p o w i e d z e n i e wszyst¬

k i c h g r z e c h ó w w e d ł u g wyuczonej f o r m u ł y : „ Z a p o m n i a ł e m mo¬
dlitw p r z e d p o s i ł k i e m ; p r z e k l i n a ł e m i z ł o r z e c z y ł e m ; m i a ł e m z ł e
myśli... " Bardziej d o j r z a ł e podejście do s a k r a m e n t u polega na

t y m , by zdać sobie sprawę z p e w n y c h p o d s t a w o w y c h postaw albo
s c h e m a t ó w z a c h o w a n i a , k t ó r e utrudniają nasz d u c h o w y rozwój.
Na p r z y k ł a d : „Ojcze, d o s t r z e g a m w sobie s k ł o n n o ś ć do lenistwa.
Przejawia się to w t y m , że obowiązki, o k t ó r e prosi m n i e ż o n a , cią¬

gle o d k ł a d a m na p ó ź n i e j . Albo denerwuję się, kiedy m o j e dzieci
proszą, ż e b y m p o ś w i ę c i ł im t r o c h ę czasu i uwagi". Albo i n a c z e j :

„Widzę w sobie c z ł o w i e k a , k t ó r y zawsze m u s i m i e ć rację. Reaguję

ze złością, kiedy ktoś, zwłaszcza jeśli c h o d z i o moją r o d z i n ę , kwe¬
stionuje moje p o m y s ł y albo d z i a ł a n i a " . C z a s e m p y t a m uczestni¬
ków rekolekcji: „Jeśli n i e wiesz, j a k i e są twoje grzeszne zachowa¬
n i a , zapytaj swoją ż o n ę albo d z i e c i ! " Kiedy w s a k r a m e n c i e pojed¬
n a n i a s k ł a d a m y p r z e d C h r y s t u s e m t e nasze s ł a b o ś c i , wówczas O n

m o ż e d o t k n ą ć ich swą ł a s k ą u l e c z e n i a i s t o p n i o w o uwolnić n a s
z ich niewoli.

130

1 3 1

K R O K PIĄTY: R E G U L A R N A M O D L I T W A I M E D Y T A C J A

T e n k r o k p r a k t y c z n i e odzwierciedla j e d e n a s t y p u n k t p r o g r a m u
AA. M o j a wersja b r z m i : „ S t a r a m y się, p o p r z e z m o d l i t w ę i medyta¬

cję, p o p r a w i ć nasze ś w i a d o m e relacje z B o g i e m , m o d l ą c się o pozna¬
n i e Jego woli i o s i ł ę , by wcielać ją w życie".

C e n t r a l n y m p u n k t e m d u c h o w o ś c i jest nasza relacja z B o g i e m .

Wszelkie p r o g r a m y a l b o t e c h n i k i , j a k i e m o g l i b y ś m y wykorzystać,

są u ż y t e c z n e tylko wtedy, gdy rozwijają tę relację. J e d n ą z podstawo¬

wych p r a k t y k życia d u c h o w e g o jest m o d l i t w a . D l a c z e g o ? P o n i e w a ż

relacja rozwija się tylko wtedy, gdy z a c h o d z i k o m u n i k a c j a . Jeśli mó¬

wisz swojej ż o n i e , że chcesz u m o c n i ć wasz związek, ale nigdy z nią

n i e rozmawiasz, a n i n i e m a s z dla niej czasu, m o ż e s z być pewny, że

w k r ó t c e usłyszysz na swój t e m a t kilka n i e p o c h l e b n y c h słów. I b ę d ą

to u z a s a d n i o n e uwagi.

M o d l i t w a to p e w n a forma k o m u n i k a c j i . Lubię określać modli¬

twę j a k o akt, p o p r z e z który świadomie zwracamy uwagę na obec­
ność Boga wewnątrz nas lub obok nas.

Dwa kluczowe pojęcia t o :

obecność Boga

oraz świadomie zwracamy uwagę. Bóg n i e u s t a n n i e

zaprasza n a s , by żyć z N i m w relacji. To pierwszy k r o k na d r o d z e
rozwoju d u c h o w e g o . D r u g i k r o k to nasza o d p o w i e d ź na B o ż e za¬

proszenie. Ś w i a d o m i e przyjmujemy B o ż ą o b e c n o ś ć , o d p o w i a d a m y
na nią. Z a m y k a m y krąg. M o d l i m y się. N a s z a m o d l i t w a m o ż e przy¬

j ą ć r o z m a i t e formy. M o ż e m y wykorzystać z n a n e n a m modlitwy, j a k

n p . Ojcze Nasz albo któryś z psalmów. Ale m o ż e m y też p r z e m a w i a ć

do Boga n a s z y m i w ł a s n y m i s ł o w a m i , śpiewać pieśń, albo spokojnie
z a s t a n a w i a ć się n a d j a k i m ś s ł o w e m lub prawdą, k t ó r e z w r ó c i ł y na¬
szą uwagę. M o ż e m y po p r o s t u p o z o s t a ć w n i e m y m podziwie w o b e c

otaczającego nas M i s t e r i u m . To są p r z y k ł a d y r ó ż n y c h form modli¬

twy. W o b e c Boga m o ż e m y być t a k s a m o s w o b o d n i i otwarci, j a k
w o b e c przyjaciół. N i e m u s i m y upiększać naszych słów a n i starać

p o k a z a ć się z dobrej strony. Jeśli j e s t e ś m y z n i e c h ę c e n i , jeśli przepeł¬
nia nas żal, jeśli czujemy p o ż ą d a n i e , c i e r p i m y s a m o t n o ś ć , pragnie¬

my z e m s t y — m o ż e m y wszystko to wyrazić w m o d l i t w i e . Bóg i t a k
o t y m wie. P i s m o Święte p r z y p o m i n a n a m : „ N i e m a stworzenia,
k t ó r e by b y ł o przed N i m n i e w i d z i a l n e , p r z e c i w n i e , wszystko odkry¬
t e i o d s ł o n i ę t e jest p r z e d o c z a m i " Boga" ( H b r 4,13). Lecz r o z m o w a

z B o g i e m przynosi u l e c z e n i e , a nie o n i e ś m i e l a . A u t o r m ó w i dalej:

„ P r z y b l i ż m y się więc z ufnością do t r o n u ł a s k i , abyśmy o t r z y m a l i

m i ł o s i e r d z i e i znaleźli ł a s k ę dla [uzyskania] p o m o c y w stosownej
chwili" ( H b r 4,16).

