Kelvin Leman - Wychowac dziecko i nie oszalec

„Jak wychować dziecko i nie oszaleć” Kelvin Leman

Rozdział 1
Tam jest dŜungla!
Chwyć lianę!

W dzisiejszych czasach wychowywanie dziecka jest przeraźliwie trudne.

Ze zgrozą oglądałem doniesienia o strzelaninie w Lit-tleton, w stanie Colorado, której

ofiarą  padło  wielu  nastolatków  na  terenie  własnej  szkoły.  Parę  miesięcy  później  uzbrojony
męŜczyzna  wtargnął  na  teren  przedszkola  w  Południowej  Kalifornii.  Te  wydarzenia  dotarły
na  czołówki  gazet,  lecz  w  wielu  miejskich  ośrodkach  podobne  wypadki  zdarzają  się  zbyt
często,  Ŝeby  trafić  na  łamy  prasy.  Dzieci  są  naraŜone  na  niebezpieczeństwo  dosłownie
wszędzie. A kto wie, jakie tragedie niesie nowe tysiąclecie?

Strzelanina nie jest jedynym moim zmartwieniem. Dzieci stają się zakładnikami

ordynarnych programów telewizyjnych, gier video z elementami przemocy i szkół, które
niczego poŜytecznego nie uczą. Czy mogą przejść przez to wszystko z czystym sercem, silne
duchem, pewne siebie i przepełnione troską o drugiego człowieka? Czy moŜna wychować
dobre dzieci w tych szalonych czasach?

Oczywiście, Ŝe moŜna. Ale jest to przeraźliwie trudne.
Wielu znanych mi rodziców sądzi, Ŝe to właśnie oni są niebezpieczni, Ŝe zrobią coś

strasznego,  co  na  zawsze  spowoduje  wypaczenia  u  ich  dzieci.  Obawiają  się,  Ŝe  będą  zbyt
wymagający lub zbyt pobłaŜliwi, zbyt opiekuńczy  lub zbyt oziębli. Rodzicielstwo paraliŜuje
ich,  nie  są  w  stanie  pomóc  swoim  dorastającym  dzieciom,  gdyŜ  są  zbyt  przeraŜeni,  Ŝeby
cokolwiek zrobić.

Pamiętam strach, kiedy wziąłem na ręce moje pierwsze dziecko, dziewczynkę. Była

pełnym radości zawiniątkiem, ale trzymałem ją ostroŜnie, jakby była delikatną chińską
porcelana, obawiając się, Ŝe wyrządzę jej krzywdę. Faktem jest, Ŝe w ciągu tych 27 lat, które
minęły od tamtej chwili, popełniałem błędy, podobnie zresztą jak moja Ŝona. Jestem pewien,
Ŝ

e niekiedy zdarzało nam się skrzywdzić małą Holly, ale mimo wszystko pomogliśmy jej

dorosnąć. Obecnie jest piękną młodą kobietą, męŜatką, opiekunem nauczycieli języka
angielskiego w szkole średniej. Hura! Udało się nam!

Oczywiście nie moŜemy sobie pozwolić na wytchnienie — oprócz niej jest jeszcze

czwórka małych Lemanów. Kiedy piszę tę ksiąŜkę, najmłodsze ma siedem lat, więc tkwimy
w tym wychowawczym interesie po uszy. I w dalszym ciągu nas to przeraŜa, szczególnie,
kiedy widzimy, co się dzieje wokół nas.

Mam jednak dla was dobrą wiadomość: Będziecie popełniać błędy w wychowaniu, tak

samo jak Sande i Kevin Lemanowie — macie to jak w banku! MoŜe nie popełnicie tych
samych błędów, ale i tak będzie ich sporo. Stale pamiętam dzień, kiedy moja jedenastoletnia
córka popatrzyła na mnie ze złością i powiedziała:
- Wiesz, co powinieneś zrobić? Przeczytać swoją własną ksiąŜkę!

Błędy są częścią wyprawy, której na imię «rodzicielstwo». Ale dobrą wiadomością jest to,

e moŜna się na nich uczyć. MoŜesz stać się dobrym rodzicem, wychowując dzieci

w atmosferze odpowiedzialności i budując między wami pełną radości więź.

Hilary Rodham Clinton zaczerpnęła tytuł swojej ksiąŜki ze starego porzekadła: „Do

wychowania dziecka potrzeba całej wioski". Wydaje mi się, Ŝe ma to pewien sens — wszyscy
moŜemy skorzystać z pomocy innych w opiece nad naszymi dziećmi. Ale problem polega na
tym, Ŝe nie mieszkamy  w wiosce, lecz w dŜungli. Przedzieramy się przez nią, chwytając się
kolejnych  lian,  trzymając  się  ich  kurczowo  za  wszelką  cenę.  śeby  wychowywać  dzieci  nie
potrzebujemy wyręki społeczeństwa, nie potrzebujemy szkół, nie potrzebujemy, by rządzący
mówili  nam,  jak  mamy  to  robić,  nie  potrzebujemy  nawet  kościołów,  by  zastępowały  nas  w

wychowywaniu dzieci... Potrzebujemy do tego rodziców. Wszystkich pozostałych —
społeczeństwa, szkoły, rządzących i kościoła — potrzebujemy po to, Ŝeby wspierali rodziców
w ich wysiłkach.

Takie jest moje wezwanie, które do was kieruję. Wyjdź na ring i stań się rodzicem.

Zdobądź się na postanowienie, Ŝe twoja rodzina będzie dla ciebie najwaŜniejsza, i poświęć się
jej. Podejmij wysiłek troszczenia się o własne dzieci. To nie będzie łatwe. To nie będzie
zabawa. Ale będzie warto.

Pamiętaj, Ŝe nigdy nie zostaniesz doskonałym rodzicem. Nawet nie musisz być świetnym

rodzicem.  Ale  namawiam  cię,  abyś  poświęcił  czas  i  zadał  sobie  trud,  Ŝeby  stać  się  dobrym
rodzicem. MoŜesz to osiągnąć, a ta ksiąŜka ci w tym pomoŜe.

Czas przedstawić koncepcję
Nadeszła pora, Ŝeby wyjaśnić termin, który nazywam: dyscyplina praktyczna. Jest to spójny,
stanowczy  i  oparty  na  szacunku  sposób,  w  jaki  rodzice  mają  kochać  i  uczyć  swoje  dzieci
dyscypliny  (zwróć  uwagę,  Ŝe  uŜyłem  określenia  «uczyć  dzieci  dyscypliny»,  a  nie  «karać»,
oraz  określenia  «kochać»,  a  nie  «zamęczać  z  miłości»).  Dyscyplina  praktyczna  oscyluje
pomiędzy  stylem  autorytarnym  a  pobłaŜaniem,  pozwalając  dzieciom  na  dokonywanie
wyborów, lecz jednocześnie ucząc ich odpowiedzialności za swoje decyzje.

Jestem — podobnie jak inni — rad, Ŝe nie Ŝyjemy w średniowieczu, kiedy dzieci miały

być  widziane,  ale  nie  słyszane  (juŜ  nie  mówiąc  o  jakimkolwiek  absorbowaniu  swoją  osobą
uwagi  dorosłych).  Odczuwam  takŜe  ulgę,  Ŝe  nie  pławimy  się  w  nadmiernej  pobłaŜliwości
lansowanej  w  latach  50.  i  60.  XX  wieku,  kiedy  to  wielu  rodziców  błędnie  sądziło,  Ŝe
dyscyplinowanie dzieci prowadzi do uszkodzenia ich młodej psychiki.

Widzę, Ŝe w dzisiejszych czasach wiele rodzin miota się między tymi skrajnościami. Jako

terapeuta  rodzinny  prowadzę  cotygodniowe  spotkania  z  rodzicami  i  ich  dziećmi.  Odbywam
takŜe  wiele  podróŜy  i  wygłaszam  odczyty  —  na  temat  wychowywania  dzieci,  dyscypliny  i
poradnictwa — których adresatami są rodzice i nauczyciele. Widzę i słyszę, Ŝe w zbyt wielu
współczesnych  domach  skądinąd  wykształceni  rodzice  w  dalszym  ciągu  nie  dostrzegają
róŜnicy  między  dyscypliną  a  karą  bądź  między  pobłaŜliwością  a  wyraŜaniem  uczuć.  Zadają
pytania:

•

Jak mam właściwie kochać moje dzieci?

•

Jak mam szanować moje dzieci?

•

Jak mam sprawić, Ŝeby były odpowiedzialne za swoje postępowanie?

•

Jak mam sprawić — bez uciekania się do fizycznej bądź słownej przemocy — Ŝeby
robiły to, co według mnie powinny robić?

•

Co z biciem? Czy to konieczne? W jakim stopniu? Jak często?

W tej ksiąŜce opisuję metodę, jaką jest dyscyplina praktyczna. Jest to próba udzielenia

rozsądnej i konkretnej odpowiedzi na większość pytań nurtujących rodziców.

Pewnego razu, kiedy po programie Club 700 wracałem do domu samolotem, zagadnął

mnie siedzący obok biznesmen. Nie przepadam za rozmowami w czasie lotu, ale on
widocznie tak spędzał czas w podróŜy. Przez chwilę gawędził o tym i owym, aŜ w końcu
zapytał:
-

A czym pan się zajmuje?

Zawsze waham się, czy powiedzieć, Ŝe jestem psychologiem i chrześcijańskim

kaznodzieją, bo ludzie czują się wtedy zazwyczaj wystraszeni. Odpowiedziałem więc:
-

Brałem udział w programie.

Wypytywał mnie dalej, więc opowiedziałem mu o prezentowanych w programie

załoŜeniach dotyczących kształtowania rodziny.

To naprawdę niezłe — powiedział. — Skąd taki młody

męŜczyzna czerpie taką mądrość? (Byłem od niego młodszy).
-

Prawdę mówiąc, wziąłem to z pewnej ksiąŜki — odparłem.

Natychmiast sięgnął do kieszeni i wyciągnął notatnik elektroniczny, by zapisać tytuł i

autora tej genialnej ksiąŜki.
-

To Biblia — powiedziałem powoli. — B-I-B-L-I-A.

Prawda jest taka, Ŝe dyscyplina praktyczna jest zainspirowana właśnie Pismem Świętym.

Jej podstawę stanowi krótki fragment zaczerpnięty z Nowego Testamentu, w którym święty
Paweł pisze:

Dzieci, bądźcie posłuszne w Panu waszym rodzicom, bo to jest sprawiedliwe. Czcij ojca

twego i matkę —jest to pierwsze przykazanie z obietnicą — aby ci było dobrze i abyś długo
Ŝ

ył na ziemi. A [wy] ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie

je w karności, napominając jak [chce] Pan.
(Ef 6, 1-4)

Słowa, na które pragnę zwrócić szczególną uwagę, to: «bądźcie posłuszne», «to jest

sprawiedliwe» oraz «wychowujcie je w karności».

W tym momencie być moŜe usiłujecie umieścić mnie na pewnego rodzaju skali.

Zastanawiacie  się,  jak  bardzo  stanowczy  powinni  być  —  moim  zdaniem  —  rodzice;  czy
jestem zwolennikiem kar cielesnych, czy nie. No cóŜ, uwaŜam, Ŝe i klaps ma swoje miejsce,
ale  w  większości  przypadków  nie  powinno  to  być  miejsce  pierwsze.  Jednocześnie  mocno
wierzę w to, Ŝe kiedy  karzemy dzieci, ich psychika nie jest zagroŜona. Metoda obchodzenia
się z dziećmi jak z jajkiem odeszła wraz z wczesnymi wymysłami doktora Spocka

Podstawą dyscypliny praktycznej jest miłość. Jedną z najdziwniejszych rzeczy, z jaką

często  się  spotykam,  jest  fakt,  Ŝe  dzieci  nie  czują  się  kochane  w  swoich  własnych  domach.
Terapeuta  rodzinny,  Craig  Massey,  przeprowadził  badania  na  2.200  nastolatkach
wywodzących  się  z  domów  chrześcijańskich,  na  terenie  całych  Stanów  Zjednoczonych.
Zaskakująca  liczba  79  procent  badanych  twierdziła,  Ŝe  od¬czuwa  brak  miłości  w  swoim
domu. Podstawowym warun¬kiem tego, Ŝeby dyscyplina zadziałała, jest zapewnienie dziecku
poczucia,  Ŝe  naprawdę  jest  kochane.  Budowana  na  fundamencie  miłości  dyscyplina
praktyczna  bazuje  na  udzielaniu  wskazówek  i  na  działaniach  zmuszających  dziecko  do
nauczenia się i przejęcia odpowiedzialności za własne poczynania.

Siedem zasad dyscypliny praktycznej
Waham  się  przed  podaniem  dokładnej  liczby  «kroków»  czy  «tajników»  dyscypliny
praktycznej,  poniewaŜ  to  nie  jest  takie  proste.  Często  trzeba  uciekać  się  do  metody  prób  i
błędów.  Dalsza  część  ksiąŜki  poświęcona  jest  przedstawieniu  szczegółów  wcielania  w  Ŝycie
dyscypliny  praktycznej  jako  sposobu  na  wychowanie;  trudno  jest  ująć  całość  zagadnienia  w
kilka  chwytliwych  haseł.  Ale  pozwólcie,  Ŝe  —  mając  to  na  uwadze  —  podam  wam  siedem
zasad, na których oparta jest dyscyplina praktyczna.

1.   Ustal zdrowa wtadzę nad dziećmi.

Za: Biblia Tysiąclecia, Pallottinum — Poznań 1997.

Przekład z języka angielskiego (z oryginału ksiąŜki): „Dzieci, bądźcie posłuszne waszym rodzicom; tak naleŜy postępować, poniewaŜ Bóg
dał im władzę nad wami. Szanujcie waszego ojca i waszą matkę. To jest pierwsze z Dziesięciu BoŜych Przykazań, które kończy się
obietnicą. A oto obietnica: JeŜeli będziecie szanowali waszego ojca i waszą matkę, wasze Ŝycie będzie długie i pełne łaski.
A teraz słowo do was, rodziców. Nie pomstujcie i nie łajajcie waszych dzieci, wywołując w nich złość i urazę. W zamian za to wychowujcie
je w dyscyplinie opartej na miłości, którą sam Pan pochwala, udzielając wskazówek i zboŜnych rad" (przyp. tłum.).

Dr Benjamin McLane Spock — amerykański pediatra, autor bestsellerowego, rewolucyjnego poradnika na temat opieki i wychowania

dzieci Common Sense Book o/Baby and Child Care (1946) — Dziecko, pielęgnowanie i wychowanie (przyp. tłum.).

Rodzina to nie demokracja. Rodzice muszą mieć władzę. W szóstym rozdziale Listu do
Efezjan św. Paweł pisze o tym, Ŝe Bóg dał rodzicom władzę nad dziećmi. Nie jest to więc
władza, którą sobie uzurpowaliśmy, lecz władza dana wam przez Boga.

Jeśli traktujemy dzieci jako centrum całej rodziny, to uczymy je, Ŝe są centrum

wszechświata,  Ŝe  ich  szczęście  jest  sprawą  najwyŜszej  wagi.  Nic  bardziej  błędnego.  Zbyt
wiele jest wy-chuchanych dzieci, które wchodząc w Ŝycie doznają szoku, Ŝe świat nie obraca
się  wokół  nich.  Te  które  w  domu  są  ksiąŜętami  czy  księŜniczkami,  w  prawdziwym  Ŝyciu  są
jedynie pionkami i trudno im się z tym pogodzić. Najlepszym przygotowaniem do Ŝycia jest
dom,  w  którym  dzieci  są  cenionymi  członkami  rodziny  —  a  nie  początkiem  i  końcem
wszystkiego.

Dzieci potrzebują, Ŝeby rodzice byli rodzicami. One chcą, Ŝeby rodzice byli rodzicami.

Demonstrowanie siły i buntu to testowanie waszej gotowości do bycia rodzicami. Jeśli ty sam
nie narzucisz władzy rodzicielskiej, to nikt tego za ciebie nie zrobi. Ani szkoła, ani media, ani
tym bardziej ich rówieśnicy. Nie bój się rządzić w swoim domu. To, co powiesz, jest święte.

Ale twoja władza musi być zdrowa. W świetle tego, co napisano w Liście do Efezjan, nie

moŜesz „pobudzać do gniewu waszych dzieci". Twój autorytet musi działać raczej w oparciu
o miłość, a nie w oparciu o siłę.

2. Niech dzieci ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny.
Rodzicielstwa wszyscy uczymy się w domu. Powinniśmy na co dzień pokazywać dzieciom,
Ŝ

e to, co robią, pociąga za sobą pewne konsekwencje — czasem pozytywne, a czasem

negatywne. Jest to jedna z najistotniejszych nauk, jaką sobie przyswoją.
-

JuŜ jestem spóźniona, napisz mi usprawiedliwienie —

mówi córka w drodze do samochodu.
-

Co mam napisać? — pytasz niewinnie. — śe Ashley spóźniła się dzisiaj do szkoły,

bo... co?
-

Muszę mieć usprawiedliwienie — prosi córka i zaczyna się martwić, Ŝe tym razem nie

wyratujesz jej z opresji.
-

No cóŜ, a ja muszę mówić prawdę — odpowiadasz. —

Więc mam napisać: „Ashley spóźniła się, poniewaŜ przez dwadzieścia minut wisiała na
telefonie z przyjaciółką, zamiast przygotowywać się do szkoły. Proszę potraktować ją tak, jak
się traktuje dzieci, które spóźniają się bez waŜnego powodu" — czy tak?
- Mamo!

Ahsley uwaŜa, Ŝe jesteś niedobra, ale tak naprawdę dajesz jej dobry i wartościowy

prezent.  Udowadniasz  jej,  Ŝe  jej  postępowanie  ma  znaczenie.  Odmawiasz  wybawienia  jej  z
tarapatów,  w  jakie  sama  się  wpędziła.  Jeśli  zaczęłabyś  j  ą  usprawiedliwiać,  przyzwalałabyś
jej,  by  nadal  zachowywała  się  nieodpowiedzialnie.  Ale  ty  szanujesz  jej  decyzje  do  tego
stopnia, Ŝe pozwalasz jej zmierzyć się z ich konsekwencjami. Zmuszasz ją do tego, Ŝeby była
odpowiedzialna za to, co robi.

3. Pozwól, Ŝeby nauczycielem  była rzeczywistość.
Jeśli  kot  wbiega  na  ulicę,  którą  jedzie  samochód,  wkrótce  staje  się  rozjechanym  kotem.
Wszystkim jest z tego powodu przykro, ale  faktem jest, Ŝe gdyby się zatrzymał i obejrzał w
obie  strony,  Ŝyłby  dalej.  To  cenna  lekcja,  jaką  dzieci  mogą  wynieść  dzięki  obserwacji  lub
doświadczeniu.

Dlatego moim ulubionym zwierzątkiem domowym jest złota rybka. Jeśli nie dasz jej jeść,

to  zdechnie.  Dzieci  uczą  się,  Ŝe  muszą  troszczyć  się  o  zwierzątka  i  rzeczy  powierzone  ich
opiece;  w  przeciwnym  razie  je  stracą.  Sztuczne  oddychanie  nie  oŜywi  zdechłej  rybki.  Nie
moŜesz odwrócić procesu umierania, bez względu na to, jak bardzo tego pragniesz. Dzieciom
moŜe  być  bardzo  przykro,  ale  właśnie  w  ten  sposób  się  uczą.  (Faktem  jest,  Ŝe  nawet  jeśli

troszczysz się o rybki jak naleŜy, to i tak czasem zdychają). MoŜe to być teŜ okazja do
przybliŜenia dzieciom zagadnień związanych z Ŝyciem i śmiercią.

Szukaj takich chwil, z których płynie nauka. Czasami Ŝycie samo podsuwa nam doskonałe

materiały na lekcje poglądowe. MoŜe pozwolisz dzieciom pójść spać naprawdę późno, Ŝeby
same mogły się przekonać, jak bardzo zmęczone będą następnego dnia (potem jednak do
ciebie naleŜy ustalenie odpowiedniej dla nich pory kładzenia się spać).

Nie bój się pozwolić dzieciom na niepowodzenia. Zbyt wielu rodziców obawia się, Ŝe

poraŜka urazi dziecięcą ambicję. W konsekwencji rodzice oszukują, zmieniają zasady, udają,
Ŝ

e dziecko nie przegrało, lub powstrzymują je przed spróbowaniem czegoś nowego.

Obwiniają się o to, Ŝe nie chronią swoich pociech przed poraŜkami, i takie poczucie winy
prowadzi do róŜnego rodzaju błędnych decyzji. (Idźcie na dni otwarte szkoły i poszukajcie
paru prac, które uczniowie wykonali naprawdę samodzielnie).

Wasz dom powinien być miejscem, gdzie dziecko moŜe ponieść poraŜkę — i uczyć się na

własnych niepowodzeniach. Otoczcie je miłością, pokaŜcie, jak wiele dla was znaczą, ale nie
starajcie  się  sami  naprawiać  ich  błędów.  Nasze  zadanie  jako  rodziców  nie  polega  na
przymykaniu oczu na wybryki dzieci — my musimy mieć je szeroko otwarte. Rzeczywistość
to doskonały nauczyciel i jeśli wpoisz dzieciom, Ŝeby właśnie z niej czerpały naukę, to takie
lekcje będą przynosiły owoce przez całe Ŝycie.

4. Kładź większy nacisk na działanie niŜ na słowa.
Twoje  dzieci  doskonale  wiedzą,  co  w  danej  sytuacji  chcesz  powiedzieć.  W  połowie
przypadków  mogą  nawet  powiedzieć  to  za  ciebie.  „Pospiesz  się,  bo  ci  autobus  ucieknie".
„UwaŜaj, bo sobie wybijesz oko". „Nie będę więcej powtarzać..." Ale oczywiście powtarzasz
to jeszcze raz... i jeszcze raz..., i jeszcze raz.

Kusi nas, by uczyć słowami. „Tym razem ci daruję, ale Ŝeby to było ostatni raz". Co —

według ciebie — bardziej przemawia: słowa „Ŝeby to było ostatni raz" czy darowanie?
Zawsze działanie powinno być na pierwszym miejscu.

Kiedy mój syn, Kevin, był w ósmej klasie, poprosił mnie, Ŝebym pomógł mu przygotować

się do dyktanda. Normalnie chętnie bym to zrobił, ale była godzina 10 wieczorem, a ostatnie
dwie godziny spędził on przed telewizorem. Odmówiłem, tłumacząc, Ŝe powinien był
najpierw zająć się nauką i teraz jest juŜ za późno.

MoŜe pomyślicie, Ŝe byłem zbyt surowy. Mógłbym pewnie pogrozić mu palcem i

powiedzieć: „W porządku, ale następnym razem nie będę taki dobry". Te słowa na nic by się
nie zdały, zaś moje działanie nauczyło go odpowiedzialności. I wiecie co? O świcie
usłyszałem, Ŝe wstał i uczył się do sprawdzianu.

Stosując dyscyplinę praktyczną musisz jasno określić swoje oczekiwania. Niech dzieci

wiedzą, na czym polega ich odpowiedzialność w odniesieniu do rodziny.

Nie musisz się powtarzać. Niech przemówią twoje czyny.

5. Broń własnej bramki — nie strzelaj do niej.
Dzieci  mają  wytrzymałość  maratończyków.  Wiedzą,  Ŝe  jeśli  nie  przestaną  jęczeć,  błagać,
wykłócać  się,  to  w  końcu  cię  zamęczą  i  postawią  na  swoim.  Musisz  ich  przetrzymać.  Wy-
najdą milion powodów, dla których twoje postanowienia są „po prostu niesprawiedliwe!". Ale
to  ty  jesteś  szefem.  Tak  postanowiłeś  i  tego  się  trzymaj.  Nie  ulega  wątpliwości,  Ŝe  twoje
decyzje nie zawsze będą nosić znamię mądrości Salomona, ale musisz wpoić dzieciom, Ŝe ma
być tak, jak ty mówisz. Ulegnij, a następnym razem będą jęczeć jeszcze bardziej. Przetrzymaj
je, a pojmą, Ŝe nie ma sensu marudzić.

Istnieją pewne wyjątki. Pamiętaj, Ŝe nawet twój autorytet nie jest ostateczny — w

przeciwieństwie do Boskiego. Więc jeśli zaczynasz przypuszczać, Ŝe inna decyzja byłaby
mądrzejsza czy słuszniejsza, zmień zdanie.

Kiedyś rozmawiałem z kobietą, której córka chciała odejść ze szkoły prywatnej, by

uczęszczać  do  szkoły  publicznej  razem  z  przyjaciółmi.  Kobieta  była  zdania,  Ŝe  córce  nie
spodoba  się  w  szkole  publicznej,  ale  postanowiła,  Ŝe  pozwoli  jej  podjąć  decyzję.
Wyjaśniwszy  swoje  zastrzeŜenia,  rodzice  postawili  warunek:  „Nie  wolno  ci  zmienić  zdania.
Jeśli rozpoczniesz naukę w szkole publicznej, będziesz musiała się tam uczyć do końca roku".
Córka stwierdziła stanowczo, Ŝe właśnie tak chce zrobić.

Parę dni po rozpoczęciu nauki zaczęła zmieniać zdanie. Znienawidziła szkołę publiczną i

zatęskniła za prywatną, do której chodziła wcześniej. Ale mama, powstrzymując się przed «a
nie mówiłam», twardo obstawała przy swoim. Dziewczyna musiała pozostać w szkole, której
nie znosiła. Dokonałaś wyboru i musisz ponieść konsekwencje. Oto dobry przykład
dyscypliny praktycznej, prawda?

OtóŜ nie do końca. Rodzice byli bliscy strzelenia gola do własnej bramki. Jeśli chodzi o

sprawy  tak  istotne  jak  wykształcenie,  musisz  podejmować  właściwe  decyzje,  nawet  jeśli
oznaczałoby to zmianę zasad (w tym przypadku powątpiewam przede wszystkim w słuszność
dawania  córce  wolnej  ręki).  W  kaŜdym  razie  tam,  gdzie  twarde  trzymanie  się  raz  podjętej
decyzji  mogłoby  w  powaŜnym  stopniu  zagrozić  zdrowiu  czy  dobru  dziecka,  lepiej  jest  się
wycofać.

6. Więzi mają pierwszeństwo przed zasadami.
Zasady  dyscypliny  praktycznej  nie  są  Ŝelazne.  Zawsze  istnieje  pole  manewru.  Ludzie
domagają  się  gotowych  recept  na  to,  jak  być  dobrym  rodzicem,  tymczasem  rodzicielstwo
bardziej przypomina sztukę. To nie kółko i krzyŜyk. Czasami kierujesz się przeczuciem,  ale
cel zawsze pozostaje ten sam: wpajanie dzieciom, Ŝeby kochały bliźnich, Ŝeby dobro innych
stawiały zawsze na pierwszym miejscu, Ŝeby dawały, a nie tylko brały, i Ŝeby zdawały sobie
sprawę, Ŝe to, jak wygląda ich Ŝycie, nie jest obojętne.

Jeśli w waszym domu dyscyplina sprowadza się jedynie do porozlepiania haseł na

cianach, to ona nie zadziała. Oczywiście moŜesz zmusić dzieci do posłuszeństwa, jednak nie

wyrosną  z  nich  kochający  i  odpowiedzialni  dorośli.  Zasady  mają  wartość,  kiedy  wyraŜają
istniejące  w  rodzinie  więzi.  Więzi,  które  wskazują,  Ŝe  między  członkami  rodziny  panuje
miłość.  Kiedy  dzieci  widzą  zaangaŜowanie  rodziców  w  sprawy  rodzinne,  same  równieŜ
zaczynają się angaŜować.

Ubiegłego lata moje najmłodsze córki, dwunastoletnia Hannah i siedmioletnia Lauren,

leciały do domu w Arizonie z Buffalo w stanie Nowy York. Miałem w Buffalo pewne sprawy
do załatwienia, ale postanowiłem polecieć z dziewczynkami, Ŝeby upewnić się, Ŝe
bezpiecznie dotrą na miejsce. Potem miałem złapać następne połączenie lotnicze z powrotem
do Buffalo. Kiedy przedstawicielka obsługi lotu dowiedziała się o moich planach,
powiedziała:
-

MoŜe nam pan zaufa? Oferujemy usługę, w obrębie której zajmujemy się dziećmi w

czasie lotu i dostarczamy je bezpiecznie rodzicom oczekującym na lotnisku. MoŜe¬
my to dla pana zrobić.
-

To jest nie państwa obowiązek, ale mój — odparłem.

Moja więź z córkami miała pierwszeństwo przed sprawami zawodowymi i one o tym

wiedziały. Wierzcie mi, Ŝe jest to najistotniejszy element dyscypliny, jaki mogłem wnieść w
Ŝ

ycie moich dzieci. Jeśli sygnalizuję swe zaangaŜowanie w nasze wzajemne relacje, to one

sygnalizują swoje. To samo moŜe mieć miejsce w twoim przypadku — kiedy zrezygnujesz z
awansu, poniewaŜ spowodowałoby to rewolucję w waszym Ŝyciu domowym; kiedy odłoŜysz
podróŜ słuŜbową po to, Ŝeby zobaczyć występ szkolny syna; kiedy planujesz wakacje tak, by
nie kolidowały z meczami druŜyny, w której gra twoja córka. Nie znaczy to, Ŝe dzieci mają
być pępkiem świata, ale wzajemne więzi w rodzinie mają być na pierwszym miejscu. Jeśli
będziesz tak postępował, twoje dzieci będą postępowały podobnie.

Mam okazję obserwować wielu rodziców, którzy posyłają swoje dzieci na wszelkie

moŜliwe zajęcia dodatkowe. Dzieci te stale noszą przy sobie plan zajęć, Ŝeby się nie pogubić
w tych wszystkich próbach, lekcjach, spotkaniach itp. Efekt jest taki, Ŝe rodzice widują swoje
dzieci jedynie w samochodzie, kiedy przewoŜą je z miejsca na miejsce. (W którejś z moich
ksiąŜek jeden rozdział zatytułowałem: Ratunku, jestem taksówkarzem, a nie mam Ŝółtej
bryki!

Nic dodać, nic ująć, prawda?) Twój dom ma być domem, a nie hotelem. Budowanie

więzi  z  dziećmi  ma  być  sprawą  nadrzędną  wobec  innych  zajęć.  Podoba  mi  się  powiedzenie
mojego  przyjaciela,  Josha  McDowella:  „Zasady  bez  więzi  prowadzą  do  buntu".  Nie  moŜesz
mieć hotelu z listą zasad i nazywać go  «domem». śycie jest zbyt krótkie, by pozwolić sobie
na niewykorzystanie tego waŜnego okresu, gdy dziecko dorasta na naszych oczach. Nie wahaj
się  zrezygnować  z  niektórych  zajęć  nadobowiązkowych.  Ten  czas  jest  ci  potrzebny  do
budowy Ŝycia rodzinnego.

Reguła więzi przed zasadami oznacza równieŜ, Ŝe kształtujesz jedyne w swoim rodzaju

związki  z  kaŜdym  swoim  dzieckiem.  Poświęć  trochę  czasu,  Ŝeby  zrozumieć,  kim  ono  jest,
jakie ma zainteresowania, zdolności i strukturę emocjonalną. Dzieci są wyczulone na punkcie
sprawiedliwości  i  będą  się  skarŜyć,  jeŜeli  nie  będziesz  ich  traktować  tak  samo.  Muszą
wiedzieć, Ŝe kaŜde z nich kochasz jednakowo, nawet jeśli wyraŜasz to uczucie uwzględniając
odmienność  kaŜdego  z  nich.  Namiętnego  kibica  zabierz  na  mecz  piłkarski,  a  marzącego  o
karierze aktorskiej — na spektakl. Melomanowi załatw lekcje gry na gitarze, a informatykowi
—  daj  komputer.  Przez  jakiś  czas  dzieci  będą  porównywały  metki,  ale  wkrótce  pojmą,  Ŝe
kaŜde z nich liczy się dla ciebie w wyjątkowy sposób.

Kiedy nasza starsza córka wychodziła za mąŜ, zarówno panna młoda, jak i pan młody

znaleźli  czas,  Ŝeby  wyrazić  rodzicom  swoje  podziękowanie.  Holly  powiedziała  tylko  parę
słów, ale one wyraŜały wszystko: „Kochaliście mnie po prostu taką, jaka jestem".

7. śyj w zgodzie z zasadami.
W  dzisiejszych  czasach  wiele  mówi  się  o  wpajaniu  dzieciom  zasad,  tymczasem  gdzie  nie
spojrzymy,  widzimy  ośmiolatków  oglądających  wulgarny  serial  Miasteczko  South  Park,
dziesięciolatków  kołyszących  się  w  takt  przepojonych  erotyzmem  tekstów  S/?/cć  Girls  i
dwunastolatki  pacykujące  się  na  podobieństwo  Britney  Spears.  Dla  zbyt  wielu  dzisiejszych
dzieci oszustwa i kłamstwa są w porządku, pod warunkiem Ŝe nie zostaną na nich przyłapane
—  a  jeśli  zostaną  przyłapane,  ich  odpowiedzią  jest  jedynie  wzruszenie  ramionami  i
komentarz: „No i co z tego?". Społeczeństwo szuka wyjścia z takiej sytuacji.

Oto reguła numer jeden: Postępuj w zgodzie ze swoimi zasadami.
Twoje dzieci uczą się obserwując cię. Czego się nauczą? Co robisz, kiedy kasjerka wyda

ci  dwudziestkę  zamiast  dziesiątki?  Chowasz  nadwyŜkę  do  kieszeni,  bo  dlaczego  by  nie?  A
dziecko  cię  obserwuje.  Czego  nauczy  się  mały  Jaś  o  uczciwości?  Kiedy  na  szosie  kierowca
zajeŜdŜa ci drogę, czego nauczą się dzieci od ciebie? Kiedy atrakcyjna osoba odmiennej płci
przechodzi  obok,  kiedy  twoi  kumple  zaczynają,  się  z  kogoś  nabijać,  kiedy  sędzia  podejmie
błędną decyzję podczas meczu ligi juniorów — jakie wartości dostrzegą w tobie twoje dzieci?

Nie moŜesz skarŜyć się na społeczeństwo, jeśli sam nie jesteś lepszy.

Niedawno nasza najmłodsza córka, Lauren, obnosiła się z dziesięciodolarówką. To duŜo

pieniędzy jak na siedmiolatkę. Jednak nie dostała ich ode mnie.
-

Lauren, skąd masz te pieniądze? — zapytałem.

Stanęła jak wryta, z oczyma jak spodki i wymamrotała:
-

Znalazłam je.

Gdzie znalazłaś?

W USA taksówki są koloru Ŝółtego.

Na drodze.
Dzięki Bogu, nie jest przekonującą kłamczuchą. Sande podeszła do nas i zaczęła

drąŜyć sprawę.
-

Lauren, powiedz prawdę, gdzie znalazłaś te pieniądze?

W torbie.

Jakiej torbie?

W kuchni.

Kochanie, waŜne, Ŝebyś powiedziała prawdę. Gdzie były te pieniądze?

Wszystko zaczęło układać się w całość. Daliśmy Kris — naszej drugiej, zamęŜnej córce

— dwadzieścia dolarów na zakupy. PołoŜyła torbę z zakupami na stole w kuchni, z resztą
pieniędzy (w sumie jakieś piętnaście dolarów) w środku. To, co było w siatce, zostało wyjęte,
a pieniądze zostały; i Lauren je znalazła. Rzeczywiście, juŜ wyciągała z kieszeni resztę
zdobyczy: przywłaszczony pomięty pięciodolarowy banknot.

Jak naleŜało postąpić? Jaka kara byłaby zgodna z duchem dyscypliny praktycznej? Myślę,

e mogliśmy ukarać ją karą pienięŜną lub zabrać jej coś innego, ale «taka kasa» była dla

Lauren czymś zupełnie nowym. Czuliśmy, Ŝe nie bardzo zdaje sobie sprawę z tego, w co się
wpakowała. JednakŜe jakąś naukę musiała z tego wynieść.

Wieczorem, kiedy układałem ją do snu, opowiedziałem jej historię o chłopcu, który coś

ukradł. Wymyśliłem ją na poczekaniu, ale bardzo się do tego przyłoŜyłem. Chłopiec został
uwięziony. Chciałem, Ŝeby Lauren zrozumiała, na czym w rzeczywistości polega kradzieŜ.
Nazajutrz w samochodzie zapytałem ją:
-

Co się dzieje z ludźmi, którzy kradną?

Idą do więzienia — odpowiedziała.

Dobrze, pojęła o co chodzi. Ale przez następnych kilka dni wracałem do tematu kradzieŜy

i kłamstwa. Musiała zrozumieć, Ŝe takie zachowanie jest nie do przyjęcia zarówno w naszym
domu, jak i w Ŝyciu.

Niektórzy powiedzieliby, Ŝe Lauren nie została ukarana. Nigdy nie ukaraliśmy jej za

wzięcie tych pieniędzy, ale daliśmy jej nauczkę. Trafiliśmy na moment, z którego płynie
nauka, i wykorzystaliśmy go. W tym wypadku słowa bez działania wystarczyły. Jeśli kiedyś
to się powtórzy (a wątpię, Ŝeby tak się stało), idę o zakład, Ŝe działanie będzie szybkie i
mocne.

To właśnie mam na myśli mówiąc, Ŝe dyscyplina praktyczna przypomina sztukę. Kluczem

jest  spowodowanie,  Ŝeby  dzieci  zrozumiały  sytuację,  dostrzegły  konsekwencje  swego
zachowania  i  Ŝeby  w  przyszłości  dokonywały  lepszych  wyborów.  Nie  musisz  przesadzać.
Znam  męŜczyznę,  który  za  przyniesienie  złych  ocen  zmuszał  swoich  dwóch  synów  do
kopania  dwumetrowych  dziur  na  podwórku.  Jaki  był  cel  takiego  postępowania?  Ukazać
synom, Ŝe jeśli nie poprawią się w nauce, to przez resztę Ŝycia będą kopać doły. Oto najlepszy
przykład nieproporcjonalnej reakcji!

Wierzę, Ŝe dyscyplina praktyczna to wcielanie w Ŝycie słów z Listu do Efezjan, a nie

frustrowanie  dzieci  własną  niekonsekwencją,  popadaniem  to  w  pobłaŜliwość,  to  znowu  w
surowość.  Dyscyplina  praktyczna  wymaga  cierpliwości,  umiejętności  i  poświęcenia  w
kierowaniu  dziećmi  i  w  uczeniu  ich;  stosowanie  dyscypliny  nie  polega  na  rozładowywaniu
swych emocji, na wyładowywaniu złości.

Miłość Boga do nas jest bezwarunkowa. Bóg po prostu nas kocha — takich, jacy

jesteśmy: niedoskonałych i skłonnych do popełniania błędów. Bóg pragnie, Ŝebyśmy kochali
nasze  dzieci  w  ten  sam  sposób  —  bezwarunkowo.  Miłość  bezwarunkowa  jest  zasadą  numer
jeden dla rodziców, którzy chcą wprowadzać dyscyplinę praktyczną. Sama rzeczywistość jest
warunkowa:  Jeśli  robisz  pewne  rzeczy,  musisz  liczyć  się  z  pewnymi  konsekwencjami.  Ale
bezwarunkowa  miłość  pomoŜe  nam  przebrnąć  przez  trudne  lekcje,  jakie  niesie  z  sobą
codzienność.

Rodzice muszą być świadomi istotnego rozróŜnienia. Nie przestajesz kochać swoich

dzieci, kiedy wymierzasz im karę. Kochasz je wtedy nawet bardziej, poniewaŜ skłaniasz je do
czerpania nauk płynących z konkretnych sytuacji. Przygotowujesz je do tego, by były w Ŝyciu
odpowiedzialne.

A oto reguła numer dwa: Musisz być gotowy poświęcić czas, by wprowadzić w Ŝycie

zasady dyscypliny praktycznej. W czasie moich kontaktów z rodzicami i ich pociechami
nieustannie obserwuję, Ŝe dorośli poświęcają zbyt mało czasu na wychowywanie dzieci.
ś

yjemy w świecie, w którym wszystko moŜemy dostać natychmiast. Ulice są obstawione

bankomatami oferującymi gotówkę natychmiast. Ludzie chodzą z komórkami i pagerami i nie
muszą czekać, Ŝeby z kimś porozmawiać. Kuchenki mikrofalowe serwują obiady w przeciągu
kilku sekund, a nie godzin. Jest więc rzeczą oczywistą, Ŝe ludzie równieŜ od swoich dzieci
oczekują natychmiastowego dobrego zachowania.

Jednak sprawy wyglądają inaczej. Ktoś ujął to kiedyś w następujący sposób:

„Rodzicielstwo  jest  długoterminową  inwestycją,  a  nie  krótkoterminową  poŜyczką".
Rodzicielstwo zawiera w sobie ukłucie poraŜki i rozczarowanie, gdy chybiliśmy o włos, lecz
zawiera  w  sobie  takŜe  radość  z  odniesionego  sukcesu.  To  transakcja  wiązana,  szczególnie
jeśli stosujesz dyscyplinę praktyczną.

Odegraj role
W  dzisiejszych  czasach  pełno  jest  tak  zwanych  ekspertów,  którzy  uwaŜają,  Ŝe  obecność
rodziców w Ŝyciu dzieci nie jest istotna. Twierdzą, Ŝe waŜniejsze są kontakty z rówieśnikami,
Ŝ

e wzorzec zachowań dziecięcych jest zdeterminowany biologicznie. Przekazujemy dzieciom

geny, a następnie usuwamy się w cień. Tyle współczesna doktryna.

A ja wam powiem, Ŝe mamy tu do odegrania waŜną rolę. Jeśli macie wątpliwości,

odwiedźcie najbliŜszy zakład karny. Popytajcie więźniów, ilu z nich pochodzi z domów, w
których rodzice kochali się i szanowali. Przekonajcie się, jaki wpływ na ich zachowanie miały
ich domy.

Albo odwiedźcie osobę, którą darzycie szacunkiem, i chcielibyście, by wasze dzieci ją

naśladowały.  Zapytajcie,  w  jakim  stopniu  jej  rodzice  wpłynęli  na  jej  sukces.  Oczywiście
moŜna  znaleźć  parę  «samorodków»,  którym  powiodło  się  mimo  niewłaściwego
wychowywania,  ale  przekonacie  się,  Ŝe  w  większości  wypadków  to  rodzice  wskazują
dzieciom drogę, którą podąŜają.

Zbyt wielu rodziców zbyt szybko uległo opinii, Ŝe są niewaŜni. «Eksperci» zastraszyli ich

do tego stopnia, Ŝe boją się być rodzicami. Więc się poddają. Przekazują swoje obowiązki
nauczycielom, wychowawcom, opiekunom duchowym lub osobom sławnym. Niektórzy z
nich są w porządku, ale nie są wami. To nie oni są odpowiedzialni za rozwój waszego dziecka
i za jego dobro. To wy jesteście za to odpowiedzialni.

Pozwólcie, Ŝe was o coś zapytam. Gdyby ktoś zapukał do waszych drzwi i chciał

poŜyczyć od was samochód, zgodzilibyście się na to? Dlaczego więc powierzylibyście komuś
obcemu własne dziecko? Wszyscy daliśmy się nabrać na pogląd, Ŝe dodatkowe zajęcia są dla
dzieci dobre. Błąd! Dzieci są nadmiernie obciąŜone zajęciami, a to prowadzi do róŜnego
rodzaju napięć w rodzinie.

Kiedy rodzice nie zachowują się jak rodzice, dzieci zaczynają chodzić samopas. MoŜna je

zobaczyć, jak szaleją po centrach handlowych, plączą się przed supermarketami, szydzą, palą
i klną jak zgraja szewców. „Gdzie są ich rodzice?" — zastanawiacie się. Te dzieci być moŜe
teŜ się nad tym zastanawiają. Rozpaczliwie potrzebują wychowania, ale ich mamusie i
tatusiowie boją się za to zabrać.

Niedawno podpisywałem ksiąŜkę w księgarni w Walden, kiedy zauwaŜyłem chłopca —

na oko sześcioletniego — idącego w moim kierunku. Krzyczał i machał rękami, strącając z

półek ksiąŜki. Jego matka wyglądała na umęczoną lub znudzoną, nie mogłem ocenić, na jaką
bardziej. Powiedziała monotonnym głosem:
-

Nie dotykaj tych ksiąŜek. Nie są twoje.

Jej prośba nie wpłynęła na jego zachowanie.

Wtedy matka dostrzegła mnie i ksiąŜkę, którą podpisywałem — była to właściwie

wcześniejsza wersja niniejszej ksiąŜki. Przeczytawszy tytuł, rzekła:
-

Ojej, to coś dla mnie.

Miała rację. Gdybym miał wtedy trochę oleju w głowie, dałbym jej tę ksiąŜkę, ale zanim

na to wpadłem, ona juŜ była w drzwiach, pędząc za synkiem do następnego sklepu.
Nie chciałbym oceniać tej rodziny na podstawie tak krótkiej obserwacji, ale wydaje mi się, Ŝe
ta  kobieta  się  poddała.  Przestała  pełnić  w  stosunku  do  syna  rolę  matki,  a  stała  się
ochroniarzem, a moŜe sprzątaczką. MoŜe dała się zastraszyć  «ekspertom», którzy orzekli, Ŝe
nie  będzie  w  stanie  wpłynąć  na  syna.  MoŜe  próbowała  dać  temu  malcowi  wybór  —  wybór
między  dobrym  a  złym  zachowaniem.  MoŜe  nie  chciała  poskramiać  jego  twórczego  zapału.
Nie wiem, dlaczego się poddała, ale musi ona ponownie stać się prawdziwym rodzicem.

I o to was proszę. Weźcie na siebie ten obowiązek. Nie zrzucajcie go na szkoły czy na

telewizję. Zechciejcie wpływać na Ŝycie waszych dzieci. Wierzcie lub nie, ale wasze dziecko
chce tego. KaŜdy przejaw buntu jest błaganiem: „Wychowuj mnie! Traktuj mnie tak, jakbym
był dla ciebie waŜny!".

Dzieci potrzebują wytycznych. Potrzebuj ą parametrów. Wychowanie bezstresowe

stwarza potwory, które zagraŜają zarówno im samym, jak i domowej harmonii. Kiedy dzieci
się buntują, same czują się z tym źle. Szukają sposobu, Ŝeby temu zaradzić.

Ale czy nadmierne napominanie nie wpłynie niekorzystnie na ich ambicję? To kolejna

bzdura  lansowana  przez  «ekspertów».  Są  to  ci  sami  ludzie,  którzy  nie  chcą,  Ŝeby  szkoły
wystawiały stopnie, poniewaŜ niŜsza nota mogłaby sprawić komuś przykrość. A z pewnością
nie  chcemy,  Ŝeby  komuś  się  nie  powiodło.  Słyszałem  o  pewnym  szkolnym  systemie,  w
którym  wykluczono  wszystkie  oceny  niedostateczne.  I  tak,  jeśli  dziecko  sobie  nie  radzi,
otrzymuje świadectwo mówiące, Ŝe  «robi postępy». Jak więc dzieci mają się nauczyć, skoro
nie pozwalamy im na poraŜki?

Nauczyciele uczący pisać wypracowania przestali poprawiać błędy ortograficzne, Ŝeby

nie podciąć skrzydeł inwencji swoich podopiecznych. W wyniku tego dzieci piszą z błędami.
W niektórych grach zespołowych natomiast nie liczy się zdobytych goli, bo mogłoby to
obniŜyć samoocenę tego, kto przegrał.

A skąd bierze się dobra samoocena? Z wygranego meczu czy konkursu ortograficznego?

Nie, te sukcesy sprawiają dzieciom radość, która szybko ulatuje. Czy dobra samoocena bierze
się  z  udawania,  Ŝe  zawsze  wszystko  robią  jak  naleŜy?  Nie!  Trwała  samoocena  pojawia  się
wtedy,  kiedy  dziecko  uczy  się,  Ŝe  naleŜy  —  do  rodziny,  społeczeństwa,  grupy  przyjaciół.
Kiedy  zdaje  sobie  sprawę,  Ŝe  moŜe  się  do  czegoś  przyczynić,  coś  z  siebie  dać,  to  właśnie
wtedy  dostrzega,  jakie  jest  waŜne.  Dzieci  mogą  znieść  róŜne  poraŜki  pod  warunkiem,  Ŝe
wiedzą, na czym stoją.

Zbyt wielu rodziców nader gorliwie zapewnia dzieciom wszystko i chroni je przed

kaŜdym negatywnym doświadczeniem. NaleŜy nauczyć dzieci dawać. Niech wniosą coś do
rodziny. Niech poznają swoje obowiązki. Wyznaczmy im pewne standardy i pomóŜmy je
osiągnąć. W ten sposób poprawimy ich samoocenę.

Nie pozwólcie «ekspertom» wychowywać waszych dzieci. Jeśli czujecie się

niekompetentni, to oni zrobią wszystko, Ŝeby to poczucie w was ugruntować. Ale
wychowanie nie jest aŜ tak skomplikowane, jak usiłują wykazać to specjaliści. Wymaga ono
pewnego wysiłku, ale nie jest do tego potrzebny Ŝaden tytuł naukowy. Kiedy w grę wchodzą
twoje dzieci, to ty jesteś ekspertem. Więc podejmij ten trud.

Siebie równieŜ zaliczam do grupy obcych, którzy nie powinni kierować waszym Ŝyciem.

Jeśli  natrafisz  w  tej  ksiąŜce  na  coś  pomocnego,  zapamiętaj  to.  Wolno  ci modyfikować  moje
sugestie  tak,  jak  chcesz.  Jeśli  to,  o  czym  piszę,  nie  odnosi  się  do  twojej  sytuacji,  pomiń  to.
Wykorzystaj  pomysły,  które  mogą  być  ci  pomocne.  To  ty  najlepiej  znasz  swoje  dzieci.  Ty
osądź, co moŜe się sprawdzić, darząc bezwarunkową miłością ten specjalny dar od  Boga —
swoje dzieci.

Zastawów się:

•

Które aspekty współczesnego Ŝycia utrudniają ci wychowywanie dzieci?

•

Przejrzyj siedem zasad dyscypliny praktycznej. Które najtrudniej jest zrozumieć?

Wypróbuj:

•

Przedyskutuj zasady dyscypliny praktycznej ze współmałŜonkiem. Wspólnie
zdecydujcie, czy zaczniecie wcielać je w Ŝycie. A moŜe wolicie najpierw przeczytać
resztę ksiąŜki, Ŝeby przekonać się, jak to działa?

Rozdział 2
Brak konsekwencji albo efekt jo-jo w wychowywaniu

Czy pamiętasz ten niezwykły dzień, kiedy przyszło na świat twoje pierwsze dziecko? Nigdy
nie  zapomnę  przeŜycia,  jakiego  doświadczyłem  obserwując  narodziny  mojej  córeczki.  JakąŜ
radość sprawiała mi świadomość, Ŝe miałem swój udział w stworzeniu tego cudownego daru
Boga! Moja Ŝona, Sande, cieszyła się razem ze mną. Wszystkie obawy i pamięć o bólu, jaki
przeŜywała w ciągu godzin porodu, uleciały, kiedy dano jej do potrzymania maleńką Holly —
mającą  pięćdziesiąt  cztery  centymetry  wzrostu  i  tak  słodką,  jak  słodkie  potrafią  być  tylko
niemowlęta. Przez następnych parę dni pokazywałem Holly z dumą wszystkim przyjaciołom i
szybko doszedłem do wniosku, Ŝe jest ona najpiękniejszym bobaskiem na całej porodówce.

Po trzech dniach przywieźliśmy Holly do domu; na tę okazję przyjaciele powiesili na

domu ogromny napis: WITAJ W DOMU, HOLLY! Stwierdzenie, Ŝe byłem
podekscytowanym młodym tatą to mało powiedziane. Moja Ŝona ciągle jeszcze wypomina mi
pierwszą noc, kiedy to umieściliśmy kosz z Holly obok naszego łóŜka. Podkręciłem wtedy
ogrzewanie tak bardzo, Ŝe w domu było ponad 30 stopni! No dobrze, podkręciłem trochę za
bardzo. Chciałem być pewien, Ŝe Holly nie zmarznie. Byłem świeŜo upieczonym rodzicem i
wiedziałem, co do mnie naleŜy: opieka nad tą całkowicie bezbronną istotką.

Nie ma zatem co się dziwić, Ŝe byłem zaskoczony, kiedy w tym samym tygodniu lekarz

Sande poradził nam: „Chciałbym, abyście juŜ w pierwszych tygodniach zaczęli zostawiać
córeczkę z opiekunką". Musiałem go poprosić, Ŝeby to powtórzył. Poza tym, Ŝe polecenie to
było trudne, wydawało się całkowicie niestosowne. W okresie, kiedy malutka najbardziej nas
potrzebowała, doktor sugerował, abyśmy ją zostawili i poszli się zabawić.

Jednak wielokrotnie juŜ dziękowałem Bogu za tę radę. Opierając się na wieloletnim

doświadczeniu,  lekarz  zdawał  sobie  sprawę,  Ŝe  jeŜeli  mamy  z  Sande  prawdziwie  kochać
Holly, to musimy utrzymać silną uczuciową więź między sobą. Wiedział, Ŝe im silniejszy jest
nasz  związek  jako  męŜa  i  Ŝony,  tym  lepsi  będą  z  nas  rodzice.  Tak  więc  w  tych  wczesnych
tygodniach  zaczęliśmy  rozwijać  w  naszym  domu  istotny  element  dyscypliny,  jakim  jest
miłość.  I  te  pierwsze  tygodnie  okazały  się  doskonałym  momentem  na  wprowadzenie
dyscypliny w Ŝycie nasze i naszego dziecka.

Ale nie było to łatwe. Nie jest łatwo zostawić niemowlę. Podstawową trudnością było

znalezienie do niego opiekunki. Młodzi rodzice mają skłonność zakładać, Ŝe jedyną
opiekunką nadającą się do opieki nad ich dzieckiem jest pielęgniarka, i to specjalizująca się w

pediatrii, lub — oczywiście — babcia! Ale posłuchaliśmy rady lekarza i zmusiliśmy się do
tego, Ŝeby przynajmniej raz na tydzień wychodzić z domu i zostawiać Holly z opiekunką.

Boję się pomyśleć, co by było, gdybyśmy zignorowali zalecenie lekarza i

podporządkowali  wszystkie  nasze  poczynania  potrzebom  pierwszego  dziecka.  Holly  byłaby
podobna do wielu dzieci, jakie co tydzień spotykam w gabinecie. Zostały one wychowane w
zgodzie  z  filozofią,  która  mówi  „Kochaj,  kochaj,  kochaj...  Jeśli  tylko  będę  kochać  małego
Buforda  wystarczająco  mocno,  to  wszystko  będzie  dobrze".  Ale  tak  nie  jest.  Dzieci,  które
otoczono  miłością  pozbawioną  elementów  dyscypliny,  zachowują  się  często  lekcewaŜąco
oraz/ lub są zbyt uzaleŜnione od swoich rodziców.

Czym opieka wie jest
Zbyt wielu rodziców ulega opinii, Ŝe opieka polega na robieniu za swoje dzieci wszystkiego i
na podejmowaniu za nie wszelkich decyzji. MoŜna usłyszeć, jak złapani w tę pułapkę ojcowie
i matki mówią: „Nie obchodzi mnie, Ŝe masz piętnaście lat! Stój spokojnie, zapnę ci koszulę".
JeŜeli  chcecie  katastrofy  i  chaosu,  to  wyręczajcie  dzieci  we  wszystkim.  W  ten  sposób
pozbawicie  je  sposobności  do  stanięcia  na  własnych  nogach,  do  nauczenia  się
obowiązkowości  i  odpowiedzialności  —  dwóch  filarów  niezbędnych  do  kształtowania
zrównowaŜonego człowieka dorosłego.

Ale wróćmy na moment do małej Holly. Czy doktor poradził nam, abyśmy zaniedbywali

Holly lub abyśmy nie okazywali jej troski, pieszczot, czułości i tak dalej? Oczywiście, Ŝe nie.
To wszystko jest absolutnie konieczne. Opiekuńczą miłość, okazywaną dziecku w pierwszych
tygodniach  i  miesiącach  jego  Ŝycia  przez  rodziców,  a  w  szczególności  przez  matkę,
psychologowie  nazywają  «czasem  kształtowania  się  więzi».  W  tym  właśnie  czasie  rodzic
okazuje  całkowicie  bezbronnemu  dziecku,  Ŝe  jest  kochane  i  otoczone  opieką.  Badania
pokazały,  Ŝe  w  pierwszym  okresie  Ŝycia  brak  dotyku,  pieszczot  i  czułości  moŜe  uszkodzić
osobowość małego dziecka.

Lekarz podpowiadał nam, Ŝe rodzice muszą wprowadzać w Ŝycie dziecka dyscyplinę juŜ

w okresie jego niemowlęctwa.
Holly  była  maleńka,  kiedy  zapoczątkowaliśmy  zwyczaj,  Ŝe  raz  w  tygodniu  wychodzimy
gdzieś  razem,  zostawiając  ją  z  opiekunką.  Wprowadzając  w  Ŝycie  dziecka  jakąś
systematyczność  —  na  przykład  w  kwestii  karmienia  czy  spania  —  wprowadzamy  w  jego
Ŝ

ycie ład. MoŜna tu być elastycznym; dziecko i tak nauczy się systematyczności. I w miarę

jak uczy się ono porządku, uczy się takŜe odpowiedzialności; uczy się, jakie jest jego miejsce
w ogólnym schemacie Ŝycia rodziny i jakie są jego obowiązki.

Prowadząc wykłady na temat Ŝycia rodzinnego, rodzicielstwa i dyscypliny w USA i w

Kanadzie, często słyszę pytania, które moŜna sprowadzić do jednego: „Dlaczego my, rodzice,
nie moŜemy podejmować za nasze dzieci wszystkich decyzji? PrzecieŜ my wiemy, co jest dla
nich najlepsze".

Współczuję tym, którzy zadają takie pytania, poniewaŜ sam jestem rodzicem. Rodzice

naprawdę  uwaŜają,  Ŝe  wiedzą,  co  jest  dobre  dla  ich  dzieci.  Chcą  otoczyć  je  swą  miłością  i
troską,  by  oszczędzić  im  Ŝyciowych  wpadek  i  niepowodzeń.  Jednak  powinni  jednocześnie
chcieć  nauczyć  je,  Ŝe  wolno  im  popełniać  błędy.  Dzieci  muszą  wiedzieć,  Ŝe  mają  prawo  do
niepowodzeń. Muszą mieć okazję do podejmowania decyzji dotyczących ich własnego Ŝycia.

Despoci decydują o wszystkim
Kiedy  przedstawiam  na  seminariach  koncepcję  prawa  do  błądzenia,  wielu  rodzicom
koncepcja  ta  się  nie  podoba.  Kilka  tygodni  temu,  w  czasie  wygłaszania  odczytu  nt.
Ustanawianie  autorytetu  BoŜego  i  rodzicielskiego  w  Ŝyciu  domowym,  pewien  męŜczyzna
zerwał  się  i  przerwał  mi:  „Hej,  panie  Leman,  posunął  się  pan  za  daleko!  Dość  juŜ  się
nasłuchałem podobnych bzdur, wielkie dzięki! Ja wiem, co jest dobre dla moich dzieci i będę

za nie decydował. Nie mam zamiaru pozwalać dzieciakowi, Ŝeby sam decydował o czymś, co
moŜe mieć wpływ na jego Ŝycie".

Rozumiałem, co ten ojciec czuje, ale wiedziałem równieŜ, Ŝe musi się zastanowić, co tak

naprawdę mówi. Zapytałem go więc: „Kto zdecyduje za niego, czy przyjmie Boga
Wszechmogącego?". Ojciec usiadł. Wiedział, Ŝe taką decyzję moŜe podjąć jedynie w swoim
własnym imieniu.

Chciałem, Ŝeby ten ojciec zobaczył, Ŝe istniej ą wybory, których człowiek musi dokonać

sam.  Tak  naprawdę  to  dzieci,  w  miarę  jak  dorastają,  powinny  coraz  częściej  podejmować
decyzje  samodzielnie.  Sądzę,  Ŝe  we  współczesnych  domach  dzieci  powinny  mieć  okazję
dowiedzieć  się  o  sobie  czegoś  więcej.  Dom  powinien  być  miejscem,  gdzie  mogą  one
popełniać błędy, próbując czegoś, o czym zdecydowały samodzielnie.

Czy pamiętacie fragment z Listu do Efezjan, który cytowałem w rozdziale pierwszym?

Szczególnie przemawiają do mnie trzy pierwsze wersy. Jest to taki cytat, który ma się ochotę
wyciąć, przykleić na lodówce lub na nocnej szafce w dziecinnym pokoju:

Dzieci, bądźcie posłuszne w Panu waszym rodzicom, bo to jest
sprawiedliwe. Czcij ojca twego i matkę —jest to pierwsze przykazanie z
obietnicą — aby ci było dobrze i abyś długo Ŝył na ziemi.
(Ef 6, 1-3)

Ale nie zapominajmy o następnym wersie. Wiele mówi on o tym, jak korzystamy z naszej

władzy nad dziećmi, jak za nie decydujemy, czy pozwalamy im decydować i jak uczy¬my ich
w domu odpowiedzialności:

A [wy] ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych dzieci, lecz
wychowujcie je w karności, napominając jak [chce] Pan.
(Ef 6, 4)

Despotyzm wydaje się skuteczny
Pismo  Święte  poucza  nas,  Ŝebyśmy  korzystali  z  władzy  nad  dziećmi,  ale  zauwaŜmy,  Ŝe  nie
kaŜe nam być despotami. Wielu z nas wywodzi się z domów autorytarnych albo przynajmniej
miało  rodziców  wychowywanych  w  ten  sposób.  W  systemie  autorytarnym  dzieci  mają
niewielką  role  do  spełnienia.  Robią  po  prostu  to,  co  im  się  kaŜe,  i  siedzą  cicho.  W
domostwach  autorytarnych  panuje  typowe  przekonanie  co  do  hierarchii  waŜności,  według
której męŜczyźni są lepsi od kobiet, a dorośli są lepsi od dzieci.

Był czas, jakieś 40-60 lat temu, kiedy nasze społeczeństwo popierało koncepcję

despotyzmu.  Ale  to  się  zmieniło.  Obecnie  dzieci  nie  postrzegają  siebie  jako  gorsze  od
dorosłych.  Nauczyły  się  mówić  głośno  i  otwarcie  i  często  mają  odczucie,  Ŝe  dorównują
dorosłym.  Istnieją  oczywiście  okoliczności,  w  których  wszyscy  jesteśmy  sobie  równi  —  w
szczególności  przed  Bogiem.  Ale  kiedy  dzieciom  wydaje  się,  Ŝe  znaczą  tyle,  ile  dorośli  w
kwestii  funkcjonowania  domu  i  odgrywania  w  nim  konkretnej  roli,  pojęcie  władzy  nabiera
dziwnych kształtów i przekręcone zostaje jego znaczenie.

Co tydzień otrzymuję dowody na to, Ŝe współczesne dzieci tak naprawdę nie są

przygotowane  do  właściwych  reakcji  ani  na  despotyzm,  ani  na  pobłaŜliwość.  W  obu
przypadkach  przeszkadza  ich  poczucie,  Ŝe  «są  równe»  mamie  i  tacie.  Ciągle  dostrzegam
problemy  z  dyscypliną  domową  zarówno  tam,  gdzie  despotyzm  jest  na  porządku  dziennym,
jak i tam, gdzie zbyt pobłaŜliwi rodzice pozwalają dzieciom na wszystko.

Despotyzm charakteryzuje przekonanie, Ŝe to my wiemy, co jest dla dzieci najlepsze;

podejmujemy za nie wszelkie decyzje, a one nie mają Ŝadnej moŜliwości dokonywania
wyborów, przed jakimi stawia je Ŝycie. Rodzic-despota

na poparcie swych słów «ja wiem najlepiej» często uŜywa siły, a to nie ma nic wspólnego z
karnością  (dyscypliną  opartą  na  miłości),  o  której  jest  mowa  w  Liście  do  Efezjan.
Prawdopodobnie  najczęściej  błędnie  uŜywanym  (Ŝeby  nie  powiedzieć:  przekręcanym)
wersetem z Pisma Świętego jest werset: „Oszczędzaj rózgi, a zepsujesz dziecko". Tymczasem
tekst ten brzmi w następujący sposób: „Nie kocha syna, kto rózgi Ŝałuje, kto kocha go — w
porę go skarci" (Prz 13, 24).

ydzi wierzyli w dyscyplinę, ale kiedy autorzy biblijni uŜywali słowa «rózga», mieli na

myśli raczej korygowanie i wskazywanie właściwej drogi, a nie klapsy i bicie. Dla przykładu:
Pasterz uŜywał rózgi po to, by owce prowadzić, a nie bić. Dobrze znamy werset z Psalmu 23:
„Twój kij i Twoja laska właśnie mnie pocieszają". Wątpię w to, Ŝe dobrze byśmy się czuli,
gdyby rózga Pana spadała na nasze głowy lub pośladki za kaŜdym razem, kiedy zbłądzimy.

Kolejną rzeczą, która mnie martwi w «filozofii uŜywania rózgi» jest to, Ŝe chodzi w niej

bardziej o kontrolowanie dzieci niŜ o troskliwe ich wychowywanie. Widuję aŜ nazbyt wielu
rodziców, którzy chcą dobrze, ale za bardzo zdominowali swoje dzieci. W ich umysłach
panuje dziwny zamęt co do tego, czy dzieci są wychowane dobrze czy źle. Rodzice zdają się
preferować dzieci potulne, miłe i łatwo dające sobą kierować — trochę na podobieństwo
szczeniaków.

Mnie równieŜ zaleŜy na tym, Ŝeby moje dzieci były dobrze wychowane, ale nie jestem

pewien, czy chciałbym,  Ŝeby inni mogli je z łatwością kontrolować. Chcę, Ŝeby moje dzieci
były przygotowane do Ŝycia. Chcę, Ŝeby były przygotowane do wejścia w ten burzliwy świat,
w  którym  będą  poddawane  najróŜniejszym  wpływom  swych  rówieśników.  Chcę,  Ŝeby
potrafiły  stanąć  na  własnych  nogach,  Ŝeby  były  odpowiedzialne  i  dojrzałe  i  Ŝeby  same
myślały za siebie. Jeśli jednak wtedy, kiedy są w młodym wieku, będę chciał je kontrolować i
dominować nad nimi, to wyrządzę im duŜą krzywdę. Wolę koncepcję dyscypliny praktycznej,
która daje dzieciom wiele okazji do samodzielnego podejmowania decyzji, a nie ma lepszego
miejsca do uczenia się dokonywania wyborów jak dom. UwaŜam, Ŝe dom powinien być takim
miejscem, gdzie dzieci uczą się przeŜywać niepowodzenia i tego, jak się po nich pozbierać i
iść dalej.

Ilekroć krytycznie odnoszę się do despotyzmu i naduŜywania «rózgi», tylekroć mówię teŜ,

iŜ  wierzę  w  stosowanie  dyscypliny  z  miłością.  Czasami  —  tę  decyzję  musimy  podjąć
ostroŜnie  i  wtedy,  kiedy  jest  to  naprawdę  niezbędne  —  sprawienie  lania  jest  krokiem
koniecznym. Więcej na ten temat powiem w rozdziale piątym. Niezbędne jest, Ŝeby rodzic —
za  kaŜdym  razem,  kiedy  dyscyplinuje  dziecko  —  niezwłocznie  udzielał  mu  rady  i
wskazówek,  jakich  ono  potrzebuje,  by  stać  się  osobą  wiarygodną  i  odpowiedzialną.  Jeśli
rodzic zaniecha takiego działania, popada w drugą skrajność: w nadmierną pobłaŜliwość.

PobłaŜliwość rodzi bunt
PobłaŜliwy rodzic mówi: „Och, zrób to po swojemu. Zrób, jak chcesz. Będzie w porządku".
Lata  praktyki  w  poradnictwie  rodzinnym  podpowiadają  mi,  Ŝe  w  środowisku  pobłaŜliwym
dzieci  się  buntują.  Buntują  się,  poniewaŜ  czują  złość  i  wściekłość  na  rodziców  za  brak
wskazówek i za brak ustaleń, co im wolno, a czego im nie wolno. Wielu rodziców moŜe się tu
ze mną nie zgodzi, ale sądzę, Ŝe dzieci chcą, aby w ich Ŝyciu panował porządek i nawet jeŜeli
mają  okazję  do  robienia  «czego  tylko  dusza  zapragnie»,  to  i  tak  w  końcu  zwracają  się  ku
ogólnie akceptowanym normom zachowania.

W badaniach obejmujących klasy szkoły podstawowej pozwolono dzieciom przez 30 dni

jeść  na  stołówce  to,  na  co  miały  ochotę.  Badania  wykazały,  Ŝe  chociaŜ  —  tak  jak
przypuszczano  —  przez  pierwszy  okres  dzieci  rzucały  się  na  słodycze  i  na  inne  niezdrowe
jedzenie,  to  po  paru  tygodniach  powracały  do  całkiem  zbilansowanej  diety.  UwaŜam,  Ŝe
badanie to uwidacznia potrzebę porządku i harmonii w Ŝyciu dziecka. Nie twierdzę, Ŝe dzieci

powinny mieć nieograniczoną swobodę robienia co tylko chcą, ale sądzę, Ŝe w pewnych
sytuacjach dziecko, mając swobodę wyboru, uczy się wybierać w sposób mądry i
odpowiedzialny.

Pewnego razu siedziałem w gabinecie z rodzicami jedenastoletniego Ryana, którzy

skarŜyli się, Ŝe wszystkie swoje kosztowności (łącznie z portfelami) muszą trzymać w skrytce
bankowej. Powód był prosty: Ryan okradał rodziców ze wszystkiego. Nałogowo korzystał z
automatów do gier, a oprócz tego lubił pozwalać sobie na róŜne przyjemności.

Złe zachowanie Ryana moŜna by zrozumieć, gdyby jego rodzice nie dawali mu Ŝadnych

pieniędzy, ale Ryan zawsze dostawał kieszonkowe.
Być moŜe rodzice byli dla niego nieuprzejmi? TeŜ nie, nie w tym tkwił problem.
Pewnego dnia, kiedy oboje uczestniczyli w sesji terapeutycznej, matka dała mi wskazówkę,
której szukałem. Oświadczyła mi z dumą:
-

Wie pan, nigdy nie zostawialiśmy Ryana samego w domu.

A to szkoda — brzmiała moja odpowiedź.

Z początku matka nie zrozumiała, o co mi chodzi, ale w miarę rozmowy zaczęła

rozumieć, co miałem na myśli. Bez przerwy obserwując Ryana, rodzice odebrali mu szansę,
Ŝ

eby stanął na własnych nogach i poczuł się odpowiedzialny. I tak w wieku lat jedenastu,

zachowywał się całkowicie nieodpowiedzialnie, raniąc rodziców.

Klasycznie pobłaŜliwi rodzice Ryana nie mogli pojąć, co się dzieje. Mówili mi: „Dajemy

Ryanowi wszystko, o co prosi, staramy się robić dla niego wszystko".

JakŜe błędne pojmowanie miłości rodzicielskiej! Miłość nie polega na dawaniu dziecku

wszystkiego,  czego  ono  chce.  Jednej  rzeczy  jestem  coraz  bardziej  pewien:  Nasze
społeczeństwo  wychowuje  coraz  więcej  dzieci,  które  biorą.  Nie  znają  one  znaczenia  słowa
«dawać», ale bez przerwy powtarzają: „Daj mi, daj mi, daj mi!".

Złoty środek
Powiedzieliśmy  sobie  w  skrócie  o  skrajnych  sposobach  wychowywania:  despotycznym  i
pobłaŜliwym.  Czujemy  to  instynktownie,  a  w  oparciu  o  liczne  przykłady  przekonaliśmy  się,
Ŝ

e Ŝadna skrajność nie jest dobra. JednakŜe wielu rodziców błądzi między nimi — raz są

pobłaŜliwi, raz nagle wpadają w gniew despotów. Widuję wielu rodziców miotających się w
ten sposób, a później dziwią się, Ŝe dziecko często zachowuje się jak jo-jo.

Co więc mogą zrobić rodzice? Jak mają zaprzestać tego balansowania pomiędzy

despotyzmem a pobłaŜliwością? Jak mają znaleźć złoty środek, który zadowoli zarówno ich,
jak i ich dziecko? Jest wiele określeń na ten złoty  środek, ale ja najbardziej lubię określenie
«autorytatywny».  Nie  mylcie  pojęcia  «autorytatywny»  z  pojęciem  «autorytarny»  (władczy).
Dzieli je cała przepaść znaczeniowa. Autorytatywni rodzice nie dominują nad dzieckiem i nie
decydują  za  nie.  Wykorzystują  natomiast  załoŜenia  dyscypliny  praktycznej,  która  jest  tak
pomyślana,  Ŝeby  moŜna  było  wychowywać  dziecko  „w  karności,  napominając  jak  [chce]
Pan" (Ef 6, 4).
Jak  to  działa?  ZałóŜmy,  Ŝe  siedmiolatek  psuje  zabawkę  naleŜącą  do  innego  dziecka.  Co
powinieneś uczynić?
Jakiego  rodzaju  dyscyplinowanie  naleŜałoby  zastosować  w  tej  sytuacji?  UwaŜam,  Ŝe  musi
ono  być  adekwatne  do  rzeczywistości.  A  rzeczywistość  wygląda  następująco:  Kto  zniszczy
czyjąś własność, musi za nią zapłacić.

MoŜecie pomyśleć, Ŝe doktor Leman Ŝartuje. Siedmio-latek ma zapłacić? OtóŜ wcale nie

artuję. Siedmiolatek ma pieniądze. Pochodzą one z kieszonkowego albo z bankowej lokaty.

Zadziwiające, jak wielu dzieciom załoŜono lokaty, zanim ukończyły one siedem lat Ŝycia.
Dziadkowie i babcie z wielką pieczołowitością dbają o utrzymanie płynności na rachunkach
ich wnuków.

Tak wiec, jeŜeli siedmiolatek zniszczy innemu dziecku zabawkę, to moŜecie

zdyscyplinować go z miłością — pociągając go do odpowiedzialności. Nauczy się, Ŝe tego
rodzaju postępowanie będzie go kosztować.

