Zabójstwo przy Rue Morgue

1

Zabójstwo przy Rue Morgue

Zabójstwo przy Rue Morgue

The Murders in the Rue Morgue

Ilustracja do noweli z 1923 roku, autor:

Byam Shaw

Autor

Edgar Allan Poe

Kraj wydania

 Stany Zjednoczone

Język

angielski

Data I wyd.

1841

Typ utworu

nowela

Zabójstwo przy Rue Morgue (ang. The Murders in the Rue Morgue) – nowela napisana przez Edgara Allana Poe,

opublikowana w czasopiśmie Graham's Magazine w roku 1841

[1]

. Autor zaliczał ją do grupy jego historii

analitycznych

[1]

. Określana jest jako pierwszy utwór detektywistyczny. Podobne dzieła, poprzedzające jednak

utwory Poe, to Panna de Scudery (1819) Ernsta Hoffmanna

[2]

oraz Zadig (1748) Woltera

[3]

.

C. Auguste Dupin jest detektywem z Paryża, który decyduje się rozwiązać zagadkowe morderstwo dwóch kobiet w

tym mieście, po tym jak podejrzany został już aresztowany. Wielu świadków było cytowanych w gazetach, że

słyszeli podejrzanego, jednak każdy z nich uważał, że był to inny rodzaj głosu. Na miejscu zbrodni Dupin znajduje

podejrzany włos, który zdaje się nie należeć do człowieka. Zamieszcza ogłoszenie w gazecie z zapytaniem, czy

komuś nie zagubił się orangutan („Ourang-Outang"). Gdy odwiedza go marynarz, który odpowiedział na jego

zapytanie, Dupin wyjaśnia, w jaki sposób ustalił, że to zwierzę jest prawdziwym „zabójcą” przy Rue Morgue. Jako

pierwszy fikcyjny detektyw, postać Dupina była wykorzystywana w różnych literackich wymiarach, nawiązywano

do niego choćby w kreacji przyszłych figur detektywistycznych, wliczając w to Sherlocka Holmesa i Herkulesa

Poirot. Wiele późniejszych postaci wzorowanych było na modelu błyskotliwego detektywa stworzonego przez Poe.

Sama postać Dupina pojawia się ponownie w Tajemnicy Marii Roget (ang.The Mystery of Marie Roget) oraz w

Skradzionym liście (ang.The Purloined Letter).

Treść

Tematem przewodnim utworu Poe jest zagadkowe, podwójne morderstwo Madame L'Espanaye i jej córki na

fikcyjnej paryskiej ulicy Rue Morgue. Relacje w gazetach dotyczące morderstwa podają, że gardło matki było tak

przecięte, że jej głowa ledwo się trzymała reszty ciała, a jej córka, po tym jak była duszona, została siłą wepchnięta

w komin. Morderstwo zostało popełnione w pozornie niedostępnym pokoju na czwartym piętrze, zamkniętym od

środka na klucz. Sąsiedzi, którzy słyszeli odgłosy popełnianego morderstwa, zdawali bardzo sprzeczne relacje,

wszyscy twierdzili, że morderca mówił różnymi językami, wliczając w to francuski i hiszpański. Mówili dalej, że

głosy były niewyraźne i przyznawali, że nie znali języków, o których twierdzili, że je słyszeli.

Zabójstwo przy Rue Morgue

2

Rodowici Paryżanie Dupin i jego przyjaciel, nienazwany w tekście z nazwiska narrator historii, czytają wspólnie

owe relacje w gazecie z wielkim zainteresowaniem. Oboje, żyjąc w odosobnieniu i izolacji, nie przyjmują żadnych

odwiedzin. Zerwali kontakty z wcześniejszymi wspólnikami i działają na zewnątrz tylko w nocy. Kiedy mężczyzna

o nazwisku Adolphe le Bon zostaje aresztowany, mimo że nie ma dowodu jego winy, Dupin jest tak zaintrygowany,

że oferuje swoje usługi urzędnikowi policji „G-„.

