monter instalacji i urzadzen sanitarnych 713[02] z3 05 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Ewa Hartman

Instalowanie urządzeń gazowych
713[02].Z3.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Krystyna Krygier
dr inż. Marian Rubik

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek

Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z3.05
„Instalowanie urządzeń gazowych” zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu
monter instalacji i urządzeń sanitarnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podział urządzeń gazowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Zasady instalowania urządzeń gazowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 27
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji i urządzeń gazowych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 36
4.3.3. Ćwiczenia 37
4.3.4. Sprawdzian postępów 38
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach instalowania urządzeń

gazowych, a także ułatwi zrozumienie niebezpieczeństwa, na które możesz być narażony
podczas nieprawidłowego montażu i eksploatacji urządzeń gazowych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzania wiedzy wykorzystaj do
poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Materiał obejmuje
również ćwiczenia, które zawierają:

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do wykonania ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających opanowanie przez Ciebie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza,
że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zapoznaniu się z materiałem spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: „Instalowanie urządzeń gazowych”, której treści teraz poznasz, jest

jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem montażu, eksploatacji i odbioru
instalacji gazowej, do której należą, jako ich integralna część, urządzenia gazowe.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

713[02].Z3.05

Instalowanie urządzeń gazowych

713[02].Z3

Technologia montażu instalacji gazowych

713[02].Z1/2/3/4.01

Prace przygotowawczo – zakończeniowe

przy wykonywaniu instalacji sanitarnych

713[02].Z1/2/3/4.03

Montaż instalacji z rur miedzianych

713[02].Z1/2/3/4.02

Montaż instalacji z rur stalowych

713[02].Z3.04

Montaż instalacji gazowej

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Instalowanie urządzeń

gazowych” powinieneś umieć:
− określać właściwości fizyczne i chemiczne gazu ziemnego i paliw płynnych,

− rozpoznawać rodzaje instalacji,

− wykonywać prace przygotowawczo – zakończeniowe przy montażu instalacji,
− rozróżniać łączniki do połączeń rozłącznych i nierozłącznych stosowane w instalacjach

ze stali i miedzi,

− oceniać stan techniczny rur i łączników stalowych i miedzianych wykorzystywanych

do montażu,

− wykonywać połączenia rozłączne rur instalacyjnych stalowych i miedzianych,
− wykonywać połączenia nierozłączne rur instalacyjnych stalowych metodą spawania

gazowego,

− wykonywać podstawowe operacje obróbki materiałów stalowych i miedzianych stosowanych

w instalacjach sanitarnych,

− mocować elementy instalacji w przegrodach budowlanych,
− prowadzić instalacje różnymi sposobami,

− wykonywać prace podczas montażu instalacji gazowej zgodnie z obowiązującymi przepisami

bhp i ochrony ppoż.,

− oceniać stan techniczny rur, kształtek gazowych i elementów wyposażenia instalacji gazowej,
− montować przewody instalacji gazowej,

− instalować wyposażenie stosowane w instalacji gazowej,

− wykonywać próbę szczelności zmontowanej instalacji gazowej,
− przygotowywać instalację gazową do odbioru,

− przygotowywać instalację gazową do odbioru końcowego,

− stosować przepisy bhp, ppoż. i ochrony środowiska podczas eksploatacji instalacji gazowej,
− stosować terminologię budowlaną,

− przestrzegać zasad bezpiecznej pracy, przewidywać zagrożenia i im zapobiegać,

− stosować w praktyce procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
− odczytywać i interpretować rysunki budowlane,

− posługiwać się dokumentacją budowlaną,

− wykonywać przedmiary i obmiary robót,
− wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,

− organizować stanowiska składowania i magazynowania materiałów,

− korzystać z różnych źródeł informacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− sklasyfikować urządzenia gazowe,

− zastosować wytyczne lokalizacji urządzeń gazowych w pomieszczeniach,

− dobrać elementy uzbrojenia podejścia pod przybory gazowe,
− wykonać prace podczas montażu urządzeń gazowych zgodnie z obowiązującymi przepisami

bhp i ochrony ppoż.,

− zainstalować kuchnie gazowe,

− zainstalować grzejniki gazowe wody przepływowej,
− zainstalować gazowe ogrzewacze powietrza,

− zainstalować kotły do ogrzewania pomieszczeń,

− zainstalować kotły gazowe,
− zainstalować urządzenia regulacyjne i zabezpieczające stosowane w instalacjach gazowych,

− wykonać próbę szczelności połączeń zainstalowanych urządzeń gazowych,

− ocenić stan techniczny elementów demontowanych urządzeń gazowych,
− przygotować do odbioru instalacje gazowe po zainstalowaniu urządzeń gazowych,

− posłużyć się dokumentacją techniczną instalacji gazowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podział urządzeń gazowych

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia związane z urządzeniami gazowymi
Aby

ułatwić posługiwanie się pojęciami z zakresu urządzeń gazowych – należy poznać ich

definicje, aby w konsekwencji właściwie interpretować przepisy dotyczące ich instalowania,
lokalizowania i prawidłowej eksploatacji.
Podstawowe definicje, to:
– butla gazowa – jest to ciśnieniowy pojemnik z atestem przeznaczony do magazynowania

gazu w określonej objętości, pod ciśnieniem wewnętrznym nie przekraczającym jego
wytrzymałości, wyposażony w zawór odcinający dopływ gazu, wymagający okresowej
kontroli,

– ciąg kominowy przewodu spalinowego – podciśnienie w kanale spalinowym, wywołane

różnicą gęstości spalin na wlocie i wylocie oraz różnicą wysokości wlotu i wylotu kanału
spalinowego; ciąg powinien być jak najmniejszy, ale zapewniać dostarczenie do spalania
odpowiedniej ilości powietrza,

– gazomierz – urządzenie pomiarowe służące do pomiaru ilości gazu zużywanego przez

odbiorcę,

– gazowy grzejnik wody przepływowej – urządzenie gazowe z komorą do spalania paliwa

gazowego, którego celem jest podgrzanie zimnej wody do wymaganej temperatury,

– kanał spalinowy – droga przenoszenia produktów spalania na zewnątrz, do atmosfery,
– kocioł wodny gazowy – urządzenie gazowe z komorą przeznaczoną do spalania paliwa

gazowego, którego celem jest podgrzanie wody do temperatury nie przekraczającej 115°C,

– kocioł dwufunkcyjny – urządzenie gazowe służące do ogrzewania wody przeznaczonej do

centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej,

– kocioł kondensacyjny – urządzenie, którego temperatura spalin na wylocie z komina jest

niższa od temperatury punktu rosy,

– komin - to konstrukcja murowana, betonowa lub blaszana zawierająca przewód pionowy do

odprowadzania spalin z palenisk pieców i kotłów spalinowych do atmosfery. Komin
wytwarza naturalny ciąg powietrza, zwany ciągiem kominowym,

– kuchenka gazowa – urządzenie gazowe z otwartym płomieniem służące do przygotowywania

ciepłych posiłków, nie mające piekarnika,

– kuchnia gazowa – urządzenie gazowe z otwartym płomieniem służące do przygotowywania

ciepłych posiłków, wyposażone w piekarnik,

– kubatura pomieszczenia – objętość pomieszczenia mierzona w świetle i wyrażona w m

– kurek odcinający – urządzenie do zamykania i otwierania dopływu gazu do części instalacji,

gazomierza lub innego urządzenia gazowego,

– obciążenie cieplne urządzenia gazowego – ilość ciepła uzyskiwana w jednostce czasu

z palnika lub zespołu palników tego urządzenia w [kW],

– ogrzewacz pomieszczeń – urządzenie gazowe stosowane do bezpośredniego ogrzewania

pomieszczeń ciepłem otrzymanym ze spalania gazu, z odprowadzeniem spalin z tych
pomieszczeń na zewnątrz, najczęściej połączone z atmosferą poprzez przewód powietrzno –
spalinowy,

– otwarta komora spalania - komora, w której zachodzi spalanie paliwa z wykorzystaniem

powietrza z pomieszczenia, a spaliny odprowadzane są na zewnątrz poprzez przewód
spalinowy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– piwnica – część budynku przeznaczona na pomieszczenia gospodarcze lub techniczne,

w którym poziom podłogi jest niższy niż poziom terenu, na którym budynek jest
posadowiony,

– pomieszczenie mieszkalne – to pomieszczenie przeznaczone na stały pobyt w nim ludzi,
– pomieszczenie niemieszkalne – to pomieszczenie, w którym nie przewiduje się stałego

pobytu ludzi, a czas przebywania ludzi w czasie ciągłym nie przekracza 4 godzin,

– pomieszczenie techniczne – pomieszczenie, w którym znajdują się urządzenia służące do

obsługi technicznej budynku,

– programator kotła – urządzenie sterujące automatyką kotła według zadanego programu,
– przerywacz ciągu – element składowy urządzenia gazowego z palnikiem injektorowym,

służący do stabilizacji pracy tych palników w wyniku regulacji ciągu kominowego, ponadto
zabezpiecza on przed cofaniem się spalin, czyli ciągiem wstecznym,

– przewód spalinowy – pionowy, poziomy lub ukośny przewód z materiału niepalnego służący

do odprowadzania spalin na zewnątrz pomieszczenia; przewód spalinowy w ścianie budynku
nazywa się kanałem spalinowym,

– przewód spalinowo – powietrzny – wspólnie instalowane przewody: powietrzny i spalinowy,

umieszczone współosiowo, równocześnie doprowadzające powietrze do spalania

i odprowadzające spaliny na zewnątrz pomieszczenia bezpośrednio przez przegrodę
budowlaną,

– reduktor ciśnienia gazu – urządzenie służące do obniżenia i stabilizacji ciśnienia gazu

w urządzeniu gazowym lub instalacji gazowej,

– urządzenie gazowe – urządzenie, w którym następuje ustabilizowane spalanie paliwa

gazowego lub jego mieszaniny z powietrzem,

– urządzenie gazowe przeznaczone do pracy ciągłej – urządzenie gazowe o konstrukcji

pozwalającej na długotrwałe funkcjonowanie bez przerw w procesie uzyskiwania ciepła,

– urządzenie gazowe przeznaczone do pracy okresowej – urządzenie gazowe wymagające

każdorazowo działań użytkownika w celu regulacji, włączenia i wyłączenia,

– urządzenia regulujące – urządzenia służące do utrzymania na określonym poziomie

parametrów typu: ciśnienie, temperatura,

– urządzenie sterujące – urządzenia zapewniające zabezpieczenie przed zmianą parametrów

urządzenia gazowego, uruchamiające lub zatrzymujące pracę urządzenia gazowego według
określonego programu,

– zestaw kuchni gazowej – fabrycznie zmontowana kuchnia gazowa z obudową, zasilana

z butli gazowej,

– zamknięta komora spalania – komora, w której zachodzi spalanie paliwa bez dostępu

powietrza z pomieszczenia, a spaliny odprowadzane są na zewnątrz poprzez przewód
spalinowy; najczęściej przewód równocześnie doprowadzający powietrze i odprowadzający
spaliny.

