REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNASEMINARIUM
mgr Magdalena Strząska

Rehabilitacja psychiatryczna

Poprawa stanu zdrowia:

Złagodzenie lub ustąpienie objawów

Uzyskanie wglądu

Lepsze rozumienie siebie i swoich związków z innymi ludźmi

Wzrost zdolności i umiejętności, które pozwalają na lepsze radzenie sobie w otoczeniu społecznym

Procesy blisko powiązane, zależą od:

Fazy choroby

Indywidualnej historii chorowania

Cele rehabilitacji i jej kompleksowość

Rehabilitacja obejmuje:

Wszelkie formy oddziaływań psychoterapeutycznych odnoszących się do chorego

Terapię i edukację rodziny

Działania środowiskowe

Cel rehabilitacji:

Wyposażenie chorego z zaburzeniami psychicznymi w umiejętności fizyczne, intelektualne i emocjonalne
potrzebne do życia, uczenia się i pracy w społeczności, przy możliwie najmniejszym wsparciu ze strony osób i
instytucji zajmujących się zawodowo pomaganiem

Nastawiony na autonomię i niezależne życie

Cele rehabilitacji i jej kompleksowość

Rehabilitacja:

Obejmuje najważniejsze problemy pacjenta

Wymaga opracowania indywidualnego planu dla każdego chorego

Zasada optymalnej stymulacji

Obniżony u większości chorych próg możliwości adaptacyjnych

Depresja rehabilitacyjna

Skierowana ku środowisku

Ścisła współpraca między oddziałami szpitalnymi i ośrodkami pozaszpitalnymi

Kompleksowy model rehabilitacji

Pozwala na:

Zdobywanie coraz pełniejszej wiedzy o chorobie i sposobach radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych

Przeciwdziałanie nawrotom choroby

Nabywanie coraz szerszych kompetencji społecznych

Nabywanie umiejętności życiowych umożliwiających coraz większą samodzielność, współodpowiedzialność i
rzeczywiste dążenie do partnerstwa uznającego ogromny wkład własny

Kompleksowy model rehabilitacji – zasady:

Partnerstwo: odwoływanie się do współpracy z chorym (nie można leczyć i rehabilitować pacjenta bez jego
czynnego współudziału)

Jedność metod

Wielostronność oddziaływań

Optymalna stymulacja

Stopniowanie trudności – „krok po kroku”

Powtarzalność oddziaływań

Zasada optymalnej stymulacji w rehabilitacji
Psychoedukacja i trening społecznych kompetencji

Obejmują umiejętności ze wszystkich sfer życia potrzebnych do samodzielnego funkcjonowania

Udział zależy od motywacji własnej pacjentów

Terapeuci:

Własne modelowe funkcjonowanie

Bezpośrednie wzmocnienia

Spontanicznie wyrażana krytyka konkretnego zachowania

Informacje zwrotne

Psychodramatyczne odtwarzanie sytuacji społecznych

Zadania domowe

Trening kompetencji społecznej

Przyjęcie współodpowiedzialności za leczenie

Trening udanej komunikacji w grupie

Trening umiejętności życiowych

Trening w zakresie rozwiązywania problemów rodzinnych

Trening radzenia sobie ze stresem

Trening funkcji poznawczych

Rozszerzenie ekspresji własnej chorych

Tworzenie sieci społecznej (baza dla przenoszenia doświadczeń treningowych do realnego życia)

Znaczenie psychoedukacji w rehabilitacji

Edukacyjno – psychoterapeutyczne interwencje ukierunkowane na informowanie pacjenta i członków jego
rodziny na temat choroby i jej leczenia

Cel:

Pomóc zrozumieć chorobę

Bardziej samodzielnie i odpowiedzialnie radzić sobie z chorobą

Wsparcie (od terapeutów i od siebie nawzajem)

Cele psychoedukacji

Poprawa przebiegu choroby poprzez:

Przekaz wiedzy

Przekaz sposobów radzenia sobie z zaburzeniami

Budowanie kultury dialogu

Kształtowanie empatycznej wrażliwości na uczucia uczestników terapii

Cele cząstkowe psychoedukacji

Poprawa wiedzy na temat obrazu choroby, jej przyczyn, przebiegu i możliwości leczenia

Stworzenie wspólnej, funkcjonalnej koncepcji choroby (na bazie modelu podatność na zranienie – stres)

Odciążenie emocjonalne pacjenta, budzenie motywacji u chorego, wspieranie jego długotrwałej gotowości do
leczenia

Poprawa zdolności do przezwyciężania kryzysów

Zyskanie przez pacjentów większej pewności siebie (umacnianie)

Wzrost samoskuteczności

Psychoedukacja rodzin/partnerów

Wspieranie kompetencji w postępowaniu z pacjentem w celu polepszenia przebiegu choroby

Umiejętność zwalczania problemów wynikających z choroby w życiu osobistym i społecznym pacjenta oraz jego
rodziny jako całości

Poprawa stanu informacji na temat obrazu choroby, jej przyczyn, przebiegu i możliwości leczenia

Stworzenie wspólnej, funkcjonalnej koncepcji choroby

Odciążenie emocjonalne rodziny

Wspieranie długotrwałej gotowości do współpracy

Poprawa zdolności do przezwyciężania kryzysów i do wzajemnego wspierania się w przypadku ich wystąpienia

Psychoedukacja: cele profesjonalistów

Lepsze postrzeganie subiektywnych potrzeb chorych i ich rodzin

Wrażliwość na niezależne od choroby zasoby pacjenta i jego rodziny, które mogą służyć zdrowieniu

Stworzenie bardziej partnerskiej relacji w leczeniu poprzez uzgadnianie i negocjacje

Ekonomizacja przekazu informacji poprzez wykorzystanie grupy

Systematyczne odnoszenie się do ochronnego potencjału rodziny

Rozszerzenie perspektywy dotyczącej różnych możliwości przeżywania i przezwyciężania choroby

Rehabilitacja w warsztacie terapii zajęciowej

Dbanie o indywidualny rozwój każdego uczestnika w zakresie:

Podstawowych umiejętności życiowych

Podstawowych umiejętności społecznych

Umiejętności współżycia w rodzinie

Podstawowych umiejętności zawodowych

Zdolności rozumienia choroby i nabywania skutecznych sposobów radzenia sobie z nią

Rehabilitacja w warsztacie terapii zajęciowej

Zadania warsztatów:

Zapewnienie uczestnikom odpowiedniej formy treningu pracą

Animacja grup pacjentów poszukujących pracy

Utrzymanie kontaktów z uczestnikami, którzy podjęli zatrudnienie i wymagają dalszego wsparcia zespołu
terapeutycznego

Udzielanie porad z zakresu prawa socjalnego

Utrzymywanie stałych kontaktów z placówkami lecznictwa psychiatrycznego, centrami rehabilitacji, miejscami
pracy chronionej i służbami zatrudnienia

Program „Schizofrenia – Otwórzcie Drzwi”

Cel:

Łagodzić piętno choroby

Przeciwstawiać się dyskryminacji i wykluczeniu z życia społecznego chorych psychicznie

Dostarczać wiedzy o chorobie

Oswajać społeczny lęk przed niezrozumiałym

Włączać pacjentów i ich krewnych jako partnerów w proces popularyzacji idei i wybranych grup społecznych

Wpływanie na system leczenia

Podnoszenie standardów opieki nad chorymi

Rozwój środowiskowo zorientowanej opieki psychiatrycznej

Program „Schizofrenia – Otwórzcie Drzwi”

Mylne i krzywdzące stereotypy:

Schizofrenia jest zawsze chorobą nieuleczalną o niekorzystnym przebiegu

Chorzy na schizofrenię są zwykle agresywni i niebezpieczni

Chorzy na schizofrenię mogą zarazić innych swoim szaleństwem

Osoby na schizofrenię są leniwe i nie można na nich polegać

Schizofrenia jest wynikiem świadomej słabości woli i charakteru („mógłby się z tego otrząsnąć, gdyby tylko
chciał”)

Chorzy na schizofrenię zawsze mówią „od rzeczy”, są nieprzewidywalni

Osoby ze schizofrenią są niezdolne do podejmowania racjonalnych decyzji dotyczących własnego życia (np.
miejsce zamieszkania)

Stan chorych na schizofrenię stale się pogarsza

Winę za schizofrenię ponoszą rodzice

Cel rehabilitacji – pokonywanie stereotypów

Samopiętnowanie czy raczej uwewnętrznione piętno

Zmiana percepcji własnej osoby poprzez przyjęcie negatywnego społecznego stereotypu, co powoduje:

Utratę nadziei

Brak motywacji do podejmowania aktywności

Większy lęk w kontaktach z innymi

Wycofanie ze środowiska

Cel rehabilitacji – pokonywanie stereotypów

Badania nad poczuciem własnej wartości – duże różnice indywidualne:

Piętnowani nie uwewnętrzniają, en masse, negatywnego wizerunku samych siebie

Poczucie wartości może być zmienne w czasie

Zmiana poczucia wartości może zaistnieć poprzez pojawienie się ważnych informacji i znaczenia określonej
sytuacji dla danej osoby

Samoocena nie jest stabilną cechą osoby, lecz jest konstruowana w określonej sytuacji, w zależności od
znaczenia nadawanego jej przez „ja”.

Strategie modyfikacji piętna: protest, edukacja i kontakt.

Najbardziej skuteczną metodą modyfikacji piętna: kontakt.

Istotne „czynniki działające” w rehabilitacji

„Aktywna pomoc” w zrozumieniu i pokonywaniu problemów. Wszystkie formy terapeutyczne, które pozwalają
lepiej radzić sobie ze stresem.

Perspektywa edukacyjna – lepsze rozumienie własnych przeżyć i zachowań (często odległe od rzeczywistości)
przez wspólne, współodczuwające „przetestowanie” wzorów przeżywania i myślenia.

„Orientacja na zdrowienie” – aktywacja zasobów i posiadanych umiejętności (koncentrując się automatycznie na
deficytach, działamy nieskutecznie).

„Aktualizacja problemów”, praca „tu i teraz” (opisywanie i rozwiązywanie problemów) – taki model ujawnia siły i
słabości, zdolności uczenia się.