Oczywiście moglibyście dać mu klapsa, a nawet solidne lanie. Moglibyście na niego

nakrzyczeć,  poniŜyć  go  i  odesłać  do  jego  pokoju.  To  wszystko  nazwałbym  «karą».  Kara
koncentruje  się  na  dziecku  i  mija  się  z  rzeczywistym  problemem.  Kiedy  bowiem  karzemy
dziecko,  dajemy  mu  do  zrozumienia,  Ŝe  go  nie  lubimy  lub  nie  kochamy.  Ale  stosując
dyscyplinę praktyczną moŜemy wymóc na nim odpowiedzialność za jego czyny jednocześnie
pouczając je, jakie są konsekwencje błędnego wyboru.

I tak, jeŜeli w moim domu dziecko zepsuje zabawkę (bez względu na to, do kogo ona

naleŜała),  nie  biegnę  zaraz  do  sklepu,  by  kupić  następną.  Nauczyłoby  je  to  po  prostu
nieodpowiedzialności. Nasze dzieci szybko doszły-by do wniosku, Ŝe wolno im niszczyć, co
tylko  chcą,  a  zawsze  znajdzie  się  ktoś,  kto  kupi  im  nową  zabawkę.  To  nie  tak.  Dobra
dyscyplina  zawsze  oparta  jest  na  realizmie  sytuacji.  A  w  tej  sytuacji  realizm  podpowiada:
„Zepsułeś zabawkę, więc za nową zapłacisz ze swego kieszonkowego".

W rozdziale czwartym opowiem więcej o wykorzystaniu kieszonkowego jako narzędzia

do nauki i dyscypliny. Będziecie zaskoczeni, jak to wszystko sprawdza się w praktyce. W
wielu sytuacjach moŜesz pozwolić, Ŝeby to rzeczywistość była nauczycielem; wystarczy, Ŝe
odsuniesz się na bok i pozwolisz jej działać.
Moim zdaniem wychowywanie i dyscyplinowanie dzieci w sposób autorytatywny wymagają
zachowania trzech warunków:

1. Dyscyplinuj poprzez działanie. Kara powinna być szybka, bezpośrednia i skuteczna;

powinna ściśle nawiązywać do przewinienia. Przykładem jest to, o czym wspomniałem
przed chwilą. Kiedy zabawka ulega zniszczeniu, ma być zastąpiona, odkupiona lub
naprawiona.

2. Rodzice muszą słuchać, co dzieci mają dopowiedzenia. W słuchaniu tkwi wielka moc, ale

niewielu  z  nas  z  niej  korzysta.  Zbyt  łatwo  jest  nie  słuchać  —  naszych  dzieci,
współmałŜonka,  kogokolwiek.  A  kiedy  próbujemy  usłyszeć,  co  dzieci  do  nas  mówią,  to
nie  staramy  się  tak  naprawdę  wczuć  w  ich  problem,  co  oznacza,  Ŝe  nie  słuchamy  ich
wcale. PowaŜną lekcję tego, co znaczy nie słuchać, dostałem w rozmowie z własną córką.
Gościłem  wtedy  jako  psycholog  w  programie  Toni  Tennille  Show,  emitowanym  przez
telewizję  publiczną.  Zaprosiłem  Holly,  naszą  najstarszą  córkę,  Ŝeby  poszła  ze  mną
zobaczyć program. Holly powiedziała:

Tatusiu, naprawdę bardzo bym chciała tam pójść.

CóŜ, kochanie, właśnie dlatego ci to proponuję — odparłem. — Pomyślałem sobie, Ŝe

chciałabyś widzieć, jak wygląda kręcenie programu i jak tak naprawdę jest w studio
telewizyjnym.
Zapadła kilkusekundowa cisza, a kiedy popatrzyłem na Holly, miała łzy w oczach.
-

Holly! Co się stało?

Tatusiu, ja nie o tym myślałam — odrzekła.

A o czym?

Tatusiu, czy jak juŜ wystąpisz w programie, to czy i ja będę mogła wystąpić i

zaśpiewać piosenkę?

Aha! Było jasne, Ŝe nie słuchałem. Owszem, Holly powiedziała, Ŝe chce pójść do studia,

lecz  ona  chciała  wystąpić  w  programie.  Chciała  zaśpiewać  w  telewizji  publicznej!  Nie
nastroiłem  się  na  jej  częstotliwość.  Ale  kiedy  w  końcu  zacząłem  odbierać  na  jej  falach,
podjąłem  ogromny  wysiłek,  by  pomóc  jej  w  zrozumieniu  rzeczywistości.  Łagodnie,  acz
stanowczo wyjaśniłem, Ŝe nie mam moŜliwości załatwienia jej występu w programie,  ale Ŝe
miałem nadzieję, Ŝe będzie mi towarzyszyć. W końcu zrozumiała!

Ten krótki incydent moŜe uchodzić za «brak porozumienia». Ja jednak wolę go postrzegać

jako świetny przykład tego, Ŝe prawdziwe słuchanie wymaga ćwiczenia. Musimy wczuwać
się w swoje dzieci i rozumieć, jak postrzegają one świat (przyjrzymy się temu bliŜej w
następnym rozdziale).

3. Rodzice powinni poświęcić się swoim dzieciom. Dawanie siebie (a nie rzeczy) jest

istotnym  składnikiem  dyscypliny  praktycznej.  Wiele  razy  rodzice  pytają  mnie
przepraszającym  tonem:  „Co  mam  dzieciom  do  zaoferowania?".  Zawsze  odpowiadam:
„Siebie".
Prawda  jest  taka,  Ŝe  dzieci  chcą  nas.  Pragną  naszego  czasu.  Ale  czas  jest  cenny  i

większości z nas zbyt często go brakuje. Czy to nie ironia losu, Ŝe brakuje nam czasu dla
własnych dzieci? Wydaje się nam, Ŝe później to nadrobimy. Być moŜe uda się nam poświęcić
im więcej czasu za kilka miesięcy albo jak minie początek roku i w pracy się uspokoi. Jednak
czasu nigdy w magiczny sposób nie przybywa. Kiedy tak pędzimy przez Ŝycie, czas staje się
coraz cenniejszy. Zanim się spostrzeŜemy, nasze dzieci stają się nastolatkami, a potem
dorastają i odchodzą. Tymczasem my nie zdąŜyliśmy nawiązać z nimi bliskiego kontaktu. W
zamian za to usiłowaliśmy narzucić im dyscyplinę, nie wiedząc, kim one tak naprawdę są.

Często słyszę, jak rodzice mówią o «jakości czasu». Rozumiem, co mają na myśli, ale w

całej mojej prywatnej praktyce ani razu nie słyszałem, Ŝeby którykolwiek z moich młodych
pacjentów (czyli dzieci) wspomniał o «jakości czasu». Dziecko wie tylko tyle, Ŝe potrzebuje
twojego czasu i twojej uwagi — niewaŜne, czy po to, Ŝebyś patrzył, jak fika koziołki lub
biega w kółko, czy po to, Ŝebyś je zabrał na Big Maca. Starając się znaleźć czas dla swoich
dzieci nie martw się zbytnio o to, ile w nim «jakości». Poświęć im cały czas, jaki moŜesz im
poświęcić, a jakość zatroszczy się o siebie sama. Kiedy poświęcasz dzieciom czas, poznajesz
je. Będziesz w stanie zbudować podstawy dla dyscypliny połączonej z działaniem i uczuciem.

Podsumowując: Nie zapominaj, Ŝe dzieci oczekują, Ŝeby rodzice je dyscyplinowali. Jeśli

dyscyplinowanie jest przepełnione miłością, to będzie przejawiać się w instruowaniu,
nauczaniu, radzeniu, a przede wszystkim we wpajaniu odpowiedzialności za czyny.

JeŜeli rodzic nie dyscyplinuje dziecka, zachęca je do buntu. Przyzwala na to, by

lekcewaŜyło rodziców. Dziecko moŜe nawet znienawidzić rodziców, jeŜeli ci nie są
stanowczy i go nie dyscyplinują.

Ale jeśli zdobędziemy się na stanowczość, efekt jest ogromny. PoniŜsza notatka jest tego

dowodem.  Została  napisana  przez  tę  samą  małą  dziewczynkę,  którą  mieliście  okazję  poznać
na  początku  tego  rozdziału.  Jest  tą  samą  dziewczynką,  którą  zaczęliśmy  «ćwiczyć  w
dyscyplinie*  od  pierwszych  tygodni  jej  Ŝycia,  zostawiając  ją  raz  w  tygodniu  z  opiekunką  i
wychodząc z domu, Ŝeby utrzymać nasze małŜeństwo w dobrej kondycji.

Kiedy Holly miała siedem lat, dostałem od niej na Dzień Ojca taką oto karteczkę.

Oryginał wisi na ścianie w moim gabinecie:

Ortografia Holly pozostawia nieco do Ŝyczenia, ale dla taty treść kompensuje te braki z

nadwyŜką.  Oczywiście  podoba  mi  się  linijka  „Najspanialszy  ojciec  na  świecie",  ale  większe
wraŜenie  robi  na  mnie  coś  innego.  Ciekawi  mnie,  Ŝe  Holly  posłuŜyła  się  słowem
«dyscyplinuje»,  zamiast  «karze».  Dzieci  chcą,  abyśmy  je  dyscyplinowali,  poniewaŜ  jeśli  je
dyscyplinujemy, to znaczy, Ŝe nam na nich zaleŜy.

Zastanów się:

•

Jakie są trzy style wychowania? Który z nich najbardziej przypomina twój styl?

•

Jaka jest róŜnica między stylem autorytatywnym a autorytarnym?

Wypróbuj:

•

Słuchaj. Zapytaj dzieci, co sądzą o sobie, o swoich zajęciach, o szkole, rodzinie,
wydarzeniach dnia. Naprawdę słuchaj, co mają ci do powiedzenia.

•

Spędzaj z dziećmi czas. Wygospodaruj w swoim grafiku czas specjalnie dla nich.

•

Spędzaj czas bez dzieci. Postaraj się o dobrą opiekunkę i zaplanuj wychodne.

Rozdział 3
Punkt widzenia zaleŜy od punktu siedzenia

Gdy myślimy o dyscyplinie praktycznej, zawsze dobrze jest się zatrzymać i zadać sobie
pytanie: Na czym to polega?

Jako uczeń szkoły średniej zostałem pewnego razu wezwany do sądu w sprawie wypadku

samochodowego, którego byłem świadkiem. Pamiętam, Ŝe mając siedemnaście lat
zastanawiałem się, jakie to dziwne, Ŝe dwóch innych świadków wypadku moŜe być tak
ś

lepych. Ja wiedziałem, Ŝe mam rację. Winnym wypadku był samochód niebieski, a nie

czerwony, który został wskazany przez nich. I niebieski jechał na wschód, a nie na zachód!

Na sali sądowej zetknąłem się bezpośrednio z koncepcją często nazywaną «okiem

wiadka». Wychowywanie dziecka w oparciu o dyscyplinę równieŜ zawiera element «oka

wiadka». Jednym z podstawowych celów dyscypliny praktycznej jest nauczenie dziecka

myślenia  i  wyciągania  wniosków.  Lecz  Ŝeby  ci  się  to  udało,  musisz  zrozumieć,  jaka  jest
rzeczywistość — szczególnie dla dziecka. NiezaleŜnie od tego, co myślisz lub wiesz o danej
sytuacji,  to  jeśli  chodzi  o  dyscyplinę,  rzeczywistość  jest  taka,  jak  postrzegają  dziecko.  Tak
naprawdę  to  nie  jest  istotne,  co  się  dokładnie  wydarzyło  albo  co  się  dzieje.  Istotne  jest,  jak
widzi to dziecko. Postrzeganie sytuacji przez dziecko jest rzeczywistością, z którą musisz się
zmierzyć.

W tym rozdziale chciałbym opowiedzieć o trzech z pozoru niezwiązanych ze sobą

sprawach. Wszystkie trzy dają jednak istotny wgląd w to, w jaki sposób dzieci się uczą i czym
jest rzeczywistość — taka, jaką one ją widzą.

Dzieci uczą się. poprzez kolejność narodzin

W rozdziale drugim dowiedzieliśmy się, jak postrzegają nas dzieci, kiedy postępujemy z nimi
niekonsekwentnie,  szamocząc  się  między  despotyzmem  a  pobłaŜliwością.  Najlepszym
rozwiązaniem  pośrednim  jest  podejście  autorytatywne,  które  —  moim  zdaniem  —  uosabia
dyscyplina  praktyczna.  Wykorzystując  je  musimy  być  o  wiele  bardziej  świadomi  percepcji
dziecka  i  musimy  nauczyć  się  je  rozumieć,  jak  i  odnosić  się  do  kaŜdego  dziecka  (i  jego
potrzeb) z osobna.

Dlatego uwaŜam, Ŝe istotne jest zrozumienie, iŜ kolejność narodzin ma ogromny wpływ

na  to,  w  jaki  sposób  kaŜde  dziecko  w  twojej  rodzinie  uczy  się  i  postrzega  rzeczywistość.
PoniewaŜ  kaŜde  dziecko  obserwuje  otoczenie  z  innej  pozycji  w  rodzinie,  moŜna  śmiało
stwierdzić, Ŝe kaŜde z nich postrzega swą rodzinę w odmienny sposób. Na przykład pierwsze
dziecko uczy się naśladując jedynie dwa modele: mamę i tatę. Te dorosłe modele często robią
wszystko  tak  dobrze,  Ŝe  nie  ma  się  co  dziwić,  Ŝe  pierworodne  dziecko  ma  tendencje  do
zachowywania się jak «mały dorosły».

Sporo badań psychologicznych poświęcono cechom osobowościowym dzieci; badano

dzieci, które róŜniły się pod względem kolejności przyjścia na świat w rodzinie. Dzieci

Więcej na temat kolejności narodzin i jej wpływu na rozwój osobowości i szczęście małŜeńskie znajdziesz w moich ksiąŜkach New Birth

Order Book i Sex Begins in the Kitchen, wydanych przez wydawnictwo Ravel.

pierworodne są często zdobywcami. Zaczynają wcześniej chodzić i mówić i we
wcześniejszym wieku mają duŜy zasób słownictwa. Nie dziwi więc, Ŝe później — w szkole
ś

redniej, na studiach i w Ŝyciu dorosłym — w wyŜszych sferach aŜ roi się od pierworodnych.

Dzieci pierworodne bywają perfekcjonistami i podchodzą do nowych sytuacji i wyzwań z

ostroŜnością.  Nie  lubią  popełniać  błędów.  Być  moŜe  przypominasz  sobie  chwile,  kiedy
siedziałeś  w  klasie  i  znałeś  odpowiedź  na  pytanie,  ale  z  takich  czy  innych  względów  nie
chciałeś  się  zgłosić.  To  częsta  cecha  dzieci  pierworodnych.  Mają  one  rzadką  potrzebę
posiadania racji i bycia «doskonałym» w kaŜdej sytuacji.

Dzieci, które urodziły się jako drugie z kolei, bywają w wielu sprawach odwrotnością

pierworodnych.  Drugie  dziecko  ma  zazwyczaj  łatwiejsze  Ŝycie  niŜ  jego  starszy  brat  czy
starsza  siostra,  który/która  zapewne  był/była  swego  rodzaju  królikiem  doświadczalnym.
Zasadniczo  rodzice  eksperymentują  ze  swoim  pierwszym  dzieckiem.  Z  reguły  pierworodne
jest  wychowywane  według  bardziej  surowych  zasad.  Są  w  nim  pokładane  większe  nadzieje
niŜ  w  kolejnych  dzieciach.  Dlatego  teŜ  dzieci  pierworodne  często  wydają  się  być  bardziej
rzetelne i bardziej sumienne niŜ dzieci, które urodziły się po nich.

Dzieci drugie z kolei często kończą jako dziecko «środkowe». PoniewaŜ lądują «w

rodku», prawie w kaŜdej sytuacji bywają mediatorami. Środkowe dzieci za wszelką cenę

unikają  konfliktów,  ale  pod  Ŝadnym  względem  nie  są  słabeuszami.  Wiedzą  zazwyczaj  jak
walczyć  o  swoje,  poniewaŜ  wylądowały  pomiędzy  dwiema  bardzo  waŜnymi  w  rodzinie
osobami  —  najstarszą  i  najmłodszą.  Rodzice  niechętnie  się  do  tego  przyznają,  ale  zdają  się
poświęcać  środkowemu  dziecku  mniej  uwagi;  dlatego  teŜ  w  rozmaitych  sytuacjach  staje  się
ono bardziej niezaleŜne.

Trzecie dziecko często kończy jako najmłodsze. Bywa otwarte, urokliwe i lubi

manipulować. PoniewaŜ jest «pieszczoszkiem» całej rodziny, jest wyćwiczone w
manipulowaniu innymi. Zapytajcie jakieś pierworodne dziecko, a powie wam, Ŝe
pieszczoszkowi całej rodziny ujdzie na sucho nawet morderstwo!

Oczywiście wszystkie moje spostrzeŜenia dotyczące dzieci urodzonych w pierwszej,

drugiej  i  trzeciej  kolejności  mówią  jedynie  o  przejawianych  przez  nie  skłonnościach.
Kolejność przyjścia na świat naszych dzieci nie daje nam gwarancji, Ŝe będą one postępować
lub rozwijać się w określony sposób, niemniej jednak wiele badań potwierdza słuszność tych
uogólnień.  Istotne  jest,  Ŝeby  rodzice  zdali  sobie  sprawę  z  tego,  Ŝe  kaŜde  dziecko  ma  inną
percepcję  Ŝycia  i  rzeczywistości,  a  w  duŜej  mierze  percepcja  ta  zaleŜy  od  tego,  jako  które
dziecko  przyszło  ono  na  świat.  NaleŜy  teŜ  zauwaŜyć,  Ŝe  wraz  z  kaŜdymi  narodzinami  lub  z
kaŜdym  pojawieniem  się  w  rodzinie  kogoś  nowego,  zmienia  się  cała  rodzina.  Wraz  z
narodzinami kolejnego dziecka rodzina jako jednostka staje się zupełnie inną, nową strukturą.

Podstawowe pytania, jakie rodzice powinni sobie zadać, gdy pojawia się dziecko, są

następujące: Czy staramy się, Ŝeby kaŜde nasze dziecko czuło się przez nas kochane i
doceniane? Czy jesteśmy świadomi nacisków i tarć w rodzinie?

Istnieje na przykład kwestia «detronizacji» pierworodnego dziecka w momencie narodzin

kolejnego.  W  mojej  praktyce  obserwuję  stały  syndrom:  Pierwsze  dziecko  skupia  nadmierną
uwagę  rodziców.  Za  bardzo  się  na  nim  koncentrują.  Pierwszemu  dziecku  robi  się  tysiące
(zdawać  by  się  mogło)  zdjęć.  KaŜdy  jego  ruch  utrwala  kamera.  Jest  absolutnym  pępkiem
ś

wiata. Potem pojawia się malutki braciszek albo malutka siostrzyczka i dziecko nagle spada

z piedestału. Nie wolno mu dotykać dzidziusia. Nie moŜe ono pomagać karmić czy przytulać
nowego przybysza. A mamusia nie ma teraz dla niego czasu, bo jest zbyt zajęta małym
«intruzem».

Są dwa sposoby, Ŝeby pomóc dziecku pierworodnemu poczuć się mniej odsuniętym:

jeden to rozmawianie z nim, a drugi — angaŜowanie go. Mama powinna w czasie ciąŜy
rozmawiać z pierwszym dzieckiem i wytłumaczyć mu, co się dzieje i co dojrzewa w jej
brzuszku. MoŜe pozwolić dziecku poczuć, jak nienarodzone maleństwo kopie.

W kaŜdy moŜliwy sposób, na wiele miesięcy przed pojawieniem się drugiego dziecka,

matka powinna przygotować swoje pierworodne na przyjście małej siostry lub małego brata,
tak aby było ono świadome, Ŝe narodziny nowego dziecka zabiorą nieco maminego czasu.

Kiedy drugie dziecko się pojawi, rodzice powinni robić wszystko, Ŝeby w opiekę nad nim

angaŜować starszą pociechę. Nawet jeśli pierwsze dziecko jest zaledwie dwulatkiem, matka
powinna pozwolić mu dotykać maleństwo, pieścić je i pomagać na róŜne sposoby. JuŜ nawet
samo pozwolenie dziecku, Ŝeby pomogło potrzymać butelkę podczas karmienia moŜe mieć
duŜe znaczenie.

I kiedy mama zajęta jest niemowlęciem, powinna stale zapewniać starsze dziecko, Ŝe teŜ

jest bardzo waŜne. Nie zapominajcie równieŜ o tatusiu, który wraz ze starszym dzieckiem
moŜe zrobić coś specjalnego, Ŝeby poczuło się ono wyróŜnione i kochane.

W miarę pojawiania się kolejnych dzieci, kaŜde z nich będzie szukało sposobu określenia

swojego  miejsca  w  rodzinie,  a  w  końcu  takŜe  i  w  społeczeństwie.  Jeśli  dziecko  będzie  się
czuło kochane, doceniane i otoczone opieką, to jego samopoczucie teŜ będzie dobre. I kiedy
nadejdzie czas na pójście do Ŝłobka lub przedszkola, będzie o  wiele lepiej przygotowane do
stoczenia nowej batalii.

Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, Ŝe na osobowość kaŜdego dziecka

największy wpływ będzie miało to spośród rodzeństwa, które jest do niego najmniej podobne.
Weźmy na przykład chłopca, który ma zdolnego i wygadanego starszego o półtora roku brata.
ZałóŜmy,  Ŝe  starszy  brat  świetnie  sobie  radzi  w  szkole  (co  nie  jest  rzadkie  w  przypadku
pierwszych  dzieci).  Drugie  dziecko  moŜe  czuć  się  zniechęcone  powodzeniem  brata  i  nie
radzić sobie tak dobrze z obowiązkami szkolnymi. MoŜe być tak samo uzdolnione, ale będzie
czuć  się  onieśmielone  lub  zagroŜone  osiągnięciami  starszego  brata.  Wycofuje  się  więc  ze
szkolnej  rywalizacji,  która  nie  jest  ani  bezpieczna,  ani  przyjemna.  Drugie  dziecko  szuka
uznania zazwyczaj w innych dziedzinach. Jeśli starszy brat jest typem mola ksiąŜkowego, to
moŜe  ono  spróbować  szczęścia  w  sporcie.  Jest  wiele  dróg,  którymi  dzieci  mogą  podąŜyć.
Typowe jest to, Ŝe drugie dziecko często wybiera taką dziedzinę, w której nie będzie musiało
rywalizować łeb w łeb ze starszym bratem czy ze starszą siostrą.

Jedna rzecz jest pewna: KaŜde dziecko jest niepowtarzalne. Bóg stwarza kaŜdego

obdarzając  go  specjalnymi  przymiotami  i  jego  własną  osobowością.  Moje  najstarsze  córki,
Holly i Kris, dzieli róŜnica osiemnastu miesięcy. Zawsze z ciekawością obserwowałem, kiedy
wchodziły  do  sklepu  i  wybierały  zabawkę  lub  słodycze.  Holly  —  gdybyśmy  jej  na  to
pozwolili  —  stałaby  przez  godzinę  i  rozwaŜała  kaŜdą  moŜliwość.  Czytałaby  instrukcję,
porównywałaby  wagę  i  cenę  itd.  Natomiast  Krissy  decydowała,  czego  chce,  w  ciągu  paru
minut.  Oto  prosta  ilustracja  tego,  Ŝe  pierwsze  dziecko  (Holly)  jest  ostroŜne,  podczas  gdy
drugie (Krissy) przypomina błyskawicę.

Obserwuj swoje dzieci i zwróć uwagę, czym róŜnią się od siebie. I — co istotniejsze —

uświadom sobie, jak na te róŜnice reagujesz. Czy masz skłonność do faworyzowania któregoś
dziecka,  choćby  w  najbardziej  subtelny  sposób?  Dzieci  są  zdumiewająco  spostrzegawcze.  I
pamiętaj o tym, co powiedziałem na początku tego rozdziału: Dla dziecka rzeczywistością jest
to,  co  ono  postrzega.  Jest  absolutnie  niezbędne,  Ŝebyśmy  kaŜdemu  z  dzieci  dawali  do
zrozumienia,  Ŝe  je  kochamy  i  troszczymy  się  o  nie  tylko  dlatego,  Ŝe  są  takie,  jakie  są.  Jeśli
dyscyplina  praktyczna  ma  się  sprawdzić  w  twoim  domu,  to  ideałem,  do  którego  zawsze
musisz  dąŜyć,  jest  bezwarunkowa  miłość  do  kaŜdego  dziecka.  Dlatego  teŜ  rzeczą  absolutnie
konieczną  jest  dyscyplinowanie  dziecka  poprzez  uczynienie  go  odpowiedzialnym  za  swe
postępowanie, a nie karanie go z uŜyciem słownej czy fizycznej przemocy.

Dzieci uczą się. poprzez «próby sił»
KaŜda młoda matka wie, jak frustrujące moŜe być siedzenie w domu przez cały dzień z
jednym lub kilkorgiem dziećmi. Zazwyczaj w taki czy inny sposób zaczyna jej to doskwierać.

Nierzadko moŜna usłyszeć dwie matki gawędzące przy kawie, z których jedna mówi na
przykład tak: „Przepraszam, Mary Jane, ale muszę iść zrobić siusiu". Niejedna młoda matka
wyznała mi, Ŝe marzy jej się normalna rozmowa z kimś dorosłym.

Dlatego jestem zdania, Ŝe młodzi rodzice powinni znaleźć w tygodniu czas tylko dla

siebie. (Pamiętacie, jak pewien lekarz poradził nam, abyśmy poszukali niani dla Holly, kiedy
miała  zaledwie  parę  tygodni?)  Jedną  z  najlepszych  rzeczy,  jakie  kiedykolwiek  wymyślono,
jest  wprowadzony  w  wielu  kościołach  program  o  nazwie:  Wolny  ranek  dla  mamy.  Młode
matki przyprowadzają swoje dzieci do kościoła i zostawiają je pod dobrą opieką, podczas gdy
same  mogą  przez  ten  czas  robić  to,  na  co  mają  ochotę.  Nie  przychodzi  mi  do  głowy  inny
sposób,  w  jaki  kościół  moŜe  praktycznie  słuŜyć  społeczności,  niŜ  ten:  pomóc  matkom
oderwać się na kilka godzin od swoich pociech.

Wierzę równieŜ, Ŝe nie ma lepszego sposobu na okazanie Ŝonie swej miłości jak

pomaganie jej przy dzieciach, kiedy to tylko moŜliwe. Tatuś moŜe wrócić wcześniej z pracy i
pozwolić mamie, by miała chwilę dla siebie. MoŜe zabrać dzieci do lekarza lub pomóc w
jakikolwiek inny sposób. MoŜe od czasu do czasu powiedzieć: „Kochanie, siądź do stołu, a ja
podam kolację". W ten sposób, panowie, okazujecie Ŝonie miłość. Często powtarzam ojcom,
którzy odwiedzają mój gabinet: „Miejsce męŜczyzny/es* w domu".

Wyrwanie się choćby na parę godzin dla wielu matek moŜe być czymś wspaniałym, ale

niektóre  będą  się  zastanawiać:  „A  jeŜeli  dziecko  będzie  mnie  potrzebować?".  O  to  właśnie
chodzi.  Twoje  dziecko  nie  potrzebuje  ciebie  przez  cały  czas.  Rodzice  i  dzieci  potrzebują
regularnych mini wakacji. Zawsze powtarzam młodym matkom, Ŝeby wypoczywały tyle, ile
mogą (zazwyczaj słyszę w odpowiedzi ich histeryczny śmiech, ale ja wiem, co mówię). Matki
muszą być dla siebie sprawiedliwe, a nie stawać się niewolnicami swoich dzieci. JeŜeli mama
jest  zawsze  pod  ręką,  Ŝeby  zaspokoić  kaŜdą  potrzebę  dziecka,  to  dziecko  szybko  staje  się
emocjonalnym  kaleką,  któremu  wydaje  się,  Ŝe  moŜe  istnieć  tylko  z  matką  przy  boku.
Kolejnym elementem syndromu «mama jest zawsze przy mnie» jest to, iŜ dziecko przekonuje
się, Ŝe opłaca się płakać i marudzić. Dziecko uczy się, Ŝe moŜe uŜyć łez, Ŝeby manipulować
mamusią i tatusiem, wciągając ich nadmiernie w swoje Ŝycie.

W mojej praktyce często obserwuję jak dzieci testują zakres własnych wpływów.

Psychiatra  Alfred  Adler  nazywa  to  «zachowaniem  celowym».  Adler  spostrzega,  Ŝe  kaŜde
zachowanie  społeczne  ma  jakiś  cel.  W  przypadku  dzieci  cel  jest  zwykle  związany  z
problemem  przystosowawczym:  Ŝeby  utrzymać  rodziców  na  dystans  albo  niepotrzebnie  ich
angaŜować.  PrzełoŜywszy  to  na  jeŜyk  współczesny,  powiemy:  Dziecko  urządza  swego
rodzaju  próbę  sił,  Ŝeby  przekonać  się,  kto  będzie  dominował,  kontrolował  i  kto  «będzie
szefem». Po kaŜdej próbie sił dziecko stopniowo uczy się, co na rodziców działa, a co nie.

Adler podkreśla, Ŝe bardzo nieśmiałe dziecko moŜe mieć silną osobowość. Dziecko

wykorzystuje  swoją  nieśmiałość,  Ŝeby  wzbudzić  współczucie  rodziców  i  wciągnąć  ich  w
swoje  Ŝycie.  Przez  «wciągnąć»  rozumiem  «wciągnąć  nadmiernie^  Wszystkie  dzieci  są
skupione na sobie i zawsze obchodzi je tylko ich własna osoba. Szczególnie w młodym wieku
wydaje  się,  Ŝe  nigdy  nie  dość  im  mamy  i  taty  i  Ŝe  zrobią  wszystko,  Ŝeby  utrzymać  ich  na
postronku troski i trwogi. PokaŜcie mi nieśmiałe dziecko, a ja raczej będę w stanie wykazać,
Ŝ

e ma ono bardzo silny charakter.

Niektóre dzieci mogą uciekać się do łez i napadów złości, Ŝeby zmusić rodziców do

konkretnych zachowań. Dzieci mogą nawet stać się małymi tyranami, jeśli będą tak bez końca
angaŜować dorosłych w swe Ŝycie.

Uzasadnieniem tych zachowań jest to, Ŝe dzieci zawsze chcą zwracać na siebie uwagę.

Chcą naszej uwagi, potrzebują uwagi dorosłych i w taki czy inny sposób tę uwagę zdobędą.
Zapytajcie jakiegoś nauczyciela, czy dzieci chcą zwracać na siebie uwagę. Zawsze wam
odpowie: „Oczywiście, Ŝe tak!". I zdobywają tę uwagę — za pomocą albo pozytywnych, albo
negatywnych środków. Jeśli dziecko nie odnajdzie swojego miejsca w szkole posługując się

rodkami pozytywnymi, to moŜe zwracać na siebie uwagę uciekając się do środków

negatywnych; odnosi to taki skutek, Ŝe nauczyciele zwracają uwagę rodzicom tego dziecka na
to, Ŝe musi ono pracować nad sobą.

Inną wykorzystywaną przez dzieci bronią jest symulowanie zniechęcenia. Niektóre dzieci

dochodzą do perfekcji w graniu na maminym współczuciu; urządzają próbę sił pod pozorem
uŜalania się.

Wszystkie tego typu zachowania są przez psychologów określane mianem «władcze».

Zachowanie władcze jest sposobem, w jaki dziecko komunikuje rodzicom lub innym
dorosłym: „Kontroluję cię. Mam nad tobą przewagę. Mogę wygrać. Mogę cię zmusić, Ŝebyś
zrobił to, co chcę".

Władcze zachowanie dziecka jest dla rodziców szczególnie uciąŜliwe. Większość z nich

doskonale zdaje sobie sprawę, kiedy dziecko ich nabiera. Wzbierają w nas uczucia krzyczące:
„Nie moŜesz mi tego robić! Nie wiesz, kim jestem? Jestem twoim ojcem —jestem twoją
matką!".

Wiele problemów istniejących między rodzicami a dziećmi zaczyna się właśnie wtedy,

kiedy dziecko zaczyna eksperymentować z władzą. Gdy dziecko dochodzi do tego etapu (od
drugiego roku Ŝycia), zaczyna pojmować, Ŝe ma władzę, i zaczyna sprawdzać — z całych sił
—  ograniczenia  narzucane  na  niego  w  obrębie  rodziny.  Jednym  z  klasycznych  przykładów
próby sił są napady złości. Jeśli rodzice potrafią poradzić sobie z tą początkową demonstracją
siły,  unikną  wielu  problemów  w  późniejszym  okresie.  Kiedy  dziecko  swoim  zachowaniem
oznajmia:  „Mamo,  tato,  będę  was  kontrolował",  lepiej,  Ŝeby  byli  przygotowani  do  szybkiej
rozprawy, i to za pomocą działania, a nie słów.

ZałóŜmy, Ŝe dziecko złości się, kiedy jesteś zajęta gotowaniem obiadu. W jaki sposób

uporasz się z tym za pomocą działania, a nie słów? Rzecz jasna, nie prosisz i nie błagasz,
Ŝ

eby dziecko przestało. I oczywiście nie przekupujesz go ciastkiem lub inną nagrodą. To

wszystko umocniłoby go po prostu w postanowieniu zdobycia nad tobą władzy.

A co z laniem? Czy to działa? Zazwyczaj odpowiedź jest przecząca. Lanie tylko

podgrzewa  sytuację,  a  dziecko  przekonuje  się,  Ŝe  i  tak  do  pewnego  stopnia  kontroluje
rodziców,  nawet  kosztem  ich  negatywnej  reakcji.  W  rozdziale  piątym  powiem  więcej  na
temat  lania  jako  uzasadnionego  narzędzia  dyscyplinowania.  W  tym  miejscu  chciałbym
podkreślić fakt, Ŝe lanie przynosi mało korzyści, kiedy napad złości juŜ trwa.

UwaŜam, Ŝe najlepszym sposobem radzenia sobie z napadem złości jest wyprowadzenie

dziecka do jego pokoju. Zamknij za nim drzwi i niech wie, Ŝe moŜe się złościć w samotności i
Ŝ

e kiedy się uspokoi, moŜe wrócić do reszty rodziny. MoŜe będzie konieczne nawet usunięcie

dziecka z domu. Niech wie, Ŝe moŜe się wyzłościć na podwórku, a kiedy mu przejdzie, moŜe
do was wrócić.

Co osiągamy przez izolację? Sygnalizuje ona dziecku: „W porządku, masz napad złości i

nie będę cię powstrzymywać. Ale nie będziesz miał nade mną kontroli i nie będziesz zmuszał
mnie do słuchania twoich wrzasków. Kiedy się uspokoisz, będziemy mogli znowu być
razem".

Kiedy usiłujesz powstrzymać atak złości prośbą, tłumaczeniem, łajaniem lub biciem,

zazwyczaj kończy się na tym, Ŝe dziecko jest jeszcze bardziej pobudzone i wymyka się spod
kontroli (właściwie to ono kontroluje sytuację, ale tobie wydaje się, Ŝe jest odwrotnie). Ale
jeśli masz odwagę wziąć dziecko i umieścić je w pokoju czy poza domem, to moŜesz być
prawie pewien, Ŝe napad złości zniknie jak ręką odjął. Dlaczego? Dlatego, Ŝe wyeliminowałeś
niezbędny element: odizolowałeś siebie od sceny, jaką dziecko urządza dla ciebie.

Oto kwintesencja dyscypliny praktycznej. Czynisz dziecko odpowiedzialnym za wybór

złego postępowania. Dajesz mu prawo do niewłaściwego zachowania, ale nie w towarzystwie.
Dałeś dziecku jasno do zrozumienia: „Jeśli chcesz, moŜesz się tak zachowywać, ale będziesz
to robił w samotności i nie będziesz zakłócał Ŝycia mojego i innych".

Takie podejście rzadko nie przynosi rezultatów. Dzieci nie interesuje demonstrowanie

władczego zachowania bez widowni. Cały sens urządzania próby sił polega na tym, Ŝeby
zaangaŜować w nią mamę lub tatę. Jeśli nikt się na to nie zgadza, to całe przedsięwzięcie
przestaje być dobrą zabawą.

MoŜesz powiedzieć: „W porządku, to moŜe dobry sposób na radzenie sobie z wybuchem

złości w domu, ale co mam zrobić, kiedy jesteśmy w sklepie?".

Rozumiem ten problem — naprawdę. Sam kilka razy przez to przeszedłem. Co masz

zrobić,  kiedy  jesteś  w  trakcie  zakupów  lub  stoisz  w  kolejce  do  kasy,  a  dziecko  zaczyna
szaleć? Oto trzyletni Festus — kopiący, wrzeszczący, gryzący i tłukący pięściami o podłogę.
Co  zrobić?  Jeśli  schylisz  się  i  ze  złością  mu  przyłoŜysz,  atak  wściekłości  tylko  się  nasili.
Podniesione  głosy  ściągną  coraz  więcej  ludzi,  którzy  chcą  pooglądać  sobie  ciebie  w
klasycznej walce z dzieckiem o dominację.

Radzę matkom i ojcom, którzy muszą zareagować na takie publiczne wybuchy gniewu,

eby zrobili rzecz śmiałą: Po prostu przejdź obok dziecka (z pewnością jest pokusa wielka,

eby przejść po dziecku, ale tobie chodzi o efekt, a nie o odwet). Przejdź obok dziecka i

skieruj się ku drzwiom. Brzmi łatwo, ale moŜe to być najdłuŜsza droga w twoim Ŝyciu. Zrób
jednak kilka kroków, a podejrzewam, Ŝe twój maluch pójdzie za tobą prosząc, Ŝebyś
zaczekała. Dlaczego? PoniewaŜ napad złości nie jest wiele wart, jeśli nie ma publiczności,
która by podziwiała jego występ.

Oczywiście publiczność moŜe składać się z innych kupujących, którzy juŜ zaczęli oglądać

ciebie i Festusa. Trzymaj się i nie daj sobą manipulować. MoŜesz być pewien, Ŝe dla dziecka
prawdziwą publicznością jesteś ty, a nie inni. MoŜe ono próbować wprawić cię w
zakłopotanie przed nimi, ale jeśli tego nie kupisz, ono natychmiast przestanie to sprzedawać.
Po prostu przejdź obok i odejdź mrucząc coś w rodzaju: „Ach te dzieci bez opieki...".

A co jeśli twoje dziecko nie pójdzie za tobą? Idź wolno, zawsze mając je na oku. Jeśli to

konieczne, zatrzymaj się przy drzwiach i zacznij coś wertować albo przeglądać listę
sprawunków. Nie spuszczaj dziecka z oczu, ale utrzymuj sporą odległość, Ŝeby nie miało
przed sobą publiczności, o

jaką mu chodzi, czyli ciebie. W końcu (przed upływem

tygodnia?) odkryje, Ŝe się «zgubił»!

Jeśli napady złości będą się powtarzać przy innych okazjach, moŜe będziesz

musiał/musiała  zostawiać  dziecko  w  domu.  Zorganizuj  opiekunkę  i  dokładnie  wytłumacz
dziecku,  dlaczego  zostaje  w  domu.  Powiedz  po  prostu:  „Mamusia  zostawia  cię  w  domu,
poniewaŜ  jesteś  w  sklepie  niegrzeczny.  Kiedy  próbuję  cię  uspokoić,  nie  mam  czasu  na
zrobienie zakupów. Kiedy będziesz grzeczniejszy, znów pójdziemy razem".

Bez względu na to, jak zareagujesz na umyślne zachowanie się dziecka, pamiętaj, Ŝe za

kaŜdym  razem,  kiedy  podejmuje  ono  próbę  sił,  wybiera  się  takŜe  na  wyprawę  naukową.
Odkrywa rzeczywistość. Jeśli jego zachowanie będzie mu uchodzić na sucho, nauczy się, Ŝe
rzeczywistość  to  kontrolowanie  i  manipulowanie  mamą  i  tatą  w  takim  stopniu,  w  jakim  to
tylko  moŜliwe.  Ale  jeśli  jego  zapędy  nie  przyniosą  Ŝadnych  owoców,  pozna  inną
rzeczywistość.  Pozna  rzeczywistość,  która  zakłada  odpowiedzialność  za  własne  uczynki  i
dowie się, Ŝe zachowanie niedozwolone się nie opłaca.

Dzieci uczą się obserwując
Dzieci  uczą  się  postrzegając  rzeczywistość  własnymi  oczyma  i  obserwując  zachowanie
otaczających  je  dorosłych.  Oczywiście  pierwszymi  wzorcami  są  mama  i  tata.  W  miarę  jak
dzieci  dorastają  ich  wzorcami  stają  się:  dziadkowie,  rodzeństwo,  wujkowie  i  ciocie,
nauczyciele, koledzy, wdowa mieszkająca obok i wiele innych osób.

Niektórzy rodzice mogą się ze mną nie zgodzić, ale uwaŜam, Ŝe mama i tata zawsze

pozostają głównymi wzorcami dla swoich dzieci. Zdaję sobie sprawę z tego, Ŝe wpływ grupy
rówieśników jest ogromny. Wiem równieŜ, Ŝe w miarę upływu lat dzieci często bywają pod

wraŜeniem jakiegoś nauczyciela, trenera lub nawet gwiazdy filmowej czy sportowca. Ale
osobami, z którymi obcują na co dzień, są ich rodzice. Dzieci naprawdę uczą się poprzez
obserwację i — wierzcie mi — obserwują o wiele uwaŜniej, niŜ wam się zdaje.

Jak więc mają zachowywać się rodzice, skoro codziennie pełnią rolę «modeli zachowań»?

Oczywiście wszyscy znają odpowiedź: Być dobrym przykładem, być konsekwentnym, bo
uczynki przemawiają mocniej niŜ słowa, i tak dalej. UwaŜam jednak, Ŝe prawdopodobnie
najlepszym sposobem na to, Ŝeby stać się dobrym wzorcem, jest szczerość.

Dzieci wchodzą w Ŝycie jako osoby całkowicie szczere. Z czasem mogą nauczyć się

oszukiwania i przebiegłości, ale na początku ich podejście do Ŝycia jest bardzo otwarte i
szczere.

Pamiętam jak raz odkryłem, Ŝe lokalna gazeta rezygnuje z kolumny porad, którą

redagowałem, na korzyść porad o

diecie autorstwa Richarda Simmonsa. Kiedy moja córka,

Holly, dowiedziała się o tym, powiedziała: „O, świetnie!
Uwielbiam Richarda Simmonsa!". Tak, dzieci potrafią być szczere do bólu, nawet gdy w

grę wchodzi ego ich tatusia.

Czasami szczerość dzieci moŜe spowodować zakłopotanie osoby, której ta szczerość

dotyczy.  Kiedy  mój  syn,  Kevin,  miał  prawie  cztery  lata,  pewnego  dnia  w  drodze  z
przedszkola  zatrzymał  się  z  mamą  na  lody.  Kiedy  Sande  i  Kevin  zajadali  się  lodami,  przy
sąsiednim stoliku usiadła pewna pani. Zamówiła kawę i lody i zapaliła papierosa. Dym zaczął
lecieć  prosto  na  Kevina  i  moją  Ŝonę.  Większość  nie  palących  zna  tę  mękę  z  restauracji  lub
innych miejsc uŜyteczności publicznej. Zazwyczaj cierpią w milczeniu, ale nie Kevin. Rzucił
on na kobietę wrogie spojrzenie i powiedział: „Proszę pani, pani dym leci na moje lody!".

Moja Ŝona skuliła się w sobie i oblała się rumieńcem. Winowajczyni zgniotła papierosa,

wymamrotała pospiesznie przeprosiny i jeszcze szybciej wyszła.

Nie ma wątpliwości, Ŝe dzieci, przy kaŜdej nadarzającej się okazji, są absolutnie szczere.

A  jednak  wielokrotnie  obserwuję,  jak  rodzice  usiłują  wybić  z  głowy  lub  wyperswadować
dzieciom  szczerość.  UwaŜam,  Ŝe  to  powaŜny  błąd.  Rodzice  powinni  zrobić  wszystko,  Ŝeby
pielęgnować  w  dzieciach  szczerość.  A  najlepszym  sposobem  nauczenia  je  szczerości  jest
bycie  szczerym.  Nalegam  na  rodziców,  Ŝeby  od  początku  byli  wobec  dzieci  jak  najbardziej
bezpośredni i szczerzy. Z jakiegoś powodu sądzimy, Ŝe dzieci nie są w stanie poradzić sobie z
prawdą. W rozmowie z nimi mamy tendencje do  «zatajania». Nie mówimy im wszystkiego,
co  się  dzieje,  poniewaŜ  sądzimy,  Ŝe  są  za  małe,  Ŝeby  zrozumieć.  Oczywiście  w  niektórych
sytuacjach  skrytość  jest  niezbędna,  zwykle  jednak  zachęcam  rodziców,  Ŝeby  dzielili  się  z
dziećmi swoimi prawdziwymi uczuciami, problemami czy zmartwieniami.

Niektórzy rodzice nie są do tej rady przekonani. Czy nasze obawy i niepokoje nie

spowodują, Ŝe dziecko będzie niespokojne i strachliwe? Oczywiście istnieje taka moŜliwość,
jeśli tylko skarŜysz się lub zamartwiasz i wszystko widzisz w czarnych kolorach. Ale rodzic
moŜe  podzielić  się  z  dziećmi  odrobiną  tego,  co  przeŜywa  —  strachem,  obawami  i  troskami.
Jeśli  twoje  dzieci  będą  widzieć  cię  takim,  jaki  jesteś,  docenią  fakt,  Ŝe  nie  jesteś  maszyną.
Przekonają  się,  Ŝe  jesteś  prawdziwą  osobą,  która  ma  uczucia  i  potrzeby  i  —  tak!  —
niepowodzenia.  Mówiąc  w  skrócie,  dziecko  dowie  się,  Ŝe  jesteś  bardzo  podobny  do  niego.
Powie sobie: „Mama wie, jak to jest się bać i być zmartwionym. Wie, kiedy się boję i kiedy
jestem zmartwiony".

MoŜe to trochę przeraŜać rodziców, których wyćwiczono, Ŝeby wyglądali na takich,

którzy  nad  wszystkim  panują  i  są  «kompetentni».  Jestem  jednak  przekonany,  Ŝe  waŜne  jest,
aby  nasze  dzieci  widziały  naszą  niedoskonałość.  Moim  zdaniem  jest  to  najlepsza  droga  do
wpojenia dziecku prawdziwej wiary w Boga. Kiedy dziecko dowiaduje się, Ŝe jego rodzice są
naprawdę  zaleŜni  od  BoŜej  łaski  i  Ŝe  potrzebują  BoŜej  pomocy,  przekona  się,  Ŝe  Bóg  jest
bardzo  realny  i  nie  jest  tylko  «wierzeniem»,  o  którym  dyskutuje  się  jak  o  czymś
abstrakcyjnym. Zawsze proponuję, Ŝeby rodzice wspólnie z dziećmi modlili się, dzieląc się z

serca płynącymi myślami i uczuciami. Modlitwa to wspaniały sposób porozumiewania się z
dzieckiem w sprawach związanych z rzeczywistością Ŝycia.

Szczerość jest pewnym wyzwaniem, ale ufam, Ŝe warto podjąć to ryzyko. Oto niektóre

powody:

Dzięki naszej szczerości dzieci uczą się, Ŝe bycie niedoskonałym jest czymś
normalnym. Błędy, smutki i niepowodzenia nie czynią z nas osoby dziwacznej czy
gorszej. Wprost przeciwnie, tylko silna osoba przyznaje się do słabości.

2. Jeśli jesteś z dzieckiem szczery, masz ogromną szansę zbudować między wami

poczucie intymności i silną więź rodzic-dziecko. Będąc szczery, obdarzasz dziecko
swym zaufaniem, dopuszczasz je do swego prywatnego świata, do którego wstęp mają
nieliczni. W rezultacie mówisz dziecku: „Ufam ci. Cenię twoje zdanie. Wiem, Ŝe dasz
sobie radę".

3. Szczerość daje okazję do dzielenia się z dzieckiem wiarą w Boga. Nie musisz jedynie

mówić o modlitwie i zaufaniu do Boga. MoŜesz zachęcić dziecko, Ŝeby pomodliło się
razem z tobą. Nie ma lepszego podejścia do rzeczywistości.

Rodzice potrzebują planu gry
Oczywiste jest, Ŝe dzieci uczą się teŜ na wiele innych sposobów, o których nie było mowy w
tym  rozdziale.  Zwróciłem  jednak  szczególną  uwagę  na  kolejność  przyjścia  dzieci  na  świat
oraz na zachowania celowe i na modelowanie zachowań, aby podkreślić wagę uświadomienia
sobie, Ŝe dzieci są odrębnymi indywidualnościami oraz Ŝe kaŜde z nich odkrywa świat i uczy
się  go  patrząc  własnymi  oczyma.  Dyscyplina  praktyczna  opiera  się  na  zrozumieniu
wyjątkowości  kaŜdego  dziecka,  ale  nie  jest  ona  cudownym  lekiem  na  wszystko.  Dyscyplinę
praktyczną  oboje  rodzice  muszą  realizować  w  sposób  spójny  i  skoordynowany.  JeŜeli  tylko
jedno z nich usiłuje wcielać ją w Ŝycie, skutki będą mizerne. Pewien mędrzec powiedział, Ŝe
moŜesz  zmylić  dorosłego,  ale  nigdy  nie  zmylisz  dziecka.  Znając  z  praktyki  tysiące  takich
przykładów,  całkowicie  się  z  nim  zgadzam.  Dzieci  są  niesamowicie  spostrzegawcze.  JeŜeli
zauwaŜą, Ŝe mama inaczej rozumie dyscyplinę niŜ tata, to zrobią wszystko, Ŝeby doprowadzić
do ich konfrontacji.

Darzę miłością wszystkie dzieci, ale miłość nie sprawia, Ŝe jestem ślepy. Dlatego z

naciskiem powtarzam: „Zetknęliśmy się z przeciwnikiem, tylko tak się składa, Ŝe przeciwnik
ten  jest  mały!".  Pod  wieloma  względami  dzieci  są  naszymi  przeciwnikami.  Działają
powodowane  egoizmem  i  chęcią  postawienia  na  swoim.  Jeśli  widzą  choćby  najmniejsze
rozbieŜności  między  mamą  a  tatą,  znajdą  sposób  na  wbicie  między  nich  klina.  Ostrzegam
rodziców, Ŝeby się mieli na baczności, bo w przeciwnym razie dzieci sprawią, Ŝe zrobicie lub
powiecie coś, czego później będziecie Ŝałować.

Kiedy tylko mam okazję, zachęcam rodziców, Ŝeby w kwestii wychowywania mówili

jednym głosem. W Liście do Filipian (2, 2) święty Paweł zachęca chrześcijan, Ŝeby działali
mając „te same dąŜenia, tę samą miłość i wspólnego ducha". Gdy rodzice nie zgadzają się ze
sobą, powinni to «załatwić» za zamkniętymi drzwiami. Przedyskutujcie sprawę, a kiedy
wyjdziecie i będziecie rozmawiać z dziećmi oraz podejmować decyzje mające wpływ na ich
Ŝ

ycie, niech widzą, Ŝe się ze sobą zgadzacie.

Rodzina mieszka razem, ale kaŜdy jej członek uczy się indywidualnie. KaŜde twoje

dziecko postrzega świat  z jedynej w swoim  rodzaju perspektywy. Pierworodne widzi rzeczy
inaczej  niŜ  dziecko  urodzone  jako  ostatnie.  To,  które  przyszło  na  świat  między  nimi,  ma
jeszcze inny, sobie tylko właściwy sposób postrzegania rzeczywistości. Bez względu na to, na
którym  szczeblu  drabiny  urodzeń  stoją,  moŜecie  mieć  pewność,  Ŝe  wasze  dzieci  będą
testować,  próbować  i  wykorzystywać  wszelkie  dostępne  im  środki,  Ŝeby  zyskać  moŜliwie
największe  wpływy.  Są  czujne  i  ani  na  chwilę  nie  spuszczają  was  z  oczu.  Co  widzą  w
waszym domu? Właśnie tego się nauczą.

Zastanów się:

•

W jaki sposób dzieci w twojej rodzinie powielają charakterystyczne cechy jedynaków lub
pierwszych, środkowych i ostatnich pod względem urodzenia dzieci? Które najbardziej
przypomina ciebie?

•

W jaką próbę sił próbowały wciągnąć cię twoje dzieci?

•

Jeśli dzieci przyjrzałyby się twojemu Ŝyciu w dniu wczorajszym, czego by się nauczyły?

Wypróbuj:

•

Rozmawiaj z dziećmi szczerze o swych błędach i zmartwieniach. Zrób postanowienie,
Ŝ

eby powiedzieć dziecku o tym, co cię smuci.

•

Spróbuj przewidzieć następne władcze zachowanie się twego dziecka. Bądź
przygotowany na to, Ŝe podejmie ono kolejną próbę sił. Zapisz swoją reakcje.

•

Zastanów się, czy faworyzujesz któreś z dzieci. Czy kolejność przyjścia na świat twoich
dzieci ma wpływ na traktowanie ich przez ciebie? Czy to sprawiedliwe? JeŜeli coś nie gra,
zaplanuj dokładnie, jak to zmienić.

•

Opowiedz coś dzieciom. MoŜe to być wymyślona przez ciebie historyjka albo prawdziwa
historia  z  twego  dzieciństwa.  MoŜesz  zawrzeć  w  tym  opowiadaniu  jakąś  myśl
przewodnią,  jak  na  przykład:  mówienie  prawdy,  przyjaźń,  dzielenie  się,  kradzieŜ,
nieposłuszeństwo.  To  świetny  sposób  na  przemycenie  «reklamy»  właściwego
postępowania.

Rozdział 4
Dlaczego system nagród i kar nie zdaje egzaminu?

Większość  z  nas,  wychowanych  w  domach  tradycyjnych,  doświadczyła  najczęściej
stosowanej  metody  kontrolowania  dziecięcego  zachowania,  to  jest  metody  nagradzania  i
karania. Oba te środki są wykorzystywane w kontaktach z ludźmi w kaŜdym wieku i w kaŜdej
pozycji  społecznej.  Nagroda  od  dawna  jest  zachętą,  by  zmusić  innych  do  zachowywania  się
tak, jak my tego chcemy. Jeśli nie jesteśmy w stanie zjednać ich sobie przez nagradzanie, to
uciekamy się do karania.

Dlaczego taki system się wie sprawdza?
Niektóre teorie wychowania głoszą, Ŝe jeśli nagradzamy dobre zachowanie, a karzemy złe, to
dzieci bardzo szybko pojmują róŜnicę i stają się aniołkami. Wielu rodziców trzyma się
kurczowo tego rozróŜnienia, lecz w praktyce obserwuję sporo przykładów na to, Ŝe ten
system po prostu nie działa. Kary i nagrody mogły przynosić efekty dawniej, ale nie potrzeba
specjalnej wiedzy psychologicznej, Ŝeby dostrzec, iŜ w nowym tysiącleciu ta teoria raczej się
nie sprawdza.

Istnieje ku temu kilka powodów. Chyba najwaŜniejszym z nich jest silnie

wyeksponowana demokratyzacja Ŝycia społecznego. Gdy tylko u dzieci rozwinie się zdolność
rozumienia,  zaczynają  uwaŜać,  Ŝe  są  równe  wszystkim  —  takŜe  rodzicom.  Od  przedszkola
przez  szkołę  średnią  i  uczelnię  wyŜszą  dzieci  uczy  się,  Ŝe  stworzono  je  równymi  i  Ŝe  mają
prawo  głośno  wyraŜać  swoje  opinie.  Doszły  nawet  do  wniosku,  Ŝe  mogą  «domagać  się
swoich  praw».  Były  przypadki  rozpraw  sądowych,  w  których  dzieci  z  róŜnych  powodów
oskarŜały własnych rodziców. A nawet wygrywały!

Istnieje oczywiście dobra strona takiej demokratyzacji. Bóg stworzył nas wszystkich jako

jednostki. Z pewnością kaŜdego kocha jednakowo, bez względu na jego wiek. KaŜdy z nas
został przez Stwórcę obdarzony pewnymi niezbywalnymi prawami.

Ale gdy dzieci zaczynają wierzyć, Ŝe mają tyle samo władzy, co dorośli, i Ŝe nie muszą

podporządkowywać się ich autorytetowi, zaczynają się powaŜne kłopoty. W wielu szkołach
nauczyciele rozpaczają z powodu problemów z dyscypliną. A skąd biorą się problemy z
dyscypliną? Z domu, w którym mama i tata poddali się i pozwolili małemu Festusowi rządzić.

Aby system nagród i kar był skuteczny, osoby nagradzane i karane muszą go akceptować.

Rodzice i nauczyciele stale uŜywają tego systemu i nadal będą go uŜywać, ale problem polega
na tym, Ŝe dzieci nie akceptują go bez zastrzeŜeń. Mogą mu się podporządkować, lecz tak
naprawdę nie pomaga im to w rozwoju i w dorastaniu.

Jeśli system nagród i kar przestał być skutecznym narzędziem dyscypliny, to co powinno

zająć jego miejsce? Sądzę, Ŝe odpowiedź znajduje się w Liście do Efezjan, w którym jest
mowa o „karności (dyscyplinie opartej na miłości)" (6, 4).

więty Paweł przestrzegał rodziców przed wychowywaniem dzieci w sposób, który

wywołuje niechęć i złość (do czego prowadzi system nagród i kar). Rodzice powinni zwrócić
uwagę raczej na metody inne niŜ stosowanie nagród i kar, czyli na zachętę i dyscyplinę
praktyczną.

Zachęta zamiast nagrody
Między  zachętą  a  nagrodą  istnieje  subtelna,  lecz  istotna  róŜnica.  Jest  pewne,  Ŝe  nagradzanie
sprawdza  się  w  przypadku  małych  dzieci.  Powiedz  przeciętnemu  trzylatkowi,  Ŝe  dostanie
lizaka,  jeŜeli  zrobi,  o  co  prosisz,  a  posłucha  cię!  Powiedz  swojemu  dwunastoletniemu
dziecku,  Ŝe  dostanie  pięć  dolarów,  jeŜeli  zrobi  porządek  w  ogrodzie,  a  istnieje  szansa,  Ŝe  to
zrobi.  Ale  wcześniej  czy  później  kaŜdy  rodzic  zada  sobie  pytanie:  „Czy  chcę,  Ŝeby  moje
dzieci  robiły  wszystko  w  zamian  za  nagrody?".  Oto  dlaczego  moje  dwunastoletnie  dziecko
powinno na przykład zrobić porządek w ogródku:

1. Jest członkiem rodziny.
2.

Ogródek trzeba posprzątać.

Chcę, Ŝeby było zaangaŜowane w sprawy rodziny i Ŝe by czuło się
współodpowiedzialne za jej funkcjonowanie.

Jasne jest, Ŝe zapłacenie pięciu dolarów za uporządkowanie ogrodu jest zupełnie inną

formą motywacji niŜ trzy wymienione wyŜej. W końcu jest to dom nie tylko mamy i taty, ale
całej rodziny. Wszyscy  domownicy w nim mieszkają. JeŜeli chodzi o róŜnego rodzaju prace
domowe,  to  moŜe  lepiej  motywować  dzieci  do  ich  wykonania  uŜywając  zachęt  innych  niŜ
finansowe.  Jeśli  uŜywacie  systemu  nagród  jako  głównego  sposobu  motywowania  dzieci,  to
istnieje  niebezpieczeństwo,  Ŝe  wychowacie  «poszukiwaczy  marchewek»,  czyli  osoby,  które
ilekroć zrobią coś dobrego, właściwego lub godnego zauwaŜenia, będą oczekiwać marchewki
(nagrody).
Aby  zilustrować,  jak  to  działa,  przejdźmy  do  przykładu  dwunastoletniego  Justina  i
pięciodolarowej  «marchewki».  OtóŜ  Justin  znakomicie  wywiązuje  się  z  podjętego  zadania  i
otrzymuje pięć dolarów. Mama jest zadowolona, bo ogród jest uporządkowany, a Justin — bo
ma o pięć dolarów więcej. Koniec problemu, nieprawdaŜ? OtóŜ nie! Jakieś siedem dni później
Justin znowu posprzątał w ogrodzie i mówi:
-

Mamo, a moje pięć dolarów?

Mama patrzy nieco zaskoczona i mówi:
-

Justin, nie bardzo wiem, o czym mówisz. O co ci chodzi, kochanie?

No jak to, mamo, tydzień temu dałaś mi pięć dolarów za posprzątanie ogrodu, a teraz

znowu go posprzątałem. I chciałbym dostać pięć dolarów, które mi się naleŜą.

MoŜe mieliście do czynienia z podobną sytuacją u siebie w domu. Sprawa jest raczej

oczywista. JeŜeli zaczniemy płacić dzieciom za obowiązki, które powinny wykonywać po

prostu dlatego, Ŝe są częścią rodziny, to wkrótce okaŜe się, Ŝe to do niczego nie prowadzi. Nie
przeczę,  Ŝe  czasem  jest  zasadne,  aby  dzieci  otrzymały  zapłatę  za  wykonanie  jakiegoś
specjalnego  zadania.  Jednak  w  pracy  obserwuję,  Ŝe  powszechnym  zjawiskiem  jest  to,  Ŝe
rodzice  płacą  dzieciom  za  wykonywanie  wszystkich  czynności  związanych  z  utrzymaniem
domu.  Jeśli  wpadłeś  w  taką  pułapkę,  to  najwyŜszy  czas,  by  z  niej  wyjść  i  porozmawiać  o
wprowadzeniu zasad, które na pierwszym planie stawiają samodyscyplinę, pokorę i pełnienie
dobrych uczynków bez oczekiwania na uznanie wyraŜone w zapłacie gotówką.

Zachęta eksponuje działanie
Nagroda i zachęta to dwa odrębne, choć bliskie sobie, pojęcia. RóŜnica między nimi istnieje
przede  wszystkim  w  podejściu  rodziców  do  ich  dzieci  i  w  przyjętych  w  rodzinie
podstawowych  zasadach  postępowania.  Wróćmy  jeszcze  do  Justina  i  ogrodu.  Jak  wobec
dwunastolatka,  który  zrobił  porządek  w  ogrodzie,  zachowałaby  się  mama  w  domu,  gdzie
większy  nacisk  kładzie  się  na  zachętę  niŜ  na  nagrodę?  Przede  wszystkim  nie  machałaby
marchewką. Po prostu poprosiłaby go o zrobienie porządku, poniewaŜ trzeba go było zrobić.
Przypuśćmy, Ŝe Justin zrobił go, i to starannie. Co by zrobiła i powiedziała mama?

Sądzę, Ŝe reakcja osoby propagującej zachętę wyglądałaby mniej więcej tak: „Justin,

dobra robota. ZałoŜę się, Ŝe jesteś z siebie dumny. Musiałeś włoŜyć w to sporo pracy! Ogród
wygląda naprawdę świetnie. Doceniam twoją pracę. Dziękuję, kochanie".

Jeszcze raz przyjrzyjmy się tym słowom. Zwróćmy uwagę, Ŝe nacisk połoŜono na pracę, a

nie  na  Justina.  Mama  nie  mówi:  „Jesteś  grzecznym  chłopcem,  bo  tak  ładnie  posprzątałeś".
Dobrze  jest  unikać  utoŜsamiania  bycia  grzecznym  lub  dobrym  z  jakością  pracy  wykonanej
przez dziecko. Przypuśćmy, Ŝe Justin wykonał pracę po łebkach (jest to  całkiem moŜliwe w
przypadku  dwunastolatka).  Jeśli  wykonałby  pracę  źle,  to  nie  znaczy,  Ŝe  on  stałby  się  zły.
Mama  musiałaby  uznać,  Ŝe  ogród  jest  nie  do  przyjęcia.  Musiałaby  spróbować  zachęcić
Justina, aby bardziej się postarał.

W naszym przykładzie Justin spisał się jednak dobrze i mama moŜe mu to powiedzieć.

Ale nie wiąŜe jego wartości jako człowieka z tym, co zrobił. Dziękuje mu, docenia jego pracę
i dodaje, Ŝe ogród wygląda znakomicie. W ten sposób zachęca Justina do dobrego
wykonywania innych prac po prostu dla satysfakcji, a nie dla pieniędzy lub dla jakiejś
etykietki, która mówi, Ŝe jest dobry lub wartościowy.

Próbuję tutaj dotrzeć do tego, Ŝe musimy zrobić wszystko, co tylko jest w naszej mocy,

eby zachęcić nasze dzieci do rzetelnego wykonywania wszelkich prac i musimy pomóc im

dostrzec, Ŝe są kochane nie tylko wtedy, kiedy wykonują polecenia. To, czy kochamy nasze
dziecko i czy je akceptujemy, nie moŜe być uwarunkowane jego postępowaniem. Dyscyplina
praktyczna zawsze szuka miłości bezwarunkowej. NajwyŜszym wzorem jest dla nas sam Bóg,
który kocha nas bezwarunkowo, miłością bezwzględną. Zawsze moŜemy do Niego przyjść,
nawet wtedy, kiedy coś zawaliliśmy. MoŜe bardziej prawdziwe jest stwierdzenie, Ŝe moŜemy
do Niego przyjść zwłaszcza wtedy, kiedy coś zawaliliśmy.

W domu, w którym stosuje się zachętę i kocha się bezwarunkowo, dziecko styka się ze

słowami  i  czynami,  które  niosą  komunikat:  „Kocham  cię  —  bez  względu  na  wszystko!  Nie
zawsze  mi  się  podoba  to,  co  mówisz  albo  robisz,  ale  moja  miłość  do  ciebie  nigdy  się  nie
skończy".  Takie  podejście  róŜni  się  zupełnie  od:  „Kocham  cię,  jeŜeli..."  albo  „Kocham  cię,
kiedy..." — innymi słowy: mama będzie kochać Justina, jeŜeli posprząta ładnie ogród; mama
będzie kochać Justina, kiedy posprząta ładnie ogród.

Jak stwierdza Josh McDowell w swojej świetnej ksiąŜce Girers, Takers and Other Kinds

of Lovers, kochanie dzieci „jeŜeli i kiedy coś zrobią" nie jest właściwym sposobem kochania.
McDowell zaznacza, Ŝe jedynym prawdziwym sposobem kochania jest po prostu kochanie.
Bez Ŝadnych «jeŜeli», «kiedy» czy «ale». Po prostu w kaŜdy moŜliwy sposób dajesz dziecku

do zrozumienia, Ŝe je kochasz. Dzieci muszą wiedzieć, Ŝe są kochane bez względu na to, jak
sobie radzą w róŜnych sferach Ŝycia.

Pamiętaj, Ŝe podstawową róŜnicą między nagrodą a zachętą jest to, Ŝe nagroda skupia się

na dziecku:

„O, jesteś naprawdę grzecznym chłopcem, Ŝe pozmywałeś. Masz tu pieniąŜka".
„O, jesteś naprawdę grzecznym chłopcem, Ŝe posprzątałeś u siebie. MoŜesz posiedzieć do

dziesiątej".

Podobne stwierdzenia jedynie utwierdzają dziecko w przekonaniu, Ŝe jest kochane,

poniewaŜ robi pewne rzeczy. Za wszelką cenę unikajcie podobnych nonsensów. W zamian za
to uŜywajcie zachęty, która skupia się na zachowaniu dziecka. Reagując pozytywnie na
zachowanie dziecka dajemy mu odczuć, Ŝe jest kochane bezwarunkowo.

Dyscyplina praktyczna wie jest kara.
Trudno nam odróŜnić nagrodę od zachęty, lecz jeszcze trudniej jest oddzielić dyscyplinę od
kary. Podobnie jak nagroda, kara skupia się na dziecku. I podobnie jak zachęta, dyscyplina
skupia się na zachowaniu dziecka.

List do Efezjan uczy nas, abyśmy wychowywali dzieci „w karności, napominając jak

[chce] Pan". Ale co oznacza ta  «karność (dyscyplina oparta na miłości)»? Słowa te zdają się
sobie przeczyć. Chcemy  okazywać dziecku naszą miłość, ale są okoliczności, kiedy musimy
je zdyscyplinować. Moim zdaniem te dwa słowa idą w parze i mają sens, jeŜeli rozumiemy,
czym  jest  dyscyplina  praktyczna.  Odkryłem,  Ŝe  jest  wiele  sposobów  na  zdyscyplinowanie
dziecka. Metody te mają sens, są bezpośrednie i szybkie i są ukierunkowane na działanie. Co
waŜniejsze, przynoszą o wiele lepsze rezultaty niŜ tradycyjne karanie.

Na przykład, mama rozmawia przez telefon, a sześciolatek zaczyna dokazywać. Jest

głośny, kapryśny i wychodzi z siebie, Ŝeby rozmowę mamy uprzykrzyć lub nawet
uniemoŜliwić. Mama przez parę minut nie zwraca na niego uwagi, aŜ w końcu wybucha.
„Przepraszam na moment, Marge, mam mały problem" — mówi. Łapie sześciolatka za szyje,
wlepia mu kilka klapsów, tarmosi go i wtrąca do pokoju, krzycząc: „Siedź tu, dopóki się nie
nauczysz, jak trzeba się zachowywać!".

Co tak naprawdę zaszło podczas tej znajomo wyglądającej scenki? Mama starała się być

cierpliwa, ale straciła panowanie nad sobą. W końcu sprawiła dziecku lanie, Ŝeby je ukarać, i
teraz siedzi ono w pokoju rozgoryczone, złe i zniechęcone. W jaki sposób moglibyśmy
osiągnąć poŜądany skutek stosując dyscyplinę praktyczną?

Powróćmy do pierwszej chwili, gdy maluch zaczął przeszkadzać mamie w rozmowie. To

wtedy powinna była zareagować — szybko i zdecydowanie. Powinna była powiedzieć:
„Marge, przepraszam na chwilę, muszę pomówić z Tylerem".

Potem mama mogła była wziąć Tylera stanowczo, ale bez szarpania, i wyprowadzić do

drugiego pokoju lub do ogrodu. Tak postępując zademonstrowałaby, Ŝe Tyler moŜe dalej
zachowywać się tak, jak się zachowywał, ale nie tam, gdzie mama rozmawia przez telefon.
Mama mogła dać mu to do zrozumienia mówiąc po prostu: „Rozmawiam przez telefon i nie
chcę, Ŝebyś mi przeszkadzał. Pobaw się teraz sam; powiem ci, kiedy skończę, a jeśli będziesz
czegoś potrzebował, to spróbuję ci pomóc".

ZauwaŜcie jednak, Ŝe nie ma tu mowy o biciu, a mama panuje nad swoimi emocjami. I

przez  cały  czas  Tyler  byłby  dyscyplinowany,  a  nie  karany.  I  byłby  to  właściwy  rodzaj
dyscypliny.  Jedno  wiem,  jeśli  chodzi  o  sześciolatki:  nie  lubią  być  izolowane.  Chcą  słyszeć
wszystko, co się dzieje. Ale dla dziecka absorbującego, które po prostu musi zadręczać mamę
lub  tatę,  kiedy  ci  rozmawiają  przez  telefon,  izolacja  jest  doskonałym  środkiem
dyscyplinującym.

Dlaczego karanie jest nieskuteczne?
Wychowując  własne  dzieci  i  doradzając  innym  rodzicom  w  kwestii  wychowywania  ich
potomstwa przekonałem się, Ŝe dyscyplina zawsze ma przewagę nad karą. Gdyby kara miała
poskutkować,  nie  trzeba  byłoby  karać  dziecka  więcej  niŜ  jeden  raz  za  jedno  przewinienie.
Gdyby  kara  naprawdę  skutkowała,  dziecko  wiedziałoby,  jak  ma  postępować,  juŜ  po
pierwszym  razie.  Ale  kara  nie  skutkuje.  Nam  się  tylko  wydaje,  Ŝe  skutkuje;  jej  efekty  są
doraźne,  gdyŜ  w  głowie  dziecka  zbierają  się  myśli,  takie  jak:  „Dobra,  mamo,  tym  razem
wygrałaś, ale ja ci jeszcze pokaŜę!".

Karanie uczy dzieci, Ŝe my — ich rodzice—jako więksi i silniejsi, moŜemy ich

przestawiać z kąta w kąt; Ŝe moŜemy wymusić na nich wykonanie naszej woli. A skoro nam
to  wychodzi,  umacniamy  się  w  przekonaniu,  Ŝe  wymuszanie  naszej  woli  na  dzieciach  jest
najzupełniej  w  porządku.  W  przypadku  niektórych  rodziców  problem  jest  jeszcze
powaŜniejszy.  śeby  się  usprawiedliwić,  Ŝe  mamy  zbyt  cięŜką  rękę,  zawsze  wracamy  do
naszego  ulubionego  hasła:  „Dzieci,  macie  słuchać  rodziców".  Ale  wymuszanie  własnej  woli
na dziecku nie jest zgodne z Pismem Świętym. Mówiliśmy juŜ o znaczeniu słowa «rózga» w
Piśmie  Świętym  i  o  tym,  Ŝe  ludzie  nie  tylko  błędnie  cytują  Pismo  („oszczędzaj  rózgi,  a
zepsujesz  dziecko"),  ale  i  błędnie  stosują  to,  co  autorzy  biblijni  mieli  na  myśli,  pisząc  o
rózdze (p. wyŜej, rozdział drugi).

Nie znajdziemy lepszego przykładu stosowania dyscypliny niŜ postępowanie Jezusa w

czasie Jego ziemskiego nauczania. Nigdy nie bił On swoich uczniów po głowie. Zawsze
zwracał się do nich w sposób bezpośredni, był sprawiedliwy i stanowczy. Nigdy nie podnosił
głosu ani nie wywoływał awantur, nigdy nie udzielał wymijających odpowiedzi. Ale zawsze
dawał uczniom wybór. Pozwalał im, by sami uczyli się odpowiedzialności. Jezus był
wzorcowym nauczycielem dyscypliny praktycznej.

Co prawda miał do czynienia z dorosłymi, a nam chodzi o dyscyplinowanie dzieci,

niemniej  jednak  załoŜenia  są  takie  same.  Dyscyplinowanie  dzieci  jest  trudne  i  wymaga
pewnych  umiejętności.  Jest  to  jeden  z  podstawowych  powodów,  dla  których  napisałem  tę
ksiąŜkę.  Chcę  pomóc  rodzicom  przyswoić  sobie  umiejętność  dyscyplinowania  dzieci  w
kaŜdej  sytuacji.  Chcę  pomóc  rodzicom  okazywać  dzieciom  szacunek  przy  jednoczesnym
wpajaniu im szacunku dla rodziców. Rodzice zawsze powinni starać się postępować tak, aby
umacniać  w  dziecku  gotowość  do  okazywania  im  szacunku.  Dlaczego?  PoniewaŜ  nie  tylko
sprzyja to budowaniu rodziny, lecz takŜe wzmacnia strukturę społeczeństwa.