Podział urządzeń gazowych na grupy i kategorie
Ze

względu na sposób doprowadzania powietrza do spalania gazu, oraz odprowadzania

spalin z urządzeń gazowych dzieli się je na typy:
– Typ A – urządzenia pobierające powietrze z pomieszczenia i odprowadzające spaliny do

pomieszczenia, w którym są zamontowane, np. kuchenki i kuchnie gazowe, piekarniki
i ogrzewacze gazowe o mocy do 5 kW,

– Typ B – urządzenia pobierające powietrze z pomieszczenia, w którym są zamontowane

i odprowadzające spaliny do przewodu (kanału) spalinowego. Odprowadzanie odbywa się:
na zasadzie ciągu naturalnego (typ B1) oraz na zasadzie ciągu wymuszonego, gdy
wentylator odciągający nie jest częścią urządzenia (typ B2). Urządzeniami gazowymi typu
B1 i B2 wyposażonymi w przerywacz ciągu są: podgrzewacze wody, ogrzewacze

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pomieszczeń i kotły grzewcze działające na zasadzie ciągu wymuszonego przez wentylator
palnika nadmuchowego lub wentylator spalin będący częścią urządzenia. Nie mogą one być
wyposażone w przerywacz ciągu. Również nie dopuszcza się łączenia kilku urządzeń do
wspólnego kanału kominowego.

– Typ C – zaliczono tu urządzenia z tzw. zamkniętą komorą spalania odciętą od atmosfery

pomieszczenia, w którym są zamontowane, pobierające powietrze z zewnątrz
i odprowadzające spaliny do przewodu (kanału) kominowego lub bezpośrednio
do atmosfery. Są to grzejniki wody przepływowej oraz kotły grzewcze kondensacyjne.

Inną klasyfikacją urządzeń gazowych jest określenie ich kategorii.
Przynależność do określonej kategorii urządzeń określa przystosowanie do spalania:
– Kategoria I – jednej grupy paliw gazowych,
– Kategoria II – dwóch lub więcej grup paliw gazowych w niepełnym zakresie,
– Kategoria III – wszystkich grup i podgrup paliw gazowych.

Podział urządzeń gazowych ze względu na przeznaczenie
Do urządzeń przeznaczonych do gotowania, smażenia i pieczenia zalicza się:
– kuchenki gazowe (KG) o łącznej mocy wszystkich palników do 8,5 kW,
– kuchnie (KGP), urządzenia do gotowania i pieczenia o łącznej mocy cieplnej do 11.5 kW,
– piekarniki gazowe (PG), urządzenia do pieczenia o mocy do 3 kW,
– opiekacze (RG), rożna, grille gazowe, urządzenia do opiekania produktów spożywczych.
W grupie urządzeń gazowych do podgrzewania wody do celów sanitarnych można wyróżnić:

– grzejniki wody przepływowej (GGWP) podgrzewające wodę w czasie jej poboru: grzejniki

małej mocy do 9 kW zwane są termami gazowymi; grzejniki średniej mocy do 21 kW zwane są
piecami łazienkowymi,

– zbiornikowe grzejniki wody (ZGW), zwane również pojemnościowymi podgrzewaczami wody,

służą do podgrzewania wody do temperatury ok. 55°C. Grzejniki te są urządzeniami
wieloczerpalnymi.

Ogrzewacze pomieszczeń i promienniki są urządzeniami o mocy najczęściej do 5 kW.
Wśród nich wyróżniamy:

– ogrzewacze konwekcyjne (OGK),
– ogrzewacze promiennikowe - konwekcyjne (OGKP),
– promienniki (OGP).
Do ogrzewania pomieszczeń lub ogrzewania pomieszczeń i podgrzewania wody służą:
– kotły grzewcze (KGGW-N). Do kotłów małej mocy można zaliczyć: kotły grzewcze wodne

niskotemperaturowe typu B1 lub B3. Przeznaczone są one do ogrzewania wody w instalacji
centralnego ogrzewania lub ciepłej wody użytkowej o temperaturze od 35 do 90°C.

– kotły grzewcze wodne niskotemperaturowe kondensacyjne typ C.
– kotły dwufunkcyjne typ B1. Produkowane są o mocy do 35 kW i przeznaczone

do podgrzewania wody w układzie c.o., jak również wody do celów sanitarnych. Woda może
być w nich podgrzewana w systemie przepływowym lub zbiornikowym.

Do podgrzewania powietrza służą przeponowe nagrzewnice powietrza, w tym suszarki do
szybkiego suszenia prania.

Każde urządzenie powinno zawierać tabliczkę znamionową, na której podane są:

• nazwa i adres wytwórcy,

• oznaczenie,

• numer fabryczny,
• rok produkcji,

• rodzaj paliwa, do którego urządzenie jest przystosowane,
• nominalna moc cieplna,

• maksymalne ciśnienie robocze,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

• znaki dopuszczenia.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1) Co nazywamy urządzeniem gazowym?
2) Jakie znasz typy urządzeń gazowych?
3) Jakie oznaczenia muszą być na każdym urządzeniu gazowym?
4) O czym świadczy przynależność danego urządzenia do określonej kategorii?
5) Jak dzielimy urządzenia gazowe ze względu na przeznaczenie?
6) Jakie urządzenia gazowe przeznaczone są do gotowania i podgrzewania posiłków?
7) Jakie urządzenia gazowe przeznaczone są do ogrzewania pomieszczeń?
8) Jakie urządzenia gazowe przeznaczone są do ogrzewania pomieszczeń i podgrzewania

ciepłej wody?

9) Jakie urządzenia gazowe przeznaczone są do podgrzewania wody?
10) Jakie informacje zawarte są na tabliczce znamionowej?
11) Jakie urządzenia i aparaty można instalować w wybranych pomieszczeniach budynku?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z katalogów firm branżowych wybierz gazowe urządzenie do gotowania i podgrzewania

posiłków. Sporządź kalkulację cenową. Wskaż zalety wybranego urządzenia. Podaj jego
parametry techniczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją branżową,
3) wybrać urządzenie gazowe i odczytać jego cenę,
4) na arkuszu papieru zapisać: nazwę, typ, parametry techniczne, kategorię,
5) wypisać zalety urządzenia, wskazać jego przeznaczenie, określić wykorzystanie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
– arkusz papieru formatu A 4,
– długopis,
– ołówek,
– gumka,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z katalogów firm branżowych wybierz gazowe urządzenie do ogrzewania pomieszczenia

o powierzchni 100 m

i podgrzewania wody na potrzeby użytkowe. Sporządź kalkulację cenową.

Wskaż zalety wybranego urządzenia. Podaj jego parametry. Wyjaśnij, jakie jego cechy wpłynęły
na dobór danego typu oraz w jaki sposób będzie doprowadzane powietrzea do spalania
i odprowadzane spaliny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją branżową,
3) wybrać urządzenie gazowe i odczytać jego cenę,
4) na arkuszu papieru zapisać: nazwę, typ, parametry techniczne,
5) wypisać zalety urządzenia, wskazać jego przeznaczenie, określić sposób doprowadzenia

powietrza do spalania i odprowadzenia spalin,

6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– instrukcja wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
– arkusz papieru formatu A 4,
– długopis,
– ołówek,
– gumka,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać przykłady urządzeń gazowych danego typu?

2) wyjaśnić, jakie czynniki decydują o przynależności danego urządzenia do

określonego typu?

3) określić, jakie dane powinny znajdować się na tabliczce znamionowej

urządzenia gazowego?

4) określić kategorię urządzenia po sprawdzeniu jego karty katalogowej?

5) dobrać gazowe urządzenie do gotowania i podgrzewania posiłków spełniające

oczekiwania nabywcy?

6) dobrać kocioł do ogrzewania pomieszczeń?

7) dobrać podgrzewacz wody na potrzeby ciepłej wody do jednego punktu

czerpalnego?

8) dobrać podgrzewacz wody na potrzeby ciepłej wody do kilku punktów

czerpalnych?

9) posłużyć się terminologią gazowniczą charakterystyczną dla urządzeń

gazowych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady instalowania urządzeń gazowych

4.2.1. Materiał nauczania

Warunki, jakie muszą spełniać pomieszczenia, w których instalowane są urządzenia
gazowe.
Możliwość instalowania określonych urządzeń gazowych w pomieszczeniu uzależniona jest od
następujących warunków:
– wysokości pomieszczenia,
– kubatury pomieszczenia,
– obciążenia cieplnego pomieszczenia przypadającego na 1m

kubatury pomieszczenia,

– łącznego obciążenia cieplnego zainstalowanych urządzeń,
– wentylacji pomieszczenia,
– sposobu odprowadzenia spalin z pomieszczenia.
1) Wysokość pomieszczenia, w którym można zainstalować urządzenia gazowe to minimum

2,2 m. Odstępstwem od tej zasady jest możliwość instalowania kotłów gazowych w już
istniejących budynkach, gdzie dopuszcza się wysokość pomieszczenia kotłów nie niższą niż
1,9 m.

2) Kubatura pomieszczenia to:

dla łazienki: 8 m

, gdy instalujemy w niej gazowe urządzenie do podgrzewania wody.

3) Maksymalne obciążenie cieplne przypadające na 1 m

kubatury pomieszczenia to:

175 W - w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi, z wyjątkiem kuchni,
gdy spaliny nie są odprowadzane na zewnątrz,

350 W - w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi, z wyjątkiem kuchni,
gdy spaliny odprowadzane są na zewnątrz,

930 W – w pomieszczeniach nie przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz kuchni, gdy
spaliny nie są odprowadzany na zewnątrz,

4650 W – w pomieszczeniach nie przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz kuchni, gdy
spaliny są odprowadzane na zewnątrz.

4) Wentylacja pomieszczeń może odbywać się przez:

szczeliny w otworach okiennych lub drzwiowych pomieszczenia,

otwory nawiewne,

inne urządzenia techniczne.

Aby można było w pomieszczeniu zainstalować urządzenie gazowe, muszą być spełnione
warunki krotności wymiany powietrza zgodne z normami wykonawczymi.
5) Dopuszczalne łączne obciążenie cieplne pomieszczeń wynikające z zainstalowania

urządzeń:
-

pomieszczenie kuchenne – 25 kW,

łazienka – 25 kW,

kotłownia zlokalizowana w pomieszczeniu technicznym w budynku – 60 kW,

pralnia – 10 kW.

