Tadeusz Miciński, Wybór poezji, wstęp i oprac

Tadeusz Miciński, Wybór poezji, wstęp i oprac. W. Gutowski

WSTĘP

I Wieczny wędrowiec
- Tadeusz Teodor Miciński urodził się 9.11.1873 r. w Łodzi.
- 1893-1895 – rozpoczął studia na UJ (historia i literatura polska)

Kształtują  się  pewne  cechy  osobowości  twórczej  Micińskiego  –  przełamywanie  tendencji
pozytywistycznych,  kształtowanie  „poszukującego”,  „neurastenicznego”  bohatera,  potrzeba
zaangażowania w ruch niepodległościowy, niechęć do stabilizacji, osiadłego życia, skłonność
do ciągłych peregrynacji

- 1895 – studia w Lipsku, 1896 – studia w Berlinie

Zetknął się z literaturą starogermańską

Poznał Przybyszewskiego

- 1897 – wizyta w Hiszpanii u Wincentego Lutosławskiego

Inspiracja malarstwem Goi

Pogłębienie znajomości mistyki karmelitańskiej

Zainteresowanie dramatem hiszpańskim (Calderon)

Zetknięcie się ze śladami działalności inkwizycji – cykl wierszy In loco tormentorum

- druga połowa 1898 – Petersburg, Moskwa
-  w  latach  dziewięćdziesiątych  próbował  się  osiedlić  we  własnym  domu  w  Warszawie,  ale  i  tak  go
ciągle nosiło
-  fascynował  się  działalnością  różnych  bractw  i  zgrupowań  (Bractwo  Pracy  –  w  Rosji,  Zakopane  i
inne)
-  po  wybuchu  I  wojny  światowej  udał  się  z  rodzina  na  Polesie,  tu  został  internowany,  więziony  w
Kałudze, zwolniony w 1914 roku – po powrocie do Warszawy zdecydowanie opowiadał się po stronie
prorosyjskiej, wierzył, że Rosja zdoła wydźwignąć Polskę
-  przeniósł  się  z  rodziną  do  Moskwy,  współpracował  z  rosyjskimi  czasopismami,  udzielał  się  przy
organizacjach polonijnych, kontakty z polskim i rosyjskim środowiskiem artystycznym
- rewolucja bolszewicka przyniosła mu zawód
- w 1918 wrócił do Polski
-  zginął  zamordowany  w  drodze  powrotnej  z  pogrzebu  Marii  Dohrn-Baranowskiej  w  1918r.  nie
wiadomo,  czy  napastnicy  byli  przypadkowi  czy  celowo  nasłani,  grób  Micińskiego  znajduje  się  w
osadzie Małe Małynicze

II Poeta-wizjoner – prorok-ideolog. Zarys twórczości
-  w  twórczości  Micińskiego  ujawniają  się  –  często  sprzeczne  –  postawy  „poety  wyzwolonej
wyobraźni”  oraz  „proroka-wieszcza”,  a  nawet  „ideologa”,  zatroskanego  głównie  o  skuteczność  i
donośność swego programu
- 3 okresy w twórczości Micińskiego:
1) początek lat `90 do 1904r. – od młodzieńczych prób literackich do poety-wizjoera

najważniejsze dzieło – tom poezji W mroku gwiazd (1902)

praca nad poematem Niespełniony. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni (1901-1905) –

poemat prozą, mroczny, pełen katastroficznych wizji, egzystencja jako domena Lucyfera,
trwoga, pozorna twórczość, niemożność nawiązania dialogu z Chrystusem

próby dramatyczne – Noc, Matka (ok. 1896), Veni Creator albo walka dusz (ok. 1897-1899),
Noc rabinowa (1903) – to ostatnie, to ironiczne potraktowanie dzieł wieszczów, groteska,
ludycznie traktowane motywy i symbole

fascynował się Królem-Duchem Słowackiego, chciał stworzyć coś podobnego

2) 1905-1913 – przemyślenia religijne, metafizyczne i społeczne („Xiądz Faust”) 1906 cykl esejów,
manifestów światopoglądowych, programów „odrodzeńczych” Do źródeł duszy polskiej –
poszukiwania duszoznawcze pokazywały zmagania postawy lucyferycznej i Chrystusowej

fascynacja problematyką metafizyczno-moralną – Walka o Chrystusa (1911), dramaty Kniaź

Potiomkin i W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu (1909). – nadmiar idei i
środków artystycznych sprawiał, że nie dało się wystawić dramatu na scenie

powieści inicjacyjne – Nietota (1910) i Xiądz Faust (1913) – współczesne fakty i rzeczywiste
postacie uzyskują wymiar symboliczny – są w nich różne formy literackie (powieść
historyczna, sensacyjna, współczesna, fr. satyryczno-groteskowe, wierszowane traktaty, cykle
liryków, nowe wersje poematów prozą)

cykl dramatów Koniec Wenety „uniwersalno-dydaktyczna przypowieść o trwałości
słowiańsko-germańskiego konfliktu”

powieść Wita (powst. 1912-1913) – nawiązuje do okresu rozbiorów

patriotyczny dydaktyzm kosztem symbolizmu

3) 1814-1918 – historiozof-neomesjanista

Termopile polskie. Misterium na tle życia i śmierci Józefa Poniatowskiego.