Nie napotkałem w Piśmie Świętym zasady, która nie przyczyniałaby się do rozwoju ludzi

i  ich  społeczności,  jeśli  chcą  oni  Ŝyć  w  oparciu  o  te  ogólnie  przyjęte  normy  postępowania.
Przykazanie wyraźnie mówi: „Czcij ojca swego i matkę swoją, a będziesz długo Ŝył i będzie
ci  się  dobrze  powodziło  na  ziemi"  (Wj  20,  12).  A  święty  Paweł  powtórzył  naukę  płynącą  z
tego  przykazania:  „Dzieci,  bądźcie  posłuszne  w  Panu  waszym  rodzicom,  bo  to  jest
sprawiedliwe. Czcij ojca twego i matkę — jest to pierwsze przykazanie z obietnicą — aby ci
było dobrze i abyś długo Ŝył na ziemi" (Ef 6, 1-3).

Jest jasne, Ŝe Słowo BoŜe podpowiada rodzicom, jak postępować mądrze. JeŜeli stosują

się do tych wskazówek, to wszyscy Ŝyją dłuŜej i są szczęśliwsi. Jeśli jednak nie bierzemy tych
wskazówek pod uwagę lub uciekamy się do takich krańcowych zachowań, jak despotyzm czy
pobłaŜliwość, to nie dzieje się najlepiej.

Jednym z podstawowych powodów, dla których karanie na dłuŜszą metę nie przynosi

efektów, jest to, Ŝe Bóg nie przewidział karania w rodzinie. Kiedy Bóg zwraca się do swoich
dzieci (wierzących), kładzie nacisk na karcenie, upominanie i dyscyplinę (zob. np. Hbr 12,5-
11). Skoro Pan Bóg nas stworzył, to wie, jak z nami postępować. Wskazał na dyscyplinę,
dzięki której uczymy się zachowywać i Ŝyć w taki sposób, jaki Bóg mógłby zaaprobować.

Nauczenie dziecka wymaga czasu
Księga Przysłów przypomina nam: „Ćwicz młodego według potrzeby drogi jego; bo gdy się
zestarzeje, nie odstąpi od niej" (22, 6). «Wyćwiczenie» dziecka oznacza poświęcenie czasu i
energii na nauczenie go właściwego zachowania się w kaŜdej sytuacji. Ale najwaŜniejsze jest
to, jak dziecko zachowuje się, gdy rodziców nie ma w pobliŜu. Co powoduje, Ŝe dziecko
zachowuje się właściwie, gdy nie ma przy nim mamy ani taty? Czy jest to lęk przed karą czy
sumienie dziecka?

Jestem zdania, Ŝe jeśli w stosunku do dziecka kierujesz się zasadami dyscypliny opartej na

miłości,  to  jego  sumienie  będzie  kształtowane  w  taki  sposób,  Ŝe  coraz  większe  będzie
prawdopodobieństwo,  iŜ  zachowa  się  ono  poprawnie  równieŜ  wtedy,  gdy  cię  przy  nim  nie
będzie. Ale Ŝeby wychować je we właściwy sposób, musisz stosować zachętę i dyscyplinę, a
nie  nagrodę  i  karę.  Rodzice,  którzy  uciekają  się  do  nagrody  i  kary  jako  dwóch  czynników
motywujących zachowanie dziecka, tak naprawdę nie pomagają mu w kształtowaniu dobrego
sumienia. W zamian za to dzieci uczą się: „Będę grzeczny, jak mama i tata są w pobliŜu, ale
jak sobie pójdą, to będę robił, co mi się podoba".

Stosowanie dyscypliny praktycznej nie gwarantuje nam, Ŝe dziecko zawsze będzie małym

aniołkiem, ale mogę zagwarantować, Ŝe zaowocuje większą szczerością i lepszym
porozumieniem między wami.

Najlepszym sposobem na właściwe ukształtowanie sumienia dziecka jest nauczenie go

odpowiedzialności. Odpowiedzialności uczymy poprzez dawanie wskazówek lub —jeśli
wolimy — poprzez wprowadzanie zasad. Wskazówki wyznaczają pewną granicę i waŜne jest,
Ŝ

eby dziecko rozumiało, gdzie ona przebiega i dlaczego została wyznaczona. Do nas,

rodziców, naleŜy spokojne dyscyplinowanie dzieci, z gotowością na przedyskutowanie z nimi
przyczyn i skutków danej sytuacji.

Kolejnym waŜnym etapem w procesie kształtowania sumienia dziecka jest wyjaśnienie

mu pojęcia «przebaczenie». Musimy nauczyć dzieci przebaczać i dać im szansę na wyraŜenie
skruchy z powodu naruszenia zasad obowiązujących w rodzinie. Sami równieŜ musimy umieć
wyraŜać skruchę. Jedynym sposobem nauczenia dziecka mówić «przepraszam» jest uŜywanie
tego słowa przez nas samych. Dzieci zawsze uczą się przez naśladowanie przykładu
rodziców. Uwierzcie mi, prawdę mówi stare porzekadło: „Dzieci zwracają o wiele większą
uwagę na nasze czyny niŜ na nasze słowa".

Księga Przysłów zawiera jeszcze jedną prawdę o uczeniu dzieci. Dosłowny przekład z

hebrajskiego brzmi: „Ćwicz młodego według potrzeby drogi jego" (22, 6). Nie oznacza to, Ŝe
masz  pozwolić  dziecku,  Ŝeby  zawsze  stawiało  na  swoim  i  robiło,  co  chce  (pobłaŜliwość).
Wspomniany  fragment  mówi,  Ŝe  kaŜde  dziecko  jest  inne.  W  rozdziale  trzecim  zwróciliśmy
uwagę  na  fakt,  Ŝe  kaŜde  dziecko  postrzega  świat  z  własnej  perspektywy.  Ma  określony
temperament,  określoną  osobowość,  reaguje  na  otaczający  je  świat  i  na  róŜne  wydarzenia  w
określony sposób.

Gdy mówimy o dyscyplinowaniu dzieci, musimy pamiętać, Ŝe kaŜde stworzenie BoŜe

zostało  stworzone  jako  jedyne  w  swoim  rodzaju.  KaŜdy  z  nas  jest  inny.  Nie  jestem  tak
naiwny, Ŝeby przypuszczać, Ŝe wszystkie metody  dyscyplinowania będą  tak samo skuteczne
wobec kaŜdego dziecka.
Niektóre  dzieci  mają  silniejszą  wolę  i  są  bardziej  aktywne,  więc  w  danej  sytuacji  będą
potrzebować  innego  środka  dyscyplinującego  niŜ  dziecko,  które  jest  mniej  aktywne.  Ucząc
dziecko  w  sposób  dla  niego  właściwy  okazujemy  mu,  Ŝe  jesteśmy  świadomi  jego
odmienności  i  Ŝe  kaŜda  sytuacja  musi  być  rozpatrywana  zgodnie  z  jego  potrzebami  i
temperamentem.  Dyscyplina  praktyczna  jest  metodą  dającą  swobodę  potrzebną  do
wychowywania dziecka w sposób dla niego najkorzystniejszy. KaŜde dziecko jest wyjątkowe.
Oprzyj się pokusie porównywania swojej córki lub swojego syna z innymi dziećmi.

Od kieszonkowego do odpowiedzialności
Do nauczenia dziecka odpowiedzialności potrzeba nie tylko czasu, lecz takŜe strategii. Jedną
z  najlepszych  znanych  mi  strategii  jest  wykorzystanie  kieszonkowego  jako  środka
pomagającego w kształtowaniu u dzieci odpowiedzialności. Kieszonkowe to oczywiście stary
wynalazek.  Ale  to,  w  jaki  sposób  kieszonkowe  bywa  wykorzystane  i  w  jaki  sposób  jest
dawane,  moŜe  mieć  ogromny  wpływ  na  zachowanie  się  dzieci.  Proponuję  rodzinom,  które
przychodzą do mnie na konsultacje, Ŝeby kaŜde dziecko w rodzinie otrzymywało inną kwotę
(chyba  Ŝe  macie  bliźnięta).  Wiek  jest  równie  dobrym  jak  inne  kryterium  zróŜnicowania
wysokości  kieszonkowego  i  logiczne  jest,  Ŝe  im  starsze  jest  dziecko,  tym  wyŜsze  powinno
być jego kieszonkowe.

Proponuję takŜe, by kieszonkowe postrzegać jako część rodzinnego budŜetu. KaŜde

dziecko powinno mieć kieszonkowe, tak jak mama i tata mają pieniądze na cotygodniowy
lunch. Kieszonkowe jest praktycznym i skutecznym sposobem na to, by nauczyć dziecko, jak
sobie radzić z pieniędzmi, umacniając w nim poczucie własnej wartości. Bez względu na to,
czy mamy sześć, czy sześćdziesiąt lat — kiedy słyszymy w kieszeni brzęk mówiący „Hej,
mam własne pieniąŜki" — rośniemy we własnych oczach.

Kolejną oczywistą zasadą jest wypłacanie kieszonkowego co tydzień lub co miesiąc tego

samego dnia. Powinno to być coś, czego dzieci mogą się regularnie spodziewać.

Obserwuję jednak, Ŝe rodzice często nie rozumieją jednej rzeczy, mianowicie tego, Ŝe

kaŜde  dziecko  powinno  móc  wydać  te  pieniądze  na  to,  na  co  chce.  Dawanie  dziecku
kieszonkowego  i  mówienie  mu,  jak  ma  je  wydać,  to  powrót  do  despotyzmu,  o  którym  była
mowa w poprzednich rozdziałach. Despota podejmuje za dziecko wszystkie decyzje, łącznie z
tymi,  na  co  ma  wydać  —  bądź  co  bądź  własne  —  pieniądze.  Wtedy  dziecko  nie  ma  okazji
nauczyć  się,  jak  posługiwać  się  pieniędzmi  ani  jak  być  odpowiedzialnym.  śeby  nauczyć  je
odpowiedzialności,  musisz  stworzyć  środowisko,  w  którym  będzie  ono  czuło,  Ŝe  moŜe
bezpiecznie  testować,  odkrywać  i  uczyć  się.  Przyswojenie  sobie  niektórych  zasad
postępowania będzie trudne, a kieszonkowe to dobre narzędzie do rozpoczęcia tej nauki.

Za kaŜdym razem, kiedy mówię o kieszonkowym, mówię teŜ o odpowiedzialności.

PoniewaŜ  dziecko  jest  odpowiedzialnym  członkiem  wspólnoty  domowej,  powinno
otrzymywać  kieszonkowe.  I  poniewaŜ  jest  odpowiedzialnym  członkiem  rodziny,  powinno
mieć  pewne  obowiązki  i  zadania.  MoŜecie  określić  te  zadania  siedząc  przy  rodzinnym  stole
lub  podczas  innej  specjalnej  okazji.  Rodzice  muszą  jednak  uwaŜać,  Ŝeby  kieszonkowe  nie
stało się odpowiednikiem zapłaty za wykonanie zadania. Dziecko zaś powinno zrozumieć, Ŝe
ma  pewne  obowiązki.  Powinno  wiedzieć,  Ŝe  otrzymuje  kieszonkowe  tylko  dlatego,  Ŝe  jest
członkiem  rodziny.  Niemniej  jednak  kieszonkowe  nie  jest  całkowicie  bezwarunkowe.  Jako
odpowiedzialny  członek  rodziny,  kaŜde  dziecko  ma  swoje  zadania,  polegające  na  tym,  by
pomagać rodzinie sprawnie funkcjonować.

Z jednej strony uwaŜam, Ŝe dzieci powinny mieć swobodę wydawania kieszonkowego jak

chcą,  jednak  z  drugiej  strony  kieszonkowe  powinno  być  wykorzystane  jako  okazja  do
nauczenia  ich  oszczędzania  i  zarządzania.  W  naszym  domu  dajemy  dzieciom  moŜliwość
zaoszczędzenia  pewnej  kwoty.  JeŜeli  dziecko  chce  odłoŜyć  pewną  sumę  w  banku,
powiększam  tę  kwotę  o  drugie  tyle.  Wpoiliśmy  równieŜ  dzieciom  to,  jak  waŜne  jest
oddawanie  Bogu  części  swoich  pieniędzy.  Próbujemy  unaocznić  dzieciom,  Ŝe  najlepiej  by
było,  gdyby  część  swojego  kieszonkowego  oddawały  Bogu,  część  oszczędzały,  a  resztę
wydawały wedle własnego upodobania.

W jaki więc sposób kieszonkowe staje się narzędziem uczącym odpowiedzialności? To

bardzo  proste.  Wyobraźmy  sobie,  Ŝe  dziecko  dostaje  kieszonkowe  w  wysokości  dolara  i  za
całą  kwotę  kupuje  słodycze.  ZałóŜmy  jeszcze,  Ŝe  kupuje  te  słodycze  towarzysząc  mamie  w
zakupach  w  supermarkecie.  Pamiętajcie  o  zasadzie:  część  Panu  Bogu,  część  do  banku,  a
reszta  na  własne  przyjemności.  Będzie  to  wymagało  od  was  prawdziwej  dyscypliny,  Ŝeby

pozwolić  dziecku  kupić  cukierki  za  siedemdziesiąt  czy  osiemdziesiąt  centów  i  je  zjeść.  Nie
sugeruję,  abyście  pozwalali  na  to  tydzień  w  tydzień,  poniewaŜ  w  grę  wchodzi  tu  coś  więcej
niŜ  wydanie  kieszonkowego  —  zdrowie  i  odŜywianie.  Sądzę  jednak,  Ŝe  warto  byłoby
pozwolić  dziecku  przepuścić  kieszonkowe  w  ten  sposób  przynajmniej  przez  kilka  tygodni.
Dzięki  własnemu  doświadczeniu  nauczy  się  ono,  Ŝe  nie  ma  sensu  być  rozrzutnym  i
pierwszego  dnia  wydawać  na  cukierki  pieniędzy  przeznaczonych  na  cały  tydzień.  W  ciągu
tygodnia na pewno przyjdzie dziecku ochota na coś innego niŜ słodycze, ale nie będzie miało
na to pieniędzy; i tutaj właśnie rodzice mają wspaniałą okazję do wykorzystania sytuacji jako
nauczyciela i środka-dyscyplinującego.

Oto kilka dni później jesteście w innym sklepie i dziecko pyta:
-  Mamo, mogę kupić te gumę do Ŝucia bez cukru?
Patrzysz dziecku prosto w oczy i mówisz:
-  Oczywiście, Brian. Masz przecieŜ kieszonkowe.
Ale Brian patrzy z zakłopotaniem i mówi:
-  Ale mamo, całe kieszonkowe wydałem w poniedziałek.
-  No cóŜ, kochanie — odpowiadasz. — OdłóŜ gumę i wrócimy po nią w sobotę. Kupisz

ją sobie, jak dostaniesz następne kieszonkowe.

PowyŜszy przykład moim zdaniem pokazuje, jak moŜna wykorzystać kieszonkowe jako

strategiczne narzędzie do nauczenia dziecka odpowiedzialności. Kieszonkowe jest
doskonałym sposobem nauczenia dziecka podejmowania mądrych decyzji na co dzień. Po
kilku złych doświadczeniach większość dzieci uczy się, Ŝe nie naleŜy wydawać rozrzutnie od
razu całej sumy. Niektóre zaczynają nawet odkładać trochę na przysłowiową czarną godzinę.

Jak sprawić, Ŝeby zadania były wypełniane
Nie lekcewaŜ związku, jaki istnieje między kieszonkowym a przypisanymi dziecku zadaniami
lub obowiązkami. KaŜde dziecko powinno od najwcześniejszych chwil mieć określone
obowiązki domowe. Nawet trzylatek moŜe pomóc w nakrywaniu do stołu. Oczywiście stół
będzie wyglądał tak, jakby nakrywał go trzylatek, ale waŜne jest, Ŝeby dać dziecku moŜliwość
wykonywania odpowiednich dla niego obowiązków.

Kiedy przydzielimy kaŜdemu obowiązki, stajemy w obliczu problemu: Co się stanie,

jeŜeli dziecko nie wywiąŜe się ze swoich obowiązków i nie wypełni swoich zadań? W
domach tradycyjnych, gdzie królują kary i nagrody, mama zabiera się za dziecko. Wrzeszczy,
dopóki zadanie nie zostanie wykonane. Jeśli zaistnieje konieczność, ucieka się do silniejszych
ś

rodków: szlaban na przyjemności, brak kolacji, a nawet lanie. Ale w domu, w którym stosuje

się dyscyplinę praktyczną, na porządku dziennym są zachęta i dyscyplina. JeŜeli dziecko nie
wywiąŜe  się  ze  swoich  zadań  w  wyznaczonym  czasie,  mama  i  tata  szybko  i  spokojnie
przystępują  do  rozwiązania  sprawy.  Jako  przywódcy  i  szefowie  w  domu,  muszą  podjąć
decyzję,  jak  naleŜy  postąpić.  Jedna  moŜliwość,  to  znalezienie  kogoś,  kto  wykona  owo
zadanie.  Na  przykład,  jeŜeli  mary  Brian  nie  wyniesie  śmieci,  to  moŜe zrobić  to  jego  siostra.
Czy jest to narzucanie siostrze zadania? Raczej nie. Siostrzyczka dostanie za swój trud część
kieszonkowego Briana!

Zwróćmy uwagę: W tym przypadku działa dyscyplina praktyczna. Brian traci część

kieszonkowego, ale nie odebraliście mu pieniędzy, Ŝeby go «ukarać». Po prostu zwrócił on te
pieniądze  do  rodzinnego  budŜetu,  Ŝeby  ktoś  inny  wypełnił  jego  obowiązek.  Brian  moŜe
postrzegać to jako karę, więc musicie stanowczo i delikatnie wyjaśnić mu, Ŝe kara nie ma tu
miejsca.  W  budŜecie  domowym  jest  określona  ilość  pieniędzy  i  jeŜeli  istnieje  konieczność
wynajęcia kogoś, Brian musi dołoŜyć część kieszonkowego, Ŝeby zadanie zostało wykonane.
JeŜeli  Brian  jest  spostrzegawczy,  wkrótce  nauczy  się,  Ŝe  tracenie  pieniędzy  przez
zapominalstwo, niedbalstwo czy wojowniczość nie jest dobrym sposobem postępowania. Nie
koniec  na  tym;  zobaczy  równieŜ,  jak  jego  pieniądze  wędrują  do  brata  lub  siostry,  a  to

naprawdę boli. Jest duŜa szansa, Ŝe Brian drastycznie zmieni swoje zachowanie i zacznie
wykonywać swoje zadania na czas.

Przerzucenie obowiązku na siostrę jest w tym przypadku doskonałym sposobem, Ŝeby

rzeczywistość stała się nauczycielem. Czy nie na tym to wszystko polega? JeŜeli mama i tata
nie pójdą do pracy, to nie dostaną pieniędzy. To proste.

Jestem pewien, Ŝe polem do przećwiczenia zachowań, które mogą być przydatne w

dalszym  Ŝyciu  dziecka,  powinien  być  dom.  Musimy  uczyć  dzieci  odpowiedzialności  za  swe
czyny. W zbyt wielu domach nie robi się tego. Mama i tata zawsze znajdą się pod ręką, Ŝeby
przypomnieć,  namówić,  przekupić.  Tak,  być  moŜe  polecenia  zostają  —  w  końcu  —
wykonane, ale za jaką cenę? Częścią tej ceny jest to, Ŝe rodzice bez przerwy narzekają, przed
czym  jasno  przestrzega  List  do  Efezjan.  Większym  zagroŜeniem  jest  to,  Ŝe  poprzez  ciągłe
gderanie,  namawianie  i  przekupywanie  rodzice  wpajają  dzieciom,  Ŝe  kiedy  rozpoczną  one
dorosłe Ŝycie, teŜ zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie je popychał, motywował i nagradzał za
ich  zachowanie.  A  w  Ŝyciu  wcale  tak  nie  jest.  MoŜemy  wyposaŜyć  dzieci  we  wspaniałe,
przydatne w Ŝyciu narzędzie, ucząc je odpowiedzialności i obowiązkowości. MoŜemy — jak
mówi stare porzekadło — nauczyć je stać na własnych nogach.

RóŜnorodność i odpowiedzialność
Zanim zakończymy omawianie tematu obowiązków i odpowiedzialności, powinniśmy dobrze
przyjrzeć  się  kwestii  zróŜnicowania  zadań.  Złą  stroną  obowiązków  jest  to,  Ŝe  muszą  być
wypełnione, a dobrą — Ŝe mogą się zmienić. Buford nie musi do końca Ŝycia wynosić śmieci.
Kiedy dorośnie, zadanie to moŜe przejąć jego młodszy brat lub młodsza siostra.

Prawdę powiedziawszy, wielu rodziców zaskakuję proponując im, by starszym dzieciom

przydzielali mniej obowiązków. Moje rozumowanie jest następujące: Kiedy dziecko dorasta i
idzie  do  szkoły  średniej,  musi  sprostać  o  wiele  większym  wyzwaniom,  takim  jak  nauka  i
zajęcia  nadobowiązkowe.  Sądzę,  Ŝe  prace  domowe  nastolatka  powinno  się  ograniczyć,
przerzucając ich część na dzieci młodsze. W przypadku wielu znanych mi rodzin ma miejsce
coś  odwrotnego.  Starszym  dzieciom  narzuca  się  obowiązki  i  z  roku  na  rok  dowodzą  one
swojej odpowiedzialności, podczas gdy ich młodsze rodzeństwo ma tych obowiązków mniej.

Jeśli macie dzieci w wieku od kilku do kilkunastu lat, to zastanówcie się nad tym przez

chwilę. Jakie obowiązki miał wasz szesnastoletni syn, kiedy miał dziesięć lat? Porównajcie je
z obecnymi obowiązkami waszej dziesięcioletniej córki. ZauwaŜyłem, Ŝe w wielu rodzinach,
które do mnie przychodzą, jest tak, Ŝe kiedy dzisiejszy szesnastolatek był dziesięciolatkiem,
miał więcej obowiązków, niŜ ma jego dziesięcioletnia dziś siostra.

Rodzice powinni modyfikować obciąŜenia związane z pracami domowymi i powinni mieć

wiadomość, Ŝe mają umoŜliwić młodszym dzieciom wniesienie własnego wkładu w Ŝycie

rodziny na równi z pozostałymi jej członkami.

Jak juŜ powiedziałem, nastolatkowie powinni być—jeśli to moŜliwe — mniej obciąŜeni

zajęciami w domu, by mieć czas na naukę, dodatkowe zajęcia, sporty i wszystkie obowiązki
związane  ze  szkołą  średnią.  Nie  twierdzę,  Ŝe  nastolatkowie  powinni  siedzieć  i  nic  nie  robić,
podczas  gdy  ich  bracia  i  siostry  wykonują  wszystkie  prace  domowe.  Poza  tym  zwolnienie
nastolatków z niektórych obowiązków moŜe okazać się niemoŜliwe. Być moŜe nie mają brata
ani  siostry,  którzy  mogliby  ich  zastąpić,  bądź  istnieje  jakiś  inny  powód.  JednakŜe  rozsądną
regułą,  do  której  zastosowania  usilnie  rodziców  namawiam,  jest  podzielenie  obowiązków
między  rodzeństwem  i  jak  największe  odciąŜenie  nastolatków,  przy  jednoczesnym  wpajaniu
młodszym dzieciom obowiązkowości i odpowiedzialności.

Naturalnie jeśli nastolatek zostanie uwolniony od części swoich obowiązków i zadań,

musi on być odpowiedzialny za wykorzystanie swojego czasu. Marnowanie go, opuszczanie
się w nauce, lenistwo są nie do przyjęcia. Porozmawiaj z nastoletnim dzieckiem o jego

obowiązkach.  Wytłumacz  mu,  Ŝe  chcesz  zmniejszyć  jego  domowe  obowiązki  po  to,  Ŝeby
mógł sprostać powaŜniejszym obowiązkom szkolnym.

Nigdy nie jest za późno, Ŝeby wprowadzić zmiany
Pewnie  zastanawiacie  się,  dlaczego  tak  duŜo  czasu  poświęcam  na  wyznaczanie  zadań  i
obowiązków.  W  wielu  współczesnych  domach,  szczególnie  na  obszarach  podmiejskich
Ameryki,  przydzielanie  dzieciom  obowiązków  jest  czymś  niemal  zapomnianym.  Wielu
dorosłych  pamięta,  jak  dorastali  w  środowisku  wiejskim,  gdzie  ich  obowiązki  były  jasno
określone. Zadania, jakie im powierzano, miały znaczący wpływ na sytuację rodziny, a nawet
na  jej  budŜet.  JednakŜe  w  obecnych  czasach  poszliśmy  w  innym  kierunku:  kształcenia  i
łagodnego  traktowania  dzieci.  Łatwiej  jest  wynająć  ogrodnika,  niŜ  zagonić  Jasona,  Ŝeby
wykosił  trawnik.  Z  braku  czasu,  jak  i  z  wygody  nie  stwarzamy  dzieciom  okazji,  Ŝeby
nauczyły  się  w  domu  obowiązkowości  i  odpowiedzialności  poprzez  wypełnianie  pewnych
określonych codziennych lub cotygodniowych prac. UwaŜam, Ŝe ogromnym wyzwaniem dla
współczesnych rodziców jest sprawiedliwe rozłoŜenie obowiązków rodzinnych na wszystkich
członków  rodziny.  ObciąŜenia  te  mogą  się  od  czasu  do  czasu  zmieniać  (na  przykład,  gdy
dzieci podrastają), ale kaŜdy powinien być za coś odpowiedzialny.

Jeśli uwaŜacie, Ŝe naleŜycie do tej kategorii rodziców, którzy nie przyłoŜyli się do

stworzenia dzieciom okazji, aby nauczyły się odpowiedzialności poprzez wypełnianie
obowiązków w domu, to nigdy nie jest za późno, Ŝeby to naprawić. Ale proponuję, abyście
zaczęli od drobnych zmian.

Siądźcie i przedyskutujcie to z dziećmi, pozwalając im wybrać zadania. Zróbcie listę

wszystkich  prac,  jakie  są  do  wykonania.  Spiszcie  wszystko  i  przydzielcie  poszczególne
zadania. Pozwólcie dzieciom wybrać zadania, ale jeśli się spierają i kłócą, będziecie musieli
przydzielić  je  według  własnego  uznania,  koniecznie  z  uwagą:  „Spróbujemy  w  ten  sposób  j
zobaczymy, jak to się sprawdzi". Przypominajcie dzieciom, Ŝe wyznaczone obowiązki nie są
karą  doŜywotnią  i  ich  zakres  moŜe  się  zmieniać.  Pamiętajcie,  Ŝe  chodzi  wam  o  to,  Ŝeby
nauczyć dzieci obowiązkowości i odpowiedzialności.

W tym rozdziale wiele miejsca poświęciłem obowiązkowości i odpowiedzialności.

Przyglądaliśmy się róŜnicom między zachętą a nagrodą oraz między dyscypliną a karą. MoŜe
powinniśmy  baczniej  przyglądnąć  się  temu,  jak  dyscyplina  praktyczna  działa  wtedy,  kiedy
dziecko  nie  słucha.  Co  się  dzieje,  jeŜeli  dzieci  z  nami  nie  współpracują?  Mam  ulubione
powiedzonko, które cytuję na  wykładach i w czasie sesji terapeutycznych: „Czasami musisz
pociągnąć za dywan; niech się małe sępy powywracają".

Rodzice zazwyczaj uśmiechają się, kiedy wyobraŜą sobie swoje «małe sępy»

powywracane. Oczywiście ostrzegam ich, Ŝe kiedy «ciągną za dywan», muszą to robić w
sposób, który dziecko czegoś nauczy, a nie zrani. W następnym rozdziale dokładnie
przyjrzymy się temu, jak naleŜy «ciągnąć za dywan».

Zastanów się:

•

Czym dyscyplina praktyczna róŜni się od systemu nagród i kar?

•

W jaki sposób moŜna zachęcić dziecko lub skorygować jego zachowanie, nie określając
go mianem «dobry» lub «zły»?
Dlaczego jest to istotne?

Wypróbuj:

•

Przećwicz słowa zachęty. Co powiesz zamiast «dobra dziewczynka» lub «dobry
chłopiec*? Przećwicz sformułowania, które zachęcają, w których nie ma przypinania
etykietek. „Dobra robota — teraz juŜ wiesz, o co chodzi".

•

Podziel obowiązki. Jeśli dotąd tego nie zrobiłeś, podziel obowiązki rodzinne,
przydzielając dzieciom stosowne zadania. Porozmawiaj o odpowiednim kieszonkowym.

Rozdział 5
Pociągnij za dywan; niech się małe sępy powywracają

„Czyny przemawiają głośniej niŜ słowa".

To powiedzenie stało się frazesem, ale — jak wszystkie frazesy — bywa prawdziwe,

szczególnie w przypadku wychowywania dzieci. Nasze dzieci zwracają uwagę na to, co
robimy, ale nie zawsze zwracają uwagę na to, co mówimy. Dlatego powtarzam: „Czasami
musisz pociągnąć za dywan; niech się małe sępy powywracają".

JeŜeli jesteś matką, moŜesz wzdrygnąć się, kiedy twój dar od Boga nazywam «małym

sępem».  I  być  moŜe  «pociąganie  za  dywan»  bardziej  przypomina  karanie  (i  czyni
pobojowisko)  niŜ  dyscyplinowanie.  Proszę  o  chwilę  cierpliwości.  Jestem  z  Tucson,  a  my  w
Arizonie uwaŜamy, Ŝe małe sępy są fajne — szczególnie te, które gnieŜdŜą się na huśtawce w
naszym  ogrodzie.  Co  do  tego,  Ŝe  «pociąganie  za  dywan»  jest  karaniem  i czyni  pobojowisko
—  nie  zgodzę  się.  Jest  ono  kluczem  do  tego,  Ŝeby  dyscyplina  praktyczna  zdała  egzamin.
PokaŜę wam dlaczego.

Kilka lat temu odbywałem sesje terapeutyczną z dziesięcioletnim Erykiem. Mieszkał on

na wsi i ogromnie lubił zwierzęta. Bez zgody rodziców kupił (za własne pieniądze) od kolegi
dwie małe świnki. Przyniósł świnki do domu i pokazał mamie, która oznajmiła mu, Ŝe musi
się ich pozbyć. Eryk wypróbował na rodzicach wszystkie sztuczki: juŜ wydał pieniądze i nie
moŜe ich odebrać, będzie się świnkami zajmował, wychowa je, sprzeda i nawet zarobi trochę
pieniędzy i tak dalej.

Ale mama Eryka po prostu nie chciała się zgodzić, Ŝeby świnki zostały w domu. Eryk

uparcie obstawał przy tym, Ŝeby pozwolono mu je zatrzymać. Kiedy cała sprawa z wolna
zmieniała się w świńską aferę, rodzice Eryka przyszli do mnie na konsultacje.

Moja propozycja była szybka i krótka: pozbyć się świnek. Ich reakcja wspaniale ilustruje

dylemat, w jakim stawiają się rodzice, którzy nie chcą «pociągnąć za dywan». Chcieli
wiedzieć, w jaki sposób mieli pozbyć się świnek, które naleŜały do Eryka. I dokąd mieli je
zaprowadzić?

Sprowokowałem

rodziców

Eryka

uwagą,

ich

dziecko

zachowało

się

nieodpowiedzialnie przynosząc do domu dwa zwierzaki bez ich zgody. Przypomniałem im, Ŝe
jako jego rodzice, mają nad nim władzę. Jeśli dziecko przekracza granicę i swoimi czynami
mówi: „Nie macie nade mną władzy — zrobię, co mi się podoba", to rodzice muszą działać
szybko i zdecydowanie — «pociągnąć za dywan».

Rodzice Eryka pojęli w czym rzecz i pozbyli się świnek. Nawiasem mówiąc, pozbyli się

ich w dość łatwy sposób, znajdując inną rodzinę, która chciała je zabrać — za darmo.
Oczywiście Eryk nie był zadowolony. Stracił pieniądze, jakie wydał na świnki. I być moŜe to
była najlepsza nauczka w całym tym zajściu. Była to konsekwencja, na której poniesienie
rodzice musieli przystać.

Gdy Eryk wrócił do domu i odkrył, Ŝe świnek nie ma, był wściekły. Naprawdę szalał. Ale

(rodzice powiedzieli mi to później) to «pociągnięcie za dywan» rzeczywiście zwróciło uwagę
Eryka. Doprowadziło do pozytywnych zmian w jego zachowaniu.

Jestem pewien, Ŝe zdąŜyliście się domyślić, Ŝe incydent ze świnkami nie był jedynym

występkiem w Ŝyciu Eryka. Próbował on juŜ wielokrotnie udowodnić, Ŝe «moŜe postawić na
swoim». Rodzicom Eryka nie było jednak łatwo patrzeć, jak stracił on wszystkie pieniądze,
jakie zarobił pomagając w cięŜkich pracach na sąsiedniej farmie. Niemniej jednak była to
doskonała lekcja, nawet jeśli nie przyszła łatwo. Rodzice okazali wielką cierpliwość, starając

się przekonać syna, Ŝeby pozbył się świnek.  Istniało spore prawdopodobieństwo, Ŝe chłopak
będzie  mógł  oddać  je  na  farmę,  skąd  pochodziły.  Jego  kolega  mógł  nawet  zwrócić  za  nie
pieniądze.  Ale  Eryk  tak  się  upierał,  Ŝeby  postawić  na  swoim,  Ŝe  nawet  nie  próbował  ich
oddać; i zapłacił za to.

Mimo Ŝe «wyciągnięcie dywanu» spod Eryka było rzeczą przykrą, to był to najlepszy

sposób, w jaki rodzice mogli zastosować dyscyplinę (i okazać mu miłość). W swojej pracy i
podczas prowadzonych w całym kraju wykładów miałem okazję przekonać się, Ŝe rodzicom
wmówiono wiele rzeczy. Słyszeli opinie psychologów, Ŝe psychika dziecka jest tak delikatna,
Ŝ

e nie wolno go w Ŝaden sposób krzywdzić ani ranić. Zgadzam się z tekstem Listu do

Efezjan. Nie powinniśmy dzieci zniechęcać ani „pobudzać ich do gniewu" (Ef 6, 4). Ale
twierdzenie, Ŝe dzieci są za delikatne, by czerpać naukę z dyscypliny opartej na miłości, jest
niemądre.

Jak wspomniałem w rozdziale poprzednim, dzieci nieustannie sprawdzają swoich

rodziców. Nie testują nas z czystej złośliwości; tak naprawdę to chcą tylko wiedzieć, czy nam
na nich zaleŜy. Jeśli jesteśmy stanowczy i dowodzimy, Ŝe zaleŜy nam na nich, to moŜe im się
to  nie  podobać,  ale  będą  nas  szanować  i  cenić.  Powtórzę  jeszcze  raz:  Stanowcze
dyscyplinowanie  to  nie  jest  karanie.  W  tej  konkretnej  sytuacji  z  Brykiem  i  świnkami  utrata
pieniędzy  (nie  mówiąc  o  stracie  świnek)  była  doskonałą  nauczką.  Niestosowne  —i
prawdopodobnie  mało  skuteczne  —  byłyby  krzyki,  wyzwiska  lub  bicie.  I  ten  moment  jest
równie dobry jak kaŜdy inny, Ŝeby powiedzieć o najbardziej tradycyjnej formie «dyscypliny»,
czyli o karach cielesnych. Zastanawiacie się moŜe, czyje aprobuję. Czytajcie dalej.

Czy   pociągniecie za dywan» wymaga klapsa?
Owszem, uwaŜam, Ŝe lanie pasuje do mojej teorii pociągania za dywan.  Ale lanie moŜe być
stosowane  tylko  w  odpowiedniej  sytuacji.  Na  przykład  klaps  w  pupę  moŜe  być  dobrym
ś

rodkiem dyscyplinującym wobec dzieci w wieku od dwóch do siedmiu lat, kiedy są one

absolutnie uparte i zbuntowane.

OstroŜnie jednak z biciem dzieci poniŜej dwóch lat. Moim zdaniem dzieci półtoraroczne

lub młodsze w ogóle nie powinny być bite. Takie małe dziecko nie rozumie, co się dzieje. Tak
naprawdę to dzieci w wieku poniŜej półtora roku nie posiadają jeszcze wykształconego w
pełni myślenia pojęciowego. Nie rozumieją znaczenia słowa «nie». (Tak, wiem, wydaje się,
Ŝ

e rozumieją, ale o wiele lepiej rozumieją wyraz twojej twarzy). Kiedy mówisz do

półtorarocznego  dziecka:  „Chodź  tutaj",  to  jest  to  skuteczny  sposób  na  to,  Ŝeby  pobiegło  w
odwrotnym  kierunku.  Dzieci  w  tym  wieku  są  przekorne,  t'o  znaczy,  Ŝe  lubią  postępować
odwrotnie  niŜ  im  proponujemy.  Pokazanie  zabawki  albo  przytulanki  jest  bardziej
odpowiednim sposobem przywołania dziecka do siebie.

Kiedy dzieci osiągną wiek dwóch lat, zaczynają myśleć koncepcyjnie. Wyrastają równieŜ

z etapu przekory. Wiele matek nie zgodziłoby się ze mną, poniewaŜ one dobrze wiedzą, co to
jest  «straszny  dwulatek».  Niemniej  jednak  w  wieku  dwóch  i  więcej  lat  większość  dzieci
rozumie  prośbę:  „Chodź  tutaj",  chociaŜ  dziecko  moŜe  być  przekorne  i  nie  posłuchać.
Wszyscy  znamy  sytuacje,  kiedy  dziecko  zmusza  nas  do  gry  w  otwarte  karty.  Jednak  idę  o
zakład,  Ŝe  w  sytuacji,  gdy  wygrać  moŜe  albo  rodzic,  albo  Festus,  górą  będzie  rodzic.  JeŜeli
konieczne  jest  lanie,  to  trzeba  je  sprawić.  Obserwując  róŜne  rodziny  zauwaŜyłem,  Ŝe  jeŜeli
mały Festus postawi na swoim, to gra jest skończona i całe dyscyplinowanie idzie na marne.

Dobre i złe sposoby sprawiania lania
Istnieją  jednak  dobre  i  złe  sposoby  sprawiania  lania.  Napisano  o  tym  całe  tomy,  ale
przedstawię tutaj niektóre podstawowe zasady.

Istotne w czasie sprawiania dziecku lania jest panowanie nad własnymi emocjami. Mimo

e słowa zdają się temu przeczyć, lanie to coś, co musi być robione z miłością. To prawda, Ŝe

w trakcie dawania lania moŜecie nie czuć się bardzo kochającymi rodzicami, ale Ŝeby okazać
miłość, trzeba okazać opanowanie.

Istnieje przepaść między jednym lub paroma dobrymi klapsami a biciem dziecka w ataku

furii, czemu zazwyczaj towarzyszą krzyki i ubliŜanie.

Drugą podstawową zasadą, którą naleŜy stosować przy dawaniu lania, jest coś, co

nazywam «czasem pojednania». Niektórzy autorzy ksiąŜek o dyscyplinie i wychowaniu
wykazują, iŜ kiedy dziecko dostanie lanie, czuje, Ŝe dług został spłacony i Ŝe sytuacja została
wyjaśniona, a rachunki wyrównane. Nie czuję się zbyt pewnie poprzestając na tym. UwaŜam,
Ŝ

e jeŜeli dajesz dziecku lanie, to masz obowiązek dokładnie mu wyjaśnić, dlaczego je dostało.

Następnym obowiązkiem jest wysłuchanie dziecka. Moment zaraz po otrzymaniu lania moŜe
być dobry, Ŝeby dziecko opowiedziało o swoich emocjach: Co je doprowadziło do złości, co
sprawiło, Ŝe powiedziało to, co powiedziało, lub Ŝe zrobiło to, co zrobiło, i tak dalej. Rodzic,
podobnie jak dziecko, moŜe z takich sytuacji wynieść korzyść. I moŜe przekonać się, Ŝe
działał pochopnie i być moŜe sprawił lanie ze złego powodu. Jeśli tak było, rodzic winien jest
dziecku natychmiastowe przeprosiny.

Jednak kluczem do pojednania jest kontakt fizyczny. Przytul dziecko i opowiedz mu o

tym, co czujesz. Wyjaśnij, co cię zmartwiło. Wytłumacz, co cię rozzłościło i dlaczego lanie
było konieczne. I wytłumacz dziecku, czego oczekujesz od niego w przyszłości.

MoŜliwe, Ŝe dziecko będzie chciało przeprosić lub okazać skruchę. MoŜe powiedzieć coś

takiego: „Mamusiu, przepraszam". Jeśli tak się stanie, dodaj mu otuchy, okazując mu czułość
i miłość. MoŜesz powiedzieć, Ŝe tobie jest równieŜ przykro, ale Ŝe miałaś obowiązek dać mu
lanie, Ŝeby go nauczyć, jak ma postępować.

Zawsze staraj się dodać dziecku otuchy, szczególnie gdy jest w wieku od dwóch do

siedmiu lat. W trakcie «pojednania» powiedz mu, Ŝe je kochasz. Wytłumacz, Ŝe będą jeszcze
sytuacje, kiedy będzie postępował niewłaściwie, ale nawet wtedy nie przestaniesz go kochać i
troszczyć się o niego.

To tyle, jeŜeli chodzi o ogólne zasady dotyczące bicia. Ale wielu rodziców chciałoby

wiedzieć,  kiedy  i  dlaczego  powinni  sprawiać  lanie.  UwaŜam,  Ŝe  lanie  jest  szczególnie
pomocne w przypadku małych dzieci, kiedy w grę wchodzi ich bezpieczeństwo. Na przykład,
dwuipółlatek moŜe ciągle podchodzić za blisko krawędzi basenu lub innego niebezpiecznego
miejsca.  JeŜeli  umyślnie  nie  przestrzega  maminego  polecenia,  to  sprawienie  mu  lania  i
odsunięcie go w bezpieczne miejsce moŜe okazać się bardzo skuteczne.

JeŜeli powtórzy swe złe zachowanie, być moŜe konieczne będzie powtórne lanie i

odizolowanie go od basenu poprzez zatrzymanie go w domu.

Te same zasady obowiązują w przypadku dzieci, które bez przerwy wbiegają na ulicę i nie

słuchają  przestróg,  Ŝeby  były  ostroŜne.  Niektórzy  specjaliści  od  wychowania  radzą,  Ŝeby
nigdy  nie  bić  dziecka  ręką.  Radzą,  Ŝeby  uŜyć  linijki  lub  kijka.  Nie  zgadzam  się  z  takim
podejściem.  Wierzę,  Ŝe  miłość  i  dyscyplina  idą  ręka  w  rękę  (zamierzona  dwuznaczność).
Księga  Przysłów  (13,24)  mówi,  Ŝe  jeŜeli  kochasz  swoje  dziecko,  to  je  dyscyplinujesz.  Ta
sama  ręka,  która  przeprowadza  dziecko  przez  ruchliwą  ulicę,  musi  czasem  wyegzekwować
posłuszeństwo, Ŝeby pomóc dziecku pojąć pewne rzeczy.

Zadbaj o to, Ŝeby dzieci czuły się. kochane
Zarówno lanie, jak i kaŜda inna forma dyscyplinowania są bardziej skuteczne, jeŜeli dziecko
czuje się kochane. Podoba mi się rada umieszczona w ksiąŜce Larry'ego Tomczaka God, the
Rod, and the Child's Body (Bóg, rózga i ciało dziecka). Muszę przyznać, Ŝe początkowo tytuł
mnie odrzucił, ale traktowanie przez autora kwestii bicia jako „sztuki czułej troski" ma sens.
Tomczak udziela praktycznych porad, jak sprawić, Ŝeby dziecko czuło się kochane. Obejmują
one następujące kwestie:

1. Upewnij się, Ŝe postrzegasz dziecko tak, jak Bóg je postrzega — jako „dar", „nagrodę" i

„strzały w kołczanie" (Ps 127, 4) — a nie jako zaburzenie, przypadek czy «wakacje
podatkowe».

2. Szanuj dziecięce podejście do Ŝycia. Nie traktuj się niezbyt powaŜnie. Odkryj na nowo

zabawę. Razem ze swym dzieckiem chodź na bosaka po mokrej trawie. Wsiądź na karuzele.
Odegraj historyjkę, zamiast ją tylko przeczytać.

3. Podtrzymuj z dzieckiem kontakt wzrokowy. Dziecko posiada silną potrzebę skupiania na

sobie uwagi; kiedy jest w centrum zainteresowania, czuje się szanowane, waŜne i kochane.
„Tatuś (mamusia) naprawdę troszczy się o mnie... o to, co mówię... o to, co robię".

4. WyraŜaj swoją miłość poprzez gesty. Regularne przytulanie, całowanie, siadanie blisko

siebie, czochranie włosów, łaskotanie, opieranie się o siebie, obejmowanie... są absolutnie
konieczne do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa emocjonalnego i podbudowania jego
samooceny. Gesty te wyraŜają myśl: „Lubię cię i lubię z tobą być". To są cegiełki budujące
silną, zdrową więź emocjonalną.

5. Wyćwicz się w umiejętności słuchania. Słuchanie wymaga samodyscypliny, szczególnie w

odniesieniu do dzieci, które potrafią sto razy opowiedzieć tę samą historyjkę o Kubusiu
Puchatku. To wymaga oczu, uszu, umysłu i serca. To oznacza klękanie, by znaleźć się na ich
poziomie i nawiązać kontakt wzrokowy. WaŜne jest, abyśmy jako rodzice reagowali na
uczucia dziecka. OdŜywki takie jak: „Nie teraz, jestem zajęta" albo „Powiesz mi później" dają
dziecku do zrozumienia: „Nie jestem dla mamusi i tatusia tak waŜny, jak inne rzeczy”.

6. Spędzajcie razem czas. Nic nie zastąpi czasu regularnie spędzanego razem na robieniu

zwykłych rzeczy (takich jak jedzenie, praca, spacer, modlitwa, jazda samochodem, pływanie,
zakupy)  lub  na  «tworzeniu  wspomnień»  i  robieniu  rzeczy  niezwykłych  (wizyty  w  zoo,  w
sklepie  ze  zwierzętami,  w  parkach  rozrywki  lub  odwiedzenie  kogoś  znajomego  w  szpitalu;
gry planszowe, gra w piłkę, piknik, kemping, jazda na rowerze, wspinaczka, sklejanie modelu
samolotu,  szycie  ubranka  dla  lalki,  wizyty  w  muzeach,  zwiedzanie  pobliskiej  remizy
straŜackiej i wizyta w biurze tatusia).

Szczególnie podoba mi się to, co Larry Tomczak mówi o słuchaniu i spędzaniu wspólnie

czasu.  Spędzanie  czasu  z  dziećmi  tworzy  niesamowite  wspomnienia.  Dziecko  w  okresie
rozwoju  jest  bardzo  chłonne.  Postaraj  się  codziennie  dawać  dziecku  wspaniały  prezent:
siebie! I słuchaj. Wszyscy rodzice spoglądają wstecz i zdają sobie sprawę z tego, jak szybko
czas ucieka. Wykorzystaj go mądrze. Słuchaj swoich dzieci, kiedy są małe, a będziesz mógł
się spodziewać, Ŝe kiedy będą starsze, teŜ będą z tobą rozmawiać!

Szacunek obustronny
Bicie moŜe być sposobem na dyscyplinowanie dziecka, ale upewnij się, Ŝe robisz to z troską o
to,  aby  się  poprawiło,  a  nie  tak,  Ŝe  moŜe  poczuć  się  odrzucone.  Jak  mówi  Larry  Tomczak,
jeŜeli uznasz, Ŝe konieczne jest sprawienie dziecku lania, to nie rób tego tak, Ŝeby je poniŜyć
czy skrępować, albo w sposób okrutny czy gwałtowny.

Mimo Ŝe bicie jest pewną metodą dyscyplinowania, to uwaŜam, Ŝe aby pomóc dziecku

coś zrozumieć, raczej nie powinno się zaczynać od «pociągnięcia za dywan». Sądzę, Ŝe
najlepszym nauczycielem Ŝycia są rzeczywiste doświadczenia. Nie twierdzę, Ŝe lanie nie jest
rzeczywiste, ale moim zdaniem Ŝycie podpowiada wiele innych sposobów stosowania
dyscypliny praktycznej.

Takim sposobem jest na przykład wykorzystanie moŜliwości dokonywania wyboru:

Pozwól dzieciom wybierać. Wiele przepychanek między rodzicami a dziećmi wynika z walki
o władzę. W stosunkach rodzic-dziecko zdarza się, Ŝe występuje róŜnica zapatrywań. Mama
kaŜe Megan załoŜyć tę sukienkę, a Megan mówi, Ŝe jej nie załoŜy. Mama mówi, Ŝe mają
załoŜyć, a Megan znów się sprzeciwia. I wojna gotowa.

Jak moŜna uniknąć podobnej utarczki? Jak mama powinna nauczyć córkę, Ŝeby

szanowała  wolę  rodziców?  Oczywista  odpowiedź  jest  taka:  Niech  mama  sama  okaŜe  córce
trochę  szacunku.  A  jak  moŜe  to  zrobić  bez  naraŜenia  na  szwank  swego  autorytetu?  Jedna
moŜliwość  to  posegregowanie  ubrań  Megan:  ubrania  do  szkoły  i  do  zabawy  są  po  jednej
stronie,  a  ubrania  do  szkoły  niedzielnej,  do  kościoła  i  na  specjalne  okazje  —  po  drugiej.
Wtedy Megan moŜe wybierać i czuje, Ŝe ma pewną kontrolę nad własnym Ŝyciem.

MoŜna przy tym sortowaniu ubrań posunąć się jeszcze dalej i podzielić rzeczy szkolne na

kilka kategorii, a ubrania do zabawy umieścić teŜ w osobnej kategorii.

Dokonując posezonowego przeglądu dziecięcej garderoby moŜesz odłoŜyć rzeczy, które

są za małe bądź juŜ nie pasują z innych względów. MoŜesz zaangaŜować w to dziecko.

Poprzez takie proste działania pozwolisz dziecku podejmować coraz więcej

samodzielnych  decyzji.  MoŜliwość  dokonywania  samodzielnych  wyborów  wzmocni  jego
samoocenę i pewność siebie. Dziecko czuje się szanowane i w zamian za to bardziej szanuje
rodziców. JeŜeli rodzice dadzą dziecku trochę swobody w wyborze ubrania, to dziecko często
samo  przyjdzie  pokazać,  jak  się  ubrało,  i  poprosi  rodziców  o  aprobatę.  Jest  to  tylko  prosty
przykład  podstawowej  zasady:  JeŜeli  dobrze  wywiązujemy  się  z  roli  rodziców  i  mądrze
korzystamy z naszego autorytetu, to nasze dzieci będą szanować nas i nasze zdanie.

Nie Ŝądaj szacunku — zaskarb go sobie
Jest pewne, Ŝe szacunku dziecka nie zdobywa się w oparciu o jedno proste działanie, jakim
moŜe być na przykład pozwolenie dziecku na decydowanie o tym, w co się ubierze. Podobnie
jak większość rzeczy w Ŝyciu, zyskanie sobie szacunku nie jest łatwe. Rodzice muszą być
ś

wiadomi i tego, Ŝe nie mogą Ŝądać szacunku od swoich dzieci. Och, przypuszczam, Ŝe

uwaŜacie, iŜ moŜecie go Ŝądać i wskazujecie na szósty rozdział Listu do Efezjan, który jasno
mówi, Ŝe dzieci mają szanować swoich rodziców. Ale niekoniecznie wywrze to wraŜenie na
małym Snookie czy Cletusie. śeby zdobyć szacunek drugiej osoby (a trzeba pamiętać, Ŝe
nasze dziecko jest osobą), trzeba na niego zapracować. Nie da się przyrządzić szacunku w
kuchence mikrofalowej — potrzeba na to czasu.

Pamiętam, jak pewnego razu odwiedziłem piętnastoletnią dziewczynkę, która usiłowała

popełnić samobójstwo. Jej rodzina skontaktowała się ze mną niezwłocznie i poprosiła o
złoŜenie jej wizyty. Odwołałem inne zajęcia i poszedłem prosto do szpitala. Kiedy zbliŜałem
się do jej pokoju, w mojej głowie tłoczyły się pytania: Dlaczego dziewczyna chciała odebrać
sobie Ŝycie? Jakim przeszkodom i problemom musiała stawić czoło?

Kiedy znalazłem się w jej pokoju, zastałem śliczną dziewczynę, która była zupełnie

rozbita, pogrąŜona we łzach i głębokiej depresji. Zapytałem, czy wie, kim jestem.
Potwierdziła. Usiadłem obok niej przy łóŜku i po prostu zapytałem:

- Czy chcesz o tym porozmawiać?
Nie odpowiedziała. W zamian za to wpatrywała się w sufit, a wyraz jej twarzy mówił

jasno: „Nie, nie chcę o tym rozmawiać".

Wyczułem, Ŝe sprawdza, czy naprawdę mi na niej zaleŜy, czy teŜ zostałem przysłany

przez rodziców w charakterze szpiega.

- JeŜeli nie chcesz, to nie musimy o tym rozmawiać — powiedziałem. — Tak naprawdę

to nie musisz się ze mną spotykać ani mnie tutaj znosić, ale martwię się o ciebie i o twoją
rodzinę i jeŜeli jest coś, co mógłbym zrobić, to chcę to zrobić.

Mówiłem dalej i opowiedziałem jej trochę o swoim Ŝyciu. Podzieliłem się z nią paroma

prywatnymi  przemyśleniami  o  nastolatkach,  z  którymi  pracowałem,  i  o  problemach,  jakie
widziałem w rodzinach. Kiedy mówiłem, przestała płakać i zaczęła na mnie patrzyć. O mało
nie  roześmiałem  się  na  głos,  bo  wiedziałem,  Ŝe  nawiązanie  kontaktu  wzrokowego  z  tą
nieszczęśliwą  dziewczyną  było  przełomem.  Kiedy  tak  rozmawialiśmy  i  dawałem  jej  do
zrozumienia, Ŝe  jej  nie  potępiam,  zaczęła  się  otwierać.  I  kiedy  zaczęła  dzielić  się  tym,  co  w

niej było, wyszło rzecz jasna na jaw sporo wrogości i złości. W czasie naszej rozmowy
wrogość i złość częściowo uleciały i na koniec zapytałem ją, czy mogę przyjść nazajutrz,
Ŝ

eby ją zobaczyć.

- W porządku — odrzekła i pomachaliśmy sobie na do widzenia.
Wróciłem nazajutrz i wyglądała trochę lepiej. Wydawała się być w trochę lepszym

humorze, ale ciągle w depresji. Kończąc naszą drugą rozmowę wyraźnie podkreśliłem, Ŝe nie
musi ze mną więcej rozmawiać ani mnie oglądać. Sama miała o tym zdecydować. Chciałem
ją odwiedzać, ale pod warunkiem, Ŝe będę mógł jej pomóc.

Wtedy zadała mi pytanie:
- Jak pan uwaŜa, co powinnam zrobić z moim problemem?
W tym momencie wiedziałem, Ŝe przebiłem się przez
wszystkie zapory. Teraz pytała mnie o zdanie. Zadając to pytanie mówiła: „Cenię twoją

opinię. Powiedz mi, co ty o tym sądzisz".

W końcu zaskarbiłem sobie szacunek dziewczyny. Zrobiłem, co naleŜało, i teraz chciała

wiedzieć, co moim zdaniem powinna zrobić. To właśnie jest szacunek.

Łatwo byłoby tak po prostu wejść do niej i być bardzo «profesjonalnym». Łatwo byłoby

jeszcze bardziej pogłębić jej poczucie winy, które i tak juŜ odczuwała. W zamian za to
musiałem być łagodny, delikatny i rozumiejący. Musiałem jej pokazać, Ŝe mi na niej zaleŜy, i
tak naprawdę było!

Koniec tej historii jest pomyślny. Młoda dama przemyślała sobie wszystko,

przezwycięŜyła pewne przeszkody, które stały na jej drodze, i w stosunkowo krótkim czasie
poczyniła spore postępy.

W pewnym sensie oczywiście łatwiej jest terapeucie zdobyć szacunek zdesperowanej

nastolatki  w  szpitalu  niŜ  rodzicowi  zdobywać  szacunek  małego  Festusa  (czy  małej  Zeldy)
przez  24  godziny  na  dobę  i  365  dni  w  roku.  Ale  moŜna  i  trzeba  to  osiągnąć.  A  jednym  ze
znaków  sygnalizujących,  Ŝe  zdobyłeś  szacunek  dziecka,  są  słowa:  „Hej,  mamo  (tato),  co  o
tym myślisz?".

Rzecz jasna, nie zawsze będziesz się z dzieckiem zgadzać. Ale dopóki macie dla siebie

miłość i szacunek, wasza więź będzie się umacniać. Często mówię rodzicom małych dzieci,
Ŝ

e to dobra pora na budowanie wzajemnego szacunku. Będzie to jak oszczędności w banku,

które  przydadzą  się,  gdy  twoje  dziecko  stanie  się  nastolatkiem  i  tarcia  między  wami  zaczną
się nasilać.

Od dawania wyboru do   pociągania za dywan
MoŜecie  zapytać:  „Co  ma  wspólnego  budowanie  szacunku  i  dawanie  wolnej  ręki  z
«pociąganiem za dywan»?". Bardzo wiele, jak pokazuje poniŜszy przykład.

Wybory muszą być dokonywane we właściwym kontekście. PrzecieŜ nie dyskutujesz z

dwunastolatkiem o tym, czy moŜe prowadzić wasz samochód. Nie mówisz sześciolatkowi, Ŝe
moŜe wybierać, czy chce się pobawić samochodzikiem--cięŜarówką czy bronią tatusia. Ale
dzieci mogą same podejmować wiele spośród drobnych decyzji, jeśli tylko pozwolimy im na
to. MoŜemy dziecku dać wybór, co chciałoby zjeść: „Matthew, masz ochotę na kanapkę z
tuńczykiem czy na kanapkę z masłem orzechowym i galaretkę?"

Dajemy Matthew wybór, ale uczymy go, Ŝe kiedy juŜ podjął decyzję, nie ma prawa jej

zmienić. Jeśli chcemy zastosować dyscyplinę praktyczną, musimy pokazać Matthew, Ŝe jeŜeli
zmieni zdanie, to spowoduje to pewne konsekwencje. Tak jest w Ŝyciu. Innymi słowy,
musimy wymagać, Ŝeby był odpowiedzialny za swój wybór.

A co się dzieje w wielu domach? Typowa scenka jest taka: Kiedy Matthew wybierze

kanapkę z masłem orzechowym i galaretkę, a mama to wszystko przygotuje, on zmienia
zdanie i chce kanapkę z tuńczykiem. Więc mama zabiera kanapkę z masłem orzechowym i
galaretkę (i próbuje zachować je na następny dzień) i posłusznie robi kanapkę z tuńczykiem.

Czego mama uczy Matthew pozwalając mu zmienić zdanie? O ironio, uczy go

nieodpowiedzialności, poniewaŜ sama postępuje nieodpowiedzialnie. Oto wspaniała okazja,
Ŝ

eby rzeczywistość wpłynęła na Ŝycie Matthew i nauczyła go zasady, z której będzie mógł

korzystać  przez  całe  Ŝycie.  Chodzi  mi  o  rzecz  następującą:  Daj  Matthew  wybór  między
zjedzeniem  tego,  co  wybrał  najpierw  (kanapka  z  masłem  orzechowym  i  galaretka),  a
niejedzeniem  w  ogóle.  JeŜeli  Matthew  postanowi  nie  jeść  kanapki  z  masłem  orzechowym  i
galaretki, nie wmuszaj  w niego. Odstaw to i spróbuj zachować na później. Ale dla Matthew
lunch juŜ się skończył. MoŜe się teraz pobawić albo robić to, na co ma ochotę, ale nic innego
do jedzenia nie dostanie.

Matthew moŜe wzruszyć ramionami i iść się bawić, ale wkrótce rzeczywistość da mu

nauczkę. Da o sobie znać w postaci głodu.

Przed kolacją — być moŜe nawet sporo przed kolacją — Matthew zjawi się z powrotem w

kuchni  biadoląc,  jaki  jest  głodny.  To  istotny  moment  z  przynajmniej  dwóch  powodów:  1°
Mama moŜe poczuć ukłucie winy i współczucia dla syna, ale musi się modlić o wytrwałość i
nie moŜe się poddać. 2° Musi wyjaśnić synowi, dlaczego nie moŜe on nic dostać do jedzenia
do czasu kolacji. Musi powiedzieć mu jasno i prosto, Ŝe podejmowanie decyzji jest waŜne —
nawet  w  tak  prostych  sprawach,  jak  wybór  kanapki.  MoŜe  powiedzieć  coś  w  rodzaju:  „Tak,
wiem,  Ŝe  jesteś  głodny.  Skoro  nie  jadłeś  lunchu,  musisz  być  głodny  jak  wilk!  No  to  masz
szczęście.  Zjemy  kolację  za  jakieś  dwie  i  pół  godziny,  jak  tylko  tatuś  wróci  z  pracy.  Idź  się
teraz pobawić i do zobaczenia o wpół do siódmej".

I tak oto, trzymając się za brzuch, Matthew wraca do zabawy głodny. MoŜe uronić łzę lub

dwie  albo  przynajmniej  powiedzieć,  jaka  mama  jest  okropna.  Ale  teraz  nadszedł  czas,  Ŝeby
dokończyć  «pociąganie  za  dywan»,  które  zaczęło  się  w  porze  lunchu,  kiedy  mama  zabrała
kanapkę  z  masłem  orzechowym  i  galaretkę,  ale  odmówiła  zrobienia  kanapki  z  tuńczykiem.
Teraz, kiedy Matthew musi przez kilka godzin stawiać  czoło prawdziwemu głodowi, dywan
faktycznie został pociągnięty.

I czego nauczy się Matthew? Nauczy się, Ŝe decyzja, by nie zjeść tego, co przygotowała

mama, jest decyzją głupią. Kiepską decyzją jest zmiana zdania, kiedy jest juŜ za późno. Dobrą
decyzją jest trzymanie się swojego zdania, nawet jeśli wydaje się nam, Ŝe w danej chwili
wolałoby się coś innego.

Chwytanie sępa za dziób
Czy  to  wszystko  brzmi  podle  i  okrutnie?  Niektóre  matki,  które  szukają  u  mnie  porady,
oskarŜają  mnie  o  to,  Ŝe  mam  zimne,  «męskie»  podejście  do  sprawy.  Mówią:  „Dobrze  panu,
ojcu, mówić, niech dziecko chodzi głodne. Pan siedzi w pracy i nie musi  pan patrzyć mu w
oczy". Mówię tym matkom, Ŝe je rozumiem. W naszym domu Sande i ja staramy się dzielić
obowiązek  «pociągania  za  dywan»,  kiedy  to  tylko  moŜliwe.  A  na  stwierdzenie,  Ŝe  jestem
«zimny»,  uśmiecham  się  i  mówię,  Ŝe  nic  nie  jest  dalsze  od  prawdy  i  zachęcam  protestującą
matkę,  Ŝeby  zapytała  moje  dzieci,  czy  jestem  zimny  i  okrutny.  Sande  i  ja  «pociągaliśmy  za
dywan» i pozwalaliśmy naszym sępom się wywracać przez całe ich Ŝycie — i wygląda na to,
Ŝ

e wcale im to nie zaszkodziło. Powód? Kochamy je z całych sił i one o tym wiedzą!

Nie uwaŜamy «pociągania za dywan» za formę kary lub odwetu. Nie «pociągamy za

dywan»  po  to,  Ŝeby  dominować  nad  dziećmi  lub  podkreślić,  Ŝe  jesteśmy  od  nich  waŜniejsi.
«Pociągamy za dywan» z miłością (i czasami wymaga to ogromnego poświęcenia, poniewaŜ
jest  to  bolesne).  Byłoby  łatwiej  tylko  je  przytulać,  głaskać  i  rozpieszczać,  ale  to  nie
nauczyłoby  ich  odpowiedzialności  i  obowiązkowości,  jaka  będzie  im  potrzebna,  by  sprostać
wymaganiom stawianym przez Ŝycie. Nadejdzie dzień, kiedy twoje dzieci będą za duŜe, aby
otaczać  je  tak  wielką  czułością  i  pieszczotami.  I  wtedy,  gdy  będą  się  stawać
odpowiedzialnymi i obowiązkowymi dorosłymi,  twoja miłość nadal będzie wyraźnie obecna
w ich Ŝyciu.

Lubię teŜ myśleć o «pociąganiu za dywan» jako dobrym sposobie naśladowania mistrza w

stosowaniu dyscypliny praktycznej — naszego Pana. Racja, nauczał On, Ŝeby nadstawiać
drugi policzek, ale wielokrotnie teŜ chwytał byka za rogi i doprowadzał rzeczy do końca. Był
uprzejmy i współczujący, ale równocześnie był stanowczy i bezpośredni, kiedy «pociągał za
dywan» w przypadku Piotra, Jakuba i Jana, bogatego młodzieńca i wielu innych.

I tym właśnie jest dyscyplina praktyczna: przejściem do czynów, chwytaniem byka za

rogi (bardziej dokładnie: chwytanie naszych małych sępów za dzioby) i «pociąganie za
dywan» z uprzejmością i współczuciem. Nie ma lepszego sposobu na okazanie prawdziwej
miłości.

Przypominam sobie pewną rodzinę, którą wodził za nos pięcioletni Todd. «Pociąganie za

dywan» było dla nich pomysłem zupełnie nie do przyjęcia, szczególnie dla jego mamy.

Todd był oczkiem w głowie całej rodziny i — jak wiele dzieci urodzonych jako ostatnie

— był rozkapryszony. Lubił tylko niektóre rzeczy, szczególnie jeśli chodziło o jedzenie. Lubił
ziemniaki puree, ale nie gotowane lub pieczone. Lubił naleśniki uzłoŜone na talerzu obok
siebie, a nie jeden na drugim. Todd był faktycznie wybredny i trochę przypominał
perfekcjonistę.

Rzecz jasna podczas posiłków miały miejsce rozmaite przepychanki. Starszy brat i siostra

Todda zazwyczaj zjadali to, co im podano, ale nie Todd. Czas rodzinnego posiłku potrafił on
zamienić w miniwojnę.

Ojciec Todda nie podzielał jego kapryśnego podejścia do naleśników czy ziemniaków.

Wychowywano go tak, Ŝe nie wolno mu było się odzywać, kiedy do niego nie mówiono, i
miał robić to, co mu kazano, i kwita. Posiadanie dziecka, które buntowałoby się przy czymś
tak prostym jak zjedzenie albo niezjedzenie posiłku, było ponad jego siły. Pięść lądowała na
stole i górę brał terror. Ale to rzadko powodowało, Ŝe Todd zjadał, co miał do zjedzenia.

Próbowałem pomóc tym rodzicom radząc im, Ŝeby dawali dzieciom wybór.

Wytłumaczyłem, Ŝe stół rodzinny to doskonałe miejsce, by dzieci same zdecydowały, czy
chcą jeść czy nie. Pomogłem im opracować prostą strategię i wcielili ją w Ŝycie.

Tego wieczora na kolację serwowano smaŜonego kurczaka. Todd rzucił nań okiem,

pociągnął nosem i powiedział: „Tego nie lubię! Nie lubię kurczaka!".

Mama była zaskoczona, bo Todd zjadł w ubiegłym tygodniu dwie porcje kurczaka, ale nie

powtórzyła swojego rutynowego tłumaczenia: „AleŜ kochanie, oczywiście, Ŝe lubisz. Dopiero
co w zeszłym tygodniu zjadłeś dwie porcje, a poza tym, jeśli zjesz kurczaczka, to dostaniesz
na deser swoje ulubione truskawkowe ciasteczko".

Wyjaśniłem mamie, Ŝe takie tłumaczenie jest bezuŜyteczne, a nawet szkodliwe. Nie

pomaga ani trochę. Mama spokojnie zabrała więc talerz Todda, podeszła do zlewu i jednym
ruchem dłoni pozbyła się kolacji Todda.

Nie jestem pewien, co się działo w głowie Todda, ale moŜe pomyślał: „Mama wreszcie

pękła. Mówiła, Ŝe doprowadzam ją do szału, i tak się w końcu stało. Zawsze mi powtarza,
jakie jedzenie jest drogie, a dopiero co wyrzuciła moją kolację do śmieci".

Czy działanie mamy było zbyt radykalne? Czy powinna była to z Toddem

przedyskutować  i  próbować  go  przekonać?  Próbowała  juŜ  wielokrotnie.  Wierzę,  Ŝe  jej  czyn
był  słuszny.  I  zawsze  sprawdza  się  w  odniesieniu  do  dzieci,  które  nie  jedzą  tego,  co  się  im
podaje.  Mają  prawo  wyboru:  jeść  czy  nie  jeść.  I  dzięki  temu  uczą  się  odpowiedzialności.
JeŜeli wolą grymasić i wybrzydzać, wiedzą, Ŝe do końca dnia nie będzie  Ŝadnych przekąsek
ani  przysmaków.  Mogą  wstać  od  stołu.  Mogą  się  pobawić,  odrobić  zadanie;  mogą  zrobić
wszystko,  co  zwykle  robią  —  kary  nie  będzie.  Ale  jest  dyscyplina.  A  dyscyplina  mówi:
„Mama i tata nie będą cię przekupywać. Nie mamy zamiaru się sprzeczać, krzyczeć czy walić
pięścią  w  stół.  Po  prostu  juŜ  więcej  się  w  ten  sposób  nie  bawimy.  Jeśli  nie  chcesz  jeść,  to
kolacja skończona. Nie ma ciasteczek, słodyczy ani niczego podobnego. Jest tylko dobranoc i
do zobaczenia przy śniadaniu".

Matka Todda powiedziała mi później, Ŝe następnego dnia zjadł on jedno z najobfitszych

niadań w swoim Ŝyciu. Po tym pierwszym jej heroicznym geście (uŜywam słowa

«heroiczny», poniewaŜ wiem, ile ją to kosztowało), zaczęła pozwalać Toddowi na
dokonywanie wyboru, ale nie wchodziło w grę grymaszenie. A Ŝycie w rodzinie w
niesamowity sposób zmieniło się na plus.

JeŜeli rodzice są na tyle odwaŜni, by «pociągnąć za dywan», to dają dzieciom szansę

dokonania  wyboru  —  właściwego  lub  niewłaściwego.  Moim  zdaniem  dom  powinien  być
miejscem, gdzie moŜna dokonywać dobrych lub złych wyborów. Jednocześnie dom powinien
być ostatnim miejscem, gdzie karze się dzieci za dokonywanie błędnych wyborów. W nazbyt
wielu  domach  obserwuję,  Ŝe  rodzice  robią  wiele  zamieszania  z  powodu  drobiazgów.  JeŜeli
rozleje  się  mleko  albo  spaghetti  spadnie  na  stół,  to  nie  potrzeba  uŜywać  ostrych  słów,
podnosić głosu, dawać klapsa czy solidnego lania. Potrzeba za to ścierki i miłego słowa, które
uświadomi dziecku, Ŝe wypadki się zdarzają.

Oczywiście dzieci nie zawsze uwaŜają, Ŝe «pociągnięcie za dywan» i wyznawanie zasady

«działać  zamiast  mówić»  jest  sprawiedliwe.  Tak  jak  wspomniałem  w  poprzednim  rozdziale,
są  one  mistrzami  we  wzbudzaniu  w  rodzicach  poczucia  winy.  Spierają  się  z  biegłością
wytrawnych  prawników  o  to,  co  jest  sprawiedliwe,  a  co  nie;  czy  zostali  ostrzeŜeni  czy  nie.
Ale  rodzice  muszą  być  stanowczy.  Powinni  ustalić  zasady  postępowania  i  uświadomić
dziecku, Ŝe jeŜeli je przekroczy, «pociągną za dywan».

Na przykład, rodzice często skarŜą się, Ŝe ich dzieci psują zabawki. Mówię im, Ŝe jeśli

widzą, jak mały Brandon ze wszystkich sił stara się zniszczyć swoją grę wideo, to trzeba mu
ją  po  prostu  spokojnie  odebrać.  Owszem,  mały  Brandon  moŜe  się  rozpłakać,  lecz  ty
osiągniesz  kilka  rzeczy.  Ocalisz  zabawkę  i  pokaŜesz  Brandonowi,  Ŝe  zabawki  kosztują  i  nie
naleŜy  ich  psuć.  Co  waŜniejsze  jednak,  utrzymujesz  w  domu  porządek  i  uczysz  Brandona
szacunku do własnych i twoich rzeczy.

Odebranie zabawki małemu dziecku, które stara sieją zniszczyć, nie jest karą. Nie

oznacza: „Nie kocham cię", „Nie zaleŜy mi na tobie". Oznacza: „Jako twój rodzic nie mogę
pozwolić na psucie zabawki. Zabawki duŜo kosztują i nie wolno ich niszczyć tylko dlatego,
Ŝ

e takie masz widzimisię".

Co jednak zrobić w sytuacji, gdy dziecko faktycznie zepsuje zabawkę (lub coś innego)?

JeŜeli dziecko jest na tyle duŜe, Ŝe dostaje kieszonkowe, doskonałym rozwiązaniem jest
spowodowanie, Ŝeby zapłacił za nową zabawkę z własnych pieniędzy. Oto kolejny przykład,
w jaki sposób kieszonkowe moŜe posłuŜyć do nauczenia obowiązkowości i
odpowiedzialności. Jeśli jest mowa o «pociąganiu za dywan», to oczywiście nie chodzi o to,
Ŝ

eby dziecku stała się jakaś krzywda. Ale kiedy uzmysłowisz dziecku, Ŝe złe decyzje i złe

zachowanie uderzają je po kieszeni, to dajesz mu przedsmak rzeczywistości.

Wszystko jest łatwiejsze od dyscypliny praktycznej
Cały  ten  rozdział  poświęciłem  właściwie  zilustrowaniu  jednej  kwestii:  Ŝe  dyscyplina
praktyczna jest najtrudniejsza. O wiele łatwiej jest być pobłaŜliwym i machnąć ręką. Łatwiej
jest  nawet  ukarać,  poniewaŜ  pozwalasz  sobie  wtedy  na  luksus  wyładowania  swych  emocji.
Zazwyczaj nie musisz potem wracać do sprawy i upewniać się, czy dziecko wyniosło z tego
jakąś  naukę.  Lubimy  myśleć,  Ŝe  sprawiając  małemu  Brandonowi  lanie,  wymyślając  mu  i
odsyłając  go  do  pokoju,  «dajemy  mu  nauczkę».  Niestety,  zazwyczaj  uczymy  Brandona
jedynie  tego,  Ŝeby  następnym  razem  nie  dał  się  złapać;  jeśli  bowiem  zostanie  przyłapany  i
ukarany, to potem  przyczai się i poczeka, aŜ w taki czy inny sposób będzie się mógł na nas
odegrać.