Wszystkie urządzenia gazowe muszą mieć:
– znak bezpieczeństwa, aprobatę techniczną lub znak Dozoru Technicznego,
– atest energetyczny.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby odprowadzania spalin
Sposób odprowadzenia spalin z pomieszczenia musi spełniać następujące warunki:
– w urządzeniach typu A spaliny powinny mieć możliwość swobodnego przepływu jak

najkrótszą drogą; wskazane jest, aby droga ta nie była dłuższa niż 2 m w rzucie poziomym
od kratki wentylacyjnej,

– w urządzeniach typu B i C spaliny muszą być odprowadzane przewodami spalinowymi

połączonymi z urządzeniem i kanałem spalinowym lub przewodami spalinowo –
powietrznymi wyprowadzonymi poza ścianę zewnętrzną budynku. Do tego celu należy
stosować przewody pionowe o długości minimum 0,22m oraz przewody poziome o długości
nie większej niż 2,0 m ze spadkiem w kierunku urządzenia.

– w przypadku kotłów z zamkniętą komora spalania należy ściśle przestrzegać wytycznych

producenta,

– efektywna wysokość komina, mierzona od paleniska do wylotu, ponad dach powinna

wynosić minimum 4 m,

– w urządzeniach gazowych o mocy nie przekraczającej 35 kW z palnikami iniektorowymi

różnica wysokości od przerywacza ciągu do wylotu ponad dach nie może być mniejsza niż
2,0 m, a w praktyce powinna wynosić nawet 4 m,

– dopuszcza się odprowadzenie spalin przez zewnętrzną ścianę budynku przez przewody

powietrzno – spalinowe z urządzeń gazowych o mocy do 21 kW zainstalowanych
w wolnostojących budynkach, jeżeli zachowana będzie odległość wyprowadzenia wylotu
spalin co najmniej 0,5 m od krawędzi okien i drzwi.

Po wykonaniu instalacji odprowadzania spalin podlega ona odbiorowi polegającemu
na sprawdzeniu:
– drożności kanału,
– szczelności połączeń,
– ciągu kominowego,
– prawidłowości wykonania połączeń i zgodności z projektem elementów instalacji

odprowadzania spalin,

– zgodnie z normami wyprowadzenia ponad dach,
– spełnienia norm ochrony środowiska.
Odbiór formalny polega na:
– sprawdzeniu zgodności wykonania instalacji z dokumentacją powykonawczą,
– sprawdzeniu aktualności atestów na materiały konstrukcyjne i izolacyjne użyte do budowy

instalacji odprowadzania spalin.

Warunki instalowania gazomierzy
Gazomierze są urządzeniami do pomiaru ilości gazu zużywanego przez urządzenia, w których
gaz jest spalany. Są to najsłabsze elementy składowe instalacji gazowej. Jakiekolwiek prace
zawiązane z gazomierzem należy wykonywać przy zamkniętym kurku gazomierzowym.
Gazomierze powinny być zainstalowane:
– oddzielnie dla każdego odbiorcy,
– w miejscu łatwo dostępnym, zabezpieczonym przed wpływem warunków atmosferycznych,
– z kurkiem odcinającym przed gazomierzem,
– w szafkach z materiałów trudnozapalnych, z otworami wentylacyjnymi,
– w odległości nie mniejszej w rzucie poziomym, niż 1 m od palnika gazowego lub innego

paleniska,

– w odległości nie mniejszej niż 3 m od urządzenia gazowego, mierząc w rozwinięciu długości

przewodu,

– na wysokości od 0,3 do 1,8m od poziomu podłogi do spodu gazomierza

i co najmniej 0,5 m od poziomu terenu,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– powyżej gazomierza i urządzeń iskrzących, gdy mierzą zużycie gazu lżejszego niż powietrze,
– poniżej gazomierza i urządzeń iskrzących, gdy mierzą zużycie gazu cięższego niż powietrze,
– w odległości co najmniej 1 m od urządzeń iskrzących, gdy są instalowane bez szafek, na tym

samym poziomie co liczniki elektryczne i inne urządzenia iskrzące,

– w taki sposób, aby było możliwe ich rozłączenie bez demontażu części instalacji gazowej,
– w pomieszczeniach spełniających warunki ich instalowania.
Zalecane miejsca instalowania gazomierzy:
– klatki schodowe lub korytarze w wentylowanych szafkach,
– na zewnątrz budynku, razem z kurkiem głównym,
– szyby instalacyjne przeznaczone dla pionów instalacyjnych, z drzwiczkami bez otworów

wentylacyjnych, z dostępem od strony pomieszczeń niemieszkalnych,

– kuchnie stanowiące samodzielne pomieszczenia – dopuszcza się instalację bez szafek,
– wydzielone pomieszczenia piwniczne, pod warunkiem, że mają one otwór okienny oraz

przewód wentylacji grawitacyjnej wyprowadzony ponad dach lub ścianę zewnętrzną
na wysokość co najmniej 2,5 m powyżej poziomu terenu oraz co najmniej 0,5 m od okien
i drzwi.

Zabronione miejsca instalowania gazomierzy:
– pomieszczenia mieszkalne,
– łazienki,
– pomieszczenia, w których występuje zagrożenie korozyjne,
– we wspólnych wnękach z licznikami elektrycznymi.

Rys. 1. Przykłady instalowania gazomierzy: a. w szafkach metalowych, b. we wspólnych wnękach z drzwiczkami,

c. w szybach pionów instalacyjnych [13]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warunki instalowania kuchni gazowych

Kuchnie gazowe mają zazwyczaj znormalizowane wymiary: wysokość 85 cm, głębokość

60 cm, szerokość 50 lub 60 cm. Największy palnik ma moc do 2 kW, dwa średnie mają moc
około 1,5 kW, najmniejszy palnik ma moc około 1 kW. Przy palnikach piekarnika – najczęściej
dolnym i górnym – muszą być zamontowane fabrycznie zabezpieczenia przeciwwypływowe.
Kuchnia ma regulowane nóżki pozwalające wypoziomować jej ustawienie.
Dodatkowo kuchnie gazowe mogą być wyposażone w:
– termostaty, czyli urządzenia pozwalające utrzymać stałą, zadaną temperaturę,
– termometry – umożliwiające sprawdzenie temperatury podczas pracy piekarnika,
– rożen,
– opiekacz,
– wentylator wyrównujący ciśnienie w komorze piekarnika,
– programator czasowy wyłączania palnika,
– zegar.
W celu połączenia kuchni gazowej z instalacją gazową należy wykorzystać jeden z dwóch
króćców o średnicy ½”. Drugi, niewykorzystany króciec musi być zabezpieczony zaślepką.
Należy unikać instalowania kuchni na linii łączącej okno i drzwi, gdyż powstający przepływ
powietrza może gasić płomień palnika kuchni.
Wskazane jest zainstalowanie nad kuchnią okapu z dobrze działająca wentylacją grawitacyjną.
Podczas lokalizowania usytuowania kuchni należy zachować minimalne odległości, które
pokazano na rysunku 2.

Rys. 2. Odległość poszczególnych ścian kuchni od ścian pomieszczeń [12]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy

połączeniu na sztywno na podejściu pod kuchnię należy zainstalować dwuzłączkę,

trójnik do wykonywania próby szczelności i kurek odcinający dopływ gazu. Wykonane
połączenie nie powinno wywoływać naprężeń.
Przy

połączeniu kuchni z instalacją za pomocą przyłącza elastycznego nie ma potrzeby

wbudowywania kurka odcinającego, gdyż wąż elastyczny ma wbudowany zawór odcinający.
Zaletą takiego przyłączenia kuchni jest możliwość zmiany usytuowania kuchni w celu
utrzymania jej w czystości.
Gniazdo

przyłączeniowe instalacji elektrycznej 230 V do kuchni powinno być wyposażone

w bolec ochronny. Nie może ono znajdować się bezpośrednio nad kuchnią – zalecana odległość
to minimum 65 cm.
Aby

przyłączyć kuchnię gazową do instalacji gazowej i elektrycznej – monter powinien

posiadać uprawnienia energetyczne grupy 3 i 1 w danym zakresie uprawnień.
Do jego obowiązków należy przed przystąpieniem do podłączenia kuchni należy:
– sprawdzenie, czy kuchnia jest przystosowana do gazu, którym zasilana jest instalacja

gazowa,

– zapoznanie się z danymi znamionowymi kuchni,
– ustalenie, czy instalacja elektryczna spełnia warunki przyłączenia kuchni,
– sprawdzenie skuteczności i prawidłowości działania wentylacji w pomieszczeniu,
– sprawdzenie możliwości usytuowania kuchni w pomieszczeniu i zgodności z projektem

technicznym powykonawczym.

Po wykonaniu tych czynności i przyłączeniu kuchni do instalacji – monter powinien zapoznać
użytkownika z zasadami obsługi urządzenia, sprawdzić, czy wykonane połączenie zachowuje
warunek szczelności, wydać protokół podłączenia pieczętując kartę gwarancyjną.

Rys. 3. Standardowa kuchnia gazowa z piekarnikiem [3]

1- pokrywa, 2- płyta podpalnikowa, 3- ruszt, 4- tablica rozdzielcza, 5- dzwonek, 6- pokrętła palników,

7- pokrętło palnika piekarnika, 8- drabinka suszarnicza, 9- blacha do pieczenia, 10- termometr, 11- ściana boczna,

12- szyba, 13- nakładka wewnętrzna drzwi, l4- podłoga piekarnika.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Warunki instalowania gazowych grzejników wody przepływowej

Gazowe grzejniki wody przepływowej umieszcza się zazwyczaj w łazience nad wanną.

Jeżeli łazienka ma zbyt małą wysokość, która uniemożliwiłaby zainstalowanie prostego odcinka
rury spalinowej o długości co najmniej 220 cm, grzejnik można zainstalować poza obrysem
wanny.
Gazowe przepływowe grzejniki wody można instalować również w innych pomieszczeniach
spełniających wszystkie wymagania w odniesieniu do kubatury, wysokości, wentylacji i sposobu
odprowadzenia spalin oraz prowadzenia instalacji gazowej – na przykład w kuchni.
Typowy grzejnik gazowy składa się z następujących podzespołów:
– zespołu wodnego połączonego z wymiennikiem ciepła,
– stabilizatora strumienia gazu,
– zespołu gazowego, w którego korpus wmontowane są zawory, pokrętła, podzespół

zabezpieczenia przeciwwypływowego,

– zespołu palnika głównego,
– zespołu palnika zapalającego,
– armatury wodno – gazowej,
Grzejnik jest urządzeniem wieloczerpalnym, co pozwala na doprowadzenie wody do kilku
miejsc poboru, najczęściej: wanny, umywalki i zlewozmywaka.