Techniki niewerbalne

Komunikacja niewerbalna i jej znaczenie

Techniki niewerbalne jako zabawa

Cele stosowania technik niewerbalnych

Przykłady kliniczne

Ćwiczenia

Techniki niewerbalne

Komunikacja:

Funkcja referencyjna – odnosi się do przedmiotu konwersacji

Funkcja transakcyjna – określa naturę społecznej interakcji między uczestnikami

Funkcja transakcyjna: powiązana z komunikacją niewerbalną

Aspekt transakcyjny jest stale obecny

Kontekst i swoistość

Komunikacja zawsze ma miejsce

Łączenie interwencji psychomotorycznych, pozawerbalnych i werbalnych:

Psychoterapia zorientowana na proces

Muzykoterapia

Artepsychoterapia

Terapia tańcem

Choreoterapia

Komunikat niewerbalny: szczególnie istotny, gdy odnosi się do sfery uczuć i relacji

Narzędzia niewerbalne stosowane także w pracy z konstruktami pochodzącymi z okresu przedwerbalnego

Nieświadomy charakter komunikacji niewerbalnej – zdecydowana część niewerbalnych komunikatów odbywa
się poza świadomością i kontrolą

Systemy komunikacji niewerbalnej: proksemiczna, dotyk, wygląd fizyczny, komunikacja wokalna, komunikacja
ciałem, ekspresja twarzy, zachowania wzrokowe

Wskazują na zainteresowanie i pobudzenie, inicjują i regulują intensywność relacji, komunikują emocje,
określają status oraz wagę relacji

Lata 60. XX wieku – określenie technik niewerbalnych terminem „psychogimnastyka”

Zapożyczenie z języka czeskiego, gdzie psychogimnastyka powstawała

Inaczej: techniki ustrukturowane, techniki kreatywne, psychozabawa

Pacjenci: mają wejść w spontaniczny, swobodny stan zabawy, poprzez którą odkrywają i odbudowują
zdeformowane części self

Robią to w grupie i dzięki niej

Rozumienie zabawy oraz jej roli w powstawaniu zdrowej osobowości (wg Winnicotta)

Psychogimnastyka:

Wzmacnia spójność grupy

Daje podwaliny pod budowę matrycy grupowej (daje bezpieczeństwo i poczucie wspólnego zaufania)

Możliwość wyrażenia siebie poprzez konkretny zewnętrzny wytwór

Możliwość dotarcia do skrywanych sądów, fantazji i uczuć

Znaczenie zajęć kreatywnych dla procesu mentalizacji

Charakter rozwojowy zajęć kreatywnych

„Wyjęcie” poza umysł doświadczenia, które w ten sposób może być dostrzeżone, podtrzymane i rozumiane

Większa możliwość dotarcia do tego, co dziecięce

Oswajanie się z sytuacją grupową

Utrwala się zdolność pacjentów do tworzenia

Kształtowanie poczucia zrozumienia przez innych – droga do swobodnego dialogu

Określenie, co jest iluzją a co prawdą w przekonaniu o sobie

Budowanie przekonania o tym, jaki jestem, jak inni na mnie reagują, co o mnie sądzą

Dynamiczne określenie granic „ja” – czym jest „ja”, co nim nie jest (łączenie granic fizycznych z psychicznymi)

Ludzie rozwijają się, nabierają zdolności bycia w grupie, komunikują się i zdrowieją

Kluczowe momenty w psychogimnastyce:

Pacjenci zaskakują sami siebie

Pokazują, że to, co było niemożliwe, jest w ich zasięgu

Odkrywają w sobie możliwości, o jakie się nie podejrzewali

Stają się twórczy (Winnicott: „tylko będąc twórczym, można odkryć swoje self”)

Momenty, w których nie cel jest ważny, lecz samo bycie i jego potencjalność

Cele stosowania technik niewerbalnych

Kontrola nad zachowaniami ekspresyjnymi

Poszerzanie świadomości reakcji emocjonalnych

Pięć podstawowych celów i rodzajów technik ruchowych (Junova):

Trening wrażliwości

Ekspresja i odreagowanie

Ćwiczenie ruchów i postawy ciała

Analiza przeżyć lub relacji

Ekspresja twórcza

Pozwalają członkom grupy szybko skontaktować się z emocjonalnym doświadczeniem, które może być
przeżywane „tu i teraz” w grupie

Ten rodzaj komunikacji często jest bardziej transparentny niż komunikacja werbalna

Obecność innych osób umożliwia modelowanie przez dostarczanie innych wzorców reakcji

Okazja do ćwiczenia spontaniczności

Zadania mogą dotyczyć różnych poziomów interakcji:

Grupy jako całości

Uczestnika i grupy

Pary uczestników

Funkcja socjometryczna – struktura relacji, władzy, współpracy i komunikacji między uczestnikami (lider
dominacji, lider sympatii, błazen grupowy etc.)

Funkcja diagnostyczna – badanie osobowości pacjenta i odtwarzanie charakteru przeżywanych przez niego
konfliktów w wymiarze wewnętrznym i interpersonalnym

Funkcja terapeutyczna – odreagowanie impulsów, uczenie akceptowanych społecznie i konstruktywnych
zachowań, doświadczanie wglądu i korektywnych doświadczeń

Zasady doboru ćwiczeń

Faza I – rozgrzewająca

Trwa około 15 minut

Ćwiczenia fizyczne, integracja, lepsze poznanie siebie, obniżenie poziomu napięcia grupy i wprowadzenie
elementu zabawowego

Faza II – właściwa

Trwa około 30 minut

Ćwiczenia ułatwiające pokonanie trudności we współpracy i komunikacji w grupie, skoncentrowane na
współpracy, wyzwalające uczucia, umożliwiające dotarcie do głębszych przeżyć i trudności

Faza III – zamykająca

Pacjenci wyciszają emocje i relaksują się

Ćwiczenia jednoczące grupę, dające poczucie bliskości

Refleksja nad:

Dynamiką procesu grupowego

Aktualną sytuacją grupy

Jej trudnościami

Jej wyzwaniami

Prowadzony na bieżąco

Podążanie za grupą

Ćwiczenia jak najbardziej związane z „tu i teraz” danej grupy

Dopuszczamy pacjentów do proponowania czy wymyślania określonych ćwiczeń

Postawa terapeuty

Postawa „eksperymentatora”, otwartego na to, co wydarzy się w grupie

Swoboda i rozluźnienie prowadzącego

„Dzieci bawią się swobodniej, kiedy druga osoba umie i może się bawić” – pacjentom łatwiej będzie wejść w
zabawę, jeśli dostrzegą taką gotowość u terapeuty

Przypatrywanie się grupie

Udział terapeuty w ćwiczeniach odradzany

Psychodrama

Drama (gr.) – akcja, czyn, działanie

Jacob Levy Moreno

Psychodrama – metoda, która umożliwia zgłębienie, poznawanie tajników naszego życia psychicznego poprzez
działanie

Psychodrama umożliwia także kształtowanie ludzkich czynności (zachowania), które może służyć zarówno
leczeniu, jak i wychowaniu

Zastosowanie procedury psychodramatycznej w pracy w grupą: leczenie nerwic i zaburzeń osobowości

Wiedeń:

Moreno tworzy grupy dziecięce, w których organizuje przedstawienia teatralne, dopatrując się w nich wartości
terapeutycznej

W teatrze Moreno katharsis doznają aktorzy – osoby biorące udział w improwizowanej grze, dla której punktem
wyjścia może być sprawa wysunięta przez grupę lub terapeutę

W podejściu do zaburzeń psychicznych i ich leczenia trzy rewolucyjne zwroty:

Phillipe Pinel – obłęd jest chorobą

Zygmunt Freud – psychoanaliza

Jacop Moreno – psychodrama, do Freuda: „ja rozpoczynam z miejsca, do którego pan doszedł”

Francja: psychodrama analityczna: ma spowodować pełniejszy wgląd w przyczyny przeżywanych trudności
(intelektualny wgląd + głębokie emocjonalne przeżycie = podstawa przepracowania)

narzędzie, które może przyspieszać i intensyfikować proces terapii

„odteatralizowanie” psychodramy – odejście od stosowania licznych rekwizytów

Definicja (M. Davies): psychodrama polega ma odgrywaniu przez grupę osób zebranych pod kierunkiem
terapeuty (reżysera) znaczących emocjonalnie wydarzeń, zmierzających do rozwiązania konfliktów i uwolnienia
od zahamowań ograniczających zdolność jednostki do spontanicznej, twórczej aktywności.

Definicja (Malewski, Pawlik, Strzelecka): psychodrama jest to metoda diagnozy i terapii, polegająca na
improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta w sytuacji terapeutycznej pewnych ról i udramatyzowanych
zdarzeń. Ma ona na celu ujawnienie ukrytych dla niego motywów i pragnień, które pacjent przyjmuje i odczuwa
w różnych sytuacjach interpersonalnych.

Funkcje:

Zmiana zachowania poprzez granie ról

Uwolnienie nagromadzonych napięć i emocji

Ujawnianie konfliktów i problemów emocjonalnych

Sprzyjanie osiąganiu korektywnych doświadczeń emocjonalnych

Powtórne przeżycie zasadniczych problemów uczuciowych

Odsłonięcie ich skrytych uwarunkowań

Nowe spojrzenie na siebie i swoje problemy

Wypracowanie nowych, dających satysfakcję sposobów postępowania i rozwiązywania problemów

Aby leczenie było skuteczne:

Odkrycie konfliktu bieżącego

Odkrycie jego odpowiedników w doświadczeniach życiowych poprzedzających zgłoszenie się do leczenia

Odkrycie jego odpowiedników w dzieciństwie

Konflikt bieżący: trudny do wykrycia

Obraz aktualnej sytuacji bywa na różne sposoby nieświadomie, obronnie zniekształcany

Psychodrama - konflikt bieżący

Uświadomienie konfliktu bieżącego wiąże się zawsze z nasileniem objawów, przeżywaniem cierpienia, wstydu i
lęku

Pytania:

Czy konieczne jest odkrycie konfliktu bieżącego i jego dziecięcego odpowiednika?

Czy rodzaj konfliktu bieżącego i wydarzenia, z którym jest związany, łączy się specyficznie z określonym typem
zaburzeń?