Mené-Mené-Thekel-Upharisim

- współpraca z Sewerem (Ignacym Maciejewskim) – wspólny utwór dramatyczny Marcin Łuba (1896)
- debiut poetycki – Łazarz (1895, druk 1896)
- debiut prozatorski – nowela Nauczycielka (1895, druk1896)
-  obydwa  debiuty  wyrażają  modernistyczne  niepokoje  (wyobcowanie  artysty,  skrępowanie  rolą
społeczną, poczucie niespełnienia)
- z czasem coraz mniej artyzmu, coraz więcej służalczości wobec polityki

III Apologia i rozumienie. O recepcji poezji Micińskiego
-  inne  dzieła  Micińskiego  niż  poezję  krytykowano,  ale  kiedy  pisał  wiersze,  widziano  w  nim  wielki
talent
- początkowe recenzje bardzo entuzjastyczne
- Adolf Nowaczyński z twórczości całej epoki najwyżej cenił twórczość właśnie Micińskiego
- elastyczność, indywidualistyczny mistycyzm, wizjonerstwo, odkrywa świat duszy
- zalecano czytać przez współodczuwanie
-  słowo-klucz  CHAOS  –  dostrzegano  w  nim  siłę  ekspresji,  moc  wyobraźni  (przeciwnicy  mówili,  że
gubi się w chaosie własnej duszy)
-  krytycznie  i  złośliwie  o  dziełach  Micińskiego  pisał  Horbaczewski,  ale  nawet  on  stwierdził,  że  te
dzieła pozostaną w polskiej literaturze, mają swój mistyczny urok
- Brzozowski – ambiwalencja – miał duży potencjał, włożył dużo wysiłku, ale dzieła były niespójne
- XX wiek – podkreślano prekursorstwo wobec nurtów awangardowych (Stur, Witkacy)
- Wyka widział w Micińskim głównego przedstawiciela ekspresjonizmu w Młodej Polsce
-  Antoni  Czyż  i  Jerzy  Sosnowski  czytali  dzieła  Micińskiego  w  kontekście  „barokowego
światoodczucia”
-Podraza-Kwiatkowska podkreślała związki z symbolizmem
- Jan Józef Lipski widział w Micińskim prekursora surrealizmu
- Erazm Kuźma podkreślał rolę oksymoronu (na różnych poziomach tekstu)
- Edward Balcerzan za podstawę konstrukcyjną uznał dualizm przestrzeni przedstawionej
-  kluczem  nowszych  interpretacji  jest „psychologia  głębi” Junga  – u Micińskiego  wewnętrzna  walka
nie przynosi ostatecznych rozstrzygnięć
- Jan Tomkowski – związki z gnozą

IV Pierwsze projekty poetyckie
- Modlitwa

Kryzys religijny, rozterki modernistyczne, które można przezwyciężyć w obcowaniu z
transcendentnym Bogiem

Bóg jest życzliwym partnerem człowieka, rozmawia z człowiekiem

Człowiek tęskni za utraconym sacrum

Obcowanie z Bogiem przywraca nadzieję

- Zawierucha

Antyteza Modlitwy
Zwrot-ku-szatanowi

Nihilistyczna fascynacja złem i cierpieniem

Kontakt z Bogiem niesie rozczarowanie

Wątki narodowej tradycji wzmacniają radość niszczenia

Wędrowiec znajduje dom w błądzeniu, zamieszkuje przestrzeń nie do zamieszkania

- Resurrecturi

Nawiązanie do wiersza Krasińskiego

Bohater utożsamia się z ukrzyżowanym Chrystusem, tylko nie ma nadziei na zmartwychwstanie

Nie chce nowego życia wobec śmierci Polski – połączeni egzystencjalno-metafizycznego
odrodzenia jednostki z odzyskaniem przez Polskę niepodległości

Integracja cierpiącej jednostki z duszą narodu jest impulsem przezwyciężającym śmierć – nowy
Król-Duch

V W mroku gwiazd – poemat metafizycznego protestu i rozpaczliwej nadziei
- można czytać tomik jako pewna całość (stąd poemat)
- autor w spisie treści podzielił tomik na siedem dużych cyklów, dwa z nich maja jeszcze podcykle;
grupy ze wspólnym podmiotem wypowiedzi lub podobną poetką
- autor również używa słowa poemat w dedykacji dla żony „kończący się tu poemat W mroku gwiazd”

1) Ekspresja, kreacja, ocalenie (zarys programu)
- Koloseum – utwór inicjalny

Oryginalny program szczytowej fazy Młodej Polski

Prolog poematu, inwokacja

Sytuacja wypowiedzi: wewnętrzny pejzaż to świat po katastrofie, cierpienie, szaleństwo, obszar
otwarty, ślady świetnej przeszłości, lęki i jednoczesna możliwość działania

Destrukcja i poczucie wolności

Doświadczenia rozpadu i przekroczenie granic „ja” i kultury macierzystej

Możliwość penetrowania mare tenebrarum „głębii duszy”

Podwójny ruch wertykalny (ruch wertykalny jest kluczowym motywem w poezji Micińskiego):
wstępowanie i zejście w chaotyczne ciemności

Poeta jest jednocześnie poznającym różne kultury i tym, który poznaje głębie duszy –
ekspresjonista, hermeneuta symboli i mitów, kreator, terapeuta, zbawca

Końcówka – zejście w głąb staje się wywyższeniem – im głębiej schodzi, tym swobodniej osiąga
pułap transcendencji, wolności twórczej

Konteksty  w twórczości innych  modernistów: Przybyszewski, Kasprowicz, Staff – Miciński  jest
wobec nich polemistą: wbrew Przybyszewskiemu szuka odrodzenia religijnego  i  moralnego, jest
pocieszycielem  i  jednocześnie  śmiało  wyraża  nieświadome;  przeciwnie  niż  Tetmajer  nie
produkuje  gotowych  doskonałych  przedmiotów,  tylko  fragmentaryczne  wizje;  przeciwnie  niż
Kasprowicz swobodnie porusza się na polach innych wiar, odwołuje się do religijnego panteonu;
przeciwnie niż Staff boi się zatracenia w głębiach duszy, psychicznych labiryntach

Symbolika ruchu wertykalnego wyraża dynamikę życia jednostki i społeczeństwa, narodu; w
poezji zazwyczaj jest to dialektyka obumarcia-odrodzenia, czasem jednak bohaterowie giną w
ciemnościach