S t a r a m się z a m i e n n i e używać s ł ó w modlitwa i medytacja, cho¬

ciaż — p o p a t r z y m y na n i e od strony t e c h n i c z n e j — mają o n e dwa
r ó ż n e z n a c z e n i a . M o ż e m y m e d y t o w a ć , czyli r o z ł a d o w y w a ć stres,
a nie być w relacji z B o g i e m . Pozwalamy, by nasze c i a ł o się zrelak¬

s o w a ł o , i k o n c e n t r u j e m y nasz u m y s ł na j a k i m ś słowie albo obra¬
zie. Aby z m i e n i ć tę p r a k t y k ę w m o d l i t w ę , m u s i m y użyć słowa albo
o b r a z u , k t ó r y d o p r o w a d z a n a s do s p o t k a n i a z B o g i e m . S ł o w o me¬
dytacja

jest r ó w n i e ż u ż y w a n e na o p i s a n i e p r a k t y k i c z y t a n i a P i s m a

Świętego lub i n n y c h tekstów i refleksji n a d n i m i . W czasie takiej

lektury s t a r a m y się z r o z u m i e ć Biblię w k o n t e k ś c i e naszego życia.

W k s i ę g a r n i a c h jest b a r d z o wiele książek zawierających k r ó t k i e m e ­

dytacje. M n i e w szczególny sposób intrygują Meditations for Men

Who Do TooMuch.

R e g u l a r n a m o d l i t w a jest też pierwszym p o s t a n o w i e n i e m w ru¬

c h u D o t r z y m u j ą c y c h O b i e t n i c : „ D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c zobowią¬

zuje się czcić Jezusa p o p r z e z uwielbienie, kult i p o s ł u s z e ń s t w o Jego

Słowu".

N i e m o g ę z a k o ń c z y ć tej części poświęconej m o d l i t w i e , nie mó¬

wiąc o i n n y m c h r z e ś c i j a ń s k i m s a k r a m e n c i e : o E u c h a r y s t i i . Kato¬

lików zawsze u c z o n o , że liturgia E u c h a r y s t i i , to najwyższa forma
modlitwy. J e d n a k j e d e n z p r o b l e m ó w polega na t y m , że zbyt wielu

katolików c h o d z i na n i e d z i e l n ą m s z ę tylko z p o c z u c i a obowiązku.

I d ą c na m s z ę świętą, spodziewają się niewiele i otrzymują niewie¬

le. Ale jest też wiele osób, k t ó r e p r z y c h o d z ą na E u c h a r y s t i ę przy¬
najmniej z niewielką nadzieją, że poczują w z r u s z e n i e , u n i e s i e n i e ,
i znajdą o d r o b i n ę odwagi, k t ó r a p o m o ż e im p r z e t r w a ć kolejny ty¬
dzień. To ludzie, o k t ó r y c h c h c ę tu powiedzieć.

C z y t a ł e m kiedyś c u d o w n ą książeczkę o . E u g e n e a W a l s h a pt.

The Ministry of the Celebrating Community.

W y w a r ł a o n a na m n i e

wielkie w r a ż e n i e i p o d d a ł a mi kilka p o m y s ł ó w , j a k w lepszy spo¬

sób przygotowywać E u c h a r y s t i ę . W a l s h p i s a ł do wszystkich wier¬
nych r e g u l a r n i e p r z y c h o d z ą c y c h n a mszę. Z a c z ą ł o d p y t a n i a : C z e g o
s p o d z i e w a m y się po E u c h a r y s t i i ? Jaki jest prawdziwy cel naszego

132

133

s p o t k a n i a ? Jego odpowiedź: c h o d z i o t o , by d a ć k a ż d e m u możli¬

w o ś ć doświadczenia Boga. T o n a p r a w d ę z r o b i ł o n a m n i e w r a ż e n i e .
A n i j e d n e g o słowa o obowiązku czy ś m i e r t e l n y m g r z e c h u . Przycho¬

dzimy na M s z ę z p o w o d u g ł ę b o k i e g o p r a g n i e n i a : c h c e m y doświad¬
czyć Bożej o b e c n o ś c i — „Skosztujcie i z o b a c z c i e , j a k dobry jest P a n "

(Ps 34,9). To p o t w i e r d z a naszą definicję d u c h o w o ś c i , k t ó r a jest „cią¬

g ł y m d ą ż e n i e m i rozwijaniem naszej więzi z B o g i e m "

Ojciec W a l s h p r z y p o m i n a n a m , że p o m i ę d z y n a m i i B o g i e m za¬

c h o d z i d y n a m i c z n a relacja, k t ó r a ma dwa aspekty: po pierwsze, Bóg
n i e u s t a n n i e wyciąga do n a s rękę i zaprasza n a s , byśmy uczestniczyli

w Jego życiu, czyli w m i ł o ś c i ; po drugie, k a ż d y z n a s rozpaczliwie

szuka s p e ł n i e n i a w życiu. C e l e m liturgii jest w i ę c u z n a n i e i celebro¬

w a n i e Bożej o b e c n o ś c i , dającej nadzieję i z n a c z e n i e n a s z e m u życiu.