Czy aktualne trudności mają związek z konkretnymi urazowymi doświadczeniami w dzieciństwie, które
uwarunkowały rozwój osobowości nerwicowej/wystąpienia nerwicowego załamania w aktualnej sytuacji?

Psychodrama w diagnozie i przygotowaniu pacjenta do leczenia

Przebieg zajęć:

Część 1: charakter zapoznawczy: pacjenci zachęcani do mówienia o swoich objawach, dolegliwościach oraz
problemach, które spowodowały konieczność leczenia, a także o swojej aktualnej sytuacji życiowej

Część 2: odgrywanie psychodram: pacjenci proszeni są o odegranie rozmowy z dowolną osobą ze swego
otoczenia na dowolnie wybrany temat (osobę z otoczenia ma zastąpić dowolnie wybrana osoba z grupy)

Przykład: destabilizacja, zmiana sposobu gry

Przykład: zjawiska przeniesieniowe, wybór osób do gry, destabilizacja

Ważniejsze typy psychodram

Psychodrama diagnostyczno-przygotowawcza

Dynamiczna diagnoza osobowości

Określenie stopnia przystosowania społecznego

Określenie sektorów konfliktowych

Ustalenie wskazówek dla postępowania terapeutycznego

Nieustrukturowana scena

Wybierane samodzielnie sceny: pacjenci przenoszą modele nerwicowych zachowań, sposoby wiązania się z
ludźmi, stosunek do osób znaczących

Psychodrama oparta na bieżących interakcjach

Udramatyzowane odtwarzanie wydarzeń i rozmów, jakie zdarzają się w codziennym życiu grupy

Szczególne znaczenie w leczeniu pacjentów zahamowanych i biernych podczas psychoterapii

Szczególne znaczenie wobec pacjentów z tzw. podwójnym obliczem – ugrzecznionych i przyjaznych w czasie
sesji terapeutycznej, a agresywnych i złośliwych poza nią

„Wytrąca broń” pacjentom intelektualizującym

Psychodrama odtwarzająca złożone układy społeczne

Sceny psychodramatyczne odtwarzające sytuacje z pracy, klasy szkolnej, drużyny sportowej etc.

Dwa zadania:

Dotarcie do ważnych dla pacjentów problemów międzyludzkich związanych z hierarchią, normami współżycia
czy współpracą

Realizacja celów terapeutycznych określonych dla poszczególnych pacjentów

Sposób podejścia do konfliktowej sytuacji zaistniałej w społeczności oddziału

Pomoc w przezwyciężaniu niektórych szczególnie trudnych sytuacji grupowych (uporczywe milczenie, tworzące
się podgrupy, narastający opór w postaci rozbawienia itp.)

Psychodramy odtwarzające sytuacje z życia poszczególnych pacjentów

Podporządkowane celom terapeutycznym określonym dla grupy i dla poszczególnych pacjentów

Bazują zarówno na materiale bieżącym, jak i przeszłości pacjentów

Różne warianty techniczne

Największe zastosowanie w grupach ambulatoryjnych

Psychodrama oparta na materiale fantazyjnym

Obejmuje: sceny dziecięce, odgrywanie bajek, snów i fantazji

Kontrowersje: zmobilizowanego materiału emocjonalnego nie udaje się zwerbalizować i przepracować –
możliwe zachowania typu acting out

Przeciwwskazane dla pacjentów regresywnych: wyzwalanie i utrzymywanie się fantazyjnych przeżyć może
stanowić dla nich leczniczą ucieczkę od realnych trudności

Wyjątkowo organizowane w otwartych i dużych grupach

Szereg zastosowań w małych zamkniętych grupach nastawionych na dłuższe leczenie

Najważniejsze techniki psychodramatyczne

Technika zamiany ról:

Ujawnia nieprawidłowy odbiór innych ludzi przez pacjenta – może być zanalizowany i skorygowany w procesie

terapii

Bywa rozbudowywana: pacjent odgrywa kolejno znaczące osoby ze swojego życia – możliwość stwierdzenia, co
z ich postaw przyjmuje jako własne, nie wiedząc o tym, i jakie są konflikty między tymi postawami

Stosowana również w terapii małżeństw, aby ułatwić małżonkom wzajemne zrozumienie

Technika przewidywania przyszłości

Stosowana wobec osób, które nie dostrzegają własnego udziału w swych trudnościach i konfliktach, obciążając
winą los, rodziców, „przypadkowe” wydarzenia

Przedstawienie określonej sytuacji życiowej, którą będą przeżywać wolni od wyżej wymienionych wpływów

Ułatwia dokonanie zmian w obrazie własnej osoby i bardziej realistyczne spojrzenie na przeżywane trudności

Monolog terapeutyczny

Pacjent wypowiada sam lub jest wspomagany przez osobę wypowiadającą jego ukryte myśli – alter ego

Monolog może dotyczyć różnych okresów życia oraz różnych problemów i napotykanych trudności

Często ukazuje całą nierealność i infantylny charakter ideału, który w takiej postaci nie może znaleźć
odzwierciedlenia w rzeczywistości

Technika przedstawiania fikcyjnych scen

„Zorganizowanie” i psychodramatyczne przedstawienie takich sytuacji, które nie miały miejsca w życiu pacjenta

Sytuacje, które pokazywałyby postawy i oczekiwania pacjenta w inny, nawet krańcowo odmienny sposób od
tego, jaki dotychczas demonstrował w życiu

Pomagamy pacjentowi wyzwolić się z dziecięcych lęków przed karą, której się obawia po ukazaniu uczuć

Bez głębokiego wglądu pomaga w uelastycznieniu postaw w życiu

Technika lustra

Rolę pacjenta odtwarza w sposób „lustrzany” ktoś z wyszkolonych terapeutów

Naśladowanie typowych zachowań pacjenta oraz wskazywanie ich ukrytych motywów, z których pacjent nie
zdaje sobie sprawy

Zastosowanie wobec pacjentów milczących, zamkniętych w sobie, z dużymi trudnościami w nawiązaniu kontaktu
z grupą

Ułatwia im się ujawnienie problemów, prowokując do mówienia poprzez wypowiadanie ukrytych myśli, a nawet
mimiczne próby pokazania tego, co blokuje ich reakcje

„Lustro” akcentuje wybiórczo niektóre charakterystyczne postawy, to, co chcemy pokazać grupie i pacjentowi

Technika inscenizowania bajek

Stosuje się wobec pacjentów odmawiających udziały w odtworzeniu niektórych ważnych ról z ich życia

Sytuacje i postacie, które wybierają, są diagnostyczne dla problemów

Arteterapia

Galeria sztuki jako źródło oddziaływań rehabilitacyjnych dla osób, które doświadczyły psychozy

Opowiadanie historii: sposób na nadanie znaczenia i wyrażenie go

Mity społeczne dotyczące psychozy: uciążliwe, stygmatyzujące

Narracje uwewnętrzniane do historii życia osób, które doświadczyły psychozy (wpływ na tożsamość)

Powrót do zdrowia: odzyskanie kontroli nad własnymi doświadczeniami, oddzielenie ich od stygmatyzujących
narracji

Stworzenie alternatywnego znaczenia bycia osobą, która doświadczyła psychozy

Rappaport (2000), trzy rodzaje narracji:

Indywidualna

Grupowa

Społeczna

Narracja społeczna: narracja dominująca, którą opowiada się w instytucjach kształtujących nasz rozwój (szkoły,
media) – wpływa na przekonanie i identyfikacje większości społeczeństwa

Narracja grupowa: historie opowiadane wewnątrz mniejszych grup, dotyczą ważnych informacji na temat
członków danej grupy

Narracja indywidualna: reprezentuje naszą tożsamość, zbiór doświadczeń życiowych jednostki

Narracje dotyczące choroby psychicznej:

Uciążliwe

Izolujące

Skłaniające do zależności

Przygnębiające

Narracje osób, które doświadczyły psychozy dotyczą:

Bycia niebezpiecznym

Nieprzewidywalnym

Poza kontrolą

Niezdolnym do funkcjonowania

Powrót do zdrowia:

Zdolność do zakwestionowania lub zmodyfikowania uciążliwej narracji

Potrzeba znalezienia sensu życia

Opowiedzenie swojej historii

Rozmowa z osobami w podobnym położeniu: przekształcenie rozpaczy w nadzieję

Pojawiają się nowe grupowe narracje dotyczące psychoz

Oddziaływania skierowane do społeczności wpływają na narrację grupową, a co z tym związane, również na
narracje indywidualne

Galerie sztuki i muzea: środowiska niestygmatyzujące

4 metaforyczne role muzeum (Salom, 2011):

Muzeum jako współpracownik

Muzeum jako grupa

Muzeum jako ja

Muzeum jako środowisko

Interwencje skoncentrowane na sztuce:

Praca jako osobista podróż

Znalezienie nowych perspektyw

Rozwój twórczej tożsamości

Włączenie się w twórczą aktywność

Pozwala na odnalezienie sensu oraz celu w życiu

W szpitalach ogólnych wystawy sztuki obniżają poziom doświadczanego poziomu stresu i pozytywnie wpływają
na nastrój pacjentów

Podejście narracyjne: pozwala na dotarcie do pogłębionych historii dot. znaczenia sztuki dla danej jednostki

Rehabilitacja:

Eksploracja znaczenia doświadczeń życiowych poprzez refleksję nad dziełami sztuki

Czy udział w zajęciach rehabilitacyjnych w galerii sztuki pozwoli na zmianę dominującej narracji dotyczącej
psychozy (w narracji indywidualnej)?

Czy zwiększy dobrostan pacjentów oraz pomoże im w integracji społecznej?

Ułatwi stworzenie nowej narracji grupowej dotyczącej psychozy?