Świat pulsuje rytmem regresu, rozpadu, katastrofy, śmierci i odrodzenia, kreacji, wolności, nadziei

2) Wymiary świata poetyckiego
- poezja Micińskiego jest polem walki między chaosem a porządkiem
- chaos można rozumieć dwojako:

Spontaniczne skomplikowane przeżycia, które nie mieszczą się w tradycyjnych formach – stąd ich
burzenie, zrujnowanie systemów symboliczno-mitycznych (Czarne xsięstwo)

Dezintegracja rzeczywistości, natłok dręczących obsesji, które potęgują cierpienie i absurd

- porządek jest rozumiany analogicznie do chaosu

Dążenie odrodzeńcze, integrujące, próbujące stworzyć nowe relacje z człowiekiem, światem,
Bogiem

Porządek jako pseudoład świata-więzienia (Reinkarnacja, Ananke, Zamek duszy)

- walka między ładem a chaosem nie jest rozstrzygnięta
- zewnętrzna warstwa tekstu pokazuje „poetykę zaskoczenia” (oksymorony, antytezy, kontrasty)

Celowe burzenie początkowej regularności wersyfikacyjnej na rzecz nieregularnego wiersza

wolnego – dynamika emocji, konflikty wewnętrzne podmiotu (Minotaur, Zamek duszy)

Te najbardziej mroczne partie ostentacyjne regularny rytm – podkreślenia kontrastu między

cierpieniem a mową lub oswojenie tego cierpienia (In loco tormentorum)

  Emocyjny wiersz wolny (Strach)
  Dekonstrukcja formy np. sonetu (Palmy), ballady (Strach, Baśń)
  Zestawienia wierszy regularnych i nieregularnych obok siebie

Antytezy,  składnia  mówiona  (zdania  niedokończone,  wykrzykniki,  równoważniki  zdań,  elipsy,
wtrącenia,  pauzy,  nawiasy)  –  nie  jest  to  jednak  język  potoczny,  przeciwnie,  leksyka  jest
symbolistyczna  9obrazowe  równoważniki,  zestawienie  pól  semantycznych  sakralnych  i
demoniczno-bluźnierczych), ale pozorny „nieporządek” zbliża poetę do ekspresjonizmu

- wyobraźnia o cechach onirycznych – wizje, halucynacje
- udramatyzowane fabuły oniryczne, zakończone przebudzeniem, demaskują treści naganne, wyparte,
tym bardziej dręczące
- wizje senne są też znakiem mocy wieszcza
- sny bliskie marzeniu (terapeutyczne, bliskie kontemplacji, harmonia, istnienie ukrytego porządku
świata, również sny erotyczne, które są maską ideału) i sny-koszmary (egzystencjalne lęki, poczucie
osaczenia i absurdu, upiorność jest źródłem lęku i bluźnierstwa, sen-tortura wywołuje masochistyczne
rozkosze, sen trupi – rozkład, rozterki, niepewność, nekrofilskie pragnienia; Strach)
- znaczenie przestrzeni

Bohaterowie są w ciągłym ruchu, ciągle przekraczają granice przestrzeni, które są formami
ekspresji

Egzystencja bohaterów jest złączona z pejzażami, przez które przechodzą

Opozycje

przestrzeni

zewnętrznej/wewnętrznej,

immanentnej/transcendentnej,

mieszkalnej/kosmicznej, ale nigdy nie subiektywna/obiektywna – zawsze jest subiektywna

Dwie główne opozycje przestrzeni: kosmiczna/ intymna i osaczenia, katastrofy/ocalenia > 4
główne odmiany symbolicznych przestrzeni:

a) Intymne przestrzenie osaczenia – np. symbole architektoniczne znane z literatury mistyczne,

pozbawione swych pozytywnych znaczeń, za to wywołujące poczucie uwięzienia (labirynty,
narzędzia tortur, stojąca woda)

b) Intymne pejzaże ocalenia – azyle wewnętrzne bohaterów, nietrwałe, enklawy ładu i szczęścia
c) Przestrzenie kosmosu-więzienia – pejzaże wyludnione, bez życia, zamrożone, przestrzenie

otwarte, wypełnione energią rozkładu i śmierci, w których symbole wiary i żywioły wolności
ulegają destrukcji i potęgują cierpienie, obszary daremnego poszukiwania

d) Kosmiczne przestrzenia ocalenia – pejzaż jako boska księga natury, otwarty, wieloznaczny

pejzaż dążenia ku Bogu

- podmiotami wypowiedzi Miciński najczęściej czyni symbole-maski, postaci z różnych mitologii i
tradycji literackich
- jest siedem cyklów poetyckich (znaczenie symboliczne siódemki, siódemka pojawia się również
później, w niektórych utworach, jest to więc świadomy zabieg)
- pierwszy cykl jest zapowiedzią lucyferyzmu, ostatni franciszkanizmu – osobliwa rama całości
- Lucyfer

symbol człowieka, który w indywidualnym buncie dostrzegł warunek swojej autonomii i
podstawę twórczości

postać tragiczna, niejednoznaczna, sprzeczna – ma świadomość jednoczesnego istnienia w
materii, mroku i niebie, przeniknięty wolą życia, wola wiedzy i samopoznania

skupia w sobie ból istnienia – wybrał dla siebie taki nie inny los, jak samobójca (Samobójca),
sprzeciw wobec chaosu i wobec prseudoporządku

- wątki franciszkańskie – prawie nie zauważane

w ostatnim cyklu bunt zastąpiony został gestem ofiary i pokory

lucyferyczny św. Franiszek – cierpi, posiada atrybuty szaleństwa, ale przeżywa wszechobecność
Boga

- znaczenie finalnych utworów w cyklach – wyrażają postawy opozycyjne wobec inicjalnych – sygnał
przemiany, albo współistnienie przeciwieństw, albo nawet potwierdzenie sytuacji początkowej
3) Wobec agresji Boga
- Bóg jako zazdrosny tyran, który niszczy azyle człowieka, u którego zobaczył jakieś kreacjonistyczne
możliwości