Rys. 4. Wentylacja nawiewno-wywiewna łazienki wyposażonej w grzejnik wody przepływowej [3]

a) nawiew przez otwory w drzwiach (pow. czynna 200cm²), b) nawiew przez kratkę wentylacyjna

w ścianie

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Schemat podłączenia gazowego grzejnika wody przepływowej G-19-01 firmy Termet [3]

1. kurek na doprowadzeniu wody zimnej
2. filtr wody
3. przewód wody ciepłej
4. filtr gazu
5. kurek gazowy
6. kratka wentylacyjna
7. rura spalinowa
8. pokrętło zapalacza i regulacji gazu
9. pokrętło wyboru temperatury wody

Woda zimna jest doprowadzana przewodem wyposażonym w kurek kulowy – na rysunku
oznaczony jako element 1 i przez filtr oznaczony jako 2.
Przewód łączący instalację gazową z grzejnikiem jest wyposażony w kurek kulowy 5 i filtr 4.
Woda podgrzana w grzejniku jest doprowadzona do instalacji ciepłej wody przewodem 3.
Gazy spalinowe odprowadzane są do kanału spalinowego przewodem oznaczonym jako
element 7. Grzejnik ma szereg zabezpieczeń, wśród których występują najczęściej:
– automatyczny zawór odcinający dopływ gazu do palnika przy zamkniętym przepływie wody,
– zabezpieczenie przeciwwypływowe, które automatycznie przerywa wypływ niespalonego

gazu z palnika głównego i zapalającego,

– zabezpieczenie przed zanikiem ciągu kominowego,
– zabezpieczenie przed przegrzaniem wody w wymienniku ciepła.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby przyłączyć podgrzewacz wody przepływowej do instalacji gazowej i elektrycznej – monter
powinien posiadać uprawnienia energetyczne grupy 3 i 1 w danym zakresie uprawnień oraz,
instalując grzejnik określonej firmy, powinien mieć jej autoryzację.
Do obowiązków montera przed podłączeniem grzejnika należy:
– sprawdzenie, czy grzejnik jest przystosowany do gazu, którym zasilana jest instalacja

gazowa,

– sprawdzenie, czy materiały użyte do wykonania instalacji są dostosowane

do materiałów, z których wykonany jest grzejnik,

– zapoznanie się z danymi znamionowymi grzejnika,
– ustalenie, czy instalacja elektryczna spełnia warunki przyłączenia grzejnika ze względu

na przynależność gniazda do strefy i wyposażenie w uziemienie ochronne,

– sprawdzenie skuteczności i prawidłowości działania wentylacji w pomieszczeniu,
– sprawdzenie skuteczności i prawidłowości działania kanału spalinowego i wielkości ciągu

kominowego,

– sprawdzenie możliwości usytuowania grzejnika w pomieszczeniu i zgodności z projektem

technicznym powykonawczym,

– określenie miejsca instalacji grzejnika.
Podłączenie grzejnika wymaga wykonania następujących czynności:
– wytrasowania miejsca instalacji grzejnika,
– zamocowania grzejnika do przegrody zgodnie z wytycznymi producenta,
– podłączenia instalacji gazowej poprzez zamontowany zawór odcinający i filtr z króćcem

przyłączeniowym grzejnika po uszczelnieniu złącz gwintowanych,

– zamontowania elementu urządzenia pozwalającego na odprowadzenie spalin na zewnątrz,
– podłączenia zespół wodny poprzez zawór odcinający i filtr z króćcem przyłączeniowym

wody,

– sprawdzienia szczelności wykonanego podłączenia.
Po wykonaniu tych czynności i przyłączeniu grzejnika do instalacji – monter powinien zapoznać
użytkownika z zasadami obsługi urządzenia, dokonać pierwszego uruchomienia grzejnika (jeżeli
ma do tego uprawnienia) po odpowietrzeniu instalacji i armatury gazowej oraz wydać protokół
podłączenia.
Obowiązkiem użytkownika jest utrzymanie grzejnika w czystości podczas eksploatacji.

Warunki instalowania gazowych zasobnikowych grzejników wody

Zasobnikowe gazowe grzejniki wody są urządzeniami ciśnieniowymi, więc podlegają

przepisom Dozoru Technicznego. Zgodnie z nimi każdy zasobnikowy grzejnik powinien mieć
następujące wyposażenie:
– zawór odcinający na wejściu,
– zawór zwrotny,
– upustowy zawór bezpieczeństwa,
– ogranicznik ciśnienia wody.
W dobrze izolowanej obudowie mieści się zbiornik wody. Wewnątrz zbiornika wmontowana jest
komora spalania i palnik gazowy. Dzięki dobrej izolacji straty ciepła są nieznaczne, a ciepła
woda jest dostępna w dużej ilości i w każdej chwili.

Zespół palnikowy składa się z injektorowego palnika głównego (do palnika doprowadzone

jest powietrze z pomieszczenia i część powietrza wprowadzana jest przed procesem spalania do
komory palnika), palnika zapalającego i armatury gazowej, obejmującej zapalacz
piezoelektryczny, termoelektryczne zabezpieczenie przeciwwypływowe, regulator temperatury
oraz regulator ciśnienia gazu.
Wymaganą temperaturę podgrzewanej wody ustawia się za pomocą pokrętła regulatora
temperatury.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ogranicznik temperatury wody przerywa obieg termoelektryczny, wyłączając dopływ gazu do
palnika w przypadku nadmiernego nagrzania się wody, na przykład na skutek wadliwej pracy
regulatora temperatury.
Grzejnik pracuje najbardziej ekonomicznie przy temperaturze wody ok. 60°C.

Aby zainstalować gazowy zasobnikowy grzejnik wody należy wykonać takie same

czynności, jak przy instalacji grzejnika przepływowego.

Małe domowe grzejniki zbiornikowe mają zwykle pojemność wodną 115-190 dm

moc cieplną 6

÷9 kW i zużywają 0,9÷1,2 m

gazu ziemnego GZ 50 w ciągu godziny.

Na przewodzie doprowadzającym gaz (zwykle średnicy 15mm.) musi być zainstalowany

kurek odcinający kulowy.

Duże grzejniki zbiornikowe o pojemności wodnej 280

÷330 dm

instalowane w budynkach

wielorodzinnych, zakładach pracy, zakładach usługowych mają moc od 34 do 90 kW
i zużywają 4,7

÷12,3 m

gazu ziemnego GZ 50 na godzinę.

Z uwagi na trzykrotnie mniejszą moc nominalną w porównaniu z grzejnikami wody

przepływowej, instalowanie grzejników zasobnikowych wpływa w istotny sposób na
równomierność poboru gazu w ciągu dnia.
Na rysunku 6 pokazano przykład zasilania odbiorców ciepłą wodą z gazowego zbiornikowego
grzejnika wody firmy Vaillant.

Rys. 6. Przykład instalacji zbiornikowego grzejnika wody firmy Vaillant [3]

1 - doprowadzenie wody zimnej,
2 - zawory odcinające,
3 - reduktor ciśnienia wody,
4- zawór zwrotny,
5 - zawór bezpieczeństwa,
6 - pompa cyrkulacyjna wody ciepłej,
7 - przewód zasilający ciepłej wody,
8 - przewód powrotny ciepłej wody,
9 - przerywacz ciągu,
10 - doprowadzenie gazu do palnika z aparaturą regulacyjną i zabezpieczającą,
11 - spust wody

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania dotyczące kotłowni na paliwa gazowe
Ze

względu na zakres wymagań wyróżnia się kotłownie o łącznej mocy cieplnej:

– do 60 kW, a wśród nich:

• z kotłami do 30 kW,

• z kotłami od 30 do 60 kW;

– od 60 kW do 2000 kW.
Pomieszczenia z kotłami o mocy do 30 kW powinny spełniać następujące wymagania, (oprócz
innych dotyczących wszystkich urządzeń gazowych instalowanych w budynku):
– kotłów nie należy ustawiać na klatkach schodowych, przedsionkach oraz

w pomieszczeniach, w których znajdują się materiały łatwopalne,

– w budynkach wysokich i wysokościowych dopuszcza się instalowanie kotłów w piwnicy,

na piętrze pierwszym i na ostatniej kondygnacji,

– otwór wentylacji nawiewnej powinien być umieszczony nie niżej niż 30 cm nad podłogą,

a otwór wentylacji wywiewnej możliwie blisko stropu; minimalna powierzchnia otworów
to 200 cm

– dopuszcza się doprowadzenie powietrza zewnętrznego z pomieszczeń sąsiednich pod

warunkiem, że są one wyposażone w wentylację naturalną nawiewną, a w ścianie są otwory
lub kanały doprowadzające powietrze zewnętrzne,

– podłoga i ściana bezpośrednio pod kotłem powinna być wykonana z materiałów niepalnych,

bądź zabezpieczona w odległości minimum 0,5 m od krawędzi kotła materiałem niepalnym,

– urządzeń wentylacyjnych nie wolno zamykać ani przesłaniać,
– w kotłowniach z urządzeniami gazowymi pobierającymi powietrze do spalania

z pomieszczenia i grawitacyjnym odprowadzeniem spalin – zabronione jest stosowanie
mechanicznej wentylacji wyciągowej,

– ognioodporność przewodów wentylacyjnych powinna wynosić minimum 60 min.
Oprócz wyżej wymienionych wymagań w pomieszczeniach kotłów o mocy od 30 do 60 kW
powinny być spełnione dodatkowo warunki:
– kotły powinny być ustawione zgodnie z niżej podanymi zasadami:

• odległość pomiędzy ścianą z otworami wentylacji nawiewnej, a palnikami to minimum

1,5 m,

• odległości między kotłami nie mniejsze niż 0,5 m,

• odległości tylnych i bocznych ścian kotłów od ścian pomieszczenia muszą wynosić co

najmniej 1,5 m,

• kotły należy ustawiać na fundamencie wystającym ponad poziom podłogi co najmniej

5 cm, a krawędzie fundamentu powinny być zabezpieczone krawężnikiem stalowym;

– kotłownia powinna mieć oświetlenie naturalne,
– pomieszczenie kotłowni powinno mieć drzwi zewnętrzne lub łatwy dostęp do drogi

ewakuacyjnej,

– ściany i stropy w kotłowniach zlokalizowanych w budynkach mieszkalnych, zamieszkania

zbiorowego i użyteczności publicznej powinny mieć odporność ogniową co najmniej
60 min,

– armatura powinna być dostępna z poziomu podłogi,
– na podejściu instalacji wodociągowej do napełniania kotłów powinien być zamontowany

wodomierz, manometr, zawór odcinający, zawór zwrotny oraz wężyk do złączki,

– minimalne standardowe wyposażenie sanitarne kotłowni to: umywalka, punkt czerpalny

wody, wpust podłogowy i studzienka umożliwiająca schłodzenie wody przed jej
spuszczeniem do kanalizacji,

– na zewnątrz kotłowni powinien być zainstalowany kurek odcinający dopływ gazu do

kotłowni,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– przewody instalacji elektrycznej powinny być prowadzone poniżej dolnej krawędzi otworu

wentylacji wywiewnej, gdy kotły zasilane są gazem lżejszym niż powietrze,

– w przypadku kotłowni na gaz płynny kotłownia musi być zlokalizowana w pomieszczeniach

z podłogą powyżej poziomu gruntu, a w drzwiach nie powinno być progu,

– w przypadku kotłowni na gaz płynny powinien być zainstalowany detektor zlokalizowany

na wysokości maksimum 15 cm nad podłogą, a otwór wentylacji wywiewnej powinien
znajdować się przy podłodze.