Podstawy teoretyczne:

Społeczny konstrukcjonizm (postmodernizm w psychoterapii)

To ludzie tworzą konstrukty rzeczywistości, które pochodzą z lub są zakorzenione w: indywidualnym,
historycznym, politycznym i społecznym kontekście

Możliwe jest różnorodne rozumienie rzeczywistości oraz poszczególnych fenomenów

Psychoza czy choroba psychiczna: raczej konstrukt społeczny niż choroba

Różnorodne rozumienie powrotu do zdrowia, dobrostanu, integracji społecznej

Konstrukcjonizm społeczny:

Wiedza zastana na temat świata wymaga sceptycznego i krytycznego namysłu

Wiedza jest uwarunkowana historycznie i kulturowo

Wiedza ma charakter społeczny: powstaje i jest podtrzymywana w ramach społecznych interakcji i uzgodnień

Rzeczywistość jest społecznie konstruowana

„Ja” jest społecznie konstruowane

Kultura determinuje sposób widzenia świata

Język nie odzwierciedla rzeczywistości, język tworzy rzeczywistość

Kiedy komunikujemy się, tworzymy jednocześnie pewną rzeczywistość

4 sesje tygodniowo

Każda sesja: 2,5 godziny:

75 minut: w galerii z przewodnikiem (opis przedstawionej historii, pomoc w rozumieniu obrazu, użyta technika –
dyskusja/interakcja

20 minut: szkicowanie w galerii

25 minut: inne pomieszczenie w galerii, tworzenie sztuki

30 minut: inne pomieszczenie w galerii, dyskusja nad wytworami uczestników programu (temat, inspiracja,
komentarze)

Uczestnicy: 25 – 60 lat

Kryteria doboru do grupy:

Przebyte zaburzenia psychotyczne

Zainteresowanie sztuką

Płynność językowa

Umiejętność refleksji nad własnym doświadczeniem

Tolerancja wymogów projektu

Po każdej sesji w galerii: ocena narracji (35-90 min)

Powstały modyfikacje narracji dominującej

Nie powstała alternatywna narracja grupowa (psychoza rzadko pojawiała się w rozmowach)

Czynniki ważne w rehabilitacji:

Stanie się ważną osobą

Empatia (Marcantonio Franceschini „Anioł Stróż”)

Włączanie

Poczucie wspólnoty

Zdrowienie i dobrostan

Osiągnięcia

Rozproszenie uwagi

Włączenie społeczne

Tworzenie więzi

Dyskusja

Alternatywna, poważana społecznie tożsamość

Psychoedukacja:

programy interwencji rodzinnych możemy określić jako psychoedukację, ponieważ zawierają one zarówno
materiały dydaktyczne o schizofrenii dla chorych i ich rodzin, jak i…

terapeutyczne strategie zaprojektowane w celu poprawy radzenia sobie ze stresem przez wszystkich członków
rodzin, poprzez…

wzmacnianie komunikacji i poprawę zdolności…

rozwiązywania problemów.

Psychoedukacja w schizofrenii

Nie ma psychoedukacji bez psychoedukacji pacjenta i psychoedukacji rodziny

Rodzina: naturalny system wsparcia chorych na schizofrenię, będący źródłem zaangażowania w walkę z
chorobą i zainteresowania chorymi – niemożliwy zwykle do skutecznego zastąpienia innym systemem

Psychoedukacja: proces działający w układzie: „chory-jego rodzina-jego terapeuta”

Informacje wynikające z tego układu mogą być transferowane na inne układy dotyczące innych chorych

Proces ciągły, zmienny

Trzy cele psychoedukacji osób z pierwszą manifestacją schizofrenii:

Włączenie przez pacjenta doświadczeń chorobowych do jego widzenia świata

Rozwój subiektywnych i obiektywnych sposobów uzyskiwania kontroli nad psychozą i jej skutkami

Ochrona „obrazu samego siebie” przed zagrożeniami (związanymi z psychozą) w zakresie ról społecznych,
związków międzyludzkich i planów na przyszłość

Poprawa wiedzy pacjentów i ich rodzin na temat choroby i jej terapii

Redukcja negatywnych objawów schizofrenii

Poprawa funkcjonowania interpersonalnego chorych

Zmniejszenie ryzyka nawrotu

Skrócenie czasu hospitalizacji psychiatrycznej

Poprawa rokowania (nie tylko pacjentów, ale również „rokowania” rodziny)

Zaangażowanie pacjentów i ich rodzin

Czas stosowania psychoedukacji – im dłuższy, tym lepsze efekty

Dwa główne „style zdrowienia”:

Integracja – włączanie przeżyć psychotycznych we własną historię życia

Izolacja – izolowanie przeżyć psychotycznych od reszty swoich „normalnych” doświadczeń
Wczesny okres schizofrenii: lepsze rokowanie u osób o integracyjnym stylu zdrowienia; osoby o izolacyjnym
stylu zdrowienia nie korzystają z oferowanych im usług terapeutycznych (gorsze rokowanie).

Późniejszy okres psychozy: tendencja do izolowania przeżyć psychotycznych, gorsze rokowanie.

Psychoedukacja nawet w przewlekłej fazie schizofrenii pozwala na zmianę „stylu zdrowienia”

Psychoedukacja rodzin: najważniejsza we wczesnych stadiach schizofrenii – reakcje na chorobę psychiczną
dziecka:

Paraliżujący lęk

Całkowite zaprzeczenie

Próby „poza-psychiatrycznych” wyjaśnień: zakochanie się, narkotyki, narkotyki które ktoś podsypał, nadmiar
nauki, złe wpływy środowiska

Te informacje świadczą o tym, że rodzina szuka pomocy

Proces psychoedukacji:

Powinien rozpocząć się już w okresie „poszukiwania pomocy” – w okresie prodromalnym schizofrenii

Kontynuowany zarówno w okresie zaostrzeń, jak i remisji

Przedstawianie zalet i wad różnych opcji rozwiązywania problemów chorego, w oparciu o jego dotychczasowe
doświadczenia (+innych chorych i ich rodzin)

Metoda: „ważenie” zalet i wad różnych rozwiązań (punkt widzenia chorego oraz punkt widzenia jego rodziny)

„Negocjacja”

„Trudne pytania” na temat schizofrenii:

Czy psychoza to to samo co schizofrenia?

Kiedy zwykle zaczyna się psychoza?

Czy schizofrenia jest dziedziczna?

Co poza genami powoduje zachorowanie na schizofrenię?

Tematyka zajęć wg programu Prelapse

1. Dlaczego będziemy się spotykać?

2. Czym jest psychoza, jakie są jej objawy?

3. Dlaczego chorujesz? Jak teoria podatności na stres wyjaśnia objawy psychozy?

4. Jak działają leki antypsychotyczne?

5. Jakie są objawy uboczne po lekach antypsychotycznych?

6. Co działa w terapii psychozy poza lekami?

7. Jak zapobiegać nawrotom psychozy?

8. Dlaczego będziemy się spotykać dalej?

Problemy psychoedukacji nastawionej na poprawę współpracy:

Chory nie wierzy, że ma psychozę

Lęk przed przewlekłą chorobą, „być może do końca życia”

Lęk przed stygmatyzacją związaną z przyjmowanymi lekami

Objawy uboczne po lekach antypsychotycznych i związane z tym obawy

Przekonanie o tym, że „leki nie działają”

„Poczucie całkowitego wyzdrowienia”

Skargi na skomplikowaną terapięi

Psychoedukacja nastawiona na współpracę:

Wpływ braku współpracy na znaczące ryzyko nawrotów schizofrenii

Niesystematyczne przyjmowanie leków antypsychotycznych u osób ze schizofrenią (60% populacji, waha się od
29 do 90%)

Gdy uwzględniamy tylko pojedyncze przyczyny nawrotów schizofrenii: brak współpracy najważniejszym
czynnikiem ryzyka nawrotu

O braku współpracy możemy mówić tylko, gdy: lek jest dla danego pacjenta skuteczny, nie powoduje objawów
ubocznych, terapia tym lekiem dostosowana jest do potrzeb pacjenta

Czynniki wpływające negatywnie na poziom współpracy:

Wysoki poziom objawów wytwórczych

Brak wglądu

Utrwalone objawy ubytkowe

Deficyty poznawcze

Nadużywanie substancji psychoaktywnych

Objawy uboczne po lekach antypsychotycznych

Młody wiek chorych

Płeć męska

Niski poziom wglądu

Wysoki poziom objawów niepsychotycznych

Psychoedukacja jako element zapobiegania nawrotom schizofrenii:

50% pacjentów demonstruje zwiastuny nawrotu na miesiąc przed nim

66% pacjentów demonstruje zwiastuny nawrotu na dwa tygodnie przed nim

Wczesna interwencja w oparciu o detekcję objawów zwiastunowych redukuje ryzyko nawrotu do 12-23% w
ciągu pierwszych 2 lat

Zwiastuny nawrotu są specyficzne dla specyficznych pacjentów – „autograf nawrotu psychozy”

Standaryzowane narzędzia, np. Early Signs Scale

Kategorie:

A-lęk

N-depresja

D-odhamowanie

IP-wczesna psychoza

Ułożenie indywidualnego planu prewencji

Sposób powiadamiania o zbliżającym się nawrocie, inicjowanie technik radzenia sobie ze stresem, ustalenie
oddziaływań farmakologicznych, radzenie sobie w sytuacji zagrożenia nawrotem

Każda sesja jest wspólnym rozwiązywaniem pewnego problemu

Schemat:

Definiowanie problemu

Zbieranie opcji rozwiązań

Ocena opcji rozwiązań

Wybór najlepszego rozwiązania

Planowanie realizacji tego rozwiązania

Wykonanie

Ocena wykonania

Tematyka: nie powielanie schematu, ale dostosowywanie się do potrzeb uczestników i dopiero po rozwiązaniu
aktualnego problemu powrót do wcześniej założonego harmonogramu

Znaczące zróżnicowanie aktualnych możliwości uczestników

Ograniczenia efektywności psychoedukacji:

Wiedza nie zawsze przekłada się na jej stosowanie w życiu codziennym

Porównanie prac z ostatnich lat: wskazuje na znaczącą skuteczność psychoedukacji jako metody leczenia
schizofrenii, szczególnie w zakresie zapobiegania nawrotom schizofrenii

Psychoedukacja jest, zgodnie z najnowszymi standardami terapii, niezbędnym elementem leczenia schizofrenii

Modele ukierunkowujące rehabilitację

Model daje teoretyczny układ odniesienia do określonego zagadnienia czy problemu

Pozwala na sformułowanie sprawdzalnych hipotez o wyniku interwencji

Jeśli owe hipotezy nie zostaną potwierdzone – trzeba zmienić model i wynikające z niego postępowanie

Model daje pewność, że interwencja jest jasna i dokładnie przemyślana, ma sprecyzowany cel i oczekiwany
wynik, jest zgodna z innymi interwencjami podjętymi na rzecz danej osoby

Modele ukierunkowujące rehabilitację

Model „medyczny”, czyli dążenie do wyleczenia

Zakłada, że zaobserwowanie zespołu objawów pozwala postawić diagnozę, diagnoza zaś implikuje określoną
interwencję, której celem jest wyleczenie.