- niszczy zwłaszcza to, co wiąże się z azylem zamieszkanym przez wymarzoną postać idealnej kobiety
- to Bóg jest centrum i źródłem zła (a nie, jak u innych modernistów, determinizm przyrody, czy
przewrotność szatana)
- dekonstrukcja podstawowych tekstów tradycji religijnej

tekst poezji mistycznej

tekst „wielkiej fabuły” chrześcijaństwa (od genesis do eschatologii)

-  śmierć  Boga  w  samej  głębi  duszy  (czyli  tam,  gdzie  według  mistyków  Bóg  miał  się  autentycznie
objawić)
-  jednak  nawet  w  pejzażach  tortury  ukazują  się  jakieś  elementy  sacrum  –  na  progu  śmierci,  w
momencie kulminacyjnym tortury pojawia się wizja sakralno-terapeutyczna
4) Bezsilność bogoburców.
-  odpowiedzą  na  agresję  Boga  są  tytaniczni  bohaterowie  –  w  rzeczywistości  są  oni  jednak  slabu,
bezsilni,  bo  jest  za  dużo  destrukcyjnych  impulsów,  energia  twórcza  zostaje  zdegradowana  (Głębiny
Duch)
- moc okazuje się być iluzja, makrokosmos makrochaosem – konsekwencją jest zerwanie stosunków z
innymi z Bogiem, wybuch nihilistycznych sił
- Bóg jest odpowiedzialny za wewnętrzna sprzeczność człowieka – jest kusicielem i zwodzicielem
-  bunt,  który  odziera  Boga  z  atrybutów  mocy  podkreśla  jednocześnie  metafizyczną  samotność
człowieka
- konsekwencją takich przeżyć jest zgoda na śmierć
5) Drogi twórczej wolności
- bohaterowie Micińskigo przez swoje próby buntu pokazują pewną drogę twórczej wolności
- nie zawsze jest to wolność pozytywna, często jest zła – nasycona zbrodnią, kreacją świata na opak,
bluźnierstwem, łamaniem tradycyjnej symboliki religijnej
- przekonanie o tym, że cierpienie buntownika jest większe i bardziej patetyczne niż Chrystusowe
-  pokazywane  obrazy  są  obrazami  duszy  –  nie  ma  tu  miejsca  na  mimetyczność  –  to  też  jest  rodzaj
wolności twórczej
- pokonanie przeznaczenia
-  znaczenie  gwiazd  –  raczej  w  rozumieniu  gnostyków,  którzy  obawiali  się  tak  wielkiej  osaczającej
człowieka doskonałości
6) Wobec kobiety – osobliwości wyobraźni erotycznej
- motyw spojrzenia – banalny do granic, ale Miciński sobie z tym poradził, mówiąc o spojrzeniu jako
początku wędrówki w głąb duszy partnerki
- dwa typy kobiety

anima – kobiecy ideał, prawzór życia, obraz Innego, nie-ja
magna mater – pierwotne związki z naturą

- spotkanie z animą jest niejednoznaczne, wywołuje konflikt – idealny obraz przekształca się w obraz
agresywnej kobiety
-  z  kolei  spotkanie  z  czułą,  opiekuńczą  kobietą  wywołuje  agresję  w  bohaterze  (on  się  boi  osaczenia,
skrępowania możliwości działania)
- zawsze jest niespełnienie
- wiersze, w których podmiotem mówiącym jest kobieta – wyrażały wieczny konflikt między naturą a
kulturą
- wszystkie kobiece maski opalizują sprzecznościami
- inna funkcja kobiecych masek – wzmocnienie dialogowości
7) możliwość niemożliwego: perspektywy zbawienia
- motyw ofiary
- ofiara postrzega siebie jako ziarno rzucone na siew, które może zginąć
- poddaje się oczyszczającej mocy ognia (to z tradycji hinduskiej)
- jedynie przez zgłębianie psychicznych ciemności, przez obumarcie, można osiągnąć nowe życie
-  próby  przejścia  na  stronę  mistyczno-religijnej  harmonii  –  sen  terapeutyczny  –  spotkanie  z
Chrystusem poprzedza spotkanie z ukochaną, niestety świat taki jest niedostępny dla bohatera
-  cykl  Już  świt  jest  najbardziej  rozjaśnionym  elementem  zbioru  –  poprzedzony  cytatem  z
Naśladowania Chrystusa – krystalizacja chrześcijańskiej wizji odrodzenia-zbawienia (oczywiście już
następny cykl ją neguj na rzecz „religii potępnienia”)

- próby osiedlenia się w świecie boskiego porządku, nadzieja na to, że nieład jest tylko subiektywnym
wrażeniem > modlitwa wielbiąca
-  szczęśliwa  natura  –  wyidealizowany  obraz  „boskiej  księgi”,  znaczenie  „Boskiej  Kobiecości”
(nawiązanie do ikonografii maryjnej)
-  harfa  –  znak  twórczości,  często  ukrytej,  utożsamianej  z  wiedzą  profetyczną  –  strzaskana  harfa
potęguje osamotnienie i poczucie katastrofy

VI Od Kaukazu do Ultima Thule
- Kaukaz – cykl, w którym znaczone i znaczące się przenikają

przeplatają się secesja, ekspresjonizm, nadrealizm (męczący sen)

bohater chce działać, ale czuje niemoc

przestrzeń – kraina Orientu

- W roku gwiazd można czytać jak palimpsest

dalsza część Króla-Ducha

nawiązania do liryków lozańskich

nawiązania do poezji barokowej

- po roku 1905 motywy lucyferyczne uległy zmianie

lucyferyczni bohaterowie walczyli o niepodległość Polski – w słusznej sprawie

pod maskami gadów, bestii kryli się Niemcy

program prorosyjski

- wyobraźnia erotyczna uległa podobnym uproszczeniom

przeważają refleksje na temat nieszczęśliwej miłości

banalne ujęcie Don Juana, który zdobywa wszystkie kobiety po kolei, a na koniec spotyka
Beatrycze, która godzi go z Bogiem (Miłości i melancholii świątynia)

