teria jàdrowa jest twarda i du˝o silniej
przeciwstawia si´ grawitacji. Na przy-
k∏ad jego obliczenia wykluczajà kaony
jako podstawowy sk∏adnik materii jà-
drowej: nie mog∏yby utrzymaç wi´cej
ni˝ 1.5 masy S∏oƒca. (Zapadajàce si´
gwiazdy kaonowe wytworzy∏yby lek-

kie czarne dziury o masie poni˝ej dwóch
mas S∏oƒca. Takich jeszcze nie znalezio-
no, ale jest to zapewne zwiàzane ze spo-
sobem polowaƒ na czarne dziury – szu-
ka si´ obiektów o masie co najmniej
powy˝ej 5 mas S∏oƒca, aby nie pomyliç
ich z gwiazdami neutronowymi.)

Podczas gdy naukowcy ulepszajà

swoje modele, Rossi kontynuuje obser-
wacje. Byç mo˝e ju˝ tylko miesiàce dzie-
là nas od chwili, gdy wytyczymy gra-
nic´ mi´dzy gwiazdami neutronowymi
a czarnymi dziurami.

Madhusree Mukerjee

Â

WIAT

N

AUKI

Styczeƒ 1998 9

W

latach 1848–1849 prawie milion osób w Rosji i 150 tys. we
Francji zmar∏o na choler´ – chorob´, którà zazwyczaj

powoduje spo˝ycie wody zawierajàcej zarazki. Dur brzuszny,
równie˝ przenoszony przez wod´, by∏ prawdopodobnie przyczy-
nà Êmierci 6500 spoÊród 7500 kolonistów z Jameston (Wirginia)
na poczàtku XVII wieku. Podczas wojny hiszpaƒsko-amerykaƒ-
skiej wykluczy∏ on z dzia∏aƒ 1/5 amerykaƒskiej armii.

W krajach wysoko rozwini´tych choroby przenoszone przez

wod´ nie stanowià ju˝ problemu dzi´ki powszechnemu dost´-
powi do urzàdzeƒ sanitarnych oraz oczyszczaniu i chlorowa-
niu wody. Jednak w paƒstwach rozwijajàcych si´ choroby zwià-
zane z niskim poziomem higieny i piciem zanieczyszczonej
wody atakujà rocznie setki milionów ludzi – szczególnie dzieci
do piàtego roku ˝ycia – i zabijajà ponad trzy miliony z nich.

Oprócz cholery i duru brzusznego do chorób bakteryjnych

czy wirusowych spowodowanych wypiciem wody zawierajàcej
zarazki nale˝à ostre zakaêne stany biegunkowe u niemowlàt i
najm∏odszych dzieci, wirusowe zapalenie wàtroby

1

oraz choroba

Heinego-Medina

2

. Woda mo˝e tak˝e zawieraç postacie rozwo-

jowe paso˝ytów, na przyk∏ad glisty ludzkiej lub riszty. Doros∏a
glista to du˝y robak bytujàcy w jelicie cienkim, natomiast doros∏a
riszta umiejscawia si´ pod skórà i przerywa jà

3

. Choroby przeno-

szone przez wod´ mogà równie˝ rozprzestrzeniaç si´ drogà
pokarmowà wskutek jedzenia brudnymi r´kami i poprzez bez-
poÊredni kontakt mi´dzy ludêmi. Niekiedy wystarczy zetkni´cie pa-
so˝yta ze skórà w zanieczyszczonej wodzie. Przyk∏adami mo-
gà tu byç przywry krwi wywo∏ujàce niedokrwistoÊç, powi´kszenie
wàtroby i Êledziony oraz jaglic´

4

– g∏ównà przyczyn´ Êlepoty lu-

dzi, oraz t´goryjce, które tak˝e wywo∏ujà niedokrwistoÊç, zabu-
rzenia ˝o∏àdkowo-jelitowe i inne dolegliwoÊci.

Mapa przedstawia odsetek ludnoÊci miejskiej majàcej dost´p

do czystej wody pitnej (nale˝y pami´taç, ˝e w krajach rozwija-
jàcych si´ ludnoÊç miejska jest pod tym wzgl´dem w lepszej
sytuacji ni˝ wiejska). Najgorzej wyglàda sytuacja w Afryce sub-
saharyjskiej; tam te˝ notowana jest najwy˝sza umieralnoÊç wy-
wo∏ana chorobami przenoszonymi przez wod´. I tak a˝ 38%
spoÊród niespe∏na 3 mln mieszkaƒców Abid˝anu na Wybrze˝u
KoÊci S∏oniowej nie mo˝e korzystaç z wodociàgów, a 15% –
z ust´pów. W odmiennej sytuacji znajdujà si´ Chiny, w których
dost´p do czystej wody jest powszechny, a umieralnoÊç wy-
wo∏ana opisywanymi wy˝ej chorobami nale˝y do najni˝szych
w krajach rozwijajàcych si´. UmieralnoÊç jest wysoka w Indiach
i na Bliskim Wschodzie, nieco ni˝sza w Azji (z wy∏àczeniem
Chin) i jeszcze ni˝sza w Ameryce Po∏udniowej.

Oko∏o miliarda ludzi na Êwiecie nie ma dost´pu do czystej wo-

dy, a 1.8 mld – do odpowiednich urzàdzeƒ sanitarnych. Wed∏ug
jednego z oszacowaƒ poprawa sytuacji kosztowa∏aby 68 mld do-
larów w ciàgu najbli˝szych 10 lat. Mo˝e si´ to wydawaç ogrom-
nà sumà, ale to tylko 1% Êwiatowych wydatków przeznaczanych
w tym samym okresie na cele wojskowe.

Rodger Doyle

Przypisy t∏umacza:

1

Chodzi tu o mniej groêne dla cz∏owieka ni˝ postaç wszczepienna zaka˝enie

wirusem typu A.

2

Choroba Heinego-Medina (polio) powodowana jest przez wirusy, natomiast

stany biegunkowe – zarówno przez wirusy, jak i bakterie.

3

Samica, d∏ugoÊci oko∏o 1 m, umiejscawia si´ pod skórà nóg; jej koniec prze-

bija skór´, by w zetkni´ciu z wodà wydaliç jaja, którymi zaka˝a si´ ˝ywiciel po-
Êredni – oczlik. Cz∏owiek zaka˝a si´, pijàc wod´ zawierajàcà oczliki.

4

Jaglica jest chorobà wirusowà, natomiast Êlepota mo˝e byç wywo∏ywana

przez nicienie

Onchocerca volvulus, które nie sà jednak roznoszone przez

wod´, ale przez owady – meszki.

W LICZBACH

Dost´p do czystej wody pitnej

PONI˚EJ 75

PROCENT LUDNOÂCI MIEJSKIEJ, KTÓRA MA DOST¢P DO CZYSTEJ WODY

èRÓD¸O: The World Resources Institute. Dane oparte na badaniach przeprowadzonych przez rzàdy poszczególnych krajów w latach 1980, 1983, 1985, 1988, 1990.

75–94.9

95 LUB WI¢CEJ

BRAK DANYCH

RODGER DOYLE