Szkodliwe konsekwencje w psychologii klinicznej:

Z modelu wynika, że mamy do czynienia z jakimś defektem (fizycznym?) – koncentracja wyłącznie na fizycznym
aspekcie choroby (pomijane środowisko społeczne, czynniki psychologiczne, m.in. samoocena)

Implikuje, że należy oczekiwać wyleczenia – jest to jedyny pożądany wynik (należy położyć nacisk na radzenie
sobie, nie zaś wyleczenie, i na poprawę funkcjonowania „małymi kroczkami”)

Nie bierze pod uwagę tego, że poziom funkcjonowania jednostki będzie zmienny

Implikuje, że mamy do czynienia z chorym, który musi zrezygnować ze swoich normalnych ról i biernie poddać
się leczeniu (vs. nacisk na aktywne partnerstwo w pracy nad poprawą funkcjonowania lub utrzymaniem się na
tym samym poziomie)

Dobre strony modelu „medycznego”

Postawienie rozpoznania może przynosić ulgę (ALE etykieta diagnostyczna może powodować stygmatyzację i
stereotypizację człowieka)

Model inwalidztwa:

Klient placówki rehabilitacyjnej: osoba niepełnosprawna,

Gdy inwalidztwo jest trwałe, aby je skompensować, dąży się do modyfikacji lub dostosowania środowiska:

Deficyty pierwotne – wewnętrzne, bezpośrednio wynikające z choroby

Deficyty wtórne – nie będące właściwością samej „choroby”, lecz rezultatem reakcji osób znaczących
(profesjonaliści, rodzina, osoby publiczne) na „chorobę” jednostki

Ograniczenia trzeciego rzędu – zewnętrzne, do pewnego stopnia niezależne od „choroby”

Użyteczny, zmusza do dostrzegania czegoś więcej niż tylko objawów „choroby”

Uwzględnia reakcję jednostki, innych ludzi i społeczeństwa na te objawy

Interwencja przebiega w szerszym środowisku społecznym

Model daje się zastosować w stosunku do pacjentów żyjących w dowolnym środowisku

Wing: rozróżnienie między deficytami a ograniczeniami

Deficyty jednostki nie muszą prowadzić do ograniczeń

Model umiejętności:

Cel: wyposażenie pacjenta w umiejętności fizyczne, intelektualne i emocjonalne potrzebne do życia, uczenia się
i pracy w społeczności przy możliwie jak najmniejszym wsparciu instytucji (osób) zawodowo zajmujących się
pomaganiem

Cel osiągany przez rozwój umiejętności pacjenta, a nie przez remisję objawów

Miara realizacji – zmiana zachowania pacjenta, nie zaś psychodynamiczny wgląd

Jeśli można nauczyć pacjentów niezbędnych umiejętności, będą w stanie żyć w społeczności

Trójstopniowy proces rozwoju umiejętności:

Określenie braków umiejętności, uniemożliwiających pacjentowi skuteczne funkcjonowanie w środowisku

Dokonanie dla każdej umiejętności oceny obecnego i pożądanego poziomu funkcjonowania pacjenta

Podjęcie interwencji zmierzającej do usunięcia rozbieżności między obecnym a pożądanym poziomem
umiejętności poprzez:

Podzielenie każdej umiejętności na małe etapy

Uczenie pacjenta owej umiejętności

Umożliwienie mu wykonania każdego etapu w odpowiednich warunkach środowiskowych

Udzielenie informacji zwrotnych i zróżnicowanych wzmocnień w zależności od poziomu wykonania owej
umiejętności

Rozwojowi umiejętności pacjenta powinien towarzyszyć rozwój zasobów środowiskowych

Pomaga się klientowi określić cel, który pragnie osiągnąć – sam decyduje, do czego chce dążyć

Ustala się rodzaj wsparcia oraz określa podstawowe umiejętności potrzebne do osiągnięcia owego celu

Model uwzględnia funkcjonowanie w wielu różnych zakresach, pozwala na zindywidualizowane traktowanie
pacjenta, posługuje się bardzo praktycznymi środkami dla realizacji postawionych celów

Model potrzeb:

Ukryte założenie dotyczące procesu: „jeśli uzyska się informacje o funkcjonowaniu pacjenta w różnych
obszarach życia, to personel medyczny będzie mógł określić jego potrzeby i opracować na tej podstawie
odpowiedni, zindywidualizowany plan rehabilitacji, pozwalający na zaspokojenie stwierdzonych potrzeb”

Nie możemy przyjąć, że wiemy, jaka jest hierarchia potrzeb pacjenta

Trudności z definiowaniem i pomiarem potrzeb

Zmusza do myślenia o konkretnej jednostce, do twórczego wymyślania sposobów realizacji jej potrzeb

Myślenie w kategoriach całego życia jednostki

Uwzględnia punkt widzenia pacjenta i jakość jego życia

Model ról społecznych:

Role, jakie człowiek pełni, dają mu poczucie własnej wartości

Poprawa funkcjonowania i utrzymanie się w rolach społecznych

Role zawodowe i role rodzinne

Ciągłe ocenianie, czy pacjent jest zdolny pełnić każdą ze swych ról w każdym aspekcie oraz odpowiednie
zwiększanie lub zmniejszanie wsparcia

Rola chorego? (myślenie o kimś jako o chorym psychicznie – narzucanie mu roli chorego)

Oczekiwania społeczne związane z rolą chorego:

Zwolnienie z normalnych obowiązków społecznych (w stopniu odpowiednim do rodzaju i głębokości choroby)

Nie oczekuje się, że ktoś zdecyduje się wyzdrowieć lub „pozbiera się” dzięki silnej woli

Chorowanie jest społecznie niepożądane, a więc istnieje zobowiązanie, aby chcieć powrotu do zdrowia

Istnieje zobowiązanie do poszukiwania pomocy osoby kompetentnej po to, by wyzdrowieć, oraz do
współdziałania w procesie zdrowienia

Koncepcje ukierunkowujące rehabilitację

Dezinstytucjonalizacja:

Fakt

Proces – zmiana społeczna, zorganizowanie służb alternatywnych; opieka szpitalna powinna ograniczyć się

głównie do pacjentów w ostrym stanie

Koncepcja teoretyczna – wywodzi się z antypsychiatrii lat 50. i 60. , gdy chorych psychicznie spostrzegano jako
ofiary (nie jest reakcją na wyniki prac badawczych); uważana za jedyną humanitarną reakcję na tłok pacujący w
szpitalach psychiatrycznych

Argumenty socjologiczne: negatywne skutki długotrwałego pobytu w szpitalu, np. „nerwica instytucyjna” – apatia,
brak inicjatywy, utrata zainteresowań; „instytucja totalna” – indywidualne potrzeby nie są zaspokajane, ludzi
traktuje się en bloc

Względy finansowe – opieka środowiskowa tańsza

Postęp lecznictwa – wprowadzenie m.in. terapii pracą, terapii behawioralnej, społeczności terapeutycznych etc.

Wpływ regulacji prawnych – ustawa o ochronie zdrowia psychicznego: psychiatryczna opieka środowiskowa:
najbardziej skuteczna i humanitarna forma opieki w przypadku większości chorych psychicznie

Humanitarne cele, zaczęła się od nadziei i optymizmu

Opiera się na licznych założeniach, nie zaś na wynikach badań naukowych

Opieka środowiskowa:

Rehabilitacja nie jest tym samym co opieka środowiskowa

Opieka środowiskowa jest prawem

Opieka pozaszpitalna

Opieka świadczona przez środowisko społeczne (od XIII w., Geel, Belgia – osoby przewlekle chore umieszczane
w rodzinach zastępczych, którym pomaga pielęgniarka)

Opieka w społecznościach: domy grupowe, hostele, ośrodki dzienne, społeczności terapeutyczne

Normalizacja:

Posługiwanie się społecznie akceptowanymi sposobami po to, aby umożliwić ludziom prowadzenie życia
cenionego społecznie

„normalizacja” – termin niezręczny

Zasadę normalizacji można stosować wobec każdej osoby lub grupy, którą zdewaluowano

Cel: zwiększenie wartości roli społecznej przypisanej ludziom zagrożonym dewaluacją społeczną

Zasada ta stała się częścią potocznego myślenia

Gdy stosowana w sposób naiwny, ma kilka wad

Zaspokajanie potrzeb pacjenta jest sprawą najważniejszą, chociaż chciałoby się zaspokajać te potrzeby w
sposób możliwie wysoko ceniony społecznie

Problem subiektywnej jakości życia w badaniach nad skutecznością terapii w schizofrenii

Subiektywna jakość życia

„Jakość życia jest kolejną filozofią napędzającą wsparcie i rehabilitację. Schizofrenia może uczynić wiele
zniszczeń w funkcjonowaniu człowieka. Na przykład, wydaje mi się, że higiena osobista wymaga wiele
wysiłku, ponieważ nie sprawia mi już radości branie prysznica. Nie lubię już, jak inni, myć zębów. Nie mogę
już czytać. Czytanie jest jedną z rzeczy, jakie zabrała mi schizofrenia. Prawdopodobnie nie wrócę więc do
szkoły i nie rozpocznę kariery zawodowej. Wiele osób, które przeszły schizofrenię stworzyły sobie niszę,
która nie zakłada funkcjonowania w konkretnym środowisku. To inne życie, nieangażujące dużej ilości

pieniędzy, niecenione zbyt wysoko przez innych ludzi, ale jakość życia nadal może być zadowalająca.
Jakość życia to doświadczenie subiektywne i jest na ten temat mnóstwo literatury. Odzyskiwanie zdrowia,
według mnie, to sposób mierzenia jakości życia. (…) Zdrowienie to bardzo poruszająca filozofia
zakładająca pytanie pacjenta, co ono dla niego znaczy. Pacjent może nie docenić wartości leków w
kontrolowaniu psychozy, ale prawdopodobnie zidentyfikuje problemy spowodowane przez chorobę, np.
izolację społeczną, biedę, brak życia seksualnego, bezrobocie i zmierzy swoje zdrowienie tym, co jest dla
niego ważne.”