Dyscyplinowanie dzieci wymaga od rodziców prawdziwego poświęcenia, wytrwałości i

odwagi. Nigdy nie jest to łatwe, ale zawsze warto próbować. I to się opłaca. Przychodzi mi na
myśl list otrzymany od pewnej kobiety z Chicago. W jej rodzinie pojawił się typowy problem:

Dzieci  domagały  się  nadmiernej  uwagi  z  jej  strony.  Prawie  w  kaŜdej  rodzinie  znajdzie  się
przynajmniej jedno dziecko, które bardzo skutecznie potrafi zmonopolizować na sobie uwagę
rodziców  i  rówieśników.  Czasami  robi  to  w  sposób  pozytywny  poprzez  dobre  zachowanie,
przynoszenie  dobrych  stopni  i tak  dalej,  ale  często  robi  to  w  sposób  negatywny,  a  jednym  z
ulubionych jego zajęć jest gnębienie mamy i taty.

I właśnie z tyranią ze strony obydwojga jej dzieci musiała się zmagać ta pani. W liście

wspomniała, Ŝe była na moim seminarium w Chicago i szczególnie zainteresowała ją moja
teoria «pociągania za dywan».

W liście pisała:

Kiedy  rozmawiałam  z  przyjaciółką  przez  telefon,  dzieci  zachowywały  się
okropnie. Przynajmniej dwa razy prosiłam, Ŝeby się uspokoiły. Za trzecim razem
przypomniałam sobie, co pan mówił, i postanowiłam działać, a nie tracić czasu na
bezproduktywne gadanie. OdłoŜyłam słuchawkę i wyprowadziłam dzieci z domu.
Następnie wróciłam do rozmowy i rozmawiałam przynajmniej przez dwadzieścia
minut.
Kiedy  się  odwróciłam  i  spojrzałam  przez  okno  kuchenne,  zobaczyłam  małą
rączkę  z  karteczką.  Było  tam  napisane:  „Mamusiu,  kochamy  cię  —  odbiór".
Potem  odwrócili  kartkę,  a  na  drugiej  stronie  było:  „Przepraszamy.  Czy  moŜemy
juŜ wejść?".

Pamiętam, Ŝe z przyjemnością czytałem jej słowa i napisaną przez dzieci karteczkę,

dołączoną do listu. Wysłałem do tej pani podziękowanie, Ŝe zachciała podzielić się ze mną
swoim doświadczeniem. Napisałem jej, Ŝe postąpiła bardzo odwaŜnie i zwróciłem szczególną
uwagę na linijkę, w której pisała, Ŝe teraz, ilekroć rozmawia przez telefon, zachowanie dzieci
jest zupełnie inne. Skąd ta zmiana? PoniewaŜ zaczęła działać. Chwyciła małe sępy za dzioby.
Powiedziała im, Ŝe mogą się dalej okropnie zachowywać, jeśli chcą, ale będą musiały robić to
poza domem — szczególnie wtedy, kiedy mama rozmawia przez telefon.

Morał z tej historii nie moŜe być bardziej jasny. Nasze dzieci faktycznie zauwaŜają, kiedy

działamy  stanowczo,  i  dyscyplina  praktyczna  zaczyna  odnosić  skutek.  Oczywiście  łatwo
byłoby  tej  młodej  matce  poddać  się  błaganiom  dzieci,  kiedy  próbowała  odsunąć  je  na  bok.
Pewnie  zawodziły:  „Mamusiu!  Będziemy  grzeczni.  Prosimy,  nie  wyprowadzaj  nas.  JuŜ
będziemy grzeczni".

Gdyby wtedy matka ugięła się, przegrałaby całą bitwę. Ale zawzięła się i wytrzymała. Wy

moŜecie postąpić tak samo. Nigdy nie obawiajcie się «pociągnąć za dywan» i pozwólcie, Ŝeby
małe sępy się poprzewracały. Gwarantuję wam, Ŝe wylądują właściwie — i wy teŜ!

Zastawów się:

•

Co sądzisz o biciu? Jaka jest twoja reakcja na zalecenia zawarte w tej ksiąŜce?

•

W jaki sposób moŜesz zaskarbić sobie szacunek dzieci?

Wypróbuj:

•

Policz swoje konflikty. Jakie bitwy staczasz z dziećmi najczęściej? Czy są kwestie, do
których wracacie? Wypisz je.

•

"Pociągnij za dywan». W jaki sposób mógłbyś «pociągnąć za dywan» w codziennych
konfliktach, które wymieniłeś? Jakie środki mógłbyś zastosować? Zrób konkretne plany.

Rozdział 6
Niebezpieczeństwo — Super Rodzic w akcji

•

Co mogę zrobić, Ŝeby moje dziecko bardziej siebie lubiło? Wygląda na nieszczęśliwe.

•

Jak mam sprawić, Ŝeby moje dziecko zrealizowało swoje moŜliwości? Wiem, Ŝe moŜe
osiągnąć więcej.

•

Jak mam sprawić, Ŝeby moje dziecko było odpowiedzialne?

•

Martwię się. Widzę, Ŝe moje dziecko schodzi na złą drogę — jest dopiero w czwartej
klasie, a juŜ zadaje się z niewłaściwymi osobami.

•

Co zrobić z Joshem? JuŜ się buntuje, a tak bardzo staraliśmy się wychować go dobrze i po
BoŜemu.

Co tydzień słyszę od rodziców tego rodzaju uwagi. WyraŜają one rodzicielską troskę o dzieci
i  ja  równieŜ  ją  podzielam.  Jako  rodzic  teŜ  martwię  się  o  swoje  dzieci.  TeŜ  jestem
bombardowany  poradami,  jak  być  dobrym  rodzicem.  Wydano  całe  tony  ksiąŜek,  artykułów,
broszur,  kaset,  filmów  i  kaset  wideo,  które  mówią  nam,  dlaczego  i  jak  powinniśmy  się  stać
Super  Rodzicami.  I  zapewne  w  niektórych  miejscach  tej  ksiąŜki  wyraŜam  się  dokładnie  tak
jak reszta ekspertów:

-

Absolutnie nie róbcie tego... Koniecznie zróbcie to.

Bądź szybszy od pocisku, kiedy uŜywasz czynów, a nie słów.

Bądź silniejszy niŜ lokomotywa, kiedy wprowadzasz zasady dyscypliny praktycznej.

Problemy pokonuj jednym susem, będąc rodzicem kochającym, troskliwym i
ś

wiadomym uczuć swoich dzieci.

Rozumiem, Ŝe rodzice mogą czuć się sfrustrowani poradami «ekspertów». Sam miałem

podobne  odczucia  —  a  podobno  zaliczam  się  do  specjalistów!  Rodzicielstwo  jest  trudnym
zadaniem.  Moja  pierwsza  ksiąŜka  traktująca  o  rodzicielstwie  nosiła  tytuł  Parenting  without
Hassles — Well, Almost (Rodzicielstwo prawie bez problemów). Mimo Ŝe byłem pewien, Ŝe
rodzicielstwo  jest  o  wiele  łatwiejszym  zadaniem,  niŜ  wielu  ludzi  sądzi,  to  wiedziałem,  Ŝe
wszystkie nieporozumienia nie znikną.

Teraz, wiele lat później, jestem jeszcze większym realistą. Tematem tej ksiąŜki jest

dyscyplina praktyczna. I być moŜe zdąŜyliście juŜ zauwaŜyć, Ŝe sugestia zawarta w tytule
mojej ksiąŜki jest błędna — wcale nie kreujesz umysłu twojego dziecka

. Wykorzystując

załoŜenia dyscypliny praktycznej, towarzyszysz mu w podejmowaniu właściwych decyzji
związanych z realiami Ŝycia. I wiesz, Ŝe dziecko musi mieć swobodę błądzenia. Niemniej
jednak moŜesz być pewien, Ŝe podejmie więcej słusznych niŜ błędnych decyzji, kiedy nauczy
się odpowiedzialności i obowiązkowości poprzez dyscyplinowanie samego siebie.

Czym róŜni się to, co mówię, od opinii pozostałych «ekspertów»? W pewnym sensie

wcale się od nich nie róŜnię. Wielu psychologów i specjalistów od wychowywania dzieci
wierzy w dyscyplinę, obowiązkowość, odpowiedzialność i konieczność pomagania dzieciom
w podejmowaniu mądrych decyzji. Ale jestem przekonany, Ŝe dyscyplina praktyczna posiada
cechy wyróŜniające ją od innych metod wychowania i Ŝe powinno się ją stosować we
wszystkich domach, w których są dzieci.

Rodzice nigdy nie stosują kar — zamiast tego uciekają się do dyscyplinowania,
treningu i uczenia.

Tytuł oryginału brzmi: Making children mind without losing yours (przyp. wyd.).

JeŜeli pojawi się «kara», ból czy konsekwencja czegoś, to nie rodzic jest ich sprawcą,
lecz rzeczywistość. Twoje dziecko uczy się, jak funkcjonuje prawdziwy świat.

Dyscyplina praktyczna to najlepszy znany mi system unikania niekonsekwentnego
błądzenia między despotyzmem a pobłaŜliwością. Większość rodziców instynktownie
czuje, Ŝe powinni być autorytatywni — dowodzić, ale rozumnie i sprawiedliwie.
Trwanie przy złotym środku — autorytatywności najlepiej osiągać poprzez dyscyplinę
praktyczną.

Dyscyplina  praktyczna  jest  najlepszym  systemem  uczenia  odpowiedzialności  i
obowiązkowości  na  dłuŜszą  metę.  Dziecko  uczy  się  przez  podejmowanie
samodzielnych  decyzji,  przez  popełnianie  błędów  i  przeŜywanie  swych  poraŜek  oraz
przez odnoszenie sukcesów. Nie jest marionetką ani naśladowcą swoich rodziców —
jest ich uczniem.

Dyscyplina praktyczna jest przede wszystkim najlepszą drogą do uniknięcia syndromu
Super  Rodzica.  Gdy  chodzi  o  rodzicielstwo,  większość  z  nas  nie  tylko  chce  się
oderwać  od  ziemi,  ale  równieŜ  chce,  Ŝeby  nasze  wysiłki  osiągały  jak  najwyŜsze  loty
—  niczym  ptak,  samolot  czy  nawet  rakieta  kosmiczna.  Chcemy,  Ŝeby  nasze
rodzicielstwo  się  sprawdziło.  Chcemy  być  skuteczni.  Dlatego  często  ostrzegam
rodziców:  „Bądź  ptakiem,  bądź  samolotem,  ale  nie  bądź  Super  Rodzicem!".  JeŜeli
stosujesz  zasady  dyscypliny  praktycznej,  to  nie  popełnisz  czterech  kluczowych
błędów Super Rodzica.

Pułapki syndromu Super Rodzica
«Wielką Czwórkę»

błędnych koncepcji wychowawczych spotyka się dość powszechnie, ale

przekonałem się, Ŝe szczególnie podatne są na nią rodziny religijne. Super Mama czy Super
Tata daje się złapać w pułapki syndromu Super Rodzica, gdy sądzi, Ŝe:

Dzieci są moją własnością.

Jestem sędzią i wyrocznią.

Moje dzieci nie mogą przegrywać.

Jestem szefem — ma być tak, jak ja chcę.

Wszystkie cztery koncepcje są błędne i trącą despotyzmem — takim stylem rodzicielstwa,

w którym wiele jest kontroli, a mało miłości i wsparcia. Despotyczny rodzic jest «u władzy» i
rządzi w sposób kategoryczny i stanowczy. Rodzic łatwo popada w taki styl, gdy towarzyszy
mu przekonanie, Ŝe tresując dziecko spełnia wolę Boga, i gdy wierzy, Ŝe sam Bóg tego
właśnie od niego oczekuje. Oczywiście niektórzy rodzice są większymi despotami niŜ inni,
ale jest to rola, w którą wcielamy się zbyt łatwo, szczególnie gdy sprawy wymykają się spod
kontroli i biorą w nas górę niecierpliwość, zniechęcenie lub zakłopotanie. UwaŜam, Ŝe byłoby
dobrze, gdyby rodzice wiedzieli o istnieniu owych czterech pułapek syndromu Super Rodzica.

Dzieci są moją własnością.

UwaŜam,  Ŝe  wszystkim  rodzicom  naleŜy  przypomnieć,  Ŝe  dzieci  nie  są  ich  własnością.
Prawdą  jest,  Ŝe  rodzicielstwo  to  długoterminowa  inwestycja  (nie  mówiąc  o  kosztach).  Ale
dzieci nie naleŜą do nas. Dyscyplina praktyczna  przypomina nam, Ŝe nie  powinniśmy starać
się posiąść dzieci na własność ani ich zatrzymać. Przeciwnie, próbujemy pomóc im, Ŝeby na
własną rękę stawały się osobami odpowiedzialnymi i obowiązkowymi.

Aluzja moŜe dotyczyć czterech zwycięskich państw (USA, Wielka Brytania, ZSRR i Francja) — członków Międzynarodowego Trybunału

w Norymberdze sądzącego zbrodniarzy wojennych albo tytułu jednego z powieści kryminalnych Agathy Christie (przyp. tłum.).

Nasze dzieci naleŜą do Pana. On je nam powierzył, dając w Biblii konkretne wskazówki,

jak je uczyć i jak ubogacać ich Ŝycie. Kiedy popadamy w syndrom Super Rodzica, to tak się
angaŜujemy w Ŝycie naszych dzieci, Ŝe próbujemy nimi zawładnąć. Często przy tym bardzo je
kochamy.  Jak  juŜ  wcześniej  wspomniałem,  despotyczny  rodzic  z  reguły  często  dziecko
kontroluje,  a  rzadko  okazuje  mu  miłość  i  po-rnoc.  W  domach  despotycznych  owszem  jest
obecna miłość, ale przejawia się ona w łaskawości dyktatora. Dyscyplina praktyczna została
pomyślana  tak,  Ŝeby  pomóc  dziecku  osiągnąć  równowagę,  która  z  jednej  strony  daje  mu
ciepło  i  miłość,  a  z  drugiej  —  swobodę  podejmowania  samodzielnych  decyzji.  Dyscyplina
praktyczna pomaga ukierunkować dziecko, ale nie prowadzi do posiadania go na własność ani
do kontrolowania go.

Jestem sędzią i wyrocznią.

Nie  jesteśmy  teŜ  sędziami  ani  wyroczniami.  Jedynym  sędzią  jest  Bóg  i  kiedyś  osądzi  On
kaŜdego  z  nas.  Owszem,  mamy  władzę  nad  dziećmi,  ale  powinniśmy  sprawować  ją  z
wyczuleniem  na  sprawiedliwość  i  z  miłością.  KaŜdy  dzień  naszego  Ŝycia  i  Ŝycia  naszych
dzieci  obfituje  w  wyzwania.  Ale  dyscyplina  praktyczna  kładzie  nacisk  na  to,  Ŝe  nie  wolno
nam  osądzać  naszych  dzieci,  chociaŜ  one  same  często  próbują  nas  do  tego  nakłonić.  Dzieci
posiadają naturalną skłonność do postrzegania mamy i taty jako nieomylnych i do uwaŜania
ich za instancję ostateczną, która pomoŜe im osiągnąć to, czego w danej chwili chcą. Często
kusi nas, Ŝeby tę rolę podjąć i rozwiązać ich problemy wydając słuszny wyrok.

Przyjrzyjmy się sześcioletniemu Ricky'emu i Bobby'emu, ośmiolatkowi. Kiedy nadchodzi

czas, Ŝeby połoŜyć się spać, oni się tarmoszą, biją ze sobą. Tata juŜ trzykrotnie kazał im się
uspokoić. Ale Ricky i Bobby dalej się mocują i sprzeczają. W końcu Ricky (sześciolatek)
zaczyna płakać. To wystarcza — przycisk gniewu zostaje włączony i tato wpada do pokoju z
postanowieniem natychmiastowego załatwienia sprawy!

- W porządku, kto zaczął? — tato jest teraz sędzią i ma zamiar wykryć, komu naleŜy się

stosowna kara.
Jak moŜna było się spodziewać, Ricky i Bobby pokazują na siebie nawzajem. Tato czuje się
zagubiony w roli sędziego i mówi:
-

Słuchajcie! Mam tego dość. Mówiłem wam trzy razy, Ŝe macie się uspokoić!

ZROZUMIANO?
-

Tak, tatusiu.

Tak, tatusiu.
Tatuś wychodzi wściekły, trzaskając drzwiami tak, Ŝe dom trzęsie się w posadach. A

co robią Ricky i Bobby za zamkniętymi drzwiami? Patrzą się na siebie z rączkami przy
buziach, usiłując zdusić chichot. Bobby parska:
-

Widziałeś, jak mu Ŝyły wyszły na szyi? Nigdy nie widziałem, Ŝeby tak się wściekł.

Tymczasem tatuś wraca do salonu i razem z mamą siadają przed telewizorem. Mama podsyca
problem zwracając się do taty:
-

John, wydaje mi się, Ŝe byłeś dla chłopców zdecydowanie za ostry.

John rzuca:
- A mnie się wydaje, Ŝe gdybyś dbała o dyscyplinę, nie musiałbym tego robić!

Teraz Super Mama i Super Tata mogą wrócić do oglądania telewizji w grobowej ciszy

albo  wszcząć  własną  awanturę.  W  prosty  sposób  wpadli  w  pułapkę  zastawioną  przez
Ricky'ego  i  Bobby'ego,  którzy  bezustannie  wciągają  oboje  rodziców  we  własne  małe
sprzeczki.  Jak  na  ironię,  chociaŜ  tacie  wydawało  się,  Ŝe  występuje  jako  sędzia,  to  tak
naprawdę  był  on  obiektem  manipulacji  własnych  dzieci!  Jego  pierwszym  błędem  było
trzykrotne  upominanie,  zanim  doprowadzili  go  do  ostateczności  i  spowodowali,  Ŝe  popełnił
drugi błąd, wpadając we wściekłość. Jego trzecim błędem było pytanie: „Kto to zrobił?". To
jasne, Ŝe w takiej sytuacji Ŝaden z chłopców nie przyznał się do winy.

Co powinien był zrobić ojciec? Miał kilka moŜliwości, które dadzą się wyprowadzić z

załoŜeń dyscypliny praktycznej. Mógł skorzystać z tego, Ŝe w wyniku logiki następstw
chłopcy będą musieli przez kilka kolejnych dni kłaść się wcześniej spać, jeśli nie przestaną się
sprzeczać. Albo mógł zabrać jedno dziecko z pokoju i kazać mu spać gdzie indziej (więcej o
tym w rozdziale 11, podrozdziale Bitwy w łóŜku).

Bez względu na powagę sytuacji, rodzic nigdy nie powinien stawać się sędzią. Rodzice

nie są przedstawicielami sądu. Prowadzą dom, w którym zachęta zajmuje miejsce nagrody, a
dyscyplina  zawsze  góruje  nad  karą.  śeby  grać  rolę  sędziego  i  wyroczni,  musisz  być  Super
Rodzicem;  potrzebujesz  szybkości  wystrzelonego  pocisku  i  mocy  lokomotywy.  Do  tego
jednak,  Ŝeby  stosować  dyscyplinę  praktyczną,  potrzebujesz  mądrości,  aby  wskazywać
dzieciom, jak podejmować dobre decyzje i aby pozwolić rządzić rzeczywistości.

Moje dzieci nie mogą przegrywać.

Kiedy  zaczynasz  myśleć  jak  Super  Rodzic,  perspektywa  poraŜki  wcale  nie  jest  atrakcyjna.
Super Rodzic uwaŜa, Ŝe mu nie wolno i nie moŜe on ponieść poraŜki, poniewaŜ Bóg jest po
jego stronie. Sądzi, Ŝe oczywiście jego dziecko takŜe nie moŜe ponosić poraŜek, a jeŜeli coś
mu  się  nie  uda,  to  cięŜko  jest  im  się  z  tym  pogodzić.  Rozczarowanie  jest  przez  dzieci
odbierane  jako  przejaw  warunkowego  akceptowania  ich,  a  to  powoduje,  Ŝe  stres  się  nasila.
Prawda jest taka, Ŝe nasze dzieci mogą ponosić poraŜki.

UwaŜam, Ŝe dzieciom od czasu do czasu powinno coś się nie udać, poniewaŜ poraŜka jest

dla nich korzystna. Super Rodzicom trudno jest zaakceptować tę gorzką prawdę. Parę lat temu
występowałem w programie radiowym z Abigail Van Buren, znanej z głośnego Droga Abby.
Abby  wzięła  «Dziesięć  przykazań  dzieci  dla  rodziców»  z  mojej  ksiąŜki  Parenting  without
Hassles  —  Well,  Almost  i  przedrukowała  je  w  swojej  kolumnie.  Podczas  programu
oświadczyła, Ŝe po druku otrzymała ponad siedemset listów od osób, którym nie podobało się
przykazanie,  które  mówiło:  „Proszę,  daj  mi  wolność  podejmowania  decyzji,  które  mnie
dotyczą. Pozwól mi na klęski, Ŝebym mógł się uczyć na błędach. Wtedy któregoś dnia będę
gotów do podejmowania takich decyzji, jakich będzie wymagało ode mnie Ŝycie".

Uwaga Abby była oczywistym dowodem na to, Ŝe we współczesnych domach problem

ten  istnieje.  Rodzice  boją  się  pozwolić  dzieciom  na  poraŜki.  Nie  twierdzę,  Ŝe  dziecko  ma
wiecznie  przegrywać  ani  Ŝe  ma  zostać  Ŝyciowym  nieudacznikiem.  Twierdzę,  Ŝe  uczymy  się
na błędach. Uczymy się przez podejmowanie własnych decyzji, więc jest rzeczą naturalną, Ŝe
niektóre z nich są błędne i prowadzą do poraŜek.
Bez względu na to, ile przychodzi listów krytykujących to «siódme przykazanie», w dalszym
ciągu  uwaŜam,  Ŝe  dom  powinien  być  miejscem,  gdzie  wolno  błądzić  i  gdzie  traktuje  się  tę
kwestię w sposób rzeczowy, a ból poraŜki rodzice łagodzą miłością i wsparciem.

Przypomina mi się ojciec Harlana; w szkole średniej i na studiach był on znakomitym

zawodnikiem druŜyny baseballowej. Mały Harlan bardzo się starał dostać do składu
głównego druŜyny ligi juniorów, lecz nie udało mu się to. Trafił za to do druŜyny niŜszej ligi.
Bez wiedzy i pozwolenia Harlana, jego ojciec poszedł do trenera i chciał o tym porozmawiać.
W rezultacie jego ojciec stracił panowanie nad sobą i doszło do awantury. Świadkami całego
zajścia byli niektórzy rodzice i wszyscy koledzy szkolni Harlana. Chłopiec teŜ był przy tym
obecny i poczuł się tak speszony, Ŝe całymi miesiącami nie chciał pokazać się w szkole.
Skończyło się na tym, Ŝe opuścił druŜynę niŜszej ligi i nie chciał juŜ mieć nic do czynienia z
baseballem.

Rodzicom jest cięŜko poradzić sobie z poraŜką własnego dziecka. Chcemy, Ŝeby nasze

dzieci odnosiły w Ŝyciu sukcesy i Ŝeby były szczęśliwe, ale musimy postawić sobie pytania:
Kiedy i jak my odnosiliśmy sukcesy? Czy nie odnosiliśmy sukcesu często przez poraŜkę? Czy
na wielu etapach naszego Ŝycia nie przechodziliśmy od niepowodzenia do sukcesu?

Ciekawą rzeczą jest, Ŝe Ŝycie kaŜdego chrześcijanina rozpoczyna się od niepowodzenia.

Kiedy przychodzimy zaczerpnąć zbawczej łaski Chrystusa, nie przychodzimy po nią przez
zwycięstwo, ale przez przyznanie się do klęski. Jesteśmy grzesznikami i potrzebujemy
Odkupiciela. Kiedy przyznajemy się do błędów i do tego, Ŝe potrzebujemy Chrystusa, wtedy
odnosimy zwycięstwo.

Jestem szefem — ma być tak. jak ja chcę.

Rodzic, który stosuje dyscyplinę praktyczną, sprawuje rzeczywistą władzę, ale nigdy nie jest
szefem. W domu chrześcijańskim szefem jest Bóg. Rodzic zarządza jedynie tym, co Bóg mu
powierzył. Stosując dyscyplinę praktyczną pomagasz dziecku stać się odpowiedzialnym i
obowiązkowym, ale nie podejmujesz za niego decyzji. Kiedy zaczynasz myśleć jak Super
Rodzic, zaczynasz decydować za dzieci, bo wydaje ci się, Ŝe wszystko wiesz najlepiej.

Prawdą jest, Ŝe rodzice przewaŜnie wiedzą więcej od swoich dzieci. Wiedzą, co dziecko

powinno zrobić, poniewaŜ sami juŜ przez to przeszli.

Ale dyscyplina praktyczna pomaga ci kierować dzieckiem, a nie dominować nad nim i

dokonywać za niego wszystkich wyborów. Kierowanie wymaga większego wysiłku, ale
bardziej się opłaca. Rodzic moŜe podejmować za dziecko wszystkie decyzje, ale co się stanie,
kiedy dziecko pójdzie do szkoły podstawowej, średniej, na studia i stanie się dorosłe? Często
mam do czynienia z sytuacjami tragicznymi, których przyczyną są rodzice usiłujący przez
cały czas decydować za dorosłe lub prawie dorosłe dzieci.

Nie tak dawno temu pracowałem z piętnastoletnią dziewczyną, którą nazwę tu «Sarą».

Była nastolatką, której rodzice dokładnie wiedzieli, co jest dla niej najlepsze. Całkowicie ją
usidlili. Nie miała Ŝadnej swobody, była obserwowana, podejrzewana o najróŜniejsze
wybryki, nie ufano jej. Nigdy nie było dowodów na to, Ŝe Sara się buntowała ani Ŝe robiła coś
złego. Rodzice nie mieli podstaw, Ŝeby jej nie ufać, ale i tak jej nie ufali.

Sara mogła chodzić do kościoła, ale kiedy organizowano jakieś imprezy grupowe lub

wycieczki, rodzice stanowczo się sprzeciwiali, by brała w nich udział. Nigdy nie chodziła na
Ŝ

adne spotkania.

W wieku piętnastu lat Sara zjawiła się w moim gabinecie — w ciąŜy. Wychodziła z domu

przez okno, Ŝeby spotkać się ze swoim dziewiętnastoletnim chłopakiem. Rodzice mieli dobre
intencje,  ale  lekcewaŜenie  wolności,  jakiej  potrzebują  dzieci,  Ŝeby  nauczyć  się
samodzielności  i  Ŝeby  dojrzeć,  spowodowało  tragedię.  Rodzice  wyszli  z  siebie,  kiedy  w
końcu  do  nich  dotarło,  Ŝe  to  oni  przyczynili  się  do  zaistniałej  sytuacji.  Sara  zawsze
postrzegała rodziców jako niewraŜliwych i surowych. Ich postępowanie postrzegała jako karę
i powiedziała sobie: „W porządku, mamo i tato, jeŜeli wy macie prawo mnie karać, to ja mam
prawo ukarać was". I odegrała się na nich, przy okazji rujnując sobie Ŝycie.

Często obserwuję, jak rodzice wybierają dla swego dziecka szkołę i kierunek studiów.

Następnie  decydują,  jaki  zawód  powinno  ono  wykonywać.  Wielu  rodziców  angaŜuje  się
nawet  w  to,  kogo  ich  dziecko  powinno  poślubić.  Nie  twierdzę,  Ŝe  rodzice  nie  powinni  mieć
zdania  w  kwestii  wyboru  dla  ich  dziecka  szkoły,  zawodu  czy  współmałŜonka,  ale  rada  i
opinia to nie to samo, co kontrola i presja. A przecieŜ w grę wchodzi jeszcze najistotniejsza ze
wszystkich decyzja. Czy rodzic ma prawo podejmować za dziecko decyzję o przyjęciu wiary
w Boga? Nawet Super Rodzic nie moŜe tego dokonać!

PowyŜej zaprezentowałem zaledwie kilka przykładów tego, Ŝe rozumowanie Super

Rodzica zawsze przynosi opłakane skutki. Jeśli starasz się być Super Rodzicem, to moŜesz
tylko przymnoŜyć problemów, a jeśli jesteście normalną rodziną — i tak macie do

Jeśli chodzi o chrzest dzieci, to Kościół katolicki chrzci nie tylko dorosłych, ale i niemowlęta, uwaŜając, Ŝe chrzci się je w wierze tegoŜ

Kościoła, wyznawanej publicznie przez rodziców i chrzestnych dziecka oraz innych uczestników obrzędu. Dzieci te mają być wychowywane
w wierze, w której zostały ochrzczone (przyp. wyd.).

rozwiązania  wystarczającą  ich  ilość.  Oczywiście  jeŜeli  starasz  się  być  Super  Rodzicem  za
wszelką cenę, nie przyznasz, Ŝe takie problemy istnieją. Nie ma nic złego w tym, Ŝe problemy
się pojawiają. Wszyscy je mamy. Chodzi o to, jak na nie reagujemy.

Czy twoja rodzina jest zdrowa, czy
Wszystkie rodziny troszczą się o zdrowie swych członków. Nie jest niczym nadzwyczajnym
fakt, Ŝe wydają one tysiące dolarów na właściwe odŜywianie, na stosowną opiekę medyczną i
tak dalej. Jednak nawet wykonując to wszystko moŜna mieć niezdrowy dom. Chodzi o to, jak
wy, rodzice, reagujecie na problemy będące częścią codziennego Ŝycia. Nie chcę naduŜywać
analogii  ze  zdrowiem,  ale  sądzę,  Ŝe  moŜemy  spojrzeć  na  problemy  tak,  jak  patrzymy  na
zarazki.  Czy  pozwalamy,  Ŝeby  problemy  zainfekowały  naszą  rodzinę  i  przekształciły  się  w
powaŜną chorobę? Czy teŜ potrafimy opanować chorobę, zwalczyć jej objawy i wyleczyć się?

Częstym przykładem niewłaściwego zachowania rodziców jest traktowanie dziecka jak

czarnej  owcy.  Rodzice  umawiają  się  na  rodzinną  sesję  terapeutyczną,  na  którą
przyprowadzają  małego  Buforda  lub  Cletusa  i  mówią  mi:  „Doktorze,  to  on.  To  on  sprawia
kłopoty.  To  on  się  buntuje  przeciw  kościołowi.  To  on  przynosi  kiepskie  stopnie.  Proszę  go
uleczyć!".

A czarna owca zazwyczaj siedzi ze smętnie zwieszoną głową lub patrzy przez okno,

znudzona na śmierć. Moja reakcja zazwyczaj zaskakuje rodziców. Mówię im, Ŝe jeŜeli mają
zamiar poczynić jakiekolwiek postępy w zmianie zachowania dziecka, to muszą najpierw
zastanowić się nad zmianą własnego zachowania.

JeŜeli mam do czynienia z rodziną, która uwaŜa, Ŝe ich dziecko to czarna owca, często

proszę, Ŝeby na spotkanie ze mną przyszła cała rodzina. WaŜne jest, Ŝeby rodzina postrzegała
złe  zachowanie  dziecka  niejako  wyłącznie  jego  problem,  bo  jest  to  problem  całej  rodziny.
Zazwyczaj  istnieją  jakieś  powody,  dla  których  dziecko  właśnie  tak  się  zachowuje,  i  często
przyczyniają się do tego członkowie rodziny.

Na przykład nietrudno zauwaŜyć, jak bardzo idealnemu dziecku opłaca się mieć czarną

owce w postaci kogoś (brata lub siostry) młodszego o jakieś półtora roku (czasami czarną
owcą bywa starsze dziecko). Kędy wzorowe dziecko robi coś dobrze, czarna owca wypada na
jego tle jeszcze gorzej. W wielu rodzinach im przykładniej zachowuje się wzorowe dziecko,
tym bardziej przyczynia się do pogorszenia samooceny i pewności siebie jego rodzeństwa —
czarnej owcy. Wzorowe dziecko nigdy się do tego nie przyzna, ale z całą pewnością korzysta
z tej sytuacji. Jego własną pozycję w rodzinie umacnia złe zachowanie czarnej owcy. Rodzice
są jedynie ludźmi. Porównują i zastanawiają się, dlaczego mały Bufford nie moŜe być taki,
jaka jest jego wzorowa starsza siostra.

Pozostaje pytanie: No dobrze, ale co zrobić z Buffordem? Czyjego wzorowy brat lub

wzorowa siostra mają zacząć zachowywać się jak czarne owce, Ŝeby inne dzieci nie czuły się
skrępowane?

Oczywiście, Ŝe nie, ale rodziny, a szczególnie rodzice, muszą zastanowić się, dlaczego

Bufford  miewa  napady  gniewu,  ssie  kciuk,  zachowuje  się  aspołecznie  i  tak  dalej.  Próbuję
pomóc rodzicom określić przyczyny (pozytywne lub negatywne) takiego  zachowania się ich
dziecka,  a  następnie  uporać  się  z  nim  w  inny  sposób,  niŜ  robili  to  dotychczas.  Reakcje
rodziców i innych członków rodziny mogą w znacznym stopniu przyczynić się do umocnienia
niepoŜądanego  zachowania  się  dziecka.  Reakcje  rodziny  mogą  teŜ  wywołać  zachowanie
poŜądane.  ZaleŜy  to  od  tego,  czy  dana  reakcja  jest  zdrowa  czy  niezdrowa.  PoniŜsza  tabela
ilustruje,  co  mam  na  myśli.  Podaje  ona  przykłady  pozytywnych  i  negatywnych  zachowań,
zdrowych i niezdrowych reakcji na nie rodziców oraz wywołanego daną reakcją postrzegania
siebie przez dziecko:

Zachowanie dziecka

Niezdrowa

reakcja

rodziców

Postrzeganie

siebie przez

dziecko

Zdrowa reakcja

rodziców

Postrzeganie

siebie przez

dziecko

Dziecko «zapomina» o
swoich
obowiązkach i idzie
bawić się z kolegami,
(negatywne)

„Jesteś taki
nieodpowiedzial
ny!" „Do niczego
nie dojdziesz,
jeŜeli nie
nauczysz się
robić tego, co do
ciebie naleŜy!"
„Przez tydzień
masz szlaban!"

„Jestem zły. Nie
jestem wiele wart".
„Karzą mnie, a to
jest
niesprawiedliwe".

„Naprawdę jest mi
smutno, kiedy nie
wypełniasz naszych
poleceń. Musiałam
nająć syna sąsiadów,
Ŝ

eby wykonał za

ciebie te prace.
Kosztowało to pięć
dolarów i zostaną one
potrącone z twojego
kieszonkowego".
„Nie pójdziesz dziś
na zbiórkę, bo musisz
zostać w domu i
zrobić to, co miałeś
zrobić po południu".

„Mama jest na
mnie zła ,bo nie
wypełniłem moich
zadań". „JeŜeli ich
nie wykonam, to
będę musiał
zapłacić". „Daje mi
wybór".

Dziecko pomaga
mamie w zmywaniu i
sprzątaniu kuchni.
(pozytywne)

„Masz dolara za
to,
Ŝ

e pomogłeś

mamie".
„Och, jesteś
takim
dobrym
dzieckiem,
bo pomogłeś
mamie".

„Mogę dostać
pieniądze za
pomaganie
mamie". „Mama
mnie kocha pod
warunkiem, Ŝe
jestem dobry".

„Dzięki za cięŜką
pracę.
Doceniam to".
„Twoja pomoc
bardzo mi ulŜyła
w pracy".
„Dzięki. Kuchnia
wygląda
ś

wietnie, prawda?"

„Jestem waŜny.
NaleŜę do
rodziny".
„Jestem
odpowiedzialny i
wykonuję dobrą
robotę".

Dziecko zostało
przyłapane na
wagarowaniu.
(negatywne)

„Jak mogłeś nam
to zrobić?"
„Jesteś
krętaczem i
kłamcą!"
„Wylądujesz
w szkole
specjalnej".

„Nie jestem
dobry".
„Moi rodzice
martwią się tylko o
to, jak wyglądają
przed
nauczycielami". „I
tak skończę jako
punk, więc równie
dobrze mogę stać
się nim juŜ teraz".

„Przykro mi, Ŝe tak
bardzo nie lubisz
szkoły".
„Pogadajmy o tym,
co cię gnębi". „MoŜe
się mylę, ale wydaje
mi się, Ŝe z róŜnych
powodów szkoła jest
ci potrzebna".

„Moi rodzice
martwią się
o mnie".
„Chcą usłyszeć, co
mam do
powiedzenia".

Dziecko samo
posprzątało pokój,
(pozytywne)

„Pokój wygląda
w porządku, ale
zapomniałeś
powiesić sweter".
„Jesteś taki
kochany, Ŝe
pomogłeś
mamusi
sprzątając swój
pokój".
„Bardzo
ucieszyłeś Pana
Boga".

„Nigdy nic nie
robię dobrze".
„Mamusia mnie
kocha, bo
posprzątałem
pokój".
„Pan Bóg kocha
mnie tylko wtedy,
kiedy
robię to, co mi
kaŜą".

„Twój pokój wygląda
ś

wietnie".

„Pewnie jesteś
dumny ze swojej
pracy. Dobra robota!"
„Twój wysiłek się
opłacił. Pokój
wygląda wspaniale!"

„Jestem
odpowiedzialny.
Mogę wykonać
pracę bez mamy".
„Mogę sobie
narzucić
dyscyplinę.
Potrafię to zrobić".

Niezdrowe reakcje rodziców w dwóch negatywnych przykładach są łatwe do

zaobserwowania. W obu przypadkach rodzic wysyła głośny i klarowny komunikat
zaczynający się od słowa «ty». Oznajmia to dziecku: „Nie jesteś dobry, jesteś niewiele wart,
rozczarowujesz nas i pakujesz się w dalsze kłopoty".

Wiele dzieci stale słyszy takie komentarze i zamiast się poprawiać, stają się gorsze.

Rodzice utrwalają złe zachowanie dziecka powtarzając mu, Ŝe nie jest dobre i nie będzie w
stanie się poprawić, a dziecko tylko spełnia ich przepowiednie.

Zdrowszymi reakcjami na przewinienie dziecka są komunikaty zaczynające się od słowa

«ja», które sygnalizują dziecku, Ŝe rodzic czuje się zraniony, zły i zmartwiony. Ale zamiast
atakować dziecko, rodzic po prostu dzieli się z nim swoimi uczuciami i zmartwieniami i prosi
dziecko o pomoc w naprawieniu sytuacji.

Przyjrzyjmy się teraz dwóm przykładom pozytywnego zachowania oraz zdrowym i

niezdrowym reakcjom. Niezdrowe reakcje są powszechne. Mogą przypominać reakcje
naszych własnych rodziców. Na przykład: „Jesteś takim dobrym chłopcem, bo pomagasz
mamusi".

Co w niej jest złego? Co jest złego w mówieniu dziecku, Ŝe jest dobrym chłopcem?
Sporo jest złego, choć trudno to zauwaŜyć. Taki komentarz daje dziecku do zrozumienia,

e jest kochane, poniewaŜ pomógł mamusi. Sugeruje, Ŝe jest kochane tylko wtedy, kiedy

pomaga. Co moŜe dziać się w umyśle dziecka, kiedy słyszy taki komentarz? MoŜe sobie
pomyśleć: „A gdybym nie pomógł, to nie byłbym kochany?".

Nawet jeśli dziecko nie potrafi wyrazić tego słowami, to moŜe sądzić, Ŝe miłość

rodzicielska jest warunkowa: Jeśli się dobrze nie spisze, nie jest kochany. Rodzic powinien
zawsze próbować uświadamiać dziecku, Ŝe jest kochane bez względu na to, czy pomaga, czy
nie lub czy się spisuje dobrze czy źle.

Popatrzmy teraz na zdrowe reakcje: „Twoja pomoc bardzo ulŜyła mi w pracy", „Dzięki!",

„Kuchnia świetnie wygląda, prawda?".

Te stwierdzenia wysyłają dziecku pozytywne sygnały. Dziecko słyszy, Ŝe jego praca

została  doceniona.  Nacisk  połoŜony  jest  na  pracę,  a  nie  na  dziecko.  Słyszy,  Ŝe  pomogło
mamie  w  pracy  i  mama  jest  mu  za  to  wdzięczna.  To  sprawia,  Ŝe  czuje  się  dobre  i
wartościowe.  A  stwierdzenie,  Ŝe  kuchnia  wygląda  wspaniale,  sygnalizuje  mu,  Ŝe  jest  zdolne
do pracy — Ŝe moŜe zrobić coś dobrego.

Przykłady w tabeli dają podstawowe pojęcie o tym, jaka jest róŜnica między zdrowymi a

niezdrowymi reakcjami rodziców na typowe domowe problemy. Przyjrzyj się im i zastanów
się, jakie są zazwyczaj twoje reakcje w odniesieniu do dzieci. Czy stosujesz zachętę i
dyscyplinę z miłością, czy popadasz w niedobry zwyczaj chwalenia i karania?

Zachęcam wszystkich rodziców, Ŝeby zapamiętali werset 6, 4 z Listu do Efezjan. Niech

on stale przypomina im o róŜnicy między zdrowymi a niezdrowymi reakcjami na zachowanie
się dzieci. Biblia wspaniale to ujmuje: „A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych
dzieci, lecz wychowujcie je w karności i napominając jak [chce] Pan".

Tym jednym zdaniem święty Paweł w sposób idealny ukazał, na czym polega dyscyplina

praktyczna.  Rodzic  opisany  w  Liście  do  Efezjan  unika  dominacji  nad  dzieckiem,  próbując
wychować je zgodnie z wolą BoŜą. Niestety obserwuję nazbyt wiele mam i tatusiów, którzy
usiłują stać się Super Rodzicami, poniewaŜ szczerze wierzą, Ŝe tego uczy Pismo Święte. Jak
na  ironię  ci  Super  Rodzice  polegają  bardziej  na  sobie  niŜ  na  Bogu.  Pewnie  mówią  o
pokładaniu  ufności  w  Bogu,  ale  sposób,  w  jaki  sprawują  władzę  rodzicielską,  pokazuje,  Ŝe
ufają  oni  przede  wszystkim  sobie.  Sprawowanie  roli  sędziego  i  wyroczni  albo  bycie
ostateczną  instancją  wydaje  się  sprawiać  im  przyjemność.  Tak  bardzo  kładą  nacisk  na
doskonałość, Ŝe ich dzieci paraliŜuje strach przed poraŜką.

Czasami zaś dąŜenie Super Rodzica do doskonałości moŜe doprowadzić go do

całkowitego  wyniszczenia,  gdyŜ  zachowuje  się  on  jak  niewolnik  całej  rodziny.  Często
przytrafia się to matkom. Na przykład, pewnego razu udzielałem porady Michelle, 34-letniej
perfekcjonistce, matce trzech córek, z których najstarsza była w  gimnazjum. Córki Michelle
rzucały  się  w  oczy.  Ich  dobrane  pod  względem  kolorystycznym  ubrania  były  widoczne  z

daleka. Michelle krochmaliła i prasowała nawet plisy sukienek, Ŝeby mieć pewność, Ŝe
wyglądają schludnie.

Gdy do mnie trafiła, była kobietą całkowicie wyczerpaną — pod względem fizycznym i

emocjonalnym.  Wstawała  codziennie  o  5.30.  Codziennie  staczała  batalie  wyciągając
dziewczęta  z  łóŜek,  upewniając  się,  czy  mają  umyte  zęby,  i  tak  dalej.  O  6.45  nienagannie
ubrana i zadbana, podawała rodzinie cztery róŜne śniadania. Dla jednej córki były naleśniki z
borówkami,  dla  drugiej  —jajecznica,  a  dla  trzeciej  —  płatki.  Tata  jadał  oczywiście  swoje
ulubione tosty.

Trwało to dość długo, lecz w pewnej chwili Michelle zaczęła tracić siły. Jej rodzina stała

się  cyrkiem,  a  ona  była  jego  dyrektorem.  Była  skrajnym  i  poŜałowania  godnym  przykładem
matki  chcącej  dać  rodzinie  wszystko.  To,  co  robiła,  stało  w  sprzeczności  z  tym,  co
podpowiada  psychologia,  zdrowy  rozsądek  i  mądrość  Biblii.  Po  kilkutygodniowej  terapii
Michelle w końcu poczyniła postępy. Jej najbardziej znaczącym czynem było rozłoŜenie rąk i
oznajmienie, Ŝe zaczyna  strajk. Tak właśnie zrobiła; przestała być Super  Mamą i sytuacja w
domu błyskawicznie się poprawiła.

Jak na ironię Michelle — mimo Ŝe wierzyła, iŜ kocha swoją rodzinę, i na pewno starała

się okazywać pozytywne uczucia — wcale nie osiągała zamierzonych celów. Podejmując tak
wiele decyzji za swoje dzieci i stale je wyręczając, w rzeczywistości utrudniała im stanie się
osobami  samodzielnymi,  które  byłyby  w  stanie  decydować  za  siebie,  i  osobami
odpowiedzialnymi — przed innymi, a takŜe przed Bogiem.

Ostateczny cel dyscypliny praktycznej
NajwaŜniejsze  pytania,  jakie  zadają  mi  rodzice  podczas  seminariów  prowadzonych  przeze
mnie  w  USA  i  w  Kanadzie,  brzmią  następująco:  „Jak  mam  pomóc  dziecku  w  jego  rozwoju
duchowym? Jak mam umacniać więź dziecka z Bogiem?".

UwaŜam, Ŝe kluczem do odpowiedzi na te pytania jest koncepcja dyscypliny praktycznej,

która  jest  oparta  na  czynach,  a  nie  na  słowach.  Dzieci  słyszą  w  domu  wiele  słów  o  Bogu.
Wiele mówi się o Bogu na katechezie i w kościele. Ale dzieci nieczęsto widzą uczynki, które
wynikałyby  z  relacji  Bogiem.  W  miarę  dorastania  w  swych  domach  i  kościołach  często
spotykają  się  ze  słabością  i  hipokryzją  dorosłych.  Obserwują  ułomność  swoich  rodziców  i
innych osób.

Nie ma nic złego w tym, Ŝe ktoś jest ułomny, ale jest duŜo złego w tym, Ŝe ktoś jest

hipokrytą. Wierzę, Ŝe otwarte przyznanie się przed dziećmi do swej słabości jest
wykorzystaniem doskonałej okazji do nauczenia ich, Ŝe człowiek jest zaleŜny od łaski BoŜej.
Kiedy przyznaję się przed dziećmi, Ŝe nie znam odpowiedzi na wszystkie pytania, i kiedy
modlę się razem z nimi, widzą one moją zaleŜność od Boga w sprawach Ŝycia codziennego.

Jednym z najlepszych sposobów pokazania (a nie tylko powiedzenia) dzieciom, Ŝe

naprawdę polegasz na Bogu, jest modlitwa. Czy masz czas, Ŝeby regularnie modlić się razem
z  dziećmi?  Nie  mówię  tu  o  siadaniu  na  łóŜku  dziecka  przed  połoŜeniem  go  spać  i
recytowaniu: „Aniele BoŜy...". Moje dzieci nigdy nie słyszały tego rodzaju modlitwy. Kiedy
się  z  nimi  modlę,  mówię  o  minionym  dniu,  o  naszych  potrzebach,  konkretnych  problemach
— jakiekolwiek by one nie byty. Modlę się z moimi dziećmi za babcię i dziadka, za mamę i
tatę  albo  za  brata  lub  siostrę.  Dziękuję  wraz  z  nimi  za  coś,  za  co  w  danym  dniu  jesteśmy
szczególnie Bogu wdzięczni—za spełnienie naszej prośby lub za udzielenie nam odpowiedzi.

Razem z dziećmi oddaję Bogu nasze słabości i niedociągnięcia. Moje dzieci nie słyszą, Ŝe

dziękuję Bogu za to, Ŝe jestem doskonały. Słyszą, Ŝe polegam na Bogu i proszę Go o mądrość
i siły.

Dzieci naśladują dorosłych. Dorośli są od nich o wiele więksi i mogą zrobić o wiele

więcej. Dorośli spełniają codzienne potrzeby dzieci. Nie ma więc co się dziwić, Ŝe ojcowie i
matki są przez małe dzieci postrzegani jako osoby właściwie doskonałe.

Oczywiście peleryna doskonałości szybko opada z naszych ramion. Ale dopóki

oszukujemy dzieci tą maskaradą, krzywdzimy je. Ludzie doskonali wpędzają innych w
zakłopotanie i trudno z nimi przebywać. Wydają się niedostępni, a jeŜeli jest coś, co jako
rodzic chciałbym moim dzieciom zaoferować, to jest to właśnie dostępność.

Przykro jest patrzeć na tak licznych rodziców, którzy — z poczucia dumy czy z egoizmu

— zatajają przed dziećmi swe niedoskonałości. Kiedy rodzice są wystarczająco odwaŜni,
Ŝ

eby w czasie modlitwy podzielić się z dziećmi swoimi wadami i brakami, dają doskonały

przykład, jak polegać na Bogu. JeŜeli jesteś otwarty i przejrzysty przed Bogiem i dziećmi,
mówisz: „ChociaŜ jestem o wiele starszy, ja teŜ polegam na naszym Ojcu, który jest w niebie,
i chcę, Ŝebyście wy teŜ na Nim polegali".

Inną korzyścią płynącą z bycia otwartym przed Bogiem i dziećmi jest to, Ŝe będzie je to

zachęcać do dzielenia się z tobą ich prawdziwymi uczuciami. Jest prawdopodobne, i będą
chętniej dzielić się z tobą swoimi problemami i słabościami, jeŜeli będą wiedzieć, Ŝe teŜ je
miałeś. Ich rozumowanie będzie następujące: „Mama nie będzie się o to złościć, bo jej teŜ się
to przytrafiło".

Moim zdaniem czas modlitwy jest specjalną porą dla ciebie i dla twoich dzieci. WaŜne

jest, abyście podczas modlitwy przytulali swoje dzieci. Nie spieszcie się. Mówcie naprawdę z
serca. Odejdźcie od wyszukanych modlitw i od pacierza, który znacie na pamięć. Nauczcie
dzieci modlitwy płynącej z serca i nauczcie je modlić się w kaŜdej potrzebie.

PokaŜ dziecku, Ŝe polegasz w Ŝyciu na wszechogarniającej miłości i potędze Boga.

Wyrób w sobie postawę podporządkowania się Panu, a nauczysz dziecko, jak
podporządkować Bogu swoje Ŝycie.

Niech modlitwa stanie się w twoim domu wydarzeniem takiej samej wagi co uczęszczanie

do kościoła i na lekcje religii. Znajdź czas na modlitwę przy posiłkach. Wykorzystaj kaŜdą
okazję, aby — zdobywając się na odwagę — podzielić się swoimi najskrytszymi myślami i
odczuciami o Ojcu Niebieskim. Twoje dzieci nauczą się postępować tak samo.

UwaŜam, Ŝe wykształcenie w dziecku postawy uległości wobec Boga owocuje

podwójnym dobrodziejstwem:

1° Podejmujesz konkretne kroki ku nauczeniu dziecka podejmowania decyzji, szczególnie

podjęcia decyzji o przyjęciu Chrystusa jako Pana swego Ŝycia.

2° Wypełniasz rolę autorytatywnego rodzica, którego opis zawarł święty Paweł w Liście

do Efezjan.

ZauwaŜ, Ŝe powiedziałem «autorytatywnego», a nie «autorytarnego». Rodzic

autorytatywny  stoi  na  solidnym  gruncie  pomiędzy  dwiema  skrajnościami:  pobłaŜliwością  i
despotyzmem.  Jak  pokazuje  poniŜsza  tabela,  ani  rodzic  pobłaŜliwy,  ani  rodzic  despotyczny
nie  pomoŜe  dziecku  nauczyć  się  podejmowania  decyzji.  Rodzic  pobłaŜliwy  odbiera  dziecku
poczucie  własnej  wartości  i  inicjatywę  poprzez  robienie  wszystkiego  dla  dziecka.  Rodzic
despotyczny  odbiera  dziecku  poczucie  własnej  wartości  i  niezaleŜności  poprzez  robienie  tak
wielu rzeczy za dziecko.

Rodzic-despota kontroluje dziecko władzą autokratyczną, ale taki despotyzm skazany jest

na  niepowodzenie.  Despota  moŜe  sądzić,  Ŝe  jego  dziecko  «przestrzega  zasad»,  ale  tak
naprawdę to  czyni się on odpowiedzialnym za czyny  dziecka. Autokratyzm pociąga za sobą
bunt, poniewaŜ umacnia w dziecku dwa typy zachowania. Jednym jest zachowanie na pokaz,
adresowane  do  rodziców  i  innych  waŜnych  osób.  Drugi  typ  zachowania  objawia  się  wtedy,
gdy  dziecko  przebywa  na  osobności  lub  w  gronie  przyjaciół.  Uwierzcie  mi,  Ŝe  oba
zachowania mogą się radykalnie róŜnić.

Jednym z narzekań, jakie słyszę co tydzień, jest: „Mały Festus w domu jest inny, ale kiedy

jest z kolegami, zawsze pakuje się w kłopoty".

Kiedy określam styl rodziców jako autokratyczny i despotyczny, pytam łagodnie: „Czego

się państwo spodziewają? Pozbawiliście dziecko szansy podejmowania Ŝyciowych decyzji.
Kładliście nacisk na kontrolę, ale zaniedbaliście to, by nauczyć je niezaleŜności i wpoić w nie
pewność siebie w podejmowaniu decyzji".

UwaŜam, Ŝe dom powinien być miejscem, gdzie dzieci mogą uczyć się podejmowania

decyzji  dotyczących  ich  Ŝycia  i  gdzie  akceptuje  się  konsekwencje  tych  decyzji  —  tych
właściwych i tych niewłaściwych. Dom to tak naprawdę wolny, bezpłatny uniwersytet, gdzie
dzieci studiują Ŝyciowy  program podejmowania decyzji. UŜywam słowa «wolny», poniewaŜ
Bóg  dał  nam  wolną  wolę.  MoŜemy  podejmować  decyzje,  łącznie  z  tą,  czy  przyjąć  Jego
propozycję  odkupienia  i  Ŝycia  w  wiecznej  miłości,  czy  nie  przyjąć.  Wolność,  jaką  się
cieszymy, jest wielkim dowodem na to, jak bardzo Bóg nas kocha.

Dom powinien odzwierciedlać tego rodzaju miłość. Bóg ma władze nad rodzicami, ale

obdarza ich wolnością i miłością. Rodzice mają władzę nad dziećmi, ale dzieci równieŜ
powinny cieszyć się wolnością i miłością.

Dla niektórych rodziców brzmi to groźnie. Z całych sił obstają przy kontrolowaniu.

UwaŜają, Ŝe jeśli nie kontrolują dziecka, to wymknie się im ono z rąk, zostanie skrzywdzone,
zejdzie na złą drogę itp.  Ale jeśli się zatrzymasz  i zastanowisz, to zrozumiesz, Ŝe rodzic nie
ma innego wyboru — musi dać dziecku wolność. Nie twierdzę, Ŝe powinien je zaniedbywać
albo  pozwolić  mu  biegać  po  ulicy  i  dać  się  zabić.  Ale  u  podstaw  relacji  dziecko  —  rodzic
powinno leŜeć pragnienie rodzica, Ŝeby nauczyć dziecko odpowiedzialności, pokazać mu, jak
naleŜy w Ŝyciu postępować, i Ŝeby dać mu wolność, by stało się osobą niezaleŜną. Dziecko i
tak  stanie  się  niezaleŜne  i  zamiast  ten  proces  tłumić  i  krępować,  trzeba  go  akceptować  i
wspierać.

Rodzic despota

Rodzic autorytatywny i

odpowiedzialny

Rodzic pobłaŜliwy

1. Podejmuje za dziecko
wszystkie decyzje.

1. Daje dziecku wybór i
wskazówki.

1. Jest niewolnikiem dziecka.

2. Stosuje nagrody i kary,
Ŝ

eby kontrolować

zachowanie dziecka.

2. Daje dziecku okazje do
podejmowania decyzji.

2. Priorytetem jest dziecko, a
nie współmałŜonek

3. Postrzega siebie jako
kogoś lepszego od dziecka.

3. Wprowadza konsekwentną
dyscyplinę opartą na miłości.

3. Pozbawia dziecko
poczucia własnej wartości i
ambicji, bo robi za nie to, co
ono moŜe zrobić.

4. Rządzi w domu Ŝelazną
ręką; daje dziecku mało
wolności.

4. Czyni dziecko
odpowiedzialnym.

4. Dostarcza dziecku
disneyowskich doświadczeń,
wszystko mu ułatwia:
odrabia za dziecko zadania,
udziela za nie odpowiedzi
itp.

5. Pozwala, by nauczycielem
dziecka była
rzeczywistość.

Niekonsekwentnym
wychowaniem doprowadza
do buntu dziecka.

6. Okazuje dziecku szacunek, umacnia w nim poczucie własnej wartości, a przez to
podbudowuje jego poczucie godności i ambicję.

Twoje dziecko niedługo stanie się nastolatkiem, a potem wejdzie w dorosłość. I tak

wkrótce będzie robić, co mu się podoba (a stanie się to o wiele szybciej, niŜ przypuszczasz).
Kiedy nasze dzieci staną się nastolatkami, to moŜemy polegać właściwie tylko na ich miłości
i szacunku. MoŜe będzie się nam wydawać, Ŝe mamy nad nimi władzę i kontrolę, ale ta iluzja
szybko się rozwieje.

Stale mam do czynienia z rodzicami, którzy nie dali swym dzieciom wolności, a teraz,

kiedy dzieci te stały się nastolatkami i dorosłymi, zbierają gorzkie Ŝniwo. W ksiąŜce tej kładę
duŜy nacisk na to, Ŝeby pomóc ci nauczyć dziecko jak najwcześniej podejmować mądre
decyzje. Rodzic nie moŜe mieć w Ŝyciu wspanialszego celu.

Zastawów się:

•

Czy kiedykolwiek próbowałeś być Super Rodzicem? Jak? Jakie były tego wyniki?

•

Czy pamiętasz cztery błędy w rozumowaniu Super Rodzica? Na które z nich jesteś
naraŜony najbardziej?

Wypróbuj:

•

Przestań być doskonały. l tak nie jesteś, wiec moŜesz przestać udawać. Porzuć
bezsensowne zadania, którym usiłujesz sprostać, Ŝeby uszczęśliwić swoją rodzinę. Albo
przyznaj się do ich niewypełnienia.

•

Módl się z dziećmi. PokaŜ im, Ŝe znajdujesz oparcie w codziennej modlitwie. Nie
wygłaszaj kazań; po prostu pozwól, Ŝeby Bóg zagościł w twoim domu. Bądź szczery
przed Bogiem i zachęć dzieci, aby teŜ były szczere.

Rozdział 7
Jak zostać najlepszym przyjacielem swego dziecka?

Po tej pory przyjrzeliśmy się podstawowym załoŜeniom dyscypliny praktycznej. Obejmują
one następujące zagadnienia:

Osoby stosujące dyscyplinę praktyczną starają się być konsekwentne, zdecydowane i

szanują dzieci jako osoby.

Osoby stosujące dyscyplinę praktyczną wskazują kierunek, a nie uŜywają siły; kładą

nacisk na czyny, a nie na słowa.

Osoby stosujące dyscyplinę praktyczną czynią dzieci odpowiedzialnymi za swoje

poczynania (jakie by one nie były), aby mogły czerpać naukę z doświadczenia. Poczynania te
mogą przynieść poraŜkę lub sukces, ale dzieci będą obowiązkowe i odpowiedzialne za to, co
robią.

Osoby stosujące dyscyplinę praktyczną pomagają dzieciom uczyć się. Zdają sobie sprawę

z tego, Ŝe są najwaŜniejszymi nauczycielami, jakich kiedykolwiek będą miały ich dzieci; są
okoliczności i wydarzenia, z których płynie nauka.

Być moŜe zŜymacie się, kiedy uŜywam określenia «osoba stosująca dyscyplinę

praktyczną».  W  potocznym  rozumieniu  osoba  stosująca  dyscyplinę  to  ktoś  surowy,
despotyczny  i  —  ogólnie  mówiąc  —  nie  jest  przyjemnie  z  nią  przebywać.  Jednak  mam
nadzieję,  Ŝe  uda  mi  się  w  tej  ksiąŜce  wykazać,  Ŝe  będąc  osobą  dyscyplinującą,  staniesz  się
moŜliwie najlepszym przyjacielem swego dziecka. Osoba dyscyplinująca to ktoś, kto kieruje,
trenuje  i  uczy  drugą  osobę,  Ŝeby  pomóc  jej  stać  się  kimś  dojrzałym,  odpowiedzialnym  i
odnoszącym w Ŝyciu sukces.

Stawiaj zachowanie na drugim miejscu, przede wszystkim kochaj dziecko
W  gruncie  rzeczy  dzieci  pragną  dyscypliny.  Nie  odrzucą  cię  dlatego,  Ŝe  jesteś  osobą
dyscyplinującą,  pod  warunkiem,  Ŝe  mają  pewność,  Ŝe  ty  sam  ich  nie  odrzucasz.  I  na  tym
polega  piękno  koncepcji  dyscypliny  praktycznej.  Dyscyplina  praktyczna  pomaga  rodzicom
dawać  dzieciom  do  zrozumienia,  Ŝe  je  kochają,  chociaŜ  nie  zawsze  podoba  im  się  ich
zachowanie. Moja praktyka i seminaria prowadzone w całym kraju nieustannie pokazują, Ŝe
rodzice nie opanowali sztuki okazywania dziecku, Ŝe: „Kocham cię, ale nie podoba mi się to,
co  zrobiłeś".  Dziwnym  trafem  dzieci  ciągle  odbierają  komunikat:  „Nie  podoba  ci  się,  co
zrobiłem, i za mną teŜ nie przepadasz".

Ale dzieci ciągle chcą czegoś więcej. Bezustannie nas sprawdzają, buntują się, próbują, na

ile  mogą  sobie  pozwolić,  i  przez  cały  czas  zadają  pytania:  „Czy  ty  mnie  kochasz?  Czy
kochasz  mnie  wystarczająco,  Ŝeby  mnie  zdyscyplinować  i  skorygować  moje  zachowanie,  a
jednocześnie nadal mnie lubić?".

Przy stosowaniu dyscypliny praktycznej słowem kluczowym jest słowo «równowaga».

Jeśli  dziecko  nie  zachowuje  się  właściwie,  musisz  na  to  zareagować.  JeŜeli  zareagujesz  w
sposób  nadmiernie  pobłaŜliwy,  dziecku  wkrótce  przyjdzie  do  głowy,  Ŝe  to  ono  rządzi  w
domu.  JeŜeli  zareagujesz  w  sposób  nazbyt  apodyktyczny,  dziecko  poczuje  się  zdeptane  i
poczeka  na  moment,  kiedy  będzie  mogło  odegrać  się  na  tobie.  To  odegranie  się  moŜe
obejmować  całą  gamę  zachowań,  począwszy  od  zuchwałości  lub  nieposłuszeństwa,  a  na
ucieczce lub samobójstwie skończywszy. Obserwuję powtarzające się tragedie zbuntowanych
dzieci, które dosłownie niszczą swoje Ŝycie, usiłując zemścić się za despotyzm rodziców.

Niektóre dzieci wychowywane w domach despotycznych pozostają «grzecznymi

chłopcami  i  dziewczynkami»  aŜ  do  chwili,  kiedy  staną  się  powaŜnymi  nastolatkami  albo
młodymi dorosłymi, i wtedy biorą odwet na rodzicach otwarcie się buntując, odrzucając wiarę
itd. Miałem wielu dorosłych pacjentów, którzy zbuntowali się jeszcze później. Wiele kobiet i
wielu  męŜczyzn  przeŜywających  «kryzys  wieku  średniego»  to  osoby  zmagające  się  ze
szkodliwymi pozostałościami wychowania despotycznego.

Nigdy wie odkładaj porachunków
Dyscyplina praktyczna stara się nie kierować ani nadmierną pobłaŜliwością, ani nadmiernym
despotyzmem.  Chodzi  w  niej  o  konsekwencję  i  o  ukierunkowanie  na  działanie.  Rodzic
stosujący dyscyplinę praktyczną nie odwleka porachunków. Nie trwa w niechęci, gniewie czy
we  frustracji.  Kiedy  zostaje  złamana  jakaś  zasada  lub  ma  miejsce  innego  rodzaju  złe
zachowanie, dziecko wie, Ŝe rozwiązanie sytuacji będzie natychmiastowe.

To rozwiązanie nie musi oznaczać natychmiastowego klapsa czy lania. Kara cielesna ma

w wychowywaniu swoje miejsce, ale moim zdaniem zbyt wielu rodziców stosuje ją
niepotrzebnie. Chodzi przede wszystkim o to, Ŝeby dziecko dostrzegło, co złego zrobiło, i
Ŝ

eby dać mu okazję do wyraŜenia skruchy oraz Ŝeby wiedziało, iŜ postąpiono z nim

sprawiedliwie.

W niektórych wypadkach dziecku moŜe być naprawdę przykro i moŜe ono okazać

skruchę  wobec  osoby  pokrzywdzonej.  JeŜeli  dziecko  prosi  o  przebaczenie,  to  powinno  je
otrzymać.  Istotne jest porozumienie się. JeŜeli to moŜliwe, dziecko powinno porozmawiać o
zaistniałej sytuacji z mamą lub z tatą. To właśnie podczas rozmowy o złym zachowaniu lub
złamaniu  jakiejś  zasady  ma  miejsce  prawdziwe  wychowywanie.  W  przypadku  dyscypliny
praktycznej  nie  dyscyplinujesz  dziecka  dla  samego  dyscyplinowania  ani  dla  «utrzymania
porządku».  Twoim  dalekosięŜnym  celem  jest  pomóc  dziecku  stać  się  obowiązkową  i
zdyscyplinowaną osobą, która nauczy się dyscyplinować się sama.

Wykorzystaj najpotęŜniejszego sprzymierzeńca
JeŜeli  stosujesz  dyscyplinę  praktyczną,  zawsze  wykorzystuj  swego  najpotęŜniejszego
sprzymierzeńca  w  tym  względzie:  naturalne  lub  logiczne  konsekwencje.  Pojęcie  «naturalne
konsekwencje»  po  raz  pierwszy  sformułował  psychiatra  Rudolf  Dreikurs.  UwaŜał  on,  Ŝe
najlepszym  sposobem  uczenia  dzieci  jest  pozwolenie,  by  uczyło  je  Ŝycie.  Konsekwencje  są
naturalne  przez  to,  Ŝe  po  prostu  następują,  jeŜeli  sprawy  potoczą  się  w  sposób  naturalny.
Pismo Święte trafnie opisuje naturalne konsekwencje w Liście do Galatów (6,7). Parafrazując
nieco ten fragment, moŜna powiedzieć: „Dziecko zbiera to, co posiało". Na przykład:

Biegnij, kiedy powinieneś iść, a poślizgniesz się i zranisz kolano.
PołóŜ się późno, a spóźnisz się do szkoły.
Logiczne konsekwencje są nieco inne. Rodzice przedstawiają je dziecku wybiegając w

przyszłość, przestrzegając dziecko, co się stanie, jeŜeli pewne obowiązki nie zostaną
spełnione. Na przykład:

•

JeŜeli nie zjesz kolacji, to wyląduje ona w koszu (albo w psiej misce), a ty nie
dostaniesz nic do jedzenia aŜ do śniadania.

•

Wróć późno od kolegi, a jutro nie będzie ci wolno do niego pójść (albo następnym
razem będziesz musiał wrócić wcześniej).

•

Zapominaj o nakarmieniu kota, a znajdziemy mu nowy dom.

Wykorzystując naturalne i logiczne konsekwencje chętnie wyjaśniaj dziecku, o co chodzi,

ale nie wracaj bez przerwy do podstawowych reguł i bez przerwy nie ostrzegaj, nie dawaj
dodatkowych szans itd. Jednym z kluczowych zamierzeń jest wpojenie dziecku, Ŝe
konsekwencje są realne i Ŝe Ŝycie nie zawsze daje drugą szansę.

ycie codzienne oferuje niezliczone moŜliwości zastosowania w praktyce naturalnych i

logicznych konsekwencji pewnych działań.  I za kaŜdym razem, kiedy to  robisz, bądź gotów
na krytyczną «chwilę prawdy», w której konsekwencje te rzeczywiście nastąpią. Jeśli spuścisz
z  tonu  lub  staniesz  się  zbyt  pobłaŜliwy,  to  twojej  dyscyplinie  zabraknie  odniesienia  do
rzeczywistości, a — co za tym idzie — takŜe efektów.

śal moŜe być bronią dziecka
Jako rodzic zdaję sobie sprawę z tego, Ŝe nie zawsze łatwo jest być twardym i obstawać przy
naturalnych  i  logicznych  konsekwencjach.  To  moŜe  być  po  prostu  bolesne.  Oto  pozwalasz
Bufordowi na długi sen, w rezultacie czego spóźnia się on do szkoły. Będzie narzekanie, łzy i
Ŝ

al, co nieodmiennie powoduje nerwową atmosferę w domu.

Często przestrzegam rodziców, Ŝe skrucha dziecka czasami bywa prawdziwa, a czasami

jest zręcznie wykorzystywana jako skuteczna broń. JeŜeli dziecko bez przerwy łamie tę samą
zasadę lub bez przerwy robi tę samą rzecz źle i za kaŜdym razem mówi, Ŝe tego Ŝałuje, to być
moŜe  uŜywa  tej  skruchy  jako  broni.  MoŜe  ono  zakładać:  „Dopóki  mówię  mamie,  Ŝe  Ŝałuję,
dopóty  będzie  mi  się  udawać".  Pamiętaj,  Ŝe  dyscyplina  praktyczna  zawsze  pyta  o
odpowiedzialność.  Skrucha  jest  dobra,  ale  w  wielu  wypadkach  jest  niewystarczająca.  Na
przykład, kiedy dziecko zepsuje coś w domu w rezultacie nieprzestrzegania zasady «nie ma w
domu  szaleństw»,  moŜe  okazać  wielką  skruchę.  Niemniej  jednak  powinno  zostać  obciąŜone
odpowiedzialnością za zniszczoną rzecz.

Ta sama zasada odpowiedzialności powinna znaleźć zastosowanie w przypadku dziecka,

które bez przerwy spóźnia się na kolację. MoŜesz przyjąć przeprosiny raz lub dwa razy, ale za
trzecim razem dziecko powinno pójść spać bez kolacji.

Przypominam sobie dziewięcioletnią dziewczynkę, z którą odbyłem kilka sesji

terapeutycznych. Bardzo czekała na weekend, który miała spędzić ze swoją koleŜanką. Miała
nocować w jej domu, następnego ranka zjeść tam śniadanie, a potem miały wybrać się gdzieś
razem z mamą przyjaciółki.

Ale nasza dziewięcioletnia dziewczynka miała pewne domowe obowiązki, które powinna

była wykonać najpóźniej w piątek wieczorem. Mama wcześniej określiła te obowiązki i
wyznaczyła czas ich wykonania.

Piątek upłynął i wieczorem córka przypomniała mamie, Ŝe czas juŜ jechać do koleŜanki.

Kłopot polegał na tym, Ŝe dziewczynka nie wykonała poleceń mamy. Tak naprawdę to
większość z nich nie została nawet zaczęta. Mama spokojnie powiedziała:
-

Kochanie, przykro mi, ale nie będziesz mogła pojechać.

Rzecz jasna, był płacz i scena, ale kiedy emocje opadły, córka wróciła do stołu i wciąŜ

zapłakana zapytała:
-

Ale dlaczego, mamusiu?

Mama spokojnie odpowiedziała:
-

PoniewaŜ nie zrobiłaś tego, co do ciebie naleŜy. Przykro mi, ale będziesz musiała

zostać w domu i to dokończyć.
To, co następnie się wydarzyło jest znaczące i zainteresuje rodziców, którzy myślą o
korzystaniu z dyscypliny praktycznej. Z całą przebiegłością, jaką dzieci zdają się posiadać,
dziewięciolatka zaczęła nękać mamę:
-

Ale mamo, przecieŜ nie mówiłaś mi, Ŝe mam to zrobić! Dlaczego mnie nie

uprzedziłaś?

Widzicie, jak łatwo jest stworzyć małego potwora lub — jeśli wolicie — małego sępa?

Dzieci posiadają umiejętność zapędzania nas w kozi róg i wywoływania w nas poczucia winy.
Znają niezliczone sposoby oznajmiania nam, Ŝe mamy je ostrzegać, przymilać się, pochlebiać,
a nawet przekupywać. Wszystko to nonsens! Córka dokładnie wiedziała, jakie są jej
obowiązki i do kiedy ma się z nich wywiązać. Jedyną róŜnicą było to, Ŝe matka nigdy
wcześniej tak stanowczo nie obstawała przy przestrzeganiu zasad.

I tutaj właśnie dotykamy sedna sprawy w dyscyplinie praktycznej. Nadejdzie moment,

kiedy trzeba twardo trzymać się ustaleń, co oznaczać będzie łzy i oskarŜenia, i nękanie.
MoŜesz zamknąć się w skorupie winy i pobłaŜliwości i ustąpić albo załoŜyć zbroję
despotyzmu. śadne z tych posunięć nie przyniesie efektu.

Trzeba zrobić to, co zrobiła ta matka. Była spokojna, ale zdecydowana. Była stanowcza,

ale czuła. Oczywiście w ten weekend nie naleŜała do osób najbardziej lubianych przez
dziewięciolatkę. Ale bardziej interesowało ją nauczenie córki odpowiedzialności niŜ to, Ŝeby
być przez córkę «lubianą». Tego wymaga uczenie odpowiedzialności—czasami musimy
«pociągnąć za dywan» i pozwolić, Ŝeby małe sępy się poprzewracały.

Skuteczna dyscyplina praktyczna pozwoli ci skoncentrować się bardziej na opanowaniu

swych emocji, tak by emocje nie panowały nad tobą. Rzecz jasna, łatwiej jest to powiedzieć
(albo  —  tak  jak  ja  —  napisać),  niŜ  zrobić,  gdy  wybite  jest  okno  albo  gdy  na  podłodze  leŜy
stłuczony  flakon.  Nie  jest  łatwo  panować  nad  emocjami,  gdy  mała  Courtney  wraca  późno  i
sprawia  wraŜenie,  Ŝe  pozjadała  wszystkie  rozumy,  lub  gdy  odkrywasz,  Ŝe  czteroletni  Cletus
kąpie swoją dwuletnią siostrę w muszli klozetowej. Niemniej jednak wybuch gniewu niczego
nie  rozwiązuje.  Tak  naprawdę  to  w  chwilach,  gdy  tracimy  panowanie  nad  sobą  i  nie
dyscyplinujemy  z  czułością,  jesteśmy  winni  naszym  dzieciom  przeprosiny.  To  moŜe  być
trudne, ale jest to niezwykle pomocne w czynnym wypełnianiu nauki Chrystusa, który kazał
„przebaczać jak Bóg wam przebacza" (por. Ef 4, 32 i Koi 3,13).