D o k o n u j e m y tego nie s a m i , ale w j e d n o ś c i z C h r y s t u s e m i z naszy¬

m i b r a ć m i oraz s i o s t r a m i z g r o m a d z o n y m i w o k ó ł s t o ł u P a ń s k i e g o .

Jeśli nasza o b e c n o ś ć na M s z y ma w j a k i k o l w i e k sposób w p ł y n ą ć

na nas d u c h o w o , m u s i m y zwrócić uwagę na t o , co dzieje się w o k ó ł
nas i w nas. J a k Bóg się objawia? Co m a m y z o b a c z y ć albo usłyszeć?

W j a k i sposób Bóg nas z a c h ę c a , u m a c n i a , ożywia? J a k i e stają przed

n a m i wyzwania? C z y m o ż e m y w i n n y m świetle p o p a t r z e ć na nie¬
z n o ś n e g o kolegę z pracy? Czy w t y m t y g o d n i u m o ż e m y powierzyć

P a n u nasze troski? G d y przystępujemy d o k o m u n i i , c o spodziewa¬
my się o t r z y m a ć od Chrystusa? C z y n a s z a wyciągnięta ręka rzeczy¬

wiście symbolizuje nasze g ł ę b o k i e p r a g n i e n i e Jezusa w n a s z y m ży¬

ciu? K a t o l i c y zawsze wierzyli, że E u c h a r y s t i a to uprzywilejowane
miejsce na s p o t k a n i e z B o g i e m . M u s i m y z d a ć sobie z tego dziedzic¬
twa sprawę i s p o w o d o w a ć , by s t a ł o się dla n a s rzeczywistością.

K R O K S Z Ó S T Y : W Y C I Ą G N Ą Ć R Ę K Ę D O I N N Y C H

Szósty i o s t a t n i k r o k na d r o d z e d u c h o w e g o rozwoju b r z m i : „ P o
przeżyciu d u c h o w e g o p r z e b u d z e n i a , s t a r a m y się p o d z i e l i ć z i n n y m i

t y m , c o znaleźliśmy".

T y m r a z e m inspiracją jest d w u n a s t y k r o k p r o g r a m u AA. Al¬

k o h o l i c y stwierdzili, że j e d n y m z najlepszych ś r o d k ó w wspo¬
magających ich u z d r o w i e n i e jest wyciągnięcie ręki do i n n y c h

u z a l e ż n i o n y c h , pójście do n i c h z dobrą nowiną, że r ó w n i e ż i n n i
m o g ą żyć w trzeźwości i zdrowiu. To w ł a ś n i e a l k o h o l i c y wychodzą¬
cy z n a ł o g u są w najlepszej sytuacji, by wyciągnąć rękę do i n n y c h
u z a l e ż n i o n y c h i p o m ó c im — znają ból, j a k r ó w n i e ż m e c h a n i z m y

negacji i o p o r u stosowane przez u z a l e ż n i o n y c h .

Pierwsze pięć k r o k ó w jest w w i ę k s z y m lub m n i e j s z y m s t o p n i u

u k i e r u n k o w a n e na naszą własną, w e w n ę t r z n ą konwersję i ducho¬

w e u m o c n i e n i e . N a t o m i a s t c e l e m o s t a t n i e g o k r o k u jest rozwinię¬

cie p o c z u c i a misji, d z i a ł a n i a na r z e c z i n n y c h ludzi oraz p o p r a w y
naszego środowiska s p o ł e c z n e g o . M o g l i ś m y wcześniej z o b a c z y ć ,

że jest to j e d n a z c e c h m ę ż c z y z n y d o j r z a ł e g o , m ę ż c z y z n y 'ish. T e n
k r o k naszego p r o g r a m u jest c z y m ś więcej, niż h a s ł e m p r o g r a m u

AA: rozwijając życie d u c h o w e , wyciągamy rękę n i e tylko do tych,
k t ó r y c h życie w y m k n ę ł o się spod k o n t r o l i , ale r ó w n i e ż do wielu in¬

n y c h osób, k t ó r e prowadzą d u c h o w e p o s z u k i w a n i a . N a s z e wysiłki
m o g ą skupiać się w o k ó ł K o ś c i o ł a i być u k i e r u n k o w a n e na szerszy
świat zewnętrzny.

Przyjrzyjmy się najpierw kwestii s ł u ż b y dla K o ś c i o ł a . Dotrzy¬

mujący O b i e t n i c ujmują to w t a k i sposób: „ D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c
zobowiązuje się wspierać misję K o ś c i o ł a i w aktywny sposób po¬
święcać mu swój czas oraz zasoby". J e d e n z aspektów, który p o d o b a
mi się u D o t r z y m u j ą c y c h O b i e t n i c , to fakt, że r u c h n i e odciąga m꿬
czyzn od ich l o k a l n y c h K o ś c i o ł ó w i nie prowadzi do j a k i c h ś oddziel¬
nych e l i t a r n y c h grup. P r z e c i w n i e , m ę ż c z y ź n i odnajdują swe miejsce

w lokalnej w s p ó l n o c i e o b o k k a p ł a n a . N i e u w a ż a m , że poszanowa¬

n i e dla k a p ł a n a o z n a c z a , iż m u s i m y zgadzać się z wszystkimi j e g o
p o g l ą d a m i i o p i n i a m i . Jeśli m a m y j a k i e ś wątpliwości, zawsze może¬
my je rozwiązać w d u c h u m i ł o ś c i i dialogu. A „ a k t y w n e o d d a w a n e
swego czasu i z a s o b ó w " staje się formą a u t e n t y c z n e j p o s ł u g i .