Subiektywna jakość życia

Browne i wsp.: „Celem rehabilitacji psychiatrycznej jest umożliwienie chorym osiągnięcia najwyższej możliwej
jakości życia poprzez dostarczenie im fizycznych, emocjonalnych, społecznych i intelektualnych umiejętności
potrzebnych do życia w społeczeństwie”.

Wzmocnienie dobrostanu jest podstawowym celem rehabilitacji psychospołecznej

ALE: w literaturze programy rehabilitacyjne są przede wszystkim oceniane ze względu na ich wpływ na
psychopatologię, poziom funkcjonowania i poziom rehospitalizacji

WHO: definicja jakości życia: „Jakość życia to spostrzeganie przez osobę własnej sytuacji życiowej w kontekście
kultury, w jakiej żyje, swojego systemu wartości oraz w związku ze swoimi celami, oczekiwaniami, normami i
zainteresowaniami”.

Bracke: badania z udziałem 106 pacjentów dziennego oddziału rehabilitacji psychospołecznej (rehabilitacja
zawodowa, wielodyscyplinarne porady indywidualne i grupowe)

Badani wypełniali kwestionariusze na początku, po 1 i po 3 miesiącach

Dobrostan mierzono różnymi metodami, uwzględniono: skargi na objawy choroby, satysfakcję z życia,
zadowolenie z usług, samoocenę, poczucie kontroli, poczucie mocy, radości i entuzjazmu; pytano pacjentów o
społeczne wsparcie i inne relacje w ramach ośrodków leczenia i poza nimi

Uczestnicy tych badań doświadczyli wzrostu poczucia dobrostanu w ciągu pierwszych 3 miesięcy rehabilitacji

W ciągu pierwszego miesiąca nastąpiła redukcja skarg na objawy choroby i wzrosła samoocena (o ¼ odchylenia
standardowego)

Bracke:

Po 3 miesiącach nastąpiła znaczna redukcja skarg i podobny wzrost samooceny i poczucia radości

Poczucie kontroli pacjentów stało się mniej zewnętrzne

Podobny wzrost obserwowano w kwestionariuszach dotyczących zadowolenia z usług, wewnętrznego wsparcia
emocjonalnego i instrumentalnego oraz poczucia mocy

Huxley:

Zadowolenie z jakości własnego życia, pomimo istnienia różnic między pacjentami będącymi w różnych fazach
choroby, cechuje się swoistą „odpornością” na wpływy środowiska

Pomimo deklarowanych sukcesów w pracy zawodowej, zwiększeniu materialnych zasobów i ilości kontaktów
społecznych, w ciągu 2-letniej obserwacji pacjentów nie byli oni ani mniej, ani bardziej zadowoleni ze swojego
życia

Dazord i wsp.: wyraźny związek wstępnych umiejętności pacjentów z jakością życia mierzoną 3 miesiące po
przyjęciu do oddziału; korelacja taka dotyczy tylko jakości życia po 3 miesiącach

U tych pacjentów, którzy posiadali sprzyjające wstępne umiejętności umożliwiające im wykonywanie zadań, 3
miesiące później zauważono lepszą jakość życia niż u innych pacjentów – ci pacjenci więcej skorzystali z terapii

Bardziej jednoznaczne wyniki badań jakości życia: autorzy korzystający z kwestionariuszy do oceny tzw.
obiektywnej jakości życia (Skala Jakości Życia Heinrischa – skala mierząca jakość życia, choć w istocie mierzy
przede wszystkim nasilenie syndromu deficytu u chorych na schizofrenię.

Brekke: Podczas udziału w programach rehabilitacyjnych (w tym w treningu umiejętności społecznych),
pojawiają się zmiany w samoocenie i zadowoleniu z życia uczestników

Zmiany te mogą być związane z równoległymi zmianami w sposobie funkcjonowania społecznego, zmianami
psychopatologicznymi, poznawczymi, a także mogą być związane z niespecyficznymi czynnikami środowiska
takimi, jak np. uwaga poświęcona pacjentom ze strony entuzjastycznie nastawionego personelu

To czynniki niespecyficzne, związane z relacjami z innymi ludźmi mają podstawowe znaczenie w podnoszeniu
jakości życia chorych na schizofrenię

Stosowana technika nie jest głównym, czy jedynym determinantem powodzenia w terapii, szczególnie jeśli
myślimy o subiektywnych odczuciach osób chorych

Ocena efektów zastosowania „Treningu radzenia sobie z objawami choroby”

Trening stosowany w rehabilitacji pacjentów chorych na schizofrenię

Nasilenia objawów są funkcją liczby i nasilenia stresujących wydarzeń w życiu pacjenta, jego umiejętności
radzenia sobie, a także liczby i rodzaju wsparcia społecznego i opieki profesjonalistów

Aby najskuteczniej radzić sobie z chorobą, do podstawowego leczenia farmakologicznego, należy dołączyć
adekwatne środki zapobiegania stresom i techniki redukowania skutków stresujących wydarzeń

Trening radzenia sobie z objawami choroby – cel: nauczenie osób przewlekle psychicznie chorych zapobiegania
objawom choroby lub minimalizowania ich nasilenia

Można to osiągnąć poprzez nauczenie się, jak rozpoznawać objawy przepowiadające lub sygnały nawrotu

Trening – pomoc w uzyskaniu większej samodzielności przez nauczenie się, jak:

Rozpoznawać sygnały ostrzegające przed nawrotem choroby i prowadzić stałą obserwację tych objawów

Uzyskiwać pomoc od pracowników opieki zdrowotnej i swoich bliskich w okresie pogorszenia samopoczucia i

funkcjonowania

Rozpoznawać objawy przewlekłe, które utrzymują się mimo leczenia i profilaktyki, obserwować systematycznie
te objawy i stosować metody zapobiegające ich negatywnemu wpływowi na codzienne życie

Zrozumieć niebezpieczeństwa związane z przyjmowaniem narkotyków i alkoholu oraz nauczyć się odmawiać
przyjmowania tych środków

Liberman i Fuller: umiejętności zdobyte przez pacjentów podczas treningów są wykorzystywane w realnych
sytuacjach życiowych, pomagają w leczeniu własnej choroby, radzeniu sobie w trudnych sytuacjach związanych
z chorobą

Wzrost tych umiejętności w grupie korzystającej z treningu był znacznie wyższy niż w grupie terapii zajęciowej

Nabyte umiejętności są nietrwałe, jeśli chorzy nie otrzymują wsparcia społecznego

Potwierdzono pozytywny wpływ stosowania edukacyjnych treningów behawioralnych zarówno na wiedzę,
umiejętności, jak i stan psychiczny pacjentów

Zaburzenia myślenia u pacjentów: kłopoty z koncentracją uwagi oraz trudności w tworzeniu pojęć – może to
prowadzić do nieadekwatnego spostrzegania rzeczywistości, rozumienia zależności rządzących nią, do
trudności w rozwiązywaniu problemów interpersonalnych

Obraz kliniczny schizofrenii, szczególnie objawy ubytkowe (wycofanie się społeczne, bierność, apatia) wpływa
na umiejętność myślenia problemowego

Najskuteczniejsza forma pracy: metody treningowe zorientowane na rozwiązywanie konkretnych aktualnych
problemów interpersonalnych i społecznych

Treningi umiejętności społecznych: możliwość zrozumienia wielu sytuacji społecznych i wytworzenia w sobie
nowych wzorów zachowań

Sawicka: po udziale w 4-miesięcznym treningu:

Wzrost umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych i emocjonalnych

Wzrost przewidywania następstw swoich działań

Poprawa myślenia przyczynowo – skutkowego

Poprawa myślenia alternatywnego

Należy położyć szczególny nacisk na definiowanie problemu w kategoriach celu i przeszkody

Psychicznie przewlekle chorzy twierdzą, że najwięcej problemów w życiu codziennym mają z proszeniem
bliskich o pomoc, np. w sytuacji zbliżającego się nawrotu psychozy oraz wizyty u lekarza

Największe trudności pacjentów:

Odróżnienie objawów zwiastunowych od zaburzeń stale utrzymujących się oraz od polekowych objawów
ubocznych

Wyodrębnienie celu i przeszkody w sytuacji problemowej, choć niejednokrotnie podają prawidłowe rozwiązania
problemu

Szczególne znaczenie: stan kliniczny w okresie uczestnictwa w treningu oraz poziom krytycyzmu i motywacji

W czasie jednego cyklu, pacjenci uczą się nazywać, klasyfikować i rozpoznawać objawy oraz etapy choroby,
jakie zauważają u siebie

Ale celem treningów nie jest nauczenie pacjentów fachowych nazw objawów, ale uświadomienie im, co jest
objawem choroby, a co nim nie jest

Najistotniejsza umiejętność: odpowiednia wrażliwość i sposoby reagowania na zmiany własnego stanu
psychicznego, tj. odróżnianie stanów niepokojących, zwiastujących nawrót choroby, od codziennych zmian
nastroju i objawów stale utrzymujących się

Ułatwia współpracę pacjentów z lekarzami/psychologami w procesie leczenia

Ogranicza liczbę i czas hospitalizacji

Wydłuża okres przebywania w środowisku

Szczególnie cenna forma zajęć grupowych – pacjenci są dla siebie „zwierciadłem” – słysząc, jakie inni mają
objawy, uświadamiają sobie, że doznają podobnych

Szansa skutecznej konfrontacji

Poprawa komunikacji między chorym a jego bliskimi – pacjent może lepiej i bez zbędnych emocji opisać swoje
samopoczucie, co zmniejsza ilość nieporozumień w rodzinie

Ograniczenia:

Trening lepiej sprawdza się w grupie osób dłużej chorujących, obciążonych dłuższymi pobytami w szpitalach
psychiatrycznych, często przewlekle psychotycznych