Na doprowadzeniu gazu do palnika kotłów montowane powinny być „ścieżki gazowe”,
obejmujące armaturę odcinającą, kontrolno – pomiarową, filtr gazu, regulator ciśnienia i układ
sprawdzania szczelności.

Zakres prac monterskich przy podłączaniu kotła gazowego
Aby

podłączyć kocioł do instalacji wodnej i spalinowej należy:

– sprawdzić, czy kocioł jest przystosowany do gazu, którym zasilana jest instalacja gazowa,
– zapoznać się z danymi znamionowymi kotła,
– ustalić, czy instalacja elektryczna spełnia warunki przyłączenia kotła ze względu na

przynależność gniazda do strefy i wyposażenie w uziemienie ochronne,

– sprawdzić skuteczność i prawidłowości działania wentylacji w pomieszczeniu,
– sprawdzić skuteczność i prawidłowość działania kanału spalinowego i wielkość ciągu

kominowego,

– sprawdzić możliwość usytuowania kotła w pomieszczeniu i zgodność z projektem

technicznym powykonawczym, jeżeli jest to kocioł wiszący – po wytrasowaniu miejsca
montażu zamocować w przegrodzie,

– zamontować system odprowadzenia spalin z wyposażeniem,
– podłączyć hydraulicznie kocioł po jego uprzednim wypoziomowaniu – na dopływie wody

zimnej powinien być zainstalowany w kolejności: zawór odcinający, filtr, bezpiecznik
niedoboru wody uniemożliwiający włączenie lub otwarcie zaworu membranowego, gdy
woda nie płynie,

– podłączyć zespół przewodów gazowych – na dopływie gazu powinien być zainstalowany

w kolejności: zawór odcinający, filtr, oraz wszystkie firmowo dostarczone elementy „ścieżki
gazowej”,

– podłączyć elektrycznie kocioł,
– zainstalować termostat pokojowy, jeżeli w taki jest wyposażony kocioł.
Zaleca się wstawienie między kotłem i instalacją c.o. zaworów odcinających, które pozwolą
odłączyć kocioł od instalacji bez jej opróżniania. W obiegu cyrkulacyjnym należy zamontować
naczynie wzbiorcze przeponowe.
Pierwszego uruchomienia kotła dokonuje przedstawiciel producenta, posiadający uprawnienia
energetyczne w zakresie grupy energetycznej 1 i 2.
W celu uruchomienia kotła należy:
– napełnić instalację c.o. wodą, otworzyć wszystkie zawory instalacji c.o.,
– załączyć kocioł elektrycznie,
– ustawić wskaźnik ciśnienia statycznego na odpowiednim poziomie,
– włączyć pompę obiegową, jeśli włączenie nie jest związane z pracą kotła,
– ustawić regulator pogodowy,
– otworzyć zawór na doprowadzeniu gazu, odpowietrzyć instalację,
– dalszą obsługę prowadzić zgodnie z wytycznymi producenta zawartymi w instrukcji obsługi.
Użytkownik powinien być zapoznany z działaniem i sposobem obsługi kotła oraz otrzymać jego
dokumentację techniczną.
W pobliżu kotła należy umieścić instrukcję jego obsługi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontrola po załączeniu kotła polega na:
– upewnieniu się, czy obiegi instalacji gazu i instalacji wodnej są szczelne,
– sprawdzeniu poprawności włączania się kotła,
– skontrolowaniu skuteczności ciągu kominowego w trakcie pracy kotła,
– upewnieniu się, czy zużycie paliwa wskazane przez gazomierz odpowiada zużyciu

normowemu,

– skontrolowaniu, czy obieg wody między kotłem, a instalacją przebiega poprawnie,
– upewnieniu się, że zawór gazowy moduluje prawidłowo zarówno w fazie pracy c.o., jak

i podczas podgrzewania wody.

Zalecane jest, aby przynajmniej raz w roku wykonywać następujące czynności kontrolne:
– sprawdzenie ciśnienia wody systemu grzewczego,
– sprawdzenie poprawności działania systemu sterującego,
– sprawdzenie czystości palnika i wymiennika ciepła,
– sprawdzenie szczelności systemu odprowadzania spalin,
– sprawdzenie szczelności instalacji wodnej i gazowej,
– sprawdzenie przepływu gazu i jego ciśnienia, czy odpowiadają wskazaniom normatywnym.
Wszystkie te czynności wykonywać może jedynie uprawniony serwisant.

Rys. 7. Wymiary instalacyjno – montażowe kotła dwufunkcyjnego [5]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Schemat hydrauliczno-gazowy kotła dwufunkcyjnego [5]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instalowanie urządzeń gazowych do ogrzewania pomieszczeń
Urządzenia gazowe do ogrzewania pomieszczeń muszą spełniać wszystkie wymagania
dotyczące pomieszczeń, ich wentylacji, sposobu odprowadzania spalin i obciążenia cieplnego
podane w rozdziale 1.
Urządzenia te można instalować, ze względu na temperaturę powierzchni osłon, która może
przekroczyć 60°C, w odległości:
– co najmniej 0,3 m od ścian z materiałów łatwo palnych i otynkowanych,
– co najmniej 0,6 m od ścian z materiałów łatwopalnych nie osłoniętych tynkiem.
Ogrzewacze gazowe można umieszczać na ścianach zewnętrznych budynków, gdy istnieje
możliwość zainstalowania przewodów odprowadzających spaliny oraz doprowadzających
powietrze do spalania. Wysokość ich instalowania jest określana przez producenta urządzeń,
przy czym w przypadku standardowego ogrzewacza wynosi ona około 60

÷ 90 mm od podłogi.

Urządzenia do ogrzewania pomieszczeń muszą być wyposażone w automatyczny zawór
regulacyjny, który pozwala odciąć dopływ gazu przy spadku ciśnienia lub przerwaniu jego
dopływu. Jak przed każdym urządzeniem gazowym włączonym w instalację gazową, przed
ogrzewaczem gazowym musi znajdować się kurek odcinający.
Gazowe ogrzewacze powietrza mogą być zasilane zarówno gazem ziemnym, jak i gazem
płynnym z butli. Jeżeli ogrzewacz zasilany jest gazem płynnym – to obowiązują te same zasady,
co w przypadku instalacji zasilanych gazem o gęstości większej niż powietrze.
Ogrzewacz gazowy jest wykonany jako urządzenie zamknięte, czyli typu C.
Jeżeli instalujemy więcej niż jeden ogrzewacz, musi być zachowana wzajemna odległość
pomiędzy kolejnymi wylotami ogrzewaczy gazowych wynosząca:
– 2 m w kierunku poziomym,
– 2,5 m w kierunku pionowym.
Przed podłączeniem ogrzewacza należy:
– sprawdzić, czy urządzenie jest przystosowane do gazu, którym będzie zasilane,
– przy wykonywaniu jakichkolwiek czynności innych, niż bieżąca obsługa, należy zawsze

zamknąć zawór doprowadzający gaz znajdujący się przed urządzeniem.

Aby zamontować ogrzewacz w pomieszczeniu należy:
– wytrasować osie przewodów powietrzno-spalinowych na ścianie zewnętrznej,
– wykonać przebicie przez ścianę,
– zamocować w nim system powietrzno-spalinowy,
– nasunąć wymiennik na przewody powietrzno-spalinowe dosuwając go ściany,
– za pomocą nakrętek przymocować wymiennik do ściany,
– na przyłączu gazu zainstalować zawór odcinający,
– jeżeli ogrzewacz zasilany ma być gazem płynnym – to przyłączenie za pomocą węża

elastycznego należy wyposażyć w reduktor,

– króciec przyłączeniowy instalacji połączyć z urządzeniem uszczelniając go uszczelką.
Podczas instalacji ogrzewacza należy wykonać następujące czynności:
– próbę szczelności połączeń,
– kontrolę działania termoregulatora,
– kontrolę szczelności zapalacza,
– kontrolę działania palnika głównego i palnika zapalającego,
– prezentację wszystkich funkcji urządzenia oraz zaznajomienie się z jego obsługą

i konserwacją.

Pracownik uprawnionego serwisu, który ma zawartą umowę z producentem albo jego

przedstawicielem, dokonuje pierwszego uruchomienia i wpisu do karty gwarancyjnej.

Urządzeniami stosowanymi do ogrzewania pomieszczeń o dużej kubaturze są gazowe

promienniki podczerwieni. Są to urządzenia o konstrukcji ceramicznej lub rurowej.

W przypadku promienników ceramicznych – źródłem promieniowania jest płyta ceramiczna

rozgrzana do temperatury około 800

÷ 1000°C. W promiennikach rurowych źródłem ciepła są

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozgrzane rury metalowe. Promieniowanie rur, po odbiciu od ekranu, jest kierowane do

pomieszczenia.

Przy instalowaniu promienników, niezależnie od ich konstrukcji, należy przestrzegać

minimalnych odległości montowania promienników od materiałów palnych.
Minimalna wysokość montowania w pomieszczeniu nie może być mniejsza od 5 m – przy
promiennikach ceramicznych, przy promiennikach rurowych nie może być mniejsza niż 4 m
przy montażu sufitowym, a 3,5 m przy montażu naściennym.

Gazowe promienniki nie powinny być instalowane w pomieszczeniach mieszkalnych,

biurowych, łatwopalnych oraz w takich, gdzie są magazynowane, stosowane, produkowane
materiały łatwopalne.
Promienniki mogą być dostosowane do bezpośredniego lub pośredniego odprowadzenia spalin.