W chwili o b e c n e j świeccy k a t o l i c y stają się c o r a z bardziej świa¬

d o m i faktu, ż e K o ś c i ó ł potrzebuje ich u m i e j ę t n o ś c i oraz p o s ł u g i .
Z p e w n o ś c i ą j e d n ą z przyczyn tej nowej ś w i a d o m o ś c i jest drama¬

tyczny spadek ilości k a p ł a n ó w i z a k o n n i k ó w . C z a s e m k o n i e c z n o ś ć
prowadzi nas do p o n o w n e g o o d k r y c i a z a p o m n i a n y c h czy lekcewa¬
ż o n y c h prawd; w t y m p r z y p a d k u u ś w i a d o m i l i ś m y sobie ponow¬
n i e , ż e s ł u ż b a t o p o w o ł a n i e c a ł e g o K o ś c i o ł a , nie tylko biskupów,
księży i z a k o n n i k ó w . We w c z e s n y m K o ś c i e l e to b y ł o oczywiste.

134

135

Święty P a w e ł p r z y p o m n i a ł w s p ó l n o t o m z R z y m u i K o r y n t u , że każ¬
d y c h r z e ś c i j a n i n m a j a k i ś dar, który m o ż e wykorzystać j a k o dar dla

całej wspólnoty (zob. Rz 12,3-8; 1 Kor 4,11).

O t o biblijne i t e o l o g i c z n e podstawy tego, co widzimy w Ko¬

ściele: m ę ż c z y ź n i są wyświęcani na d i a k o n ó w , przygotowywani do
p e ł n i e n i a funkcji lektorów, katechetów... W i e l u m ę ż c z y z n , k t ó r y c h
p o z n a ł e m , spełniają się wykonując te p o s ł u g i . Przygotowują się, by

P i s m o Święte czytać s t a r a n n i e , wcześniej m o d l ą się n a d t e k s t e m
czytania, zapoznają się z treścią, a p o t e m , w czasie liturgii, czyta¬

ją S ł o w o z m o c ą i p r z e k o n a n i e m . Podają l u d z i o m k o n s e k r o w a n y

chleb i w i n o , przynoszą E u c h a r y s t i ę o b ł o ż n i e c h o r y m , wysłuchują
ich, m o d l ą się z n i m i i w n o s z ą w ich życie t r o c h ę parafialnej tro¬
ski i z a i n t e r e s o w a n i a . P o d z i w i a m n i e k t ó r y c h k a t e c h e t ó w , którzy re¬
g u l a r n i e , tydzień po tygodniu, dają z siebie wszystko, by d z i e c i o m
p r z e k a z a ć p r a w d y wiary.

Ale to nie są j e d y n e formy p o s ł u g i . M a m do c z y n i e n i a z wie¬

l o m a m ę ż c z y z n a m i , którzy działają w r a d a c h i k o m i s j a c h parafial¬

nych. Wiedzą, że m o g ą w n i e ś ć coś p o z y t y w n e g o , c h o ć nie zawsze

jest t o d o c e n i a n e . N i e k t ó r e m a ł ż e ń s t w a pomagają k a p ł a n o m przy¬

gotowywać n a r z e c z o n y c h d o wspólnej drogi. D z i ś ż a d e n k a p ł a n nie

m o ż e myśleć, że posiada fachową w i e d z ę w każdej dziedzinie, któ¬
ra dotyczy życia parafii, i z p e w n o ś c i ą n i e m o ż e spodziewać się, że

wszystko z d o ł a z r o b i ć bez niczyjej p o m o c y . W s p a r c i e ze s t r o n y lu¬

dzi świeckich jest a b s o l u t n i e n i e z b ę d n e .

O p r ó c z tych bardziej w i d o c z n y c h p o s ł u g wielu m ę ż c z y z n pra¬

cuje w ukryciu: na p r z y k ł a d j a k o w o ź n i — ustawiając s t o ł y i k r z e s ł a
przed n a b o ż e ń s t w a m i , pracując z m ł o d z i e ż ą , pomagając w czasie

rekolekcji, obozów, zawodów sportowych. P o z a t y m jest wiele in¬
n y c h okazji, z k t ó r y c h nawet nie zdajemy sobie sprawy. Na p r z y k ł a d

często m ó w i się, że b a r m a n i poznają więcej p r o b l e m ó w ludzi niż

większość księży i psychiatrów. D l a c z e g o nie m o g l i b y ś m y n a u c z y ć

ludzi sztuki chrześcijańskiego słuchania i s ł u ż y ć t y m , którzy potrze¬
bują p o r o z m a w i a ć z k i m ś o wierze?

T e n szósty, misyjny k r o k d u c h o w e g o rozwoju nie m o ż e ogra¬

n i c z a ć się w y ł ą c z n i e do kościelnej d z i a ł a l n o ś c i . M u s i m y k i e r o w a ć
naszą t r o s k ę i d z i a ł a l n o ś ć w s t r o n ę szerszej a r e n y świata laickie¬
go, p o n i e w a ż t a m s p o t k a m y więcej osób. O s t a t n i p u n k t m a n i f e s t u

D o t r z y m u j ą c y c h O b i e t n i c b r z m i : „ D o t r z y m u j ą c y O b i e t n i c zobo¬

wiązuje się p r z e k s z t a ł c a ć świat, b ę d ą c p o s ł u s z n y m p r z y k a z a n i u

m i ł o ś c i Boga i bliźniego i n i o s ą c Ewangelię C h r y s t u s a i n n y m lu¬
d z i o m " . W c z e ś n i e j m ó w i l i ś m y o n i e k t ó r y c h s p o s o b a c h , dzięki któ¬
r y m m ę ż c z y ź n i m o g ą o d d z i a ł y w a ć na świat — dawać dobry przy¬

k ł a d , p o d e j m o w a ć o d p o w i e d z i a l n e decyzje d o t y c z ą c e swojej pracy,
u c z e s t n i c z y ć we w s p ó l n o t a c h na r z e c z p o p r a w y j a k o ś c i życia. W t e n
sposób j e s t e ś m y p o s ł u s z n i p r z y k a z a n i u m i ł o ś c i .