W kaŜdej sytuacji to do ciebie —jako rodzica — naleŜy ocena tego, co się dzieje, i

rozstrzygnięcie,  jak  postąpić.  Kluczem  do  skutecznej  interakcji  z  dziećmi  jest  chwila
zastanowienia,  zanim  zacznie  się  działać.  Zdaję  sobie  sprawę  z  tego,  Ŝe  nie  zawsze  jest  to
łatwe,  szczególnie  Ŝe  dyscyplina  praktyczna  wymaga  zdecydowanego  działania,  a  nie
zwlekania.  Ale  w  kaŜdej  sytuacji  warto  zastanowić  się  przez  chwilę,  co  tak  naprawdę  się
dzieje i co trzeba zrobić. Chwila zastanowienia (jeŜeli trzeba, sam się oddal lub usuń dzieci z

miejsca  zdarzenia)  zmniejsza  prawdopodobieństwo  działania  pod  wpływem  gniewu  i
zwiększa prawdopodobieństwo zastosowania skutecznego rozwiązania dyscyplinującego.

Dziewięć sposobów na to, by zostać najlepszym przyjacielem swego dziecka
Oto  dziewięć  wskazówek,  które  warto  pamiętać  przy  stosowaniu  dyscypliny  praktycznej  i
które pomogą stać się najlepszym przyjacielem swego dziecka:

Reakcja rodzica powinna być adekwatna do tego, co się stało. Na przykład, dziecko
przepuściło swoje kieszonkowe. Kiedy prosi o dodatkowe pieniądze przed końcem
tygodnia, mówisz po prostu: „Przykro mi, musisz wziąć z kieszonkowego, a jeŜeli juŜ
nic nie

masz, to trzeba będzie poczekać do soboty".

Nigdy nie skłaniaj do posłuszeństwa biciem lub znęcaniem się. Pamiętaj, kija
pasterskiego lub rózgi uŜywano do prowadzenia owiec, a nie do bicia ich.

Kiedy to tylko moŜliwe, wybieraj działanie.

Staraj się zawsze być konsekwentny.

Kładź nacisk na porządek. Praca ma pierwszeństwo przed zabawą, poranne obowiązki
przed śniadaniem itd. Sprzyja to umacnianiu posłuszeństwa i podkreśla, Ŝe w całym
królestwie BoŜym istnieje potrzeba porządku — porządek jest istotny.

Zawsze wymagaj od dziecka odpowiedzialności za swoje czyny.

Zawsze dawaj dziecku do zrozumienia, Ŝe jest dobre, nawet jeśli jego zachowanie jest
nieodpowiedzialne.

Zawsze dawaj dziecku wybór, by umacniać współpracę, a nie współzawodnictwo.

10.

JeŜeli lanie jest absolutnie niezbędne, powinieneś je wymierzyć, ale tylko wtedy, gdy
w pełni kontrolujesz swoje emocje. Zawsze powinno nastąpić po tym wyjaśnienie,
dlaczego lanie było konieczne oraz znaczące słowa: „Kocham cię i zaleŜy mi na
tobie".

To jest łatwe i skuteczne
Niejeden rodzic powtarzał mi: „Za duŜo pan wymaga. Mam trudności ze zdyscyplinowaniem
dziecka w oparciu o pańskie metody".

Mówię tym rodzicom, Ŝe czuję to, co oni. Dyscyplina praktyczna jest prostą, bezpośrednią

metodą, ale jest trudna. Nie jest łatwo zachować się jak matka dziewięcioletniej dziewczynki,
która nie wywiązała się ze swoich obowiązków. Mała dziewczynka zaniedbała swoje
obowiązki i nie mogła spędzić wieczoru u swojej przyjaciółki. Wypróbowała wszystkie znane
sobie sztuczki, Ŝeby wzbudzić w mamie poczucie winy, ale mama nie uległa. Była stanowcza,
lecz okazała jej uczucie. Rozumiała sytuację, ale pozostała nieugięta i wymogła na dziecku
odpowiedzialność.

Nacisk na odpowiedzialność nie jest czymś nowym. Sugeruje to wielu specjalistów

zajmujących się problemem wychowania dzieci. Ale lubię myśleć, Ŝe dyscyplina praktyczna
jest  wyjątkowo  skutecznym  sposobem  na  osiągnięcie  tego  celu  ze  względu  na  nacisk
kładziony  na  działanie,  na  gotowość  «pociągnięcia  za  dywan»  z  humorem,  ale  i  z
niewzruszoną  stanowczością.  I  to  się  opłaca.  Dyscyplina  praktyczna  sprawdza  się!  Widzę
codziennie,  jak  sprawdza  się  w  moim  domu.  Widzę,  jak  działa  w  rodzinach  poddawanych
terapii i w tych, z którymi rozmawiam jeŜdŜąc po kraju. W drugiej części ksiąŜki przyjrzymy
się  konkretnym  problemom,  zawirowaniom  i  kłopotom,  Ŝeby  przekonać  się,  jak  dyscyplina
praktyczna moŜe poprawić i umocnić twoją więź z dzieckiem — od zaraz.

Zastanów się:

•

Ten rozdział mówi: „Będąc osobą dyscyplinującą staniesz się najlepszym przyjacielem
swego dziecka". Jak to moŜliwe?

•

Co to są naturalne i logiczne konsekwencje? Dlaczego odgrywają waŜną role w
dyscyplinowaniu twojego dziecka?

Wypróbuj:

•

Uświadom sobie, jakie mogą być korzyści z konsekwencji wynikających z postępowania
twoich dzieci. Zastanów się, jakie naturalne i logiczne konsekwencje zachowania twojego
dziecka moŜesz wykorzystać do zdyscyplinowania go.

Zaplanuj swoje postępowanie.


Rozdział 8
Kiedy rodzina nuklearna eksploduje

Gail  była  samotną  matką  borykającą  się  z  wychowaniem  dwóch  synów,  ale  kiedy  kościół
opłacił  jej  uczestnictwo  w  seminarium  nt.  wychowania  dzieci,  nie  pokazała  się.  Następnej
niedzieli pastor zapytał ją o powód nieobecności.
-

Być moŜe zna juŜ pani odpowiedź na wszystkie pytania — dogadywał jej.

AleŜ nie, pastorze. Wie pastor, Ŝe tak nie jest — odparła. — Ale kiedy zobaczyłam te

wszystkie plakaty z obojgiem rodziców i kiedy pastor powtarzał, Ŝe seminarium jest
dla matek i ojców, pomyślałam, Ŝe to nie dla mnie. Jest inaczej, kiedy jest się samotną matką.

Zbyt często my, autorzy poradników i wykładowcy formułujemy nasze rady tak, jak

gdyby  były  one  adresowane  tylko  do  rodzin,  w  których  są  oboje  rodzice  —  zwanych  przez
socjologów  «rodzinami  nuklearnymi».  Wielu  samotnych  rodziców  uwaŜa,  Ŝe  ich  niepełne
rodziny  nie  spełniają  norm,  czują  się  wypchnięci  poza  nawias,  jakby  nasze  starannie
przetestowane  wzorce  miały  zastosowanie  tylko  w  hermetycznych  laboratoriach.
Przepraszam, jeśli to, co do tej pory napisałem w tej ksiąŜce, tak zabrzmiało. Prawda jest taka,
Ŝ

e samotni rodzice mogą wcielać w Ŝycie dyscyplinę praktyczną równie skutecznie. Dla wielu

z nich moŜe się to okazać właśnie tym, czego szukają.

Badania pokazują, Ŝe w Stanach Zjednoczonych prawie 30 procent dzieci wychowują

samotni rodzice. Natomiast 20 procent Ŝyje w rodzinach zastępczych lub—jak je nazywam —
w rodzinach mieszanych. Ozzy i Harriet ustępują miejsca Brady Bunch i Murphy Brown

Rodziny nuklearne eksplodują i ich członkowie muszą dalej Ŝyć w środowisku skaŜonym
opadem radioaktywnym.

Jakie rozwiązania proponuje dyscyplina praktyczna w takich sytuacjach? Czy istnieją

jakieś  szczególne  sposoby  okazywania  miłości  i  stanowczości,  «pociągania  za  dywan»,
egzekwowania  odpowiedzialności  —jeŜeli  jesteś  samotnym  rodzicem  albo  kiedy
wychowujesz  czyjeś  dziecko?  I  tak,  i  nie.  W  pozostałej  część  ksiąŜki  mówię  o  tych
przypadkach,  ale  istnieją  jeszcze  pewne  dodatkowe  zastrzeŜenia,  o  których  sobie  tutaj
powiemy.

Rozbite domy
Być  samotnym  rodzicem  to  najtrudniejsze  zadanie  na  świecie.  Jesteś  Ŝywicielem  i
konsumentem, dozorcą i gorylem, opiekunem i jędzą. Samotnie bierzesz na siebie obowiązki

Bohaterowie popularnych amerykańskich seriali komediowych — osoby samotne, zajęte robieniem kariery zawodowej (przyp. tłum.).

wychowawcze obojga rodziców, dodając je do pozostałych zajęć i obowiązków. Większość
znanych mi samotnych rodziców pada z nóg.

W przewaŜającej liczbie przypadków któreś z rodziców zostaje osamotnione na skutek

odejścia (śmierci)

współmałŜonka, będącego zarazem rodzicem, lub rozwodu. W obu sytuacjach towarzyszy im
ogromny ból oraz poczucie winy i gniew. Tak więc nie tylko zmagasz się z codziennym
Ŝ

yciem, ale musisz teŜ poradzić sobie z ładunkiem emocji — własnych i twoich dzieci! Nie

jest to łatwe Ŝycie. (Dostrzegam, Ŝe na macierzyństwo decyduje się coraz więcej kobiet
niezamęŜnych. W takiej sytuacji emocje są nieco inne, ale wcale nie jest im łatwiej).

Czy jesteś więc skazany na Ŝycie drugiej kategorii? Czy twoje dzieci zawsze będą

napiętnowane  tą  sytuacją?  Niekoniecznie.  Znam  wiele  dzieci  pochodzących  z  rozbitych
domów, które wyrosły na odpowiedzialnych nastolatków i dorosłych i które są szczęśliwymi i
dobrze  radzącymi  sobie  w  społeczeństwie  ludźmi.  Świadczy  to  o  sile  ich  charakteru,  o
cięŜkiej pracy rodzica i o działaniu łaski BoŜej.

Zadbaj o siebie
JeŜeli  jesteś  samotnym  rodzicem  mającym  pod  opieką  dziecko,  to  twój  poziom  stresu  jest
wyŜszy  od  przeciętnego.  Zawsze  masz  na  głowie  dziesięć  milionów  rzeczy  do  zrobienia,  a
czasu tylko na dwanaście lub trzynaście. To szef kaŜe ci zostać dłuŜej w pracy, to dzieci chcą
pojechać na zakupy, to telefon z banku w sprawie opóźnienia w spłacie kredytu. Stale coś się
dzieje.

Wiele Ŝyjących w głębokim stresie osób uwija się jak w ukropie, lecz są tak do tego

przyzwyczajone, Ŝe nawet nie zauwaŜają, jak bardzo są zestresowane. Często potrzeba
jakiegoś załamania — emocjonalnego, fizycznego lub w relacjach z innymi osobami — Ŝeby
to sobie uświadomić. Nie czekaj, aŜ to się stanie. Bądź świadoma, jak wielki jest twój stres, i
zrób, co w twojej mocy, Ŝeby choć trochę go zmniejszyć.

Przede wszystkim, zajmij się sprawami podstawowymi: odpoczynkiem, jedzeniem i

sportem. Śpij siedem lub osiem godzin i jedz trzy porządne posiłki na dobę. Unikaj przekąsek,
ale takŜe modnych diet. Jeśli nie moŜesz iść do fitness klubu, to idź i pobaw się z dziećmi, ale
znajduj czas na regularną aktywność fizyczną.

Następnie zajmij się rozkładem dnia. Znajdzie się mnóstwo rzeczy, na które po prostu nie

będziesz miała czasu. Jeśli jesteś samotnym rodzicem, to jest oczywiste, Ŝe nie moŜesz
zadowolić wszystkich. Naucz się odmawiać, gdy ludzie proszą cię o robienie czasochłonnych
rzeczy. Inaczej zamęczą cię na śmierć; uleganie bowiem ich prośbom oznacza dla ciebie
samobójstwo. Przyznaj sam przed sobą, Ŝe nie jesteś w stanie podołać wszystkiemu.

Zrób sobie wolne w chwilach szczególnie stresujących. UwaŜaj na te chwile, w których

czujesz się szczególnie zestresowana/zestresowany i podejmij stosowne kroki, Ŝeby nie
wybuchnąć. MoŜe jest coś — pora dnia, jakaś czynność, osoba lub pewne zachowanie dzieci
— co zawsze powoduje, Ŝe czujesz się szczególnie zestresowana. W kaŜdym razie zredukuj
stres pozwalając sobie na odrobinę luzu, robiąc sobie miniwakacje.

Spróbuj zachęcić dzieci do pomocy. Znam jedną mamę, która zarządziła, Ŝe pierwsze pół

godziny  po  jej  powrocie  do  domu  to  «czas  wytchnienia».  Nie  wolno  było  jej  wtedy
przeszkadzać. Po tym czasie z uśmiechem na ustach zajmowała się dziećmi, ale potrzebowała
trzydziestu  minut  wypoczynku.  Jej  dzieci  pojęły,  Ŝe  ich  Ŝycie  jest  o  wiele  przyjemniejsze,
jeśli  pozwolą  mamie  na  tę  chwilę  relaksu.  Ty  teŜ  potrzebujesz  takiego  czasu.  Niech  dzieci
wiedzą, Ŝe czasem twoje potrzeby są waŜniejsze.

Zadbaj o siebie. Znajdź przyjemności, które sprawią ci radość porównywalną z

wygraniem miliona, gdy tymczasem kosztują tylko kilka dolarów. Zamów kolację, zrób sobie

pedicure, weź gorącą kąpiel, idź z przyjaciółmi na koncert. Zaoszczędź trochę czasu i
pieniędzy na własne proste przyjemności i nie czuj się z tego powodu winna.
Co to wszystko ma wspólnego z dyscypliną praktyczną? To punkt wyjścia. Musisz być silna,
Ŝ

eby dyscyplina praktyczna przynosiła skutki, więc musisz zatroszczyć się o siebie.

Wcześniej wspomniałem, Ŝe rodzice powinni znaleźć dobrą opiekunkę do dzieci i od czasu do
czasu  oderwać  się  od  nich.  Ich  związek  musi  być  silny,  jeŜeli  mają  być  dobrymi  rodzicami.
To samo dotyczy ciebie, z tym Ŝe teraz jesteś sama. Poświeć trochę czasu na nabranie sił. I od
czasu do czasu odpocznij od dzieci.

Zrozum ból dzieci, ale mu się. nie poddawaj
Rzecz  jasna  nie  jesteś  jedyną  osobą,  która  cierpi.  Twoje  dzieci  cierpią  równieŜ.  Ten  ból
będzie trwał bardzo długo, chociaŜ kiedyś zacznie zanikać. Przez pierwsze dwa lata daje znać
o sobie na wiele róŜnych sposobów, a przez następnych kilka lat będzie się pojawiał od czasu
do czasu. Niekiedy dzieci będą miały ataki gniewu. JeŜeli będziesz w pobliŜu, wyŜyją się na
tobie. (Tak bywa z gniewem — nie zawsze wybiera adresata). Niektóre dzieci zamkną się w
sobie,  nie  okazując  swoich  uczuć.  Niektóre  popadną  w  autodestrukcję,  inne  opuszczą  się  w
nauce, a jeszcze inne nie zrobią nic, o co je poprosisz.

Jak moŜesz zdyscyplinować dziecko za to, Ŝe czuje się zranione? Wiesz, przez co

przechodzi,  i  mu  współczujesz.  MoŜesz  mieć  poczucie  winy  za  spowodowanie  tego  bólu  (a
jest  ono  źródłem  większości  niewłaściwych  decyzji  podejmowanych  przez  samotnego
rodzica). MoŜesz chcieć zrekompensować im stratę rodzica przez zbytnią pobłaŜliwość.

Ale tak naprawdę to wcale im to nie pomoŜe. Pewne rodzaje zachowań, bez względu na

uwarunkowania,  są  nadal  nie  do  przyjęcia.  Musisz  wymagać  od  dziecka  —  nawet  od
cierpiącego  dziecka  —  Ŝeby  wniosło  swój  wkład  w  poprawne  funkcjonowanie  rodziny.
Tkwicie w tym razem i musicie sobie nawzajem pomagać. Wszyscy odczuwacie ból, ale nie
ma  Ŝadnego  wytłumaczenia  dla  działań  destrukcyjnych.  Bardziej  niŜ  kiedykolwiek  musisz
okazywać  miłość  swemu  źle  zachowującemu  się  dziecku  („Rozumiem  cię")  i  jednocześnie
stale wymagać, Ŝeby zachowywało się właściwie. JeŜeli chcesz dać swojemu dziecku coś, co
zrekompensowałoby  jego  ból,  to  po  prostu  bądź  konsekwentnym  kochającym  rodzicem  ze
zdrowym podejściem do sprawy wychowania.

Niech dzieci wiedzą, Ŝe jesteś im oddana... na zawsze
Dzieci po rozwodzie ich rodziców szczególnie obawiają się odrzucenia. Przekonały się, Ŝe nie
mogą zaufać dorosłemu, którego kochały. MoŜe się to objawiać poprzez brak pewności, czy
moŜe  ci  zaufać,  lub  przez  trudności  z  okazaniem  miłości  innym.  PoniewaŜ  dyscyplina
praktyczna  opiera  się  na  wzajemnym  zaangaŜowaniu  (kaŜdy  członek  rodziny  wnosi  swój
wkład w jej funkcjonowanie), sytuacja moŜe trochę się skomplikować.

Zrób wszystko, co w twojej mocy, Ŝeby zachować poczucie rodzinnej więzi, bez względu

na  to,  czy  masz  jedno  dziecko  czy  jedenaścioro.  Musicie  umieć  poświęcać  się  dla  siebie
nawzajem.  Jesteś  tym  rodzicem,  który  pozostał,  i  na  tobie  spoczywa  cięŜar  udowodnienia
dzieciom,  Ŝe  będziesz  z  nimi  na  dobre  i  na  złe;  Ŝe  nie  znikniesz,  gdy  tylko  sprawy  zaczną
układać  się  źle.  PrzezwycięŜenie  emocjonalnego  nastawienia  dzieci  zajmie  ci  trochę  czasu  i
moŜe być frustrujące, ale powtarzaj im w kółko, Ŝe jesteś tu dla nich. Zapewniaj je o swoim
oddaniu.

Przestrzegaj swoich zasad bez względu na eksmałŜonka
Kiedy  zdecydujesz  się  postępować  zgodnie  z  zasadami  dyscypliny  praktycznej,  trzymaj  się
tego — nawet jeŜeli twój były mąŜ nie zgadza się na to. Niech dzieci wiedzą, Ŝe macie swoje
«domowe  zasady».  Kiedy  dzieci  zostają  z  tobą,  wiedzą,  czego  mają  się  trzymać.  Jeśli  w

weekendy odwiedzają drugiego rodzica, mogą postępować według innych reguł. Ale w twoim
domu słuchają twoich wskazówek.
-

Ale tatuś mi na to pozwala!

MoŜesz to robić u tatusia. Ale tutaj ci nie wolno.

Dzieci mogą przez jakiś czas narzekać, ale wkrótce przywykną. Mogą ci się nawet odgraŜać,
Ŝ

e wolą być z tatusiem. Nie daj się na to złapać. Trzymaj się zaplanowanej dyscypliny

praktycznej tak długo, jak długo dzieci pozostają pod twoją opieką.

Trzymanie przez rodziców wspólnego frontu, nawet jeśli są rozwiedzeni, jest wskazane.

JeŜeli  pozostajesz  w  moŜliwie  dobrych  stosunkach  ze  swoim  byłym  męŜem,  to  moŜesz  —
szczególnie  gdy  chodzi  o  dzieci  —  spróbować  opisać  mu  metody  dyscypliny  praktycznej,
które  mógłby  zastosować.  Wyjaśnij,  czego  się  spodziewasz  od  kaŜdego  z  dzieci,  i  w  jaki
sposób  będziesz  wymagać  od  nich  odpowiedzialności.  Dla  dobra  dzieci  twój  eks-mąŜ
powinien zgodzić się realizować twój sposób dyscyplinowania.

Ale nie jest to bezwzględnie konieczne. Wielu ludzi błędnie pojmuje dyscyplinę

praktyczną,  uwaŜając  ją  za  zbyt  surową,  i  twój  były  mąŜ  moŜe  obawiać  się,  Ŝe  jesteś  dla
dzieci zbyt surowa. Niech cię to nie zniechęca. Postępuj zgodnie ze swoim planem.

Unikaj trójkątów
ZałóŜmy,  Ŝe  twój  były  mąŜ  ma  przyjechać  po  waszego  syna  w  sobotę  o  godzinie  10,  Ŝeby
zabrać go do parku. O godzinie 9.45 twój maluch jest całkowicie ubrany, spakowany i czeka
na schodach. Mija 10.00, potem 10.30 i 11.00 — tatusia ani śladu. Dziecko pyta pochlipując:
-

Dlaczego nie przyjeŜdŜa? PrzecieŜ obiecał.

Oczywiście wszystko zaczyna się w tobie gotować. Twój były mąŜ rzadko dotrzymywał

obietnic, a teraz dobija cię widok rozczarowanego synka. JuŜ sięgasz po słuchawkę, Ŝeby
zmyć byłemu męŜowi głowę.

Ale to nie twój problem. Tak naprawdę to jest to sprawa między twoim byłym męŜem a

waszym synkiem. Nie musisz się w to angaŜować. Podaj słuchawkę synkowi i powiedz:
-

Nie wiem. Znasz jego numer. Zapytaj go sam.

Dzięki takiemu postępowaniu nie tylko ty unikasz wybuchowej sytuacji, ale twoje dziecko

równieŜ dostaje cenną, choć bolesną lekcję. A czyj głos w słuchawce wywrze większy efekt
na nieobecnym tatusiu — twój (zrzędzący) czy dziecka (płaczliwy i proszący)? Niech dziecko
ma z drugim rodzicem swoje własne układy.

Często dzieci rozwiedzionych rodziców pełnią rolę gołębi pocztowych lub szpiegów.

KrąŜąc między rodzicami przynoszą wiadomości (zazwyczaj nieprzyjemne) albo zbierają
informacje.
-

Powiedz temu swojemu beznadziejnemu ojcu, Ŝeby tym razem przywiózł cię o jakiejś

sensownej porze.
-

Czy matka się z kimś teraz spotyka?

Jeśli masz jakąś sprawę do swego byłego małŜonka, zwróć się do niego sama lub

porozmawiaj z nim przez prawnika. Nie stawiaj dzieci między wami. Unikaj równieŜ pokusy
zdobycia  sympatii  dzieci.  Czasami  rozwiedzeni  rodzice  znajdują  pewną  dozę  satysfakcji  w
tym, Ŝe „dzieci bardziej mnie lubią".
W rezultacie kiedy tylko mogą, wieszają psy na byłym współmałŜonku. Jest to niewskazane;
dzieci muszą nauczyć się szanować oboje rodziców tak, jak to tylko moŜliwe. (Ponadto twoje
pragnienie  bycia  lubianą  przez  dzieci  moŜe  podkopać  dyscyplinę  praktyczną.  Jeśli  dzieci  są
pionkami w jakiejś emocjonalnej rozgrywce, to mogą szybko nauczyć się wykorzystywać to
przeciwko  tobie:  „Tatuś  jest  fajniejszy  od  ciebie.  U  niego  mogę  nie  kłaść  się  spać  aŜ  do
jedenastej!").

Czasami dzieci albo eksmąŜ będą usiłowali wciągnąć cię w swoje wzajemne relacje.

„Dlaczego tatuś juŜ mnie nie kocha tak jak dawniej?" „Wydaje mi się, Ŝe od jakiegoś czasu

Tyler  jest  na  mnie  zły.  Dlaczego?"  Oczywiście  moŜesz  w  czymś  pomóc,  ale  nie  daj  się
wciągnąć  w  nieporozumienia  między  twoim  byłym  męŜem  a  waszym  dzieckiem,  bo  tak
będzie  dla  ciebie  bezpieczniej.  Jeśli  to  tylko  moŜliwe,  niech  kontaktują  się  ze  sobą
bezpośrednio.

Nic wyręczaj nikogo w rozwiązywaniu problemów
Jako samotny rodzic jesteś przyzwyczajona do samodzielnego zaspokajania potrzeb dziecka.
MoŜe  to  dość  szybko  przerodzić  się  w  nadopiekuńczość,  co  spowoduje,  Ŝe  będziesz  chciała
osłonić  dziecko  przed  rzeczywistością.  Na  dodatek  samotni  rodzice  często  mają  poczucie
winy za to, Ŝe ich dzieci znalazły się w sytuacji, która nie jest sytuacją wymarzoną. Chcą więc
zrekompensować to dzieciom, chroniąc je przed dodatkowym cierpieniem.

Ale kluczem do dyscypliny praktycznej jest konieczność nauczenia się stawiania czoła

rzeczywistości, zaś czasami — jak mówią — «rzeczywistość boli». Wiem, Ŝe niełatwo jest
patrzeć, jak dziecko przynosi ocenę niedostateczną z historii, poniewaŜ zamiast pisać referat,
oglądało telewizję, ale to nie oznacza, Ŝe powinnaś je wyręczać. Następnym razem zdecyduje
mądrzej. Niełatwo jest patrzeć, jak twój syn zostaje usunięty z druŜyny piłkarskiej, ale to nie
oznacza, Ŝe masz dzwonić do trenera ze skargą. W następnym roku syn więcej się przyłoŜy —
albo znajdzie dziedzinę, która bardziej odpowiada jego zainteresowaniom.

Rzeczywistość jest naprawdę dobrym nauczycielem, aczkolwiek wymagającym. A ty nie

wyświadczasz dzieciom przysługi chroniąc je przed nią. Zwalcz pokusę rozwiązywania za nie
wszystkich problemów. Niech odkryją kawałek rzeczywistości na własną rękę.

Nie szukaj zbytniego wsparcia u dzieci
Samotni  rodzice  często  próbują  przekazać  dzieciom  część  obowiązków  współmałŜonka.
JeŜeli  chodzi  tylko  o  wyniesienie  śmieci,  nie  ma  sprawy.  Ale  uwaŜaj,  Ŝeby  nie
wykorzystywać  dziecka  jako  powiernika.  Dzieje  się  tak  szczególnie  wtedy,  gdy  chodzi  o
jedynaka. Wtedy robi się z tego «ty i ja przeciw światu». Regularne wylewanie swoich uczuć
jest  bardzo  kuszące.  Jednak  taka  sytuacja  moŜe  doprowadzić  do  naruszenia  dyscypliny
praktycznej  przez  podwaŜenie  autorytetu  rodzica.  JeŜeli  w  jednej  chwili  jesteś  pokrewną
duszą,  to  trudno  w  drugiej  być  osobą  dyscyplinującą.  Nie  twierdzę,  Ŝe  nie  powinnaś  być  z
dziećmi szczera i cieszyć się z ich towarzystwa. Powinnaś! Ale pamiętaj, Ŝe jesteś rodzicem.

I pamiętaj, Ŝe twoje dziecko jest tylko dzieckiem. Wiele twoich uczuć to uczucia z natury

«dorosłe» — złoŜone i sprzeczne. Twoje dziecko nie jest gotowe na ich poznanie. Ty moŜesz
poczuć ulgę zrzucając cięŜar z serca przed słuchającym cię dzieckiem, ale teraz dziecko
przejęło ten cięŜar i moŜe się pod nim ugiąć. JeŜeli martwisz się pieniędzmi, snujesz marzenia
o własnym Ŝyciu uczuciowym albo masz pretensje do swojego eksmęŜa — zachowaj to dla
siebie albo (to jeszcze lepsze rozwiązanie) poszukaj kogoś dorosłego, z kim mogłabyś o tym
porozmawiać.

Jeśli masz kilkoro dzieci, to prawdopodobnie poszukasz oparcia w najstarszym, Ŝeby

pomagało ci przy młodszych. Nie ma w tym nic złego — Sande i ja często tak robimy (ale
ułatwia to spora róŜnica wieku między naszymi dziećmi). UwaŜaj jednak, by nie składać na
barki najstarszego zbyt wielu obowiązków. Nie moŜe ono stać się «współrodzicem». Pozwól,
Ŝ

eby dziecko wykształciło w sobie naturalne zdolności przywódcze, lecz rodzicielską

odpowiedzialność zachowaj dla siebie.

Uwaga na dziadków
Pewnego  razu  miałem  do  czynienia  z  35-letnią  samotną  matką  dwójki  dzieci  w  wieku
dwunastu  i  dziesięciu  lat.  Jej  rodzice  postanowili,  Ŝe  zabiorą  całą  rodzinę  do  Disneylandu  i
zapłacą  za  wszystko.  Był  to  wspaniały  prezent,  ale  kobieta  miała  w  związku  z  tym  nieco
mieszane uczucia. Zgodziłem się z nią. Prezent był miły, ale i niebezpieczny.

W tym wypadku dziadkowie postępowaliby jak rodzice. Decydowaliby za swą dorosłą

córkę i za jej dzieci. Podczas wycieczki to oni byliby u władzy, a nie ona. I jaką naukę
wyniosłyby z tego dzieci?

MoŜliwe, Ŝe w danej chwili nie miałabyś nic przeciwko zafundowaniu wycieczki do

Disneylandu. Mógł to być dobry pomysł, gdyby dziadkowie mimowolnie nie wykorzystali tej
sytuacji do kierowania córką i jej dziećmi. Sądzę, Ŝe czuli się nieco winni z powodu jej trzech
rozwodów  (pewnie  popełnili  jakiś  błąd  wychowawczy),  a  teraz  nie  ufali  jej,  jeśli  chodzi  o
wychowanie  jej  własnych  dzieci,  i  chcieli  przejąć  odpowiedzialność  za  tę  sprawę.  (W
rzeczywistości  od  czasu  do  czasu  zajmowali  się  juŜ  dziećmi  przez  dwa  lub  trzy  tygodnie  z
rzędu, kiedy córka potrzebowała odpoczynku).

Dziadkowie byli mili, ale chcieli kontrolować córkę, a ona pozwalała na to. Kiedy inni

bez przerwy cię w czymś wyręczają, szybko nabierasz przekonania, Ŝe sama sobie nie
poradzisz.

Zaproponowałem, Ŝe najlepiej będzie, jeśli córka weźmie na siebie rolę rodzica, a

dziadkowie będą ją w tym wspierać. Wycieczka do Disneylandu nie umacniała jej w roli
rodzica (jeŜeli naprawdę chcieli pomóc, mogli dać jej pieniądze i pozwolić, Ŝeby sama zabrała
dzieci).

Ta historia odnosi się do wielu niepełnych rodzin. Dziadkowie — często pod wpływem

niejasnego  poczucia  winy  (i  zwykle  rzeczywiście  chcąc  pomóc)  —  uzurpują  sobie  rolę
rodzica.  Samotny  rodzic,  który  i  tak  boryka  się  z  Ŝyciem,  pozwala  im  na  to.  Ale  jest  to
pułapka kwestionująca faktyczny autorytet w rodzinie. Samotny rodzic i jego  rodzice muszą
współpracować, Ŝeby umocnić szacunek między tym rodzicem a jego dzieckiem. Dziadkowie
mogą pomagać, ale nie mogą przejmować steru.

OstroŜnie z własnym Ŝyciem uczuciowym
Od  momentu  rozwodu

lub śmierci, kiedy to stałaś się samotnym rodzicem, w twoim Ŝyciu

pojawiła się głęboka wyrwa. Jest rzeczą naturalną, Ŝe chciałabyś znaleźć kogoś, kto pomógłby
ci  ją  zapełnić.  Ale  musisz  być  ostroŜna,  kiedy  twoje  serce  zaczyna  się  zwracać  w  stronę
drugiego człowieka. Co tobą kieruje: uczucie czy potrzeba? W wyniku tragedii pojawiły się w
tobie nowe potrzeby emocjonalne, które spowodują zaburzenie równowagi w kaŜdym nowym
związku.  Według  ekspertów,  Ŝeby  emocjonalnie  pogodzić  się  z  tym,  Ŝe  doszło  do  rozwodu,
potrzeba  przynajmniej  dwóch  lat,  a  często  nawet  więcej.  Jeśli  zbyt  szybko  się  z  kimś
zwiąŜesz, szykujesz sobie kolejną poraŜkę.

Musisz być szczególnie ostroŜna równieŜ przez wzgląd na dzieci. Zapewne twój stan

emocjonalny w znacznym stopniu wynika ze świadomości, Ŝe twoje dzieci potrzebują i ojca, i
matki. Zdajesz sobie sprawę, Ŝe samotne macierzyństwo jest cięŜkie dla wszystkich osób,
których ono dotyka, i snujesz fantazje, Ŝe twój nowy towarzysz Ŝycia rozwiąŜe wszystkie te
problemy. Ale rzuć okiem na dalsze strony tej ksiąŜki, a przekonasz się, Ŝe przybrany rodzic
to teŜ nie bułka z masłem. Poślubienie niewłaściwej osoby — po raz kolejny—wyrządziłoby
twojej rodzinie jeszcze większą szkodę. Więc nie spiesz się.

Wiele marzeń twoich dzieci jest podobnych do twoich. Widzą jak gawędzisz z

sympatycznym  kasjerem/kasjerką  w  supermarkecie  i  juŜ  zaczynają  planować  wesele.  JeŜeli
przyprowadzasz  kogoś  nowego  do  domu,  mogę  się  załoŜyć,  Ŝe  przyglądają  mu  się  jako
potencjalnemu tacie/mamie. Opłakując utratę kogoś bliskiego Ŝyje się nadzieją, Ŝe jeszcze nie
wszystko  stracone.  Kiedy  w  końcu  dzieci  zdają  sobie  sprawę,  Ŝe  ty  i  twój  eksmąŜ  to
przeszłość, szukają kogoś, Ŝeby obsadzić wakujące stanowisko, Ŝeby wszystko wyglądało jak
dawniej. Oczywiście nigdy nie będzie tak jak dawniej. Nie moŜesz się cofnąć. Jedyna droga

W dzisiejszym świecie rozwody są niestety zjawiskiem częstym. Autor kieruje swoje rady równieŜ do osób rozwiedzionych (przyp. wyd).

prowadzi naprzód. Jednak presja ze strony dzieci moŜe doprowadzić do rozpadu nowego
związku.

Radziłbym utrzymywać własne Ŝycie uczuciowe w jak największym sekrecie. Nie dziel

się z dziećmi szczegółami o randkach i nie przyprowadzaj swoich partnerów do domu, dopóki
nie jesteś zaręczona. Byłoby to dla dzieci tylko źródłem rozczarowań. Najlepszym sposobem
na  to,  abyście  pozostali  zdrową  rodziną  (i  osobami),  jest  zaakceptowanie  moŜliwości
pozostania  osobą  samotną.  Ty  i  twoje  dzieci  musicie  nauczyć  się  radzić  sobie  jako  rodzina
funkcjonująca  bez  jednego  elementu.  Taka  jest  rzeczywistość.  A  jeŜeli  Bóg  da  ci  nowego
towarzysza Ŝycia, to tym silniejsza będziesz w nowym związku.

Connie poznała Ricka za pośrednictwem kolegów z pracy. Zaczęła się z nim spotykać.

Mając dwóch synów z pierwszego małŜeństwa, które zakończyło się dwa lata wcześniej, była
gotowa na powaŜny związek. Rick zdawał się być dla niej doskonałym męŜczyzną. Nawet jej
ojciec — chociaŜ nie podobał się mu Ŝaden z męŜczyzn, z którymi dotąd się spotykała —
wyraził swą gorącą aprobatę, kiedy przedstawiła mu Ricka.

Kiedy Rick zabrał jej synów na ryby, Connie pokochała go jeszcze bardziej.

Dziewięcioletni Jake i jedenastoletni Jeffy naprawdę potrzebowali ojca, a Rick był typem
człowieka aktywnego, który im imponował. Cała rodzina naprawdę oszalała na punkcie
Ricka. Miło było na nich patrzeć.

Ale w pewnym momencie Connie zaczęła dostrzegać pewne problemy. Tajemnicze

wyjazdy  słuŜbowe,  nieprzekonujące  wyjaśnienia.  Z  początku  ignorowała  te  niepokojące  ją
sygnały,  ale  wkrótce  zdała  sobie  sprawę,  Ŝe  Rick  ją  oszukuje.  Kiedy  w  końcu  doszło  do
konfrontacji, roześmiał się.
-Ach,  tylko  o  to  chodzi.  PrzecieŜ  jestem  facetem.  Nie  jesteśmy  małŜeństwem  ani  nic  w  tym
stylu. To nie jest nic wielkiego.

Oczywiście dla niej to było coś wielkiego. W myślach juŜ podąŜała ku małŜeństwu, ale

teraz nacisnęła hamulec. Jej poprzedni mąŜ był oszustem. Nie zamierzała pozwolić, Ŝeby
historia się powtórzyła.

Jake i Jeffy zmartwili się, Ŝe nie zobaczą juŜ Ricka. Connie w delikatny sposób wyjaśniła

im sytuację, ale oni właściwie zaakceptowali juŜ Ricka jako ojca. Skończyło się na tym, Ŝe
obwiniali Connie za zerwanie tego związku, manifestując swój bunt, co na długie miesiące
zatruwało atmosferę w domu.

To jeszcze bardziej pogorszyło Ŝycie Connie. Cierpiała rzecz jasna z powodu zdrady

Ricka, a teraz musiała jeszcze codziennie staczać batalie z własnymi dziećmi. Martwiło ją, Ŝe
nie była wystarczająco pociągająca, Ŝeby podtrzymać zainteresowanie Ricka. Dlaczego
miałby spotykać się z innymi kobietami? I czuła się winna, Ŝe dała dzieciom nadzieję, a
następnie im ją odebrała. Ten uczuciowy galimatias wzmógł jej potrzebę znalezienia oparcia
w drugim człowieku, która to potrzeba pchnęła ją w ramiona kolejnego męŜczyzny.

Stan zamieszkał w okolicy niedawno. Był przystojny, nie był wcześniej Ŝonaty. Nie był

typem macho jak Rick; cechowała go stałość, był konsekwentny, miał dobrą pracę w firmie
ubezpieczeniowej i perspektywę na awans. Connie dobrze się z nim czuła, gdy oprowadzała
go po mieście i pomagała mu urządzić mieszkanie. On potrzebował jej, a ona jego. Dokładnie
cztery miesiące po rozstaniu z Rickiem Connie wybrała się na pierwszą oficjalną randkę ze
Stanem.

Wkrótce zaczęły się wspólne obiady z Connie i jej dziećmi trzy razy w tygodniu. Jake i

Jeffy traktowali go z ostroŜnością, ale w końcu przywykli do jego obecności, szczególnie gdy
pomagał im w odrabianiu zadań. Connie zaczęła myśleć, Ŝe tym razem ten związek przetrwa.
Czuła, Ŝe Stan to dobry materiał na męŜa, Ŝe trafiła na takiego męŜczyznę, który zaopiekuje
się nią i jej dziećmi.

Po sześciu miesiącach regularnego spotykania się Connie zaczęła się niecierpliwić.

Chciała pogłębić ten związek, ale Stanowi zdawał się odpowiadać obecny stan rzeczy. Connie

zdała sobie sprawę, Ŝe cała inicjatywa, Ŝeby być razem, pochodzi od niej, a Stanowi jak
gdyby nie zaleŜało na tym, czy są razem czy nie. W jaki sposób taki świetny facet osiągnął
wiek 37 lat pozostając kawalerem? MoŜe ma problem z angaŜowaniem się w związek?

Connie postanowiła wziąć byka za rogi. Gdy pewnego wieczora siedzieli w salonie,

wyłączyła telewizor i zaczęła mówić o swoim pragnieniu zawarcia ponownego małŜeństwa.
Nie muszą się spieszyć, zapewniła Staną, ale zdecydowanie chciała iść w tym kierunku. Nie
dał jej zobowiązującej odpowiedzi. I więcej go nie zobaczyła. Przestał dzwonić. Przestał
przychodzić do kościoła. Nie odpowiadał na telefony. Za bardzo go przycisnęła i uciekł przed
koniecznością zaangaŜowania się.

Tym razem Jake i Jeffy nie okazywali zbytnio swych uczuć, ale w ciągu roku ich

zachowanie znacznie się pogorszyło. Ich stopnie poleciały w dół. Jeffy wdawał się w szkole
w bójki. Pewnego razu Connie dostała telefon z posterunku policji: Zatrzymano Jake'a za
kradzieŜ w sklepie.

Ciąg poraŜek sercowych był dla Connie bolesny, ale cierpiały teŜ jej dzieci. Nie

wiedziały, jak sobie poradzić z rozczarowaniem i spowodowanym przez nie gniewem. Ich
emocje wymykały się spod kontroli i przejawiały się w róŜnych destrukcyjnych
zachowaniach.

Historia Connie często się powtarza. Miałem do czynienia z wieloma rodzinami

przeŜywającymi podobne doświadczenia: zawiedzione nadzieje i rozdrapywanie ran. Dlatego
mówię samotnym rodzicom, Ŝeby byli bardzo ostroŜni w kwestii mówienia dzieciom o
swoich romansach. Rzecz jasna musisz brać pod uwagę swe emocje, gdy odczuwasz wielką
potrzebę znalezienia nowego towarzysza Ŝycia, ale w sposób szczególny ochraniaj dzieci. Nie
przywiązuj ich do siebie, kiedy wybierasz się na przejaŜdŜkę karuzelą miłości.

Najlepsza rada dla samotnych rodziców jest następująca:
1° Nie umawiaj się.
2° Jeśli się umawiasz, rób to poza domem.
3°  Nie  przyprowadzaj  go/jej  do  domu,  dopóki  na  twoim  palcu  nie  pojawi  się  coś,  czym
będziesz w stanie przeciąć szkło.
Z  następnego  rozdziału  dowiesz  się,  Ŝe  nawet  jeśli  nowe  związki  są  udane,  to  często

więcej problemów powodują, niŜ rozwiązują.

Zastawów się:

•

W jaki sposób moŜesz okazać dzieciom zrozumienie w tych trudnych dla nich chwilach,
nie pobłaŜając im? Dlaczego jest to waŜne?

•

Jakie są największe wyzwania stojące przed tobą jako samotnym rodzicem?

•

Które z sugestii zawartych w tym rozdziale są dla ciebie najtrudniejsze do wypełnienia?
Które są najłatwiejsze? Dlaczego?

Wypróbuj:

•

Sporządź plan wprowadzenia w Ŝycie wybranej przez was najtrudniejszej i najłatwiejsze]
sugestii. Zrób dokładny harmonogram spotkań, ustal zasady postępowania, zaplanuj, z
którymi osobami chcesz się spotkać, itd.

Rozdział 9
Rodziny się nie łączą; owe się zderzają

W  dawnych  czasach  rodzice  mieli  wiele  dzieci.  Teraz  dzieci  miewają  wielu  rodziców.
Rozwody  i  powtórne  małŜeństwa  są  obecnie  tak  powszechne,  Ŝe  rodziny  po  przejściach  są
niemal  wyznacznikiem  nowego  tysiąclecia.  Dzieci  często  muszą  nauczyć  się  Ŝyć  z  nowymi
rodzicami i z nowym rodzeństwem, co wcale nie jest łatwe.

Rodziny łączone wydają się wspaniałym pomysłem, dopóki nie spróbuje się tego na

własnej  skórze.  „Ja  mam  dzieci,  które  potrzebują  tatusia,  ty  masz  dzieci,  które  potrzebują
mamusi, więc wrzućmy wszystko do wspólnego worka". Wydaje się, Ŝe ma to sens. Ale kiedy
zajmiesz  się  dopracowywaniem  szczegółów  tworzenia  nowego  domu  z  dwóch  odmiennych
rodzin, czar pryska. MoŜesz nawet zatęsknić za prostotą bycia samotnym rodzicem.
Ostatnio po wykładzie w Minnesocie podeszli do mnie pewni małŜonkowie i oświadczyli:
-  Chcieliśmy  panu  tylko  powiedzieć,  jak  wiele  znaczy  dla  nas  pańska  ksiąŜka  Living  in  a
Stepfamily without Getting Stepped on.

A ja w swej głębokiej pokorze spodziewałem się zaraz usłyszeć, jak moje błyskotliwe

analizy sprawiły, Ŝe ich Ŝycie stało się wspaniałe i spokojne. Lecz oni zaskoczyli mnie swoją
szczerością.

- Pańska ksiąŜka przygotowała nas na «wieczory Armagedonu

», jakie od czasu do czasu

przeŜywamy — powiedzieli. — śycie w rodzinie łączonej jest bardzo trudne. Dziękujemy, Ŝe
nas pan o tym uprzedził.

Ich uwagi otrzeźwiły mnie, ale trafiły w sedno. Nawet jeŜeli wszystko robisz dobrze, to

rodzina łączona i tak pozostaje strefą działań wojennych. Często powtarzam, Ŝe podczas ślubu
pobierają się więcej niŜ dwie osoby. Myślę o sześciu, bo musicie wliczyć w to obie pary
rodziców. W bardzo konkretnym sensie «poślubiacie» teŜ swoich teściów. Czy wam się to
podoba, czy nie, wchodzicie w inną rodzinę.

A co się dzieje, jeśli oboje — i panna młoda, i pan młody — mają dzieci? I tu ma miejsce

«poślubianie» członków rodziny, tyle Ŝe ich liczba jest nieco większa. «Poślubiasz» mamę i
tatę, syna i córkę swojego współmałŜonka, a twój współmałŜonek poślubia członków twojej
rodziny. Twoje dzieci zyskują nagle nowych braci i siostry oraz dziadków. W tej jednej
uroczystości moŜe być zawieranych dwadzieścia albo trzydzieści «małŜeństw»!

Problem polega na tym, Ŝe łączenie rodzin jest skomplikowane. Musisz wejść w tę

sytuację  z  szeroko  otwartymi  oczyma.  JeŜeli  masz  nadzieję,  Ŝe  to  małŜeństwo  rozwiąŜe
wszystkie  twoje  problemy  samotnego  rodzicielstwa,  to  zapomnij  o  tym.  Właśnie  otwierasz
puszkę Pandory.
Jeśli tylko jedno z małŜonków posiada dzieci, to sprawa jest odrobinę prostsza, ale w dalszym
ciągu  istnieją  kwestie  związane  z  połączeniem  rodzin.  Nowy  ojciec  albo  nowa  matka  musi
zapracować na prawo bycia rodzicem, a to moŜe zabrać trochę czasu.

Ogólnie rzecz biorąc, na zespolenie się rodzin potrzeba od trzech do siedmiu lat. Od

trzech do siedmiu lat! To oznacza, Ŝe do czasu, kiedy zaczniecie się czuć jak jedna  rodzina,
twój  szóstoklasista  moŜe  juŜ  opuścić  dom.  To  długi  proces.  PomoŜe  ci  w  nim  dyscyplina
praktyczna, ale uwaŜaj, jak ją stosujesz. RozwaŜ poniŜsze wskazówki.

Najpierw dyscyplinuj swoje dzieci
Pamiętaj  Ŝe  «relacje  są  przed  zasadami»,  a  ty  nie  masz  jeszcze  wystarczającej  więzi
emocjonalnej  z  dziećmi  twojego  współmałŜonka.  Trudno  ci  więc  będzie  stanowić  prawo.  A
jeśli  będziesz  zmuszona  «pociągnąć  za  dywan»,  to  twoje  przybrane  dzieci  poczują  się
dotknięte. Przez kilka pierwszych lat kaŜdy rodzic powinien dyscyplinować wyłącznie własne

Armagedon: według Biblii równina, na której nastąpi ostateczna rozprawa sił Dobra z siłami Zła.

dzieci. W końcu rodzina połączy się na tyle, Ŝe taki podział dyscyplinowania nie będzie juŜ
konieczny.

Jeśli jeden rodzic będzie surowszy od drugiego, to moŜe to spowodować pewną

nierównowagę. Rodzice powinni wprowadzać dyscyplinę praktyczną wspólnie,  «porównując
zasady» (patrz niŜej). Ale odrobina nierównowagi jest lepsza od niechęci pasierba wywołanej
nieodpowiednio zastosowaną przez przybranego rodzica dyscypliną.

Stwórz nowy dom
Jestem tu daleki od uŜywania metafor. Kiedy łączycie swoje rodziny, przeprowadźcie się do
nowego domu lub mieszkania. JeŜeli jedna rodzina przeprowadza się do drugiej, to jedni będą
się  czuli  wyobcowani,  a  drudzy  stłoczeni.  O  wiele  lepiej  jest  zacząć  nową  przygodę  w
miejscu nowym dla wszystkich. Zdaję sobie sprawę z tego, Ŝe znalezienie innego mieszkania
wymaga  sporych  zachodów,  ale  j  est  to  j  edna z wielu  rzeczy,  jaką  trzeba  wziąć  pod  uwagę
przed  połączeniem  rodzin.  JeŜeli  jedna  z  rodzin  juŜ  przeniosła  się  do  domu  drugiej,  to
prawdopodobnie  juŜ  widzicie  problemy.  Rodzina  «gospodarza»  z  niechęcią  dzieli  się
«swoimi»  pokojami,  łazienkami,  telewizorami,  komputerami  i  telefonami.  Rodzina  «gości»
nigdy  tak  naprawdę  nie  czuje  się  u  siebie.  Spróbuj  jak  najszybciej  temu  zaradzić  znajdując
dom, który dla wszystkich będzie nowym domem.

Porównuj zasady
Radzę  to  wszystkim  parom  bez  względu  na  to,  czy  mają  dzieci  czy  nie.  Bądź  świadom,  Ŝe
kaŜde  z  was  wzrastało  z  odmiennymi  wyobraŜeniami,  co  jest  dobre,  a  co  złe;  co  jest
uprzejme, a co samolubne; co naleŜy do kompetencji mamy, a co do kompetencji taty. Swój
zestaw  zasad  otrzymałaś/  otrzymałeś  od  rodziców,  chociaŜ  w  miarę  wzrastania
mogłeś/mogłaś go nieco zmodyfikować. A w poprzednim małŜeństwie miały miejsce kolejne
adaptacje. Twoje dzieci wpoiły sobie pewne zasady i oczekiwania. Ale twój współmałŜonek
otrzymał  odmienny  zestaw  zasad  i  oczekiwań,  które  teŜ  uległy  pewnej  modyfikacji,  więc
jego/jej dzieci mają inny kodeks postępowania niŜ twoje dzieci.

Co moŜesz zrobić? Porozmawiaj o tym ze współmałŜonkiem i mówcie o tym nieustannie.

Niech wszyscy w rodzinie mają swój wkład w dyskusję o tym, co jest dla niej dobre, a co złe.
Ustal wspólną listę oczekiwań i obowiązków.

Jako przybrany rodzic zachowaj pewną pokorę. Nie wiesz, co powoduje, Ŝe twoje

przybrane dzieci wybuchają. MoŜesz sądzić, Ŝe ci dokuczają, gdy tymczasem one tylko
Ŝ

artują. MoŜesz nie aprobować niektórych rzeczy, które dotąd wolno im było robić. Przyda

się tutaj stara dobra metoda rozpoczynania wypowiedzi od słowa «ja» („[Ja] nie lubię, kiedy
tak  robisz"),  ale  nie  zakładaj,  Ŝe  wiesz,  jakie  intencje  przyświecają  twoim  przybranym
dzieciom („Jesteś taki przekorny!").

Nie muszą cię. kochać; wystarczy Ŝe cię szanują — i na odwrót
Między  przybranymi  rodzicami  a  przybranymi  dziećmi  zdarzają  się  wojny  totalne.  Dzieci
twojego  współmałŜonka  mają  wiele  powodów,  Ŝeby  cię  nienawidzić,  choć  większość  z  tych
powodów jest nieracjonalna. Mogą cię uwaŜać za intruza, wchodzącego w rolę prawdziwego
rodzica  i  nie  potrafiącego  tej  roli  sprostać.  Mogą  cię  obwiniać  o  to,  Ŝe  przeszkadzasz  ich
rodzicom  w  ponownym  zejściu  się.  Mogą  czuć  do  ciebie  niechęć  za  to,  Ŝe  kradniesz  im  ich
matkę lub ojca (twojego współmałŜonka) — dawniej cała uwaga ich rodzica była skupiona na
nich,  a  teraz  muszą  się  nim  z  tobą  dzielić.  Albo  mogą  mieć  niewyobraŜalnie  wysokie
oczekiwania związane z twoją osobą i mogą się czuć rozczarowane, Ŝe nie potrafisz sprostać
tym oczekiwaniom.

MoŜesz próbować udowodnić swoją wartość, wyperswadować im te uczucia albo

powiedzieć im, Ŝe je kochasz, ale pewnie wiele to nie zmieni. JeŜeli nadal odczuwają duŜy

ból, winę za to przypiszą tobie. A im bardziej będziesz je zmuszać, Ŝeby cię pokochały, tym
mniej będą do tego skłonne. Miłości nie da się wymusić.

Ale moŜesz prosić o szacunek. Kiedy nawiązujesz z dziećmi więź jako ich przybrany

rodzic, zrozum, jakiego rodzaju jest to związek, i nie wyolbrzymiaj swojej roli. (To by tylko
zwiększyło ich niechęć). Z czasem moŜe zdobędziesz miłość swoich przybranych dzieci, ale
będzie to wymagać od ciebie wiele uporu. Póki co masz pozycję guasi-autorytetu. Owszem,
dyscyplinowaniem ich będzie się zajmował ich własny ojciec, ale ty uczestniczysz w
zajmowaniu się domem, więc muszą okazywać ci szacunek jako osobie współtroszczącej się
o dom i jako komuś, kogo kocha ich rodzic.

Domaganie się szacunku doskonale mieści się w ramach dyscypliny praktycznej. Gdyby

te  dzieci  przyszły  do  kogoś  obcego  i  okazały  raŜący  brak  szacunku,  wyproszono  by  je  za
drzwi.  Taka  jest  rzeczywistość.  Ty  i  twój  współmałŜonek  powinniście  ustalić  pewne
standardy  szacunku,  jaki  twoje  przybrane  dzieci  powinny  ci  okazywać;  moŜna  tu  stosować
odpowiednie środki dyscyplinujące.

Ale najlepszym sposobem zdobycia szacunku jest okazywanie go. Czasami przybrani

rodzice zwierzają mi się, Ŝe wcale nie kochają dzieci swojego współmałŜonka. „W porządku"
— mówię. Nie musicie ich kochać; po prostu je szanujcie. Są co najmniej istotami ludzkimi,
które mieszkają w naszym domu. Są równieŜ potomstwem osoby, którą kochasz. Mają
uczucia, ideały, marzenia i cele. Im więcej ich słuchasz, im większy szacunek im okazujesz,
tym bezpieczniej czują się z tobą. I w końcu odwzajemnią ten szacunek.

Wiem, Ŝe czasami czujesz się jak na wojnie. Jesteście tak pełni konfliktów, Ŝe traktujecie

przybranych  członków  rodziny  gorzej  niŜ  potraktowalibyście  w  swym  domu  kogoś
nieznajomego.  Przestańcie  walczyć  i  zacznijcie  znów  okazywać  sobie  zwykłą  uprzejmość.
Nie  uŜalaj  się  nad  brakiem  miłości  w  tych  relacjach.  DołóŜ  wszelkich  starań,  abyście  się
wzajemnie szanowali, a miłość pojawi się sama.

Weź pod uwagę czynnik starszeństwa
Od  dawna  fascynuje  mnie  to,  jak  kolejność  przyjścia  na  świat  wpływa  na  naszą  osobowość.
Dzieci urodzone jako pierwsze, w środku czy na końcu posiadają inne cechy i kiedy uda ci się
je określić, będziesz w stanie wszędzie je rozpoznać. Pewnego razu, kiedy przeprowadzano ze
mną  wywiad  w  ABC-TY  na  temat  mojej  ksiąŜki  The  New  Birth  Order  Book,  zaskoczyłem
czterech  gospodarzy  programu  The  View  odgadując  kolejność,  w  jakiej  przyszli  na  świat.
(Meredith Yieira

szczególnie zaimponowało to, Ŝe odgadłem, iŜ ma starszych braci).

Ale jest to coś więcej niŜ gra towarzyska. Jest to waŜna informacja dla tego, kto stara się

tworzyć nowy związek. Parom będącym przed ślubem radzę, Ŝeby zastanowiły się. w jaki
sposób kolejność ich przyjścia na świat wpłynie na ich małŜeństwo. Niektóre kombinacje się
sprawdzają, a niektóre są mieszanką wybuchową. Sprawdza się to równieŜ w przypadku
łączenia rodzin, z tym Ŝe trzeba wziąć pod uwagę większą liczbę kombinacji.

Urodzeni jako pierwsi bywają najbardziej odpowiedzialni, najszybciej dorastają. Często są

ambitni  i  mają  skłonności  do  perfekcjonizmu.  Urodzeni  jako  ostatni  bywają  otwarci,  chcą
zwracać  na  siebie  uwagę.  Są  «pieszczoszkami»  całej  rodziny  i  ta  etykietka  towarzyszy  im
przez  całe  Ŝycie.  Urodzeni  pośrodku  są  często  zagubieni.  Muszą  się  bardziej  starać,  Ŝeby
znaleźć  swoje  miejsce.  Tak  więc  mimo  Ŝe  często  są  rozjemcami  rozstrzygającymi  spory
rodzeństwa,  stają  się  równieŜ  outsiderami,  są  skryci  i  trudno  ich  rozgryźć.  Jedynak  moŜe
przejawiać w potrójnym nasileniu cechy dziecka urodzonego jako pierwsze, ale inni jedynacy
w  dziwny  sposób  kompilują  cechy  pierwszego  dziecka,  które  upodabnia  się  do  dorosłego,  z
cechami dziecka urodzonego jako ostatnie, domagającego się specjalnej uwagi.

Meredith Yieira — współprowadząca talk-show The Vlew.

Rzecz jasna rozmaite czynniki wewnątrz rodziny mogą wpłynąć na zmianę pozycji, jaką

poszczególne  dzieci  w  niej  zajmują,  ale  powyŜsza  teoria  często  się  sprawdza.  Szczegółowo
piszę  o  tym  w  ksiąŜce  The  New  Birth  Order  Book.  Tutaj  chodzi  mi  o  to,  Ŝe  w  rodzinach
łączonych  sprawy  są  zazwyczaj  postawione  na  głowie.  Urodzony  jako  pierwszy  w  swojej
rodzinie  moŜe  ni  stąd  ni  zowąd  zyskać  dwójkę  starszego  rodzeństwa.  Pieszczoszek  moŜe
będzie  musiał  dzielić  z  nowym  dzieckiem  zainteresowanie  ze  strony  rodziny,  jakim  do  tej
pory  cieszył  się  sam.  MoŜe  to  spowodować  frustrację  i  chęć  odegrania  się  —  nawet  jeśli
dzieci nie zdają sobie sprawy z własnych uczuć. To tak, jakby były aktorami na scenie, a ktoś
nagle zamienił im role. Nie wiedzą, którą rolę mają grać, i to wywołuje w nich niepokój.

Jest rzeczą waŜną, Ŝeby w nowej rodzinie znalazło się wyjątkowe miejsce dla kaŜdego.

JeŜeli jesteś świadom, jaką pozycję zajmowało kaŜde dziecko w hierarchii przyjścia na świat,
to  będziesz  w  stanie  słuŜyć  mu  odpowiednim  wsparciem.  Dziecko,  które  przyszło  na  świat
jako  pierwsze,  a  teraz  ma  starsze  rodzeństwo,  moŜe  w  dalszym  ciągu  czuć  się
odpowiedzialne.  Nie  przeocz  jego  przywódczej  roli.  I  pamiętaj,  Ŝeby  zwracać  uwagę  na
dziecko, które było wcześniej najmłodsze, nawet jeśli obecnie jest w domu ktoś młodszy od
niego.  Urodzeni  w  środku  mają  zazwyczaj  najmniej  problemów  z  dostosowaniem  się  (nadal
są  w  środku),  a  ty  moŜesz  wykorzystać  ich  talenty  rozjemcze  do  rozwiązywania  konfliktów
między pozostałymi dziećmi.

Pozwól im boleć wad utraconą przeszłością
Rodziny  łączone  powstają  po  utracie  kogoś  bliskiego.  Śmierć  lub  rozwód  spowodowały
rozpad wcześniejszej rodziny, a tu pojawia się nowy twór, który ma zastąpić poprzedni dom.
Dzieci będą pełne sprzecznych uczuć. Z jednej strony Ŝywiły nadzieję, Ŝe bolesną przeszłość
moŜna  odwrócić.  Oto  szansa,  Ŝeby  na  nowo  wszystko  posklejać  —  nowy  dom,  podobny  do
starego  —  taką  przynajmniej  mają  nadzieję.  Ale  szybko  zdają  sobie  sprawę,  Ŝe  nie
przypomina  on  dawnego  domu.  Zaczynają  porównywać  wszystkie  nowości  z  rzeczami
zapamiętanymi z przeszłości i to zestawienie nie wypada na korzyść rzeczy nowej.
-

Ojczym nie pozwala mi robić tego, na co pozwalał

mi tato.
-

Wolałem mieć pokój tylko dla siebie.

Kiedy dzieci pojmą, Ŝe nowe nie zastępuje im starego, będą wściekłe na ciebie, rodzica,

e próbowałaś je oszukać.

Ilekroć starasz się, Ŝeby wszystko było lepiej, to nic ci nie wychodzi.
Dzieci mogą walczyć o zachowanie wspomnień o tym, co było, i mogą walczyć z tobą,

poniewaŜ uwaŜają, Ŝe próbujesz te wspomnienia wymazać.

Kiedy ludzi dotyka strata, rzeczą normalną jest to, Ŝe cierpią. Klasyczne etapy cierpienia

to: negacja, złość, szukanie kompromisu, depresja i w końcu akceptacja. (Generalnie sytuacja
ulega  pewnej  poprawie  z  etapu  na  etap,  ale  jest  teŜ  duŜo  miotania  się).  Musisz  pozwolić
dzieciom  przez  to  przejść.  W  trakcie  tego  procesu  mogą  się  wycofać  i  udawać,  Ŝe  wszystko
jest  jak  dawniej,  mogą  podnosić  na  ciebie  głos  o  kaŜdą  najmniejszą  rzecz,  mogą  usiłować
zniszczyć  twoje  nowe  małŜeństwo,  Ŝebyś  mogła  wrócić  do  poprzedniego  małŜonka,  albo
mogą odmówić udziału w rodzinnych przedsięwzięciach.

Jako rodzic musisz stale wyjaśniać im istotę nowej sytuacji. Przeszłość odeszła, ale nie

została zapomniana. Wszystkim wam jest przykro z powodu utraty dawnej rodziny, ale nie
moŜesz na zawsze przykuć się do przeszłości. Nowy układ nie zastępuje starego, ale jest
całkiem nową przygodą. Potrzebujemy twojej obecności w nowej rodzinie, poniewaŜ taka jest
w tym momencie rzeczywistość, której stawiamy czoło.

Radź sobie z gniewem
Fundament  rodziny  łączonej  cementuje  zaprawa  gniewu,  winy,  zazdrości,  gniewu,  miłości,
nieufności, gniewu, niepokoju i... czy wspomniałem juŜ o gniewie? Jak juŜ mówiłem, gniew
jest  jednym  z  etapów  procesu  ubolewania  nad  stratą.  Ale  gniew  panoszy  się  takŜe  w  domu,
gdzie  dzieci  zmagają  się  z  innymi  dziećmi  w  poszukiwaniu  swojego  miejsca.  Adresatem
gniewu stanie się równieŜ przybrany rodzic, usiłujący zaprowadzić w rodzinie nowe zasady.
KaŜdy chowa w zanadrzu topór wojenny.

Ludzie złoszczą się, gdy sądzą, Ŝe nie są traktowani sprawiedliwie. A rodzina łączona

stwarza  tyle  nowych  sytuacji:  Jej  członkowie  muszą  podejmować  decyzje,  jak  podzielić  się
obowiązkami,  okazać  pozostałym  względy,  znaleźć  w  domu  własny  kąt,  wygospodarować
czas na telewizję lub na rozmowę telefoniczną, pobyć z rodzicami... — nawet Salomon by się
pogubił.  KaŜdy  czuje,  Ŝe  jest  w  czymś  pokrzywdzony,  nie  wspominając  juŜ  o
niesprawiedliwości wynikającej z konieczności Ŝycia w rozbitej rodzinie. Twoje dzieci mają
w nosie muchy wielkości słonia.

Proponuję, Ŝeby rodziny łączone robiły sobie cotygodniowe sesje złości. Niech kaŜda

osoba  ma  sposobność  powiedzenia  innym,  co  ją  doprowadza  do  szału.  Te  spotkania  mogą
mieć  charakter  wybuchowy,  więc  będziecie  musieli  ustalić  kilka  podstawowych  zasad,  ale
waŜne  jest  Ŝeby  dzieci  mogły  dać  upust  swoim  emocjom.  Jeśli  stłumią  gniew  w  sobie,
znajdzie on ujście w niezdrowy sposób.

Unikaj wszelkiego rodzaju trójkątów
W  rozdziale  ósmym  przestrzegałem  samotnych  rodziców  przed  utrudnianiem  relacji
pomiędzy dzieckiem a byłym małŜonkiem. Takie trójkąty nigdy nie są zdrowe. W rodzinach
łączonych  istnieje  o  wiele  więcej  trójkątów,  których  trzeba  unikać.  Jest  tu  twój  były  mąŜ  i
była  Ŝona  twojego  obecnego  męŜa,  i  twoje  dzieci,  i  dzieci  twojego  obecnego  męŜa  —  sam
zobacz, jak skomplikowana potrafi być geometria rodzinna.

Na porządku dziennym jest walka dziecka z przybranym rodzicem o «kontrolę» nad

własnym rodzicem. Zewsząd słyszę o aktach sabotaŜu podejmowanych przez przybrane
dzieci w celu rozbicia nowego małŜeństwa. ZałóŜmy, Ŝe para planuje weekendowy wypad we
dwoje. Dziecko będzie wtedy symulować chorobę, Ŝeby pokrzyŜować im plany. Regularnie
pojawiają się próby postawienia pytania: „Kto jest waŜniejszy: ja czy on/ona?".

MoŜesz staczać i wygrywać te potyczki, ale moim zdaniem mądrzej będzie wyjść z tego

trójkąta. To znaczy znajdź takie sposoby, które w widoczny sposób wpłyną na umocnienie
więzi między twoim współmałŜonkiem a jego dziećmi. Kiedy dzieci zrozumieją, Ŝe nie mają
do czynienia z sytuacją albo-albo, będzie mniej powodów do walki.

Dzieci mogą równieŜ starać się przeciwstawić ciebie swojej prawdziwej mamie lub

swojemu prawdziwemu tacie. MoŜesz poczuć się zraniona, ale nie daj się w to wciągnąć.
To nie są zawody. A dzieci cały czas będą odgrywać rolę swatki chcącej cię ponownie
skojarzyć z twoim byłym męŜem. Oto kolejny trójkąt, którego trzeba unikać.

Często trzeba będzie się wtrącić i rozstrzygać konflikty między twoimi dziećmi a dziećmi

przybranymi,  ale  najlepiej  by  było,  Ŝeby  dzieci  —  kiedy  to  tylko  moŜliwe  —  same
rozwiązywały  swoje  problemy.  Kiedy  się  wtrącisz,  uznają,  Ŝe  stoisz  po  tej  lub  po  tamtej
stronie. Właściwe zastosowanie dyscypliny praktycznej skłoni je do rozstrzygania konfliktów
we własnym gronie.

Chwal indywidualność, ale wymagaj współpracy
Wszystkich członków rodziny powinno się cenić i traktować w sposób wyjątkowy. Wysłuchaj
pomysłów  i  marzeń  kaŜdego,  rozwijaj  ich  zainteresowania  oraz  chwal  umiejętności.  Jest  to
szczególnie  istotne  w  rodzinach  łączonych,  w  których  dzieci  szybko  mogą  poczuć  się
zagubione i niedoceniane.

Ale jedną z najlepszych rzeczy, jakie moŜesz zrobić, Ŝeby dziecko poczuło się waŜne, jest

dać mu szansę współpracy na rzecz rodziny. Daj kaŜdemu dziecku obowiązki do wypełnienia,
moŜe  jakieś  prace  domowe.  Przy  rozdzielaniu  obowiązków  weź  pod  uwagę  wiek,
umiejętności i zainteresowania kaŜdego dziecka. Tak naprawdę to dobrze jest porozmawiać o
tym  w  gronie  rodzinnym,  pozwalając  dzieciom  wybrać  sobie  obowiązki.  Będą
współpracować  chętniej,  jeśli  będą  miały  swój  wkład  w  funkcjonowanie  domu.  Ale  potem
dopilnuj,  Ŝeby  wywiązywały  się  ze  swych  powinności,  gdyŜ  w  przeciwnym  razie  będą
musiały stawić czoło dyscyplinie.

Przygotuj się na granaty rzucane przez byłego męŜa
EksmęŜowie i eksŜony potrafią uprzykrzyć nam Ŝycie. Co prawda nie wszyscy, bo znam kilka
przypadków,  kiedy  małŜonkowie  rozstawali  się  po  przyjacielsku.  Ale  eks-małŜon-kowie
posiadają  szczególne  umiejętności  zatruwania  Ŝycia  w  sposób  spektakularny,  szczególnie
przez podburzanie dzieci.

Twój były mąŜ moŜe dzieci rozczarowywać, psuć, składać im niemoŜliwe do spełnienia

obietnice, wpajać im złe nawyki lub nastawiać je przeciw tobie. JeŜeli w jakikolwiek sposób
dzielisz z nim opiekę prawną nad dziećmi, to musisz odseparować je od niego, a następnie
przystąpić do naprawiania wyrządzonych szkód.

Nie mam w rękawie Ŝadnych łatwych rozwiązań. Musisz po prostu wiedzieć, Ŝe moŜe się

tak  zdarzyć;  i  bądź  z  dziećmi  zupełnie  szczera  w  tym  względzie.  Nie  zatruwaj  ich  więzi  z
twoim byłym męŜem, ale pomóŜ im dostrzec rzeczywistość. Nie daj się wciągnąć w konflikt
emocjonalny. On prawdopodobnie wie, na co jak reagujesz. Bądź obojętna na te matac-twa i
skup  się  na  swoim  nowym  związku  i  na  nowej  rodzinie.  Zrób  co  w  twojej  mocy,  Ŝeby
przygotować dzieci twoje i przybrane do Ŝycia w otaczającym je świecie.

Pamiętaj, Ŝe silna wieŜ małŜeńska jest ostoja, całej rodziny
W  rodzinie  łączonej  najpierw  muszą  się  połączyć  mąŜ  i  Ŝona.  JeŜeli  ich  związek  jest  silny,
reszta jakoś pójdzie.

Oto ciekawe pytanie: Kto jest dla ciebie waŜniejszy: twój mąŜ/ Ŝona czy twoje dzieci?

Rzecz jasna kochasz ich wszystkich, ale kto jest najwaŜniejszy? W przypadku pierwszego
małŜeństwa nie ma przewaŜnie problemu z wyznaniem, Ŝe na pierwszym miejscu stoi
małŜonek. W końcu ta relacja była pierwsza.

Tak więc kiedy mówię, Ŝe silna więź małŜeńska powinna być na pierwszym miejscu bo,

stanowi  trzon  silnej  rodziny,  to  ma  to  sens.  Ale  w  rodzinie  łączonej  sprawa  jest  bardziej
zawiła.  Tutaj  dłuŜszy  staŜ  ma  więź  z  własnymi  dziećmi.  Twój  współmałŜonek  jest  osobą
stosunkowo  nową.  Jak  więc  ten  nowy  związek  moŜe  być  waŜniejszy  od  dzieci,  w  których
Ŝ

yłach płynie twoja krew?

Ale Ŝeby twoja rodzina była w miarę stabilna, tak właśnie musi się stać. Twoja więź z

małŜonkiem musi oprzeć się na solidnych podstawach. Dzieci będą tę więź testować,
zwalczać i odnosić się do niej z niechęcią. JeŜeli od samego początku nie dasz im jasno do
zrozumienia, Ŝe małŜonek jest dla ciebie najwaŜniejszy, dzieci mogą doprowadzić do rozpadu
tego związku.

Pojawienie się nowego towarzysza Ŝycia nie stawia cię od razu w sytuacji, która

zmuszałaby  cię  do  dokonania  wyboru,  chociaŜ  dzieci  mogą  się  przy  tym  upierać.  Twoje
małŜeństwo  nie  pomniejsza  statusu  dzieci.  Nie  kochasz  ich  mniej  dlatego,  Ŝe  obdarzasz
miłością  nową  osobę  (i  nową  rodzinę).  Wykorzystaj  kaŜdą  okazję,  Ŝeby  pokazać  dzieciom,
jak bardzo je kochasz, ale jednocześnie niech wiedzą, jak bardzo kochasz swojego męŜa.

Stwórzcie zespół
Stworzenie udanej rodziny łączonej zaleŜy od wysiłku wszystkich jej członków. Nie moŜesz
Ŝą

dać posłuszeństwa; musisz je sobie zaskarbić. Nie wymuszaj więc niczego, szczególnie na

początku. Szanuj i słuchaj dzieci. Nie znasz odpowiedzi na wszystkie pytania — niech one o
tym wiedzą. Nie podejmuj decyzji, które mają wpływ na innych członków rodziny, zanim
tego wcześniej z nimi nie uzgodnisz. Stwórzcie zgrany zespół.

Integracja rodziny potrwa od trzech do siedmiu lat. MoŜesz przyspieszyć ten proces

akceptując kaŜdą osobę jako pełnowartościowego członka zespołu.

Zastanów się;

•

Dlaczego waŜne jest «stworzenie nowego domu» dla integrującej się rodziny? Oprócz
zmiany miejsca zamieszkania (co jest wskazane), w jaki inny sposób moŜna tego
dokonać?

•

Jakie są największe wyzwania dla waszej integrującej się rodziny?