Rys. 9. Schemat promiennika rurowego [5]

1 – kształtka wylotowa, 2 – reflektor (odbłyśnik), 3 – rura stalowa aluminiowa, 4 – zespół palnikowy, 5 – układ

nawrotu spalin, 6 i 7 – uchwyty mocujące, 8 – wentylator spalin z łącznikiem, 9 – zaciski montażowe

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie połączenia występują na podejściach pod urządzenia gazowe?
2. Jakie elementy wyposażenia są niezbędne do prawidłowego wykonania podejścia pod

urządzenia gazowe?

3. Gdzie należy instalować kurek odcinający przed urządzeniem gazowym?
4. Jakie są warunki instalowania urządzeń gazowych w pomieszczeniach budynku?
5. Jakie wymagania powinna spełniać kotłownia na paliwo gazowe?
6. Jakie wymagania powinna spełniać kotłownia na gaz płynny?
7. Gdzie należy instalować gazomierz?
8. Gdzie nie wolno instalować gazomierza?
9. Jakie zasady obowiązują przy lokalizacji kuchni gazowych?
10. Jakie zasady obowiązują przy lokalizacji gazowych podgrzewaczy wody?
11. Jakie zasady obowiązują przy lokalizacji kotłów gazowych?
12. Jakie zasady obowiązują przy lokalizacji ogrzewaczy pomieszczeń?
13. Jakie czynności monterskie należy wykonać celu podłączeniu kuchni?
14. Jakie czynności monterskie należy wykonać w celu podłączeniu gazowego podgrzewacza

wody?

15. Jakie czynności monterskie należy wykonać w celu podłączeniu kotła gazowego?
16. Jakie czynności monterskie należy wykonać w celu podłączeniu gazowych ogrzewaczy

pomieszczeń?

17. Kto może wykonać przyłączenie urządzeń gazowych?
18. Kto może dokonać pierwszego uruchomienia kotłów gazowych, gazowych podgrzewaczy

wody i ogrzewaczy pomieszczeń?

19. Jakie czynności należy wykonać przed uruchomieniem urządzeń gazowych?
20. Jakiej kontroli podlegają urządzenia gazowe i kiedy należy ją wykonywać?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przyłącz kuchenkę gazową do instalacji wykonanej z rur stalowych za pomocą złącza

elastycznego według dokumentacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne ze stali o zadanej średnicy – rury, kształtki,

elementy wyposażenia,

5) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
6) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
7) ocenić jakość rur, łączników i elementów uzbrojenia,,
8) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
9) wykonać niezbędne pomiary długości przycinanych rur i zapisać je na arkuszu papieru,
10) wytrasować na przegrodzie budowlanej miejsce układania i mocowania podejścia,
11) zamocować uchwyty mocujące do przegrody budowlanej,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12) uciąć i obrobić końcówki rur stalowych, w przypadku wykonywania połączeń

nierozłącznych – należy końcówki nagwintować,

13) sprawdzić poprawność przygotowanych końcówek rur stalowych,
14) dokonać wstępnego montażu przygotowanego fragmentu rur stalowych,
15) skorygować ewentualne błędy,
16) zamocować przygotowany odcinek przewodu na uchwytach,
17) połączyć pozostałe odcinki rur ze sobą, z niezbędnymi łącznikami i elementami

wyposażenia zgodnie z dokumentacją,

18) na przygotowanym podejściu zainstalować głowicę węża elastycznego,
19) w króciec przyłączeniowy kuchenki wkręcić (po uszczelnieniu) kolano nyplowe,
20) połączyć wąż elastyczny z kuchenką,
21) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
22) uporządkować stanowisko pracy,
23) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
24) podpisać protokół wykonania podłączenia kuchenki,
25) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
26) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– imadło,
– przymiar liniowy,
– ołówek,
– suwmiarka,
– punktak,
– poziomnica,
– złącze elastyczne DN 15,
– zestaw uchwytów z kołkami rozporowymi do stali,
– prowadnica korytkowa,
– piłka do metalu,
– gwintownica ręczna lub elektryczna,
– zestaw kluczy szwedzkich,
– kombinerki,
– zdzierak,
– szczotka do metalu,
– odcinki rury stalowej czarnej nieocynkowanej,
– złączki stalowe i elementy uzbrojenia zgodnie z dokumentacją,
– materiały uszczelniające,
– wiertarka z kompletem wierteł,
– uchwyty mocujące do stali z kołkami,
– środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– protokół powykonawczy,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przyłącz gazowy grzejnik wody przepływowej do instalacji gazowej zgodnie

z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z tabliczką znamionową urządzenia,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne ze stali o zadanej średnicy – kształtki,

elementy wyposażenia,

6) dobrać sprzęt, narzędzia, materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
7) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
8) ocenić jakość łączników i elementów uzbrojenia,
9) wyposażyć się w środki ochrony osobistej wymagane przepisami bhp i ppoż.,
10) wytrasować na przegrodzie budowlanej miejsce układania i mocowania grzejnika,
11) zamocować wsporniki w przegrodzie budowlanej,
12) sprawdzić wypoziomowanie wsporników,
13) zawiesić grzejnik na wspornikach,
14) dokonać wstępnego montażu łączników i elementów uzbrojenia,
15) skorygować ewentualne błędy,
16) podłączyć instalację gazową poprzez zamontowany zawór odcinający, filtr gazu z króćcem

przyłączeniowym grzejnika po uszczelnieniu złączy gwintowanych,

17) podłączyć zespół wodny poprzez zawór odcinający i filtr z króćcem przyłączeniowym

grzejnika po uszczelnieniu złączy gwintowanych,

18) dokonać montażu przewodów odprowadzających spaliny,
19) sprawdzić szczelność wykonanego podłączenia,
20) sprawdzić zgodność z dokumentacją ćwiczenia,
21) uporządkować stanowisko pracy,
22) zagospodarować odpady i niewykorzystane materiały,
23) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
24) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– drabina,
– imadło,
– przymiar liniowy,
– ołówek,
– suwmiarka,
– punktak,
– poziomnica,
– grzejnik wody przepływowej – komplet,
– materiały czyszczące,
– zestaw kluczy szwedzkich,
– kombinerki,
– złączki i elementy uzbrojenia zgodnie z dokumentacją,
– materiały uszczelniające,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– wiertarka z kompletem wierteł,
– środki ochrony osobistej: rękawice parciane, okulary ochronne,
– instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6

Ćwiczenie 3

Sporządź wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej

do podłączenia gazowego kotła dwufunkcyjnego o mocy 21 kW do instalacji gazowej i wodnej.
Opracuj instrukcję do wykonania pierwszego uruchomienia kotła. Podaj skład ekipy do
wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi podłączania, montażu i uruchomienia kotła,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) opracować instrukcję pierwszego uruchomienia kotła,
7) podać skład ekipy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) oceń ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– arkusz papieru formatu A4,
– długopis,
– ołówek,
– gumka,
– instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– karta katalogowa kotła,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Sporządź wykaz czynności, materiałów, sprzętu i narzędzi oraz środków ochrony osobistej

do podłączenia gazowego ogrzewacza pomieszczeń o mocy 2,5 kW do instalacji gazowej
ze wskazaniem sposobu podłączenia przewodów powietrzno-spalinowych. Opracuj instrukcję
pierwszego uruchomienia ogrzewacza pomieszczeń. Podaj skład ekipy do wykonania zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi podłączania, montażu i uruchomienia ogrzewacza pomieszczeń,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru wykonać niezbędne zestawienia i wykazy,
6) opracować instrukcję pierwszego uruchomienia ogrzewacza pomieszczeń,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) podać skład ekipy,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania montażu urządzeń gazowych?

2) zastosować pojęcia związane z urządzeniami gazowymi?

3) dobrać łączniki i elementy wyposażenia do podłączenia kuchni gazowej?

4) dobrać łączniki i elementy uzbrojenia do wykonania podłączenia gazowych

urządzeń do ogrzewania pomieszczeń?

5) dobrać materiały, łączniki i elementy wyposażenia do montażu urządzeń

gazowych do podgrzewania wody ?

6) ustalić miejsce lokalizacji urządzeń gazowych w pomieszczeniach budynku?

7) dobrać sprzęt, narzędzia oraz środki ochrony osobistej do wykonania zadań

związanych z montażem urządzeń gazowych?

8) wykonać montaż urządzeń gazowych podłączając je do instalacji gazowej

zgodnie z przepisami bhp i ppoż.?

8) sprawdzić poprawność montażu urządzeń gazowych?

9) dobrać skład ekipy do montażu urządzeń gazowych?

10) posłużyć się dokumentacją techniczną urządzeń gazowych?

11) skorzystać z wytycznych zawartych w dokumentacji technicznej urządzeń

gazowych dotyczących przekazania ich do użytkowania?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji i urządzeń gazowych

4.3.1. Materiał nauczania

Instalowanie urządzeń sygnalizujących niedopuszczalny poziom stężenia gazu

w pomieszczeniach
Instalacje

urządzenia sygnalizujące niedopuszczalny poziom stężenia gazu mogą być

zamontowane w budynkach ze stałym nadzorem, w budynkach jednorodzinnych i indywidualnie
w mieszkaniach budynku wielorodzinnego.
Wskazane jest, aby urządzenia tego typu instalować w piwnicach i w tych pomieszczeniach,
w których istnieje potencjalne zagrożenie nieszczelnością instalacji, urządzeń lub gromadzenia
się oparów gazu.
Wśród urządzeń gazometrycznych wyróżniamy urządzenia:
– sygnalizacyjne,
– sygnalizacyjno-odcinające.
Podstawowe elementy budowy tych urządzeń to:
– detektor gazu – czujnik sygnalizujący niedopuszczalne stężenie monitorowanego gazu,
– moduł alarmowy – najczęściej świetlny i akustyczny,
– głowica samozamykająca z kurkiem kulowym.
Detektor gazu powinien przekazać sygnał do modułu alarmowego i głowicy samozamykającej
w sytuacji, gdy stężenie gazu w pomieszczeniu przekracza o 10 - 20% dolną granicę
wybuchowości danego gazu.
Głowica samozamykająca powinna być umieszczona w taki sposób, aby przekroczenie
dopuszczalnego stężenia gazu w pomieszczeniu powodowało zadziałanie siłownika na kurku
odcinającym przyłącza w budynku jednorodzinnym i kurka gazomierzowego w przypadku
indywidualnego monitoringu w budownictwie wielorodzinnym. Jeżeli urządzenie jest
zainstalowane w kotłowni – po przekroczeniu stężenia wykrywanego detektorem – powinien
zostać zamknięty kurek odcinający, zasilający kotłownię.