Każdy uczestnik treningów powinien mieć swój indywidualny program rehabilitacji dostosowany do jego potrzeb,
możliwości i deficytów – mniejsza integracja w grupie, mniejsze możliwości poznania się wzajemnego i
wspólnego spędzania wolnego czasu

Zaleca się łączyć treningi behawioralne z innymi formami oddziaływań: psychoterapia grupowa, muzykoterapia,
terapia zajęciowa, rekreacja

Uczenie pacjentów radzenia sobie z objawami choroby wpływa na wyższy poziom ich wiadomości i umiejętności
w zakresie rozpoznawania u siebie wczesnych objawów psychotycznych niż uczestnictwo w grupie bez zajęć
szkoleniowych

Uczenie pacjentów radzenia sobie z objawami choroby metodą treningów behawioralnych w grupie przewlekle
chorych z rozpoznaniem schizofrenii jest znacznie skuteczniejsze niż ich uczestnictwo w grupie dyskusyjnej

Wskaźniki nabywania i utrzymywania wiadomości i umiejętności pacjentów ujemnie korelują z nasileniem
objawów psychopatologicznych

Nabywanie kompetencji społecznych przez osoby przewlekle chore na schizofrenię – analiza w
paradygmacie poznawczo – behawioralnym

Kompetencje osobiste człowieka:

Wyrażane za pomocą umiejętności społecznych

Wyznaczają zachowanie w sytuacjach interpersonalnych

Cele tych zachowań:

Realizacja wartości osobistych

Rozwój

Obrona obrazu własnej osoby

Samoakceptacja

Im więcej sukcesów doświadcza człowiek, tym większe ma poczucie kompetencji

Sukcesy w efektywnym wykorzystywaniu umiejętności społecznych:

Dostosowywanie się do norm społecznych

Aktywne i konstruktywne uczestniczenie w życiu społecznym

Problem kompetencji społecznych chorych na schizofrenię:

Symptomatologia przebiegu choroby

Deficyty w sferze poznawczej

Umiejętności społeczne chorego

Strategie radzenia sobie

Umiejętność asertywnych zachowań

Skuteczność Treningów Umiejętności Społecznych:

Uczenie pacjentów dostrzegania kluczowych informacji społecznych

Rozwiązywanie problemów interpersonalnych

Metody treningów najskuteczniejsze wtedy, gdy mają na celu zmianę sposobu myślenia o problemie w
kategoriach celu i przeszkody

Zastosowanie samego tylko modelu rozwiązywania problemów przynosi największe korzyści w radzeniu sobie w
różnych sytuacjach społecznych

Specyficzne metody pracy: samoinstruowanie (podczas rozwiązywania trudnych zadań), procedura głośnego
myślenia, ćwiczenie umiejętności koncentrowania się na złożonej czynności (pomimo emitowanych bodźców
zakłócających)

Deficyty uwagi – podczas uczestniczenia w złożonych, a często stresujących interakcjach społecznych w
realnym życiu

Dysfunkcje pamięci – podczas zajęć treningowych proponujemy konkretne mnemotechniki (sporządzanie list,
używanie kolorowych plansz)

Trenowanie nabywania, organizowania i przetwarzania informacji związanych z różnymi sytuacjami

interpersonalnymi – istotna poprawa rozumienia złożonych sytuacji społecznych

Poprawa rozumienia redukuje lęk społeczny oraz przyczynia się do lepszego funkcjonowania interpersonalnego

Udział w treningach umiejętności społecznych: poszerza umiejętności wykorzystywania werbalnych i
niewerbalnych elementów kontaktu

Trening prowadzenia rozmowy

Poprawa umiejętności reagowania na cudze pretensje w sytuacjach konfliktowych

Zwiększa się plastyczność zachowań w sytuacjach nieprzewidzianych lub nowych

Liberman: polepszenie funkcjonowania społecznego zależy w dużej mierze od zredukowania lęku społecznego,
blokującego możliwość wykorzystania posiadanych lub nabytych w toku rehabilitacji umiejętności reagowania –
zmniejszeniu napięcia służą systematyczne ćwiczenia i modelowanie zachowań

Przegląd badań dotyczących skuteczności Treningu Umiejętności Społecznych:

Stosowanie treningów umożliwia nauczenie różnorodnych instrumentalnych umiejętności społecznych

Przenoszenie tych umiejętności poza sytuacje treningowe i szpitalne jest uzależnione od stopnia złożoności
sytuacji społecznych

Im bardziej złożona sytuacja, tym większa trudność z poradzeniem sobie z nią

Pacjenci z dużą liczbą i natężeniem objawów wytwórczych trudniej lub nawet wcale nie przyswajają sobie
nowych umiejętności społecznych uczonych na treningach

Udział w treningach wpływa na wyraźne zmniejszenie lęków społecznych

Trwałość nabytych umiejętności społecznych zależy od czasu trwania treningów

Trening Umiejętności Społecznych

Zasady:

Niezbędne minimum: 2-3 miesięczny okres trenowania

Sesje odbywają się przynajmniej dwa razy w tygodniu

Optymalny dla zachowania umiejętności społecznych: przebieg zajęć do dwunastu miesięcy, jednocześnie
skojarzony ze skrupulatnym przestrzeganiem zaleceń lekarskich

Ważny element skuteczności treningów: odpowiednie przemodelowanie środowiska, do którego wraca pacjent

Trening Umiejętności Społecznych

Zmiany w jakości życia:

Ocena skuteczności treningów może także uwzględniać subiektywne odczucia chorych związane ze zmianami w
ich życiu

Stark: ocena skuteczności treningu po 7-u latach od jego zakończenia

Chorzy istotnie rzadziej niż przed treningiem trafiają do szpitala

Zmiana w stylu rozwiązywania problemów osobistych

Przeżywanie w związku z w/w większych sukcesów w życiu społecznym

Deklarowana przez pacjentów satysfakcja z aktualnego przebiegu choroby oraz zadowolenie ze swojego życia

Pozytywna ocena jakości życia: poczucie odpowiedzialności za własne życie & wzrost własnych możliwości w

życiu społecznym

Po zakończeniu cyklu treningowego poziom jakości życia (QLS) wzrósł o 46%

Relacje interpersonalne: 35%

Funkcjonowanie w rolach społecznych: 30%

Struktury intrapsychiczne: 29%

Aktywność: 6%

Natężenie objawów pozytywnych uległo pewnemu, niewielkiemu, spadkowi po zakończeniu treningu (przy
jednoczesnym zachowanym poziomie dawkowania leków)

Cormier: pacjenci chorzy na schizofrenię wykazują się zaskakująco pozytywnymi ocenami własnego życia;
zadowolenie to często nie spełnia podstawowych wymogów ogólnie przyjętych zasad „normalności”

Obrony psychologiczne pozwalają unikać konfrontacji z głównymi wyzwaniami życia, chronić samych siebie
przed stresorami i podstawowymi troskami życiowymi lub złymi doświadczeniami

Mechanizmy obronne, takie jak wycofanie, a nawet urojenia

Sama przerwa w chorowaniu jest potrzebna, by pozytywniej oceniać jakość życia, a długość remisji jest wprost
proporcjonalna do poziomu tego zadowolenia

Treningi umiejętności społecznych a umiejętność rozwiązywania problemów

Większa skuteczność tworzonych rozwiązań

Uwzględnianie wewnętrznych stanów bohaterów zdarzeń oraz posługiwanie się w rozwiązaniach nie tylko
przedmiotami, ale także innymi ludźmi

Nieumiejętność przyjmowania perspektywy innych ludzi i pomijanie ich – podlegają pozytywnym modyfikacjom
pod wpływem oddziaływań rehabilitacyjnych

Nieuwzględnianie czasu w tworzonych rozwiązaniach - jedyne kryterium, które nie uległo zmianom istotnym
statystycznie

Poprzez wzmacnianie odporności na stres, nabywanie umiejętności samokontroli oraz kształtowanie
umiejętności skutecznego funkcjonowania interpersonalnego pacjenci uczą się zachowań prozdrowotnych

Treningi w sposób pośredni przyczyniają się do ustabilizowania objawów chorobowych na takim poziomie, który
umożliwia samodzielne życie

Aktywność nie jest związana z uzyskiwanymi rezultatami w rozwiązywaniu problemów społecznych

Mechanizm decydujący: modelowanie własnych zachowań i postaw

Modelowanie: podstawowy sposób społecznego uczenia się, szczególnie przydatny przy nabywaniu nowych
umiejętności

Istotny element: przeżywanie emocji doświadczanych przez innych

Przejmowanie pozytywnych emocji: wzmocnienie zastępcze, podstawa do antycypowania wzmocnień w
przyszłości, czynnik motywujący do stosowania zaobserwowanych zachowań

Trening umiejętności społecznych a codzienne funkcjonowanie

Cel: kształtowanie zdolności pacjentów do podejmowania działań wyrażających troskę o własną osobę oraz
umiejętności potrzebnych do niezależnego życia

Trening umiejętności społecznych a ocena jakości życia

Brak różnić między grupą treningową a grupą kontrolną

Paradoksalne zjawisko: mimo pozytywnych zmian w poziomie umiejętności społecznych, zmiany w subiektywnie
odbieranej jakości życia pozostają na niezmiennym poziomie

Długi okres negatywnych doświadczeń –> duża dawka pozytywnych wzmocnień (uczestnicy treningu) ->
konfrontacja pacjentów ze światem ludzi zdrowych -> krytyczne oceny własnych dotychczasowych osiągnięć
oraz możliwości

Ochrona poczucia własnej wartości: zniekształcanie orientacji we własnych stanach emocjonalnych (deformacja
niekorzystnych informacji: zmiana znaczenia, przemieszczenie, zaprzeczanie)

Obronność percepcyjna w sytuacjach o silnym negatywnym ładunku emocjonalnym (samooszukiwanie się,
„filtrowanie”)

Specyficzny stosunek chorych na schizofrenię do jakości własnego życia: w miarę chorowania zadowolenie z
jakości życia rośnie

Cuest: u pacjentów chronicznie chorych na schizofrenię:

Większa odporność na oddziaływanie czynników stresujących

Mniejsza podatność na wynikającą z choroby negatywną ocenę siebie (negatywne oceny własnej sytuacji
zawodowej, społecznej czy pełnionych ról rodzinnych)

