Болтрик Тракти Скіфії шляхи України

Þð³é ÁÎËÒÐÈÊ

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Íàø³ çíàííÿ ïðî äàâí³ øëÿõè ñïî ëó÷åíü áàçóþòüñÿ íà ñèíòåç³ áàãà-

òüîõ ³íôî ð ìàö³éíèõ äæåðåë. Ãî ëî âí³ ç íèõ — ³ñòî ðè÷í³ òà àð õåî ëî ã³÷í³

— ïî ñèëþþòüñÿ ÷åðåç âèêî ðèñòàííÿ òî ïî ãðàô³¿ òà òî ïî í³ì³êè. ²ñòî ðè-

÷íà òðàäèö³ÿ çáåðåãëà äëÿ íàñ íàçâè òà ìàð øðóòè íàéâàæëèâ³øèõ øëÿ-

õ³â. Òàê, ×î ð íèé (Ïîëüñüêèé), àáî Øïàê³â, øëÿõ â³â ç Ïåðåêî ïó ÷åðåç

×î ð íó Äî ëèíó íà Áåðèñëàâ, âåð õ³â’ÿ ²íãóëó, äî Òåð íî ïî ëÿ òà Ëüâî âà

³ äàë³ íà çàõ³ä. Øëÿõ ìàâ ùå á³÷í³ äðóãî ðÿäí³ ã³ëêè. Öàð ãî ðîäñüêèé øëÿõ

â³â ç Êèºâà ÷åðåç Íåìèð³â íà Ñòàìáóë. Ç Íåìèðî âà äî Äóíàþ øëÿõ ³øîâ

äâî ìà âàð³àíòàìè òðàñè — ñõ³äíèì òà çàõ³äíèì, ïåðåòèíàþ÷è öþ ð³êó

ïî áëèçó Òóë÷³ òà Ãàëàöà. Ë³âèì áåðåãîì Äí³ïðà ç Ðî ìåí äî Êðåìåí÷óêà,

ìåæèð³÷÷ÿì Ñóëè—Õî ðî ëà òà Ñóëè—Ïñëà â³â Ðî ìîäàí³âñüêèé øëÿõ,

ùî ï³ñëÿ ïåðåïðàâè íà Ïðàâî áåðåææÿ óæå ï³ä íàçâîþ Êðþê³âñüêî ãî, àáî

Ñî ëî íî ãî, éøîâ äî Ìèêèòèíñüêî¿ ïåðåïðàâè íà Íèæíüî ìó Äí³ïð³ òà äàë³

ñòåïîì ï³ä íàçâîþ Êðèìñüêî ãî äî Ïåðåêî ïó ÷è, ïåðåòèíàþ÷è Ñ³ðî ãî çüêó

áàëêó, ïðÿìóâàâ íà Àðàáàòñüêó ñòð³ëêó. Öåé âàæëèâèé äëÿ äàâíüî¿ Óêðà-

¿íè ìàð øðóò ï³ä óìî âíîþ íàçâîþ „Òðàíññê³ôñüêèé øëÿõ“ ìè ðîçãëÿíåìî

äàë³. Ï³âäåíí³øå Ðî ìî äàí³âñüêî ãî øëÿõó ïî êðÿæ³ ì³æ Ïñëîì òà Âî ð-

ñêëîþ ïðî ëÿãàâ øëÿõ Ñàãàéäàê, ï³âí³÷íî -ñõ³äíèé êðàé ÿêî ãî ãóáèòüñÿ

çà Áî ðî ìëåþ. Ìî æëèâî, âèùå Á³ëãî ðî äà â³í ç’ºäíóâàâñÿ ç Áàêàºâèì òà

Ìóðàâñüêèì øëÿõàìè. Ïðî òèëåæíèé êðàé øëÿõó Ñàãàéäàê ïðèâî äèâ äî

Êðåìåí÷óêà, à éî ãî ³íøå â³äãàëóæåííÿ âåëî íà Ïåðåâî ëî ÷íó. „×óìàöü-

êèé õóäî áî ïåðåã³ííèé“ øëÿõ ç’ºäíóâàâ Ðî ìíè ÷åðåç Îõòèð êó—²çþì—

Áàõìóò ç äåëüòîþ Äî íó. Íàéâ³äî ì³øèì áóâ ñòðàòåã³÷íèé Ìóðàâñüêèé

øëÿõ, ùî ïî ÷èíàâñÿ â³ä Ïåðåêî ïó òà âî äî ä³ëàìè ì³æ áàñåéíàìè Äí³ï-

ðà é Äî íó âèâî äèâ äî Òóëè. Ìàð øðóò øëÿõó áóâ äî âãèì ³ çâèâèñòèì,

òî ìó ç³ ñõî äó ìàâ â³äãàëóæåííÿ, ùî éî ãî ñêî ðî ÷óâàëè,— Êàëüì³óñüêó

²íôî ð ìàö³ÿ ïðî äàâí³ øëÿõè â ïðàöÿõ: Ø ì è ä ò À. Õåðñî íñêàÿ ãóáåð íèÿ // Ìàòå-

ðèàëû äëÿ ãåî ãðàôèè è ñòàòèñòèêè Ðîññèè (ñî áðàííûå îôèöåðàìè ãåíøòàáà).— Ñàíêò-

Ïåòåð áóðã, 1863.— ×. I.— Ñ. 270; Á ó ð à ÷ ê î â Ï. Çàìåòêè ïî äðåâíåé ãåî ãðàôèè Íî âî ðîñ-

ñèéñêî ãî êðàÿ // Èçâåñòèÿ èìïåðàòî ð ñêî ãî Ðóññêî ãî ãåî ãðàôè÷åñêî ãî îáùåñòâà 1875

ã.— Ñàíêò-Ïåòåð áóðã, 1876.— Ò. XI.— Âûï. 3 è 5; Ð ó ñ î â À. À. Ðóññêèå òðàêòàòû â êîíöå

XVII è íà÷àëå XVIII âåêîâ è íåêî òî ðûå äàííûå î Äíåïðå.— Ê., 1876 (â ïðèëî æåíèè ê ðåôå-

ðàòó „Êàð òà ìåñòíî ñòè ñ îáî çíà÷åíèåì òðàêòîâ“); Á à ã à ë å é Ä. È. Î÷åð êè èç èñòî ðèè

êî ëî íèçàöèè ñòåïíîé îêðàèíû Ìî ñêî âñêî ãî ãî ñóäàð ñòâà.— Ìî ñêâà, 1887.— Ñ. 23; Ï å ò -

ð ó í ü Ô. Î. Ìàïà øëÿõ³â Óêðà¿íè ïåð øî¿ ïî ëî âèíè Õ²Õ ñò.— Îäåñà, 1928; Ê ó ä ð ÿ ø î â Ê.

Â. Ðóññêèé èñòî ðè÷åñêèé àòëàñ.— Ìî ñêâà, 1927.— Òàáë. 8; Ã à ë þ í ². Ïåðåæèòêè ÷óìàöòâà

òà ²çþìñüêó ñàêìè

. Íàçâè ïåðåë³÷åíèõ øëÿõ³â äàòóþòüñÿ XVI—XVII ñò.,

òî ä³ ÿê Çàëî çíèé øëÿõ, ùî ç’ºäíóâàâ Êè¿â ç Òìóòî ðàêàííþ, çãàäóºòüñÿ

ó ë³òî ïèñàõ Õ²² ñò. Äî êëàäíèé ïåðåë³ê òî ð ãî âèõ àáî áèòèõ øëÿõ³â ïî äàº

Äìèòðî ßâî ð íèöüêèé. Êð³ì ãî ëî âíèõ ³ â³äî ìèõ, â³í íàâî äèòü íå çãàäàí³

³íøèìè äæåðåëàìè äðóãî ðÿäí³ øëÿõè

²ñòî ðè÷í³ äæåðåëà çìàëüî âóþòü çàãàëüí³ íàïðÿìêè øëÿõ³â, âèêî ðèñ-

òàííÿ æ çàñî á³â ïðî ñòî ðî âî¿ àð õåî ëî ã³¿ äî çâî ëÿº óòî ÷íèòè ïðî ëÿãàííÿ

ìàð øðóò³â ïî ì³ñöåâî ñò³ òà ïî â’ÿçàòè ¿õ ç ïåâíèìè ñòàðî æèòíî ñòÿìè.

Â³ñ³ì ÷è äåñÿòü ïî êî ë³íü ïî òî ìó, êî ëè ñòåïè Óêðà¿íè áóëè ùå íåðî-

çî ðàíèìè, â íèõ ³ñíóâàëà ìåðåæà áèòèõ, ÷è îäâ³÷íèõ, øëÿõ³â. Ãî ëî âí³ ç

íèõ âèíèêëè ùå çà ÷àñ³â äî áè áðî íçè, òî ìó â ñòåïó âçàºìî çâ’ÿçîê êóð-

ãàí³â-îð³ºíòèð³â òà øëÿõ³â áóâ ÿâíèì. Öÿ îáñòàâèíà ùå â ñåðåäèí³ Õ²Õ ñò.