- cykl Ultima Tiule

konkretna sytuacja pełna seksualnych fascynacji

indywidualne doznanie, które nadaje życiu koloryt, które gdyby nie dzieło sztuki, zginęłoby w
chaosie codzienności

I W MROKU GWIAZD

Strąceni z niebiosów (tytuł cyklu wskazuje na główną cechę bohatera – lucyferyzm)
Motto  pochodzi  z  tragedii  Ajschylosa  Prometeusz  w  okowach,  ale  jest  zmieniona  forma  –  podmiot
zamiast zwracać się do  kogoś, mówi  o sobie „Za karę będę  na okropnej skale stróżował stojąc  – bez
snu i bez ruchu – jęk niczyjego mój nie dojdzie słuchu.”

Kolosseum
Serce  podmiotu  jest  podobne  do  bezkształtnych  ruin.  Zaduma  prowadzi  go  w  gwiazdy.  Zwraca  się
różnych  gwiazdozbiorów:  Oriona,  Andromedy,  Kasjopei,  Perseusza,  Liry,  Orła,  Centaura  –  prosi
gwiazdy o siłę, nazywa siebie tułaczem po otchłani. Prosi o wiedzę, objawienie. Chce być prorokiem.
W ruinach jego serca są tylko więzienia i klatki z łańcuchami pordzewiałymi od krwi i łez. Jego duch
schodzi  w  ciemności  piekielne,  tam  sa  drzewa  rozpaczy  (przeciwieństwo  drzewa  życia),  lód,  mgły,
śmierć,  krwawe  płomienie.  Końcówka:  „A  nad  głębiami  Duch  –  gasi  gwiazdy  –  i  rozżarza  wizje
świetniejsze od gwiazd.”

Orland  szalony  (tytuł  podcyklu  –  nawiązanie  do  poematu  Ariosta  o  zakochanym  do  szaleństwa
Orlandzie)
Pierwszy  wiersz  jest  nawiązaniem  do  śmierci  Chrystusa  na  krzyżu.  Upiorny  sen,  zimno,  dusza  się
błąka. Jest Golgota, na krzyżu wisi skrwawiony kruk, na dole cicho gra harfa. Psy gryzą ludzkie kości.

Dalej są wiersze o miłości do kobiety. On te kobietę zabił:
[Hej, z mauretańskich śpiewnych sal…]
[Newady śnieżne zimne szczyty…]
[Na szafirowej snów głębinie…]
[Ach, w modrzewiowym dworze…]
Motywy św. Graala, który został rozbity  o skały, podmiot porównuje się do umęczonego Chrystusa,
ale mówi, że ma więcej ran i żywi orły swym sercem.
Obraz  domu,  do  którego  podmiot  wchodzi,  żeby  zabić  męża  kobiety,  ona  i  jej  dzieci  będą  na  to
patrzeć, to ma być zemsta, której będzie błogosławił szatan.

Czarne xięstwo (tytuł podcyklu)
Obraz  zamku  Chimery,  do  którego  uniosły  podmiot  jego  szaleństwa.  W  tym  zamku  ukrzyżowane
Andromedy (symbol perwersyjnego erotyzmu). Jeruzalem piekielna na rubinowym szczycie. Katedra,
w której leży ciało Bereniki.
[Pośród nocy miesięcznej przez bory…]
[Kiedy  w  rajskim  dziwnym  śnie]  –  podmiot  wymarzył  sobie  ideał  kobiety,  a  Bóg  jak  „fosforyczny
zimny  gad”,  zabrał  mu  te  kobietę,  zniszczył  jego  marzenie.  (swoją  drogą  słowo  „fosforyczny”  dość
często się w utworach powtarza)
[Ponad głębiami czarnych wód…]

Lucifer (tytuł podcyklu)
Podmiot  nazywa  siebie  ciemnym  płomieniem  bożym,  królem  komet,  piorunem  burz,  otchłanią  tęcz.
Ale  nie  ma  właściwie żadnej  mocy,  mógłby  nad sobą zapłakać, słońce jest  jego  wrogiem, bo  wielbi
Boga.
[Mój  duch  łańcuchem  skuty  do  ziemi…]  -  Duch  przykuty  do  ziemi  łańcuchami,  ma  skrzydła,  jest
samotny, był jak bogowie, a teraz burze, wichry po nim płaczą.
Melancholia
[Oto mej duszy świątynia…]

Kain (tytuł podcyklu)
Z  boru  wyszła  piękna  dziewczyna  ze  złotymi  włosami,  z  twarzą  Bogarodzicy,  on  ja  zobaczył  i  się
zakochał. Ona kochała innego. Więc on przywołał śmierć. Jego losem jest wieczne niespełnienie.
Przywołuje  obraz  pięknej  kobiety,  ona  jednak  staje  się  groźna,  on  będzie  o  niej  pamiętał  i  zrobi
wszystko,  żeby  ona  tez  go  nie  zapomniała.  Motywy  drogich  kamieni:  szmaragdy,  szafiry,  rubiny,
diamenty; zimno (m.in. jej serce), krew, mgły, wiry
Motyw zazdrosnego Boga, który zabierze kobietę
[Magia mej duszy niechaj Cię woła…]
[Kiedy Cię moje oplotą sny…]
[Jest serca kraj na modrej morza fali…]
[Błękitnym echem letniej żarzy…]
[Na księżycu czarnym wiszę…]
Inferno  (piekło)  –  podmiot  zazdrości  szatanowi  jego  doli.  Szatan  „wszponia  się”  w  ciało  podmiotu  i
mówi: „jam jest twój skryty człowiek”
Ananke – gwiazdy wydały sąd o podmiocie, będzie on wiecznym tułaczem. Jego duch odpowiada, że
w tym tułaniu jest wolność
Kallypso  –  pomiotem  jest  kobieta,  boginka,  która  cierpi  przez  niespełnioną  miłość.  Znów  motywy
szafirów,  brylantów,  cyprysy  (też  często  w  tych  o  miłości),  ogień,  groty,  gwiazdy,  jezioro  (motyw
gwiazd odbijających się w wodach jezior też często), kwiaty, wichry, klatka
Korsarz
[Tak jestem smętny jak kurhan na stepie…] – podmiot mówi, że jest smutny, samotny, błądzi, tuła się,
niby  jest  silny,  ale  nic  nie  może  („król  bez  korony”,  „bóg  bez  wieczności”),  gdyby  było  inaczej,
zdobyłby się na heroizm („powiódłbym – na Termopile!”)
[W zaczarowanym lesie, pełnym jaśni…]
[Nade mną leci w szafir morza…]