J e s t e m z b u d o w a n y szóstym z o b o w i ą z a n i e m D o t r z y m u j ą c y c h

O b i e t n i c , wykraczającym p o z a g r a n i c e rasowe i w y z n a n i o w e . O n o

u d o w a d n i a s i ł ę biblijnej j e d n o ś c i . M ę ż c z y ź n i są z a c h ę c a n i , aby co
m i e s i ą c s p o t k a ć się i p o r o z m a w i a ć p r z y n a j m n i e j z j e d n y m mężczy¬

z n ą n a l e ż ą c y m do innej rasy albo i n n e g o w y z n a n i a . W czasach, kie¬

dy t a k wielu p o ś r ó d nas grozi strach i u p r z e d z e n i e , t a k a postawa

jest z d e c y d o w a n ą i o d w a ż n ą p r ó b ą b u d o w a n i a j e d n o ś c i .

Osobiste d o ś w i a d c z e n i e w n i e z a p o m n i a n y s p o s ó b u ś w i a d o m i ł o

m i t ę zasadę. P e w n e g o s o b o t n i e g o p o p o ł u d n i a w r a c a ł e m d o d o m u
po M s z y Świętej. G d y tylko z j e c h a ł e m z a u t o s t r a d y i z a t r z y m a ł e m
się na ś w i a t ł a c h , silnik mojego s a m o c h o d u zgasł. B y ł p r z e g r z a n y
i n i e c h c i a ł p o n o w n i e zapalić. D z i e l n i c a D e t r o i t , w której się za¬

t r z y m a ł e m , z n a n a b y ł a z p r z e s t ę p c z o ś c i , dlatego b y ł e m p e ł e n obaw.

G d y tylko w y s z e d ł e m z s a m o c h o d u , żeby p o s z u k a ć p o m o c y n a
stacji serwisowej, z a m o i m s a m o c h o d e m z a p a r k o w a ł c z a r n o s k ó r y
m ę ż c z y z n a . W y s i a d ł ze swojego s a m o c h o d u i z a p y t a ł , czy m o ż e mi

p o m ó c . Szybko z d i a g n o z o w a ł p r o b l e m i p o s z e d ł w górę ulicy, żeby

k u p i ć p ł y n c h ł o d z ą c y . W l a ł g o d o c h ł o d n i c y i w t e d y m o g l i ś m y j u ż

u r u c h o m i ć silnik. N a s t ę p n i e z a p r o p o n o w a ł , ż e będzie towarzyszyć
mi w d r o d z e do d o m u . Kiedy d o t a r l i ś m y bez ż a d n y c h problemów,
c h c i a ł e m z a p ł a c i ć m u z a p ł y n c h ł o d z ą c y i z a j e g o p o m o c . Ale o n od­
m ó w i ł : „ P o s ł u c h a j — p o w i e d z i a ł — jesteś sługą B o ż y m i to przywilej

m ó c s ł u ż y ć ci p o m o c ą " . B y ł e m p o r u s z o n y i p r z e p e ł n i o n y wdzięcz¬
n o ś c i ą z p o w o d u d o b r o c i tego człowieka. O b i e c a ł e m , że b ę d ę się za
niego m o d l i ć i z a p y t a ł e m go o imię. „ M a m na i m i ę M a r v i n — odpo¬

w i e d z i a ł — proszę, p o m ó d l się r ó w n i e ż za moją r o d z i n ę " .

G d z i e k o l w i e k jesteś, M a r v i n i e , n i e c h Bóg cię b ł o g o s ł a w i . N i e

tylko p o m o g ł e ś mi w p o t r z e b i e , ale b y ł e ś dla m n i e C h r y s t u s e m . Da¬
ł e ś m i p i ę k n ą lekcję „ p r z e k r a c z a n i a g r a n i c rasowych".

136

137

A co p o w i e m y o p o l e c e n i u , k t ó r e Jezus d a ł swoim u c z n i o m

p r z e d w s t ą p i e n i e m do nieba? Jezus w y r a ź n i e do z r o z u m i e n i a , że

K o ś c i ó ł nie istnieje tylko dla siebie s a m e g o , lecz ma misję, ma swój
cel. C h r y s t u s m ó w i ł , że historia Jego życia, ś m i e r c i i zmartwych¬

w s t a n i a to D o b r a N o w i n a . N i e m o ż e m y pozwolić, by o niej zapo¬

m n i a n o . M u s i p o z o s t a ć żywa. G ł o ś c i e j ą c a ł e m u światu a ż d o koń¬
c a czasu (por. M t 2 8 , 1 8 - 2 0 ; M k 16,15-16). T o z o b o w i ą z a n i e d o t y c z y
n i e tylko z w i e r z c h n i k ó w K o ś c i o ł a , ale r ó w n i e ż k a ż d e g o z nas. N i e

jest t a j e m n i c ą , że na świecie żyją m i l i o n y ludzi, k t ó r z y mają zni¬

k o m ą albo zerową w i e d z ę n a t e m a t Jezusa C h r y s t u s a . Albo, nawet

jeśli Go znają, nie w n o s i to p r a k t y c z n i e n i c w ich życie. N i e do¬

świadczają Jego o b e c n o ś c i j a k o bliskości Przyjaciela, Zbawiciela,

j a k o ź r ó d ł o siły.