Ponieważ żaden ze świadków nie może ustalić jakim dokładnie językiem mówił morderca, Dupin przypuszcza, że

nie słyszeli oni w ogóle ludzkiego głosu. Znajduje niezwykły włos na miejscu zbrodni i stwierdza, iż ten nie należy

do człowieka. Dupin decyduje się na zamieszczenie ogłoszenia w gazecie z zapytaniem o zagubionego orangutana.

Na ogłoszenie odpowiada marynarz, który przychodzi do niego do domu. Oferuje on nagrodę za zwrot zwierzęcia.

Dupin pyta go o wszystkie informacje jakie zna na temat zabójstwa przy Rue Morgue. Ten przyznaje, że posiadał

dzikiego orangutana, którego towarzyszka niedawno zmarła. Zwierzę uciekło i ukradło mu ostrą brzytwę do golenia.

Kiedy zaczął gonić orangutana, ten uciekł, wdrapując się na ścianę, przeszedł po instalacji odgromowej, po czym

wszedł do apartamentu w Rue Morgue przez okno. Madame L'Espanaye całkowicie tym zaskoczona nie była w

stanie się bronić, gdy orangutan próbował ogolić ją przyzwyczajony do codziennej rutyny marynarza. Krwawy czyn

sprowokował zwierzę, które wpadło w furię i w efekcie czego tak ścisnęło gardło córki, aż ta umarła. Urzędnik

policji, słysząc tę historię, wspomina sarkastycznie, że ludzie powinni zająć się swoimi własnymi sprawami. Dupin

odpowiada na to, że „G-„ jest zbyt przebiegły, by szukać głębi.

Tematy i analiza

Ilustracja Zabójstwa przy Rue Morgue

W liście do przyjaciela, dra Josepha Snodgrassa, Poe pisał o Zabójstwie przy

Rue Morgue, że jego tematem było ćwiczenie pomysłowości w próbach

wykrycia mordercy

[4]

. Dupin nie jest w zasadzie zawodowym detektywem,

decyduje się on na rozwiązanie sprawy morderstw przy Rue Morgue dla

osobistej rozrywki. Pragnie on również poznać prawdę i udowodnić niewinność

fałszywie oskarżonego mężczyzny. Jego zainteresowanie sprawą nie ma

wymiaru finansowego i odrzuca on nawet nagrodę pieniężną od właściciela

orangutana

[5]

. Rewelacje w odniesieniu do odnalezienia prawdziwego

mordercy w zasadzie kasują samo przestępstwo, gdyż ani orangutan, ani jego

właściciel nie mogą być moralnie odpowiedzialni

[6]

. Późniejsze opowiadania

detektywistyczne mogłyby prawdopodobnie obciążać M. Le Bona,

aresztowanego podejrzanego, wydającego się winnym na zasadzie red herring,

ale Poe nie zdecydował się na to

[7]

.

Metoda Dupina podkreśla ważność słowa czytanego i pisanego. Interesuje się

on sprawą przez doniesienia prasowe i czyta informacje o orangutanach z

pisemnych relacji w Culvier. Ta metoda angażuje także czytelnika, który podąża za wątkami, samemu czytając

poszlaki

[8]

. Poe podkreśla również moc słowa mówionego. Kiedy Dupin pyta marynarza o informacje na temat

mordercy, temu (...)krew uderzyła do głowy, jak w przystępie duszności. Zerwał się z miejsca i zacisnął kij w pięści,

lecz po chwili powalił się znów ciężko na krzesło, drżąc na całym ciele. Z rysów jego wyzierało śmiertelne

przerażenie

[9]

.

