Opracuj na podstawie podanej literatury i wiadomoœci uzyskanych na wyk³adzie nastêpuj¹ce
zagadnienia:
1. Charakterystyka taksonomiczna nadgromady (lub typu) nasienne - Spermatophyta.
2. Charakterystyka taksonomiczna gromady nagozal¹¿kowe - Gymnospermae (Pinophyta).
3. Charakterystyka taksonomiczna klas: mi³orzêbowe - Ginkgopsida, iglaste - Coniferopsida
    (Pinopsida).
4. Charakterystyka rzêdów: Taxales i Pinales.
5. Charakterystyka rodzin: mi³orzêbowate - Ginkgoaceae, cisowate - Taxaceae, sosnowate - 
    Pinaceae i cyprysowate - Cupressaceae.

Literatura podstawowa:
Szweykowska A., Szweykowski J. Botanika cz. II. Systematyka. 1996 i wydania póŸniejsze. PWN.
Tomanek J., Witkowska-¯uk L. Botanika leÅ“na. wyd. VII. 2008. PWRiL.

Literatura uzupe³niaj¹ca:
Seneta W., Dolatowski J. Dendrologia. 2002 i wydania póŸniejsze. PWN.
Seneta W. Drzewa i krzewy iglaste w Polsce. 1987. PWN.
Bellon S., Tumi³owicz J., Król S. Obce gatunki drzew w gospodarstwie leÅ“nym. 1977. PWRiL.
Biologia Å“wierka pospolitego. pod. red. A. Boratyñskiego i W. Buga³y. 1998. PAN ID Kórnik. Bogucki
   Wydawnictwo Naukowe.
Biologia sosny zwyczajnej - pod red. S. Bia³oboka, A. Boratyñskiego i W. Buga³y. 1993. PAN ID Kórnik.
   Wyd. Sorus.
Jod³a pospolita - pod red. S. Bia³oboka. 1983. PAN ID Kórnik. PWN.
Limba -  pod red. S. Bia³oboka. 1971. PAN ID Kórnik. PWN.
Cis -  pod red. S. Bia³oboka. 1975. PAN ID Kórnik. PWN.
Buga³a W. Drzewa i krzewy. 2000. PWRiL, Warszawa.
Amann G. Drzewa i krzewy. 1994. Multico.
H. Pirc. Drzewa od A do Z. 2006. KDC, Warszawa.

&

&

Koszalin

Gdañsk

Szczecin

Bydgoszcz

Poznañ

Zielona Góra

Wroc³aw

Katowice

Kraków

Rzeszów

Lublin

£ódŸ

Warszawa

Bia³ystok

Olsztyn

Koszalin

Gdañsk

Szczecin

Bydgoszcz

Poznañ

Zielona Góra

Wroc³aw

Katowice

Kraków

Rzeszów

Lublin

£ódŸ

Warszawa

Bia³ystok

Olsztyn

.................................................................................................................................

Nazwisko i imiê

............................

grupa

Klucz do oznaczania szyszek wybranych gatunków drzew i krzewów iglastych 

Pinoideae

1 - Ga³¹zki zbudowane wy³¹cznie z d³ugopêdów

Cis pospolity Taxus baccata

2 - P¹ki kwiatowe liczne, kuliste

Cis pospolity Taxus baccata - osobnik mêski

2* - P¹ki kwiatowe nieliczne, podobne do liœciowych

Cis pospolity Taxus baccata - osobnik ¿eñski

1* - Ga³¹zki zbudowane z d³ugo- i krótkopêdów

Sosna Pinus

3 - Ig³y po 2 na krótkopêdzie (zobacz 3* i 3**) 

4 - Ig³y krótkie, do 7 cm d³ugoœci

5 - Ig³y szarozielone, matowe, skrêcone; pêdy szarobr¹zowe

Sosna zwyczajna Pinus sylvestris 

5* - Ig³y ciemnozielone, b³yszcz¹ce, grube i sztywne, gêsto osadzone na pêdzie

Sosna górska Pinus mugo 

5** - Ig³y krótkie, ¿ó³tozielone, sp³aszczone, pogiête, skrêcone, silnie rozchylone. Pêd brunatny

Sosna Banksa Pinus banksiana 

4* - Ig³y d³u¿sze - powy¿ej 7 cm d³ugoœci, ciemnozielone, sztywne i k³uj¹ce.