[Rycz  burzo!  Wichrze,  potargaj  te  sznury…]  –  motyw  burzy  na  morzu,  podmiot  mówi  „ja  –
Prometeusz  przykuty  do  galer”  ogień  niszczy  jego  serce  jak  lód  niszczy  skałę,  czuje  w  sobie  bunt
wobec Boga, ale cale jego szarpanie się dąło tylko tyle, że zdobył „cichy, bezkresny – niepojęty ból”
Król  w  Osjaku  (nawiązanie  do  tego,  jaki  król  Bolesław  Śmiały  przebywał  w  węgierskim  Osjaku  w
klasztorze po wypędzeniu z Polski. Utwór stanowi nawiązanie do Króla-Ducha, jakby dalszą część)
Motto: „Lew się ducha we mnie sroży i rzuca się i rwie ludzi wprzód, nim się rozum obudzi.” słowa z
„Księdza Marka” Słowackiego
Król  się  żali,  że  musiał  uciekać  z  kraju.  Kochał  Polskę,  tu  zdobył  sławę.  Zakochał  się  w  jakiejś
kniaziównie,  ale  ona  została  otruta,  a  on  poprzysiągł  zemstę.  Szatan  mu  objawił,  że  zdrajcą  jest
duchowny (oprócz tego, że król go bronił, że duchowny niby królowi służy, a tak na prawdę zdradził,
ale  król  ma  w  sobie  moc  tytana,  może  coś  zrobić),  więc  król  we  wściekłości  wdarł  się  kościoła  i
pociachał księdza. Czasem przychodzi do niego duch biskupa i mówi, że jest zbawiony, ale król nie
wierzy, bo nigdy nie wiadomo czy to nie znowu szatańska sprawka. Ludzka dusza jest nieodgadniona,
król siedzi w celi samotny, nawet ważki odleciały, płacze.
Lamentacje
Baśń

Noce polarne (tytuł cyklu)
Motto:  cytat  z  Anhellego  o  tym,  że  Ellenai  chce  zaufać  Bogu,  a  Anhelli  dziwi  się,  że  ona  mimo
zbrodni na swoim koncie jest taka spokojna.
[Jak zwiędłe liście czernią me kroki na śniegu…]
[W mym sercu baśni o jutrzence…]
Głębiny duch
Nokturn
Motywy  ciszy,  ciemnej  i  twórczej  nocy,  wież-więzień,  kolory  (czarny,  purpura,  niebieski),
zakrwawione  ręce,  ciemny  hymn,  księżyc,  bicie  dzwonów,  podziemny  labirynt  (do  którego  schodzi
podmiot), kwiaty ze szronu
Umarły świat – podmiot pokazuje nam swój zamek „nad czarną głębią”, samotny, na szczycie góry,
wokół śpiący rycerze, zimna i martwa toń jeziora. Podmiot mówi „Zwano mię Chrobry”, opowiada o
dawnym świecie, którego już nie ma, który umarł, Bóg tez już umarł
Widma – obraz zlodowaciałego świata, po którym płyną duchy, a upiory wbijają w nie swe szpony. Na
tronie siedzi sędzia – Bóg – „krwią bez głowy ściekający trup”. Podmiot pędzi na koniu, wokół niego
grzech, szalona gra na trąbie spiżowej
[Duch mój  zamieszkał wyludnione miasta…]
Zamek duszy – motyw harfy pod lodem (bohater nią jest). Bohater czuje się więźniem własnej duszy,
Bóg  jest  nieczuły  na  łzy,  Podmiot  chce  się  zbuntować,  nie  będzie  się  spowiadać  Bogu,  jest  gotowy
bluźnić.  Bóg  jest  jak  Piłat,  jest  też  „opuszczonym  starcem”.  Bóg  odszedł,  a  bohater  został  sam  w
spleśniałym  grobie,  prowadzi  go  jakaś  mściwa  ręka  w  kieruku  wiecznego  żalu.  Wiersz  jest  bardzo
ekspresyjny – dużo pauz, nawiasów, wykrzyknień, myślników.
Msza  żałobna  –  dusza  zmarłego  króla  Rogera  II  błąka  się  przy  zamarzniętym  morzu,  nagle  widzi
kościół, chce wejść się pomodlić do Boga, wicher go odpycha. W środku widać złoty tron, a na nim
czarny  rycerz,  sobowtór  króla,  czarne  włosy,  trupia  twarz,  sześć  skrwawionych  skrzydeł,  gra  na
niemej  harfie,  słychać  szatański  śmiech.  Bohater  wychodząc  z  kościoła  powiedział  „duchy,  pokój  z
wami.”