Poe napisał Zabójstwo przy Rue Morgue w czasie kiedy przestępstwa zajmowały opinię publiczną, co było

uwarunkowane przez szybki postęp miejskiego rozwoju. Londyn ustanowił wtedy pierwsze profesjonalne siły

policyjne, a amerykańskie miasta zaczynały koncentrować się na naukowej pracy policji, kiedy gazety donosiły o

krwawych morderstwach i kryminalnych procesach

[1]

. Podobnie Zabójstwo przy Rue Morgue nawiązuje do

miejskich tematów, które były ponownie używane kilka razy w twórczości Poe, częściowo w Człowieku tłumu,

zainspirowanego czasem, który Poe spędził w Filadelfii

[10]

. Opowieść przedstawia metaforę walki między umysłem

Zabójstwo przy Rue Morgue

3

a muskulaturą. Siła fizyczna, uosabiana przez orangutana jak i jego właściciela, rozumiana jest tu tylko jako

przemoc: orangutan sam jest mordercą, podczas gdy jego właściciel przyznaje, że karał zwierzę biczem. Siła umysłu

analityka przewyższa jednak ich przemoc

[11]

. Nowela zawiera także częsty u autora motyw śmierci pięknej kobiety,

co on sam określał jako jeden z najbardziej poetyckich tematów na świecie

[12]

.

Znaczenie i recepcja

Oryginalny manuskrypt książki

Biograf Poe Jeffrey Meyers, pisząc o znaczeniu Zabójstwa przy Rue Morgue,

twierdził iż nowela zmieniła historię świata literatury

[13]

. Często podawany

jako pierwsze dzieło detektywistyczne, postać Dupina stała się wzorem dla

wielu przyszłych fikcyjnych detektywów jak Sherlock Holmes czy Herkules

Poirot. Utwór wyznaczył również wiele toposów, które stały się popularnymi

elementami w obrębie gatunku: ekscentryczny ale błyskotliwy detektyw oraz

narracja pierwszoosobowa prowadzona przez bliskiego przyjaciela. Poe

przedstawia również policję w mało sympatycznym świetle jako kontrast do

figury detektywa

[14]

.

Poe był prekursorem narracji, w której detektyw oznajmia swoje rozwiązanie

i potem wyjaśnia sposób myślenia go poprzedzający

[15]

. Uważa się go także

za pomysłodawcę zagadki zamkniętego pokoju, eksponowanej w noweli

[16]

.

Od momentu wydania Zabójstwa przy Rue Morgue autor był chwalony za

stworzenie nowości z głębią

[3]

. Badacze z Pensylwanii pisali, że Poe

udowadnia swój geniusz z pomysłową siłą i umiejętnością, których nie da się

niczemu przyrównać

[16]

. Poe jednak bagatelizował to osiągnięcie w liście do

Philipa Pendeltona Cooka

[17]

:

Ta historia analitycznego procesu rozumowania zawdzięcza swoją popularność dzięki byciu pewnego rodzaju

nowym kluczem. Nie chcę powiedzieć, że ludzie nie są pomysłowi – ale myślą o sobie, że są bardziej pomysłowi niż w

rzeczywistości – z powodu ich metod i sposobu ich wyrażania. W odniesieniu przykładowo do „Zabójstwa przy Rue

Morgue”; gdzie może być pomysłowość przy rozwiązywaniu pajęczyny, którą ty sam utkałeś dla wyrażenia samego

celu jej rozwikłania?

[4]

Dzisiejszy czytelnik może być zniechęcony wykroczeniem Poe przeciw ukrytym narracyjnym konwencjom, podług

których czytelnik powinien być w stanie sam znaleźć rozwiązanie, zamiast o nim przeczytać. Zawiłe zakończenie

jednak jest znakiem złych zamiarów, ponieważ czytelnicy nie uwzględniliby orangutana na ich liście potencjalnych

morderców

[18]

. Rola Poe w tworzeniu historii detektywistycznych jest odzwierciedleniem przyznawanych corocznie

przez Mystery Writers of America nagród Edgar Awards

[19]

.