íàøòî âõíóëà â³éñüêî âèõ òî ïî ãðàô³â íà ïðèïóùåííÿ ïðî âçàºìî çâ’ÿçîê

êóð ãàí³â ç äàâí³ìè øëÿõàìè

Øëÿõè áåç òâåð äî ãî ïî êðèòòÿ ïðî êëàäàëèñü ïî ìåæèð³÷÷ÿõ òà êðÿ-

æàõ. Öå íå áóëè äî ðî ãè ó ïðÿìî ìó ðî çóì³íí³ ñëî âà, à áóëà ñóêóïí³ñòü

êîë³é â³ä âî ç³â ÷è êàðàâàííèõ ñòåæîê, ùî ñõî äèëèñü òà ðîçõî äèëèñü ïî

øèðî êî ìó ñòåïó, îáìèíàþ÷è êàëþæ³ òà ³íø³ íåçðó÷íî ñò³; îá’ ºäíóâàâ ¿õ

ëèøå íàïðÿì. Öþ ñèòóàö³þ ³ëþñòðóþòü àåðî ôî òî çí³ìêè äî ð³ã, ùî ðîçõî-

äÿòüñÿ â³ä Îëüâ³¿. ×èì äàë³ âî íè â³äõî äÿòü â³ä ì³ñòà, òèì á³ëüøå ñòàþòü

ðîçìèòèìè, à ÷åðåç äåê³ëüêà ê³ëî ìåòð³â ãóáëÿòüñÿ ö³ëêîì

. Òðàñè øëÿõ³â

óíèêàþòü ñïóñê³â òà ï³äéî ì³â, âî ëî ãèõ ä³ëÿíîê òà ïåðåïðàâ. Íàéìåíøå

åíåð ãåòè÷íèõ çóñèëü, ç îãëÿäó íà âåëèê³ â³äñòàí³, âèòðà÷àëî ñÿ ïðè ðóñ³

ïî âî äî ä³ëàõ. Âî íè øâèäêî ïðî òðÿõàëè ï³ñëÿ îïàä³â, ïåð øèìè çâ³ëüíÿ-

ëèñü â³ä âî ëî ãè íàâåñí³. Òî ìó ÷àñòî êóð ãàíè, ùî ñòî ÿòü ïî âî äî ä³ëàõ,

òà äî ðî ãè, ÿê³ ïî íèõ áóëè ïðî êëàäåí³, çá³ãàþòüñÿ. Äî òî ãî æ âçàºìî-

îáóìî âëåí³ñòü êóð ãàí³â òà äî ð³ã âíî ñèëè ïåâíó ðå´ëàìåíòàö³þ ó ñèñòåìó

îð³ºíòèð³â â îäíî ìàí³òíî ìó ñòåïó. Ö³ îáñòàâèíè äàþòü çìî ãó â³äòâî ðþâà-

òè íàïðÿìêè äàâí³õ ñóõî ïóòíèõ òðàêò³â, ïåðåâ³ðÿòè òà êî ðèãóâàòè ¿õ ç

äî ïî ìî ãîþ â³äî ìèõ ñåðåäíüî â³÷íèõ òà ÷óìàöüêèõ áèòèõ øëÿõ³â, òðàñè

ÿêèõ íàé÷àñò³øå çá³ãàëèñÿ

. Êî ëèñü ïðî êëàäåí³ øëÿõè, àáî ñàêìè

, ³ñíó-

âàëè ñòî ë³òòÿìè, ÿêùî ¿õ òðàñè áóëè îïòèìàëüíèìè. ×àñòèíà ç íèõ, àáî

îêðåì³ â³äòèíêè, âèêî ðèñòî âóâàëàñü ÷óìàêàìè. Ç ïî ÿâîþ çàë³çíèöü á³ëü-

ø³ñòü ¿õ çíèêëà, à îêðåì³ ä³ëÿíêè äàâí³õ òðàñ çá³ãàþòüñÿ ç ñó÷àñíèìè

äî ðî ãàìè. Ñóáìåðèä³î íàëüí³ øëÿõè ç ÷àñ³â ïî ÿâè êî ëåñà âèêî ðèñòî âóâà-

ëèñü äëÿ òðàíñïî ð òóâàííÿ ñî ë³ àæ äî åïî õè âïðî âàäæåííÿ çàë³çíèöü

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

íà Ðî ìåíùèí³ // ×ó-

ìàêè.— Ê., 1931; Êàð òà è ïðèëî æåíèÿ ê ðàáî òå: Ì à ð ã î ë è í Ñ. Ë. Îáî ðî íà Ðóññêî ãî

ãî ñóäàð ñòâà îò òàòàð ñêèõ íàáåãîâ â êîíöå XVI âåêà // Âî åííî-èñòî ðè÷åñêèé ñáî ð íèê. Òðó-

äû ÃÈÌ.— Ìîñêâà, 1948.— Âûï. ÕÕ.

ß â î ð í è ö ü ê è é Ä. ². ²ñòî ð³ÿ çàïî ð³çüêèõ êî çàê³â.— Ê., 1990.— Ò. 1.— Ñ. 65—68,

416—418.

Ø ì è ä ò À. Õåðñî íñêàÿ ãóáåð íèÿ.— ×. ²².— Ñ. 835 òà ³í.; Ê î ò ë ÿ ð å â ñ ê è é À. Î. Î

ïî ãðåáàëüíûõ îáû÷àÿõ ñëàâÿí.— Ìî ñêâà, 1868.— Ñ. 100, 123.

Ø è ë è ê Ê. Ê. Âëèÿíèå ïðèðî äíûõ óñëî âèé íà âûáîð òðàññ äðåâíèõ òðàíñïî ð òíûõ

ïóòåé // Âçàèìî äåéñòâèå îáùåñòâà è ïðèðîäû â ïðî öåññå ýâî ëþöèè.— Ìî ñêâà, 1981.— Ñ.

183.

* Ïåðåì³ùåííÿ ïî âî äî ä³ëó òðàñè ÷óìàöüêî ãî øëÿõó â³äíî ñíî á³ëüø ðàííüî¿ ó äåÿêèõ

âèïàäêàõ ïî ÿñíþºòüñÿ íåîáõ³äí³ñòþ îáõî äèòè áàëêè òà ÿðè, óòâî ðåí³ âî äîþ, ÿêà ñò³êàëà

ç êî ë³é â³ä êî ë³ñ.

** Ñàêìà — òþðêñüêà íàçâà ñòåïî âî¿ äî ðî ãè ó XVI—XVII ñò. — ïî øèðåíà íà ï³âäí³ òà

Ïðî êëàäåí³ ó øèðî òíèõ íàïðÿìêàõ øëÿõè ñëóãóâàëè äëÿ ì³´ðàö³é òà

îáì³íó, õî÷ ç ÷àñîì êî ìóí³êàö³¿ óñ³õ íàïðÿìê³â íàáóëè ÿê â³éñüêî âî ãî,

òàê ³ òî ð ãî âåëüíî ãî çíà÷åííÿ. ×àñòèíà ïåð ñî íàëó òî ð ãî âåëüíèõ êàðàâà-

í³â âèêî íóâàëà ôóíêö³¿ ðîçâ³äíèê³â, ùî çáèðàëè ³íôî ð ìàö³þ ïðî ñóñ³ä-

í³ çåìë³, â³éñüêî âèé ïî òåíö³àë ¿õ íàñåëåííÿ, îñî áëèâî ñò³ ëàíäøàôò³â ÿê

ïî òåíö³éíèõ òåàòð³â âî ºííèõ ä³é. Äî ðå÷³, ó ïðàö³ Ãåðî äî òà „²ñòî ð³ÿ“,

êð³ì ñóòî ³ñòî ðè÷íî¿ ³íôî ð ìàö³¿, ïðî ãëÿäàº â³éñüêî âî-àíàë³òè÷íèé

àñïåêò, ðîçðî áëåíèé ïèëüíèì ìàíäð³âíèêîì, ÿêèé äî òî ãî æ êî ðèñòó-

âàâñÿ ïî ñëóãàìè òóá³ëüíèõ ³íôî ð ìàòî ð³â. Éî ãî âñåá³÷íèé îïèñ Ñê³ô³¿

íàãàäóº ðîçëî ã³ âî ºííî-ñòàòèñòè÷í³ îïèñè Õ²Õ ñò., ùî ¿õ âèêî íóâàëè îô³-

öåðè Ðî ñ³éñüêî ãî ãåíøòàáó. Îäíó ç ðî á³ò ö³º¿ ñåð³¿, à ñàìå ïðàöþ Øì³äòà

„Õåð ñî íñêàÿ ãóáåð íèÿ“ âèêî ðèñòî âóºìî ó ö³é ñòàòò³.

Â Óêðà¿í³ ³ñíóâàííÿ øëÿõî âî¿ ìåðåæ³ ô³êñóºòüñÿ ç äî áè ï³çíüî¿ áðîí-

çè. Ïî ÿâà òðàíñïî ð òíèõ çàñî á³â, ùî ìàëè êî ëåñà ç³ ñïèöÿìè, ïî æâàâè-

ëà êî íòàêòè íàñåëåííÿ ÿê ó ìåæàõ çðóáíî¿ êóëüòóð íî-³ñòî ðè÷íî¿ ñï³ëü-

íî ñòè, òàê ³ âñüî ãî Ñòàðî ãî Ñâ³òó. Êàð òî ãðàôóâàííÿ çíàõ³äîê êëåïàíèõ

áðî íçî âèõ êàçàí³â òà åëåìåíò³â âóçäè äî çâî ëèëî Â. Îòðî ùåíêî ïðî ñòå-

æèòè äâà ãî ëî âíèõ øëÿõè — îäèí ïðî õî äèâ Ë³ñî ñòåïîì, ³íøèé — ñòåïî-

âîþ ñìóãîþ. Ï³âí³÷íèé ë³ñî ñòåïî âèé øëÿõ ç’ºäíóâàâ Ïðèóðàëëÿ ç Óãîð ñü-

êîþ ð³âíèíîþ, íèì óæå â ³ñòî ðè÷í³ ÷àñè óãî ð ö³ ïðîéøëè íà ñâîþ íî âó

áàòüê³âùèíó; ï³âäåííèé øëÿõ ³øîâ íàä äåëüòàìè Äóíàþ, Äí³ïðà, Äî íó,

÷åðåç Íèæíþ Âî ëãó íà ñåðåäíþ òå÷³þ ð³÷êè Óðàë

. Ö³ëêîì ìî æëèâî, ùî

ñòåïî âèé øëÿõ çá³ãàâñÿ ç òðàñîþ ðàííüî ñê³ôñüêî ãî ÷àñó, ÿêà ç’ºäíóâàëà

Îëüâ³þ ç Ïðèóðàëëÿì

. Óòî ÷íåííÿ ñõåìè ïðî õî äæåííÿ îêðåìî¿ ä³ëÿíêè

(ïðî òÿæí³ñòþ 2,5 òèñ. êì) ë³ñî ñòåïî âî ãî øëÿõó â³ä Êèºâà äî Áóëãàðà íà

Âîëç³ çä³éñíåíî ðîçâ³äêàìè Î. Ìî ö³ òà À. Õàë³êî âà. Äî ñë³äíèêè ðåêî íñò-

ðóþâàëè ïðî ëÿãàííÿ ñàìî¿ òðàñè íà ì³ñöåâî ñò³, âèçíà÷èëè ì³ñöÿ â³äïî-

÷èíêó (êàðàâàí-ñàðà¿â), à òàêîæ çìàëþâàëè ìåõàí³çì âçàºìî çâ’ÿçê³â ì³æ

Êè¿âñüêîþ Ðóññþ òà Âî ëçüêîþ Áóëãàð³ºþ

Áåçóìî âíî, ìåðåæà ñê³ôñüêèõ ñóõî ïóòíèõ øëÿõ³â áóëà íå òàê ðîçâè-

íåíà, ÿê ñèíõðîííà ¿é çàõ³äíî ºâðî ïåéñüêà, ÷è íå òàê îáëàøòî âàíà, ÿê

ïåð ñüêèé „Öàð ñüêèé øëÿõ“ ç Ïåðåäíüî¿ ó Ìàëó Àç³þ, ùî îïèñóº Ãåðî-

äîò (Ò. V.— Ñ. 52—54). ² öå äî ïåâíî¿ ì³ðè óñêëàäíþº ¿¿ ðåêî íñòðóêö³þ.

Äî òîãî æ äî ðî ãó ç ïî êðèòòÿì çíà÷íî ëåãøå ïðî ñòåæèòè, í³æ ãóæî âèé

´ðóíòî âèé øëÿõ.

Âóçëàìè ñóõî ïóòíèõ ñïî ëó÷åíü (îêð³ì íàñåëåíèõ ïóíêò³â, ïåðåïðàâ)

áóëè ñâÿòèëèùà, êóëüòî â³ ì³ñöÿ, ùî ô³êñóþòüñÿ â àð õåî ëî ã³÷í³é ïðàê-

òèö³ ÿê íàñèïè áåç îçíàê ïî õî âàíü. Ì³ñöåâ³ñòü „Åêçàìïàé“ („Ñâÿùåíí³

øëÿõè“), ÿêó äâ³÷³ çãàäóº Ãåðî äîò (Ò. IV.— Ñ. 52, 81), á³ëüø³ñòü äî ñë³ä-

íèê³â ââàæàº ÿê êóëüòî âèì öåíòðîì Ñê³ô³¿, òàê ³ âàæëèâèì ïåðåõðåñòÿì

òî ð ãî âèõ øëÿõ³â. Ôóê³ä³ä ïî â³äîìëÿº ïðî ì³ñöåâ³ñòü „Äåâ’ÿòü øëÿõ³â“

ó ï³âäåíí³é Ôðàê³¿ (Ò. ².— Ñ. 100; Ò. IV.— Ñ. 102), ùî ñâî ºþ ñàêðàëüíîþ

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

ñõî ä³ Ë³âî áåðåæíî¿ Óêðà¿íè.