Często dla pacjentów pobyt w szpitalu jest najważniejszym wskaźnikiem choroby i to właśnie hospitalizacje
stanowią najtrudniejszy element chorowania

Tendencja do odbierania jako zagrażających tych informacji, które mogą negować istniejący porządek rzeczy
(zablokowanie procesu indywiduacji, rozmycie poczucia granic ja-inni; zaburzenie tożsamości, przynależności i
odrębności)

Próba interwencji w otoczeniu zostaje odebrana jako próba zmiany wewnętrznej, na którą brak jest zgody

Chambon: pacjenci chorzy na schizofrenię często dostosowują swoje oczekiwania do swoich możliwości – są w
stanie łatwiej osiągnąć zadowolenie z życia niż osoby zdrowe

Treningi umiejętności społecznych: przygotowują pacjentów do podejmowania większego ryzyka we własnym
życiu, do zaakceptowania nowych doświadczeń i w konsekwencji zmiany swojego dotychczasowego punktu
widzenia

Czynniki te wywołują stres i pozostawiają pacjentów w sytuacji, w której ich poczucie kontroli i zadowolenia
obniża się

Wnioski:

4-miesięczny trening wpływa na wyraźny wzrost umiejętności społecznych w zakresie rozwiązywania problemów
(rozwiązywanie problemów interpersonalnych i emocjonalnych, przewidywanie następstw swoich działań,
myślenie przyczynowo – skutkowe, myślenie alternatywne)

Brak wpływu uczestnictwa w treningach na ocenę jakości własnego życia

Pacjenci aktywnie omawiający analizowane problemy na zajęciach osiągnęli lepsze wyniki po zakończeniu cyklu
treningowego
Choreoterapia:

Choreia (gr.) – taniec i therapeuein (gr.) – leczyć, opiekować się

Leczenie tańcem, forma terapii wykorzystująca ekspresję ruchową

Powstała w latach 40. XX wieku w USA

American Dance Therapy Associacion: terapeutyczne wykorzystanie ruchu jako procesu, poprzez który
wspomagana zostaje emocjonalna i fizyczna integracja

Funkcje: diagnostyczna, profilaktyczna i terapeutyczna

Sokrates: „Dzięki uprawianiu sztuki tanecznej, ciało jest w lepszej formie, a umysł bardziej giętki i swobodny”

Wzajemny wpływ podstawowych elementów choreoterapii:

Muzyka: dźwięk, rytm, metrum, tempo, melodia

Ciało: ruch, ekspresja, energia, płaszczyzny, tempo, przestrzeń, procesy fizjologiczne, receptory czuciowe

Psychika: procesy wewnętrzne, emocje, podświadomość, wyobraźnia, myślenie, pamięć, świadomość

Marian Chace: „taniec jest komunikowaniem się i przez to zaspokaja ludzkie potrzeby”

W trakcie tańca pacjent doznaje relaksacji i stymulacji, co pozwala na ekspresję emocji

W tańcu pacjent doświadcza swego ciała, sposobu oddychania, rozpoznaje obszary napięcia mięśniowego,
blokującego przepływ emocji – odzwierciedla własną strukturę psychiczną

Skuteczna interwencja terapeutyczna: gotowość pacjenta do doświadczania siebie (większe poznanie siebie,
zwiększenie samoświadomości)

Podstawa terapii tańcem: uzewnętrznienie ukrytych uczuć, których nie można wyrazić w sposób werbalny, ale
mogą być wydobyte za pomocą rytmu i symbolicznego działania

Cel choreoterapii: proces a nie produkt

Psychologiczne uczenie pochodzi z procesu ruchu (indywidualnego i grupowego) i jego interpretacji

Koncentracja na kreatywnym aspekcie nieświadomości, stymulacji symbolicznej ekspresji emocji poprzez ruch i
wyobraźnię

Wykorzystując werbalne i niewerbalne informacje, otwieramy ścieżkę nieświadomości – następuje
niespodziewane połączenie między ideami, ruchem i wyobraźnią

Najważniejszy cel terapii: rozpoznanie nieświadomej zawartości (emocji, fantazji, wyobrażeń) i jej ruchowa
integracja ze świadomością pacjenta

Wiele technik pracy:

Ruch autentyczny Mary Whitehouse

Improwizacja Blanch Evan

Teatr tańca

Gimnastyka artystyczna

Aerobik

muzykoterapia

„Leczenie muzyką”

Termin pojawił się w literaturze światowej dopiero około 1950 roku

Forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz
ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka

Muzykoterapia bywa wzbogacana o metody rytmiki (Dalcroze), pracy z instrumentami (Orff), eurytmii, ruchu

rozwijającego (Sherborne), kinezjologii edukacyjnej – oddziaływanie zintensyfikowane i atrakcyjniejsze

Oddziaływanie grupowe:

Bliski kontakt

Wymiana informacji

Powstawanie więzi interpersonalnej

Oddziaływania indywidualne:

Pobudza wrażliwość

Stwarza klimat napięcia emocjonalnego

Uczenie się nowych zachowań, postaw, ról społecznych

Technika projekcyjna – w stwarzane przez muzykę nastroje pacjenci wpisują przeżywane przez siebie emocje
(lęk, niepokój, przygnębienie) i przekazują je w formie obrazów, wspomnień, skojarzeń; projekcji na
warstwę muzyczną ulegają również: wewnętrzne konflikty, niezaspokojone potrzeby etc.

Choreoterapia i muzykoterapia - warsztaty
Odbiorcy: dorośli przejawiający cechy charakterystyczne dla nieprzystosowania społecznego (max. 20 osób)

Czas: 1,5-2h

Zasady: obowiązuje dobrowolność udziału w każdym ćwiczeniu

Terapeuta przypomina pacjentom:

Nie wymyślaj ruchu

Poczekaj na impuls, ruch z twojego wnętrza

Działaj bez przemocy na własnym ciele

Nie rób nic co jest ci obce, ale pozwól sobie na doświadczenie

Nie ma dobrego i złego ruchu

Cele zajęć:

Rozładowanie negatywnych emocji przez ruch i taniec

Doświadczanie własnego ciała

Uświadomienie sobie lokalizacji blokad we własnym ciele – praca z nimi

Dostrzeganie potrzeb innych, empatia, szacunek dla bycia innym

Możliwość doświadczenia bycia w różnych rolach społecznych

Wchodzenie w relacje z innymi ludźmi, doświadczanie różnic w pracy z różnymi osobami

Doświadczanie komunikatów pozawerbalnych, uczenie się tego typu komunikacji

Uczenie się pracy i funkcjonowania w grupie (współodpowiedzialność za osiągnięty cel, poprawa relacji
interpersonalnych)

Rozwijanie wyobraźni, wzbogacanie i rozwijanie ruchów własnego ciała

Uwrażliwienie zmysłowe

Obudzenie całego ciała – uspokajający wpływ muzyki, części ciała „budzą się” pod wpływem muzyki, pod koniec
utworu: swobodny taniec (Grieg „Poranek”)

Powitanie w tańcu z innymi osobami – różne sposoby powitania, każdy wita się z każdym (Abba „Danicing
Queen”)

Prowadzący i prowadzony – w parach, po ćwiczeniach (2 warianty) omówienie – w której roli czułeś się lepiej?
(Billy Holiday „Speak low”)

Akademia dziwnych kroków – każdy pokazuje coś niepowtarzalnego, jest przez chwilę najważniejszy i reszta
musi się mu podporządkować (angażowanie całego ciała) (Jamiroquai „Canned Hat”)

Wygłupy w parach – przemieszczanie się wewnątrz szpaleru, wymyślanie śmiesznych kroków (Murphy,
Banderas „Thank you fall let me to be myself”)

Walczyk w grupie – w kole, trzymając się za ręce; para wewnątrz koła, jedna osoba z zamkniętymi oczami
pozwala prowadzić się w tańcu (każdy jest wybranym i wybiera, każdy jest prowadzonym i może prowadzić
(Strauss „Nad pięknym, modrym Dunajem”)

Choreoterapia i muzykoterapia – warsztaty: ćwiczenia

Prowadzenie ciała przez muzykę – ćwiczenie z zakresu metody Ruchu Autentycznego, uczestnicy poruszają się
pod wpływem impulsu, muzyki, nie wymyślają ruchu, pozwalają poruszać się ciału swobodnie „Nie myśl, niech
ciało cię prowadzi.” (Vollenweider „Behind the tree, behind the garden”)

Improwizacja – wyobraź sobie, że jesteś stroną z gazety codziennej (gazeta turlająca się po ulicy, lecąca na
wietrze, gazeta, którą zmoczył deszcz) – improwizacja indywidualna, wchodzenie w interakcje z innymi
(Brennan, „Dream on”)

Lustra – naśladowanie ruchów partnera (spokojne i płynne)(Mike Oldfield „Tubular bells”)

Pokaż co dała ci choreoterapia – swobodny taniec: wyraża to, co czują uczestnicy, ich nastrój, zmiany, jakie
zaszły podczas zajęć (McKennith „Santiago”)

Pożegnanie – pożegnanie na różne sposoby (spokojna muzyka relaksacyjna)

Na koniec wszyscy uczestnicy siadają w kole i dzielą się swoimi przeżyciami z całych zajęć – scala grupę,
zachęca do ekspresji, dodaje energii.

Choreoterapia i muzykoterapia

Co nam daje choreoterapia i muzykoterapia?

Skanalizowanie potrzeby ruchu, umożliwienie doświadczenia przyjemności oraz regeneracji sił, czy nawet
przepływu energii

Rozwija poczucie piękna, harmonii, estetyki

Kształtowanie nowych umiejętności

Nauka radzenia sobie ze stresem i zmęczeniem

Praca skoncentrowana na „tu i teraz” (zachęca do refleksji nad tym co czuję, kim jestem, co robię)

Wykreowanie nowego obrazu własnej osoby

Możliwość wzmocnienia samooceny, poczucia własnej wartości, pewności siebie

Możliwość „dwutorowego” wpływu: przez psychikę na ciało i przez ciało na psychikę

Stymulowanie emocji, praca z przeżyciami emocjonalnymi i ich uzewnętrznieniem

Skanalizowanie emocji, szczególnie tych związanych z agresją

Relaksacja, wzrost świadomości ciała