Już świt (tytuł cyklu)
Motto: z Naśladowania Chrystusa o tym, że każdy niesie swój krzyż i nie można od tego odejść, nie
ma innej drogi, droga krzyża świętego jest królewską drogą.
Drugie motto: z Anhellego „ I obejrzał się duch jasny na wołanie dziecka i powracał leniwo po złotej
fali, wlekąc po niej końce skrzydeł obwisłych ze smutku.”

[Już świt… Purpury są na niebie] – wstaje dzień, niebo się mieni różnymi kolorami, ale dusza się boi,
kopie dla siebie mogiłę, boi się swojego czerwonego cienia. Serce się wyrywa, płacze, Bierzę pątniczy
kij. Przychodzi anioł, który wszystko uświęca, morze mieni się fioletem, błękitem, różem, ukazuje się
obraz Matki Boskiej, obłoki jak kadzidło. Słońce jest królem ziemi, a Bóg jest słońcem świata. Dusza
jest gońcem bóstwa, tylko serce jest cierpiące i przepełnione wiecznym bólem.

[Płyną ciche srebrne łzy…]
[Bądź zdrowa!...]
Przed burzą
Wiersze o pożegnaniu z ukochana i bólu, jaki ono wywołuje.
Tłumaczenie wiersza Zofii Casanova Skargi – dusza stoi zgięta pod krzyżem i szuka ukojenia w bólu.
Pyta czy już zawsze będzie musiała milczeć o tym, co boli, „wlec swoje życie” z ciągłą wizją niedoli.
Tylko śmierć może dać ciszę i ukojenie.
Ogień
Wilia  –  wiersz  dedykowany  ojcu.  Podmiot  mówi,  że  jego  synek  napisał  do  niego  list,  że  pan  Jezus
przyjdzie, że już są aniołki, gwiazdki, żeby tatuś już wrócił. Ale ten list gdzieś się zatrzymał, bo żaden
promień  nie  rozświetlił  mroku  w  duszy  podmiotu.  Dusza  powinna  się  radować,  bo  ma  dwa  serca
„przelśnione”  (syn  i  żona).  Ojciec  pisze  do  synka  (Jarusia)  list,  że  wróci,  że  mama  już  nie  będzie
płakała. Tylko kiedy Bóg mu na to pozwoli i wyzwoli z mroku, Cienia?
[Kiedy odejdę w dal…]
Samobójca – dobrowolnie porzucił raj i zszedł w czarne groty, będzie miał własne królestwo, choć jest
tułaczem.  Był  jak  pelikan,  ale  karmił  nicość,  bo  jego  dzieci  umarły  z  głodu.  Jego  Matka  (chodzi  o
ojczyznę) jest niewolnicą. On odda swoje serce w ofierze.
Dusza w czyśćcu
Ostatni w tym cyklu jest wiersz z laurki, którą dostaliśmy od p. Słowikowskiej na Wielkanoc 

In loco tormentorum (tytuł cyklu – w miejscu udręki)
Motto: z Glosy św. Teresy, ale przerobione (dość perfidnie ); było: „Przed życiem czuję – nie przed
śmiercią – trwogę – bo takie światy widzę tam, przed sobą, że mi ten ziemski grobową żałobą i tym
umieram, że umrzeć nie mogę!” (przekł. Krasińskiego), a jest: „Żyję – nie żyjąc już w sobie, na życie
aniołów spozieram, a w mroku, rozpaczy umieram.”

Morietur Stella (Gwiazda umrze) – poczucie  osaczenia przez ciemności, żyje tylko po to, żeby czuć,
że umiera, płynie na wygnanie, widzi loch w granicie, niejaki On mówi podmiotowi „ja w Tobie”, nad
podmiotem  złote  łabędzie, pod nim zimne  gady. Motywy: czarna mgła oceanów, zamek  duszy, róża
więdnąca, wulkany. Podmiot przekrada się jak cień pod  murem rajskich  ogrodów. „Daremnie  żyję  i
umieram”.
Wampir
Templariusz – wiersz o wyklętym rycerzu, strażniku św. Graala, rycerz mówi o sobie „ogród boskich
tajemnic”,  ma  stygmaty,  cicho  spada,  wokół  zaleje  burza,  grzmią  trąby,  ludzie  („obłąkany  tłum”)
błagają o litość, on cicho i spokojni nuci swa ostatnią pieśń.
[Zahuczał wicher jesienny…]
Natchnienie
Santa hermandad
Auto-da-fe
Quemadero
Madonna dolorosa
Wiersze inspirowane działalnością hiszpańskiej inkwizycji, o spalaniu na stosie
Reinkarnacja  –  ostatni  wiersz  tego  cyklu.  Dusza  podmiotu  wędruje,  szatan  już  na  nią  czeka,  ale
pojawia się anioł boży. Dusza płynie swoją łodzią, ma nadzieję, że  wraca do  Boga, ale  łódź zostaje
porwana  przez  wiry  i  dusza  wraca  na  ziemię,  do  kolejnego  życia,  do  kolejnej  męki  i  cierpienia.
Jednym darem Boga okazuje się być wieczny ból.

Wpośród raju (tytuł cyklu)
Motto:  „Patrzyła  na  różnobarwną  puszczę,  którą  obrały  za  siedzibę  pawie  –  uśmiechając  się,  ale  z
sercem  pożeranym  przez  ogień  smutku  –  jej  wielkie  oczy  widziały  rzeki  jasnych  wodach  i  drzewa
okryte kwiatem pnączów.” – pochodzi  z Mahabharaty, kobieta jest wierną żona, której wzruszony jej
wiernością i smutkiem bóg śmierci, zwrócił męża.
Niestety  nie  potrafię  opowiedzieć  wierszy,  które  się  składają  na  ten  cykl…  Dlatego  zacytowałam
motto w całości – utwory Micińskiego klimatem odpowiadają mottu.
- dużo tam wody, która migocze, ale też morze, rzeka, staw
- kolory to purpura, czerwień, czerń, złoto, fiolet