M i n n s E. Scythians and Greeks.— Cambridge, 1913.— P. 7.

Î ò ð î ù å í ê î Â. Â. Ïóòè îáìåíà — ïóòè ìèãðàöèé // Ýïî õà áðî íçû Äî íî-

Äî íåöêî ãî ðåãèî íà.— Êàïèòàíî âî, 1995.— Ñ. 18—19.

Ã ð à ê î â Á. Í. ×è ìàëà Îëüâ³ÿ òî ð ãî âåëüí³ çíî ñèíè ç Ïî âî ëæÿì ³ Ïðèóðàëëÿì â

àð õà¿÷íó ³ êëàñè÷íó åïî õè? // Àð õåî ëî ã³ÿ.— 1947.— ¹ 1.— Ñ. 23—37.

Ì î ö ÿ À. Ï., Õ à ë è ê î â À. Õ. Áóëãàð — Êèåâ. Ïóòè—ñâÿçè—ñóäüáû.— Ê., 1997;

íàçâîþ íàãàäóº ì³ñöåâ³ñòü „Ñâÿùåíí³ øëÿõè“ ó Ñê³ô³¿. Ïðè âëàøòóâàí-

í³ ãðåöüêèõ òà ðèìñüêèõ äî ð³ã, êð³ì òðàíñïî ð òíèõ ôóíêö³é, ãî ëî âíèì

÷èíîì ìàëèñü íà óâàç³ ðåë³ã³éí³ ì³ð êóâàííÿ, òîáòî ÿê øëÿõè äëÿ óðî ÷è-

ñòèõ ïðî öåñ³é

. ² âæå ÿê äðóãî ðÿäíà ôóíêö³ÿ çà äî ðî ãàìè âèçíàâàëîñü

¿õ ïðèçíà÷åííÿ ñëóãóâàòè òî ð ã³âë³. Âàæêî âèçíà÷èòè, ÿêîþ ì³ðîþ öå

ñï³ââ³äíî øåííÿ ñòî ñóâàëîñü Ñê³ô³¿, îñê³ëüêè âèùå éøëî ñÿ ïðî ìî ùåí³

äî ðî ãè, ïðî òå âçàºìî çâ’ÿçîê ñê³ôñüêèõ øëÿõ³â òà êóëüòî âèõ ì³ñöü íàì

âèäàºòüñÿ àêñ³î ìàòè÷íèì. Äî òî ãî æ óí³êàëüíèé êîìïëåêñ ç òðüîõ äî âãèõ

êóð ãàí³â â îòî ÷åíí³ ñê³ôñüêèõ êóð ãàí³â Ìàìàé-Ãî ðè

, ùî äî ì³íóâàâ íàä

ïåðåïðàâàìè ïî áëèçó Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà, íà ñòàðèõ êàð òàõ ìàº

íàçâó „Ñâÿòå ì³ñöå“

Íà ñüî ãî äí³ äëÿ òåðèòî ð³¿ Óêðà¿íè íàìè ðåêî íñòðóéî âàí³ äåê³ëüêà

äàâí³õ øëÿõ³â. Ðîçãëÿíåìî äâà ç íèõ.

Á³ëèé áåðåã — ×îðíèé ë³ñ

Îäíèì ç íàéäàâí³øèõ ñóáìåðèä³î íàëüíèõ ìàð øðóò³â â Óêðà¿í³ áóâ

øëÿõ, â³äî ìèé ùå äî ïî ÷àòêó ãðåöüêî¿ êî ëî í³çàö³¿. Â³í ç’ºäíóâàâ ïðàâî-

áåðåæíèé Ë³ñî ñòåï (ðàéîí ×î ð íî ãî Ë³ñó) ç óçáåðåææÿì Äí³ïðîâñüêî-

Áóçüêî ãî ëèìàíó (ðàéîí Áåðåçàíñüêî ãî ëèìàíó). Ïðî öå ñâ³ä÷àòü çíàõ³ä-

êè ÷îð íî ë³ñüêî¿ òà æàáî òèíñüêî¿ êåðàì³êè ó Íèæíüî ìó Ïî áóææ³ òà íà

îñòðî â³ Áåðåçàíü

. Ïî á³÷íèì ï³äòâåð äæåííÿì äàâíî ñòè öüî ãî ìàð øðóòó

ñëóãóþòü çíàõ³äêè êðèâî ð³çüêî¿ ðóäè íà ñàáàòèí³âñüêî ìó ïî ñåëåíí³ Áàëà-

áàí³âêà íåïî äàë³ê Îëüâ³¿

Òðàñà áóëà îäíèì ç ÷èííèê³â âèíèêíåííÿ ãðåöüêî¿ êî ëî í³¿ Îëüâ³¿ —

ì³ñòà-òî ð æèùà, ùî îáñëóãî âóâàëî ïåðåïðàâó ÷åðåç Ï³âäåííèé Áóã. ×àñ

íàéá³ëüø ³íòåíñèâíî ãî ³ñíóâàííÿ òî ð ãî âî ãî øëÿõó Îëüâ³ÿ—Ë³ñî ñòåï

ñë³ä âèçíà÷èòè VI—V ñò. äî Ð³çäâà Õðèñòî âî ãî. Ðåêî íñòðóêö³¿ êî ìóí³êà-

ö³é ç Îëüâ³¿ äî Ñê³ô³¿ òà äàë³ íà ñõ³ä íî ñèëè óçàãàëüíåíèé õàðàêòåð, ¿õ

àâòî ðè îïåðóâàëè çíà÷íèìè ãåî ãðàô³÷íèìè ìàñèâàìè ç ïðèâ’ÿçêîþ äî

áàñåéí³â âåëèêèõ ð³ê

. Âèêî ðèñòî âóþ÷è íàïðÿìêè äî ð³ã, çàô³êñî âàíèõ

íà ñòàðèõ ïëàíàõ Îëüâ³¿

, òà óçãî äæóþ÷è ¿õ ç ëàíäøàôòîì, íàìàãàâñÿ

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Ì î ö ÿ Î. Ï., Õ à ë è ê î â À. Õ. Íî â³ äî ñë³äæåííÿ øëÿõó ç Áóëãàðà â Êè¿â // Àð õåî ëî-

ã³ÿ.— 1989.— ¹ 4.— Ñ. 143—149.

Â å ë è ø ñ ê è é Ô. Ô. Áûò ãðåêîâ è ðèìëÿí.— Ïðàãà, 1878.— Ñ. 87.

À í ä ð ó õ Ñ. È., Ò î ù å â Ã. Í. Ìî ãèëüíèê Ìàìàé-Ãî ðà.— Çàïî ðî æüå, 1999.

* Ö³ êàð òè çáåð³ãàþòüñÿ â ²ñòî ðèêî-àð õåî ëî ã³÷íî ìó ìóçå¿ ì³ñòà Êàì’ÿíêè-

Äí³ïðîâñüêî ¿. Ïðî öåé ôàêò íàñ ëþá’ÿçíî ïî â³äîìèëà äèðåêòîð ìóçåþ Î. Êî òî âà.

Å ë à ã è í à Í. Ã., Ï î ã ð å á î â à Í. Í. Àð õåî ëî ãè÷åñêàÿ ðàçâåäêà ïî áåðåãàì Èíãóëà

// Êðàòêèå ñî î áùåíèÿ Èíñòèòóòà èñòî ðèè ìàòåðèàëüíîé êóëüòóðû (äàë³ — ÊÑÈÈÌÊ).—

1959.— Âûï. 77.— Ñ. 26; Ë à ï è í Â. Â. Ãðå÷åñêàÿ êî ëî íèçàöèÿ Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ

(Êðàòêèé î÷åðê îòå÷åñòâåííûõ òåî ðèé êî ëî íèçàöèè).— Ê., 1966.— Ñ. 55—58.

Ïðî ïî ñåëåííÿ äèâ.: Ô î ì å í ê î Â. Í., Ê ë þ ø è í ö å â Â. Í. Î ðàáî òå ßâêèíñêî ãî

îòðÿäà // Àð õåî ëî ãè÷åñêèå îòêðûòèÿ 1985 ã.— Ìî ñêâà, 1987.— Ñ. 423.

Ã ð à ê î â Á. Í. ×è ìàëà Îëüâ³ÿ òî ð ãî âåëüí³ çíî ñèíè...— Ñ. 23—37; Á î í ä à ð ü Í.

Í. Òîð ãî âûå îòíî øåíèÿ Îëüâèè ñî Ñêèôèåé VI—V ââ. äî í. ý. // Ñî âåòñêàÿ àð õåî ëî-

ãèÿ.— 1955.— Ò. XXIII.— C. 66; × ë å í î â à Í. Ë. Ïðåäèñòî ðèÿ „òî ð ãî âî ãî ïóòè Ãåðî äî òà“

(èç Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ íà Þæíûé Óðàë) // Ñî âåòñêàÿ àð õåî ëî ãèÿ.— 1983.— ¹

1.— Ñ. 60—63.

Ê à ð à ñ å â À. Í. Ïëàíû Îëüâèè ÕIÕ â. êàê èñòî ÷íèê äëÿ èñòî ðè÷åñêîé òî ïî ãðàôèè

ãî ðî äà // Ìàòåðèàëû è èññëåäî âàíèÿ ïî àð õåî ëî ãèè ÑÑÑÐ (äàë³ — ÌÈÀ).— 1956.—

¹ 50.— Ñ. 9—34.