Inspiracja

Panna de Scudery E. T. A. Hoffmanna to często przytaczany utwór detektywistyczny, którym Poe był inspirowany

przy pisaniu Zabójstwa przy Rue Morgue

[2]

W noweli Hoffmanna protagonistką jest Mlle de Scudery, rodzaj

osiemnastowiecznej panny Marple, która dowodzi niewinności głównego podejrzanego policji o morderstwo na

złotniku. Inni prekursorzy to Zadig Woltera, gdzie główny charakter przeprowadza podobne czyny analityczne.

Słowo detektyw nie istniało, kiedy Poe pisał Zabójstwo przy Rue Morgue

[3]

. Poe mógł także rozszerzyć jego własne

wcześniejsze prace analityczne, wliczając w to esej Maelzel's Chess Player oraz Three Sundays in a Week

[16]

.

W zakresie inspiracji fabularnych, Poe mógł być zainspirowany reakcją tłumu na widok orangutana pokazanego w

hali w Filadelfii w lipcu 1839 roku

[13]

. Nazwa głównego bohatera była inspirowana „Dupinem”, postacią z serii

publikowanych historii w Burton's Gentleman's Magazine w 1828 o nazwie Nieopublikowane fragmenty z życia

Vidocq, francuskiego ministra policji

[20]

. Poe był prawdopodobnie zaznajomiony z ową literacką kreacją, w której

Zabójstwo przy Rue Morgue

4

także występuje analityk, odnajdujący mordercę, chociaż obie fabuły wykazują tylko niewielkie podobieństwo.

Jednak ofiary mordercy w obu przypadkach mają podcięte gardło w tak drastyczny sposób, że głowa prawie

całkowicie odpada od reszty ciała

[21]

. Dupin właściwie wspomina Vidocq w tekście, określając go jako „osobę

mającą zmysł śledczy”

[22]

.

Ekranizacje

• 1932 – Zabójstwa przy Rue Morgue (Murders in the Rue Morgue) (reż. Robert Florey, występują: Béla Lugosi,

Leon Ames, Sidney Fox i Arlene Francis)

• 1954 – Phantom of the Rue Morgue (reż. Roy Del Ruth, występują: Karl Malden, Patricia Medina)

• 1971 – Zabójstwa przy Rue Morgue (Murders in the Rue Morgue) (reż. Gordon Hessler)

• 1986 – Zabójstwa przy Rue Morgue (The Murders in the Rue Morgue) (reż. Jeannot Szwarc, występują: George

C. Scott, Rebecca De Mornay, Ian McShane i Val Kilmer)

Muzyka

• 1981 – Iron Maiden – Murders in the Rue Morgue

Przypisy

[1] Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. S. 171.

[2] Booker: The Seven Basic Plots. S. 507.

[3] Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. S. 173.

[4] Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. S. 354.

[5] Whalen: Poe and the American Publishing Industry. S. 86.

[6] Cleman: Irresistible Impulses: Edgar Allan Poe and the Insanity Defense. S. 65.

[7] Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. S. 312.

[8] Thomas: Poe's Dupin and the Power of Detection. Ss. 133–134.

[9] Kennedy: Poe, Death, and the Life of Writing. S. 120.

[10] Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. S. 172.

[11] Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. S. 75.

[12] Hoffman: Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. S. 110.

[13] Meyers: Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. S. 123.

[14] Van Leer: Detecting Truth: The World of the Dupin Tales. S. 65.

[15] ^ Cornelius, Kay (2001). "Biography of Edgar Allan Poe" in Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe, Harold Bloom, ed. Philadelphia:

Chelsea House Publishers, 33 ISBN 0-7910-6173-6

[16] Kenneth Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Nowy Jork: Harper Perennial, 1991, s. 174. ISBN

0-06-092331-8. 

(

ang.

)

[17] Kennedy: Poe, Death and the Life of Writing. S. 119.

[18] Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. S. 68.