W o s t a t n i m czasie papież i a m e r y k a ń s c y biskupi wzywają n a s ,

żebyśmy ewangelizowali nasz świat. My, katolicy, z a s a d n i c z o nie
przywykliśmy d o s ł u c h a n i a t a k i c h słów. Być m o ż e n i e przyjmujemy

ich, p o n i e w a ż z b y t n i o p r z y p o m i n a j ą n a m ewangelizatorów z tele¬

wizji albo ludzi, którzy pukają do naszych drzwi i pytają, czy wiemy,

że j e s t e ś m y zbawieni. S ł o w o „ewangelizować" p r z e r a ż a nas, ponie¬
waż myślimy, że p o w i n n i ś m y c h o d z i ć od drzwi do drzwi i prze¬

k o n y w a ć wszystkich, żeby zostali k a t o l i k a m i . N i e ! Ewangelizacja

w ujęciu k a t o l i c k i m jest o wiele prostsza i g ł ę b s z a z a r a z e m . Jeste¬

śmy p o s ł a n i do ludzi t a k i c h samych, j a k my: t r o s z c z ą się o n i o zdro¬

wie, o obraz siebie, związki z i n n y m i , p r a c ę , r o d z i n ę i t o , co dzieje

się p o śmierci. K r ó t k o m ó w i ą c , prowadzą d u c h o w e p o s z u k i w a n i a ,

c h o ć m o g ą sobie tego nie u ś w i a d a m i a ć .

Ewangelizacja w rzeczywistości r o z p o c z y n a się nie od mówie¬

n i a , ale od s ł u c h a n i a . Z a s t a n ó w c i e się n a d t a k ą scenką... To sytu¬
acja, k t ó r a m o ż e m i e ć miejsce p o d c z a s r o z m o w y telefonicznej, przy

stole k u c h e n n y m , w szkole albo w pracy, w s a m o c h o d z i e , w kręgiel¬
ni a l b o w b a r z e , na p o l u golfowym, albo w szatni... K t o ś z a c z y n a
m ó w i ć o j a k i m ś swoim p r o b l e m i e . Z a m i a s t p o d s u w a ć szybko j a k ą ś

r a d ę albo m ó w i ć : „pomyśl o p t y m i s t y c z n i e " , z a c z y n a s z w s ł u c h i w a ć
się w t o , co i n n y c z ł o w i e k ma ci do p o w i e d z e n i a . C z a s e m tylko prze¬
rywasz o k a z j o n a l n y m p y t a n i e m , żeby dowiedzieć się więcej. Dopie¬

ro wtedy, gdy on czy o n a s k o ń c z y m ó w i ć , oferujesz j a k ą ś radę albo
s ł o w o pociechy. A n a s t ę p n i e mówisz: „Wiesz, kiedyś p r z y d a r z y ł o

mi się coś p o d o b n e g o . I w t e d y najbardziej p o m o g ł a mi moja wiara

w Boga". P o t e m k r ó t k o opisujesz t o , co p r z y d a r z y ł o się tobie. I mó¬
wisz: „ M o ż e c h c i a ł b y ś mi p o w i e d z i e ć t r o c h ę więcej o t y m , j a k i e Bóg

ma z n a c z e n i e w t w o i m życiu?". Albo: „ C z y kiedykolwiek m o d l ą c
się, r o z m a w i a ł e ś o t y m z B o g i e m ? " .

W t y m m o m e n c i e przenosisz r o z m o w ę n a p o z i o m duchowy.

W z a l e ż n o ś c i od tego, co powie druga osoba, będziesz m ó g ł konty¬

n u o w a ć dialog. A jeśli twój r o z m ó w c a c h c e p r z e r w a ć dyskusję — to

też jest w p o r z ą d k u . W takiej sytuacji n i k t n i e przegrywa. Jeśli dru¬
ga o s o b a jest g ł ę b o k o wierząca, d a ł e ś jej d u c h o w ą z a c h ę t ę . Jeśli za¬
m y k a się na wiarę, przynajmniej w y s ł u c h a ł e ś uważnie i d a ł e ś do
myślenia. A jeśli ta o s o b a nie n a l e ż y do K o ś c i o ł a , a jest na d r o d z e
d u c h o w e g o p o s z u k i w a n i a , d o t k n ą ł e ś tego, c o o d dawna b y ł o tłu¬

m i o n e — t ę s k n o t y za B o g i e m i wspólnotą. Jeśli pojawia się zain¬
t e r e s o w a n i e , m o ż e s z wyjść z z a p r o s z e n i e m : „ C z y c h c i a ł b y ś jeszcze
kiedyś p o r o z m a w i a ć ? " . „ M a m d o b r ą książkę, k t ó r a m o g ł a b y c i p o ­

m ó c " . „ T w o r z y m y grupę, k t ó r a raz w t y g o d n i u spotyka się, by c z y t a ć

Biblię; c h c i a ł b y ś d o ł ą c z y ć d o n a s w p r z y s z ł y m tygodniu?". „ Z n a m

księdza, z k t ó r y m m ó g ł b y ś p o r o z m a w i a ć o n i e k t ó r y c h kwestiach,

j a k i e poruszyłeś". P i ę k n o t a k i c h sytuacji polega na t y m , że więk¬

szość ludzi n i e widzi w t a k i c h p y t a n i a c h p r z y m u s u a n i z a g r o ż e n i a .

P r z e z o s t a t n i e kilka lat z a j m o w a ł e m się n a u c z a n i e m i ćwicze¬

n i a m i w zakresie takiej w ł a ś n i e ewangelizacji w cztery oczy. C h c i a ł ¬

b y m , abyście m o g l i z o b a c z y ć e n t u z j a z m ludzi, gdy rozwijają w sobie
te u m i e j ę t n o ś c i i nabywają p r z e ś w i a d c z e n i e o swej z d o l n o ś c i do słu¬

c h a n i a i n n y c h i dzielenia się z n i m i swoimi w ł a s n y m i doświadcze¬

n i a m i p o s z u k i w a n i a i odnajdywania śladów Bożej o b e c n o ś c i w ich
życiu.