ïðî ñòåæèòè òî ð ãî âåëüí³ øëÿõè À. Îñòðî âåð õîâ

. Éî ãî ïî ñë³äî âíèêè

íàêðåñëèëè òðàíñïî ð òíó ìåðåæó Îëüâ³éñüêî¿ õî ðè, êåðóþ÷èñü ðîçì³ùåí-

íÿì êóð ãàí³â òà êóð ãàííèõ ïî ë³â ó Íèæíüî ìó Ïî áóææ³, ïðî òå ïåðåêî-

íëèâèõ âàð³àíò³â òðàñ Íèæí³é Áóã—Ïðàâî áåðåææÿ Ñåðåäíüî ãî Äí³ïðà

íå çàïðî ïî íóâàëè

. Âàð³àíò ö³º¿ òðàñè ïðè ñïðî á³ ëî êàë³çàö³¿ Åêñàìïàþ

íàì³òèâ Ê. Øèë³ê. Â³í ðîçì³ùóº âóçîë ñòàðî âèííèõ òî ð ãî âåëüíèõ äî ð³ã

ó âåð õ³â’ÿõ Ãíèëî ãî ªëàíöÿ òà Ìåð òâî âî äà ÿê ïðî ì³æíèé ïóíêò øëÿ-

õó ç Îëüâ³¿ äî áàñåéíó Âåëèêî¿ Âèñ³ òà Òÿñìèíà, à òàêîæ ë³âî ãî áåðåãà

Äí³ïðà

Âèíèêàº çàïèòàííÿ: ùî ïðèâàáëþâàëî íàñåëåííÿ Ë³ñî ñòåïó â ïî íè-

ççÿ Áóçüêî ãî Ïðàâî áåðåææÿ ó äî àíòè÷í³ ÷àñè? Â³äïî â³äü çíàõî äèìî

ó ïî â³äîìëåíí³ Ãåðî äî òà ïðî òå, ùî â ãèð ë³ Áî ðèñôåíó â³äêëàäàºòüñÿ

áàãàòî ñî ë³ (Ò. IV.— Ñ. 53). ×åðåç ï³âòèñÿ÷î ë³òòÿ ï³ñëÿ íüî ãî Îëüâ³þ â³ä-

â³äàâ Ä³îí Õðèñî ñòîì. Â³í ï³äòâåð äæóº, ùî „î ëüâ³î ïî ë³òè ïî ñòà÷àëè

ñ³ëü á³ëüøî ñò³ âàð âàð³â, åëë³í³â òà ñê³ô³â, ÿê³ æèëè â Õåðñî íåñ³ Òàâð³é-

ñüêî ìó“ (Ò. ÕÕÕVI.— Ñ. 3). Ñóäÿ÷è ç óñüî ãî, ïðèîëüâ³éñüê³ ñî ëåðîçðî áêè

äî áè áðîíçè òà ðàííüî ãî çàë³çà áóëè îñíî âíèìè äæåðåëàìè ñî ë³ íà ï³âäí³

Óêðà¿íè

, îñê³ëüêè Ñèâàø ó òîé ÷àñ íå ìàâ ùå ïî êëàä³â ñî ë³ òà ÿâëÿâ

ñî áîþ çàáî ëî ÷åíó ì³ñöåâ³ñòü, ïåðåâàæíî ç ïð³ñíèìè âî äàìè

Ãèð ëî Áî ðèñôåíó, çà ñëî âàìè Ãåðî äî òà, ïðèâàáëþâàëî íàøèõ ïðà-

ùóð³â ùå é âåëèêîþ ðèáîþ áåç êî ëþ÷èõ ê³ñòîê, ÿêó íàçèâàëè àíòàêàºì

(Ò. IV.— Ñ. 53). Öþ ðèáó ââàæàþòü ïðåäñòàâíèêîì îñåòðî âèõ ïî ð³ä, çî êðå-

ìà á³ëóãè

. Ñë³ä çàçíà÷èòè, ùî â ÷óìàöüê³ ÷àñè ðèáó ó Ë³ñî ñòåï âî çèëè,

çàñî ëþþ÷è ¿¿ ïðÿìî íà ìàæàõ, îáêëàäåíèõ øê³ðî þ. Íà âî çè êëàëè äî 60

ïóä³â ðèáè òà 5—8 ïóä³â ñî ë³ ó çàëåæíî ñò³ â³ä ïî ãî äè

Ö³ëêîì äî ðå÷íî ïðèïóñòèòè, ùî â äî êî ëî í³çàö³éíèé ïåð³îä òà îñî-

áëèâî â ÷àñè àð õà¿êè Íèæíº Ïî áóææÿ çàáåçïå÷óâàëî ñê³ô³â-îðàòà¿â

(îðà÷³â) ñ³ëëþ òà ñî ëî íîþ ðèáî þ. Ïî ò³ê òî âàð³â ó â³äïî â³äü, ÿêùî â³ðè-

òè Ãåðî äî òî â³, ñêëàäàëà ïåðåâàæíî ïøåíèöÿ (Ò. IV.— Ñ. 17). Êð³ì òî ãî,

òî âàð íà êîìïåíñàö³ÿ íàäõî äèëà äî Îëüâ³¿ ó âèãëÿä³ ïðî äóêò³â ñêî òàð ñò-

âà àáî æèâî¿ õóäî áè, ðåì³ñíè÷èõ âèðî á³â ÷è ñèðî äóòíî ãî çàë³çà

ßêùî Îëüâ³ÿ êî íòðî ëþâàëà ïî ñòàâêè ñî ë³ ó ñóñ³äí³ ðå´³î íè, òî ñë³ä

âèçíàòè, ùî öåé ïî ë³ñ ÿâëÿâ ñî áîþ âàæëèâèé âóçîë ñàìå ñóõî ïóòíèõ

êîìóí³êàö³é, îñê³ëüêè âî äíèìè øëÿõàìè ñ³ëü, çâàæàþ÷è íà ¿¿ ô³çè÷í³

âëàñòèâî ñò³, äî ñòàâëÿòè íåìî æëèâî. Õî÷ çàâäÿêè ïî äàíî ìó „áàòüêîì

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

Î ñ ò ð î â å ð õ î â À. Ñ. Ê âîïðîñó î ñûðüåâîé áàçå àíòè÷íîãî ðåìåñëåííîãî ïðîèç-

âîäñòâà â ðàéîíå Äíåïðîâñêîãî è Áóãñêîãî ëèìàíîâ // Âåñòíèê äðåâíåé èñòîðèè.— Ìîñêâà,

1979.— ¹ 37.— Ñ. 88—91.

Ë è ñ å ö ê è é Ô. Í., Á û ç î â À. À. Ðåêî íñòðóêöèÿ òðàíñïî ð òíîé ñåòè Ñòåïíî ãî

Ïî áóæüÿ // Êèììåðèéöû è ñêèôû: Òåçèñû äî êëàäîâ íàó÷. êîíô., ïî ñâÿù. ïàìÿòè À. È.

Òåðåíî æêèíà.— Ìåëèòî ïîëü, 1992.— Ñ. 50—51.

Ø è ë è ê Ê. Ê. Ãåî ãðàôè÷åñêèå àñïåêòû ñî î áùåíèÿ Ãåðî äî òà î ãîðüêîì èñòî ÷íè-

êå íà Ãèïàíèñå // Ïðî áëåìû àíòè÷íîé èñòî ðèè è êóëüòóðû.— Åðåâàí, 1979.— ×. II.— Ñ.

450—456.

* Ö³ ñî ëåðîçðî áêè âèêî ðèñòî âóâàëèñü äî ïî ÷àòêó ÕÕ ñò. Íà òî ïî êàð ò³ 1907—1908

ðð. ïî çíà÷åíà îäíà ç íèõ êðàé ñåëà Àäæ³àñüêà (â³ä òþðê. „ã³ð êà“, ñó÷àñíà íàçâà — Ðèáàê³â-

êà), ïðàêòè÷íî ïî ðó÷ ç Áåðåçàííþ òà Áåéêóøåì.

Ñ ò à ø ó ê Ì. Ô., Ñ ó ï ð û ÷ å â Â. À., Õ è ò ð à ÿ Ì. Ñ. Ìèíåðàëî ãèÿ, ãåî õèìèÿ è óñëî-

âèÿ ôî ð ìèðî âàíèÿ äîííûõ îòëî æåíèé Ñèâàøà.— Ê., 1964.— Ñ. 164.

Ä î â à ò ó ð À. È., Ê à ë ë è ñ ò î â Ä. Ï., Ø è ø î â à È. À. Íàðî äû íàøåé ñòðàíû â

„Èñòîðèè Ãåðî äî òà“.— Ëåíèíãðàä, 1982.— Ñ. 282—283; M i n n s E. Scythians and Greeks.— Ð.

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Ñåðåäíüîâ³÷í³ øëÿõè ó ìåæèð³÷÷³ Äí³ïðà òà Äîíó

Êàðòîñõåìà 1

48°

52°

38°

48°

90 0 90 êì

³ñòî ð³¿“ îïèñî â³ ð³÷îê Ñê³ô³¿ ââàæàëîñü, ùî òî ð ãî â³ çíî ñèíè ãðåê³â ç

òóá³ëüíèì íàñåëåííÿì çä³éñíþâàëèñü ïåðåâàæíî âî äíèì øëÿõî ì. Íà íàø

ïîãëÿä, ÿêùî é åêñïëóàòóâàâñÿ âî äíèé øëÿõ, òî ëèøå Áî ðèñôåíîì,

òî ä³ æ ÿê Ã³ïàí³ñ, íå êàæó÷è âæå ïðî éî ãî ïðèòî êè, ó ñâî ¿é ñåðåäí³é

òå÷³¿ áóâ äî ñèòü ñêëàäíèì äëÿ ïëàâàííÿ ÷åðåç íàÿâí³ñòü ïî ðî ã³â.

Êàð òî ãðàôóâàííÿ ãðåöüêèõ ³ìïî ð ò³â VI—V ñò. äî Ð³çäâà Õðèñòî-

âî ãî âêàçóº ãî ëî âí³ âåêòî ðè îëüâ³éñüêèõ òî ð ãî âåëüíèõ çâ’ÿçê³â ó ï³â-

í³÷íî ìó òà ï³âí³÷íî -ñõ³äíî ìó íàïðÿìêàõ

. ²ìïî ð òè êîíöåíòðóþòüñÿ ó

ìåæàõ ï’ÿòè ñêóï÷åíü ïî ñåëåíñüêèõ ñòðóêòóð Ñåðåäíüî ãî Ïî äí³ïðî â’ÿ.

Òðè íàéá³ëüø ïî òóæí³ êóù³ ïî ñåëåíü ðîçòàøî âàí³ íà Ïðàâî áåðåææ³. Öå

Ïàñòèð ñüêå òà ùå òðè ñóñ³äí³ ãî ðî äèùà, ðîçì³ùåí³ ó ðàä³óñ³ 3 êì

, êî ëî

ïàì’ÿòîê íà ÷îë³ ç Ìî òðî íèíñüêèì ãî ðî äèùåì ó ðàéî í³ Òÿñüìèíñüêî¿

ëóêè òà íàéá³ëüøå Êàí³âñüêî-Òðàõòåìèð³âñüêå ñóêóï÷åííÿ ïàì’ÿòîê, ùî

îõî ïëþâàëî ùå é ë³âèé áåðåã Äí³ïðà, ó ìåæàõ Êàðàòóëüñüêî ãî ãî ðî äè-

ùà. Íà Ë³âî áåðåææ³ âèð³çíÿþòüñÿ äâà öåíòðè: Áàñ³âñüêà ãðóïà ïàì’ÿòîê

ó Ïî ñóëë³ òà Á³ëüñüêå ãî ðî äèùå ç³ ñâî ¿ì ïî ñåëåíñüêèì îòî ÷åííÿì íà

Âî ð ñêë³.

Íà íàøó äóìêó, ïåðåâàæí³ òî ð ãî âåëüí³ êî íòàêòè íàñåëåííÿ Ñåðåäíüî-

ãî Ïî äí³ïðî â’ÿ ç îëüâ³î ïî ë³òàìè çä³éñíþâàëèñü âî äî ä³ëàìè áàñåéí³â Ï³â-

äåííî ãî Áóãó òà Äí³ïðà, ÷åðåç ìåæèð³÷÷ÿ ²íãóëó òà ²íãóëüöÿ. Â³ä Îëüâ³¿

öåé øëÿõ ³øîâ äî öåíòðó „ñê³ôñüêî ãî êâàäðàòà“ ÷åðåç ë³âî áåðåæíó ÷àñòè-

íó ¿¿ õî ðè. Îïòèìàëüíî îáðàíà òðàñà ³ñíóâàëà òðèâàëèé ÷àñ, çì³íþâàâñÿ

ëèøå ñòóï³íü ³íòåíñèâíî ñòè êî ðèñòóâàííÿ íåþ. Öåé æå ìàð øðóò âèêî-

ðèñòàíèé ïðè ïðî êëàäàíí³ çàë³çíèö³ Ìèêî ëà¿â—Äî ëèíñüêà—Çíàì’ÿíêà

(âî íà íå çá³ãàºòüñÿ ç³ ñòàðèì øëÿõîì ëèøå ó ï³âí³÷í³é ÷àñòèí³).