[19] Neimeyer: Poe and Popular Culture. S. 206.

[20] Cornelius: Biography of Edgar Allan Poe. S. 31.

[21] Ian V. K. Ousby. 'The Murders in the Rue Morgue' and 'Doctor D'Arsac': A Poe Source. „Poe Studies”. V (2), s. 52, grudzień 1972

(

ang.

)

.

[22] Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. S. 311.

Zabójstwo przy Rue Morgue

5

Bibliografia

• Christopher Booker: The Seven Basic Plots. Continuum, 2004, s. 507. 

(

ang.

)

• John Cleman: Harold Bloom: Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe. Filadelfia: Chelsea House Publishers,

2001, s. 65. ISBN 0-7910-6173-6. 

(

ang.

)

• Kay Cornelius: Biography of Edgar Allan Poe. W: Harold Bloom: Bloom's BioCritiques: Edgar Allan Poe.

Filadelfia: Chelsea House Publishers, 2001, s. 33. ISBN 0-7910-6173-6. 

(

ang.

)

• Daniel Hoffman: Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972, s. 110.

ISBN 0-8071-2321-8. 

(

ang.

)

• J. Gerald Kennedy: Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven: Yale University Press, 1987, ss. 119-120.

ISBN 0-300-03773-2. 

(

ang.

)

• Jeffrey Meyers: Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. Nowy Jork: Cooper Square Press, 1992, s. 123. ISBN

ISBN 0-8154-1038-7. 

(

ang.

)

• Arthur Hobson Quinn: Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press,

1998, ss. 311-312, 354. ISBN 0-8018-5730-9. 

(

ang.

)

• Shawn James Rosenheim: The Cryptographic Imagination: Secret Writing from Edgar Poe to the Internet. Johns

Hopkins University Press, 1997, ss. 68, 75. ISBN 978-0-8018-5332-6. 

(

ang.

)

• Kenneth Silverman: Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. Nowy Jork: Harper Perennial,

1991, ss. 171-174,. ISBN 0-06-092331-8. 

(

ang.

)

• Dawn B. Sova: Edgar Allan Poe: A to Z. Nowy Jork: Checkmark Books, 2001, ss. 162–163. ISBN

0-8160-4161-X. 

(

ang.

)

• Peter Thomas: The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe. W: Kevin J. Hayes: Poe's Dupin and the Power of

Detection. Cambridge University Press, 2002, ss. 133–134. ISBN 0-521-79727-6. 

(

ang.

)

• David Van Leer: Detecting Truth: The World of the Dupin Tales. W: Kenneth Silverman: The American Novel:

New Essays on Poe's Major Tales. Cambridge University Press, 1993, s. 65. ISBN 0-521-42243-4. 

(

ang.

)

• Terance Whalen: Poe and the American Publishing Industry. W: J. Gerald Kennedy: A Historical Guide to Edgar

Allan Poe. Oxford University Press, 2001, s. 86. ISBN 0-19-512150-3. 

(

ang.

)

Źródła i autorzy artykułu

6

Źródła i autorzy artykułu

Zabójstwo przy Rue Morgue  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24860032  Autorzy: Adamt, Andrzej Matras, El Matador, Gregok, Kobrabones, McEld, Tilia, Tommy z
Katowic, W lodówce już tylko maślanka, 1 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Poe rue morgue byam shaw.JPG  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Poe_rue_morgue_byam_shaw.JPG  Licencja: Public Domain  Autorzy: Byam Shaw

Plik:Flag of the United States.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_the_United_States.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: User:Dbenbenn, User:Indolences,
User:Jacobolus, User:Technion, User:Zscout370

Plik:Aubrey Beardsley - Edgar Poe 1.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Aubrey_Beardsley_-_Edgar_Poe_1.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: .:Ajvol:.,
Homonihilis, Midnightdreary

Plik:RueMorgueManuscript.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:RueMorgueManuscript.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Facsimile of Poe

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/