Sześciu n a s z k i c o w a n y c h powyżej k r o k ó w n i e należy t r a k t o w a ć

j a k o sztywnego s c h e m a t u . K o l e j n o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h k r o k ó w m o ż e

być i n n a . Ale każdy z n i c h jest w a ż n y w naszej duchowej podró¬
ży. C z a s e m b ę d z i e m y musieli z w r ó c i ć uwagę na n i e z a d o w o l e n i e , ja¬
kie u siebie dostrzegamy, i być g o t o w y m i , aby usłyszeć w e z w a n i e
i iść w n o w y m k i e r u n k u . I n n y m r a z e m b ę d z i e m y musieli podjąć
decyzję i z r o b i m y to w świetle n a s z y c h d u c h o w y c h w a r t o ś c i . A jesz¬
cze i n n y m r a z e m b ę d z i e m y wiedzieli, ż e n a d s z e d ł czas n a k o n t r o l ę
i rewizję naszego życia, p o n i e w a ż zauważymy, że n i e k t ó r e w a r t o ś c i

138

139

z g u b i ł y się gdzieś w naszej ś w i a d o m o ś c i . I wreszcie przyjdzie też
piąty i szósty k r o k — b ę d z i e m y s p ę d z a ć więcej czasu na m o d l i t w i e
i medytacji oraz p o d e j m i e m y misję, aby B o ż ą m i ł o ś ć i u z d r o w i e n i e

o d N i e g o p ł y n ą c e u c z y n i ć rzeczywistością naszego zakątka świata
i każdego naszego d n i a .

C h c i a ł b y m jeszcze raz p o w t ó r z y ć t o , c o p o w i e d z i a ł e m wcze¬

śniej w p r z e d m o w i e książki. P o d r ó ż d u c h o w a mężczyzny, któ¬
r ą o p i s a ł e m , m o ż e o k a z a ć się c z y m ś bliskim wszystkim l u d z i o m .
Zresztą, sześć hebrajskich słów, o k t ó r y c h mówiliśmy, m o ż n a zasto¬
sować t a k ż e w o d n i e s i e n i u do d u c h o w y c h p r o c e s ó w kobiet: do ich
seksualności, p o t r z e b y walki z p r z e c i w n o ś c i a m i losu i ze zranienia¬
m i . R ó w n i e ż k o b i e t y rozwijają się d u c h o w o , stają się c o r a z bardziej
d o j r z a ł e i wraz z u p ł y w e m lat osiągają m ą d r o ś ć . J a k p o w i e d z i a ł e m

w pierwszym rozdziale, p o r ó w n a n i e t y c h d w ó c h ścieżek ducho¬
wych s t a n o w i ł o b y fascynujący projekt badawczy.

J e s t e m zadowolony, że m o g ę ofiarować czytelnikowi m o j e oso¬

biste refleksje. Pisząc j e , m y ś l a ł e m o wielu m ę ż c z y z n a c h , k t ó r y c h
p o z n a ł e m , j a k r ó w n i e ż o wielu i n n y c h , k t ó r y c h nie z n a m , a którzy
w swoim życiu szukają sposobów, by rozwijać się d u c h o w o . B ę d z i e

dla m n i e wielką nagrodą, jeśli ta książka przyniesie im j a k ą k o l w i e k

p o m o c w tych p o s z u k i w a n i a c h .

Bibliografia

Arnold, Patrick, S J 1 9 9 1 . Wildmen, Warriors andKings*

Barbeau, Clayton.1982. Delivering theMak*

Becker, Ernest. 1975. The Denial of Death.

Bly, Robert. 1990. Iron John.*
Cole, Edwin Louis. 1992. On Becoming a Real Man. *

Covey, Stephen. 1990. Seven Habits of Highly Effective People.
Goble, Frank G. 1970. The Third Force: The Psychology of Abraham

Maslow.

Erikson, Erik. 1959. „Identity a n d t h e Life C y c l e " [w:] Psychological Is-

sues

(Vol. 1, nr 1).

Habig, M a r i o n , O F M , wyd. 1973. "Legend of Perugia" [w:] St. Francis of

Assisi: Omnibus ofSources.

Hays, Edward M. 1979. Prayersfor the Domestic Church: A Handbook

ofWorship in the Home.

Hicks, Robert. 1993. The Masculine Journey.*
H o a r e , Liam. 1995. „Sabbath: T i m e Out to Cultivate t h e H e a r t " [w:]

Priestly People.

Keen, Sam. 1991. Fire in theBelly.*
Kurtz, Ernest i K e t c h a m K a t h e r i n e . 1992. The Spirituality oflmperfec-

tion: Modern Wisdomfrom Classic Stories.

Lazaar, J o n a t h o n . 1992. Meditations for Men Who Do Too Much.
Levinson, Daniel. 1978. TheSeasons ofaMansLife*
May, Gerald. 1988. Addiction and Grace.

May, Rollo. 1969. Love and Will.
M c G a n n , J o h n . 1996. „Celebrate G o d ' s Gift of Sexuality" [w:] Crux.

Moore, Robert. 1990. King, Warrior, Magician, Lover*

N o u w e n , H e n r i . 1971. Creative Ministry.
0 ' N e i l l , D a n i e l W., wyd. 1987. The New Catholics.
Pable M a r t i n , O F M Cap. 1988. A Man and His God*

141

Peck, M. Scott. 1978. The Road Less Traveled: A New Psychology ojLove,

Traditional Values, and Spiritual Growth.

Rohr, Richard, O F M . 1993. The WildMans Journey*
Sellner, Edward. 1995. Father and Son.*
Siegel, Bernie. 1993. How to Live Between Office Visits.
Smedes, Lewis. 1993. Shame and Grace.