- pojawiają się nimfy, satyry, motyle
- żeby nie było zbyt miło są też otchłanie, ruiny, wrzosy, śniegi
- obraz Himalajów
- katusze, które cierpi podmiot (ale łatwiej mu kiedy pomyśli o ukochanej)
- motyw ironicznie śmiejącego się Pana Jezusa, który gasi księżyc
- kobieta staje się również demonem „widzę w Twych oczach zdradliwe sadzawki”, „widzę w Twych
oczach ciemne morza tonie”
-  motywy  orientalne  –  indyjskie  kwiaty,  tygrysica  i  lew  (w  wierszu  Ama  –  to  erotyk,  ale  taki,  jak  to
powiedziała Słowikowska, „po micińsku” ), Himalaje
Noc majowa
[Stoi kamień na kamieniu…]
[Wśród traw…]
Akwarele (tytuł podcyklu)
[Z wyżyn spoglądam na leśne obszary…]
[Noc mi rzuciła swą czarna zasłonę…]
[Dotknięciem wróżki mchy szmaragdowe…]
[Poją mnie wrzosy, paprocie miedziane…]
[Fioletowe góry…]
[Jaki lekki – zwinny – chybki…]
Palmy
Stryga
Strach
[Stanąć tak nad morzem…]
Serenada
Ama

Zatoka Tęcz (tytuł cyklu)
Droga mleczna
Meduza – podmiot żeński, opowiada o swoim cierpieniu, o tym, że Bóg się jej (i innych) wyparł,  ona
siedzi  w  podziemiach,  w  otchłaniach,  wśród  ruin,  umiera  na  Golgocie,  na  krzyżu,  w  samym  sercu
krainy zła. Umiera z miłości, zniszczyła dla kochanka  swoje królestwo. Uśmiecha się ironicznie.
Wyspa Gorgon
Kochankowie bogów
Izis
[O nocy cicha, nocy błękitna…]
[Moja tęsknota…]
Wodne lilie
Anamnezie
-  w  tym  cyklu  pojawiają  się  dedykacje  dla  znajomych,  przyjaciół  (jest  wśród  nich  m.in.  malarz  –
Dyzmański, badacz fotografii – Karol Drac, Sewer)
- bohaterami wierszy lub inspiracją często są postacie mitologiczne – Meduza, Gorgony, Minotaur
Minotaur  –  znowu  o  miłości  „po  micińsku”;  podmiot  opowiada  swój  sen,  w  którym  żegna  się  z
ukochaną, i idzie zabić Minotaura; umierający potwór błogosławi swoją krwią zakochanych; na końcu
dusza błąkająca się przy brzegach Acheronu śpiewa hymn śmierci (nie jestem pewna, czy to jest dusza
podmiotu, czy zabitego Minotaura…)
[Powiało na mnie morze snów…]
Witeź Włast – kolejna część Króla-Ducha, tym razem o Piotrze Właście – możnowładcy, którego król
Władysław  II  podejrzewał  o  zdradę  i  którego  za  karę  oślepiono  i  wygnano.  U  Micińskiego  zawsze
kiedy  się  ta  postać  pojawia  symbolizuje  rycerskość  i  odwagę  Polaków.  Tu  też,  Witeź  pokonuje
obrzydliwego gada.
Bojan

Biale róże krwi (tytuł cyklu)
Zarówno tytuł cyklu, jak poszczególne utwory nawiązują do historii św. Franciszka. W sztuce jest to
cykl  obrazów  przedstawiających  nagiego  Franciszka,  tarzającego  się  w  cierniach,  aby  uśmierzyć
pokusę posiadania rodziny; po błogosławieństwie Chrystusa opuszcza go szatan, krzew traci ciernie i

okrywa się białymi i czerwonymi różami. Białe róże krwi to róże wykwitłe z krwi umartwiającego się
Franciszka.
Białe róże krwi… -  obraz uśpionego królewicza który leży na katafalku; przez cały utwór przewija się
motyw  dwóch  siostrzyczek,  które  palą  różne  zioła;  nad  jeziorem  śmierci  siedzi  nagi  człowiek,
zapatrzony  w  zielonkawą  toń.  To    brat  podmiotu.  Obydwaj  mężczyźnie  toczą  z  sobą  krwawy  bój;
znów pojawiają się siostrzyczki; podmiot siedzi na werandzie, u nóg śpi wierny pies, żona prowadzi
mu  dziecko,  podmiot  odchodzi  „na  drogę  pod  krzyż”  i  nie  wróci  już  nigdy;  znów  siostrzyczki;
podmiot  mówi  o  zniszczeniu  swoich  czarnych  księstw,  o  zanurzeniu  swoich  skrzydeł  w  starych
wulkanach.  Chyba  chodzi  o  to,  że  szatan  przegrał  walkę  o  duszę  człowieka,  który  jednak  dla  Boga
zostawił rodzinę.
Stygmaty św. Franciszka – niby wiersz, bo  ma rytm i się nawet rymuje, ale zapisany jak proza. Św.
Franciszek  opowiada o tym, jak „Upiór-strach nocny” robi  mu stygmaty. Franciszek przez cały czas
modli się do Boga, mówi, że idzie do Tajemnicy
Sen  –  podmiot  liryczny  opowiada  jak  we  śnie  widział  tajemną  księgę  życia  i  męki  św.  Franciszka,
widział, że św. się cieszył, bo umierał, ufając Panu. Dusza podmiotu płacze, że Franciszek nie zabrał
jej z sobą.

Na samym końcu tomiku jest dedykacja:
„ Tej – która promieniem Gwiazdy Zarannej przyświecała księżycowym wulkanom – Tej zaiste wartej
złotych strun i słów miłości – mej Żonie – poświęcam kończący się tu poemat W MROKU GWIAZD
w Tatrach, w Rzymie, nad Atlantykiem, w borach poleskich pisany M. C. M. II.”