Sosna czarna Pinus nigra 

3* - Ig³y po 3 na krótkopêdzie

Sosna smo³owa Pinus rigida 

3** - Ig³y po 5 na krótkopêdzie

6 - Pêdy grube, gêsto, rdzawo ow³osione; ig³y wyraŸnie dwubarwne

Sosna limba Pinus cembra

6* - Pêdy cienkie, nagie lub drobno omszone; ig³y bardzo cienkie i delikatne

Sosna wejmutka Pinus strobus

1 - Piramidki na koñcach tarczek

2 - Szyszki z grubymi, muszlowatymi ³uskami, rozpadaj¹ siê po dojrzeniu 

Sosna limba Pinus cembra

2* - Szyszki d³ugie z cienkimi ³uskami, otwieraj¹ siê na drzewach i opadaj¹ w ca³oœci

Sosna wejmutka Pinus strobus

1* - Piramidki poœrodku tarczki

3 - Piramidki z wyrostkami

4 - Trczki jasnobr¹zowe

5 - Szypu³ka gruba, wyrostki na piramidkach kolczaste

Sosna smo³owa Pinus rigida 

5*- Szypu³ka cienka, wyrostki na piramidkach niewielkie

Sosna czarna Pinus nigra 

4*- Tarczki ciemnobr¹zowe, wyrostki na piramidkach niewielkie

Sosna górska Pinus mugo 

3*- Piramidki bez wyrostków

6 - Tarczki matowe, szare

Sosna zwyczajna Pinus sylvestris 

6* - Tarczki b³yszcz¹ce, jasnobr¹zowe

Sosna Banksa Pinus banksiana 

Klucz do oznaczania pêdów wybranych gatunków drzew i krzewów iglastych

Taxaceae, Pinoideae

1 - Pêdy g³adkie (nie bruzdowane)

2 -  nasadowa czêœæ ig³y skrêcona i zakoñczona stopk¹, przylegaj¹c¹ do powierzchni pêdu, p¹ki sto¿kowate lub kuliste

rodzaj jod³a Abies

3 - p¹ki nieo¿ywicowane

4 -  Ig³y z obu stron ga³¹zki roz³o¿one regularnie, p³asko na dwie strony

jod³a pospolita Abies alba

4* - Ig³y skierowane ku przodowi, zas³aniaj¹ce górn¹ powierzchniê pêdu

jod³a kaukaska Abies nordmanniana

3* - p¹ki o¿ywicowane

5 - górna powierzchnia igie³ zielona i b³yszcz¹ca, bez nalotu woskowego

jod³a olbrzymia Abies grandis

5* - górna powierzchnia igie³ pokryta nalotem woskowym, matowa, szarozielona lub niebieskawa. Ig³y d³ugie, 

zagiête ku górze, z obu stron prawie jednakowe

jod³a kalifornijska Abies concolor

2* - ig³y osadzone na krótkich trzoneczkach. P¹ki wrzecionowate, ostro zakoñczone, zwykle bez ¿ywicy. Szyszki z 

d³ugimi, trójzêbnymi ³uskami wspieraj¹cymi.

rodzaj daglezja Pseudotsuga

Daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

1* - Pêdy bruzdowane (ig³y osadzone na zdrewnia³ych trzoneczkach, których nasady zbiegaj¹ po pêdach tworz¹c bruzdy). 

Po opadniêciu igie³ pêd szorstki (tarkowaty)

2 - Ig³y zwykle na przekroju czworok¹tne i wówczas jednobarwne, albo p³askie i wówczas dwubarwne (jak u jode³), na 

szczycie zaostrzone i zwykle k³uj¹ce

rodzaj Å“wierk Picea

3 - Ig³y na przekroju poprzecznym kwadratowe lub romboidalne, jednobarwne - zielone lub sine, bez bia³ych 

pasków na dolnej stronie 

4 - Ig³y zwykle zielone i b³yszcz¹ce, bez nalotu woskowego. Szyszki o ³uskach sztywnych, zwykle ca³obrzegich i 

zaokr¹glonych 

5 - Ig³y bardzo krótkie (6-10 mm), grube, têpe, ciemnozielone i silnie b³yszcz¹ce. Szyszki w¹skie d³ugoœci 5-

10 cm

Å“wierk kaukaski Picea orientalis 

5* - Ig³y do 20 (25) mm d³ugoœci, ostro zakoñczone, niekiedy sinawe, z nalotem. Szyszki du¿e, d³ugoœci 10-

15 (18) cm, ³uski ró¿nego kszta³tu w zale¿noœci od odmiany

Å“wierk pospolity Picea abies

4* - Ig³y zwykle z nalotem woskowym, matowe, od szarozielonych do srebrzystych,15-30 mm d³., grube 

sztywne, k³uj¹ce, nastroszone. Szyszki s³omiaste, jasne, z miêkkimi ³uskami pofalowanymi i postrzêpionymi 
na brzegach

Å“wierk k³uj¹cy Picea pungens

3* - Ig³y mocno sp³aszczone, wyraŸnie dwustronne i dwubarwne - jak u jode³. Pêdy wyraŸnie ow³osione, ig³y z 

wierzchu zielone i b³yszcz¹ce. Szyszki ma³e, cynamonowo-br¹zowe. £uski sztywne, zaokr¹glone i drobno 
pi³kowane, wchodz¹ na szypu³kê

Å“wierk serbski Picea omorika

2* - Ig³y krótkie, p³askie, na szczycie zaokr¹glone. Na górnej stronie pêdów ig³y przylegaj¹ce i czêsto odwrócone doln¹ 

stron¹ do góry. P¹ki drobne, jajowate. Szyszki bardzo ma³e, z nielicznymi zaokr¹glonymi ³uskami nasiennymi

rodzaj choina Tsuga

choina kanadyjska Tsuga canadensis

Klucz do oznaczania pêdów i szyszek wybranych gatunków drzew i krzewów iglastych

Abietoideae

1 - Roczne d³ugopêdy jasne, ¿ó³te, bez nalotu woskowego, dwuletnie szare. 