•

Które z powyŜszych sugestii wydają się dla was najtrudniejsze? Które są najłatwiejsze?
Dlaczego?

Wypróbuj:

•

Sporządź plan wprowadzenia w Ŝycie wybranej przez was najtrudniejszej i najłatwiejszej
sugestii. Zrób dokładny plan spotkań, rozmów, określ zasady postępowania i wybierz
osoby, z którymi chcesz się spotkać, itd.

Rozdział 10
Co robić, kiedy dzieci się buntują?

Kilka lat temu, moŜna było zobaczyć dzieci bawiące się zwierzakami tamagochi. Potworki te
były  tak  naprawdę  miniaturowymi  komputerami,  którym  —  Ŝeby  prawidłowo  działały  —
trzeba  było  zapewnić  opiekę.  Ich  właściciele  musieli  naciskać  pewne  przyciski,  Ŝeby  je
nakarmić, wyprowadzać na spacer, a nawet pieścić. JeŜeli nie były odpowiednio traktowane,
zaczynały się źle zachowywać, aŜ w końcu... przestawały działać. Przez jakiś czas te gadŜety
były istnym szaleństwem. Dzieci robiły przerwy podczas lekcji, spotkań, oglądania telewizji,
Ŝ

eby nacisnąć właściwy guzik, Ŝeby uszczęśliwić te małe «stworzonka». Jestem przekonany,

e wiele spośród tych dzieci narzekałoby i ociągało się, gdyby przyszło im karmić swe

prawdziwe zwierzęta.

Czasami myślę, Ŝe rodzice chcieliby, Ŝeby ich dzieci były jak te małe komputery. Często

zwracają się do mnie dorośli, którzy chcieliby tylko «naciskać właściwe guziki». Przypisują
mi rolę wyroczni i zakładają, Ŝe jeŜeli postąpią zgodnie z moimi wskazówkami, to wszystkie
ich problemy znikną.

Przykro mi, jeśli rozczarują was moje słowa, ale Ŝadna z rnoich sugestii nie jest

gwarantowaną receptą na doskonałe rodzicielstwo. Mając do czynienia z tysiącami rodzin na
przestrzeni lat przekonałem się, Ŝe to, co sprawdza się w przypadku jednego dziecka,
niekoniecznie musi się sprawdzać w przypadku innego.

To powiedziawszy, powtórzę po raz kolejny, Ŝe dyscyplina praktyczna się sprawdza. Jej

załoŜenia  są  logiczne  i  przemyślane.  Ale  nie  musisz  z  niej  korzystać  zawsze  w  taki  sam
sposób  i  niektóre  metody  mogą  okazać  się  lepsze  od  innych.  Dyscyplina  praktyczna  jest
bardziej  sztuką  niŜ  nauką.  Nie  chodzi  w  niej  o  przyciskanie  guzików;  rezultaty  pojawią  się,
tylko  wtedy,  gdy  będzie  stosowana  w  sposób  subtelny  i  kreatywny,  ze  świadomością,  Ŝe
kaŜde dziecko jest wyjątkowe.

W ostatnich trzech rozdziałach przedstawiłem sugestie, jak radzić sobie z codziennymi

problemami w domu, jak w konkretnych sytuacjach korzystać z dyscypliny praktycznej. Ten
rozdział dotyczy pewnych zachowań dzieci. Co powinieneś zrobić, kiedy postąpią w dany
sposób? Następne rozdziały obejmują konkretne sytuacje rodzinne i strategie stosowane przez
rodziców. W obrębie rozdziału tematy ułoŜone są w porządku alfabetycznym. Mam nadzieję,
Ŝ

e staną się dla ciebie materiałem wielokrotnie wykorzystywanym, w miarę jak dzieciom

będzie przybywało lat.

A moŜe wreszcie zwrócisz na mnie uwagę?
Rodzice  stosujący  dyscyplinę  praktyczną  wiedzą,  Ŝe  dziecko  zawsze  stara  się  zwrócić  na
siebie uwagę. Począwszy od najwcześniejszych chwil naszego Ŝycia wszyscy w taki czy inny
sposób staramy się być w centrum zainteresowania.
Niemowlęta  na  przykład  szybko  uczą  się,  Ŝe  mogą  zwrócić  na  siebie  uwagę  płaczem.  Jeśli
rodzice  zawsze  reagują  na  pierwsze  odgłosy  płaczu,  to  dziecko  pojmuje,  Ŝe  —  chociaŜ  jest
takie małe — dysponuje sporą władzą i wpływem na dorosłych.

W miarę jak dzieci dorastają, szukają bardziej pozytywnych sposobów zwracania na

siebie  uwagi.  Jeśli  nie  uda  im  się  zwrócić  na  siebie  uwagi  i  zdobyć  uznania  w  oparciu  o
działania  pozytywne,  to  uciekają  się  do  niezliczonych  działań  negatywnych,  począwszy  od
biadolenia,  ociągania  się,  stukania  ołówkiem  o  blat,  a  skończywszy  na  czesaniu  się  podczas
posiłku.

W bardzo wczesnym okresie Ŝycia dzieci mogą nabrać o sobie i o innych fałszywych

wyobraŜeń,  które  —jeŜeli  nie  zostaną  skorygowane  —  przetrwają  do  wieku  dorosłego.
Przykłady  błędnego  myślenia  dzieci  obejmują  następujące  przekonania:  „Liczę  się  w  Ŝyciu
tylko  wtedy,  kiedy  jestem  zauwaŜany.  Liczę  się  w  Ŝyciu  tylko  wtedy,  kiedy  mam  kontrolę,
dominuję albo wygrywam".

UwaŜam, Ŝe są to zapatrywania błędne; są bowiem po prostu nieprawdziwe. Nie liczymy

się w Ŝyciu tylko wtedy, kiedy zwracamy na siebie uwagę innych. Liczymy się juŜ jako ci,
którzy zostali stworzeni przez Boga. Musimy natomiast spotkać się z naszym Stworzycielem
na Jego warunkach i zrozumieć Jego plan przygotowany dla nas na czas naszego Ŝycia na
ziemi.

Istnienie naturalnego dziecięcego pragnienia skupiania na sobie uwagi jest istotnym

powodem, dla którego rodzice powinni poświęcić czas, Ŝeby nauczyć dzieci zasad, jakie
obowiązują w relacjach między ludźmi. Musimy znaleźć czas, Ŝeby dotrzeć do prywatnego
ś

wiata kaŜdego naszego dziecka. Musimy popatrzyć oczami dziecka i zobaczyć

rzeczywistość, jaką widzi nasz syn lub nasza córka.

Jeśli chodzi o patrzenie oczami waszego dziecka, to proponuję, Ŝebyście zabawili się w

«psychologiczną zgadywankę»:
Usiądź  ze  swoim  dzieckiem,  popatrz  mu  prosto  w  oczy  i  powiedz:  „Wiesz,  kochanie,  moŜe
się mylę, ale kiedy patrzę, jak się bijesz z bratem, to mam wraŜenie, Ŝe tak naprawdę wcale
nie jesteś tak bardzo na niego zły. Po prostu chcesz, Ŝebym zwracała na ciebie większą uwagę
— dlatego, Ŝe chcesz wiedzieć, Ŝe cię naprawdę kocham i Ŝe się o ciebie troszczę. Czy o to
właśnie chodzi?".

Boję się
Dzieci  —  szczególnie  małe,  poniŜej  szóstego  roku  Ŝycia  —  często  się  boją.  Ich  lęki
przybierają  róŜne  nasilenie  i  formy:  nocnych  koszmarów,  strachu  przed  ciemnością  i  inne.
Większość rodziców spostrzega, Ŝe dziecięce lęki nasilają się w porze wieczornej, kładzenia
się spać i w czasie samotnego przebywania w pokoju.

Istnieje kilka bardzo prostych sposobów, by pomóc dziecku w pokonaniu tych lęków. Są

to między innymi zaświecenie lampki nocnej lub zostawienie światła w przedpokoju. KaŜdy

rodzic powinien mieć świadomość, Ŝe większość lęków, które wywołują u dziecka koszmary,
strachy nocne oraz budzące trwogę myśli i uczucia, jest bezpośrednim skutkiem tego, Ŝe
pozwalamy mu na oglądanie przemocy w telewizji. Rodzice muszą mieć wyraźną
ś

wiadomość szkód, jakie mogą powstać w wyniku zezwalania dzieciom na oglądanie

drastycznych lub przeraŜających scen, programów i filmów. Doktor James Dobson przytacza
wyniki badań na Uniwersytecie Cornell, z których wynika, Ŝe ojcowie wywodzący się z klasy
ś

redniej spędzają ze swymi dziećmi w wieku przedszkolnym przeciętnie 37 sekund dziennie

— to mniej niŜ 5 minut tygodniowo! Dla porównania, wyniki badań pokazują, Ŝe dzieci
spędzają przed telewizorem 54 godziny na tydzień!

Jednym z najlepszych sposobów na to, by pomóc dzieciom w uporaniu się z lękami, jest

rozmowa z nimi o naszych własnych lękach. Kiedy sami byliśmy dziećmi, większość z nas
czegoś się bała. Dobrze jest podzielić się tym swoim doświadczeniem z własnym dzieckiem.
Opowiedz mu, jak rozpoznawałeś w swym Ŝyciu róŜne lęki i jak dawałeś sobie z nimi radę.
Nigdy nie krytykuj i nie strofuj dziecka za to, Ŝe się boi. Cokolwiek powie, nie Ŝartuj z niego,
bez względu na to, jak zabawnie brzmiała jego wypowiedź. PomóŜ dziecku zrozumieć, Ŝe
wszyscy się czegoś boją i Ŝe z twoją pomocą moŜe przezwycięŜyć ten lęk.

Bądź jednak świadom tego, Ŝe dziecko moŜe wykorzystywać strach — jak i poczucie

winy — jako taktykę lub narzędzie manipulacji. Dzieci są mistrzami w nadmiernym
angaŜowaniu w swe Ŝycie mamy i taty. Chcą zyskać monopol na rodziców i posuną się
daleko, Ŝeby to osiągnąć. Mogą stać się mistrzami w tej dyscyplinie w bardzo młodym wieku.

Jedna z propozycji, jakie przedstawiam rodzicom małych dzieci (poniŜej piątego roku

ycia), dotyczy rutynowych czynności składających się na rytuał kładzenia się spać. Czas

przed ułoŜeniem się dziecka do snu moŜe być czasem na modlitwę i na opowiadanie bajki
albo na posłuchanie jakiegoś nagrania. Daj dziecku jasno do zrozumienia, Ŝe będzie tylko
jedna bajka lub jedno nagranie, a potem drzwi zostaną zamknięte i mają pozostać zamknięte,
nie wolno ich otwierać (zob. Bitwy łóŜkowe w następnym rozdziale).

Bójki
Wielu rodziców, z którymi rozmawiam, zdaje się sądzić, Ŝe niemoŜliwe jest, Ŝeby dzieci nie
biły się ze sobą. Ale znam teŜ rodziny, w których bójki między rodzeństwem są sporadyczne.
JeŜeli zrozumiemy przyczyny dziecięcych bójek, to moŜemy wpłynąć na poprawę sytuacji.

Przede wszystkim zdajmy sobie sprawę z tego, Ŝe jeŜeli dwoje dzieci o coś walczy, to

równocześnie  ze  sobą  współpracuje.  Nazwanie  bójki  «przejawem  współpracy»  moŜe
wydawać się dziwne, ale bójka tym właśnie jest. Niezwykle trudno jest walczyć w pojedynkę.
Jak  mówi  stare  porzekadło,  „do  tanga  trzeba  dwojga".  śeby  walka  się  wywiązała  i  trwała,
druga  osoba  musi  powiedzieć  prowokujące  słowo  albo  zrobić  odpowiednią  minę  czy
odpowiedni gest.

Odkryłem, Ŝe najlepszym sposobem radzenia sobie z bójką jest danie dzieciom tego, o co

—jak twierdzą — im chodzi. JeŜeli chcą walczyć, niech walczą. JednakŜe stale powtarzam
rodzicom, Ŝe mają powiedzieć dzieciom, gdzie i pod jakim warunkiem mogą się bić. Bójka
dzieci nie moŜe zakłócać ciszy i spokoju pozostałym domownikom.

Gdy dwoje dzieci zaczyna się bić, najlepiej je wyprowadzić (kiedy są malutkie, wynieść)

do innego pokoju albo do ogródka. Poinstruuj je, Ŝe mogą walczyć, dopóki nie rozstrzygną
kwestii spornej. Zostaw je ich «walce». Wwiększo-ści przypadków, kiedy pozwolisz
dzieciom na walkę, nie będą się bić. Po prostu stoją i patrzą na siebie. Jedno powie: „Dobra,
ty zaczynaj". A drugie na to: „Nie, to ty zacznij".

Dzieje się zazwyczaj tak, Ŝe Ŝadne z nich nie zacznie, bo aŜ tak bardzo nie zaleŜy im na

bójce. Ich bezustanne walki zwykle mają na celu wciąganie rodziców w ich dziecięce
konflikty. Im szybciej rodzice nauczą się trzymać z dala od dziecięcych sporów, tym szybciej
nauczą dzieci większej odpowiedzialności i obowiązkowości. Wielu nauczycieli mówi mi, Ŝe

kiedy widzą bijące się dzieci, rozwiązują problem w następujący sposób: Dają dzieciom
rękawice bokserskie, usuwają widownię, zaprowadzają je do sali gimnastycznej i mówią,
Ŝ

eby sobie nie przeszkadzali. W takich sytuacjach dzieci rzadko podejmują walkę. Zazwyczaj

walczą bowiem po to, Ŝeby przyciągnąć czyjąś uwag?- P°~ trzebuj ą widowni — swoich
kolegów albo, kiedy są w domu> rodziców. Zabierz widownię, a walka raczej się skończY-

Od kaŜdej reguły są oczywiście wyjątki. Są przyj?adki, Ŝe dziecko wszczyna bójkę z

innym dzieckiem, które Całkowicie nie dorównuje mu pod względem wzrostu i siły, Pewna
matka przyłapała swojego dwunastoletniego syna na duszeniu dziewięcioletniego brata, który
juŜ zaczynał sinieć. Chłopcy zostali przeniesieni do osobnych pokojów!

Często walka między dziećmi ma charakter słowny > me fizyczny. Najpierw jest

przekomarzanie  się.  Następnie  zmienia  się  ono  w  przezywanie,  a  w  końcu  są  zawody  w
krzyczeniu.  JeŜeli  ma  to  miejsce  przy  stole,  to  po  prostu  upomnij  dzieci i  powiedz  im,  Ŝeby
wstały  od  stołu  i  poszły  do  innego  pokoju  lub  na  dwór.  Jeśli  zainteresowane  są  bardziej
przezywaniem  się  niŜ  jedzeniem,  to  niech  robią  to  gdzie  indziej.  Zazwyczaj  dobrze  jest
odprowadzić  je  tam,  gdzie  chcesz  Ŝeby  poszły,  i  potem  przykazać  im,  Ŝeby  tam  zostały,
dopóki  nie  rozstrzygną  sporu.  Tylko  wtedy,  gdy  rozstrzygną  swoje  problemy  i  są  gotowe
zachowywać się grzecznie, mógł wrócić do towarzystwa przy stole.

Pozwól, Ŝeby rzeczywistość była ich nauczycielem. JeŜeli do czasu ich powrotu kolacja

się  skończy,  nie  będą  jeść  kolacji;  dodatkowego  posiłku  teŜ  juŜ  nie  dostaną.  Spóźni  się  na
kolację,  bo  toczyli  ze  sobą  kłótnię,  natomiast  Ŝycie  w  społeczności  wymaga  traktowania
innych  z  szacunkiem.  JeŜeli  nie  są  w  stanie  rozstrzygnąć  swego  nieporozumienia  przed
końcem  kolacji,  to  kolacja  skończy  się  bez  nich.  Przypomina  to  trochę  sytuację,  kiedy  nie
moŜesz  się  rano  wybrać,  a  potem  spieszysz  się  na  autobus  i  kiedy  jesteś  juŜ  za  rogiem,
widzisz jak autobus właśnie odjeŜdŜa.

W dyscyplinie praktycznej podkreśla się, Ŝe okoliczności Ŝyciowe wymagają, iŜ pewne

rzeczy wykonuje się w określonym czasie. JeŜeli nie zmieścisz się w jednym czasowym,
musisz poczekać na następny. Jeśli spóźnisz się na autobus, musisz poczekać na następny.
Jeśli spóźnisz się na posiłek, musisz poczekać na następny.

Walka — słowna lub fizyczna — często ma miejsce podczas rodzinnej podróŜy

samochodem. W takim wypadku najlepiej jest się zatrzymać. Jeśli to moŜliwe, wysiądź z
samochodu, idź na krótki spacer i pozwól dzieciom dalej bić się ze sobą. Wkrótce przestaną.
Jeśli opuszczenie samochodu nie jest bezpieczne, to po prostu powiedz dzieciom, Ŝe mogą bić
się dalej, ale nie pojedziecie dalej, dopóki nie skończą.

Kluczowe jest tutaj zachowanie spokoju, niezłoszczenie się. Jeśli dzieje się to w drodze na

zajęcia dzieci (zawody ligi juniorów, piłka noŜna, lekcje muzyki itp.), to tym lepiej. Ich złe
zachowanie pociągnie za sobą naturalne konsekwencje.

UwaŜam, Ŝe rodzice wykazują duŜą odpowiedzialność, jeśli odmawiają prowadzenia

samochodu w czasie, gdy ich dzieci biją się ze sobą. Sygnał wysyłany do dzieci w ten sposób
jest następujący: „Dobrze, moŜecie bić się dalej, ale ja dalej nie pojadę, dopóki nie
skończycie". I bójka kończy się zazwyczaj w ciągu minuty albo jeszcze wcześniej. JeŜeli się
nie kończy, to miej odwagę po prostu zawrócić do domu.
W kaŜdym wypadku twoim celem jest zniechęcenie dzieci do bójki. Dzieci mają dostrzec, Ŝe
bójka nie jest dobrym sposobem na rozwiązywanie problemów. Mają nauczyć się, Ŝe:

1. Bicie się nie wywoła Ŝadnej reakcji mamy i taty, nawet tej negatywnej.
2. Jeśli się biję, mogę zostać zraniony.
3. Jeśli się biję, mogę nie pójść na trening, do parku itd.

Pamiętaj, Ŝe nie ma dobrego sposobu na wyeliminowanie rywalizacji między

rodzeństwem. Realistycznie rzecz

biorąc,  moŜesz  mieć  nadzieję  jedynie  na  jej  zminimalizowanie.  Konflikty  w  domu,
szczególnie  pomiędzy  rodzeństwem,  są  czymś  naturalnym.  Ucząc  dziecko  rozwiązywania
konfliktów  w  sposób  pozytywny,  tworzysz  jego  konstrukcję  psychiczną,  która  jest  pomocna
w zmaganiu się z otaczającym światem.

Chyba zapomniałem
Czy twoje dziecko cierpi od czasu do czasu na chwilową utratę pamięci? Nie mam tu na myśli
amnezji.  Mam  na  myśli  te  sytuacje,  kiedy  prosisz  je  o  wypełnienie  danego  polecenia,  a  ono
odpowiada później na wpół przepraszająco: „Och, zapomniałem".

WaŜne jest, Ŝeby zdać sobie sprawę z tego, dlaczego twoje dziecko bez przerwy

«zapomina» — szczególnie o rzeczach, o których zrobienie prosiłaś. Czy dziecko ma coś z
tego, Ŝe «zapomina»? Nie chodzi mi tutaj o dodatkowe kieszonkowe. Mówię o tym, Ŝe
kolejna manipulacja uchodzi mu na sucho.

JeŜeli prosisz dziecko o zrobienie czegoś, a ono o tym «zapomina» i potem ty sama to

robisz, to dziecko zyskuje to, czego oczekiwało. Ugruntowałaś w nim nawyk «zapominania» i
jednocześnie uczyniłaś je o wiele słabszym. Po pierwsze osłabiasz jego pewność siebie.
Osłabiasz teŜ jego umiejętność myślenia i zapamiętywania rzeczy istotnych. Na dalszą metę
osłabiasz jego zdolność bycia odpowiedzialnym i obowiązkowym.

Kiedy rodzice skarŜą się na «zapominalstwo» swego dziecka, natychmiast nalegam, Ŝeby

nie  pozwalali,  by  zapominanie  stało  się  wymówką  do  niewykonywania  poleceń  w  ogóle.
Dyscyplina  praktyczna  nie  przyjmuje  Ŝadnych  wymówek.  (MoŜesz  uznać  okoliczności
łagodzące, ale nie ciągłe wymówki, które stają się regułą). Nawet jeśli jest to dla ciebie trudne
i  czujesz  się  «podle»,  pamiętaj,  Ŝe  w  przyszłości  twoje  dziecko  będzie  pracowało  dla  osób,
które nie przyjmą wytłumaczenia (czy przeprosin), Ŝe o czymś «za-pomniało».

Tak więc zawsze trzymaj się podstawowej zasady: Jeśli poprosiłeś dziecko, Ŝeby coś

zrobiło,  a  następnie  ono  o  tym  «zapomniało»,  to  i  tak  ma  to  zrobić.  Jeśli  oznacza  to
rezygnację  z  ulubionego  programu  telewizyjnego,  spóźnienie  się  gdzieś  (włączając  w  to
szkołę) lub inne róŜne uciąŜliwości, to trudno. Nikt nie będzie tolerować wymówek twojego
dziecka w jego Ŝyciu dorosłym i ty teŜ nie powinnaś ich tolerować.

Kłamstwo
Rodzice,  których  znam,  chcą,  Ŝeby  ich  dzieci  mówiły  prawdę.  Kłamstwo  martwi  ich
szczególnie  i  zastanawiają  się,  dlaczego  dzieci  czasem  uciekają  się  do  niego.  Kłamstwo
najczęściej występuje w dwóch sytuacjach:

1. Niektóre dzieci kłamią po to, aby spełnić swoje pragnienia. Ten rodzaj kłamstwa jest

odzwierciedleniem

dziecięcej

fantazji.

Małe

dzieci

fantazjują

czasami

wyimaginowanych przyjaciołach, o spotkaniu z Rudolfem (Czerwononosym Reniferem)
itd. Te «kłamstwa» to najczęściej pojedyncze przypadki i nie powinny być powodem do
zmartwień.

2. Powodem większości kłamstw jest jednak lęk. Bez względu na to, jak bardzo dziecko

jest kochane i akceptowane, boi się, Ŝe gdy powie rodzicom prawdę o jakimś swym
przewinieniu, wtedy zdarzy się coś nieprzyjemnego, zostanie w jakiś sposób ukarane. U
podstaw tego lęku leŜy obawa, Ŝe jeŜeli powie prawdę, przestanie być kochane. Dziecko
uwaŜa, Ŝe musi być doskonałe, aby zasłuŜyć na miłość.

Blagi i niewinne kłamstwa są często spontaniczną próbą zatuszowania małych

niedoskonałości.  Jeśli  rodzic  jest  despotą,  to  jego  zachowanie  daje  podstawy  do  kolejnych
kłamstw.  Dziecko  despotycznych  rodziców  często  ugina  się  pod  cięŜarem  ich  nierealnych
oczekiwań (nie mówiąc juŜ o odczuwanym przez nie strachu). Tymczasem moŜna zrobić coś
innego,  a  mianowicie  podzielić  się  z  dzieckiem  własnymi  niedociągnięciami.  PomóŜ  mu

zrozumieć, Ŝe  kaŜdy  z  nas  ma  jakieś  niedoskonałości.  Pewnego  razu  przyszła  do mnie  moja
dziewięcioletnia  córka,  Krissy,  tonąc  we  łzach,  bo  zdała  sobie  sprawę  z  tego,  Ŝe  nakłamała
osobie,  która  do  mnie  telefonowała.  Była  to  właściwie  moja  wina.  Nie  zastanowiwszy  się
bowiem poprosiłem ją, Ŝeby powiedziała, iŜ nie ma mnie w domu, chociaŜ byłem w łazience i
goliłem się.

Czasami mamy mówią dzieciom, Ŝe nie mają czasu, Ŝeby upiec ciasteczka czy zrobić

lemoniadę. W rzeczywistości mają czas, ale brakuje im energii. Lepiej jest być szczerym i
powiedzieć: „Jestem zbyt zmęczona" lub nawet: „Nie jestem teraz w nastroju".

Większość rodziców, z którymi mam do czynienia, zdaje sobie sprawę z tego, Ŝe ich

dzieci kłamią albo przynajmniej zaciemniają prawdę («niewinne kłamstwa»). Często rodzice
rozstrzygają kwestię w ten sposób, Ŝe kaŜą dzieciom powiedzieć prawdę, i na tym sprawa się
kończy.  Nie  ma  kary  ani  innej  próby  egzekwowania  dyscypliny.  Niestety  czasem  dziecko
musi  ponieść  odpowiedzialność  za  kłamstwo,  pewne  konsekwencje  muszą  nastąpić.  Daj  mu
wtedy jasno do zrozumienia, Ŝe chociaŜ skłamało i musi ponieść tego konsekwencje, to nadal
je kochasz i masz nadzieję, Ŝe w przyszłości nie będzie czuło, Ŝe musi kłamać.

Oto w jaki sposób rodzice mogą zachęcać dziecko do tego, by przestało kłamać:

1. Zawsze ufaj dziecku. Daj mu szansę, by powiedziało prawdę. Kiedy powie prawdę,

podziękuj mu i od tego momentu zachowuj się tak, jakby nic się nie stało, nie wracaj do
tego, co było. JeŜeli konieczne jest poniesienie konsekwencji, skrupulatnie wytłumacz
dziecku, dlaczego musi je ponieść, ale podkreśl, Ŝe prawda zawsze jest lepsza od
kłamstwa.

2. Zawsze korzystaj ze sposobności, by pokazać dziecku, Ŝe kłamstwo nie popłaca. Jedno

kłamstwo zawsze pociąga za sobą drugie. Lubię dzieciom powtarzać: „JeŜeli nie kłamiesz,
nie musisz mieć doskonałej pamięci". Kłamca zawsze musi pamiętać, co komu powiedział
i w jaki sposób powinien zastąpić jedno kłamstwo następnym.

Niejedzenie
Wspomnieliśmy juŜ o tym we wcześniejszych rozdziałach. Moja praca z rodzicami i dziećmi
pokazuje, Ŝe co wieczór w amerykańskich domach ma miejsce zbyt wiele sprzeczek przy
posiłku. Dzieje się tak równieŜ podczas śniadania i lunchu, ale zdaje się, Ŝe szczególnie
kolacja jest porą, kiedy mały Rufus i mała Jessica postanawiają, Ŝe nie będą jeść.

Jestem głęboko przekonany, Ŝe jeśli dziecko nie chce jeść, to przekupstwo i nagradzanie

nie zdadzą egzaminu. Nie pomoŜe teŜ «samolocik», który wyszedł z uŜycia dwadzieścia lat
temu (mówi się do dziecka: „Leci, leci samolocik" i tak w kółko).

Dyscyplina praktyczna proponuje prosty sposób radzenia sobie z dzieckiem, które nie

chce jeść: Niech odpowiada ono za swój wybór. Wyrzuć jedzenie do kosza i pozwól dziecku
wstać od stołu. To działa zarówno na dziesięcio-, jak i na trzylatków.

Właściwie wyrzucenie jedzenia i odesłanie dziecka od stołu jest tu najłatwiejsze. Trudne

chwile są wtedy, kiedy  musisz trwać przy swoim postępowaniu i odmówić dziecku jedzenia
przez cały wieczór. Musisz pozwolić, Ŝeby dziecko doświadczyło rzeczywistości głodu, skoro
postanowiło  nie  jeść  kolacji.  JeŜeli  zdecydujesz  się  odpowiedzieć  na  blef  małego  Rufusa,
zabierz  jedzenie  i  powiedz:  „Koniec  kolacji.  Idź  się  pobawić".  MoŜesz  mieć  pewność,  Ŝe
wkrótce zdarzy się parę rzeczy:
1.  Rufus wkrótce powróci  narzekając, Ŝe jest  głodny. Wtedy po prostu powiesz: „Ciekawe,

dlaczego. Pewnie nie zjadłeś kolacji".

2. Innym wydarzeniem, jakie prawdopodobnie nastąpi, będzie to, Ŝe następnego ranka

dziecko zje obfite śniadanie. Wiem, Ŝe niektórzy z was pomyślą tak: „Co, pozwolić, Ŝeby
dziecko nie zjadło posiłku?". Lekarz pediatra powie ci, Ŝe dziecko nie umrze, jeŜeli nie zje
posiłku — zaś to, Ŝe go nie zje, pomoŜe mu zrozumieć realia rzeczywistości.

Kiedy dziecko chce zagrać w grę «nie jestem głodny», waŜne jest, aby nie dać się złapać

w pułapkę, w którą dali się czasem złapać nasi rodzice, gdy byliśmy dziećmi. Nie stosuj
przekupstwa, nagradzania, namawiania, proszenia, groŜenia, krzyków czy bicia. Daj dziecku
prawo do podjęcia decyzji i do poniesienia konsekwencji tego wyboru.

A jeŜeli wyrzucanie jedzenia do śmieci jest wbrew twoim zwyczajom, to po prostu

schowaj je do lodówki.

Samolubność
Oczywistą  prawdą  jest  to,  Ŝe  nasze  dzieci  są  małymi  istotami  skupionymi  na  sobie.
Wielokrotnie kręcimy głowami zastanawiając się, dlaczego nasze dzieci potrafią myśleć tylko
o  sobie.  Odpowiedź  jest  prosta.  Są  dziećmi,  a  dla  dzieci  charakterystyczne  jest  to,  Ŝe  myślą
tylko o sobie. Dziecko musi dopiero się nauczyć, Ŝe ma myśleć takŜe o innych.

Jak na ironię, mimo Ŝe jedną z podstawowych powinności rodziców jest nauczenie dzieci

myślenia o innych, to jednocześnie jednym z kluczowych błędów popełnianych przez wielu
rodziców jest skupianie się na dogadzaniu dzieciom i na uszczęśliwianiu ich. Nie twierdzę, Ŝe
mamy starać się sprawiać dzieciom przykrość. Ale raz za razem obserwuję, Ŝe rodzice są tak
pochłonięci uszczęśliwianiem swych dzieci i sprawianiem im przyjemności, Ŝe na Ŝadną
naukę «myślenia o innych, a nie tylko o sobie» nie ma juŜ czasu.

Jednym z typowych tego przykładów jest dawanie dzieciom prezentów. Wiele podróŜuję i

rozumiem rodziców, którzy chcą z podróŜy przywozić dzieciom upominki. Sam tak robię. Ale
jednocześnie staram się mówić rodzicom (sobie teŜ), Ŝeby nie zawsze przywozili dziecku
prezent. Jeśli przywoŜenie prezentów staje się regułą, to dziecko postrzega prezent jako coś,
co mu się naleŜy. Ludzie nie mają «prawa» do prezentu. Prezent ma być symbolem
przywiązania do drugiej osoby.

Przypominam sobie pewien wywiad w telewizyjnym talk show. Gospodarz programu

zapytał  mnie,  jak  moim  zdaniem  powinien  postąpić  ze  swoim  synem.  Wyglądało  na  to,  Ŝe
jego dziewięcioletniemu synowi często nie podobały się prezenty, jakie prowadzący program
przywoził  mu  ze  swych  podróŜy.  Chłopiec  był  energicznym,  uczuciowym  i  pod  kaŜdym
względem  „bardzo  dobrym  dzieciakiem".  Ale  wkrótce  przekształcił  swoją  «niechęć»  do
prezentów  od  ojca  w  pewnego  rodzaju  grę.  Prawie  zawsze,  kiedy  ojciec  przywoził  mu
upominek,  zaczynał  narzekać.  Ojciec  w  końcu  czuł  się  winny  i  poirytowany,  poniewaŜ  ze
wszystkich  sił  starał  się  przywieźć  mu  odpowiedni  podarunek,  który  i  tak  się  chłopcu  nie
podobał.

Poradziłem gospodarzowi programu, Ŝeby następnym razem postąpił tak: Gdy tylko

chłopiec okaŜe niechęć lub lekcewaŜenie wobec prezentu, niech po prostu powie: „Przykro
mi, Ŝe ci się nie podoba. Czy mogę go zabrać z powrotem? Z pewnością nie chcesz, Ŝeby ci tu
zawadzał"-

Następnie ojciec powinien prezent zabrać i coś z nim zrobić. Być moŜe spodoba się

starszemu lub młodszemu rodzeństwu. A moŜe dziecko sąsiadów go doceni. Cokolwiek
postanowi, ma to zrobić szybko. JeŜeli istnieje taka moŜliwość, moŜe nawet zwrócić prezent
tam, gdzie go kupił.

Przestrzegłem ojca, Ŝeby zrobił to spokojnie i z miłością. Gdyby dziecko poczuło, Ŝe

ojciec po prostu «szykuje odwet» lub daje upust zranionym uczuciom, dyscyplina praktyczna
nie odniosłaby skutku. Oto co w tym wypadku ojciec próbował dać dziecku do zrozumienia:
„Słuchaj, kocham cię. PrzywoŜę ci prezenty, poniewaŜ chcę ci powiedzieć, jak bardzo cię
kocham. JeŜeli prezenty ci się nie podobają, to rozumiem, Ŝe nie chcesz, Ŝeby zagracały twój
pokój".

Zasugerowałem gospodarzowi programu jeszcze jedną rzecz. Jest to coś, co sam próbuję

robić. Rodzice powinni wyzbyć się nawyku przywoŜenia prezentów za kaŜdym razem, gdy
gdzieś wyjeŜdŜają. Rodzic, który duŜo podróŜuje, moŜe bowiem wykorzystywać upominki

jako  sposób  na  zmniejszenie  swego  poczucia  winy.  Prezenty  powinny  być  przyjemnością
dawaną  raz  na  jakiś  czas,  a  nie  co  tydzień,  co  miesiąc  czy  co  wyjazd.  Tak  naprawdę  to
chcemy  nauczyć  dzieci  tego,  Ŝe  powinny  czuć  się  szczęśliwe,  kiedy  tatuś  wraca  do  domu.
Powinny doświadczyć radości z powodu powrotu taty do domu, a nie z otrzymania kolejnego
prezentu.

Kolejnym sposobem na zwalczanie u dzieci egocentryzmu jest wpajanie im od wczesnych

lat  ich  Ŝycia,  Ŝe  dawanie  naprawdę  jest  czymś  lepszym  niŜ  branie.  Kiedy  to  tylko  moŜliwe,
powinno się je zachęcać do robienia czegoś dla innych. Na przykład, moŜe jest w sąsiedztwie
jakieś  stare  małŜeństwo,  któremu  przydałaby  się  pomoc  przy  wykonywaniu  róŜnych  prac.
JeŜeli  naprawdę  zaleŜy  ci  na  tym,  aby  twoje  zabiegi  w  tej  mierze  odniosły  skutek,  niech
niesienie  pomocy  innym  stanie  się  przedsięwzięciem  rodzinnym.  Wszyscy  —  mama,  tata  i
dzieci mogą pójść i wykonać jakieś prace z czystej Ŝyczliwości. Pokazanie dzieciom, jak nie
być samolubnym, jest o wiele bardziej skuteczne niŜ mówienie o tym.

Seksualna eksploracja
Kiedy  wygłaszam  wykład  i  pojawia  się  temat  seksu,  na  sali  zalega  cisza  jak  makiem  zasiał.
Myślę,  iŜ  jest  to  spowodowane  tym,  Ŝe  —  szczególnie  w  Ameryce  —  zawsze  czuliśmy  się
nieswojo  rozmawiając  o  seksie.  Kiedy  w  gabinecie  mam  do  czynienia  z  matkami  i  ojcami,
często mówią, Ŝe ich dzieci odkryły genitalia i «dotykają się», i pytają mnie, co powinni z tym
zrobić.

Moja pierwsza rada to: Nie panikować. Dzieci rzeczywiście odkrywają swoje genitalia

prawie natychmiast po urodzeniu się i są zafascynowane dotykaniem się.

Ale w jaki sposób rodzice mają porozmawiać z dzieckiem, kiedy to się zdarzy? UwaŜam,

e przede wszystkim naleŜy dać dziecku do zrozumienia, Ŝe chęć dotykania się jest czymś

bardzo naturalnym. Nawet bardzo małemu dziecku moŜesz wyjaśnić, Ŝe nie ma nic złego w
dotykaniu siebie, ale Ŝe nie powinno się dotykać ciała drugiej osoby bez jej zgody.

Oczywiście zdarzają się sytuacje, kiedy inne dzieci <<wyraŜają zgodę» na to. Znane są

zabawy  dzieci  w  dom  i  karzą  i  «wzajemne  badanie  się».  Jak  w  takiej  sytuacji  ma  się
zachować  rodzic?  Przede  wszystkim  musi  zrozumieć,  Ŝe  motywacja  do  zabawy  w  lekarza
wyrasta  zazwyczaj  z  dziecięcej  potrzeby  przekonania  się,  czy  wszyscy  chłopcy  i  wszystkie
dziewczynki są tak samo zbudowane. Jakieś 95 procent męŜczyzn i kobiet, z którymi mam do
czynienia  w  mojej  prywatnej  praktyce,  przyznaje  się  do  seksualnej  eksploracji  (zabawy  w
lekarza) z dziećmi tej samej płci; kiedy sami byli dziećmi.

Kiedy odkryjesz, Ŝe twoje dziecko lub dzieci bawić. się w lekarza, to im spokojniej

zareagujesz na to — normalne przecieŜ — zachowanie, tym lepiej. Po prostu weź na stronę i
wytłumacz mu, Ŝe jego ciekawość jest normalna. JednakŜe przestrzeŜ je, Ŝe dotykanie innycJ1
moŜe spowodować niemiłe wraŜenia. Powiedz dziecku, Ŝe porozmawiasz z nim o ciele i o
tym jak ono funkcjonuje. Powiedz, Ŝe kupicie ksiąŜkę, która „pomoŜe nam znaleźć
odpowiedzi na pytania, które zadajemy".

Zalecam takŜe, abyście powiedzieli innym rodzicom dzieci uczestniczących w zabawie w

lekarza o «medycznej poradzie», jaką dałeś swemu dziecku, i w skrócie opisz im, jak
zamierzasz postąpić.

A następnie zrób tak, jak powiedziałaś, Ŝe zrobisz - Kup stosowną ksiąŜkę

i niech będzie

ona punktem wyjęcia do dalszych dyskusji.

Gorąco zachęcam rodziców takŜe do opowiedzenia dzieciom o czasach, kiedy sami bawili

się w lekarza, gdy byli mali. Polecam to, poniewaŜ takie wyznanie umocni w dziecku
przekonanie, Ŝe to, co zrobiło, jest naturalne i nie jest czymś, za

Polecam Wonderful Story ofHow You Werę Bom Sidonie? Gruenberg, wydaną przez Doubleday.

co powinno czuć się winne. Takie wyznanie stwarza wiele moŜliwości głębszego
porozumienia. Zasada dyscypliny praktycznej głosi, Ŝe rodzice mają chętnie dzielić się z
dziećmi własnymi doświadczeniami, Ŝeby nawiązać z nimi szczery kontakt.

Nigdy nie karz dziecka za jego naturalną ciekawość swego ciała. JeŜeli zareagujesz

gwałtownie i wywołasz w dziecku poczucie winy i lęk, to moŜesz zasiać w jego umyśle
ziarno, które później zakiełkuje i wywoła nienormalne zachowania seksualne.

Zabawa w lekarza to jedna sprawa, ale co ma zrobić matka, która odkrywa, Ŝe jej

pięcioletnia  córka  podnieca  się  siedząc  na  podłodze  w  czasie  oglądania  porannych
niedzielnych  kreskówek?  Zawsze  gdy  zauwaŜamy,  Ŝe  dziecko  dotyka  swoich  genitaliów,
najwaŜniejsze  jest  nasze  spokojne,  ciepłe  i  pozytywne  zachowanie.  Nigdy  nie  krytykuj,  nie
potępiaj  i  nie  histeryzuj,  jeśli  nie  chcesz,  Ŝeby  dzieci  utoŜsamiały  swoje  genitalia  z  czymś
niestosownym, złym czy brudnym.

Od najwcześniejszych lat Ŝycia dziecka próbuj —w kaŜdy moŜliwy sposób — dać do

zrozumienia, Ŝe wszystkie części jego ciała są dobre, wspaniałe i dane przez Boga. To, jakimi
stworzył nas Bóg, jest częścią Jego planu odnośnie do naszego Ŝycia. Kiedy dzieci podrosną
(powyŜej szóstego roku Ŝycia), moŜesz zacząć rozmawiać z nimi o darze, jakim jest seks, i o
tym, w jaki sposób mamusia i tatuś starają się o dzidziusia. Wspomniałem juŜ o świetnej
ksiąŜce Sidonie Gruenberg. Inną dobrą pozycją jest How to Teach Tour Child about Sex
autorstwa doktor Grace H. Ketterman (wyd. Revell)

Słuchacze wykładów często proszą mnie, abym podzielił się doświadczeniami, jakie ja i

moja Ŝona mieliśmy w trakcie wychowywania naszych dzieci, gdy zaczęły one odkrywać swe
genitalia.  Najbardziej  zabawny  incydent  miał  miejsce  pewnego  dnia,  gdy  pracowałem  w
gabinecie.  Zadzwonił  telefon  i  okazało  się,  Ŝe  dzwoni  Sande,  bardzo  wzburzona.  Płakała  i
zdołałem  wydobyć  z  niej  jedynie  to,  Ŝe  coś  złego  stało  się  z  Kevinem,  który  miał  wtedy
dziewiętnaście miesięcy. Natychmiast przyszedł mi na myśl basen w ogrodzie i pomyślałem o
najgorszym. Czy znalazła go utopionego w basenie? Nie, nie o to chodziło.

-  No więc co się stało? — pytam. — Mów prędko.
-  No więc — odpowiada. — Chodzi o jego ptaszka.
-  Jego ptaszka?
-  Tak — no wiesz, jego ptaszka.
-  No więc co się stało z jego ptaszkiem? — zapytałem.
-  Jest fioletowy! — wybuchła.
-  Fioletowy? — powtórzyłem jak echo. — Co to znaczy, Ŝe jest fioletowy?

Sande zaczęła tłumaczyć, Ŝe mały Kevin zdjął pamper-sa, znalazł fioletowy mazak i

stworzył małe dzieło sztuki na swoim «ptaszku». Następnie wmaszerował jak Napoleon do
pokoju, Ŝeby się zaprezentować mojej Ŝonie. W tym miejscu wybuchnąłem śmiechem. Nie
powinienem był, ale nie mogłem się powstrzymać.

-  No dlaczego się śmiejesz? — zapytała Sande.
Zorientowałem się, Ŝe moje rozbawienie nie bardzo jej się podoba.
-  Widzisz,  kochanie  —  odpowiedziałem.  —  Mali  chłopcy  robią  podobne  rzeczy,  nie
powinnaś się tym przejmować.
Sande nie mogła uwierzyć własnym uszom.
-  Robią? — zapytała — Czy naprawdę uwaŜasz, Ŝe to w porządku?
-  W wieku dziewiętnastu miesięcy to jest w porządku — zapewniłem ją. — Mam tylko
nadzieję, Ŝe nie dostanie wysypki.

W języku polskim wartościową pozycją jest ksiąŜka Włodzimierza Fijałkowskiego i Roksany Jedrzejewskiej-Wróbel pt. Oto jestem,

wydana przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe (przyp. tłum.).

I w ten oto sposób moja Ŝona dowiedziała się, Ŝe mali chłopcy robią „podobne rzeczy".

Wniosek z tej historii jest taki, Ŝe dzieci będą eksperymentować — same ze sobą, a czasami z
innymi. Dyscyplina praktyczna domaga się, abyście zachowali spokój i nigdy nie dali dziecku
do  zrozumienia,  Ŝe  jego  szczera  ciekawość  jest  czymś  brudnym  lub  perwersyjnym.
Jednocześnie  zawsze  podkreślaj,  Ŝe  organy  płciowe  są  sprawą  intymną  i  Ŝe  dał  je  nam  sam
Bóg w ramach swego cudownego planu dotyczącego naszego Ŝycia.

Słowa, od których puchną uszy
Pewnego  dnia  moja  sześcioletnia  córeczka  nagle  zmroziła  wszystkich  wypowiedzeniem
przekleństwa.  Jej  matka  popatrzyła  na  mnie,  a  ja  na  nią.  Następnie  oboje  popatrzyliśmy  na
naszą  córkę.  Bez  słowa  podniosłem  ją,  zabrałem  do  jej  pokoju  i  posadziłem  na  łóŜku.  Moja
sześcioletnia córka była zaskoczona szybkim usunięciem jej z pokoju. Jej oczy przypominały
piłeczki do ping-ponga. Popatrzyłem prosto w te oczy i powiedziałem:
-  Krissy,  tatuś  i  mamusią  znają  kaŜde  brzydkie  i  ordynarne  słowo.  Ale  wolimy  ich  nie
uŜywać.

Oczywiście Krissy zalała się łzami i bardzo Ŝałowała tego, co powiedziała. Zapewniliśmy

j ą, Ŝe jej przebaczamy, a następnie przeprowadziliśmy z nią rozmowę o tym, Ŝe usłyszy takie
słowa w szkole lub na placu zabaw, Ŝe będzie widziała brzydkie wyrazy powypisywane na
ś

cianach toalet i usłyszy je takŜe z ust dorosłych. Takie są realia. Mimo Ŝe tego nie znosimy,

nasze dzieci od najwcześniejszych lat są naraŜone na brzydkie, ordynarne i bluźniercze słowa
i będą na nie naraŜone do końca Ŝycia.

UwaŜam, Ŝe kiedy słyszysz, jak dziecko przeklina lub mówi ordynarne słowa, najlepiej

jest  uświadomić  mu,  Ŝe  znasz  wszystkie  słowa  —  kaŜde  z  osobna  —  ale  wolisz  ich  nie
wypowiadać.  Wytłumacz  dziecku  dokładnie,  dlaczego  postanowiłeś  tych  słów  nie  uŜywać.
JeŜeli  w  przekleństwa  wplecione  jest  imię  BoŜe,  to  wyjaśnij  dziecku,  Ŝe  w  twoim  domu
takiego jeŜyka się nie uŜywa, poniewaŜ jest wulgarny, prostacki i obraźliwy dla wszystkich,
którzy to słyszą.

PowyŜsze podejście jest nieskończenie lepsze od tradycyjnego karania poprzez

wymierzenie  dziecku  policzka,  klapsa  czy  klasycznego  «zmycia  mu  głowy».  Wszystkie  te
metody  mogą  zmniejszyć  twoje  napięcie  i  gniew,  ale  nie  będą  miały  nic  wspólnego  z
dyscypliną czy wychowaniem.

Wymądrzanie się i odszczekiwanie
JeŜeli  w  twoim  domu  nie  panuje  dyktatura,  to  prawdopodobnie  od  czasu  do  czasu  twoje
dziecko pozwala sobie na odszczekiwanie się. Wielu rodziców, z którymi mam do czynienia,
ma  powaŜny  problem  z  wymądrzaniem  się  ich  dzieci.  Chcą,  Ŝeby  dzieci  potrafiły
kwestionować, sprzeciwiać się im i mówić, co czują, ale kiedy przekraczają niewidzialną, ale
bardzo  wyraźną  granicę  i  stają  się  bezczelne,  w  głowie  rodzica  zapala  się  lampka.  Cichy
głosik mówi: „Nie moŜesz tak do mnie mówić. Nie wiesz, kim jestem? Jestem twoją matką!".

Czasami rodzic komunikuje dziecku właśnie tę myśl, co z kolei prowadzi rzecz jasna do

tego, Ŝe odszczekuje się ono jeszcze bardziej i jest jeszcze bardziej bezczelne.

Kiedy dziecko zaczyna brać nad tobą górę, nie powinieneś odwzajemniać się mu tym

samym. Próba wywarcia na dziecko nacisku prowokuje jedynie zaciekłą walkę. MoŜna sobie
poradzić z odszczekiwaniem się dziecka na wiele róŜnych sposobów.

JeŜeli masz trudności z opanowaniem się, spróbuj na parę minut wyjść z pokoju. To

komunikuje  dziecku:  „Nie  mam  zamiaru  z  tobą  walczyć".  Krótka  wizyta  w  sypialni  lub
włączenie  radia  (aby  zagłuszyć  odszczekiwanie  się,  jeśli  jest  to  konieczne)  pozwolą  ci
zapanować nad emocjami. Jednak uwaŜaj, Ŝeby twoja nieobecność nie trwała dłuŜej niŜ kilka
minut.  Nie  chodzi  ci  o  to,  by  dziecko  doszło  do  wniosku,  Ŝe  moŜe  «wykurzyć  mamę  z

pokoju», kiedy tylko zechce. I kiedy juŜ odzyskasz opanowanie, musisz wrócić i stawić czoło
sytuacji.

Jednym ze sposobów radzenia sobie z wymądrzaniem się dziecka jest po prostu

stosowanie komunikatów w pierwszej osobie, które sygnalizują mu, Ŝe nie podoba ci się jego
zachowanie i nie będziesz go tolerować. JeŜeli dziecko nie zmieni swego zachowania, to
zostanie usunięte z pokoju i na krótko odizolowane.

JeŜeli nadal się odszczekuje, to znaczy, Ŝe prosi się o lanie. Jeśli dziecko ma siedem lat

lub mniej, lanie moŜe być jak najbardziej wskazane. Upewnij się tylko, Ŝe panujesz nad
swoimi emocjami i Ŝe po sprawieniu dziecku lania dasz mu do zrozumienia, Ŝe je kochasz, ale
nie wolno mu odzywać się do rodziców w ten sposób.

Przypuśćmy, Ŝe odszczekiwanie się dotyczy kwestii, co mała Jessica ma włoŜyć na

przyjęcie urodzinowe. JeŜeli Jessica obstaje przy swoim wyborze zachowując się głośno i
obraźliwie, to moŜesz «pociągnąć za dywan» i po prostu oznajmić: „Chyba nigdzie nie
pójdziesz".

Bez względu na to, jak rodzice postępują, uwaŜam, Ŝe nigdy nie powinni akceptować

odszczekiwania się. Co więcej, jest rzeczą istotną, Ŝeby kobiety nie tolerowały niegrzecznego
zachowania się swoich synów, a ojcowie — córek. Między matką a synem oraz między ojcem
a  córką  istnieje  bardzo  silna  więź.  Tak  naprawdę  to  rodzice  pozwalają  swemu  dziecku
zrozumieć,  kim  jest  jako  kobieta  czy  jako  męŜczyzna  oraz  co  oznacza  być  kobietą  lub
męŜczyzną.
Szczególnie waŜne jest, Ŝeby matki uczyły synów, iŜ kobiety naleŜy szanować.

Badania psychologiczne pokazują, Ŝe męŜczyźni poślubiają zazwyczaj te kobiety, które

mają cechy osobowościowe przypominające im ich matki, zaś kobiety poślubiają męŜczyzn o
osobowościach przypominających im ich ojców. Wyniki tych badań świadczą jedynie o tym,
Ŝ

e konieczne jest, aby rodzice byli świadomi wyjątkowości relacji matka-syn oraz relacji

ojciec-córka. Kiedy rodzice są stanowczy wobec dzieci o przeciwnej płci, to tak naprawdę
wiele uczą je o szacunku i miłości w małŜeństwie. MoŜe nie jest to w danej chwili oczywiste,
ale kiedy mama nie pozwala, by odszczekiwanie się uszło małemu Bufordowi na sucho, a tata
ukróca wybuch gniewu małej Jessiki, to tak naprawdę zwiększają oni szansę swego dziecka
na to, Ŝeby kiedyś było szczęśliwe w swoim małŜeństwie.

Dyscyplina praktyczna całkowicie potwierdza zdanie: „Bóg nie stworzył Ŝadnego z nas po

to, by nim pomiatano!".

Zwalanie winy
Jedną z najstarszych sztuczek stosowanych przez dzieci po to, by wciągać rodziców w swoje
spory, jest wzajemne oskarŜanie się. Problem ze zwalaniem winy jest taki, Ŝe jeśli wysłuchasz
opowieści jednego dziecka, będziesz musiał wysłuchać opowieści ich wszystkich. Proponuję
rodzicom, Ŝeby nigdy nie słuchali niczego, co przypomina skarŜenie. Oczywiście rodzic musi
umieć  odróŜnić  historyjkę,  która  ma  sprowadzić  kłopoty  na  brata  lub  na  siostrę,  od
doniesienia  o  czymś  bardziej  powaŜnym.  Na  przykład,  jeŜeli  dwunastolatek  okłada  swoją
ośmioletnią siostrę, to dziewczynka ta powinna mieć moŜliwość zakomunikowania mamie, Ŝe
jest  bita.  Ale  najczęściej  dzieci  przychodzą  po  prostu  z  opowieściami  o  tym,  co  robi  ich
starszy brat albo co zrobiła ich siostra.

Kiedy wyczuwasz, Ŝe nikomu nie dzieje się Ŝadna krzywda, powiedz prosto z mostu:

„Kochanie, jestem pewna, Ŝe sobie z tym poradzisz. Ty i twoja siostra moŜecie sami dojść do
porozumienia".  Zasygnalizuje  to  dziecku,  Ŝe  nie  masz  zamiaru  się  poddać  i  dać  się
wykorzystywać  lub  sobą  kierować.  Jeszcze  raz  podkreślam,  Ŝe  czasem  skarga  dziecka  jest
uzasadniona.  Ale  jeśli  wyczuwasz,  Ŝe  próbuje  ono  tobą  po  prostu  manipulować,  by  dopiąć
swego, to musisz działać szybko, Ŝeby temu zapobiec. W przeciwnym razie wpadniesz prosto

w pułapkę. Będziesz biegać w kółko, a kaŜde dziecko będzie chciało przeciągnąć cię na swoją
stronę i uwikłać w ich konflikt.

Kiedy pozwalasz dziecku tak sobą manipulować, nieuniknione stanie się przyjęcie roli

sędziego,  który  musi  podjąć  szybką  decyzję  w  oparciu  o  nieliczne  i  stronnicze  informacje,
uzyskane  od  jednego  lub  od  obojga  dzieci.  W  takich  warunkach  dyscyplina  praktyczna  nie
funkcjonuje  prawidłowo.  Jeśli  to  tylko  moŜliwe,  trzymaj  się  z  daleka  od  dziecięcych
nieporozumień i sprzeczek. Pozwól, Ŝeby dzieci  odpowiadały za swoje  czyny.  Kiedy pojawi
się  taka  konieczność,  zainterweniuj,  ale  takie  przypadki  powinny  być  ograniczone  do
minimum.

Znam pewną matkę, która miała następujący sposób, by w takich sytuacjach zachować

odpowiedni  dystans:  Ilekroć  któreś  z  trojga  jej  dzieci  przychodziło  na  skargę,  wysłuchiwała
go  z  uwagą.  Jeśli  chodziło  o  proste  „Brian  mnie  uderzył"  lub  „Yicki  nie  pozwala  mi  się
bawić", to odpowiadała:  „Dziękuję" i nic nie robiła. Ale  gdy skarga dotyczyła prawdziwego
przewinienia  lub  konfliktu,  w  którym  dwoje  dzieci  atakowało  jedno,  wtedy  reagowała
stosownym działaniem. Jej dzieci wkrótce zrozumiały, Ŝe kiedy tylko skarŜą, są ignorowane, i
przestały przychodzić z takimi doniesieniami. Przychodziły natomiast z bardziej powaŜnymi
skargami.

Codzienna walka
Wychowywanie  dzieci  nie  powinno  być  walką,  ale  dobrze  wiecie,  Ŝe  często  nią  bywa.
Czasami  przypomina  nawet  totalną  wojnę.  Niektóre  dzieci  odkrywają,  Ŝe  mają  władzę  i  ją
wykorzystują.  Sprawdzają  cię  na  kaŜdym  kroku  w  wielu  sytuacjach,  z  jakimi  masz  do
czynienia na co dzień. Od chwili, kiedy wstaną, aŜ do połoŜenia się spać, są gotowe stawiać
na swoim wbrew tobie, więc musisz być na to przygotowana.

Wielu rodziców nie znosi pewnych pór dnia, poniewaŜ wiedzą, Ŝe wtedy mary Sean lub

mała Sharisse będzie z nimi walczyć. Czy jest to: „Nie chce mi się jeszcze wstać", czy: „Nie
będę tego jeść", czy: „Jeszcze tylko dziesięć minut, dobrze?" — dzieci będą naciągać granice
twojej władzy na swoją korzyść. Jak zareagujesz?

Piękno dyscypliny praktycznej polega na tym, Ŝe przesuwa nieco punkt cięŜkości w walce

o  władzę.  Nie  chodzi  po  prostu  o  sytuację:  ty  przeciwko  twoim  dzieciom.  Jest  to  sytuacja:
dziecko przeciwko rzeczywistości, a ty jesteś tu po to, by nadzorować konfrontację dziecka z
rzeczywistością.  Sharisse  moŜe  nie  chcieć  rano  wstawać,  ale  jeŜeli  spóźni  się  do  szkoły,
spowoduje to pewne konsekwencje.
Sean moŜe nie chcieć jeść brokułów, ale jeśli ich nie zje, to będzie głodny. Tak naprawdę to
nie walczysz z dziećmi, ale stajesz po ich stronie, kiedy stawiają czoło trudnym realiom Ŝycia.
One rzecz jasna mogą nie postrzegać tego w ten sposób.

W tym rozdziale skupiam się na sytuacjach konfliktowych w rodzinie. Jak moŜna

zastosować dyscyplinę praktyczną w codziennych konfliktach?

Bitwy łóŜkowe
Klasyczne problemy mają w wielu domach miejsce w porze kładzenia się do snu. Dzieci
często mają opory przed połoŜeniem się do łóŜka oraz/lub cięŜko jest im zasnąć, kiedy juŜ
znajdą się pod kołdrą.

Kluczem do rozwiązania problemu „Czy mogę nie kłaść się jeszcze spać?" jest uŜycie

standardowej reguły dyscypliny praktycznej: bezpośredniego i szybkiego działania. Nie
sprzeczaj się i nie negocjuj. Oświadcz: „O ósmej masz być w łóŜku" czy o jakiejś innej
wyznaczonej przez ciebie godzinie. I tego się trzymaj.

Jeśli chodzi o dzieci młodsze, to moŜesz wprowadzić stały zwyczaj czytania im ksiąŜki

lub odmawiania z nimi modlitwy. Ale kiedy rytuał dobiega końca, otul je i zamknij drzwi.
Czas spać.

Władcze dziecko będzie cię testowało, krzycząc, kwękając lub marudząc w inny sposób.

Spotykałem się z rodzicami, których dzieci mogły wrzeszczeć po cztery godziny. To moŜe
ogromnie irytować i w końcu osłabić wolę rodzica. Ale nie będzie dobrych efektów, jeŜeli po
prawie dwóch godzinach poddadzą się i pójdą zobaczyć, co się dzieje. Uczysz wtedy dziecko,
Ŝ

e trzeba dalej wrzeszczeć; prędzej czy później mama albo tata się podda.

JeŜeli trudno ci opracować odpowiedni rytuał kładzenia dziecka do łóŜka, to moŜesz

pomyśleć o zastosowaniu magnetofonu z automatycznym wyłączaniem. Pobliska księgarnia
moŜe dysponować kasetowymi nagraniami bajek lub opowiadań, które pomogą dziecku
przenieść się w krainę snów.

Czegokolwiek próbujesz, pamiętaj o kilku podstawowych zasadach:
1. Opracuj listę regularnych czynności wykonywanych codziennie przed snem.
2. Niech słuchanie nagrania będzie ostatnim etapem usypiania dziecka.
3. Kiedy dziecko juŜ leŜy przykryte kołdrą, pod Ŝadnym pozorem nie otwieraj drzwi do

jego pokoju.

4. JeŜeli dziecko z jakiegoś powodu wstanie, będzie musiało samo ponownie ułoŜyć się do

spania. Kiedy się zorientuje, Ŝe nie będzie powtórki wieczornego rytuału,
prawdopodobnie nie będzie wstawać z łóŜka.

5. Czas utulenia i modlitwy moŜe być wspaniałą okazją do rozmowy o tym, co się

wydarzyło w ciągu dnia (zarówno u dziecka, jak i u ciebie). Nie spiesz się, kiedy tulisz
dziecko i modlisz się z nim. Jest to twoja codzienna szansa na okazanie mu swej miłości
w waŜnej chwili. Nie spiesz się, Ŝeby zdąŜyć na program w telewizji. Dziecko jest
waŜniejsze.

Dzieci starsze (od siedmiu lat w górę) będą się uciekać do róŜnego rodzaju sztuczek, Ŝeby

uniknąć  pójścia  spać  (szczególnie  gdy  ma  się  zacząć  w  telewizji  jakiś  ciekawy  program).
Będą  się  targować  niczym  dealerzy  uŜywanych  samochodów,  Ŝeby  wydusić  z  ciebie  kilka
dodatkowych  minut.  Nie  daj  się  wciągnąć  w  tę  grę.  Zawrzyjcie  jasny  układ:  „JeŜeli  nie
połoŜysz się spać o wyznaczonej porze, to przez następnych kilka wieczorów będziesz kładł
się wcześniej". Albo: „JeŜeli nie połoŜysz się spać o wyznaczonej porze, to przez tydzień nie
będziesz oglądał ulubionego programu". Grunt to się nie poddawać i nie wahać. Bądź miła i
przyjacielska, ale postępuj jak generał Ulisses S. Grant. Jego motto brzmiało: „bezwarunkowa
kapitulacja".

Ale załóŜmy, Ŝe twoje małe sępy połoŜyły się spać we względnym spokoju, a po paru

minutach dochodzą cię dziwne hałasy. (To typowy problem, gdy dwoje dzieci ma wspólny
pokój). Nie moŜesz skupić się na pogawędce z męŜem, na oglądaniu programu lub czytaniu
gazety. Stuki i piski są zbyt głośne. I znów sytuacja wymaga działania — bezpośredniego i
szybkiego. Jaki masz wybór?

MoŜesz skorzystać ze sposobu, którego sam kiedyś uŜyłem. Polecam go pod warunkiem,

e wykaŜesz się zdrowym rozsądkiem i wielką ostroŜnością. Nasze małe dziewczynki, Holly i

Krissy, miały kłopot z zaśnięciem. Zanim się spostrzegły, znalazły się na werandzie w mało
sprzyjających warunkach pogodowych (w Tucson lubi popadać). Postały na werandzie przez
dokładnie dziewięćdziesiąt sekund i wtedy pozwoliłem im wejść do domu. Poszły cichutko do
łóŜek juŜ bez zwlekania i marudzenia.

JeŜeli wystawianie dzieci na krótko za drzwi wydaje się zbyt radykalne lub jest

niemoŜliwe ze względów praktycznych — oto inne pomysły: Zabierz dzieci z pokoju i umieść
je w innym pomieszczeniu, takim jak kuchnia, pomieszczenie gospodarcze, być moŜe nawet
łazienka. PrzykaŜ im, Ŝe mają tam siedzieć, dopóki nie dojdą do porozumienia. Pod Ŝadnym
warunkiem nie mogą mieć dostępu do telewizora, radia lub jakiejkolwiek zabawki czy innego
sprzętu, którym mogłyby się zainteresować. Chodzi o to, Ŝeby usiadły na osobnych krzesłach
i miały «czas wolny» na dojście do porozumienia.

Innym sposobem jest rozdzielenie dzieci. Jeśli jedno z nich jest oczywistym winowajcą,

zabierz je z pokoju i zaprowadź na krótko do innego pomieszczenia. I teŜ ma siedzieć tam na
krześle przez pięć czy dziesięć minut, aŜ będzie mu wolno wrócić spokojnie do łóŜka.

Wyjściem ostatecznym jest bicie. Ale istnieje szansa, Ŝe nie będzie ono konieczne. Kiedy

zaczniesz  działać,  twoje  dzieci  prawdopodobnie  będą  bardziej  skłonne  do  tego,  Ŝeby  się
uspokoić. Siłowanie się i chichotanie w łóŜku to dobra zabawa. Siedzenie ze sobą w pokoju
— nie. MoŜesz wypracować własne najlepsze sposoby działania z wykorzystaniem czynów, a
nie  słów,  Ŝeby  poradzić  sobie  z  bitwami  łóŜkowymi.  Istnieje  wiele  metod  reagowania  w
oparciu  o  pozytywną  dyscyplinę,  z  pominięciem  gier,  w  które  dzieci  chcą  cię  wciągnąć,
takich jak: ostrzeŜenia, napominanie, wędrówki w celu uciszenia ich itd.

Dzieci muszą zrozumieć, Ŝe pora snu jest koniecznością, a nie czymś, co moŜna

negocjować. Mogą protestować: „Ale ja nie jestem śpiący". Powiedz im: „Dobrze, nie jesteś
ś

piący, ale jest pora spania, więc do łóŜka". Niech wiedzą, Ŝe pod koniec dnia mama i tata

potrzebują trochę czasu tylko dla siebie — na rozmowę lub na coś innego.

Grzeczność
Innym częstym pytaniem, które pada z ust matek jest: „Jak mam nauczyć dzieci grzeczności?
Jak mam je nauczyć, Ŝeby mówiły «dziękuję», «nie ma za co» i «proszę»?".

Prawie wszyscy, których znam — inni terapeuci, nauczyciele i rodzice — zgadzają się, Ŝe

uczenie bycia grzecznym trzeba rozpocząć bardzo wcześnie, tak Ŝeby uprzejmość stała się dla
dziecka drugą naturą. Radzę rodzicom, Ŝeby razem postanowili, czego jeśli chodzi o
grzeczność chcą dziecko nauczyć. Czy chcesz nauczyć dziecko mówić «Tak, proszę pana» i
«Nie, proszę pani»? Innymi powszechnymi zwrotami grzecznościowymi, które znajdą się na
liście, będą bez wątpienia: «Dziękuję», «Proszę», «Miło mi», «Czy mogę»...

Wszyscy mamy na ten temat pewne podstawowe wyobraŜenia i moŜemy próbować wbijać

je dzieciom do głowy. Ale chociaŜ nauka uprzejmości polega częściowo na poprawianiu
dzieci i egzekwowaniu grzecznych odpowiedzi, to jednak nie ma dwóch zdań co do tego, Ŝe
najlepszym sposobem na nauczenie dzieci grzeczności jest po prostu bycie uprzejmym. Kiedy
rodzice dają przykład grzeczności — w relacjach między sobą oraz wobec dzieci — uczą je
przykładem.

Jednym ze sposobów, w jaki uczymy grzeczności w naszym domu, jest zabawa podczas

kolacji, którą nazywam «gra w centa». Wszyscy — łącznie z dorosłymi — otrzymują po pięć
centów. Celem gry jest złapanie kogoś, kto nie stosuje dobrych manier przy stole (jedzenie z
otwartymi ustami, brak serwetki na kolanach, łokcie na stole, sięganie po coś przed nosem
innego, hałaśliwość). W czasie trwania kolacji kaŜdy obserwuje kaŜdego, Ŝeby go przyłapać i
otrzymać centa. Na przykład, moja córka widzi, Ŝe robię coś niewłaściwego, i zwraca mi
uwagę, więc muszę daj jej centa. To wspaniała gra dla dzieci poniŜej dziesiątego roku Ŝycia.
Nasze dzieci ją uwielbiały. Ta gra stała się równieŜ punktem wyjściowym do dyskusji o tym,
dlaczego coś jest niewłaściwe i jak moŜna to zrobić lepiej.

ZałóŜmy, Ŝe twoje dziecko uraziło czymś inną osobę — dorosłego lub dziecko. Jak to

podkreślałem w rozdziale piątym, najlepiej jest wkroczyć i «chwycić sępa za dziób». Innymi
słowy, zająć się danym zachowaniem od razu.

Nie łajaj dziecka przy osobie, którą obraziło. Spróbuj wyprowadzić je z pomieszczenia

lub przynajmniej odejdź z nim na bok i wtedy z nim porozmawiaj. Łagodnie, ale stanowczo
wyjaśnij  mu,  co  czujesz  w  związku  z  tym,  co  powiedziało  lub  zrobiło,  i  dlaczego  tak  się
czujesz.  JeŜeli  dziecko  jest  wystarczająco  duŜe  (powyŜej  trzech  lat),  to  niech  wróci  do
obraŜonej  osoby  i  ją  przeprosi.  JeŜeli  dziecko  nie  chce  przeprosić,  to  moŜesz  uciec  się  do
innej formy dyscypliny, jaką jest odosobnienie: na jakiś czas odizoluj dziecko od innych.

Zawsze powinnaś starać się, Ŝeby — jeśli w ogóle jest to moŜliwe — dziecko powiedziało

«przepraszam», aby dać obraŜonej osobie lub osobom do zrozumienia, Ŝe Ŝałuje tego, co
zrobiło.

Powtarzam: Najlepszym sposobem na nauczenie kogoś grzeczności jest być grzecznym.

JeŜeli kiedykolwiek urazisz swoje dziecko lub małŜonka, to nie wahaj się powiedzieć
«przepraszam».

Grzeczność jest dobrym tematem do rozmowy przy kolacji lub o specjalnej porze, jaką

moŜe być pora kładzenia się spać. Porozmawiaj z dziećmi o okazywaniu sobie uprzejmości w
taki  czy  inny  sposób.  (MoŜesz  dowiedzieć  się  czegoś  o  tym,  co  dzieci  rozumieją  pod
pojęciem  «zwykłej  grzeczności»!)  Przedstaw  konkretne  pomysły  okazywania  uprzejmości
innym i — co waŜniejsze — pomóŜ dziecku zrozumieć, jak się czuje dana osoba, kiedy ktoś
jest wobec niej uprzejmy, a jak — kiedy jest nieuprzejmy.

Korzystanie z nocnika
Wyrabianie  w  dziecku  nawyków  związanych  z  higieną  osobistą  jest  zadaniem,  które
prawdopodobnie  wymaga  więcej  dyscypliny  praktycznej  od  ciebie  niŜ  od  dziecka.  Wszyscy
znamy  panią,  której  dziecko  uczone  było  korzystać  z  nocnika,  kiedy  miało  dziesięć  czy
czternaście  miesięcy.  W  wielu  przypadkach  to  nie  dziecko  jest  przyuczane  do  nocnika,  ale
jego mama. Zanim zapamięta ona, aby w porę posadzić dziecko na nocniku, prawdopodobnie
zaliczy  parę  wpadek.  Oczywiście  istnieją  dzieci  wyjątkowe,  które  potrafią  korzystać  z
nocnika w bardzo wczesnym wieku, ale nie ma tu Ŝadnej reguły. Nie ma jakiegoś magicznego
dnia, w którym dziecko powinno umieć wydalać resztki przemiany materii do nocnika.

KaŜde dziecko jest wyjątkowe. Dla kaŜdego przychodzi czas, kiedy opanowuje sztukę

korzystania z nocnika. Większość dzieci zaczyna korzystać z nocnika w wieku od około
osiemnastu miesięcy do dwóch lat. Upewnij się, Ŝe i ty — nie tylko dziecko — jesteś na to
przygotowana.

Powtarzam rodzicom — szczególnie matkom — Ŝe najwaŜniejsze jest to, aby ucząc

dziecko korzystania z nocnika zachowywały spokój. Nie denerwuj się i nie bądź napięta.
Dziecko wyczuje twój nastrój i teŜ będzie zdenerwowane i napięte.

Oboje z Ŝoną pamiętamy dzień, w którym oznajmiła ona jednej z naszych córek: „Od

dzisiaj uczymy się korzystać z nocnika". Sande miała juŜ dość brudnych pieluch i uznała, ze
sytuacja wymaga pewnej  «dyscypliny». Takie podejście spotkało się oczywiście z całkowitą
poraŜką.  Nasza  córka  wyczuła  napięcie  Sande  i  stosownie  do  niego  zareagowała.  Cała
operacja  skończyła  się  totalną  klapą,  mimo  Ŝe  Ŝona  zastosowała  system  nagród,  dając  córce
cukierki,  gdy  tylko  zbliŜyła  się  do  nocnika  lub  na  nim  usiadła.  Skąd moja  Ŝona  dowiedziała
się  o  uŜyciu  cukierków  jako  nagrody?  Zgadliście.  Z  ksiąŜki  o  sztuce  korzystania  z  nocnika
napisanej przez — znowu zgadliście — psychologa!

Po pierwszej klęsce wszyscy zapomnieli o nocniku i na parę miesięcy odzyskali spokój.

Kiedy nasza córka miała jakieś dwa latka, moja Ŝona uznała, Ŝe pora spróbować jeszcze raz.
Tym razem posłuchała rady swojego ulubionego psychologa (mnie). Kupiła zwykły
plastikowy nocnik i po prostu zostawiła go w łazience. Nasza córka «odkryła» nocnik i z
wielkim entuzjazmem zaczęła go uŜywać. W ciągu trzech dni nauczyła się z niego korzystać.
Wynagrodziliśmy jej pojętność nagrodą — fikuśną bielizną (dla córeczki, nie dla Ŝony).

Zawsze ostrzegam rodziców, Ŝe kiedy chodzi o naukę korzystania z nocnika, to dzieci

mogą mieć sporą władzę nad rodzicami, którzy dotąd kontrolowali ich Ŝycie. Jeśli się nad tym
zastanowimy,  to  wcale  nie  tak  trudno  jest  pojąć,  dlaczego  dziecko  wpada  na  pomysł
kontrolowania  dorosłych.  My  naprawdę  zachowujemy  się  trochę  głupio  i  mówimy  głupie
rzeczy,  kiedy  dziecko  załatwi  się  do  nocnika.  Pochwalić  dziecko  owszem  moŜna,  ale
mówienie: „Och, popatrzcie na to!" albo „Zobaczcie, jaki śliczny prezent dostała mamusia od
Festusa" jest przesadną reakcją na — bądź co bądź — podstawową czynność fizjologiczną.

Niektórzy rodzice usiłują przyuczyć dzieci do załatwiania się z wykorzystaniem nakładki

na sedes. Lepszą metodą jest kupienie dziecku nocnika z oparciem; moŜe on stać na podłodze
i jest dostosowany do wzrostu dziecka. Dziecko będzie na nim siedzieć nie obawiając się, Ŝe
spadnie. Jeśli twoje pierwsze wysiłki spełzną na niczym i dziecko nie zainteresuje się
nocnikiem, to moŜesz odstawić go na jakiś czas i spróbować później.

MoŜesz teŜ spróbować metody, która najbardziej mi się podoba. Moim zdaniem

najlepszym sposobem nauczenia dziecka siadania na nocniku jest kupić mu nocnik, postawić
go w łazience i nawet słowem o nim nie wspomnieć. Niech dziecko samo go odkryje. Jeśli
uŜyje go prawidłowo, pochwal je. Przytul, porozmawiaj z nim i daj mu do zrozumienia, Ŝe
jest duŜe i uczy się dorosłego zachowania.