Bezpieczeństwo eksploatacji urządzeń gazowych
Wszelkie naprawy urządzeń gazowych mogą wykonywać tylko pracownicy upoważnieni do tych
czynności. Nie wolno wykonywać czynności naprawczych bez uprzedniego:
– zgaszenia palników,
– wyjęcia wtyczki przewodu elektrycznego z gniazda,
– zamknięcia kurków dopływu gazu,
– zamknięcia dopływu wody – jeżeli w urządzeniu istnieje zespół wodny,
– w razie potrzeby – spuszczenia wody.
Sposób wykonywania konserwacji i napraw powinien być dostosowany do rodzaju tych
urządzeń. Ogólny zakres czynności związanych z okresową konserwacją urządzeń gazowych
powinien obejmować:
– czyszczenie poszczególnych elementów z osadów powstających podczas użytkowania

urządzeń,

– smarowanie części ruchomych – zaworów dopływu gazu w kuchenkach,
– regulację palników,
– kontrolę funkcjonowania urządzeń sterujących i automatyki,
– kontrolę stanu technicznego systemu odprowadzania spalin,
– sprawdzenie szczelności wewnętrznej i zewnętrznej kurka odcinającego dopływ gazu

do urządzeń.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przeglądowi i ocenie stanu technicznego urządzeń gazowych podlegają wszystkie urządzenia
gazowe zainstalowane u odbiorców z częstotliwością określoną przepisami Prawa Budowlanego,
dotyczącymi instalacji gazowych, czyli co rok.
W przypadku urządzeń gazowych zakres ich kontroli dotyczy przede wszystkim:
– układu zasilania w gaz,
– zespołu odprowadzającego spaliny,
– układu podłączenia do czynnej instalacji gazowej.
Kontrolę stanu technicznego urządzeń, tak samo jak całej instalacji gazowej mogą
przeprowadzać osoby do tego uprawnione.
Z przeglądu technicznego instalacji gazowej lokalu użytkowym sporządza się protokół, którego
wzorzec pokazano na rys. 10.

PROTOKÓŁ

PRZEGLĄDU TECHNICZNEGO INSTALACJI GAZOWEJ

W MIESZKANIU (LOKALU UŻYTKOWYM)

Adres ……………………………………………………………………………………………………………..

Numer mieszkania (lokalu)……………………………………………………………………………………….
Właściciel lub użytkownik mieszkania (lokalu) …………………………………………………………………..

1. Ocena stanu technicznego gazomierza ……………………………………………………………….……..
2. Ocena szczelności połączeń z gazomierzem ………………………………………………………………..
3. Ocena stanu technicznego przewodów………………………………………………………………………
4. Ocena stanu technicznego urządzeń gazowych:

rodzaj stan

techniczny

a) ……………………………………… ………………………………………..……..
b) ……………………………………… ……………………………………..………..
c) ……………………………………… …………………………………..…………..

5. Ocena stanu technicznego połączeń z urządzeniami gazowymi…………………………………………….
6. Szczelność całej instalacji gazowej ………………………………………………………………………
7. Ocena skuteczności działania wentylacji …………………………………………………………………
8. Ocena prawidłowości odprowadzenia spalin …………………………………………………………….
9. Zgodność instalacji gazowej z przepisami ……………………………………………………………….
10. Uwagi i zalecenia pokontrolne……………………………………………………………………………

Data przeglądu technicznego

Rys. 10. Wzór protokołu przeglądu technicznego instalacji gazowej [źródło własne]

Przeglądy i naprawy gwarancyjne urządzeń gazowych powinny być wykonywane przez
przedstawiciela producenta lub osoby przez niego upoważnione. Wzorzec dokumentów
z naprawy lub pierwszego uruchomienia przedstawia rysunek nr 11.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Wzór karty naprawy lub pierwszego uruchomienia [źródło Termet]

Złącza gwintowane zespołów gazowych urządzeń, które są rozłączane w celu czyszczenia

i naprawy, powinny być szczelne po ich ponownym montażu. Jako uszczelniacze należy
stosować uszczelki metalowe płaskie. Nie wolno stosować taśm, past i innych płynnych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszczelnień w połączeniach, które są rozłączane w celu naprawy lub konserwacji zespołu
gazowego.
Szczelność układu powietrzno – spalinowego urządzeń typu B1 i B2 lub urządzeń typu A
przewidzianych do pracy jako typ B1, aż do przerywacza ciągu powinna być zachowana poprzez
stosowanie skręcanych połączeń mechanicznych lub wciskanych.
Natomiast łącza nierozłączne powinny być połączone na stałe, szczelnie, tak, aby była
zapewniona trwałość przy ciągłej pracy urządzenia oraz podczas demontażu urządzeń do
napraw.
Szczelność połączeń układu powietrzno – spalinowego urządzeń typu C powinny zapewniać
szczelne połączenia mechaniczne.
Przyczynami, powodującymi przedwczesne zużycie instalacji i urządzeń lub ograniczenie ich
trwałości, mogą być:
– niewłaściwa eksploatacja,
– niewłaściwa konserwacja,
– nieprawidłowe rozwiązania projektowe,
– niewłaściwe wykonawstwo,
– niewłaściwe materiały lub zła ich jakość.
Urządzenia gazowe, które mają dopuszczenie do użytkowania i oznaczone znakiem
bezpieczeństwa, są bezpieczne w eksploatacji, gdy są eksploatowane zgodnie z przeznaczeniem,
w sposób zalecany przez producenta, a montaż został wykonany prawidłowo z przestrzeganiem
wytycznych.
Nieprawidłowe, niezgodne z instrukcją użytkowanie, może spowodować złe spalanie gazu,
a to w konsekwencji: zagrożenie życia, zdrowia, zagrożenie pożarowe lub wybuch gazu.
Ulatniający się gaz lub spaliny powodują zmniejszenie zawartości tlenu w powietrzu, co przy
większych stężeniach może spowodować uduszenie.
Spaliny

mogą zawierać tlenek węgla, który powoduje szum w uszach, ociężałość,

przyspieszone tętno, zawroty głowy, wymioty, utratę przytomności, a w końcu śmierć
człowieka.
W przypadku zatrucia lub jego pierwszych objawów, należy udzielić pierwszej pomocy
poszkodowanemu, która polega na:
– zawiadomieniu najbliższych sąsiadów,
– wyniesieniu poszkodowanego na świeże powietrze,
– wezwaniu pomocy medycznej,
– ułatwieniu oddychania poprzez rozpięcie ubrania,
– gdy poszkodowany stracił przytomność i nie oddycha – należy zastosować sztuczne

oddychanie lub sztuczne oddychanie i masaż serca aż do poprawy czynności życiowych,

– okrycie chorego kocem,
– nadzorowanie poszkodowanego do czasu przybycia lekarza.
Gdy stwierdzi się obecność gazu w pomieszczeniu – należy:
– zamknąć dopływ gazu za pomocą kurka głównego lub kurka przy gazomierzu,
– nie zapalać otwartego ognia,
– nie powodować iskrzenia przez włączanie odbiorników elektrycznych lub innych urządzeń

powodujących iskrzenie,

– otworzyć okna i drzwi celem spowodowania przeciągu i obniżenia stężenia gazu,
– wezwać pogotowie gazowe.

Problematyki montażu, regulacji, odbioru, konserwacji i obsługi urządzeń gazowych dotyczą
między innymi normy:
− PN-EN 26:2002 (U): Gazowe przepływowe ogrzewacze wody do celów sanitarnych,

wyposażone w palniki atmosferyczne,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− PN-EN 30-1-1:2006: Domowe urządzenia gazowe do gotowania i pieczenia -Część 1-1:

Bezpieczeństwo - Postanowienia ogólne,

− PN-EN 30-1-2:2002 (U): Domowe urządzenia do gotowania i pieczenia spalające gaz -

Część 1-2: Bezpieczeństwo - Urządzenia wyposażone w piekarnik i/lub opiekacz

z wymuszonym obiegiem powietrza,

− PN-EN 30-1-3:2004 (U): Domowe urządzenia do gotowania i pieczenia spalające gaz -

Część 1-3: Bezpieczeństwo - Urządzenia z płytą grzejną z tworzywa szklano-ceramicznego,

− PN-EN 30-1-4:2004 (U): Domowe urządzenia do gotowania i pieczenia spalające gaz.

Część 1-4: Bezpieczeństwo. Urządzenia wyposażone w jeden palnik lub kilka palników
z automatycznym układem sterowania,

− PN-EN 30-2-1:2006: Domowe urządzenia gazowe do gotowania i pieczenia - Część 2-1:

Racjonalne wykorzystanie energii --Postanowienia ogólne,

− PN-EN 30-2-2:2002 (U): Domowe urządzenia do gotowania i pieczenia spalające gaz - Cześć

2-2: Racjonalne zużycie energii – Urządzenia wyposażone w piekarnik i/lub opiekacz
z wymuszonym obiegiem powietrza,

− PN-EN 126:2004 (U): Wielofunkcyjne urządzenia sterujące do urządzeń spalających gaz,

− PN-EN 161:2002 (U): Automatyczne zawory odcinające do palników i urządzeń gazowych,

− PN-EN 437:2005(U): Gazy do badań - Ciśnienia próbne - Kategorie urządzeń,
− PN-EN-303-1:2000(U): Kotły grzewcze. Kotły grzewcze z palnikami nadmuchowymi.

Terminologia, ogólne wymagania, badania i określenia,

– PN-EN-297:2002(U): Kotły centralnego ogrzewania opalane gazem. Kotły typu B11

i B11BS, z palnikami atmosferycznymi, o nominalnym obciążeniu cieplnym
nieprzekraczającym 70 kW.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu

ćwiczeń i ich wykonania.
1. W jaki sposób można zapobiec niekontrolowanemu wypływowi gazu do pomieszczenia?
2. Jakie znasz rodzaje urządzeń gazometrycznych?
3. Gdzie można instalować urządzenia sygnalizacyjne i sygnalizacyjno – odcinające?
4. Jakie zasady obowiązują podczas eksploatacji urządzeń gazowych i jak ich przestrzeganie

zwiększa bezpieczeństwo użytkowania urządzeń gazowych?

5. Jaki jest zakres czynności związanych z okresową konserwacją urządzeń gazowych?
6. Jakie elementy instalacji gazowej podlegają przeglądowi i ocenie stanu technicznego?
7. Kiedy, zgodnie z ustawą Prawo Budowlane, należy poddać urządzenia gazowe przeglądowi

i ocenie stanu technicznego?

8. Jaki jest zakres kontroli urządzeń gazowych?
9. Kto przeprowadza kontrolę stanu technicznego urządzeń gazowych?
10. Jakie dokumenty są świadectwem przeprowadzonej kontroli technicznej?
11. Jakie zagrożenia może spowodować nieprawidłowe i niezgodne z wytycznymi użytkowanie

urządzeń gazowych?