2 - Szyszki Å“redniej wielkoÅ“ci, zwykle 25-40 mm d³. 

3 - Szyszki zwykle wyd³u¿one. £uski nasienne liczne, 45-70 szt. w 6-8 rzêdach, s³abo ow³osione; brzegi nie 

zgrubia³e, ³uski wspieraj¹ce czêsto widoczne.

modrzew europejski - Larix decidua 

3* - Szyszki szerokie. £uski nasienne du¿e, jednakowej wielkoœci, muszlowate, na grzbiecie -zw³aszcza m³ode -

gêsto ow³osione. £uski wspieraj¹ce niewidoczne.

modrzew syberyjski - Larix sibirica 

2* - Szyszki ma³e, zwykle 15-20 (25) mm d³., kuliste lub jajowate, z mniejsz¹ liczb¹ ³usek w 4-5 rzêdach. £uski 

muszelkowate, na brzegach zgrubia³e.

modrzew polski - Larix polonica

1* - Roczne d³ugopêdy ró¿owe lub czerwonobr¹zowe, z nalotem woskowym. 

4 - Szyszki kuliste, 20-30 mm d³., ró¿yczkowate - ³uski nasienne mocno odgiête na zewn¹trz, czasem podwiniête, 

brzegiem falisto wciête.

modrzew japoñski - Larix kaempferi

4* - Szyszki najmniejsze, 10-15 mm d³. £uski nasienne nieliczne (kilkanaÅ“cie), b³yszcz¹ce, zagiête do Å“rodka. 

modrzew amerykañski - Larix laricina

Klucz do oznaczania pêdów i szyszek wybranych gatunków drzew i krzewów iglastych

Laricoideae

Klucz do oznaczania pêdów wybranych gatunków drzew i krzewów iglastych

Cupressaceae

1 - Pêdy rozga³êzione wielostronnie, nigdy nie sp³aszczone, liœcie w postaci igie³ lub ³usek

2 - LiÅ“cie wy³¹cznie w postaci igie³ po 3 w okó³ku, ig³y sztywne, k³uj¹ce, na górnej stronie z bia³ym 

paskiem nalotu woskowego

ja³owiec pospolity 

2* - LiÅ“cie w postaci drobnych ³usek po dwie w okó³ku (nakrzy¿leg³e), rzadziej w postaci krótkich igie³ek 

po 2-3 w okó³ku

3 - Ga³¹zki zwarte, miote³kowate, po roztarciu ostro, nieprzyjemnie pachn¹ce 

ja³owiec sabiñski 

3* - Ga³¹zki luŸne, po roztarciu z przyjemnym zapachem

ja³owiec wirginijski 

1* - Rozga³êzienia sp³aszczone, (pêdy wachlarzykowate), liœcie ³uskowate, nakrzy¿leg³e

4 - £uski na dolnej stronie pêdu z nalotem woskowym w postaci bia³ych linii lub plamek

5 - Nalot woskowy w postaci linii tworz¹cych wzór X lub Y, górna strona pêdu niebiesko-zielona

cyprysik Lawsona Chamaecyparis lawsoniana

5* - Nalot woskowy w postaci plamek

6 -  Nalot dobrze widoczny, tworz¹cy wzór kokardki lub skrzyde³ motyla z uk³adu 4 trójk¹tnych 

plamek (po dwie na ³uskach Å“rodkowych i po jednej na ³uskach bocznych), górna strona 
pêdu zielona 

cyprysik groszkowy Chamaecyparis pisifera

6* - Nalot niezbyt wyraŸny, górna strona pêdu ciemnozielona, b³yszcz¹ca

¿ywotnik olbrzymi Thuja plicata

4* - £uski na dolnej stronie pêdu bez nalotu woskowego

7 - Pêd dwubarwny, górna strona zielona, dolna jaÅ“niejsza, ³uski Å“rodkowe z dobrze widocznym 

wypuk³ym, przeÅ“wiecaj¹cym gruczo³kiem, po roztarciu z aromatycznym, ¿ywicznym zapachem 

¿ywotnik zachodni Thuja occidentalis

7* - Obydwie strony pêdu ± jednakowe, ³uski matowozielone, Å“rodkowe wypuk³e, boczne z 

odstaj¹cymi koñcami, po roztarciu nieprzyjemnie pachn¹ce

cyprysik nutkajski Chamaecyparis nootkatensis

Juniperus communis

Juniperus sabina

Juniperus virginiana