Øëÿõîì ïî âî äî ä³ëó ²íãóëüöÿ òà ²íãóëó, ÿêèé çíàâ çìî ëî äó, â³ä-

ñòóïàâ ðàçîì ç³ øâåäàìè ãåòüìàí ²âàí Ìàçåïà

. Âî íè ðóõàëèñü ç-ï³ä Ïîë-

òàâè ïðàâèì áåðåãîì Âî ð ñêëè íà Ïåðåâî ëî ÷íó—Ìèøóðèí Ð³ã, íà çàõ³ä

â³ä Äí³ïðà äî Îëåêñàíäð³¿, à äàë³, âèêî ðèñòî âóþ÷è ìàð øðóò, ùî íàñ

ö³êàâèòü, ïåðåáðàëèñÿ íà ïðàâèé áåðåã Ï³âäåííî ãî Áóãó â ä³ëÿíö³ Ðóñü-

êî¿ Êî ñè

. Öåé â³äñòóï ïðî äåìî íñòðóâàâ îäèí ç íàéá³ëüø îïòèìàëüíèõ

âàð³àíò³â áèòî ãî øëÿõó ç Îëüâ³¿ äî Á³ëüñüêî ãî ãî ðî äèùà íà Äí³ïðîâñü-

êî ìó ë³âî áåðåææ³. Á. Øðàìêî, ÿêèé âèâ÷àâ êî ìóí³êàö³¿ öüî ãî âàæëèâî-

ãî ãî ðî äèùà, õî÷ ³ íå çãàäóº âêàçàíî ãî ìàð øðóòó, àëå íàãî ëî øóº íà

³ñíóâàíí³ ïåðåïðàâè ÷åðåç ëèìàí êðàé Îëüâ³¿

. Íàïðèê³íö³ ñåðåäí³õ â³ê³â

ó ìåæèð³÷÷³ ²íãóëó òà ²íãóëüöÿ ³ñíóâàâ ÷óìàöüêèé øëÿõ, ùî ó âåð õ³â’ÿõ

öèõ ð³÷îê âëèâàâñÿ ó â³äãàëóæåííÿ ×î ð íî ãî, àáî Øïàêî âî ãî, øëÿõó

Çî íà Ïàñòèð ñüêî ãî ãî ðî äèùà âèð³çíÿºòüñÿ âåëèêîþ ê³ëüê³ñòþ äàâ-

íüî ãðåöüêèõ ³ìïî ð ò³â, ùî íàä³éøëè ñþäè ÷åðåç Îëüâ³þ. Òóò çàëèøèëî

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

6—7.

Ô è ë è ï ï î â Í. Ïî åçäêà ïî áåðåãàì Àçî âñêî ãî ìî ðÿ ëåòîì 1856 ã. // Ìî ð ñêîé

ñáî ð íèê.— Ñàíêò-Ïåòåð áóðã, 1857.— ¹ 6.— Ñ. 259.

Ï à í ü ê î â Ñ. Â. Î ñî ñòî ÿíèè æåëåçî äåëàòåëüíî ãî ïðî èçâîäñòâà â àíòè÷íûõ ãî ðî äàõ

Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ // Îëüâèÿ-200.— Íèêî ëàåâ, 1994.— Ñ. 98.

Î í à é ê î Í. À. Àíòè÷íûé èìïîðò â Ïðèäíåïðî âüå è Ïî áóæüå â VII—V ââ. äî í. ý. //

ÑÀÈ.— 1966.— Âûï. Ä1—27.— Ñ. 41—46, ðèñ. 4—7.

* Ìàºòüñÿ íà óâàç³ âóçîë — Øàð ï³âñüêå, Ìàê³¿âñüêå ³ Áóäÿíñüêå ãî ðî äèùà òà ðîçòà-

øî âàíå ïî ðó÷ é òÿæ³þ÷å äî íèõ Êàï³òàí³âñüêå ïî ñåëåííÿ.

ß â î ð í è ö ü ê è é Ä. ². ²ñòî ð³ÿ çàïî ð³çüêèõ êî çàê³â.— Ê., 1991.— Ò. 2.— Ñ. 364.

ñë³äè é ³íøå â³äãàëóæåííÿ â³ä ãî ëî âíî ãî íàïðÿìêó ìàã³ñòðàë³ — âèùå

ñòàíö³¿ Äî ëèíñüêî ¿. Éî ãî ô³êñóâàëà Òàðàíî âà Ìî ãèëà, â³äî ìà çíàõ³äêîþ

çî ëî òî ãî ê³íñüêî ãî íàëî áíèêà ó âèãëÿä³ ðèáè

. Öÿ ã³ëêà øëÿõó ïåðåòèíà-

ëà ²íãóë ó ðàéî í³ Ëåëåê³âêè (ïåðåäì³ñòÿ Ê³ðî âî ãðàäà), äàë³ ìåæèð³÷÷ÿì

Âåëèêî¿ Âèñ³ ³ Ãíèëî ãî Òàøëèêà ïî âç ñåëî Øïàêî âî (â³ä Øïàêî âî ãî

øëÿõó) âèõî äèëà äî ðàéî íó Êàï³òàí³âêè—Ïàñòèð ñüêî ãî.

Îäíàê ïî âåð íåìî ñÿ ó Íèæíº Ïî áóææÿ. ²ñòî òíèì ìî ìåíòîì ó íàø³é

âåð ñ³¿ º îá´ðóíòóâàííÿ ³ñíóâàííÿ êî ëî Îëüâ³¿ â äàâíèíó ïåðåâî çó ÷è

áðî äó ÷åðåç Ï³âäåííèé Áóã. Âêàç³âêîþ íà ì³ñöå òðàäèö³éíî¿ ïåðåïðàâè

ñëóãóº íàçâà ñåëà ïî áëèçó Îëüâ³¿ — Ïàðóò³íî. Ìîð ôåìà ïàðà º õàðàêòå-

ð íîþ îñî áëèâ³ñòþ ôðàê³éñüêî¿ îíî ìàñòèêè, ¿¿ ïî ÿñíþþòü ÿê „ïåðåïðàâó,

áð³ä“

. Áëèçüêå çà çâó÷àííÿì àâåñò³éñüêå „p∂r∂tu“ ìàº òàêå æ çíà÷åííÿ

Òî ïî í³ì Ïàðóò³íî ï³çíüî ãî ïî õî äæåííÿ, ïî â’ÿçàíèé ç ïî ÿâîþ ó öèõ

ì³ñöÿõ âèõ³äö³â ç Âàëàõ³¿ òà âêàçóº íà ³ñíóâàííÿ ïåðåïðàâè ó öüî ìó ì³ñ-

ö³. Äî ðå÷³, ìåøêàíö³ Ïàðóò³íî ñïðèéìàþòü íàçâó ñâî ãî ñåëà ÿê „áð³ä“

÷è „ïåðåïðàâà“.

Ïðî íàÿâí³ñòü ï³ùàíî ãî áðî äó â ðàéî í³ Îëüâ³¿ ó ñåðåäèí³ XVII ñò.

ïî â³äîìëÿº Ã³éîì äå Áî ïëàí. Çà éî ãî ñëî âàìè, áð³ä çðó÷íèé äëÿ ïåðåïðà-

âè ÷åðåç ð³êó — âî íà íå øèðî êà, ãëèáèíîþ ó òðè ñòî ïè (òîáòî áëèçüêî

1 ì), áåðåãè çðó÷í³ ³ ìî æíà ïåðåâî çèòè âàæêó àð òèëåð³þ

. Â. Ãî øêåâè÷ ç³

ñë³â ì³ñöåâèõ ñåëÿí ïî â³äîìëÿâ, ùî â ëèìàí³ ï³ä Êèñëÿê³âñüêèì áåðåãîì

(íàâïðî òè Îëüâ³¿) º çàëèøêè ÿêî ãîñü ìî ñòó

Â àíòè÷í³ ÷àñè êî ëî Îëüâ³¿ ³ñíóâàâ áð³ä, îñê³ëüêè, ç óðàõóâàííÿì

ðå´ðåñ³¿, òî ä³ Áóã áóâ ì³ëêèì ³ íå òàêèì øèðî êèì. Ùî ïðàâäà, åõî ãðàìè

äíà Áóçüêî ãî ëèìàíó ïî áëèçó Îëüâ³¿ ô³êñóþòü ãëèáî êó óùåëèíó, çàïî â-

íåíó øàðàìè ìóëó

, ùî íà÷åáòî ïåðåêðåñëþº âåð ñ³þ ïðî íàÿâí³ñòü òóò

áðî äó. Òîáòî, íàâ³òü çâàæàþ÷è íà ìàëó ãëèáèíó, íàÿâí³ñòü ìóëó ìàëà á

³ñòî òíî ïî ã³ð øóâàòè ïåðåòèí ð³êè. Õî÷ äâ³ îáñòàâèíè ïåðåêî íóþòü íàñ ó

ñóïðî òèâíî ìó. Ïåð øà — íàÿâí³ñòü âèùå Îëüâ³¿ äâîõ ïðî òèëåæíèõ ï³ùà-

íèõ ê³ñ, ùî çà íèçüêî¿ âî äè ñïðèÿëî óòâî ðåííþ íèæ÷å íèõ çà òå÷³ºþ

çàì³ëèí, ñåáòî ìóë ÷àñ â³ä ÷àñó âêðèâàâñÿ øàðàìè ï³ñêó. ²íøîþ îáñòàâè-

íîþ º îçíàêè îäí³º¿ ÷è äåê³ëüêîõ äî ð³ã, ùî ï³äõî äèëè ç ë³âî áåðåæíî ãî

ñòåïó äî áåðåãà Áóãó â ðàéî í³ ñåëà Ëèìàí³â. Îçíàêè öèõ äî ð³ã ô³êñóþòüñÿ

ÿê òî ïî ãðàô³÷íî, òàê ³ àð õåî ëî ã³÷íî. Ìè ìàºìî íà óâàç³ ëàíöþæêè êóð-

ãàí³â, ùî ñõî äèëèñü äî ð³êè íèæ÷å Ðóñüêî¿ Êî ñè, ÿê³ ìàð êóþòü øëÿõè

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Ò à ì ñ à ì î.— Ò. 3.— Ñ. 345. Ðóñüêà Êî ñà çíàõî äèòüñÿ íà ë³âî ìó áåðåç³ Áóçüêî ãî

ëèìàíó íà 3 êì âèùå Îëüâ³¿.

Ø ð à ì ê î Á. À. Áåëüñêîå ãî ðî äèùå ñêèôñêîé ýïî õè (ãî ðîä Ãåëîí).— Ê., 1987.— Ñ.