12. Jakie środki należy podjąć przy ratowaniu poszkodowanego znajdującego się

w pomieszczeniu, w którym stwierdza się niekontrolowany wypływ gazu?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj sprawdzenie szczelności wykonanego przyłączenia kuchenki gazowej do instalacji

gazowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zgromadzić sprzęt niezbędny do sprawdzenia szczelności fragmentu instalacji gazowej,
5) przygotować instalację do sprawdzenia szczelności,
6) zamontować sprzęt i aparaturę kontrolno-pomiarową do sprawdzenia szczelności,
7) wykonać sprawdzenie szczelności,
8) ocenić szczelność wykonanego podłączenia,
9) wypełnić protokół,
10) uporządkować stanowisko pracy,
11) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
12) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– aparatura kontrolno-pomiarowa do wykonania sprawdzenia szczelności podłączenia,
– instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wymień kolejne czynności sprawdzania szczelności urządzenia gazowego przyłączonego do

czynnej instalacji gazowej. Wykonaj zestawienie sprzętu i aparatury kontrolno-pomiarowej,
podaj skład ekipy oraz warunki wykonywania kontroli szczelności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) zapoznać się z wytycznymi sprawdzania szczelności urządzenia i wykonywania próby

szczelności,

4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) na arkuszu papieru sporządzić niezbędne zestawienia i wykazy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– arkusz papieru,
– długopis,
– ołówek,
– gumka,
– instrukcja wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– karta katalogowa kotła,
– literatura z rozdziału 6

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

2) wskazać sposoby zabezpieczenia instalacji gazowej przed

niekontrolowanym wypływem gazu?

3) wskazać miejsca instalowania urządzeń sygnalizacyjnych i sygnalizacyjno-

odcinających?

4) określić zasady prawidłowej eksploatacji urządzeń gazowych?

5) określić zakres czynności związanych z okresową konserwacją urządzeń

gazowych?

6) podać warunki poddawania ocenie stanu technicznego instalacji i urządzeń

gazowych?

7) wykonać próbę szczelności instalacji i urządzeń gazowych?

8) sporządzić dokumenty po kontroli stanu technicznego instalacji i urządzeń

gazowych?

9) wskazać, jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas niekontrolowanego

wypływu gazu z instalacji gazowej

10) podjąć czynności związane z ratowaniem poszkodowanego w wyniku

zatrucia gazem?

11) podjąć czynności przypadku, gdy w pomieszczeniu wyczujesz gaz?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących technologii wykonywania instalacji z miedzi. Pytania

w teście są to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

− w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku

pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 16 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część
1. Pomieszczenie techniczne w budynku, to pomieszczenie, w którym:

a) ludzie przebywają czasowo,
b) ludzie przebywają w czasie dłuższym niż 4 godziny,
c) znajdują się urządzenia do obsługi technicznej budynku,
d) znajdują się pomieszczenia gospodarcze.

2. Gazowy grzejnik wody przepływowej:

a) służy do podgrzewania wody na potrzeby c.o.,
b) służy do celów grzewczych i c.w.u.,
c) podgrzewa wodę i kieruje ją do zasobnika,
d) podgrzewa wodę w czasie jej poboru.

3. Na tabliczce znamionowej urządzenia gazowego nie powinny być dane dotyczące:

a) przeznaczenia urządzenia,
b) rodzaju paliwa, do którego urządzenie jest dostosowane,
c) nominalnej mocy cieplnej,
d) maksymalnego ciśnienia roboczego.

4. Skrót KGGW oznacza:

a) kocioł gazowy grzewczy wodny,
b) gazowy grzejnik wody przepływowej,
c) gazowy ogrzewacz konwekcyjny,
d) gazowe ogrzewacze promiennikowe.

5. W nowo wybudowanym budynku urządzenia gazowe można zainstalować, gdy wysokość

pomieszczenia wynosi:
a) mniej niż 1,9 m,
b) 1,9 m,
c) powyżej 1,9 m,
d) 2,2 m i powyżej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Kurek główny:

a) może być umiejscowiony w piwnicy,
b) musi być umiejscowiony w piwnicy,
c) może być umiejscowiony na zewnątrz budynku,
d) musi być umiejscowiony na zewnątrz budynku.

7. Dopuszczalne łączne obciążenie cieplne łazienki wynikające z zainstalowanych w niej

urządzeń wynosi:
a) 10 kW,
b) 20 kW,
c) 25 kW,
d) 35 kW.

8. W urządzeniach typu B i C odprowadzenie spalin odbywać się musi:

a) do pomieszczenia,
b) na zewnątrz pomieszczenia,
c) przewodem powietrzno – spalinowym,
d) w zależności od urządzenia: na zewnątrz lub do pomieszczenia.

9. Minimalna kubatura łazienki, w której instalujemy urządzenie gazowe to:

a) 6,5 m

b) 8,0 m

c) 8,0 m

lecz nie mniej niż kubatura wynikająca z obciążenia cieplnego przypadająca

na 1 m

d) kubatura wynikająca z obciążenia cieplnego przypadająca na 1 m

10. Sprawdzenie drożności kanału spalinowego, szczelności znajdujących się tam połączeń,

wielkości ciągu kominowego i zgodności wykonania z projektem budowlanym to:

a) wydanie aprobaty technicznej,
b) wydanie certyfikatu zgodności,
c) wykonanie czynności odbioru instalacji odprowadzenia spalin,
d) wykonanie czynności odbioru instalacji gazowej.

11. Każdą czynność monterską należy rozpocząć od:

a) wyposażenia się w środki ochrony osobistej,
b) zgromadzenia materiału,
c) zgromadzenia sprzętu i materiału,
d) zapoznania się z dokumentacją techniczną zadania.

12. Gazomierzy nie wolno instalować:

a) na klatkach schodowych,
b) na zewnątrz budynku,
c) w kuchni,
d) w łazience.

13. Króciec przyłączeniowy kuchni gazowej ma wymiar:

a) ¼”,
b) ½”,
c) ¾”,
d) 1”.

14. Na podejściu przyłączeniowym pod kuchnię gazową, zgodnie z przepisami technicznymi,

jest następujące wyposażenie:

a) kurek odcinający,
b) kurek odcinający, trójnik do wykonywania próby szczelności,
c) dwuzłączka, kurek odcinający, trójnik do wykonywania próby szczelności,
d) dwuzłączka, kurek odcinający.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Gazowy grzejnik wody przepływowej:

a) może mieć jedynie zabezpieczenie przed zanikiem ciągu kominowego,
b) musi mieć jedynie zabezpieczenie przed zanikiem ciągu kominowego,
c) musi mieć zabezpieczenie przeciwwypływowe i przed zanikiem ciągu kominowego,
d) może mieć zabezpieczenie przeciwwypływowe i przed zanikiem ciągu kominowego.

II część
16. W przypadku kotłowni na gaz płynny musi ona spełniać wymagania jak kotłownia na gaz

lżejszy od powietrza i musi być zlokalizowana:

a) w pomieszczeniu z podłogą powyżej poziomu terenu,
b) w pomieszczeniu z podłogą poniżej poziomu terenu,
c) na najwyższej kondygnacji,
d) w pomieszczeniu z podłogą powyżej poziomu terenu, a w drzwiach nie powinno być

progu.

17. Przewód spalinowo – powietrzny jest przeznaczony do współpracy z:

a) termą gazową,
b) kotłem gazowym z otwartą komorą spalania,
c) podgrzewaczem wody przepływowej,
d) ogrzewaczem powietrza.

18. Pierwszą czynnością przy uruchamianiu kotła po jego zainstalowaniu i sprawdzeniu

szczelności jest:

a) włączenie pompy obiegowej,
b) otworzenie kurka na doprowadzeniu gazu,
c) napełnienie wodą instalacji c.o.,
d) napełnienie wodą instalacji c.o. i otwarcie wszystkich zaworów instalacji c.o..

19. Urządzenia gazowe podlegają przeglądowi i ocenie stanu technicznego zgodnie z ustawą

Prawo Budowlane:

a) raz na ½ roku,
b) raz na rok,
c) raz na 5 lat,
d) w zależności od potrzeb użytkownika.

20. Gdy stwierdzi się obecność poszkodowanego w pomieszczeniu, w którym wyczuwalny jest

zapach gazu, pierwszą czynnością, którą należy wykonać jest:

a) wezwanie pomocy medycznej,
b) zamknięcie kurka odcinającego dopływ gazu,
c) zawiadomienie najbliższych sąsiadów i wyniesienie poszkodowanego na świeże

powietrze,

d) nadzorowanie poszkodowanego, okrycie go kocem do momentu przybycia pomocy

medycznej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Instalowanie urządzeń gazowych

Zaznacz poprawną odpowiedź. Jeżeli pomylisz się – błędną odpowiedź zakreśl kółkiem.

Odpowiedź

Numer

pytania

a b c d

Punktacja

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Barczyński P.: Instalacje gazowe z miedzi – projektowanie, wykonywanie, odbiór

i eksploatacja. Centrum Szkolenia gazownictwa, Warszawa 1998

2. Bąkowski K.: Sieci i instalacje gazowe. WNiT, Warszwa 1996
3. Bąkowski K.: Sieci i instalacje gazowe. WNiT, Warszwa 2002
4. Górecki A.: Michalski K., Instalacje wodociągowe, ogrzewcze i gazowe z miedzi. Poradnik.

Polskie Centrum Promocji Miedzi, Wrocław 2000

5. Informator techniczny. Termet S.A., Świebodzice wydanie pierwsze
6. Karpiński M.: Instalacje gazu. Podręcznik dla technikum. Warszawa 1996
7. Koczyk H.: Ogrzewnictwo praktyczne. Systherm Serwis, Poznań 2005
8. Krygier K., Cieślowski S.: Instalacje sanitarne cz. 2. Podręcznik dla szkoły zasadniczej

i technikum, WSiP S.A., Warszawa 1998

9. Ogrzewacze pomieszczeń gazowe konwekcyjne. Techniczna Instrukcja Montażu

i Regulacji, Mora Polska Sp. z o.o.

10. Rozporządzenie Min. Infrastruktury z dnia 07.04.2004 r. w sprawie warunków technicznych

jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 6 z 2004 r.)

11. Rubik M., Nowicki J.: Centralne ogrzewanie, wentylacja, ciepła i zimna woda oraz

instalacje gazowe w budynkach jednorodzinnych. Poradnik. Ośrodek Informacji „Technika
instalacyjna w budownictwie”, Warszawa 2000

12. Zajda R.: Instalacje i urządzenia gazowe. Centrum Szkolenia Gazownictwa PGNiG S.A.,

Warszawa 1999

13. Zajda R.: Instalacje gazowe. Warunki techniczne z komentarzami. COBO – PROFIL,

Warszawa 2003