O nauce korzystania z nocnika napisano całe tomy. Jeśli uwaŜasz, Ŝe potrzebne ci są na

ten temat jeszcze jakieś informacje, porozmawiaj z lekarzem pediatrą. Dyscyplina praktyczna
podpowiada nam, Ŝe w nauce korzystania z nocnika waŜne jest odpręŜenie i spokój, tak aby
natura sama zadziałała. Nie ma bardziej naturalnej umiejętności i twoje dziecko posiądzie ją,
gdy będzie na to gotowe. Cokolwiek zrobisz, nie daj się upokorzyć lub nabrać na opinie
innych matek, które przeczytały poradnik Jak w niecałą godzinę nauczyć dziecko korzystać z
nocnika. Wierzcie mi, w rzeczywistości nie da się tego zrobić.

Niebezpieczeństwa Ŝyciowe
W jaki sposób rodzic podchodzi do rozmowy o realiach Ŝycia w świecie, w którym zewsząd
czai się niebezpieczeństwo?

Jednym z prostych sposobów, które moŜna wykorzystać podczas jazdy samochodem, jest

pokazywanie rozjechanych skunksów, przejechanych królików, potrąconych kotów, psów i
jeleni, Ŝeby w dramatyczny sposób unaocznić dzieciom, co się stanie, kiedy „nie oglądamy
się w obie strony".

JeŜeli masz basen, pamiętaj, Ŝe dzieci w wieku od trzech do sześciu lat często twierdzą, Ŝe

potrafią  pływać,  gdy  tak  naprawdę  nie  potrafią.  Dla  dziecka  «pływanie»  moŜe  oznaczać
chlapanie  się  w  basenie.  Zrób  dzieciom  z  sąsiedztwa  krótki  test  na  pływanie,  zanim  w  pełni
skorzystają z twojego basenu. Starszym dzieciom uświadom, jak głęboka  jest woda. Mądrze
jest zakazać dzieciom nurkowania.

Sugeruję takŜe, Ŝeby od czasu do czasu czytać dzieciom — z duŜą dozą ostroŜności —

wzmianki prasowe o utonięciach, szczególnie te dotyczące ich rówieśników. Nie przesadzaj z
tym, poniewaŜ moŜesz źle wykorzystać czynnik strachu. Chodzi o wyrobienie u dziecka
zdrowego podejścia do niebezpieczeństw związanych z wodą.

Jednym z niebezpieczeństw zagraŜających dzieciom (w ostatnim czasie coraz częstszym)

jest uprowadzanie dzieci. Jest wiele specjalnych komunikatów telewizyjnych informujących o
zaginionych dzieciach i o porwaniach. Jak moŜesz ostrzec dziecko przed «niebezpiecznym
nieznajomym»?

Tu równieŜ trzeba uwaŜać, Ŝeby dzieci za bardzo nie przestraszyć. Z drugiej jednak strony

chcemy,  Ŝeby  dzieci  były  świadome  tego  niebezpieczeństwa.  UwaŜam,  Ŝe  podejściem
realistycznym  jest  po  prostu  uświadomienie  dzieciom,  Ŝe  nie  wszyscy  ludzie  są  tacy  jak
mama  czy  tata.  Jest  wielu  ludzi  miłych,  ale  jest  teŜ  pewna  liczba  ludzi  bardzo  złych.  Niech
dzieci  wiedzą,  Ŝe  ludzi  spotyka  nie  tylko  to,  co  dobre.  Jeśli  nie  będą  ostroŜne,  to  złe  rzeczy
mogą się przytrafić równieŜ im.

Rodzice mogą dzieciom powiedzieć, Ŝe Bóg będzie je chronił, jeśli nauczą się myśleć i

korzystać z rozsądku, jakim je obdarzył.

Porozmawiaj z dziećmi i nawet zainscenizuj sytuację, jak naleŜy postąpić, kiedy

nieznajomy proponuje przejaŜdŜkę. Niech w twoim domu panuje Ŝelazna zasada, Ŝe dzieci
nigdy nie przyjmują propozycji przejaŜdŜki z nieznajomym i oczywiście nigdy nie jeŜdŜą

autostopem. (Kiedy byłem asystentem na Uniwersytecie w Arizonie, studentki korzystające z
autostopu często padały ofiarą gwałtu).

PomóŜ dzieciom wymyślić, co powiedziałby nieznajomy, Ŝeby je zwabić do samochodu.

Porywacze dzieci stosują następujące chwyty: „Twój piesek wpadł pod auto. Zawiozę cię do
niego". „Mama (lub tata) mieli wypadek i przysłali mnie, Ŝebym cię zabrał".

Zwróć dzieciom uwagę, Ŝe gdyby któreś z rodziców zostało ranne, na pewno nie

przysłałoby po nie kogoś nieznajomego.

Przygotuj dzieciom takŜe awaryjny plan działania na wypadek, gdyby kiedykolwiek

zaczepił  je  nieznajomy.  Powiedz  im,  Ŝeby  z  nim  nie  dyskutowały  ani  nie  rozmawiały.
Powiedz,  Ŝeby  grzecznie  odrzuciły  jego  propozycję  i  szybko  się  oddaliły.  JeŜeli  nieznajomy
będzie nieustępliwy, dziecko powinno pobiec po pomoc — na przykład do pobliskiego domu,
w którym pali się światło lub widać kogoś przez okno.

Wiele szkół korzysta z pomocy rodziców, Ŝeby zapewnić dzieciom pomoc na wypadek

takiego  zdarzenia.  Na  frontowym  oknie  wybranych  domów  umieszcza  się  wielką  literę  «E»
(lub  inny  symbol),  Ŝeby  zaznaczyć,  Ŝe  rodzice  w  nim  mieszkający  mają  prawo  i  chęć
niesienia  pomocy  dziecku  w  sytuacjach  zagroŜenia.  Porozmawiaj  o  tym  z  dzieckiem,
przejdźcie razem drogę powrotną ze szkoły i wskaŜ mu te domy, Ŝeby z góry wiedziało, gdzie
moŜe szukać pomocy.

Zgodzę się, Ŝe smutnym znakiem naszych czasów jest konieczność ostrzegania dzieci o

takich  sprawach,  ale  statystyka  pokazuje,  Ŝe  z  roku  na  rok  coraz  więcej  dzieci  pada  ofiarą
gwałtów, przemocy, porwań, a nawet zabójstw. Taka jest rzeczywistość i powinieneś znaleźć
czas, Ŝeby pomóc dzieciom to zrozumieć. Staraj się ich nie przestraszyć,  ale uświadomić je.
JeŜeli dziecko jest na tyle duŜe, Ŝeby przebywać z dala od ciebie, choćby przez krótki okres
czasu,  to  pomóŜ  mu  nauczyć  się,  jak  być  odpowiedzialnym  i  jak  podejmować  szybkie
decyzje, które pomogą mu uniknąć kłopotów.

O jedzeniu raz jeszcze
Wspominałem  juŜ  w  tej  ksiąŜce  o  problemach  związanych  z  jedzeniem,  ale  tutaj  chciałbym
zaproponować  strategię,  która  moŜe  okazać  się  pomocna  we  wcielaniu  w  Ŝycie  dyscypliny
praktycznej  w  porze  krytycznej,  jaką  bywa  pora  kolacji;  dla  wielu  rodzin  jest  to  moment
napięć,  walk  i  niezadowolenia.  Pora  kolacji  powinna  być  jedną  z  bardziej  kojących,
podbudowujących i umacniających chwil dnia, ale w zbyt wielu domach dzieje się dokładnie
odwrotnie. Jak moŜna temu zaradzić?

Po pierwsze, zadaj sobie trud zerwania ze zwyczajami, które stały się rutyną. Jest tak

szczególnie  w  domach,  w  których  dzieci  nie  chcą  jeść,  grymaszą  przy  jedzeniu  itd.  Niech
wszyscy  siądą  do  kolacji,  ale  nie  zawracaj  sobie  głowy  nakładaniem  jedzenia  na  talerze
dzieci.  Niech  dzieci  poproszą,  Ŝeby  podano  im  jedzenie.  Niech  wezmą  dokładnie  to,  na  co
mają ochotę. Nie zmuszaj ich ani nie namawiaj do zjedzenia jarzyn czy do wypicia mleka.

Nie namawiaj ich ani im nie przypominaj, Ŝeby skończyły jedzenie. Nie trać słów na

historie o ludziach umierających z głodu na Dalekim Wschodzie. Twoje dzieci wiedzą, Ŝe nie
ma szans, by wysłać im jedzenie, które twoja rodzina właśnie spoŜywa na kolację. Niektóre
dzieci wiedzą nawet, Ŝe w wielu krajach wschodnich ludzie jedzą ryby i inne zdrowe rzeczy i
Ŝ

e są w lepszej kondycji niŜ wielu przekarmionych i niewysportowanych Amerykanów.

Ogólnie rzecz biorąc, traktuj dzieci jak dorosłych, którzy wiedzą, ile mogą sobie nałoŜyć i

zjeść.

Następnie usiądź wygodnie i słuchaj. Obserwuj jak przebiega rozmowa przy stole.

Rozmawiaj o tym, co cię interesuje, i o tym, co interesuje pozostałych. Jeśli dzieci nie chcą
opowiedzieć, co było w szkole, nie przejmuj się. Ale postaraj się ze wszystkich sił utrzymać
swobodną i rozluźnioną atmosferę.

Bądź świadoma, Ŝe dzieci wkrótce połapią się, do czego zmierzasz i odpowiedzą atakiem.

Zastawią pułapki i będą się starały wplątać cię w kontrowersję dotyczącą zjedzenia lub
niezjedzenia posiłku. Zachowaj spokój i stanowczość. Nie mieszaj się w to, co jedzą. Przede
wszystkim ciesz się swoim posiłkiem.

Dla rodziców, którzy — oboje — pracują, dodaję następujące wskazówki: Kiedy mam do

czynienia z rodzinami, w których zawodowo pracuje tylko mama, przekonuję się, Ŝe dzieci w
tych rodzinach mają samodzielnie przygotować kolację, nakryć do stołu, wynieść śmieci itd.
UwaŜam,  Ŝe  w  kaŜdym  domu  dzieci  powinny  mieć  swoje  obowiązki,  ale  szczególnie
pochwalam  ich  zaangaŜowanie  w  domach,  w  których  oboje  rodzice  pracują.  Kiedy  oboje
muszą  pracować,  a  mama  ma  mało  czasu  na  przygotowanie  kolacji,  wyznaczanie  dzieciom
zadań jest piękną okazją wcielania w Ŝycie zasad dyscypliny praktycznej.

A co się dzieje, gdy to nie zdaje egzaminu? Co wtedy, gdy mama i tata wracają do domu i

widzą, Ŝe stół nie jest nakryty, śmieci nie są wyrzucone, a przygotowania do kolacji nie są
nawet rozpoczęte? Dzieci są zajęte — wypadem z przyjaciółmi, najnowszą grą Nintendo itd.
Co wtedy podpowiada dyscyplina praktyczna? Podpowiada, Ŝeby uŜyć czynów, nie słów, ale
nie takich czynów, jakie masz na myśli. Nie reaguj; niech nastąpią logiczne konsekwencje.
Nie przypominaj i nie namawiaj, nie przekupuj ani nie groź ł nie wybuchaj. Po prostu usiądź i
poczytaj gazetę. Zrelaksuj się i odpręŜ po cięŜkim dniu.

Prędzej czy później jedno z dzieci przyjdzie i zada oczywiste pytanie: „Kiedy będzie

kolacja? A co jest na kolację?".

Oto okazja dla mamy lub taty, by spokojnie oznajmić: „Kiedy kuchnia będzie gotowa,

zacznie się kolacja. Teraz kuchnia wygląda tak, jakby nikt nie był dziś zainteresowany
kolacją. Nie mogę przygotować kolacji w zabałaganionej i brudnej kuchni".

Taka odpowiedź uczy dzieci, Ŝe porządek jest waŜny. Jeśli nie chcą pomóc w utrzymaniu

porządku w domu, kolacji nie będzie.

Jeszcze jedno, nie pozwólcie dzieciom na to, Ŝeby «zja-dły kolację» chwyciwszy pierwszą

lepszą paczkę krakersów lub chipsów i zapychając się nimi przed telewizorem. Niech wiedzą,
Ŝ

e nie ma Ŝadnego jedzenia, dopóki obowiązki, które miały zostać wykonane, nie zostaną

wykonane.

Poranne wstawanie
Z tego, co słyszę na sesjach terapeutycznych i wiem z pytań otrzymywanych w listach, moŜna
odnieść  wraŜenie,  Ŝe  wiele  amerykańskich  domów  stanowi  strefę  działań  wojennych  —
szczególnie nad ranem. Wydaje się, Ŝe wyciągnięcie małego Bufforda z łóŜka i wyprawienie
go  na  czas  do  szkoły  to  bitwa  na  śmierć  i  Ŝycie.  Kiedy  ojcowie  lub  matki  zwracają  się  do
mnie  z  problemem:  „Co  mam  zrobić,  Ŝeby  dziecko  wstało",  przypominam  im  o  jednej  z
podstawowych zasad dyscypliny praktycznej: Nie moŜesz zmuszać innej osoby  do zrobienia
czegoś. Zamiast je zmuszać postępuj z nim tak, Ŝeby rzeczywistość sprawiła, iŜ zrobi ono to,
co powinno zrobić.

Tak więc w wypadku problemu „Nie mogę ich rano wyciągnąć z łóŜek" najlepszym

sposobem postępowania jest całkowite zrzucenie z siebie odpowiedzialności za to, Ŝe dzieci
zaspały. Innymi słowy, ogłoś rozejm. Nie będziesz juŜ więcej nękać dzieci, Ŝeby wstawały.

Czy sugeruję, Ŝeby pozwolić dzieciom zaspać i spóźnić się na pierwsze lekcje? Absolutnie

tak.  Niech  rzeczywistość  postawi  dziecko  na  nogi.  Po  parokrotnych  próbach  dobu-dzenia
dziecka  zakończonych  fiaskiem  po  prostu  odmów  współpracy.  Nie  zgadzaj  się  być
człowiekiem-budzikiem.  Powiedz  dziecku,  Ŝe  będzie  musiało  wymyślić  sobie  jakiś  sposób,
Ŝ

eby rano wstawać. Będzie musiało podjąć stosowne decyzje co do tego, w jaki sposób zwlec

się rano z łóŜka i wyprawić się do szkoły. Jeśli dziecko nie dotrze do szkoły na czas,
rzeczywistość da o sobie znać na róŜne sposoby. Przede wszystkim będą kłopoty z
nauczycielami. Prawda, nauczyciele mogą zadzwonić do ciebie, ale ty po prostu przekaŜesz tę

wiadomość dziecku. Nie pozwól, Ŝeby nauczyciele cię upokarzali, wywoływali w tobie
poczucie winy czy w jakiś inny sposób zmuszali cię do tego, byś znów odgrywała rolę
człowieka-budzika.

Jednym z najprostszych rozwiązań problemu wstawania jest kupienie dziecku własnego

budzika. Daj mu go i naucz je, jak go nastawiać. JeŜeli zapomni nastawić budzik, poniesie te
same  konsekwencje,  jakie  ponosisz  ty,  kiedy  zapomnisz  nastawić  budzik  przed  waŜnym
spotkaniem.
MoŜe  zechcesz  włączyć  w  swój  plan  nauczyciela  lub  nauczycieli.  Zadzwoń  do  szkoły  i
powiedz, Ŝe twoje dziecko się spóźni, poniewaŜ zaspało, i Ŝe twoim zdaniem byłoby dobrze,
gdyby  jego  spóźnienie  wywołało  określone  konsekwencje.  Kiedy  Bufford  dotrze  do  szkoły,
jego  nauczyciel  mógłby  powiedzieć:  „Bufford,  widzę,  Ŝe  się  spóźniłeś.  Ale  masz  szczęście;
będziesz  mógł  nadrobić  te  stracone  dwadzieścia  minut  na  długiej  przerwie;  trochę
popracujesz, kiedy reszta dzieci wyjdzie się pobawić".

Oczywiście pozwolenie na to, by Bufford zaspał do szkoły, ani nie jest łatwe, ani nie rodzi

miłej  perspektywy.  Reakcje  mogą  być  róŜne,  począwszy  od  zawstydzenia,  a  na  odczuwaniu
niewygody  skończywszy.  Na  przykład  moŜe  się  okazać,  Ŝe  będziesz  musiała  odwieźć
Bufforda  do  szkoły,  poniewaŜ  autobus  odjedzie,  zanim  będzie  on  gotowy  do  wyjścia.  (Z
drugiej jednak strony, jeŜeli szkoła jest wystarczająco blisko, niech Bufford cierpi niewygody
— niech idzie do szkoły na piechotę).

Wygranie bitwy «nie mogę ich rano dobudzić» moŜe być trudne, ale jeŜeli wytrzymasz

przez  kilka  dni  lub  moŜe  tydzień  albo  dwa,  to  ci  się  to  opłaci.  Wybór  naleŜy  do  ciebie  —
moŜesz  nadal  pełnić  rolę  budzika  i  brać  na  siebie  odpowiedzialność,  która  tak  naprawdę
powinna  spaść  na  dziecko,  albo  moŜesz  zrzucić  tę  odpowiedzialność  na  dziecko  i  pozwolić
mu, Ŝeby poranne budzenie się i wstawanie stało się jego obowiązkiem.

MoŜe jednak jesteś jednym z tych szczęśliwców, których dziecko wstaje rano na pierwsze

wezwanie  bez  szczególnych  problemów.  Jeśli  obdarzono  cię  takim  błogosławieństwem,
zignoruj moje uwagi o kupowaniu budzika i trwaj w tym błogostanie. Później, kiedy dziecko
podrośnie,  moŜe  zechce  mieć  własny  budzik,  ale  będzie  on  słuŜył  jego  własnej  wygodzie,  a
nie jako narzędzie dyscypliny.

Praca domowa
W wielu szkołach na terenie całego kraju nakłanianie dzieci do odrabiania zadania domowego
staje  się  problemem  juŜ  od  trzeciej  klasy.  Większość  nauczycieli  twierdzi,  Ŝe  jeŜeli  dziecko
sprawnie  wykorzystuje  czas,  to  znaczną  część  zadań  domowych  moŜe  odrobić  w  czasie
wolnym,  kiedy  przebywa  jeszcze  w  szkole.  Oczywiście  wiele  dzieci  woli  bawić  się  lub
spędzać czas inaczej i zadaną pracę muszą wykonać w domu.

I tu zaczyna się bitwa. Rodzicom, którzy są zaangaŜowani w dziecięce problemy z

zadaniem domowym, proponuję kilka podstawowych reguł:
1. Pamiętając o podstawowej zasadzie dyscypliny praktycznej, nie zmuszamy dziecka do

odrobienia  zadania.  Próbujemy  natomiast  zapewnić  mu  warunki  sprzyjające  nauce.  Są
domy,  w  których  mama  i  tata  tylko  tyle  mają  do  zrobienia.  Niektóre  dzieci  posiadają
wystarczającą  motywację,  Ŝeby  dobrze  odrobić  zadanie  i  przy  niewielkiej  współpracy  ze
strony mamy lub taty skończą zadanie bez problemów.

Jeśli to moŜliwe, zapewnij dziecku specjalny pokój do nauki, ale jeśli jest to

nieosiągalny luksus, ma ono zasiąść do nauki w swym własnym pokoju. Dziecko powinno
mieć tam biurko i miejsce, gdzie będzie mogło rozłoŜyć swe ksiąŜki i zeszyty.

Dobrym pomysłem jest teŜ wyznaczenie czasu, w którym dzieci mają odrabiać swe

zadania. Pora po kolacji, od 18.30 do 20.00, od poniedziałku do czwartku, byłaby
odpowiednia dla dzieci od czwartej do ósmej klasy. Młodsze dzieci mogłyby odrabiać

lekcje w tym samym lub nieco krótszym czasie, gdzieś między 18.30 a 19.00 lub 19.15.
Rzecz jasna godziny te mogą ulegać zmianie w zaleŜności od warunków domowych.

Mama moŜe pomóc dziecku starając się nie hałasować, kiedy mały Bufford się uczy.

Odgłos odkurzania, na przykład, nie będzie sprzyjać odrobieniu zadania.

2. Kolejną istotną sprawą, o której rodzice muszą pamiętać, jest to, Ŝe nie powinni odrabiać

zadania  za  dziecko.  Niektórzy  rodzice  uśmiechają  się  na  myśl  o  odrabianiu  zadania,  ale
znam  wielu  rodziców,  którzy  to  robią  —  i  to  regularnie.  (Jednymi  z  najgorszych
przestępców  są  tu  rodzice,  którzy  są  takŜe  nauczycielami.  Po  kolacji  zamieniają  dom  w
pseudoszkołę).

Gorąco namawiam rodziców, Ŝeby się powstrzymywali przed zbytnim angaŜowaniem

się  w  odrabianie  zadania  domowego  ich  dziecka.  JeŜeli  od  czasu  do  czasu  poprosi  ono  o
pomoc, to co innego. Ale kaŜdy musi zrozumieć, co dokładnie znaczy wyraŜenie «od czasu
do  czasu».  Jeśli  będziesz  nieuwaŜny,  to  wkrótce  większość  godzin  wieczornych  w  dni
powszednie  będziesz  spędzać  nad  zadaniem  twego  dziecka.  JeŜeli  tak  jest,  to  coś  nie  gra.
Spotkaj się z nauczycielem dziecka lub z psychologiem i porozmawiajcie o tym. Postanów,
Ŝ

e będziesz się trzymać z dala od zadań domowych swego dziecka i Ŝe będziesz wspierać

nauczyciela w kaŜdy moŜliwy sposób, tak by dziecko samo odrabiało zadanie.

Czasem moŜe okazać się to trudne, poniewaŜ rodzice posiadają naturalną skłonność do

pomagania swemu dziecku (które moŜe faktycznie mieć kłopoty). Zawsze istnieje teŜ
element dumy rodzicielskiej — niezadowolenie z naciąganej oceny dobrej lub dostatecznej,
kiedy rodzic wie, Ŝe moŜe pomóc Buffordowi tak, aby dostał on ocenę bardzo dobrą, a
nawet celującą.

Zdrowy rozsądek podpowiada: Niewielka pomoc —-tak, nadmierna pomoc — nie,

ciągła pomoc — w Ŝadnym wypadku! Na przykład, jeŜeli dziecko przychodzi i prosi, Ŝebyś
przepytała je z pisowni słówek, to je przepytaj. Zabiera to stosunkowo mało czasu i mieści
się w kategorii pomagania, a więc nie jest wyręczaniem dziecka. Ponadto pokazujesz przez
to dziecku, Ŝe interesujesz się tym, co ono robi.

3. ZałóŜmy, Ŝe dziecko nie chce odrabiać zadania. Przypuśćmy, Ŝe zorganizowałeś miejsce do

nauki i uczyniłeś wszystko, Ŝeby w domu było cicho, a mimo to dziecko nie odrabia pracy
domowej. Twój następny krok to ukazanie mu logicznych konsekwencji (patrz rozdział
siódmy). Najlepszym sposobem na uniknięcie logicznych konsekwencji jest rozmowa z
dzieckiem i wspólne ich określenie.

Na przykład, jeŜeli dziecko nie odrobi lekcji i otrzyma zły stopień, to nie będzie mogło

bawić się po szkole albo po kolacji; albo nie będzie mu wolno chodzić na nadobowiązkowe
zajęcia czy treningi. Powtarzam: Porozmawiaj z dzieckiem o tym, co według niego będzie
sprawiedliwe, i wypracujcie porozumienie, które dla obojga będzie miało sens.

Pamiętaj teŜ, Ŝe oceny, jakie dziecko dostaje, są jego, a nie twoje. Koniecznie

porozmawiaj z dzieckiem o jego stopniach. Oglądając kiepskie świadectwo swojego
dziecka, moŜesz powiedzieć: „Przykro mi, Ŝe nie lubisz się uczyć". To będzie szczera
uwaga, a nie krytyczny czy potępiający komentarz.

JeŜeli postępy dziecka wydają się marne, okaŜ cierpliwość. Niektóre dzieci nie radzą

sobie dobrze w niektórych klasach, ale później idzie im znacznie lepiej. Jako rodzic
chrześcijański zostałeś obdarzony przez Boga władzą i odpowiedzialnością, Ŝeby właściwie
pokierować swym dzieckiem. Zawsze wpajaj mu następującą hierarchię wartości:

l.Bóg

Rodzice

Dom i rodzina

Szkoła

Zajęcia dodatkowe

Rówieśnicy
W miarę dorastania naszych dzieci coraz większą rolę w ich Ŝyciu zaczyna odgrywać grupa
rówieśników. Jej wpływ zaczyna być widoczny juŜ w pierwszej lub drugiej klasie.

Aby rodzice dobrze wypełniali swą misję, muszą zdać sobie sprawę z tego, Ŝe dzieci chcą

się identyfikować z jakąś grupą społeczną. Dzieci identyfikują się albo ze swoją rodziną, albo
z grupą rówieśników, czyli z innymi dziećmi — z sąsiedztwa lub ze szkoły. MoŜecie być tego
pewni.

Wyzwaniem dla rodziców jest codzienne zapewnianie dzieci, Ŝe naleŜą one do rodziny.

Poczucie przynaleŜności jest jednym z podstawowych elementów samooceny. JeŜeli dziecko
czuje się dowartościowane w domu, będzie mniej podatne na wpływ rówieśników. Oto kilka
prostych sposobów na to, Ŝeby dziecko czuło: „NaleŜę do rodziny. Mama i tata naprawdę
mnie kochają".
1. Nich dzieci maj ą prawo głosu w kwestii rodzinnych zajęć, wyjść, wycieczek i wakacji.

Zapytaj je, co chciałyby robić. Bądź gotów na kompromis.

2. Zapytaj ich o zdanie w sprawie problemów, jakim wy — rodzice i inni członkowie rodziny

— musicie sprostać. Problemy mogą mieć charakter duchowy, finansowy

lub emocjonalny. Kiedy pytasz ich o zdanie, mówisz:
„Cenię twoją opinię. Jesteś wartościowy i waŜny w rodzinie".
3. UwaŜam, Ŝe zapewniamy dziecku poczucie przynaleŜności, kiedy dzielimy się z nim

obowiązkami  domowymi.  Nie  wyznaczaj  zadań  tak,  jak  gdyby  były  one  czymś
nieprzyjemnym,  czym  kaŜdy  musi  być  obarczony.  PomóŜ  dzieciom  dostrzec,  Ŝe  dobre
wypełnianie  obowiązków  pozwala  być  dumnym  z  tego,  jak  wygląda  wasz  dom.  Z
pewnością wygląd domu jeszcze przez kilka lat nie będzie plasował się wysoko na ich liście
priorytetów, ale kiedy zaczną przyprowadzać kolegów — szczególnie kiedy zaczną chodzić
do  szkoły  średniej  i  nawiązywać  kontakty  z  osobami  płci  przeciwnej  —  sytuacja  moŜe
radykalnie  się  zmienić.  W  rzeczy  samej,  mały  Festus  moŜe  przeistoczyć  się  w  młodego
Czyścioszka, dbającego o to, Ŝeby dom dobrze się prezentował na przyjście przyjaciół.

4. Niech dziecko ma moŜliwość wpływania na ustalanie reguł (rodzinnych zasad) i bądź

gotów do negocjacji. WymaŜ ze słownika zwroty takie, jak: «Zrobisz to, bo ja tak mówię»,
«Dopóki tutaj mieszkasz, masz robić tak, jak ja kaŜę». W zamian za to bądź skłonny do
argumentowania, przekonywania i wyjaśniania dziecku, dlaczego uwaŜasz, tak jak uwaŜasz,
i dlaczego robisz to, co robisz. Jeśli nie szczędzisz czasu na wyjaśnienie dziecku przyczyn
wprowadzenia jakichś zasad, to komunikujesz mu: „Cenię cię jako osobę. UwaŜam, Ŝe
jesteś człowiekiem odpowiedzialnym".

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat wpływu grup rówieśniczych, zapoznaj się z

następującymi pozycjami. KaŜdy z trzech autorów przyjmuje nieco inny  punkt widzenia, ale
wszystkie  te  ksiąŜki  dobrze  ukazują  rzeczywistość,  z  jaką  twoje  dziecko  juŜ  się  styka  lub
zetknie  się  wkrótce  w  ramach  swych  kontaktów  z  rówieśnikami,  i  podpowiadają,  w  jaki
sposób moŜesz sprawić, Ŝeby dziecko czuło się w domu pewniej i bardziej akceptowane:

•

How to Really Love Your Teenager, Ross Campbell (Chariot Yictor)

•

Preparing for Adolescence, James Dobson (Gospel Light)

•

Rightfrom Wrong, Josh McDowell (Word).

Rywalizacja między rodzeństwem
Niewiele  rodzin  posiadających  więcej  niŜ  jedno  dziecko  jest  wolnych  od  kłopotów
związanych  z  rywalizacją  między  rodzeństwem.  UwaŜam,  Ŝe  częściowo  problem  bierze  się
stąd,  Ŝe  rodzice  mają  tendencje  do  traktowania  wszystkich  dzieci  w  jednakowy  sposób.
MoŜecie  być  pewni,  Ŝe  tak  przynajmniej  widzą  to  dzieci.  Jeśli  jedno  dziecko  coś  dostaje,
natychmiast pragnie tego drugie dziecko.

W wielu sytuacjach moje własne dzieci usiłowały naciągać mnie w ten sposób. Holly

mawiała: „Tatusiu, dlaczego ona to dostała, a ja nie? Dlaczego Krissy wolno to robić, a mnie
nie?".

Czasami draŜniłem się trochę z Holly i «pociągałem za dywan» mówiąc coś okrutnego w

rodzaju: „No cóŜ, pewnie dlatego, Ŝe mama i ja kochamy ją o wiele bardziej niŜ ciebie!".

Jeśli Holly w dalszym ciągu mnie dręczyła i domagała się równego traktowania, w końcu

rzucałem jej wyzwanie w rodzaju: „W porządku, Holly, jeŜeli naprawdę chcesz, Ŝebym cię
traktował dokładnie tak jak twoją siostrzyczkę, Krissy, to od dziś kładziesz się o 8.30, a nie o
9.00, a twoje kieszonkowe wynosi dwa dolary pięćdziesiąt centów, a nie trzy dolary".

W takiej sytuacji Holly decydowała, Ŝe nie chce być zawsze traktowana tak samo jak jej

siostrzyczka.  PowyŜszy  przykład  zdał  egzamin,  poniewaŜ  Holly  była  starsza  od  Krisy  i
cieszyła się liczniejszymi przywilejami, takimi jak dłuŜsze siedzenie wieczorami czy większe
kieszonkowe.  Pozwoliliśmy  Krissy  zrobić  coś,  co  według  Holly  ona  teŜ  mogła  zrobić  i  to
wywołało  problem.  Ale  co  się  dzieje,  kiedy  młodsze  dziecko  domaga  się  tych  samych
przywilejów, co jego starszy brat lub starsza siostra? Zasada dyscypliny praktycznej, do której
zawsze  naleŜy  się  odwoływać,  mówi,  Ŝe  kochasz  swoje  dzieci  jednakowo,  ale  traktujesz  je
odmiennie,  zgodnie  z  tym,  co  na  danym  etapie  rozwoju  dziecka  uwaŜasz  za  stosowne  dla
niego i sprawiedliwe.

Jedną z głównych przyczyn kryjących się za rywalizacją rodzeństwa jest to, Ŝe dzieci chcą

dla siebie tego, co na świecie najlepsze. Chcą mieć pewność, Ŝe ich brat czy siostra nie
dostanie więcej od nich, ale jednocześnie chcą być traktowane w sposób odmienny —jako
ktoś wyjątkowy. Rodzice zbyt łatwo dają się złapać w pułapkę wydawania sądów.

Większość z tego, o czym była mowa w podrozdziale Bójki, odnosi się do

współzawodnictwa  między  rodzeństwem.  Jak  juŜ  wspomniałem,  nie  da  się  całkowicie
wyeliminować  rywalizacji,  więc  powinniście  poszukać  sposobów  na  minimalizowanie  i
kontrolowanie  jej.  Zgadzanie  się  na  to,  aby  dziecko  dało  upust  frustracji  i  negatywnym
uczuciom  odnoszącym  się  do  rodzeństwa,  jest  podejściem  zdrowym  i  w  dłuŜszej
perspektywie doprowadzi do zmniejszenia wrogości, złości i rywalizacji.

Rzecz jasna, chodzi o to, Ŝeby nad tym panować i nie pozwolić, by sprawy wymknęły się

spod kontroli. Zgodnie z podstawowymi zasadami dyscypliny praktycznej, w przypadku
rywalizacji między rodzeństwem naleŜy spróbować nakłonić dzieci do tego, aby zastanowiły
się nad sytuacją i — jeśli to w ogóle moŜliwe — doszły do porozumienia. Na przykład, jeśli
dwoje dzieci, siedmio- i ośmiolatek, sprzeczają się, zabierz je z salonu, zaprowadź do pustego
pokoju i kaŜ im tam pozostać, dopóki się nie pogodzą.

Pamiętaj zawsze o tym, Ŝe większość słownych utarczek między rodzeństwem

adresowana jest do rodziców. Chcą, Ŝebyśmy interweniowali i zaangaŜowali się. Jedno
dziecko rzuca bratu lub siostrze złośliwą odŜywkę, w zamian otrzymuje wulgarną odpowiedź
i zanim się zorientujesz, cała rodzina znajduje się w epicentrum wojny. JeŜeli dzieci chcą być
przykre, jeśli chcą wrzeszczeć i krzyczeć na siebie, to niech robią to na zewnątrz lub w innym
odległym pomieszczeniu. Nie wolno im się tak zachowywać przy stole ani w salonie.

Kolejną kluczową wskazówką dyscypliny praktycznej, którą naleŜy zapamiętać, jest to, Ŝe

dzieci  —  świadomie  bądź  nie  —  będą  zastawiać  na  rodziców  pułapki,  aby  ich  wciągnąć  w
swe  kłótnie  i  zaangaŜować  do  rozstrzygania  sporów.  JednakŜe  odpowiedzialny  rodzic
korzysta  z  zasad  dyscypliny  praktycznej,  nakazujących  trzymać  się  na  uboczu  i  pozwolić
dzieciom, Ŝeby — w miarę moŜliwości — same doszły do porozumienia.

W domach tradycyjnych, w których funkcjonuje system nagród i kar, dzieci zastawiają

pułapki na siebie nawzajem. Chcą, Ŝeby rodzice interweniowali i ukarali brata lub siostrę.
Twoje decyzje w najlepszym razie będą w 50 procentach sprawiedliwe i zazwyczaj
doprowadzą do powiększenia zamieszania i wrogości, a nie do rozwiązania problemów.

Słyszałem z ust najmłodszych dzieci wiele opowieści o tym, jaką frajdę sprawiało im

wrabianie starszego rodzeństwa i naciskanie przycisków wywołujących w starszym bracie lub
w starszej siostrze odruch bicia. Następnie z doskonałym wyczuciem czasu i z teatralnymi
gestami godnymi Oscara, najmłodsze dziecko zaczynało krzyczeć, jęczeć i

wrzeszczeć,

tak by przekonać rodziców, Ŝe grozi mu śmierć.
Zazwyczaj  rodzice  reagowali  bezzwłocznie  i  surowo  karali  starsze  rodzeństwo.  Młodsze
dziecko  musiało  co  prawda  znieść  ból  sporadycznych  kuksańców  od  starszego  brata  czy  od
starszej siostry, ale zawsze czuło, Ŝe na nie zasłuŜyło.
Dlaczego? PoniewaŜ tak naprawdę cieszył je widok rodzica okładającego brata lub siostrę.

My, psycholodzy, często mamy do czynienia z rodzinami, w których obserwujemy, jak

najstarsze  dziecko  zdaje  się  iść  przez  Ŝycie  patrząc  na  rodzeństwo  «oglądając  się  przez
ramię».  Fachowy  termin  to  «detronizacja».  Problem  detronizacji  jest  bardziej  jaskrawy,  gdy
między  rodzeństwem  jest  mała  róŜnica  wieku,  a  zaostrza  się  jeszcze  bardziej,  jeśli  dzieci  są
tej samej płci.

Choć moŜe nie jest to doskonałe rozwiązanie w kaŜdej sytuacji, to nadal uwaŜam, Ŝe

najlepszym  sposobem  na  zapewnienie  indywidualnego  i  sprawiedliwego  traktowania  dzieci
jest «nadanie prawa pierwszeństwa» najstarszemu dziecku. Oznacza to, Ŝe najstarsze dziecko
ma więcej swobody i przywilejów, ale jednocześnie ma więcej obowiązków.

Telewizja - potwór
W  dzisiejszych  czasach  telewizja  staje  się  dla  rodziców  coraz  dotkliwszym  problemem.
Kanały  telewizyjne  są  pełne  wręcz  szkodliwych  programów,  począwszy  od  tych,  w  których
pełno  przemocy  i  erotyki,  a  skończywszy  na  zwykłych  marnych  programach  w  kiepskim
stylu. Martwi mnie nie tylko to, Ŝe dzieci oglądają w telewizji to, co oglądają, ale takŜe to, Ŝe
dzieci nie oglądają tego, czego nie oglądają. PokaŜcie mi program, w którym ludzie nie byliby
ukazani  jako  niepozbierani  bufoni,  lub  program,  w  którym  mama  i  tata  szanowaliby  się
nawzajem,  a  dzieci  czułyby  respekt  przed  kaŜdym  dorosłym,  łącznie  z  rodzicami,  czy  teŜ
program, w którym pokazano by tragiczne skutki przygodnego seksu. Nawet te programy, w
których nie ma brzydkiego języka, seksu czy przemocy, często wypaczają nasze wyobraŜenie
o tym, jak powinno wyglądać Ŝycie rodzinne.

Choć tematyka programów telewizyjnych bywa problematyczna, to jednak telewizja daje

okazję do skutecznego zastosowania dyscypliny praktycznej. Oto kilka kroków, które
powinieneś podjąć:
1. Ustanów zasady oglądania telewizji w twoim domu. Dowiedz się, co twoje dzieci chcą

oglądać, i sam obejrzyj niektóre z tych programów. Jeśli któreś z nich nie są do
zaakceptowania, powiedz dzieciom, co o nich sądzisz i dlaczego tak uwaŜasz.

Określenie «do zaakceptowania» jest bardzo subiektywne. NajwaŜniejsze jest, abyś określił,

co w twoim domu jest w telewizji do zaakceptowania, i tego się trzymaj.

2. Kolejną istotną zasadą dotyczącą oglądania, telewizji jest ograniczenie czasu spędzanego

przez dzieci przed telewizorem. Za kaŜdym razem kładź nacisk na regułę dyscypliny
praktycznej, według której praca zawsze wyprzedza zabawę, a zadanie ma być zrobione,
zanim wolno będzie włączyć telewizor.

3. Czuwaj nad tym, jakie programy są oglądane, nawet wtedy, gdy jesteś nieobecny. Na rynku

są juŜ dostępne urządzenia pozwalające zaprogramować wybrane programy nawet z
tygodniowym wyprzedzeniem. Tego rodzaju urządzenie jest szczególnie przydatne w
rodzinach rozbitych, gdzie dzieci przez dłuŜszy czas muszą być w domu same.

4. Poświęć trochę czasu na lekturę programu telewizyjnego. Zaznacz programy, które są

wartościowe dla całej rodziny. Niech to będzie wydarzenie. Zróbcie popcorn i razem dobrze
się bawcie.

5. Zapoznaj się z innymi propozycjami telewizji. Chrześcijańscy rodzice często narzekają na

telewizję  kablową,  aleja  bardzo  ją  lubię.  Ogólnodostępne  stacje  telewizyjne  pokazują
głupawe  i  sugestywne  programy,  zaś  telewizja  kablowa  oferuje  wiele  programów  o
charakterze  popularnonaukowym  dla  całej  rodziny.  Oprócz  kilku  sieci  kablowych
skierowanych  specjalnie  do  dzieci,  wiele  sieci  kablowych  i  telewizji  satelitarnych  oferuje
programy o charakterze  religijnym na kanałach takich jak CBN i PAX. Rzućcie teŜ okiem
na kasety wideo dla dzieci w przykościelnych wypoŜyczalniach lub w innych sprawdzonych
ź

ródłach. Począwszy od Yeggie Tales, a skończywszy na disneyowskiej klasyce,

powinniście znaleźć kasety, które uczą i bawią w pozytywny sposób.

Terror podróŜowania
Wyobraźmy sobie, Ŝe wakacje postanowiliście spędzić podróŜując po kraju. Jeśli chodzi o
dzieci, to moŜna rozwaŜyć następujące opcje: (a) zostawić je w domu, (b) wysłać je na obóz,
(c) zabrać je ze sobą, (d) wysłać je przesyłką priorytetową. JeŜeli wybraliście odpowiedź (c)
— zabrać je ze sobą, to pewnie juŜ wiecie, Ŝe podróŜowanie z dziećmi bywa trudne.

Jednym z niezawodnych sposobów na dotarcie do celu jest wiezienie dzieci «na jelenia» z

przodu  samochodu.  Jeśli  jesteś  wystarczająco  dorosły,  by  pamiętać,  Ŝe  dawniej  samochody
miały  z  przodu  ochraniacze,  to  być  moŜe  jesteś  w  stanie  wyobrazić  sobie  małego  Bufforda
czy  Festusa  przywiązanego  nad  światłami  samochodu,  co  gwarantowałoby  dotarcie  na
miejsce  bez  bójek,  dogadywania  i  47  postojów.  Ale  pewnie  nie  dysponujesz  ochraniaczami
albo  nie  skłaniasz  się  ku  tak  radykalnym  rozwiązaniom,  więc  proponuję,  Ŝeby  w  trakcie
podróŜy z dziećmi pamiętać o kilku podstawowych sprawach:

l.   JeŜeli  masz  małe  dzieci  (poniŜej  piątego  roku  Ŝycia),  nagraj  na  kasetę  wszystkie  ich

ulubione  historyjki.  Mogą  one  słuchać  ich  całymi  godzinami  i  chociaŜ  ty  moŜesz  być
trochę  znudzony  słuchaniem  ciągle  tych  samych  bajek,  to  jest  to  i  tak  nieporównanie
lepsze  od  słuchania  docinków  czy  narzekań.  Zabierz  takŜe  jedną  lub  dwie  puste  taśmy,
Ŝ

eby dzieci same mogły coś nagrać. Dźwięk własnego głosuje upaja.

2. Dzieci często proszą o coś do jedzenia i picia. Mądry rodzic zabiera ze sobą popcorn. Jest

wietny na przemianę materii u dzieci. Zostaje po nim trochę śmieci, ale łatwo je

posprzątać.  Popcorn  jest  o  wiele  lepszy  niŜ  batoniki  czekoladowe.  Jest  zdrowszy  i  nie
zostawia plam (pod warunkiem, Ŝe nie zawiera zbyt duŜo tłuszczu).
Zabierz  takŜe  coś  do  picia.  UwaŜaj,  bo  dzieci  pakują  w  siebie  za  duŜo  cukru.  Napoje
dietetyczne  są  równie,  a  nawet  bardziej  szkodliwe,  gdyŜ  zawierają  środki  chemiczne.
Doskonałe są małe soczki jabłkowe lub ananasowe, jak równieŜ woda mineralna.

3. Wielu rodziców zna gry umilające podróŜ, takie jak liczenie słupów telefonicznych, krów

itd. MoŜe to teŜ być szukanie tablic rejestracyjnych z innych stanów.
Innym  doskonałym  sposobem  na  «zabicie  czasu»  jest  rysowanie:  Zabierz  zmywalne  i
nietoksyczne pisaki oraz papier. Nie bierz ze sobą kredek woskowych. Topią się na słońcu
i bardzo niszczą tapicerkę auta.
Kolejnym dobrym produktem, jaki moŜna zabrać dla dzieci (szczególnie  poniŜej piątego
roku Ŝycia) są Colorforms — małe plastikowe figurki, które moŜna przylepiać na szyby.
Są  idealne  do  uŜycia  w  samochodzie,  a  nawet  w  pociągu  czy  w  samolocie,  poniewaŜ
moŜna  je  potem  łatwo  zdjąć.  Dzieci  potrafią  godzinami  zabawiać  się  Wielkim  Ptakiem
czy Misiem Yogi i tuzinem innych znanych z kreskówek postaci.

4. Nie unikniemy okrzyku: „ Chce mi się siusiu " — zazwyczaj co parę mil. Oto jeden ze

sposobów na ograniczenie częstotliwości takich okrzyków do minimum: Za kaŜdym
razem, kiedy się zatrzymujesz, bez względu na powód, zabierz dziecko, Ŝeby zobaczyło
toaletę.

Dzieci są zafascynowane toaletami. Uwielbiają do nich zaglądać — czy chcą z nich
skorzystać, czy teŜ nie. A co drugi raz będą chciały z niej skorzystać. Pomaga to
wyeliminować niektóre z nieplanowanych postojów.

5. Unikaj obiecywania podczas podróŜy. Niczego dzieciom nie obiecuj. Nie ma ku temu

powodu, a moŜe to sprowadzić na ciebie róŜnego rodzaju kłopoty. Obiecywanie, Ŝe „tam
nie będzie padało" lub Ŝe „dojedziemy na miejsce przed południem" moŜe cię kosztować
ból głowy. Dzieci mają pamięć niczym słonie, a ty nie musisz co chwilę wysłuchiwać, Ŝe
„przecieŜ obiecałeś..."

6. Nie pluj na dzieci. Wiem, Ŝe zabrzmi to trochę niewiarygodnie, ale mówię powaŜnie.

Wielu rodziców moŜe się znaleźć w takiej sytuacji, Ŝe będą musieli doprowadzić dziecko
do czystości. PoniewaŜ nie mają niczego pod ręką, uŜywają w tym celu własnej śliny,
Ŝ

eby za pomocą chusteczki wytrzeć buzię Buffordowi.

Jeśli mam jakieś przeraŜające wspomnienia z własnego dzieciństwa, to jest to właśnie
ś

lina mamusi na mojej twarzy. śebyście nie musieli pluć, weźcie ze sobą pojemnik z

nawilŜonymi chusteczkami.
Wszystkie powyŜsze rozwiązania noszą nazwę «sztuczki dla odwrócenia uwagi». Dzieci
pełzające po sobie (i po was), domagające się uwagi mamy lub taty dają się rodzicom we
znaki (i z czasem doprowadzają ich do szału). Te pomysły są po to, Ŝeby dzieci zajęły się
sobą, a rodzice mieli chwilę wytchnienia. Przy odrobinie planowania i przygotowania
moŜesz uczynić tę podróŜ po kraju o wiele przyjemniejszą — i dla siebie, i dla nich.

Rozdział 12
Sposób na sukces

W  dzisiejszych  czasach  Ŝołnierzy  szkoli  się  przy  pomocy  specjalistycznych  gier
komputerowych.  KrąŜy  historia  o  rekrucie,  który  zdobywał  niezliczoną  liczbę  punktów  w
symulowanej wojnie pancernej. Zaintrygowany dowódca przyszedł pooglądać młody narybek
i natychmiast zauwaŜył, w czym problem.
-

Synu, zabijasz swoich Ŝołnierzy.

Tak — odparł Ŝołnierz nie odrywając palców od kla

wiszy strzału — ale w ten sposób wygrywam.

Czasami rodzice tak bardzo chcą wygrać batalię o wychowanie, Ŝe strzelają do własnych

ołnierzy — dzieci. Owszem, musisz konsekwentnie obstawać przy swoim, nawet gdyby

dzieci wymyśliły milion powodów, abyś zmienił swoją decyzję. Jednak ostateczne
zwycięstwo nie jest równoznaczne z wykazaniem, Ŝe masz rację, ale z tym, Ŝeby dzieci
«wyszły na ludzi» radzących sobie w róŜnych sytuacjach Ŝyciowych.

W codziennym natłoku problemów wychowawczych będziecie musieli podjąć wiele

trudnych  decyzji.  Prześledziliśmy  typowe  zachowania  dzieci  i  sytuacje,  które  przywodzą  na
myśl działania wojenne. W tym rozdziale skupię się na ogólnych metodach wychowawczych
opartych  na  zasadach  dyscypliny  praktycznej  (oraz  przedstawię  parę  metod,  których
powinniście unikać).

Aktywne słuchanie
Dyscyplina praktyczna opiera się zarówno na działaniu, jak i na słuchaniu. Kiedy pojawia się
problem,  naleŜy  najpierw  wysłuchać  dziecka.  Wyobraź  sobie,  Ŝe  twój  dziewięcioletni  syn
tupie  i  złości  się  na  kolegę  z  sąsiedztwa,  nauczyciela  lub  na  trenera.  Co  masz  w  tej  sytuacji
powiedzieć? Co powinieneś zrobić?

UwaŜne słuchanie dziecka polega na tym, Ŝe go nie poprawiasz, nie prawisz mu kazań ani

nie grozisz. Po prostu dajesz mu do zrozumienia, Ŝe widzisz jego problem. MoŜesz
powiedzieć coś w tym stylu: „Słuchaj, wyglądasz na zmartwionego. Chcesz o tym pogadać?".

JeŜeli dziecko wypada z pokoju i trzaska drzwiami, to łatwo zgadnąć, Ŝe teraz nie chce o

rym rozmawiać. Za chwilę (moŜe za pół godziny) wyjdzie skruszone i chętnie skorzysta z
twojej propozycji.

Jeśli dziecko sygnalizuje, Ŝe chce porozmawiać, to twoim następnym posunięciem

powinno być zareagowanie na jego uczucia. Na przykład, dziecko moŜe powiedzieć: „Nigdy
na nic mi nie pozwalasz!".

Odpowiedź, która zasygnalizowałaby dziecku, Ŝe jesteś świadoma jego uczuć, mogłaby

brzmieć następująco: „Jesteś zły i gniewasz się na mnie". Niewłaściwą reakcją na zarzut
dziecka „Nigdy na nic mi nie pozwalasz" byłoby coś w rodzaju: „Nie waŜ się tak do mnie
mówić, młody człowieku. Nie wiesz, kim jestem? Jestem twoją matką!".

Co powinien powiedzieć rodzic, kiedy usłyszy: „Mamusiu, nie potrafię tego zrobić"?

Rodzic,  który  nie  wsłuchał  się  w  uczucia  dziecka,  zareaguje  zniechęcającą  odpowiedzią  w
stylu:  „Oczywiście,  Ŝe  potrafisz.  PrzecieŜ  w  zeszłym  tygodniu  to  zrobiłeś".  Ale  jeŜeli
naprawdę  wsłuchasz  się  w  uczucia  dziecka,  to  twoja  odpowiedź  moŜe  być  następująca:
„Wygląda na to, Ŝe to naprawdę jest dla ciebie za trudne".

Dla większości rodziców jest oczywiste, Ŝe do ich podstawowych obowiązków naleŜy

poprawianie lub pouczanie dziecka, aŜ poda ono właściwe rozwiązanie lub wskaŜe właściwą
odpowiedź. Jeśli zaczniesz pielęgnować w sobie umiejętność aktywnego słuchania, to coraz
rzadziej będziesz musiał dziecko pouczać i sam udzielać właściwych odpowiedzi. Oprzesz się
pokusie szybkiego rozwiązywania problemów dziecka. I coraz większy nacisk będziesz kładł
na empatię — na dawanie dziecku do zrozumienia, Ŝe wiesz, jak się czuje, i Ŝe jego uczucia
cię obchodzą.

Ataki złości
Częstym pytaniem, stawianym podczas mych ogólnokrajowych seminariów z cyklu Family
Living, jest: „Czy rodzic w ogóle powinien się złościć?".

Oczywiście, Ŝe rodzice powinni się złościć! Pytanie tylko, czy powinniśmy się złościć na

nasze dziecko, czy na to, co ono robi. Kiedy rozgraniczymy te dwie sprawy, zaobserwujemy,
Ŝ

e nasza złość wywoła inny skutek wtedy, gdy złościmy się na dziecko, zaś inny wtedy, gdy

okazujemy niezadowolenie z tego, co ono zrobiło.

Rodzice muszą mieć moŜliwość okazania złości na to, co robi ich dziecko. Na przykład,

wyobraź  sobie,  Ŝe  właśnie  posprzątałaś  cały  dom,  a  twój  pięciolatek  wyciągnął  Wszystkie
zabawki  i  zostawił  je  w  salonie.  W  takim  momencie  masz  ochotę  zrobić  poŜytek  z  płuc  i
okazać,  jak  bardzo  jesteś  zła  z  powodu  zaistniałej  sytuacji.  WaŜne  jest,  w  jaki  sposób
komunikujesz, Ŝe jesteś zła. MoŜesz stwierdzić coś takiego: „Jestem bardzo zła, kiedy widzę
te  porozrzucane  po  pokoju  zabawki.  Przez  dwie  godziny  sprzątałam  dom.  Mogłabym
wrzeszczeć ze złości!".

Oto szczera wypowiedź o tym, jak czuje się mama z powodu nieodpowiedzialnego

zachowania  się  pięciolatka.  Czy  mama  zasugerowała,  Ŝe  nie  kocha  dziecka?  Nie.  Po  prostu
przesłała  mu  w  pierwszej  osobie  komunikat,  Ŝe  jest  zła.  Nie  przesłała  mu  Ŝadnego
komunikatu  w  drugiej  osobie,  mówiącego:  „Jesteś  niegrzecznym  dzieckiem.  Nie  znoszę,
kiedy jesteś blisko mnie".

Z pewnością dobrze by było, gdyby mama usiadła z pięciolatkiem (po pozbieraniu

wszystkich  zabawek)  i  jeszcze  trochę  z  nim  porozmawiała.  Mogłaby  wyjaśnić  mu  swoje
uczucia  złości  i  frustracji.  Mogłaby  spróbować  wytłumaczyć  mu,  Ŝe  cięŜko  pracuje,  Ŝeby
zrobić  w  domu  porządek,  a  kiedy  on  robi  bałagan,  to  czuje  się  zniechęcona.  Wszystko  to

powinna wyjaśnić trzymając pięciolatka na kolanach, oko w oko, cały czas trzymając go i
głaskając, i dając mu do zrozumienia, Ŝe jest kochany i akceptowany.

Więcej na temat radzenia sobie ze złością i koncentrowania się na zachowaniu dziecka, a

nie na nim samym, znajdziesz w podrozdziale Komunikacja.

Podawanie otuchy
Rodzice  często  mają  do  czynienia  z  dzieckiem,  które  z  jakiegoś  powodu  jest  strapione,
nieszczęśliwe  lub  płacze.  Kiedy,  według  zasad  dyscypliny  praktycznej,  mamy  podejść  do
niego i pocieszyć je, a kiedy nasza reakcja powinna być inna?

Na przykład, co robić, kiedy dziecko wraca do domu zapłakane z powodu kiepskiego

wiadectwa? Zdrową reakcją mamy lub taty mogłoby być stwierdzenie: „Jesteś

niezadowolony ze swoich ocen i dlatego jesteś zniechęcony. Boisz się, Ŝe mama i tata będą
mieli gorsze mniemanie o tobie, poniewaŜ dostałeś złe oceny". Niezdrową reakcją natomiast
byłoby stwierdzenie: „Powinieneś płakać, kiedy przynosisz takie stopnie. Ja wstydziłabym się
pokazać takie stopnie moim rodzicom. Za moich czasów..."

UŜywszy wyraŜenia «za moich czasów» zablokowałeś w świadomości dziecka drogę do

porozumienia. RównieŜ okazując niezadowolenie z jego złych stopni potwierdziłeś jedynie
jego obawy i dałeś mu powód do płaczu.

Kiedy pojawiają się problemy, które są przyczyną płaczu dziecka, naleŜałoby postąpić

zgodnie z poniŜszymi wskazówkami:

1. Słuchaj. Posłuchaj uwaŜnie, co dziecko ma do powiedzenia i — co waŜniejsze — co

dziecko czuje.

2. Zareaguj na dziecięce odczucia. Na przykład, zdrową reakcją rodzica, wspomnianą wyŜej,

było stwierdzenie: „Jesteś niezadowolony ze swoich ocen i dlatego jesteś zniechęcony".
Tego rodzaju uwaga sygnalizuje dziecku, Ŝe wiesz, jak ono się czuje. Najlepszą reakcją
jest nie współczucie, ale empatia — danie synowi czy córce do zrozumienia, Ŝe wiesz, jak
on/ona się czuje, i Ŝe nieraz sam tak właśnie się czułeś.

3. Nie obawiaj się dotykać dziecka. Dotyk mówi, Ŝe je rozumiesz i Ŝe ci na nim zaleŜy. W

wielu sytuacjach jeden dotyk zastępuje wiele słów.
Na początku mojej drogi zawodowej przekonałem się, Ŝe kiedy  dziecko  odczuwa presję,
moŜe  zacząć  płakać.  Płacze  często,  gdyŜ  takie  zachowanie  utrwaliło  się  w  nim  juŜ
wcześniej. Wie, Ŝe kiedy sytuacja staje się trudna, wystarczy uronić kilka łez i dorośli się
wycofują.
Parę  lat  temu  prezentowałem  nauczycielom  i  terapeutom  techniki  rodzinnej  terapii
grupowej. Prezentacji tej — z udziałem prawdziwej rodziny — przyglądało się blisko sto
osób.  Pracowałem  z  około  ośmioletnim  chłopcem  i  widziałem,  Ŝe  był  on  bliski  łez.  Nie
przerwałem  mojej  wypowiedzi.  Po  prostu  wyciągnąłem  rękę  i  dotknąłem  jego  nogi.
Dziecko  pociągnęło  parokrotnie  nosem,  zebrało  się  w  sobie  i  mogliśmy  kontynuować
prezentację terapii.
Jestem  pewien,  Ŝe  gdybym  przerwał  swą  wypowiedź  i  słowami  okazał  dziecku
współczucie  z  powodu  łez,  które  widziałem  w  jego  oczach,  to  zaczęłoby  ono  naprawdę
płakać i musiałbym przerwać sesję.
Natomiast  dotykając  dziecko,  oznajmiłem  mu:  „Rozumiem.  Wiem,  Ŝe  to  jest  cięŜkie.
Wiem,  jak  się  czujesz.  Nie  czujesz  się  teraz  dobrze,  ale  będziemy  kontynuować
prezentację, poniewaŜ musimy uporać się z tym problemem".
W  ten  sam  sposób  mogą  postąpić  rodzice  ze  swymi  dziećmi.  Zwykły  dotyk  mówi
dzieciom, Ŝe rodzice rozumieją ich kłopoty.

4. Zawsze szukaj rozwiązań alternatywnych. Często gdy rodzic widzi płaczące dziecko lub

słyszy jego skargę, kusi go, Ŝeby problem rozwiązać w sposób szybki i prosty — z punktu

widzenia osoby dorosłej. Często dyscyplina praktyczna pomaga dziecku w rozwiązywaniu
problemów.  Zastanów  się,  jakie  są  moŜliwości,  i  namów  dziecko,  Ŝeby  równieŜ
zastanowiło  się  nad  nimi.  ZałóŜmy  na  przykład,  Ŝe  rodzina  planuje  w  sobotę  piknik,  ale
wszystkich  budzi  odgłos  straszliwej  ulewy.  Piknik  odpada  i  dziecko  zaczyna  płakać,  tak
Ŝ

e nie moŜe się uspokoić.

Przytul dziecko i okaŜ mu, Ŝe teŜ jesteś rozczarowana, a potem zapytaj, czy nie mogłoby
wymyślić jakiegoś innego sposobu na spędzenia dnia. MoŜe kiedy indziej pojedziecie na
piknik?  JeŜeli  dziecko  jest  małe,  odłoŜenie  przyjemności  na  później  nie  przemówi  do
niego.  Być  moŜe  da  się  zorganizować  piknik  w  domu  (zwaŜ,  Ŝe  musicie  mieć  w  salonie
wystarczającą przestrzeń, Ŝeby stworzyć scenerię pikniku!)
Cokolwiek  zrobisz,  nie  karz  dziecka  za  jego  rozczarowanie.  Ale  jednocześnie  nie
proponuj rozwiązania, które przyszłoby do głowy tylko dorosłemu lub myślenia w stylu:
„No  cóŜ,  czasami  zdarza  się,  Ŝe  pada  deszcz.  Będziemy  po  prostu  musieli  poczekać  na
inny dzień".

5. Daj dziecku wybór. Gdy rozwaŜycie wszystkie moŜliwości, pozwól, Ŝeby dziecko samo

dokonało wyboru — nie wybieraj za niego. Kiedy podejmujesz decyzję za dziecko,
okazujesz mu brak szacunku. Dyscyplina praktyczna uczy dziecko dokonywania wyboru
w sposób odpowiedzialny.

6. Nigdy nie przyjmuj usprawiedliwień. Kiedy zaczynasz akceptować dziecięce wymówki,

tak naprawdę zachęcasz je, Ŝeby wskazywało palcem na wszystkich, tylko nie na siebie.
Zachęcasz je, Ŝeby zawsze szukało winnego poza sobą i unikało odpowiedzialności.

7. Postrzegaj dziecięce błędy jako budulec, a niejako klęskę czy powód do frustracji.

Dziecko uczy się na błędach i ty teŜ moŜesz uczyć się na błędach. Dyscyplina praktyczna
pokazuje, Ŝe niepowodzenia i błędy Ŝyciowe nie są czymś negatywnym, lecz
pozytywnym. Pomagają dziecku nauczyć się, jak następnym razem wybrać lepiej.

8. Zachęcaj dziecko do zaangaŜowania się. JeŜeli razem z dzieckiem zastanawiacie się nad

problemem, wyegzekwuj od niego, by zaangaŜowało się w rozwiązanie danej kwestii
własnymi siłami.

9. Bądź gotów ponownie ocenić problem po wyborze przez dziecko rozwiązania. MoŜesz to

zrobić w kilku etapach.
Nie  pozwól  dziecku,  Ŝeby  ugrzęzło  w  poczuciu  niepowodzenia.  Zawsze  okazuj  mu
gotowość  do  wsparcia  go  i  do  udzielenia  mu  odpowiedniej  pomocy,  kiedy  okaŜe  się  to
niezbędne. JednakŜe przede wszystkim pozwól mu spróbować samodzielnie uporać się z
problemem.

Przypominam sobie pewną sytuację, kiedy Sande i ja zabraliśmy troje najstarszych dzieci

do biblioteki publicznej. Holly była w czwartej klasie i potrzebowała pomocy w odnalezieniu
encyklopedii. Poprosiła nas o pomoc, lecz my delikatnie zasugerowaliśmy, Ŝeby
porozmawiała z bibliotekarką i Ŝeby bibliotekarka pokazała jej, jak znaleźć potrzebne
materiały. Krissy i Kevin poszli sami poszukać ksiąŜek, które chcieli poŜyczyć, podczas gdy
Sande i ja szukaliśmy swoich.

Tymczasem Holly porozmawiała z bibliotekarką i otrzymała pomoc, o jaką jej chodziło, i

wszystko  potoczyło  się  gładko.  UwaŜam,  Ŝe  gdybyśmy  pomogli  Holly  poszukać  to,  czego
potrzebowała,  skończyłoby  się  to  jakimś  nieporozumieniem.  Co  więcej,  nie  nauczyłaby  się,
jak korzystać z biblioteki i jak prosić o pomoc bibliotekarkę.

Komunikacja
Bez  dobrej  komunikacji  techniki  dyscypliny  praktycznej  polegające  na  działaniu  nie
przyniosą poŜądanych wyników. PoniŜej przedstawiam osiem zasad dobrego porozumiewania
się z dziećmi:

1. Pomyśl zanim się odezwiesz. Staraj się bezwarunkowo zaakceptować dziecko takim,

jakie jest. Spotykaj się z dzieckiem w jego świecie. Jezus zawsze spotykał się z ludźmi
na ich gruncie i postępował z nimi stosownie do ich potrzeb. Zawsze szukaj sposobów
na otwarcie drzwi pomiędzy tobą a dziećmi. Jedną z najprostszych i najlepszych metod
jest stosowanie następujących zwrotów: „Wiesz, kochanie, moŜe się mylę..." lub „MoŜe
nie  nadąŜam  za  twoim  rozumowaniem,  ale...".  Tych  kilka  słów  czyni  wiele,  Ŝeby
nastawić  dziecko  na  odbiór.  Jest  prawdopodobne,  Ŝe  wysłucha  tego,  co  masz  do
powiedzenia,  poniewaŜ  nie  przychodzisz  do  niego,  by  prawić  mu  kazania,  i  nie
występujesz z pozycji silniejszego ani teŜ mu nie grozisz.

2. Kładź nacisk na pozytywne aspekty sytuacji. Niech wypowiadanie słów zachęty i

komplementów  stanie  się  twoją  «drugą  naturą».  Zawsze  szukaj  sposobów  na
pogłębienie  porozumienia  z  dziećmi.  Podkreślanie  pozytywnych  aspektów  sytuacji  jest
równie  łatwe  jak  podkreślanie  aspektów  negatywnych;  nie  zabiera  teŜ  więcej  czasu,  a
przynosi  o  wiele  lepsze  rezultaty.  Na  przykład,  twoja  córka  bierze  udział  w  pokazie
gimnastycznym  i  w  pięciu  występach  osiąga  bardzo  dobre  wyniki,  a  w  jednym  —
słabszy.  MoŜesz  powiedzieć:  „W  tych  pięciu  występach,  kiedy  tak  dobrze  ci  szło,
pomyślałem  sobie,  Ŝe  się  świetnie  bawisz  i  Ŝe  gimnastyka  naprawdę  ci  się  podoba.
Naprawdę  świetna  robota.  Moje  gratulacje".  Nie  ma  potrzeby  wspominać  o  występie,
który  się  nie  udał.  Jeśli  sama  do  tego  nawiąŜe,  moŜesz  powiedzieć:  „Tak,  to  było  dla
ciebie  trudniejsze,  ale  jak  będziesz  więcej  ćwiczyć,  to  następnym  razem  ci  się  uda.
Naprawdę  podoba  mi  się  to,  co  zrobiłaś  w  tych  pięciu.  Moim  zdaniem  szczególnie
dobrze wypadłaś na równowaŜni".

3. Kiedy masz do czynienia z sytuacją, która wzbudza reakcje negatywne, podejdź do

niej w sposób pozytywny, rzeczowy. Jeden z takich sposobów ilustruje przykład z pod
punktu  2,  sugerujący,  jak  naleŜałoby  potraktować  zły  wynik  w  jednym  z  występów
gimnastycznych.  Innym  przykładem  moŜe  być  sytuacja,  kiedy  czterolatek  wraca  do
domu z czymś, co do niego nie naleŜy. Jasne jest, Ŝe zabrał to z podwórka sąsiadów. Nie
krzycz  na  niego,  nie  pouczaj  i  nie  zachowuj  się,  jak  gdyby  był  Wrogiem  Publicznym
Numer Jeden. Po prostu powiedz w rzeczowy sposób: „Buford, to do ciebie nie naleŜy.
Zanieśmy to z powrotem i oddajmy właścicielowi".
Następnie weź Buforda za rękę, zaprowadź do domu sąsiadów i kaŜ mu zwrócić zabrany
przedmiot.  Zaproponuj,  Ŝeby  przeprosił  za  to,  Ŝe  go  zabrał,  i  Ŝeby  obiecał,  Ŝe  więcej
tego nie zrobi. W drodze powrotnej do domu powiedz coś w stylu: „ZałoŜę się, Ŝe jesteś
zadowolony, Ŝe to oddałeś. Chodź, pohuśtamy się trochę".

4. Poświęcaj dziecku czas. Poświęcając dziecku czas komunikujesz mu, Ŝe naprawdę

zaleŜy  ci  na  nim.  Mam  na  myśli  czas  specjalny  —  co  tydzień  spędzasz  go  z  innym
dzieckiem,  z  kaŜdym  osobno.  Dla  większości  z  nas  stanowi  to  spore  wyzwanie  —  ale
sprawa  jest  warta  zachodu.  Mama  i  tata  powinni  naradzić  się,  jak  pomóc  sobie
nawzajem, Ŝeby znaleźć czas na przebywanie z kaŜdym dzieckiem z osobna. Owszem,
będzie  to  trudne,  ale  zapewniam,  Ŝe  zauwaŜycie  w  waszych  wzajemnych  relacjach
ogromną zmianę na lepsze.

5. Zawsze miej świadomość, Ŝe nie musi ci się podobać to, co dziecko robi, ale zawsze

powinieneś dawać mu odczuć, Ŝe je kochasz i Ŝe ci na nim zaleŜy. MoŜesz powiedzieć
parę prostych słów, takich jak: „Chcę, Ŝebyś wiedział, Ŝe jest mi bardzo przykro, kiedy
tak  do  mnie  mówisz.  Wiem,  Ŝe  ci  smutno,  ale  nie  powinniśmy  tak  odzywać  się  do
siebie,  nawet  wtedy  kiedy  jesteśmy  zdenerwowani.  Co  o  tym  sądzisz?",  „Czy  wiesz,
dlaczego tak krzyknęłam, Ŝebyś się zatrzymał,  gdy  wbiegałeś na ulicę? Gdyby potrącił
cię  samochód  i  byś  zginął,  byłabym  bardzo,  bardzo  nieszczęśliwa.  Za  bardzo  cię
kocham, Ŝeby pozwolić, aby coś podobnego ci się przytrafiło".

Gdy dzieci źle się zachowują, złość jest naturalnym odczuciem. Nie obawiaj się
okazywać złości. Ale pamiętaj, Ŝe twoja złość musi odnosić się do czynu czy
zachowania dziecka, a nie do dziecka.

6. JeŜeli «wybuchniesz» na dzieci, poproś je o przebaczenie. Osiągniesz przez to dwie

rzeczy.  Po  pierwsze  zyskasz  o  wiele  lepsze  porozumienie  z  nimi.  Po  drugie  pokaŜesz,
jak prosić o przebaczenie, i pomoŜesz dzieciom nauczyć się tej trudnej sztuki.
Kiedy  przyznajesz  się  do  własnych  błędów,  zacznij  od  słów:  „Nie  miałam  racji...",
„Jestem ci winna przeprosiny...", „Źle osądziłam...", „Nie pomyślałam...". Wszystkie te
zwroty  pokazują  dziecku  twoją  szczerość  i  gotowość  do  przyznania  się  do
niedoskonałości.  Nie  obawiaj  się,  Ŝe  dziecko  straci  do  ciebie  szacunek.  Wprost
przeciwnie, będzie dokładnie na odwrót.

7. Pamiętaj, Ŝe wyniki nie zawsze widać od razu. Rodzicielstwo jest obowiązkiem

długoterminowym.  Nie  poddawaj  się,  jeŜeli  twoje  dziecko  nie  zawsze  reaguje  na
metody  dyscypliny  praktycznej.  Jeśli  postanowisz  jakoś  dyscyplinować  swoje  dziecko,
moŜesz  posłuŜyć  się  metodą  opartą  na  Piśmie  Świętym  (Ef  6,  4);  na  dłuŜszą  metę
metoda ta się opłaci.

8. Codziennie proś Boga o wskazanie twojej drogi i drogi twoich dzieci. Módl się, aby

BoŜa dobroć była widoczna w twoim Ŝyciu, tak aby twe dzieci dostrzegły, Ŝe masz
osobistą relację z wszechmogącym Bogiem.

Kooperacja
Matki stale pytają mnie o to, jak sprawić, Ŝeby dzieci lepiej wypełniały swoje obowiązki,
Ŝ

eby były punktualne itd. UwaŜam, Ŝe stosując dyscyplinę praktyczną moŜna szybko i w

bezpośredni sposób zwrócić uwagę dziecka na to, jak waŜna jest współpraca w domu. Przede
wszystkim trzeba wpoić dziecku, Ŝe jeŜeli nie współpracuje z tobą, to ty teŜ moŜesz odmówić
współpracy z nim. Z takimi realiami dziecko spotka się w Ŝyciu — czy to w szkole, czy
później, kiedy podrośnie i będzie pracować i będzie miało własną rodzinę.

Pamiętam spotkanie z matką, której czterolatek urządzał płacz i awantury, po to by

dominować w domu. Pewnego popołudnia matka poprosiła go, Ŝeby pozbierał swoje zabawki.
Prośba  była  sensowna.  Zabawek  nie  było  zbyt  wiele  i  chłopczyk  dokładnie  wiedział,  gdzie
trzeba je połoŜyć. Ale mary Jimmy odparł: „Są za cięŜkie".
W  tej  chwili  mama  nie  miała  czasu  zareagować  —  miała  umówioną  wizytę  u  dentysty.
Zostawiła więc nietknięte zabawki na podłodze i zabrała ze sobą dziecko do dentysty.
W  drodze  powrotnej  Jimmy  zaczął  męczyć  mamę  o  loda.  Ale  przejeŜdŜając  obok  budki  z
lodami mama odwróciła się do Jimmy'ego i spokojnie oznajmiła: „Kochanie, dziś nie moŜesz
dostać lodów. W domu czekają jeszcze na ciebie obowiązki. Mam na myśli twoje zabawki".
Gdy wrócili do domu, zastali zabawki w miejscu, gdzie wcześniej zostały rozrzucone. Jimmy
zrozumiał, o co chodzi. PołoŜył zabawki na miejsce.
Ten przykład pokazuje działanie dyscypliny praktycznej:

1.  Matka kochała dziecko tak bardzo, Ŝe nie poddała się jego widzimisię.
2.  Nie  dała  się  wykorzystać  ani  sobą  manipulować.  To  ona  miała  nad  dzieckiem  władzę,  a

nie na odwrót.

3. Nie «wygładzała» dróg Ŝyciowych dziecka wyręczając je w obowiązkach. Gdyby sama

pozbierała zabawki (co z pewnością zrobiłaby o wiele szybciej niŜ dziecko), uczyłaby je
nieodpowiedzialności.

4. Ten incydent to dla dziecka podstawowa lekcja współpracy: JeŜeli nie współpracujesz z

mamą, to mama nie będzie współpracować z tobą. Nie chodzi tu jednak o zasadę «oko za
oko», ale o wpojenie dziecku normy, Ŝe jeśli nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, to
nie moŜe mieć tego, czego chce.

ZałóŜmy, Ŝe czterolatek wrócił do domu i nadal nie chce pozbierać zabawek. Matka moŜe

dalej  stosować  zasady  dyscypliny  praktycznej  i  nie  pozwolić  mu  na  robienie  czegoś  innego,
dopóki  jej  polecenie  nie  zostanie  wykonane.  Nie  będzie  zabawy,  telewizora,  przekąsek  ani
słodyczy.  Dyscyplina  praktyczna  kładzie  nacisk  na  porządek:  A  (obowiązek)  jest  przed  B
(nagrodą lub słodyczami).