21.

Ø ì è ä ò À. Õåðñî íñêàÿ ãóáåð íèÿ.— ×. I.— Ñ. 269.

Dal Mille al Mille. Tesori e popoli dal Mar Nero.— Rimini; Milano, 1995.— N 50.— P.

80.

Ï å ò ð î â Â. Ï. Ñê³ôè. Ìî âà ³ åòíî ñ.— Ê., 1968.— Ñ. 104—105.

Ã à ì ê ð å ë è ä ç å Ò. Â., È â à í î â Â. Â. Èíäî åâðî ïåéñêèé ÿçûê è èíäî åâðî ïåéöû.—

Òáèëèñè, 1984.— Ò. II.— C. 673.

Ë å â à ñ ñ å ð ä å Á î ï ë à í Ã. Îïèñ Óêðà¿íè... / Ç ôð. ïåðåêëàâ ß. Ê ð à â å ö ü //

Ë å â à ñ ñ å ð ä å Á î ï ë à í Ã. Îïèñ Óêðà¿íè.— Ìåð³ìå Ï. Óêðà¿íñüê³ êîçàêè òà ¿õí³ îñòàíí³

ãåòüìàíè. Áîãäàí Õìåëüíèöüêèé.— Ëüâ³â, 1990.— Ñ. 44.

Ô à á ð è ö è ó ñ È. Â. Àð õåî ëî ãè÷åñêàÿ êàð òà Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ Óêðàèíñêîé ÑÑÐ.— Ê.,

1951.— Âûï. I.— Ñ. 75. Òóò äî ðå÷íî çãàäàòè ³íôî ð ìàö³þ 1831 ð., ÿêó íàâî äèòü Ï. Áóðà÷êîâ

ï³âí³÷íî -ñõ³äíî ãî íàïðÿìêó, òîáòî ò³, ùî éäóòü ó á³ê âî äî ä³ëó ²íãóëüöÿ

òà ²íãóëó. Ö³ êóð ãàíè ïî çíà÷åí³ íà òî ïî ãðàô³÷í³é êàð ò³ 1921 ð. (ìàñøòàá

1:50000, àð êóø³ 36—41—À, Á, Â). Íà ö³é æå êàð ò³ òà íà êàð ò³ 1992 ð.

(ìàñøòàá 1:200000) ïî äàí³ äåâ’ÿòü íàñåëåíèõ ïóíêò³â, ðîçòàøî âàíèõ ó

ðÿä ïî îñ³ ï³âäåííèé çàõ³ä—ï³âí³÷íèé ñõ³ä, ñåáòî îð³ºíòî âàíèõ íà Îëü-

â³þ. Öå ñåëà Ëèìàíè, Ïðèáóçüêå, Øåâ÷åíêî âå, Êî òëÿðî âå, Íî âî ðóñüêå,

Îëåí³âêà, Íî âî ìèêî ëà¿âêà, Íî âî ñåë³âêà, Ïåð âî ìàéñüêå

. Ïî ÿñíèòè öåé

ôàêò âèïàäêî âèì çá³ãîì íå âäàºòüñÿ. Çà âèíÿòêîì äâîõ êðàéí³õ, óñ³ ³íø³

ñåëà íå ïî â’ÿçàí³ ç ã³äðî ëî ã³÷íîþ ìåðåæåþ, òî ìó º ï³äñòàâè ïðèïóñòèòè,

ùî ñâî ¿ì ðîçòàøóâàííÿì âî íè çî áî â’ÿçàí³ òðàñ³ „áèòî ãî øëÿõó“, ÿêèé

êî ëèñü ïðî õî äèâ òóò. Ö³êàâî, ùî êðàé ñåëà Êî ñòÿíòèí³âêè (2 êì íà ï³â-

í³÷ â³ä ñåëà Íî âî ìèêî ëà¿âêè) íà òî ïî ãðàô³÷í³é êàð ò³ 1921 ð. ïî êàçàí³

ï’ÿòü êî ëî äÿç³â, ðîçòàøî âàíèõ â îäíî ìó ì³ñö³. Ö³ êî ëî äÿç³ çà ìåæàìè

ñåëà, ìàáóòü, áóëè ì³ñöåì âî äî ïîþ âîë³â ÷óìàöüêèõ âàëîê. Òèì á³ëüøå,

ùî êî ëî äÿç³ çíàõî äÿòüñÿ íà â³äñòàí³ îäíî ãî äíÿ äî ðî ãè â³ä ïåðåïðàâè.

Óÿâíèé íàïðÿì ê³íöåâî¿ ÷àñòèíè òðàñè íà ïðàâî ìó áåðåç³ çáåð³ãàºòüñÿ

ñó÷àñíîþ äî ðî ãîþ, ùî âåäå ç Ïàðóò³íî ó á³ê Î÷àêî âà (Áåðåçàí³). Íà

àåðî ôî òî çí³ìêó íà ï³âäåíü â³ä ö³º¿ äî ðî ãè ïî ì³òí³ ñë³äè äàâí³õ øëÿõ³â,

âî íè éäóòü ó çàõ³äíî ìó òà ï³âäåííî -çàõ³äíî ìó íàïðÿìêàõ â³ä Ï³âäåííî¿

îëüâ³éñüêî¿ áðàìè

, òîáòî ó íàïðÿìêàõ Î÷àêî âà òà Àäæèãî ëà.

Òåïåð äî ðå÷íî çâåð íóòèñü äî çàóâàæåííÿ Â. Ïåòðî âà ïðî òî ïî í³ì³÷-

íó çâ’ÿçêó „ì³ñòî—ïåðåâ³ç“. Ðîçãëÿäàþ÷è äðóãó íàçâó Îëüâ³¿—Áî ðèñôåí,

ó÷åíèé çâåð íóâ óâàãó, ùî íàéìåíóâàííÿ ÷àñòèíè ïî ñåëåíü ñâî ¿ì çì³ñòîì

âêàçóþòü íà çâ’ÿçîê ç áåðåãîì ð³êè, äå ³ñíóº ïåðåïðàâà, ³ ÿê ïðèêëàä íàâî-

äèòü í³ìåöüê³ Ôðàíêôóðò, Îêñåíôóðò, àíãë³éñüêèé Îêñôîðä (ó ïåðåêëàä³

— áð³ä äëÿ âî ë³â), óêðà¿íñüê³ Áðî äè

. Äî öüî ãî ðÿäó ñë³ä äî ëó÷èòè ³

êî çàöüêå ïî ñåëåííÿ Êàì’ÿíèé Áð³ä íà ð³÷ö³ Ëóãàíü, ñó÷àñíèé Ëóãàíñüê.

Òàêèì ÷èíîì, òî ïî í³ìè ô³êñóþòü òåíäåíö³þ âèíèêíåííÿ íàñåëåíèõ ïóíê-

ò³â á³ëÿ òðàäèö³éíèõ ïåðåïðàâ.

Øëÿõ â³ä Á³ëî ãî Áåðåãà äî ×î ð íî ãî Ë³ñó ïî òðåáóâàâ äåâ’ÿòè äí³â

ðóõó. Îäí³ºþ ç ãî ëî âíèõ ïåðåâàã ö³º¿ òðàñè áóëà ìàëà ê³ëüê³ñòü ïåðåïðàâ

÷åðåç ð³÷êè òà áàëêè. Òîáòî ï³ñëÿ ïåðåòèíó Áóãó øëÿõ ëåæàâ ð³âíèì

ñòåïîì. Óñ³ ³íø³ âàð³àíòè ìàð øðóòó â Ë³ñî ñòåï ç Îëüâ³¿ ìàëè áàãàòî ñïóñ-

ê³â òà ï³äéî ì³â, òî ìó ùî ì³ñöåâ³ñòü òàì ìàëà äóæå êî íòðàñòí³ ôî ð ìè

ðåëüºôó.

Òðàíññê³ôñüêà ìàã³ñòðàëü „Áîñïîð—Ñê³ô³ÿ“

Öåé øëÿõ çà äî áè ðàííüî ãî çàë³çà ïî ºäíóâàâ Êóáàíü — Êåð ÷åíñü-

êèé ï³âîñòð³â, ïåðåòèíàâ Äí³ïðî ó íèæí³é, ïî ò³ì ó ñåðåäí³é òå÷³¿, ïðè-

õî äèâ ó Ïî ñóëëÿ, äàë³ âçäîâæ Ñåéìó ïî òðàïëÿâ äî Ñåðåäíüî ãî Äî íó.

Íà â³äòèíêó â³ä Êåð ÷³ äî Ðî ìåí íà ö³é òðàñ³ çíàõî äèëèñü òðüî ìà ñêóï-

÷åííÿìè íàéâèçíà÷í³ø³ ïî õî âàëüí³ ñïî ðóäè Ï³âäåííî -Ñõ³äíî¿ ªâðî ïè

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

ïðî òå, ùî íà áåðåç³ Äí³ïðà á³ëÿ Êàì’ÿíî ãî Çàòî íó (ñó÷àñíà Êàì’ÿíêà-Äí³ïðîâñüêà) ç-ï³ä

ï³ñêó áóëî â³äêðèòî „ïî ìîñò“ ç òåñàíî ãî êàìåíþ äî âæèíîþ 15 ñàæí³â (32 ì), øèðèíîþ 6

ñàæí³â (12,8 ì) òà òî âùèíîþ â àð øèí (0,71 ì) (Á ó ð à ÷ ê î â Ï. Çàìåòêè ïî äðåâíåé ãåî ãðà-

ôèè...— Âûï. 5.— Ñ. 312). À Ë. Ïàäàëêà ïî â³äîìëÿº, ùî êî ëî ïåðåïðàâè ïî ðó÷ ç Êàì’ÿíñüêèì

ãî ðî äèùåì ô³êñóâàëèñü çàëèøêè êàì’ÿíî ãî øëÿõó â äâà ñàæí³ çàâøèð øêè (Ï à ä à ë ê à Ë.

Îñòàòêè ñòàðèíû íà Íèæíåì Äíåïðå // ÀËÞÐ.— 1903.— ¹ 2.— Ñ. 97). Â³ðî ã³äíî, éäåòüñÿ

ïðî îäèí ³ òîé æå îá’ ºêò, ëèøå â éî ãî ðîçì³ðàõ º ÿêàñü ïî õèáêà.

Ø è ë è ê Ê. Ê. Ê ïàëåî ãðàôèè Îëüâèè // Îëüâèÿ.— Ê., 1975.— Ñ. 63—67, ðèñ. 10.

— êóð ãàíè Ïî ñóëëÿ, Íèæíüî ãî Äí³ïðà òà êóð ãàíè ïî îáèäâà áî êè Êåð-

÷åíñüêî¿ ïðî òî êè.