Thompson, Keith, wyd. 1991. To Be a Man: In Search of the Deep

Masculine*

Trueblood, Elton. 1948. Alternative to Futility.
Walsh, Eugene A. 1977. The Ministry of the Celebrating Community.

* D z i e ł a oznaczone gwiazdką będą szczególnie p o m o c n e tym, którzy

szukają dodatkowej lektury na t e m a t duchowości mężczyzny. D o ­
datkowo mogłyby ich zainteresować następujące pozycje:

Bly, Robert. 1989. „A G a t h e r i n g of M e n " . Kaseta wideo zawierająca wy­

wiad z Billem Moyers.

Pable, M a r t i n . 1994. „Masculine Spirituality". Kasety audio z rekolek­

cji dla mężczyzn.

Rohr, Richard. 1994. „Fire From Heaven: A Retreat for Men". Kasety

audio.

Spis treści

P r z e d m o w a 5

R o z d z i a ł pierwszy

C Z Y I S T N I E J E M Ę S K A D U C H O W O Ś Ć ? 7

R o z d z i a ł drugi

M Ę Ż C Z Y Z N A - S T W O R Z O N Y N A O B R A Z B O G A 2 1

Rozdział trzeci

M Ę Ż C Z Y Z N A I S E K S U A L N O Ś Ć - C Z Y A N A T O M I A J E S T

N A S Z Y M P R Z E Z N A C Z E N I E M ? 35

R o z d z i a ł czwarty

M Ę Ż C Z Y Z N A W O J O W N I K - WYBIERAJĄC W A L K Ę 49

R o z d z i a ł piąty

M Ę Ż C Z Y Z N A Z R A N I O N Y - C Z Y I S T N I E J E Ż Y C I E
PO K L Ę S C E ? 63

R o z d z i a ł szósty

M Ę Ż C Z Y Z N A D O J R Z A Ł Y - D U C H O W A S P Ó J N O Ś Ć 79

R o z d z i a ł s i ó d m y

M Ę Ż C Z Y Z N A M Ą D R Y — K O Ń C O W E O D L I C Z A N I E
C Z Y P E Ł N I A W I E K U ? 9 8

R o z d z i a ł ósmy

N I E U S T A N N Y R O Z W Ó J D U C H O W Y 117

Bibliografia

141

T y t u ł oryginału: The Questfor the Małe Soul. In search of something more

© Ave M a r i a Press I n c .

Pierwsze wydanie ukazało się nakładem Ave M a r i a Press I n c . w U S A

© by Wydawnictwo e S P e , 2009

Redakcja: M i c h a ł W i l k

Redakcja techniczna: D a r i u s z Piskulak

Projekt okładki: Amadeusz Targoński

Korekta: Karolina U l m a n

N i h i l obstat

P r z e ł o ż o n y Wyższy Polskiej Prowincji Z a k o n u Pijarów

L.dz. 10/09 z dnia 19 stycznia 2009 r.

O. J ó z e f Tarnawski SP, Prowincjał

Wydanie I

Kraków 2009

I S B N : 978-83-7482-259-6

Wydawnictwo e S P e , 3 1 - 4 5 7 Kraków, ul. Meissnera 20

tel./fax: [phone] , [e-mail]; www.espe.pl

D r u k i oprawa: Drukarnia Ekodruk, www.ekodruk.eu

W i e l u m ę ż c z y z n w n a s z y m s p o ł e c z e ń s t w i e p r o w a ­

dzi g ł ę b o k i e życie d u c h o w e . Szukają czegoś więcej.
Poszukują g ł ę b s z e g o , d u c h o w e g o z n a c z e n i a swego

życia i bardziej osobistej relacji z B o g i e m .

D e f i n i u j ą c d u c h o w o ś ć j a k o wszystko, co pozwala
nadać sens i znaczenie naszemu życiu,

b r a t M a r t i n

P a b l e daje m ę ż c z y z n o m rady, j a k u m a c n i a ć swą re¬

lację z B o g i e m . C h c ą c opisać sześć e t a p ó w d u c h o ¬

w e g o rozwoju m ę ż c z y z n y , a u t o r — z a i n s p i r o w a n y

książką R o b e r t a H i c k s a pt. The Masculine Journey
— o d n o s i się do sześciu h e b r a j s k i c h słów. U k a z u ¬

j e c z y t e l n i k o m r ó ż n e a s p e k t y d u c h o w o ś c i . M ó w i

0 m ę ż c z y ź n i e j a k o o k i m ś s t w o r z o n y m na o b r a z

B o g a , o b d a r z o n y m s e k s u a l n o ś c i ą ; j a k o o k i m ś , k t o
p o s i a d a o d w a g ę w o j o w n i k a , d o ś w i a d c z y ł zranie¬

nia, rozwija swe u m i e j ę t n o ś c i s p r a w o w a n i a w ł a d z y

1 c o r a z lepiej p o z n a j e , c z y m j e s t m ą d r o ś ć .

M a r t i n P a b l e ,

k a p u c y n , p r z e z 1 0 l a t p o m a g a ł m ę ż c z y z n o m

w z r a s t a ć d u c h o w o — p o p r z e z s w e k s i ą ż k i , k o n f e r e n c j e i od¬

c z y t y . B r a t P a b l e u z y s k a ł d o k t o r a t z z a k r e s u p s y c h o t e r a p i i n a

Catholic University of America

i p r z e z w i e l e l a t p r a c o w a ł j a k o

t e r a p e u t a o r a z k i e r o w n i k d u c h o w y . U c z y ł p s y c h o l o g i i dusz¬

p a s t e r s k i e j o r a z p s y c h o t e r a p i i , a o b e c n i e p e ł n i f u n k c j ę dyrek¬

t o r a Wellness Program swej p r o w i n c j i z a k o n n e j .