Inną istotną sprawą było to, Ŝe matka zachowała spokój, ale była stanowcza. Nie

krzyczała na dziecko. MoŜna krzyczeć, a nawet bić dziecko, Ŝeby zmusić je do współpracy, i
czasem  będzie  się  wydawać,  Ŝe  przynosi  to  owoce.  Ale  uzyskanie  posłuszeństwa  poprzez
upokarzanie,  nakłanianie  i  straszenie  nie  prowadzi  do  współpracy.  Uczy  natomiast  dziecko
upokarzać  innych,  co  zapewne  będzie  robić,  kiedy  dorośnie.  W  przypadku  dyscypliny
praktycznej  zawsze  chodzi  o  okazanie  szacunku  i  dziecku,  i  sobie.  Zawsze  trzeba  starać  się
pokazać  dziecku,  Ŝe  współpraca  to  droga  dwukierunkowa,  a  nie  droga  jednokierunkowa,  po
której tylko ono moŜe odbywać przyjemną przejaŜdŜkę.

Mądra zachęta
Spotykam wielu rodziców, którym trudno uchwycić róŜnicę pomiędzy zachęcaniem dzieci, a
chwaleniem ich. PrzecieŜ wiele ksiąŜek zaleca rodzicom, by często wygłaszali słowa uznania
i  pochwały  pod  adresem  dzieci.  Faktem  jest,  Ŝe  w  zbyt  wielu  domach  jeden  z  problemów
polega  na  tym,  Ŝe  dzieci  nigdy  nie  słyszą  słów  uznania  czy  pochwał,  są  zazwyczaj
krytykowane  i  słyszą  raczej  komentarze  dotyczące  tego,  czego  nie  zrobiły,  a  nie  tego,  co
zrobiły dobrze.

Rozumiem motywację, jaka przyświeca surowym rodzicom, kiedy decydują się pochwalić

swoje dzieci, ale nad pochwały przedkładam zachęty. Choć trudno to zrozumieć, pochwała
moŜe być bardzo zniechęcająca. Ostatecznie to jedynie Bóg jest godzien pochwały. Ludzie
potrzebują zachęt, a nie pochwał.

Zachęta skupia się na wysiłkach osoby, na poczynionym postępie, na poczuciu

odpowiedzialności, na wytrwałości i docenieniu tego, Ŝe postęp nastąpił. Oto przykłady słów
zachęty adresowanych do dzieci:

•

Jestem pewna, Ŝe sobie z tym poradzisz.

•

Cieszę się, Ŝe nauka sprawia ci przyjemność.

•

Jak to ładnie z twojej strony — kuchnia wygląda wspaniale!

•

Widzisz, teraz zaczynasz rozumieć!

•

Wygląda na to, Ŝe te dodatkowe ćwiczenia przyniosły skutek — moje gratulacje!

•

Jak się czujesz? Sporo juŜ zrobiłeś.

•

A oto — dla kontrastu — kilka przykładów, jak brzmią pochwały:

•

Jesteś dobrym chłopcem.

•

Mamusia jest z ciebie dumna, kochanie. Występ świetnie ci dzisiaj poszedł.

•

Zjadłaś całą kolację. Jaka dobra dziewczynka! Teraz moŜesz zjeść deser.

•

Masz trzy oceny bardzo dobre i jedną dobrą! Jestem taka szczęśliwa. Następnym
razem moŜe ta dobra zamieni się w bardzo dobrą!

•

Ładnie się dziś zachowałeś na zbiórce harcerskiej. Masz tu pięć dolarów, Ŝebyś
wiedział, Ŝe to dla mnie bardzo waŜne.

Jak juŜ wcześniej wspomniałem, do ksiąŜki Parenthood without Hassles — Well, Almost

dołączyłem coś, co nazwałem ^Dziesięcioma przykazaniami dzieci dla rodziców^. Wszystkie
te «przykazania» są zapisane w formie słów skierowanych przez małe dziecko do rodziców.
Jedno z nich mówi: „śeby rosnąć, potrzebuję twojej zachęty, a nie pochwał. Proszę, nie

przesadzaj z krytyką. Pamiętaj, Ŝe moŜesz krytykować rzeczy, które robię, nie krytykując
mnie".

Proponuję rodzicom, aby uświadamiali sobie to, co mówią do dzieci. Czy twoje uwagi

przypominają  chwalenie  czy  raczej  mają  dziecko  zachęcać?  RóŜnica  jest  subtelna,  ale
ogromnie  istotna.  Pochwała  tak  naprawdę  moŜe  zniszczyć  lub  umniejszyć  czyjeś  poczucie
własnej  wartości,  szczególnie  dziecka.  Pochwała  sugeruje  dziecku,  Ŝe  jest  kochane
warunkowo.  Budzi  w  dziecięcej  świadomości  pytania:  „Czy  jestem  kochany  i  chwalony
dlatego, Ŝe przyniosłem dobre stopnie lub posprzątałem kuchnię? A co by było, gdybym tego
nie zrobił?".

Miłość
Choć niełatwo w to uwierzyć, to cały czas mam do czynienia z rodzicami, którzy z trudnością
mówią dzieciom słowa:
«Kocham  cię».  Być  moŜe  wychowali  się  w  domach,  gdzie  nie  mówiono  im,  Ŝe  są  kochani,
toteŜ  cięŜko  im  przychodzi  dzielić  się  z  własnymi  dziećmi  swymi  najskrytszymi  myślami  i
uczuciami.  Ale  jeśli  dyscyplina  praktyczna  ma  być  ci  pomocna,  to  musisz  nauczyć  się
okazywać miłość.
Mamy  pięcioro  dzieci  i  nie  przypominam  sobie  ani  jednego  dnia  z  ich  Ŝycia  (odkąd
nawiązałem  z  nimi  kontakt),  w  którym  nie  usłyszałyby  ode  mnie  słów  «kocham  cię».  Nie
tylko im to mówię, ale i okazuję. Przychodzą mi na myśl trzy sposoby na okazanie dziecku,
Ŝ

e jest kochane:

1. Dyscyplinuj dzieci. Nie mam na myśli karania; mam na myśli korygowanie ich

zachowania — czego niekiedy potrzebują — z miłością.

2. Dotykaj dzieci. Przytulaj je i pieść. Dotyk moŜe zdziałać cuda!
3. Okazuj zainteresowanie tym, co interesuje dziecko. Tak wiele dzieci Ŝyje w swoim

wiecie, podczas gdy mama i tata zdają się Ŝyć w swoim.

Wspominałem  juŜ  o  badaniach  przeprowadzonych  przez  terapeutę  rodzinnego,  Craiga
Massey'a,  który  wykazał,  Ŝe  79  procent  spośród  2.200  badanych  dzieci  z  rodzin
chrześcijańskich  czuło  się  niekochanych.  Jedno  badanie  niekoniecznie  odzwierciedla
odczucie ogółu, niemniej jednak w jakiejkolwiek grupie badanych wynik mówiący o tym, Ŝe
79 procent osób nie czuje się kochane, jest niezrozumiały; a tym bardziej nie mieści się to w
głowie,  kiedy  badanie  dotyczy  domów  chrześcijańskich.  Jak  to  moŜliwe?  Dlaczego  tak  się
dzieje,  Ŝe  w  domach,  w  których  rodzice  prawdopodobnie  utrzymują  więź  z  Bogiem  w
Chrystusie  i  mają  pojęcie  o  BoŜej  miłości,  dzieci  czują  się  niekochane?  Myślę,  Ŝe  jedną  z
podstawowych  przyczyn  takiego  stanu  rzeczy  jest  to,  Ŝe  rodzice  po  prostu  nie  umieją
okazywać  swym  dzieciom  miłości.  Trudno  im  pogodzić  się  z  tym,  Ŝe  ich  dzieci  dorastają  i
uczą się sami podejmować decyzje. MoŜe to wyglądać na paradoks, ale jednym ze sposobów
okazywania dziecku miłości jest dawanie mu wolnej ręki w podejmowaniu decyzji. Dawanie
wolnej ręki równieŜ w błądzeniu. Kiedy pojawią się niepowodzenia, to będzie to właśnie czas
na powiedzenie «kocham cię» i okazanie tego poprzez przytulenie, pieszczotę i uśmiech.

Pomyłki
Nie  będę  mówić  tu  o  pomyłkach  popełnianych  przez  dzieci.  Powiem  o  pomyłkach
popełnianych przez ciebie. Co robi rodzic, kiedy popełni błąd? Wiem, Ŝe gdy w grę wchodzi
rozwiązywanie  problemów  dzieci,  łatwo  jest  naszkicować  schemat  postępowania  krok  po
kroku,  ale  nieobce  mi  są  równieŜ  odczucia  frustracji  i  niepowodzenia,  kiedy  sprawy  nie
układają  się  wedle  określonego  schematu.  Wiem,  jak  to  jest,  kiedy  plany,  motywacje  i

przekonania nie mają szans na realizację. śycie nie jest doskonałe i my teŜ nie jesteśmy
doskonali.

Przypominam sobie pewne wydarzenie, kiedy moja córka, Krissy, mając sześć lat, uczyła

się jeździć na rowerze. W pewnej chwili doszedłem do wniosku, Ŝe posiadła ona umiejętność
samodzielnej jazdy na dwóch kółkach. Robiła parę kroczków, wskakiwała na rower,
parokrotnie kręciła pedałami i zeskakiwała z roweru. Wyglądało na to, Ŝe potrzebowała tylko
pewności siebie, Ŝeby utrzymać się na siodełku i pedałować dalej.

Więc pewnego sobotniego ranka tatuś postanowił, Ŝe dziś Krissy nauczy się «naprawdę

jeździć na rowerze».

Arbitralna decyzja, Ŝe nadszedł dzień, w którym Krissy miała nauczyć się tego, czego

chciałem,  była  moim  pierwszym  błędem.  Zabrałem  ją  na  ulicę  na  osiedlu,  na  którym
mieszkamy.
Obiema  rękami  podtrzymywałem  ją  na  rowerku.  Trochę  po-pedałowała  i  podjechała  pod
wzniesienie,  i  zaczęła  zjeŜdŜać  po  drugiej  stronie  tego  wzniesienia.  Teraz  pedałowała
spokojnie,  a  ja  biegłem  truchtem  obok  niej,  w  dalszym  ciągu  utrzymując  rower  w
równowadze.  Puszczałem  juŜ  rower  na  parę  sekund,  Ŝeby  przekonać  się,  Ŝe  Krissy
prawidłowo  balansuje,  i  rzeczywiście  dobrze  jej  to  wychodziło.  Podjechaliśmy  jeszcze
kawałek  i  postanowiłem  (bez  porozumienia  się  z  Krissy)  puścić  ją,  Ŝeby  resztę  drogi  w  dół
pokonała  samodzielnie.  Kiedy  ją  puściłem,  nabrała  prędkości,  straciła  panowanie  nad
kierownicą i  wpadła  wprost na krzak kaktusa. MoŜe wcześniej nie zwróciliście na to uwagi,
ale  mieszkamy  w  Tucson,  w  Arizonie,  gdzie  rosną  jedne  z  najbardziej  kolczastych  na
zachodzie  kaktusów.  Biedna  mała  Krissy  przewróciła  się  na  takiego  kaktusa  i  długo
usuwaliśmy kolce z małego sześcioletniego ciałka.

Oczywiście, cierpiałem bardziej niŜ ona, ale to wcale nie poprawiło samopoczucia

Krissy. Sporo czasu upłynęło, zanim znów wsiadła na rower — przynajmniej rok.
PoniewaŜ o tym, iŜ Krissy potrafi juŜ jeździć na dwóch kółkach zdecydował jej tata, cała
przygoda pozwoliła jej nauczyć się dwóch rzeczy:

Trzymaj się z dala od dwukołowych rowerów — są niebezpieczne.

Trzymaj się z dala od taty—jest jeszcze bardziej nie bezpieczny!

Tamtego dnia ja teŜ coś zrozumiałem. Zrozumiałem, Ŝe przeszkodziłem Krissy nauczyć się

jeździć na rowerze po swojemu i w swoim tempie. Chcąc być dobrym i pomocnym tatusiem,
wtrąciłem się i próbowałem zmusić ją, by w moim tempie nauczyła się jazdy na rowerze i
skończyło się to katastrofą.
Opowiadam to, Ŝeby pomóc wam zrozumieć następujące sprawy:

1. Nigdy nie zmuszaj dziecka, Ŝeby robiło więcej, niŜ jest w stanie zrobić. MoŜe się

zdarzyć, Ŝe przekroczymy tę granicę. Usiłując wyrobić w dziecku odpowiedzialność i
obowiązkowość moŜemy wymagać od dziecka czegoś, co jest ponad jego aktualne
moŜliwości.

2. Wymagaj od dziecka odpowiedzialności, ale nie stosuj niepotrzebnego nacisku. Skąd

wiesz, Ŝe stosujesz nie potrzebny nacisk? Nie ma pewnego ani gwarantowanego
sposobu, Ŝeby się tego dowiedzieć – będziesz musiał po prostu dostroić się do swego
dziecko i po rozumieć się z nim (patrz podrozdział Komunikacja}.

3. Dyscyplina praktyczna działa w obie strony. Chcesz, Ŝeby dziecko rozumiało, jaka jest

rzeczywistość, ale ty równieŜ musisz zrozumieć rzeczywistość — szczególnie
rzeczywiste umiejętności, obawy i słabości twojego dziecka. Mówiąc w skrócie,
dyscyplinę praktyczną stosuje się zawsze z duŜą dozą miłości.

Powtarzanie
Rodzice często znajdują się w potrzasku. Czują, Ŝe muszą przypominać dzieciom o zrobieniu
albo o nierobieniu pewnych rzeczy. Rodzic przypomina, ale dziecko słyszy wyłącznie
«zrzędzenie».

Dyscyplina praktyczna niesie ze sobą rozwiązanie tego problemu: Po prostu przestań

przypominać.

Kiedy proponuję to rodzicom, patrzą na mnie, jak gdybym postradał zmysły. Zadają

bardzo logiczne pytania: „A co złego jest w tym, Ŝe o czymś dziecku przypominam? Czy
kaŜdy z nas od czasu do czasu nie potrzebuje przypomnienia?".

Owszem, z pewnością większość ludzi potrzebuje, aby °d czasu do czasu im o czymś

przypomnieć,  ale  problem  z  rodzicami  polega  na  tym,  Ŝe  sprawy  wymknęły  się  im  spod
kontroli.  W  wielu  domach  schemat  jest  następujący:  Mama  i  tata  nieustannie  o  czymś
dzieciom  przypominają  albo  namawiają  je  do  robienia  tego,  co  naleŜy  do  ich  codziennych
obowiązków. Radzę rodzicom, Ŝeby zerwali z tym zwyczajem. JeŜeli przez cały czas o czymś
dziecku  przypominasz  lub  namawiasz  je  do  zrobienia  czegoś,  o  czym  ono  wie,  Ŝe  ma  być
zrobione — to uczysz je nieodpowiedzialności.

Na przykład, jeśli bezustannie wołasz dziecko na kolację, to uczysz je po prostu tego, Ŝe

pierwsze wezwanie się nie liczy. MoŜe ono kontynuować oglądanie telewizji albo budowanie
modelu samolotu, a mama ponowi wołanie trzy-lub czterokrotnie. Dziecko idzie dopiero
wtedy, gdy poziom decybeli wzrasta do określonego pułapu, bo wie, Ŝe Ŝarty się skończyły.

Dla kaŜdego rodzica jest to bardzo trudne. Wybór jest prosty: MoŜesz wyszkolić dzieci,

eby reagowały od razu, kiedy poprosi się je o zrobienie czegoś, albo moŜesz je wyszkolić,

eby nie reagowały na pierwszą prośbę lub na pierwsze ostrzeŜenie i dalej beztrosko się

bawiły, dopóki naprawdę się nie zniecierpliwisz.

Jak więc wcielać w Ŝycie zasady dyscypliny praktycznej w kwestii przypominania i

namawiania? Daj dzieciom do zrozumienia, Ŝe prosisz o coś tylko raz. Nie wyraŜaj się o nich
bez szacunku, mówiąc, Ŝe są głupi, skoro to, co mówisz, nie dociera do nich za pierwszym
razem. Powiedz im, Ŝe nie zamierzasz powtarzać swej prośby bez końca; jeśli nie posłuchają
od razu, uciekniesz się do czynów, a nie do słów. Niech poznają, jakie będą konsekwencje,
jeŜeli — na przykład wołani na kolację — nie przyjdą od razu. Nie dostaną kolacji.

Powtarzam — wybór naleŜy do ciebie. Twoje podejście do dzieci moŜe być zdrowe albo

niezdrowe.  Bezustanne  przypominanie,  nakłanianie  i  namawianie  jest  niezdrowe  dla
wszystkich zainteresowanych.

Przymusowa przerwa
Mówiąc  «przymusowa przerwa» mam na myśli przerwanie zajęcia dziecka i spowodowanie,
aby usiadło na krześle lub poszło do swojego pokoju — Ŝeby się chwilę zastanowić.

Rodzice często pytają mnie, czy przymusowa przerwa to dobra rzecz, czy to dobry sposób

stosowania dyscypliny. Zawsze odpowiadam, Ŝe tak. W ciągu dnia są takie chwile, kiedy
mama lub tata potrzebują trochę czasu, Ŝeby zadbać o porządek w domu. Mały Festus lub
Felicia powinni wtedy usiąść albo pójść do swojego pokoju, aby trochę podumać i uspokoić
się.

Kiedy ogłaszasz któremuś ze swoich dzieci przymusową przerwę, mówisz mu po prostu:

„Twoje zachowanie jest tak okropne, Ŝe teraz przez jakiś czas pobędziesz sam".

Kiedy mówię o przymusowej przerwie, zawsze dodaję ostrzeŜenie: JeŜeli izolujesz

dziecko, nie przesadź z tym. (Cztery miesiące izolacji to jest za długo, choć zdaję sobie
sprawę, jakie to czasem kuszące.) Pięć do dziesięciu minut zazwyczaj wystarczy, by dzieci w
wieku od sześciu lat w górę zdołały ochłonąć. Dzieciom przedszkolnym wystarczy około
dwóch minut.

Pamiętaj o tym, Ŝe chwilowe odosobnienie nie jest karą, ale sposobem na to, by pomóc

dziecku  zrozumieć,  Ŝe  jest  odpowiedzialne  za  swoje  czyny.  Kiedy  jego  czyny  stają  się
nieodpowiedzialne,  musi  zatrzymać  się  i  zrozumieć,  co  robi.  JeŜeli  zachowanie  dziecka  się
poprawi — to dobrze. Ale jeśli od razu wraca ono do tego, co spowodowało zamieszanie lub
problem, moŜe trzeba będzie zarządzić kolejną przerwę.
Za  kaŜdym  razem,  kiedy  uwaŜasz,  ze  przerwa  jest  niezbędna,  waŜne  jest,  Ŝeby  odbyć  z
dzieckiem  krótką  rozmowę.  Zapytaj  małą  Felicię:  „Jak  się  teraz  czujesz?  Jesteś  juŜ  gotowa,
Ŝ

eby wrócić i bawić się jak naleŜy? Naprawdę wszyscy chcemy, Ŝebyś do nas wróciła — jeśli

jesteś gotowa".
Odbywając taką rozmowę dotykaj dziecko. Obdarzaj je pieszczotą i czułością tłumacząc mu,
dlaczego zostało odizolowane i dlaczego tamto jego zachowanie jest nie do przyjęcia.

Ostatnie słowo
Dzieci są jak mokry cement. Poświęcamy zbyt mało naszego cennego czasu na to, by
ukształtować je na odpowiedzialnych i kochających ludzi. To, jak z nimi postępujesz w tym
właśnie czasie, formuje je na resztę Ŝycia.

Nie mówię tego, Ŝeby was przerazić, ale Ŝeby postawić przed wami wyzwanie. Jako

rodzice  macie  przed  sobą  niesamowicie  waŜne  zadanie.  Nie  chcę,  Ŝeby  to,  co  mówię,
brzmiało jak stara płyta, ale moje przesłanie jest całkiem proste: Wszystko zaleŜy od was.
Ostatnio  przypomniano  mi,  jak  wpłynąłem  na  Ŝycie  jednej  z  moich  córek,  Hannah,  która
obecnie  ma  trzynaście  lat.  Jej  klasa  dostała  kiedyś  zadanie,  by  porównać  swoich  ojców  do
jakiegoś  przedmiotu.  Hannah  powiedziała  nam,  Ŝe  kilkoro  dzieci  napisało  coś  w  stylu  „Mój
ojciec jest skałą" i wymieniło cechy, dzięki którym ich ojcowie kojarzyli im się ze skałą. Ale
Hannah napisała:
Mój tato jest jak lody,
Gładki i lekki, stały i słodki,
Pełen smaków, fascynujący, kolorowy i słodki,
OdŜywczy jak chłodny letni wiatr
Łatwo się rozpływa, płynie prosto do serca
Nigdy się nie znudzi
Zawsze ma róŜne polewy
Uszczęśliwia mnie róŜnymi smakami
Panuje nad pudełkiem z lodami i chce; Ŝebym panowała nad sobą
Zawsze jest go jeszcze trochę więcej

Byłem poruszony analogią Hannah. Pokazała mi, Ŝe coś robię dobrze (z pewnością nie

wszystko;  na  następnych  stronach  podzielę  się  z  wami  jedną  z  moich  najpowaŜniejszych
klęsk).  Ale  istnieje  między  nami  więź  miłości,  stanowiąca  kontekst  dla  dyscypliny
praktycznej,  którą  w  tej  ksiąŜce  opisałem.  Znam  wielu  ojców,  którzy  nie  chcieliby  być
„lodami".  Dokładają  wielu  starań,  aby  być  w  swym  domu  „skałą".  Nie  chcą  „łatwo  się
rozpływać  i  płynąć  prosto  do  serca".  Wydaje  mi  się,  Ŝe  właśnie  o  to  proszę  rodziców  —
zarówno  ojców,  jak  i  matki  —  Ŝeby  trochę  się  rozpływali,  byli  prawdziwi,  okazywali
dzieciom miłość i szacunek i Ŝeby pozwolili, aby wasze Ŝycie rodzinne było „pełne smaku".

PowyŜej starałem się zaprezentować wam podstawowe zasady dyscypliny praktycznej

wraz ze wskazówkami zastosowania ich w sytuacjach, z którymi mamy w naszej rodzinie do
czynienia na co dzień. Zdaję sobie sprawę z tego, Ŝe nie napisałem o wszystkim. Problemy
związane z wychowaniem dzieci są naprawdę liczne. Starałem się jednakŜe nawiązać do tych
spraw, w których rodzice często proszą mnie o pomoc.

DołoŜyłem starań, Ŝeby przedstawić zarys metody wychowawczej; moŜesz ją

modyfikować i zmieniać w zaleŜności od twojej osobowości. Być moŜe nie zawsze będziecie

chcieli skorzystać z rozwiązań, które tu zaproponowałem. WaŜne jest, Ŝeby działać — szybko
i zdecydowanie, Ŝeby nauczyć dziecko odpowiedzialności za swoje czyny.

Jednym z najtragiczniejszych doniesień prasowych, jakie kiedykolwiek czytałem, był

artykuł  zatytułowany  Ranny  chłopiec  wygrywa  odszkodowanie  w  kwocie  810.000  dolarów.
Artykuł  ten  mówił  o  tym,  jak  dwunastoletni  chłopiec  stracił  cześć  lewej  stopy  próbując
przejechać  się  wolno  jadącym  pociągiem  towarowym.  Sędzia  nakazując  wypłatę  810.000
dolarów  odszkodowania  orzekł,  Ŝe  chłopiec  ma  otrzymywać  miesięczne  raty  począwszy  od
osiemnastego roku Ŝycia, aŜ do śmierci. Adwokat występujący w imieniu chłopca oparł swoją
Argumentację o zarzut zaniedbania, którego dopuściły się władze miasta, poniewaŜ urzędnicy
wiedzieli,  Ŝe  w  ogrodzeniu  przy  torach  jest  dziura  i  „powinni  byli  przewidzieć,  Ŝe  dzieci
będzie kusiło, Ŝeby tamtędy chodzić".

Historia ta jest tragiczna z dwóch powodów: Po pierwsze, młody chłopak został kaleką na

całe Ŝycie, a po drugie — i to jest jeszcze bardziej tragiczne — sąd wydał wyrok na korzyść
nieodpowiedzialności. W wieku dwunastu lat dziecko powinno zastanowić się, zanim
przejdzie przez płot i wskoczy na pociąg towarowy. Podobną ironię dostrzegłem w reklamie,
którą czytałem kilka lat temu. Reklama mówiła: „Nie pozwól, Ŝeby dziecko wstąpiło na złą
drogę!". Ogłoszenie to upomina kierowców, Ŝeby nie zostawiali kluczyków w samochodach,
poniewaŜ zachęci to młodych do kradzieŜy! Czy nie sądzicie więc, Ŝe pora juŜ na dyscyplinę
praktyczną?

Nie twierdzę, iŜ stosowanie dyscypliny praktycznej daje wam Ŝelazną gwarancję, Ŝe nigdy

nie  będziecie  mieli  problemów  lub  Ŝe  wasze  dzieci  nigdy  nie  zachowają  się  w  sposób
drastycznie  zły.  Dyscyplina  praktyczna  nie  gwarantuje,  Ŝe  wasze  dzieci  staną  się  wierzące.
Ale korzystając z reguł i metod leŜących u podstaw dyscypliny praktycznej, uczycie dzieci za
pomocą  działania,  a  nie  słów  i  pomagacie  im  wyrobić  w  sobie  obowiązkowość  i
odpowiedzialność za swoje decyzje.

Podejmowanie decyzji — szczególnie decyzji istotnych — jest o wiele trudniejsze dla

dziecka,  które  cieszyło  się  zbyt  duŜą  swobodą  i  które  robiło  «co  mu  się  podoba».  Równie
trudne  jest  to  dla  dziecka  przygniecionego  jarzmem  despotyzmu,  za  które  podejmowano
wszystkie decyzje. Ale dziecko wychowane  w dyscyplinie praktycznej ma szansę przekonać
się, co znaczy kochający autorytet.

Wiem, co sobie pomyśleliście: „Doktorze Leman, to tylko teoria. Gdybym skończył

psychologię, moŜe potrafiłbym wcielić ją w Ŝycie".

Wierzcie mi, ja — tak zwany ekspert — wiem, jakie to jest trudne. Dzieci bez przerwy

nas sprawdzają i nie zawsze zaliczamy testy z wyróŜnieniem. Ciągłe pamiętam wypadek,
kiedy Holly była w okresie przekory. Wpadła w koszmarny humor i zupełnie się zbuntowała.
Musiałem ją zanieść do pokoju i powiedzieć: „Holly, masz tu zostać, dopóki się nie uspokoisz
i nie będziesz się zachowywać, jak naleŜy".

Zgodnie z poradami kierowanymi pod adresem rodziców (patrz podrozdział Przymusowa

przerwa  w  poprzednim  rozdziale),  Holly  miała  siedzieć  spokojnie  przez  kilka  minut,
zrozumieć, Ŝe odpowiada za swoje czyny, i w znacznie lepszym humorze dołączyć do reszty
rodziny. Nie całkiem to się udało. Po trzydziestu sekundach moja mała córeczka wybiegła z
pokoju,  dopadając  mnie  z  powrotem  i  ze  wszystkich  sił  starając  się  uprzykrzyć  mi  Ŝycie.  Z
powrotem  zaprowadziłem  ją  do  pokoju  z  tym  samym  poleceniem:  „Holly,  chciałbym,  Ŝebyś
mogła być znów z mamusią i ze mną, ale jeszcze nie jesteś na to gotowa".

Wyszedłem i zamknąłem za sobą drzwi, mając pewność, Ŝe tym razem Holly zrozumie.

Ale Holly nie była nastrojona na rozumienie. Tym razem izolacja trwała krócej niŜ trzydzieści
sekund; Holly wróciła i znów zaczęła mi się naprzykrzać.

Sytuacja stawała się rozpaczliwa. Spróbowałem juŜ klapsa, ale to tylko rozjuszyło Holly.

Postanowiłem uciec się do mojej ostatecznej broni: Gałki do Drzwi Doktora Kevina Lemana.
To mój własny wynalazek, który jest po prostu zwyczajną gałką do drzwi, odwróconą tak, Ŝe

moŜna  ją  blokować  od  zewnątrz.  Powinienem  był  jej  uŜyć  za  pierwszym  razem,  kiedy
umieściłem  Holly  w  pokoju,  ale  błędnie  załoŜyłem,  Ŝe  będę  w  stanie  nakłonić  ją  do
współpracy.  Jedno  przekręcenie  zamka  i  Holly  była  bezpieczna  —  przynajmniej  tak  mi  się
wydawało.

Jak to było do przewidzenia, Holly błagała, zawodziła, krzyczała i w ogóle sprawiała

wraŜenie,  Ŝe  jest  poddawana  okrutnym  torturom.  Trwało  to  zaledwie  minutę  lub  coś  koło
tego,  a  potem  Holly  się  uciszyła.  Kiedy  gratulowałem  sobie  odwagi  zastosowania
«kochającego  autorytetu»,  zadzwonił  dzwonek  u  drzwi.  Traf  chciał,  Ŝe  była  to  moja  mama,
która wpadła z nieoczekiwaną wizytą i chciała się widzieć właśnie z Holly!

Babcia przywitała się ze mną i od razu zapytała, gdzie jest jej «mała księŜniczka*.

Ukradkiem rzuciłem okiem na drzwi do pokoju Holly i z przeraŜenia prawie zaparło mi dech.
Spod drzwi wypełzły białe paluszki, które bezgłośnie wyraŜały błaganie o pomoc. Bystre oko
babci natychmiast spostrzegło rączkę Holly, odcinającą się na jasnobłękitnym dywanie.
Babcia przeszyła mnie miaŜdŜącym spojrzeniem i rzuciła:
-

Chyba nie zamknąłeś mojej ukochanej wnuczki na

klucz?
-

Zamknąłem, mamo.

Babcia wycedziła z pogardą:

Ty, ty psycholog, ty! — to było wszystko, co przeszło

jej przez gardło, po czym oddaliła się z godnością.

Stałem tam dalej, wpatrując się w paluszki Holly, które w dalszym ciągu wysyłały całemu

wiatu komunikat SOS. Nie widziałem jej buzi, ale mogłem sobie wyobrazić, jak leŜy na

brzuchu  z  szelmowskim  uśmieszkiem  na  twarzyczce  cherubina.  Wygrałem  bitwę,  ale  nie
miałem  pewności  co  do  tego,  czy  wygram  wojnę.  Przeczekałem  jeszcze  parę  minut  i
otworzyłem  drzwi.  „Jesteś  juŜ  gotowa,  Ŝeby  wyjść  i  dołączyć  do  nas?"  —  zapytałem.  Moja
dwuipółletnia córeczka skinęła szybko główką i przemaszerowała obok mnie w poszukiwaniu
babci,  która  siedziała  w  salonie  i  pod  nosem  nadawała  na  psychologów  oraz  na  los,  który
pokarał ją synem psychologiem.

Kiedy parę minut potem zaglądnąłem przypadkiem do salonu, Holly siedziała zwinięta na

kolanach babci. Spróbowałem je przyjaźnie pozdrowić, ale obie obdarzyły mnie chłodnym i
lekcewaŜącym spojrzeniem. Resztę dnia spędziłem nie czując się ani kochającym tatusiem,
ani autorytetem!

Przytaczam tę historię, Ŝeby podkreślić jeden istotny punkt: Wychowując dzieci

przeŜyjecie wiele momentów, kiedy sprawy nie będą się układać ksiąŜkowo — czy to będzie
chodziło  o  tę  ksiąŜkę,  czy  teŜ  o  inną,  napisaną  przez  innego  eksperta  w  dziedzinie
wychowania.  Moje  starcie  z  Holly  i  z  babcią  sprawiło,  Ŝe  wcale  nie  czułem  się  jak
profesjonalista,  który  radzi  sobie  z  kaŜdym  rodzinnym  kryzysem.  Musiało  upłynąć  jeszcze
kilka lat, zanim Holly napisała mi tę cenną notatkę, którą wam wcześniej przytoczyłem:

„Mój

ojciec

jest

najspanialszy,

jesteś

najlepszy,

troskliwy,

kohający,

NAJLEPSZY!!!!!!"

I dlaczego powiedziała, Ŝe jestem najlepszy? Ostatnia linijka zapisku odkrywa ten sekret:
„Nawet kiedy mnie dysplinujesz, kocham cię tak samo".
Holly nie rozumiała zasad i teorii, którymi kierowaliśmy się w wychowaniu naszych

dzieci,  ale  mogła  zrozumieć,  Ŝe  jest  dyscyplinowana  z  miłością.  Napisałem  tę  ksiąŜkę,  Ŝeby
pomóc wam jak najskuteczniej dyscyplinować z miłością. Nie musicie być doskonali. Będzie
wiele  sytuacji,  kiedy  będziecie  się  czuli  sfrustrowani  i  zniechęceni.  Będą  sytuacje,  kiedy
wasze  dzieci  lub  współmałŜonek  (albo  moŜe  babcia)  wzbudzą  w  was  poczucie  winy  lub
sprawią, Ŝe ze wstydu będziecie się chcieli zapaść pod ziemię.

To są chwile, w których potrzeba odwagi bycia niedoskonałym, tak jak to było w moim

przypadku, kiedy małe paluszki wypełzły spod drzwi. Nie poddawajcie się. Trzymajcie się

planu  gry,  zawsze  pamiętając,  Ŝe  rodzicielstwo  to  bardzo  długa  gra  i  jedno  potknięcie  lub
niepowodzenie nie przesądza o wyniku. O wyniku zadecyduje wasze zaangaŜowanie w takie
wychowanie  dzieci,  Ŝeby  stały  się  one  obowiązkowe  i  odpowiedzialne  za  swoje  decyzje:
wychowywanie „w karności, napominając jak [chce] Pan".

Jeszcze jedno
Oto  mała  sugestia,  co  zrobić,  jeśli  zepsują  się  wasze  relacje  z  synem  lub  z  córką.  Nie
znajdziecie  tej  sytuacji  nigdzie  indziej.  Jest  to  oryginalna  myśl  oparta  na  ponad
trzydziestoletnim doświadczeniu w pracy z rodzicami i ich dziećmi.

Prowadziłem właśnie wykład dla grupy dyrektorów w Los Angeles, kiedy podszedł do

mnie nienagannie ubrany biznesmen.

-  Doktorze Leman — powiedział — jestem panu winien przeprosiny.
-  Przeprosiny? Za co?
-  Widzi  pan,  miał  pan  odczyt  w  naszym  oddziale  w  Gotham  (oddział  Organizacji
Młodych Prezesów w Nowym Jorku), a w tym czasie mieliśmy róŜne problemy z naszym
szesnastoletnim  synem.  Zapytałem  pana,  co  moŜemy  zrobić,  i  pan  nam  powiedział,  ale
zrobił pan to w sposób tak lapidarny, Ŝe pomyślałem, Ŝe nas pan zbywa.
Natychmiast odparłem:
-  Och,  pamiętam,  co  państwu  poradziłem.  Powiedziałem,  Ŝebyście  przestali  zadawać
pytania, prawda?
-  Byliśmy  w  końcu  tak  zdesperowani,  Ŝe  posłuchaliśmy  pańskiej  rady,  i  po  dwóch
tygodniach mieliśmy w domu inne dziecko.
Wiecie jak to jest, kiedy rodzice bezustannie zadają dzieciom pytania:
-  Kochanie, jak ci minął dzień?
-  W porządku.
-  Co było dziś w szkole?
-Nic.
A później rodzice domagają się od nastolatków dalszych odpowiedzi:
-  Gdzie byłeś?
-  Poza domem.
-  Co robiłeś?
-Nic.
Kiedy  się  wycofujesz  i  przestajesz  być  typową  dociekliwą  mamą  lub  typowym

dociekliwym tatą, pozwalasz swemu dziecku opowiadać, co tak naprawdę dzieje się w jego
Ŝ

yciu. Rodzice, musicie wiedzieć jedno: Dzieci nie tylko chcą naleŜeć do waszej rodziny —

one  muszą  naleŜeć  do  waszej  rodziny.  Wierzcie  lub  nie,  ale  one  chcą,  Ŝebyście  je
akceptowali, Ŝebyście im pomagali i oczywiście Ŝebyście je kochali. Nie zapominajcie jeszcze
o  jednym  —  o  dyscyplinowaniu.  Ale  dyscyplina  to  nie  coś,  co  przekazujecie  dzieciom.
Dyscyplina to sposób na Ŝycie.

Przewodnik po dyskusji

MoŜesz  poprawić  swoje  umiejętności  wychowawcze  rozmawiając  z  innymi  rodzicami.
Wszyscy stajemy w obliczu podobnych wyzwań i zmagamy się z takimi samymi problemami
związanymi z dziećmi. Pora o tym porozmawiać!

PoniŜsze strony dają ci okazję do porównania doświadczeń. Mogą cię takŜe podtrzymać

na duchu w trudnym, choć bardzo satysfakcjonującym przedsięwzięciu wychowywania dzieci
na szczęśliwych i zdrowych dorosłych. Ten przewodnik poprowadzi cię przez trzy etapy
analizy kaŜdego rozdziału tej ksiąŜki.

Po pierwsze, odwołaj się do treści konkretnego rozdziału. Będzie to sposobność do

przemyślenia zawartych w nim treści i do rozmowy o konkretnych przykładach
zaczerpniętych z waszego Ŝycia. Opowiedzcie sobie nawzajem, jakie sprawy «wyglądają
znajomo».

Po drugie, zareaguj na treść. Bardziej szczegółowe rozwaŜenie dwóch lub trzech cytatów

zaczerpniętych z tekstu powinno wywołać głębszą dyskusję — lub nawet polemikę.

Po trzecie, zastanówcie się wspólnie. Znajdziecie tu konkretne pytania odnoszące się do

kwestii poruszanych w danym rozdziale. Wybierzcie jedno z nich lub więcej, w zaleŜności od
tego, ile macie czasu.

Pamiętajcie, Ŝe wasza dyskusja będzie bardziej owocna, jeśli załoŜycie, iŜ ma być ona jak

najbardziej otwarta.
Innymi słowy,  czasami zadacie pytanie, które  «brzmi znajomo» i poświecicie całe spotkanie
na  udzielanie  nań  odpowiedzi.  Innym  razem  zechcecie  przejść  do  rozmowy  na  temat
sposobów  rozwiązywania  trudnych  sytuacji.  Zawsze  zaczynajcie  i  kończcie  spotkanie
modlitwą  i  dzielcie  się  funkcją  prowadzącego.  (Dobrym  rozwiązaniem  jest  cotygodniowa
zmiana prowadzącego dyskusję).

A moŜe przygotujecie małą przekąskę? Jednak bez względu na to, w jaki sposób

zechcecie wykorzystać ten przewodnik, Ŝyczę wam wszystkiego najlepszego na drodze
odkrywania błogosławionych wzlotów i upadków rodzicielstwa.
Pamiętajcie, celem jest bycie dobrym rodzicem — niekoniecznie wspaniałym. A oto znak, Ŝe
jesteś dobrym rodzicem, według Midasa Mufflera: „JeŜeli jesteś dobrym rodzicem, uda ci się
wychować dobre dziecko!".

Dr Kevin Leman

Rozdział l
Tam jest dŜungla! Chwyć

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz innym
członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Wykorzystanie dyscypliny praktycznej w
wychowaniu

dzieci,

(2)

Dawanie

otrzymywanie

miłości

bezwarunkowej!

Przedyskutujcie to.

Praca z tekstem
Jak zareagujesz na poniŜsze cytaty? W kaŜdym przypadku powiedz, w jakim stopniu odnoszą
się one — lub mogłyby się odnosić — do sytuacji w twojej rodzinie. Jeśli to moŜliwe, podaj
przykład z własnego doświadczenia odnoszący się do poruszanej kwestii.

Ze strony 20: „Nie bój się pozwolić dzieciom na niepowodzenia. Zbyt wielu rodziców

obawia się, Ŝe poraŜka urazi dziecięcą ambicję. W konsekwencji rodzice oszukują, zmieniają
zasady, udają, Ŝe dziecko nie przegrało lub powstrzymują je przed spróbowaniem czegoś
nowego. Obwiniają się o to, Ŝe nie chronią swoich pociech przed poraŜkami, i takie poczucie
winy prowadzi do róŜnego rodzaju błędnych decyzji".

Ze strony 28: „Miłość Boga do nas jest bezwarunkowa. Bóg po prostu nas kocha —

takich, jacy jesteśmy: niedoskonałych i skłonnych do popełniania błędów. Bóg pragnie,

ebyśmy kochali nasze dzieci w ten sam sposób — bezwarunkowo. Miłość bezwarunkowa

jest zasadą numer jeden dla rodziców, którzy chcą wprowadzać dyscyplinę praktyczną.

Po wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Dr Leman rozpoczyna od prezentacji typowych obaw rodziców. Kiedy najbardziej

obawiałeś się popełnić błąd w kontaktach z własnym dzieckiem?

2. W jaki sposób my, rodzice, moŜemy uczyć się na błędach?
3. Czy — według ciebie — do wychowania dziecka „potrzeba całej wioski"? Czy

zgadzasz się w tej kwestii z opinią doktora Lemana? Wyjaśnij swoje stanowisko.

4. Jakie są róŜnice między rodzicem dobrym a doskonałym?
5. Jak wyjaśniłbyś róŜnicę między dyscypliną a karą; między pobłaŜliwością a

wychowywaniem z miłością?

6. Przedstaw w jednym zdaniu definicję dyscypliny praktycznej. Które aspekty takiej

metody wychowania dziecka maj ą według ciebie sens? Jakie obawy wzbudza w tobie ta
metoda?

7. Sprawdźcie, czy potraficie w swej grupie nazwać wszystkie siedem zasad dyscypliny

praktycznej (bez zaglądania do tekstu). Która zasada najbardziej przystaje do waszej
obecnej sytuacji, jeśli chodzi o wychowanie dzieci?

8. Doktor Leman mówi: „Dzieci są nadmiernie obładowane zajęciami dodatkowymi". Czy

dostrzegasz ten problem we własnej rodzinie? Jak rodzice mogą sobie z nim poradzić?

9. Dlaczego pobłaŜliwość «stwarza potwora»? Własnymi słowami streść zaproponowane

w rozdziale rozwiązanie alternatywne.

10.Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe pytania

postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad nimi?
Wyjaśnij to.

Rozdział 2
Brak konsekwencji albo efekt jo-jo w wychowywaniu

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz innym
członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Nadmierny despotyzm lub zbytnia pobłaŜliwość,
(2)

Znalezienie

pośredniego

rozwiązania

pomiędzy

dwoma

skrajnościami!

Przedyskutujcie to.

Ze strony 35: „JeŜeli chcecie katastrofy i chaosu, to wyręczajcie dzieci we wszystkim".

Ze strony 40: „Lata praktyki w poradnictwie rodzinnym podpowiadają mi, Ŝe w

rodowisku pobłaŜliwym dzieci się buntują. Buntują się, poniewaŜ czują złość i wściekłość na

rodziców za brak wskazówek i za brak ustaleń, co im wolno, a czego im nie wolno. [...] dzieci
chcą, aby w ich Ŝyciu panował porządek".

Ze strony 46: „[...] ani razu nie słyszałem, Ŝeby którykolwiek z moich młodych pacjentów

(czyli dzieci) wspomniał o «jakości czasu». Dziecko wie tylko tyle, Ŝe potrzebuje twojego
czasu i twojej uwagi — niewaŜne, czy po to, Ŝebyś patrzył, jak fika koziołki lub biega w
kółko, czy po to, Ŝebyś je zabrał na Big Maca. Starając się znaleźć czas dla swoich dzieci nie
martw się zbytnio o to, ile w nim «jakości»".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Jaki jest «jeden istotny składnik» skutecznej dyscypliny w domu? Jakie dowody na to

znajdujesz teraz we własnym domu? A w domu rodzinnym, w którym się wychowałeś?

2.  Jak wygląda «miłość bez dyscypliny»? Czy moŜesz podać przykłady z Ŝycia wzięte?
3.  Kiedy zaczynamy wprowadzać dyscyplinę w Ŝycie dziecka? Dlaczego? Jak?
4.  Dlaczego  istotna  jest  dla  dzieci  świadomość,  Ŝe  mogą  popełniać  błędy?  Czy  jako

dziecko miałeś do tego prawo?

5. W jaki sposób dzieci uczą się podejmować decyzje? Jak uczą się obowiązkowości i

odpowiedzialności? Jak radzą sobie z tym twoje dzieci?

6. Wymień niektóre róŜnice miedzy rodzicem autorytatywnym a autorytarnym.
7. Kiedy ostatnim razem uczyniłeś dziecko odpowiedzialnym za jego działanie i sprawiłeś,

e naprawdę poniosło konsekwencje, o których pisze doktor Leman? Opowiedz o tym.

8. Jaka jest róŜnica między słyszeniem, co dziecko mówi, a słuchaniem go?
9. Co w praktyce oznacza dla ciebie «dawanie dziecku siebie», tak jak to proponuje doktor

Leman?

10.Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe pytania

postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad nimi?
Wyjaśnij to.

Rozdział 3
Punkt widzenia zaleŜy od punktu siedzenia

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Reagowanie na dziecięcy sposób postrzegania,
(2) Zrozumienie, w jaki sposób dzieci się uczą! Przedyskutujcie to.

Ze strony 61: „Bez względu na to, jak zareagujesz na umyślne zachowanie się dziecka,

pamiętaj, Ŝe za kaŜdym razem, kiedy podejmuje ono próbę sił, wybiera się takŜe na wyprawę
naukową. Odkrywa rzeczywistość. Jeśli jego zachowanie będzie mu uchodzić na sucho,
nauczy się, Ŝe rzeczywistość to kontrolowanie i manipulowanie mamą i tatą w takim stopniu,

w jakim to tylko moŜliwe. Ale jeśli jego zapędy nie przyniosą Ŝadnych owoców, pozna inną
rzeczywistość. Pozna rzeczywistość, która oznacza odpowiedzialność za własne uczynki i
dowie się, Ŝe zachowanie niedozwolone się nie opłaca".

Ze strony 63: „Z jakiegoś powodu sądzimy, Ŝe dzieci nie są w stanie poradzić sobie z

prawdą. W rozmowie z nimi mamy tendencje do  «zatajania». Nie mówimy im wszystkiego,
co  się  dzieje,  poniewaŜ  sądzimy,  Ŝe  są  za  małe,  Ŝeby  zrozumieć.  Oczywiście  w  niektórych
sytuacjach  skrytość  jest  niezbędna,  zwykle  jednak  zachęcam  rodziców,  Ŝeby  dzielili  się  z
dziećmi swoimi prawdziwymi uczuciami, problemami czy zmartwieniami".

Po wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Które miejsce pod względem kolejności narodzin zajmowałeś w swojej rodzinie? Czy w

twoim przypadku charakterystyka doktora Lemana odpowiada rzeczywistości? Wyjaśnij
to.

2. W jaki sposób cechy związane z kolejnością przyjścia na świat ujawniają się w twoich

dzieciach? Jak twoje własne spostrzeŜenia na temat kolejności narodzin pomogą ci być
lepszym rodzicem?

3. Podaj przykład, kiedy dziecko nauczyło się przez «próbę sił» czegoś złego. Następnie

podaj przykład, kiedy mogłoby nauczyć się czegoś dobrego.

4. Jaka jest — według doktora Lemana — najwaŜniejsza cecha rodzica? Dlaczego warto ją

posiadać?

5. Czy dzielisz się z dziećmi swymi lękami i obawami, w miarę jak dorastają? Co moŜe cię

powstrzymać przed taką otwartością?

6. Przyjrzyj się ponownie trzem przyczynom, dla których warto zaryzykować szczerość w

relacjach z dziećmi. Które z tych przyczyn cenisz sobie najbardziej? Dlaczego?

7. Czy zgadzasz się z tym, Ŝe dziecka nie da się oszukać? Jakie są twoje doświadczenia w

tym względzie?

8. Doktor Leman z czułością mówi o dzieciach: «przeciwnicy». Co to oznacza? Wymień

największe nie bezpieczeństwo, jakie mogą spowodować dzieci. Jak moŜna go uniknąć?

9. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się

nad nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 4
Dlaczego system nagród i kar nie zdaje egzaminu?

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Stosowanie nagród i kar, (2) Promowanie
odpowiedzialności poprzez kieszonkowe i zadania! Przedyskutujcie to.

Ze strony 73: „[...] nacisk połoŜono na pracę, a nie na Justina. Mama nie mówi: 'Jesteś

grzecznym chłopcem, bo tak ładnie posprzątałeś'. Dobrze jest unikać utoŜsamiania bycia
grzecznym lub dobrym z jakością pracy wykonanej przez dziecko".

Ze strony 77: „Karanie uczy dzieci, Ŝe my — ich rodzice — jako więksi i silniejsi,

moŜemy ich przestawiać z kąta w kąt; Ŝe moŜemy wymusić na nich wykonanie naszej woli. A
skoro nam to wychodzi, umacniamy się w przekonaniu, Ŝe wymuszanie naszej woli na
dzieciach jest najzupełniej w porządku".

Ze strony 86: „Większym zagroŜeniem jest to, Ŝe poprzez ciągłe gderanie, namawianie i

przekupywanie rodzice wpajają dzieciom, Ŝe kiedy rozpoczną one dorosłe Ŝycie, teŜ zawsze
znajdzie się ktoś, kto będzie je popychał, motywował i nagradzał za ich zachowanie. A w
Ŝ

yciu wcale tak nie jest".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1.  Jak opisałbyś róŜnicę między nagrodą a zachętą?
2.  W jaki sposób kształtuje się «poszukiwacza marchewek»? Czy masz go w domu?
3.  Poświęć  trochę  czasu  na  przypomnienie  sobie  dwóch  lub  trzech  prawdziwych  historii,

które w jasny sposób ilustrują róŜnicę między karaniem a dyscyplinowaniem dziecka.

4. Odczytajcie na głos fragment z Listu do Hebrajczyków 12, 5-11. Jak Bóg traktuje swoje

dzieci, kiedy dorosną? Które z podanych zasad wychowywania stosujesz?

5. Jaki jest najlepszy sposób, by właściwie ukształtować sumienie dziecka?
6. Czy dajesz dzieciom kieszonkowe? Dlaczego dajesz (albo nie dajesz)? Jakie jest twoje

zdanie na temat sposobów wykorzystania kieszonkowego, zaproponowanych przez
doktora Lemana?

7. Kiedy ostatnio dzieliłeś się z dziećmi domowymi obowiązkami? Co, według ciebie,

poradziłby ci doktor Leman?

8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 5
Pociągnij za dywan niech się małe sępy powywracają.

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) ^Pociągnięcie za dywan», (2) Zaskarbienie
sobie szacunku dziecka! Przedyskutujcie to.

Ze strony 93: „[...] rodzicom wmówiono wiele rzeczy. Słyszeli opinie psychologów, Ŝe

psychika dziecka jest tak delikatna, Ŝe nie wolno go w Ŝaden sposób krzywdzić ani ranić [...].
Ale twierdzenie, Ŝe dzieci są za delikatne, by czerpać naukę z dyscypliny opartej na miłości,
jest niemądre".

Ze strony 109: „Moim zdaniem dom powinien być miejscem, gdzie moŜna dokonywać

dobrych lub złych wyborów. Jednocześnie dom powinien być ostatnim miejscem, gdzie karze
się dzieci za dokonywanie błędnych wyborów. W nazbyt wielu domach obserwuję, Ŝe rodzice
robią wiele zamieszania z powodu drobiazgów".

Ze strony 110: „Cały ten rozdział poświęciłem właściwie zilustrowaniu jednej kwestii: Ŝe

dyscyplina  praktyczna  jest  najtrudniejsza.  O  wiele  łatwiej  jest  być  pobłaŜliwym  i  machnąć
ręką.  Łatwiej  jest  nawet  ukarać,  poniewaŜ  pozwalasz  sobie  wtedy  na  luksus  wyładowania
swych  emocji.  Zazwyczaj  nie  musisz  potem  wracać  do  sprawy  i  upewniać  się,  czy  dziecko
wyniosło z tego jakąś naukę".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Co oznacza «pociągnięcie za dywan»? Kiedy zaobserwowałeś takie działanie?
2. Kiedy, zdaniem doktora Lemana, sprawienie lania jest stosowne, a kiedy nie? Opisz

dobre i złe sposoby sprawiania lania. Które z podanych wskazówek okazały się
najbardziej pomocne tobie?

3. Jak sprawić dziecku lanie z miłością?
4. Które spośród sześciu podanych sposobów okazywania dziecku, Ŝe jest przez ciebie

kochane, masz zamiar zastosować w najbliŜszym czasie lub stosować częściej?

5. Jaka siła tkwi w dawaniu dzieciom moŜliwości wyboru? Jak moŜe to zadziałać w twojej

rodzinie?

6. Zaproponuj kilka praktycznych sposobów, w jaki rodzice mogą zaskarbić sobie

szacunek dzieci.

7. Czy podobała ci się historia Todda i wyrzuconej kolacji? Jak wyglądałoby to w twoim

domu? Czy masz własne pomysły, jak sobie radzić z dzieckiem grymaśnym?

8. Czy prawdą jest, Ŝe —jak twierdzi doktor Leman — dyscyplina praktyczna jest

najtrudniejsza?

9. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 6
Niebezpieczeństwo — Super Rodzic w akcji!

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Bycie Super Rodzicem, (2) Budowa nie
zdrowej rodziny! Przedyskutujcie to.

Ze strony 124: „JeŜeli mam do czynienia z rodziną, która uwaŜa, Ŝe ich dziecko to czarna

owca,  często  proszę,  Ŝeby  na  spotkanie  ze  mną  przyszła  cała  rodzina.  WaŜne  jest,  Ŝeby
rodzina  postrzegała  złe  zachowanie  dziecka  nie  jako  wyłącznie  jego  problem,  bo  jest  to
problem całej rodziny. [...] często przyczyniają się do tego członkowie rodziny".

Ze strony 129: „Super Rodzice polegają bardziej na sobie niŜ na Bogu. Pewnie mówią o

pokładaniu  ufności  w  Bogu,  ale  sposób,  w  jaki  sprawują  władze  rodzicielską,  pokazuje,  Ŝe
ufają  oni  przede  wszystkim  sobie.  Sprawowanie  roli  sędziego  i  wyroczni  albo  bycie
ostateczną  instancją  wydaje  się  sprawiać  im  przyjemność.  Tak  bardzo  kładą  nacisk  na
doskonałość, Ŝe ich dzieci paraliŜuje strach przed poraŜką".

Ze strony 131: „Nie ma nic złego w tym, Ŝe ktoś jest ułomny, ale jest duŜo złego w tym,

e ktoś jest hipokrytą. Wierzę, Ŝe otwarte przyznanie się przed dziećmi do swej słabości jest

wykorzystaniem doskonałej okazji do nauczenia ich, Ŝe człowiek jest zaleŜny od łaski BoŜej".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Jak scharakteryzowałbyś syndrom Super Rodzica?
Opowiedz, czy kiedykolwiek cierpiałeś na tę przeraŜającą dolegliwość.
2. Przeanalizuj cztery typy błędnego rozumowania, w które popadają Super Rodzice. Które

najbardziej ci doskwierają? Jakie rady ma doktor Leman dla rodziców popełniających te
błędy?

3. Dlaczego «posiadanie dzieci na własność» jest tak kuszące?
4. Jak postąpiłbyś z Rickym i Bobbym, którzy nie chcą połoŜyć się spać? Krótko mówiąc,

co trzeba zrobić, Ŝeby przerwać grę «w sędziego», jaką uprawiamy z dziećmi?

5. Doktor Leman twierdzi, Ŝe poraŜka słuŜy dobru dzieci. Czy zgadzasz się z tym? Kiedy

ty, jako człowiek dorosły, nauczyłeś się czegoś dzięki poraŜce?

6. Jakie mogą być efekty podejmowania za dziecko wszystkich decyzji? Jaka jest inna

moŜliwość?

7. Jak zareagowałeś na historie o Super Mamie Michelle? Czy jako rodzic przejawiasz

podobne tendencje?

JeŜeli tak, to porozmawiaj z kimś o tym, w jaki sposób mógłbyś zastrajkować.
8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe.

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 7
Jak zostać najlepszym przyjacielem swego dziecka?

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z poruszonym w tym
rozdziale tematem: Jak zostać najlepszym przyjacielem swego dziecka!

Przedyskutujcie to.

Ze strony 141: „Niektóre dzieci wychowywane w domach despotycznych pozostają

«grzecznymi  chłopcami  i  dziewczynkami»  aŜ  do  chwili,  kiedy  staną  się  powaŜnymi
nastolatkami  albo  młodymi  dorosłymi,  i  wtedy  biorą  odwet  na  rodzicach  otwarcie  się
buntując, odrzucając wiarę itd.
Miałem  wielu  dorosłych  pacjentów,  którzy  zbuntowali  się  jeszcze  później.  Wiele  kobiet  i
wielu  męŜczyzn  przeŜywających  «kryzys  wieku  średniego»  to  osoby  zmagające  się  ze
szkodliwymi pozostałościami wychowania despotycznego".

Ze strony 143: „Wykorzystując naturalne i logiczne konsekwencje chętnie wyjaśniaj

dziecku, o co chodzi, ale nie wracaj bez przerwy do podstawowych reguł i bez przerwy nie
ostrzegaj, nie dawaj dodatkowych szans itd. Jednym z kluczowych zamierzeń jest wpojenie
dziecku, Ŝe konsekwencje są realne i Ŝe Ŝycie nie zawsze daje drugą szansę".

Ze strony 145: „Dzieci posiadają umiejętność zapędzania nas w kozi róg i wywoływania

w nas poczucia winy. Znają niezliczone sposoby oznajmiania nam, Ŝe mamy je ostrzegać,
przymilać się, pochlebiać, a nawet przekupywać. Wszystko to nonsens!"

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Kiedy dałeś dziecku do zrozumienia: „Kocham cię, ale nie podoba mi się to, co

zrobiłeś"? Dlaczego tak trudno jest to zrobić?

2. Jakie jest podstawowe pytanie, które dzieci bez przerwy stawiają rodzicom? W jakim

stopniu sam nadal je stawiasz (bez względu na to, czy twoi rodzice jeszcze Ŝyją czy
nie)?

3. Opisz, na czym polega «równowaga» w dyscyplinie praktycznej. Oceń, w którym

miejscu «skali» pomiędzy pobłaŜliwością a despotyzmem się znajdujesz.

4. Co znaczy «nie odkładać porachunków» z dziećmi? Czy moŜesz dać konkretny

przykład takiego «odkładania porachunków»?

5. W jaki sposób rozŜalenie moŜe być bronią dziecka? Co moŜna zrobić, kiedy ta broń jest

wycelowana w nas? (Ustosunkuj się do historii o dziewięcioletniej dziewczynce, która
nie wywiązała się ze swoich obowiązków.)

6. Dlaczego, kiedy stanowczo opowiadamy się za odpowiedzialnością, musimy pogodzić

się ze spadkiem na liście osób najbardziej lubianych przez nasze dzieci? Co ci
najbardziej pomaga w chwilach, gdy dzieci wzbudzają w tobie poczucie winy?

7. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

rozdział 8
Kiedy nuklearna rodzina eksploduje

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Bycie samotnym rodzicem, (2) Pomoc
samotnym rodzicom"? Przedyskutujcie to.

Ze strony 155: „Przez pierwsze dwa lata daje znać o sobie na wiele róŜnych sposobów

[...]. Niekiedy dzieci będą miały ataki gniewu. JeŜeli będziesz w pobliŜu, wyŜyją się na tobie.
(Tak bywa z gniewem — nie zawsze wybiera adresata). Niektóre dzieci zamkną się w sobie,
nie okazując swoich uczuć. Niektóre popadną w autodestrukcję, inne opuszczą się w nauce, a
jeszcze inne nie zrobią nic, o co je poprosisz".

Ze strony 160: „I pamiętaj, Ŝe twoje dziecko jest tylko dzieckiem. Wiele twoich uczuć to

uczucia z natury «dorosłe» — złoŜone i sprzeczne. Twoje dziecko nie jest gotowe na ich
poznanie. Ty moŜesz poczuć ulgę zrzucając cięŜar z serca przed słuchającym cię dzieckiem,
ale teraz dziecko przejęło ten cięŜar i moŜe się pod nim ugiąć".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Doktor Leman twierdzi, Ŝe większość rodziców samotnych musi zmagać się z emocjami

w związku ze stratą współmałŜonka. Porozmawiajcie o zmienności nastrojów, jaka ma
miejsce w domach rozbitych.

2. Jak troszczysz się o siebie? Kiedy zdajesz sobie sprawę z tego, Ŝe zbyt mało troszczysz

się o siebie? (Wymień typowe objawy niedbania o siebie).

3. Doktor Leman sugeruje, Ŝeby zrozumieć Ŝal dziecka, ale nie ulegać mu. Co ta sugestia

oznacza dla dębie w praktyce?

4. Jeśli jesteś samotnym rodzicem, co sądzisz o pomyśle wprowadzenia «zasad

domowych»? Czy wprowadziłeś je w swoim domu? JeŜeli nie, spróbujcie opracować w
grupie parę zasad, które mógłbyś wypróbować.

5. Co autor ma na myśli pisząc o unikaniu związków w trójkącie?
6. Gdzie leŜy granica między korzystaniem z pomocy starszego dziecka przy opiekowaniu

się młodszym rodzeństwem a robieniem z niego współrodzica?

7. Zastanów się nad wskazówkami doktora Lemana dotyczącymi Ŝycia uczuciowego

samotnego rodzica. Które spośród jego uwag uwaŜasz za najbardziej pomocne?

8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe,

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 9
Rodziny się nie one się. Zderzają

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Łączenie rodziny, (2) Radzenie sobie z
rodzinnymi konfliktami! Przedyskutujcie to.

Ze strony 174: „Ale najlepszym sposobem zdobycia szacunku jest okazywanie go.

Czasami  przybrani  rodzice  zwierzają  mi  się,  Ŝe  wcale  nie  kochają  dzieci  swojego
współmałŜonka. W porządku — mówię. Nie musicie ich kochać; po prostuje szanujcie. Są co
najmniej  istotami  ludzkimi,  które  mieszkają  w  waszym  domu.  Są  równieŜ  potomstwem
osoby,  którą  kochasz.  Mają  uczucia,  ideały,  marzenia  i  cele.  Im  więcej  ich  słuchasz,  im
większy szacunek im okazujesz, tym bezpieczniej czują się z tobą. I w końcu odwzajemnią
ten szacunek".

Ze strony 179: „Zewsząd słyszę o aktach sabotaŜu podejmowanych przez przybrane dzieci

w  celu  rozbicia  nowego  małŜeństwa.  ZałóŜmy,  Ŝe  para  planuje  weekendowy  wypad  we
dwoje.  Dziecko  będzie  wtedy  symulować  chorobę,  Ŝeby  pokrzyŜować  im  plany.  Regularnie
pojawiają się próby postawienia pytania: 'Kto jest waŜniejszy: ja czy on/ona?'.
MoŜesz  staczać  i  wygrywać  te  potyczki,  ale  moim  zdaniem  mądrzej  będzie  wyjść  z  tego
trójkąta.  To  znaczy  znajdź  takie  sposoby,  które  w  widoczny  sposób  wpłyną  na  umocnienie
więzi między twoim współmałŜonkiem a jego dziećmi. Kiedy dzieci zrozumieją, Ŝe nie mają
do czynienia z sytuacją albo-albo, będzie mniej powodów do walki".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Zastanów się nad wskazówkami doktora Lemana dotyczącymi łączenia rodzin; niech

kaŜda osoba wybierze jedną lub kilka wskazówek i scharakteryzuje je innym
uczestnikom spotkania.

2. Doktor Leman pisze, Ŝe w trakcie jednego ślubu związek zawiera przynajmniej sześć

osób. Co to oznacza?

3. Czy zaskakuje cię to, jak długo trwa zazwyczaj łączenie rodzin? Co, twoim zdaniem,

powoduje, Ŝe łączenie rodzin jest tak trudne? Skorzystaj z doświadczeń lub obserwacji
innych osób.

4. Co oznacza w rodzinie łączonej określenie «porównywanie zasad»? Jakie przynosi

korzyści?

5. Dlaczego powinniśmy zabiegać o szacunek przybranych dzieci, zaś o ich miłość

niekoniecznie?

6. Jakie kroki moŜna przedsięwziąć, Ŝeby pomóc dzieciom poradzić sobie z Ŝalem za

utraconą przeszłością? Dlaczego niesie to ze sobą ryzyko dla dorosłych?

7. Jakie «granaty» moŜe powrzucać do nowej rodziny były małŜonek? Przedstaw fikcyjne

sytuacje wybuchowe, a następnie przedyskutujcie w grupie moŜliwe reakcje i
rozwiązania.

8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 10
Co robić, kiedy się buntują?

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z poruszonym w tym
rozdziale tematem: Radzenie sobie z nieodpowiednim zachowaniem dziecka!
Przedyskutujcie to.

Ze strony 190: „KaŜdy rodzic powinien mieć świadomość, Ŝe większość lęków, które

wywołują  u  dziecka  koszmary,  strachy  nocne  oraz  budzące  trwogę  myśli  i  uczucia,  jest
bezpośrednim skutkiem tego, Ŝe pozwalamy mu na oglądanie przemocy w telewizji. Rodzice
muszą mieć wyraźną świadomość szkód, jakie mogą powstać w wyniku zezwalania dzieciom
na  oglądanie  drastycznych  lub  przeraŜających  scen,  programów  i  filmów.  [...]  ojcowie
wywodzący  się  z  klasy  średniej  spędzają  ze  swymi  dziećmi  w  wieku  przedszkolnym
przeciętnie  37  sekund  dziennie  —  to  mniej  niŜ  pięć  minut  tygodniowo!  Dla  porównania,
wyniki badań pokazują, Ŝe dzieci spędzają przed telewizorem 54 godziny na tydzień!"

Ze strony 204: „Od najwcześniejszych lat Ŝycia dziecka próbuj — w kaŜdy moŜliwy

sposób — dać dziecku do zrozumienia, Ŝe wszystkie części jego ciała są dobre, wspaniałe i
dane przez Boga. To, jakimi stworzył nas Bóg, jest częścią Jego planu odnośnie do naszego
Ŝ

ycia. Kiedy dzieci podrosną (powyŜej szóstego roku Ŝycia), moŜesz zacząć rozmawiać z

nimi o darze, jakim jest seks, i o tym, w jaki sposób mamusia i tatuś starają się o dzidziusia".

Ze stron 207: „[Rodzice] chcą, Ŝeby dzieci potrafiły kwestionować, sprzeciwiać się im i

mówić, co czują, ale kiedy przekraczają niewidzialną, ale bardzo wyraźną granicę i stają się
bezczelne, w głowie rodzica zapala się lampka. Cichy głosik mówi: 'Nie moŜesz tak do mnie
mówić. Nie wiesz, kim jestem? Jestem twoją matką!'".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Które, spośród jedenastu zachowań przedstawionych w tym rozdziale, najbardziej

pasują do sytuacji w twoim domu? Jak sobie radziłeś do tej pory? Jakie wskazówki
najbardziej ci się przydadzą?

2. Co ma na myśli doktor Leman pisząc o patrzeniu oczyma dziecka?
3. Doktor Leman pisze, Ŝe jednym z najlepszych sposobów na to, by pomóc dziecku w

walce z jego lękami,

jest mówienie o swych własnych lękach. Czy zgadzasz się z tym? Opowiedz o swych

lękach z dzieciństwa. Jak reagowali na nie twoi rodzice? Co najbardziej pomogło ci
przezwycięŜyć te lęki?

4. Dlaczego rodzeństwo kłóci się ze sobą? Ustosunkuj się do niektórych propozycji

doktora Lemana, dotyczących zapobiegania takim kłótniom.

5. Dlaczego dziecku «opłaca się» zapominać?
6. Przedyskutuj wyjątkowość relacji matka-syn oraz relacji ojciec-córka. Jaka powinna być

w tych relacjach postawa rodziców?

7. Jak rozwiązujesz problem skarŜenia w twoim domu? Czy twoja metoda jest skuteczna?

Opowiedz o niej.

8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

rozdział 11
Codzienna walka

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z następującymi
tematami poruszonymi w rozdziale: (1) Radzenie sobie z codziennymi bitwa mi, (2)
Nauczenie

się

strategii

wspólnego

dziećmi

rozstrzygania

konfliktów!

Przedyskutujcie to.

Ze strony 222: „[...] statystyka pokazuje, Ŝe z roku na rok coraz więcej dzieci pada ofiarą

gwałtów, przemocy, porwań, a nawet zabójstw. Taka jest rzeczywistość i powinieneś znaleźć
czas, Ŝeby pomóc dzieciom to zrozumieć. Staraj się ich nie przestraszyć, ale uświadomić je".

Ze strony 230: „Aby rodzice dobrze wypełniali swą misję, muszą zdać sobie sprawę z

tego, Ŝe dzieci chcą się identyfikować z jakąś grupą społeczną. Dzieci identyfikują się albo ze
swoją rodziną, albo z grupą rówieśników, czyli z innymi dziećmi — z sąsiedztwa lub ze
szkoły. MoŜecie być tego pewni.".

Ze strony 219: „Jeśli się nad tym zastanowimy, to wcale nie tak trudno jest pojąć,

dlaczego dziecko wpada na pomysł kontrolowania dorosłych. My naprawdę zachowujemy się
trochę głupio i mówimy głupie rzeczy, kiedy dziecko załatwi się do nocnika. Pochwalić
dziecko owszem moŜna, ale mówienie: „Och, popatrzcie na to!" albo „Zobaczcie, jaki śliczny

prezent dostała mamusia od Festusa" jest przesadną reakcją na — bądź co bądź —
podstawową czynność fizjologiczną".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Jak wygląda w waszym domu wieczorny rytuał kładzenia dziecka (dzieci) spać? Czy

zapobiega on bitwom łóŜkowym?

2. Czy przy waszym stole zdałaby egzamin «gra w pensa»? Jeśli ktoś spróbował — proszę

o wraŜenia!

3. Doktor Leman pisze: „Nie moŜesz zmuszać innej osoby do zrobienia czegoś". Jeśli to

prawda, to jaka jest inna moŜliwość niŜ przymus — według dyscypliny praktycznej?
Przypomnij sobie na przykład poranne budzenie Buforda do szkoły.

4. Wymień sugestie dotyczące radzenia sobie z problemami związanymi z zadaniami

domowymi. Zastanów się, czy zastosowanie ich mogłoby być skuteczne w twoim domu.

5. Doktor Leman proponuje, aby pomóc dziecku poczuć, iŜ «naleŜy» do rodziny.

Ustosunkuj się do tej propozycji. Które z podanych sposobów zastosujesz? Dlaczego?

6. Czy telewizor jest w waszym domu «potworem»? Jeśli tak, oceń zaproponowane środki

zaradcze. Czy masz jakieś inne pomysły?

7. Opowiedz o swym najgorszym i najlepszym doświadczeniu związanym z podróŜą twej

obecnej rodziny albo rodziny, z której pochodzisz. Co najlepiej przeciwdziała
koszmarom podróŜy?

8. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.

Rozdział 12
Sposób wa sukces

Zagadnienia do omówienia

•

Wybierz fragment rozdziału, który miał na ciebie szczególny wpływ. Opowiedz
innym członkom grupy, dlaczego dana kwestia «brzmi znajomo».

•

Jakie wydarzenie lub przeŜycie przychodzi ci na myśl w związku z poruszonym w tym
rozdziale tematem: Strategie wychowawcze w stosowaniu dyscypliny praktycznej!
Przedyskutujcie to.

Ze strony 243: „Jeśli zaczniesz pielęgnować w sobie umiejętność aktywnego słuchania, to

coraz  rzadziej  będziesz  musiał  dziecko  pouczać  i  sam  udzielać  właściwych  odpowiedzi.
Oprzesz  się  pokusie  szybkiego  rozwiązywania  problemów  dziecka.  I  coraz  większy  nacisk
będziesz  kładł  na  empatię  —  na  dawanie  dziecku  do  zrozumienia,  Ŝe  wiesz,  jak  się  czuje,  i
uŜe jego uczucia cię obchodzą".

Ze strony 247: „Nigdy nie przyjmuj usprawiedliwień. Kiedy zaczynasz akceptować

dziecięce wymówki, tak naprawdę zachęcasz je, Ŝeby wskazywało palcem na wszystkich,

tylko nie na siebie. Zachęcasz je, Ŝeby zawsze szukało winnego poza sobą i unikało
odpowiedzialności".

Ze strony 251: „Pamiętaj, Ŝe wyniki nie zawsze widać od razu. [...]. Nie poddawaj się,

jeŜeli twoje dziecko nie zawsze reaguje na metody dyscypliny praktycznej. Jeśli postanowisz
dyscyplinować jakoś swoje dziecko, moŜesz posłuŜyć się metodą opartą na Piśmie Świętym
(Ef 6, 4); na dłuŜszą metę metoda ta się opłaci".

Do wspólnego zastanowienia
Przedyskutujcie jedno lub więcej z poniŜszych pytań, w zaleŜności od ilości czasu, jaki macie
do dyspozycji:

1. Kiedy ktoś ma problem, naleŜy go wysłuchać i zareagować na jego uczucia. Czy nie

masz z tym kłopotów? Czy moŜesz podać jakiś przykład?

2. Dlaczego istotne jest rozróŜnienie pomiędzy złoszczeniem się na dziecko a

złoszczeniem się na to, co ono robi? Jakie znaczenie ma to, czy wypowiedź jest w
pierwszej czy w drugiej osobie?

3. Jakie są istotne róŜnice między pochwałą a zachętą? Dlaczego pochwała moŜe działać

zniechęcająco!

4. Łatwo czy trudno przychodzi ci powiedzenie dziecku (dzieciom): „Kocham cię"? A

współmałŜonkowi? A sobie?

5. Doktor Leman pisze, Ŝe dyscyplina praktyczna działa w obie strony. Co to znaczy? Jaką

rolę odgrywa tu miłość?

6. Prześledź wskazówki dotyczące zastosowania «przy-musowej przerwy». Jakie, twoim

zdaniem, ma ona zalety, a jakie wady?

7. Czy masz jeszcze inne spostrzeŜenia po przeczytaniu tego rozdziału? Jakie nowe

pytania postawiłeś sobie po lekturze tego tekstu? Czy chciałbyś zastanowić się nad
nimi? Wyjaśnij to.