Ñâî ãî ÷àñó ìè çâåð íóëè óâàãó íà ö³êàâó îáñòàâèíó: óñ³ íàéá³ëüø³

êóð ãàíè Ñê³ô³¿ çíàõî äÿòüñÿ íà îäí³é ë³í³¿, îð³ºíòî âàí³é â ñóáìåðèä³î íà-

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Îäâ³÷í³ øëÿõè Óêðà¿íè òà ïîâ’ÿçàí³ ç íèìè ïàì’ÿòêè

ñê³ôñüêîãî ÷àñó:

à — àíòè÷íå ì³ñòî, ñê³ôñüêå ãîðîäèùå; á — êóðãàí; â — ñâÿòèëèùå; ã — ì³ñöÿ áðîä³â òà

ïåðåïðàâ. À — ×îðíèé øëÿõ; Á — øëÿõ ç Îëüâ³¿ äî ë³ñîñòåïîâèõ ãîðîäèù Ïðàâîáåðåæíî¿

Óêðà¿íè; Â — òðàíññê³ôñüêèé øëÿõ „Áîñïîð—Ñê³ô³ÿ (Ïîñóëëÿ)“; Ã — Ìóðàâñüêèé øëÿõ;

Ä — Êàëüì³óñüêà ñàêìà. 1 — Ñîëîõà; 2 — Âåëèêà Ëåïåòèõà; 3 — Ìîðäâèí³âñüê³ êóðãàíè;

4 — Êîçåë; 5 — Îãóç; 6 — Ñàõíîâà Ìîãèëà; 7 — êóðãàí á³ëÿ ñåëà ×êàëîâîãî; 8 — Êàðà-

Òþáå; 9 — Áåðäÿíñüêèé êóðãàí; 10 — êóðãàí á³ëÿ ì³ñòà Ìàð³óïîëÿ; 11 — Äâîãîðáà Ìî ãèëà;

12 — ñâÿòèëèùå Êàíàò-Ìîãèëà; 13 — êóëüòîâèé êîìïëåêñ á³ëÿ ñåëà Áåðåñòîâîãî;

14 — ñâÿòèëèùå á³ëÿ ñåëà Êðåìåí³âêè; 15 — êóëüòîâèé êîìïëåêñ íà Ìàìàé-Ãîð³;

16 — Îêñþòèíåöüê³ êóðãàíè (Ñòàé÷èí Âåðõ òà óðî÷èùå Ñîëîäêà; 17 — êóðãàíè á³ëÿ ñåëà

Âîâê³âö³â òà õóòîðà Øóìåéêà (ñó÷àñíà Âîùèëèõà)

Êàðòîñõåìà 2

ëüíî ìó íàïðÿìêó

. Íà á³ëüø í³æ ñòî ê³ëî ìåòðî âî ìó â³äð³çêó º ÷î òèðè

íàéá³ëüø³ êóð ãàíè: Îãóç, Êî çåë, Ñî ëî õà, ×î ð òî ìëèê òà äåùî â³äíåñå-

íèé íà ñõ³ä â³ä ö³º¿ îñ³ ïî âî äî ä³ëó Îëåêñàíäðî ïîëü. Ïî ÿñíèòè öþ îáñòà-

âèíó âèïàäêî â³ñòþ íå âäàºòüñÿ, äî òî ãî æ ó ì³ñö³ ïåðåòèíó çàïëàâè Äí³ï-

ðà ö³ºþ óÿâíîþ ñìóãîþ çíàõî äèëîñü Êàì’ÿíñüêå ãî ðî äèùå, ùî âèíèêëî

ïî áëèçó ñòàðî äàâíüî ãî áðî äó-ïåðåïðàâè. Âèñíî âîê ëåæèòü íà ïî âåð õí³

— âåñü öåé ðÿä êóð ãàí³â çâåäåíî óçäîâæ ñóõî ïóòíî ãî øëÿõó. Ïðè îïèñ³

ì³ñöåçíàõî äæåííÿ ×î ð òî ìëèêà ². Çàáºë³í

çãàäóº ÷óìàöüêèé øëÿõ ç Êðè-

ìó äî ì³ñòà Êðþêî âà (òåïåð öå ïðàâî áåðåæíà ÷àñòèíà Êðåìåí÷óêà), ùî

ïðî õî äèâ ïî ðÿä ç êóð ãàíîì

. Íà ë³âî áåðåæíèé ðÿä êóð ãàí³â, ùî éäå íà

ï³âäåíü â³ä Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà, ìàéæå íàêëàäàºòüñÿ îäèí ç âàð³àí-

ò³â äàâíüî ðóñüêî ãî Ñî ëî íî ãî øëÿõó, ÿêèì çãî äîì ÷óìàöüê³ âàëêè âî çè-

ëè ñ³ëü ç áåðåã³â Ñèâàøó

. Öåé øëÿõ îáìèíàâ ñêåëÿñò³ áåðåãè Äí³ïðà îá³ê

ïî ðî ã³â ³ áóâ íàéêî ðî òøèì ó Ñåðåäíþ Íàääí³ïðÿíùèíó.

²íøå â³äãàëóæåííÿ Ñî ëî íî ãî øëÿõó éøëî íà ï³âäåíü ë³âèì áåðåãîì

Äí³ïðà äî Êàõî âêè, à çâ³äòè ÷åðåç ×î ð íó Äî ëèíó ñòåïîì íà Ïåðåêîï

Â³ðî ã³äíî, ùå ó V ñò. äî Ð³çäâà Õðèñòî âî ãî çíà÷åííÿ ö³º¿ äî ðî ãè áóëî

äî ñèòü âåëèêèì, îñê³ëüêè âî íà âèâî äèëà äî ïåðåïðàâè Êàõî âêà—

Áåðèñëàâ (Êèçèêåð ìåíñüêî¿ ó ñåðåäíüî â³÷÷³), à çâ³äòè äî Îëüâ³¿. Äðóãà

ã³ëêà ÷åðåç ×îð íó Äî ëèíó âåëà äî ßãî ð ëèöüêî ãî ïî ñåëåííÿ, ùî, ìî æ-

ëèâî, äî âèíèêíåííÿ Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà áóëî ïðî â³äíèì ðåì³ñíè-

÷èì öåíòðîì Ñòåïî âî¿ Ñê³ô³¿. Ó ðàéî í³ ×î ð íî¿ Äî ëèíè ïåðåõðåùóâàëèñü

òî ð ãî âåëüí³ øëÿõè, ùî âåëè ç Êðèìó íà Ïðàâî áåðåææÿ òà ç áåðåã³â

Ïî íòó äî Âåëèêî ãî Ëóãó. Âàæëèâ³ñòü öüî ãî ïåðåõðåñòÿ ï³äêðåñëþþòü ðîç-

òàøî âàí³ ïî ðó÷ Ìî ð äâèí³âñüê³ êóð ãàíè — íàéçíà÷í³ø³ ïî õî âàëüí³ ñïî-

ðóäè ï³âäåííî -çàõ³äíî¿ ÷àñòèíè Äí³ïðîâñüêî-Ìî ëî ÷àíñüêî ãî ìåæèð³÷÷ÿ.

Àêòèâ³çàö³ÿ òî ð ãî âåëüíî¿ òà ðåì³ñíè÷î¿ ä³ÿëüíî ñòè Áî ñïî ðó â IV

ñò. äî Ð³çäâà Õðèñòî âî ãî ñòèìóëþâàëà îñâî ºííÿ íî âèõ íàéêî ðî òøèõ

ñóõî ïóòíèõ øëÿõ³â äî ðèíê³â çáóòó. Òî ìó ââàæàºìî, ùî, êð³ì ìàð ø-

ðóòó ÷åðåç Ïåðåêîï, ç Êðèìñüêî ãî ï³âîñòðî âà ó öåé ÷àñ ïî ÷àâ âèêî ðèñ-

òî âóâàòèñü ùå îäèí øëÿõ, ïðî êëàäåíèé ÷åðåç Àðàáàòñüêó ñòð³ëêó, ÿêà

ñâî ¿ì íàïðÿìêîì âèâî äèëà íà ðÿä íàéá³ëüøèõ êóð ãàí³â Ñê³ô³¿, ùî ï³ä-

êðåñëþâàëî çíà÷åííÿ ö³º¿ òðàñè ÿê òðàíññê³ôñüêî ¿. Öÿ òðàñà ç’ºäíóâàëà

çåìëåðîáñüêèé Ë³ñî ñòåï òà ðåì³ñíè÷èé Áî ñïîð. Ñïðî áóºìî ïðî ñòåæèòè

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

* Íà æàëü, ñòàð³ òî ïî í³ìè çíà÷íîþ ì³ðîþ áóëè çì³íåí³ óïðî äîâæ ÕÕ ñò.

Ø è ø ê è í Ê. Â. Àýðî ìåòîä êàê èñòî ÷íèê äëÿ èñòî ðè÷åñêîé òî ïî ãðàôèè Îëüâèè è

åå îêðåñòíî ñòåé // Ñî âåòñêàÿ àð õåî ëî ãèÿ.— 1982.— ¹ 3.— Ñ. 241, ðèñ. 2.

Ï å ò ð î â Â. Ï. Ñê³ôè. Ìî âà ³ åòíî ñ.— Ñ. 107.

Á î ë ò ð è ê Þ. Â. Îá îäíîì èç âåðî ÿòíûõ òî ð ãî âûõ òðàêòîâ Ñêèôèè // Àêòóàëüíûå

ïðî áëåìû àð õåî ëî ãè÷åñêèõ èññëåäî âàíèé â ÓÑÑÐ.— Ê., 1981.

* ²âàí Çàáºë³í (1820—1908) — ³ñòî ðèê òà àð õåî ëîã, ÿêèé ðîçêî ïàâ êóð ãàí ×î ð òî ì-

ëèê òà ³íø³ êóð ãàíè ñê³ôñüêî¿ åë³òè, ôàêòè÷íèé êåð³âíèê Ðî ñ³éñüêî ãî ³ñòî ðè÷íî ãî ìóçåþ.

Äðåâíîñòè Ãåðîäîòîâîé Ñêèôèè.— Ìîñêâà, 1872.— Ñ. 74—75.

Ê ó ä ð ÿ ø î â Ê. Â. Ïî ëî âåöêàÿ ñòåïü.— Ìî ñêâà, 1948.— Ñ. 106.

Ò à ì ñ à ì î.

Ð û á à ê î â Á. À. Ãåðî äî òî âà Ñêèôèÿ.— Ìî ñêâà, 1979.— Ñ. 21. Â³äïî â³äí³ñòü ñòàä³ÿ

â³äñòàí³ ó ìåòðè÷í³é ñèñòåì³ äèâ.: Ä î â à ò ó ð À. È., Ê à ë ë è ñ ò î â Ä. Ï., Ø è ø î â à È. À.

Íàðî äû íàøåé ñòðàíû â „Èñòî ðèè Ãåðî äî òà“.— Ñ. 236, 336; × å ð í å í ê î Å. Â. Ñêèôî-

ïåð ñèäñêàÿ âîéíà.— Ê., 1984.— Ñ. 73—74; Ñ ê ð æ è í ñ ê à ÿ Ì. Â. Äðåâíåãðå÷åñêèé ôî ëüêëîð

è ëèòåðàòóðà î Ñåâåð íîì Ïðè÷åð íî ìî ðüå.— Ê., 1991.— Ñ. 108—109.

Ñë³ä çàóâàæèòè, ùî ³íôî ð ìàö³þ Ãåðî äî òà ùî äî äåííî ãî ïåðåõî äó åêñïåðèìåí-

öþ âàæëèâó ìàã³ñòðàëü, âèêî ðèñòî âóþ÷è äàâíî çàóâàæåíå òÿæ³ííÿ âåëè-

êèõ ìî ãèë äî äàâí³õ øëÿõ³â, äå ïåð ø³ âèñòóïàþòü ó ÿêî ñò³ ñâîºð³äíèõ

ðåïåð³â. Ìàþ÷è íà ï³âäí³ â³äïðàâíó òî ÷êó — Ïàíò³êàïåé — òà âèçíà÷åííÿ

Ãåðî äî òîì äåííî ãî ïåðåõî äó ó 200 ñòàä³é (Ò. IV.— Ñ. 101), ùî äî ð³âíþâà-

ëî ó ñåðåäíüî ìó 35 êì

, ìî æíà ïðèáëèçíî ðîçáèòè âåñü øëÿõ íà â³äïî â³-

äí³ ä³ëÿíêè

. Òîáòî â³äñòàíü â³ä Ïàíò³êàïåþ äî Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà

ñòàíî âèòü äåâ’ÿòü äåííèõ ïåðåõî ä³â. Öåé ôî ð ìàëüíèé ïî ä³ë ìàð øðóòó

ìî æíà â³äêî ðèãóâàòè ç äî ïî ìî ãîþ êîíêðåòíèõ àð õåî ëî ã³÷íèõ ïàì’ÿòîê

àáî âî äíèõ äæåðåë.

Äâà ïåð øèõ äí³ êàðàâàíè ðóõàëèñü Êåð ÷åíñüêèì ï³âîñòðî âîì.

Ïî ÷àòêî âà ÷àñòèíà øëÿõó ïðî õî äèëà ïî ãóñòî íàñåëåí³é ì³ñöåâî ñò³

. Ó

öåíòðàëüí³é ÷àñòèí³ ï³âîñòðîâà ó ìåæàõ àíòè÷íî ãî ãî ðî äèùà á³ëÿ ñåëà

Ìèõàéë³âêè, ùî äàòóºòüñÿ IV—III ñò. äî Ð³çäâà Õðèñòî âî ãî, çàô³êñî âà-

íî â³äð³çîê øëÿõó, ÿêèé, íà äóìêó éî ãî äî ñë³äíèê³â, çâ’ÿçóâàâ Ïàíò³êà-

ïåé òà Ôåî äî ñ³þ

. ßê íà íàø ïî ãëÿä, ïðî ñòåæåíà ä³ëÿíêà äî ðî ãè ìî ãëà

áóòè ÷àñòèíîþ øëÿõó Áî ñïîð—Ñê³ô³ÿ. Êð³ì òî ãî, ¿¿ äî ñë³äíèêàì óäàëîñü

ïðî ñòåæèòè íà àåðî ôî òî çí³ìêàõ ñï³âïàä³ííÿ òðàñè äàâíüî¿ äî ðî ãè ç

ñó÷àñíèì øî ñå Êåð÷—Ôåî äî ñ³ÿ, âî íè æ ïðèïóñêàþòü ³ñíóâàííÿ íà îêðå-

ìèõ ä³ëÿíêàõ òâåð äî ãî ïî êðèòòÿ. Çà ï³âäíÿ õî äó äî ïî ÷àòêó Àðàáàòñüêî¿

ñòð³ëêè ³ñíóâàëî ì³ñöå âî äî ïîþ êàðàâàí³â, ùî â³äáèëî ñÿ ó òî ïî í³ì³ Ñ³ì

Êî ëî äÿç³â. Íàñòóïí³ òðè äî ðî ãè ïðèïàäàëè íà Àðàáàòñüêó ñòð³ëêó

äî â-

æèíîþ 110 êì, çàõèùåíó ç äâîõ áî ê³â âî äî þ. Òî ìó öÿ ÷àñòèíà ìàð øðóòó

áóëà íàéá³ëüø áåçïå÷íî þ. Íàïðèê³íö³ ï’ÿòî ãî äíÿ ïî äî ðî æí³ îïèíÿëèñÿ

ó ï³âí³÷í³é ÷àñòèí³ ñòð³ëêè ïîáëèçó äæåðåë ñî ëî äêî¿ ïèòíî¿ âî äè

. Òóò

íà îñòð³âöÿõ êî ð³ííî ãî ñóõî äî ëó, ó ìåæàõ ñåëà Ãåíãî ð êè, çàô³êñî âàí³

ñê³ôñüê³ êóð ãàíè

. Òåïåð ï³âí³÷íèé êðàé ñòð³ëêè â³äî êðåìëåíî â³ä ìàòå-

ðèêà âóçüêîþ íåãëèáî êîþ ïðî òî êîþ, àëå âðàõî âóþ÷è òå, ùî â àíòè÷í³

÷àñè ð³âåíü ìî ðÿ áóâ íèæ÷èì, öÿ ïåðåïî íà íå ââàæàëàñÿ ³ñòî òíî þ. Äî

ðå÷³, óçäîâæ ñòð³ëêè ó 1835 ð. áóëî ïðî êëàäåíî ïî øòî âó äî ðî ãó ç ï’ÿ-

òüìà ñòàíö³ÿìè

. Øîñòèé äåíü øëÿõó çàê³í÷óâàâñÿ ïî áëèçó ì³ñöåâî ñòè,

â³äî ìî¿ ç XVIII ñò. ï³ä íàçâîþ Ñòî êî ëî äÿç³â àáî Ñòî êî ïàí³â

. Â³ä ñåëà ç

òàêîþ æ íàçâîþ íà êàð ò³ Õ²Õ ñò. ó íàïðÿìêó Íèæí³õ Ñ³ðî ãî ç³â ³äå ïðÿìà

äî ðî ãà, ïî îáèäâà áî êè ÿêî¿ ðîçêèíóëèñü çâî ëî æåí³ ñòåïî â³ ïî äè. Ï³ä

ê³íåöü ñüî ìî ãî äíÿ äî ðî ãà ï³äõî äèëà äî Ñ³ðî ãî çüêî¿ áàëêè, ñåáòî äî

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

òàëüíî ï³äòâåð äèëè Î. Ìî öÿ òà À. Õàë³êîâ, ÿê³ íà ì³ñöåâî ñò³ ïðî ñòåæèëè ñåðåäíüî â³÷íèé

øëÿõ ç Áóëãàðà äî Êèºâà. Âî íè îö³íþþòü äâî äåííèé ïåðåõ³ä ó 75—80 êì (Ì î ö ÿ À. Ï.,

Õ à ë è ê î â À. Õ. Íî â³ äî ñë³äæåííÿ øëÿõó...— Ñ. 145). Ñïèðàþ÷èñü íà ³íôî ð ìàö³þ Êñåíî-

ôî íòà, ª. ×åð íåíêî âèçíà÷àº â³äñòàíü, ÿêó çà äåíü ïðî õî äèëî ãðåöüêå â³éñüêî, ó 30,5 êì.

Äèâ.: × å ð í å í ê î Å. Â. Ñêèôî-ïåð ñèäñêàÿ âîéíà.— Ñ. 69—70. Øâåäñüêèé äî ñë³äíèê Éî õàí

Åíãñòðåì âèçíà÷àº øâèäê³ñòü ðóõó ê³ííî òè ó 64 êì çà äåíü, ëþäèíè òà âî ë³â — 32 êì.

Äèâ.: E n g s t r o m J o h a n. Analysing early fortifications // Âî åííàÿ àð õåî ëî ãèÿ.— Ñàíêò-

Ïåòåð áóðã, 1998.— Ñ. 240—242.

Ê ð ó ã ë è ê î â à È. Ò. Ñåëüñêîå õî çÿéñòâî è ïðî ìûñëû // Àíòè÷íûå ãî ñóäàð ñòâà

Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ. Àð õåî ëî ãèÿ ÑÑÑÐ.— Ìî ñêâà, 1984.— Ñ. 72—77, êàð òà 7.

Ï å ò å ð ñ Á. Ã., À â ä å å â À. Ã. Ýêî íî ìè÷åñêèå ñâÿçè àíòè÷íî ãî ãî ðî äèùà ó ñ. Ìèõàé-

ëî âêà â IV—III ââ. äî í. ý. // Ñî âåòñêàÿ àð õåî ëî ãèÿ.— 1990.— ¹ 1.— Ñ. 210.

Çà îäí³ºþ ç âåð ñ³é òî ïî í³ì Àðàáàò âèíèê çàâäÿêè ãóæî âî ìó øëÿõó, ùî ïðî õî äèâ

ïî ñòð³ëö³, â³ä òþðêñüêî¿ íàçâè „àðàáà — éîë“, òîáòî äëÿ ãàð áè àáî ìàæ³ äèâ.: Ô î ì å í ê î

Â. Ã. Ìàòåðèàëû ê òî ïî íèìèêå Çàïî ðî æñêîé îáëàñòè (òþð êñêèå ýëåìåíòû òî ïî íèìèêè) //

Èçâåñòèÿ Ìåëèòî ïî ëüñêî ãî îòäåëà Ãåî ãðàôè÷åñêî ãî îáùåñòâà ÓÑÑÐ è Çàïî ðî æñêîé îáëà-

ñòè, îòäåëåíèÿ Îáùåñòâà îõðàíû ïðèðî äû ÓÑÑÐ.— Äíåïðî ïåòðîâñê, 1965.— Ñ. 158.

Ðîññèÿ. Ïî ëíîå ãåî ãðàôè÷åñêîå îïèñàíèå íàøåãî îòå÷åñòâà. Íî âî ðîññèÿ è Êðûì.—

êóð ãàíó Îãóç. Íà áàãàòüîõ ñòàðèõ êàð òàõ íà çàõ³ä â³ä Îãóçó çî áðàæåíèé

øëÿõ, ùî â³â ç³ ñåëà ²âàí³âêè äî Âåð õí³õ Ñ³ðî ãî ç³â, òîáòî ó íàïðÿìêó,

ÿêèé íàñ ö³êàâèòü. Íà ï³âí³÷ â³ä Îãóçó ç âåð øèíè îäíî ãî êóð ãàíó ìî æíà

áóëî ñïî ñòåð³ãàòè íàñòóïíèé, à ç íüî ãî òðåò³é ³ òàê äàë³

Òàêèì ÷èíîì, çàâäÿêè êóð ãàíàì ä³ëÿíêà øëÿõó ì³æ Îãóçîì òà

Êàì’ÿíñüêèì ãî ðî äèùåì íàáóâàëà ïåâíî ãî ñàêðàëüíî ãî íàâàíòàæåííÿ.

Ñë³ä çàçíà÷èòè, ùî â³ä êóð ãàí³â ïî áëèçó Êî çëà äî ÷èñëåííî¿ ãðóïè

Ñî ëî õè, îêð³ì êóð ãàííî ãî îòî ÷åííÿ Ðî ãà÷èêà, òðàñà ìàã³ñòðàë³ ïðî õî-

äèëà ïî ðó÷ ç äâî ìà âåëèêèìè òà äâî ìà ìàëèìè ãðóïàìè êóð ãàí³â. Ï³ñëÿ

âî ñüìî ãî äíÿ ïî äî ðî æí³ ïðèáóâàëè ó ðàéîí êóð ãàíó Ðî ãà÷èê, äå, ìî æ-

ëèâî, ¿õ ì³ã ö³êàâèòè äî âãèé êóð ãàí, íà ÿêî ìó çíàõî äèëîñü, â³ðî ã³äíî,

êóëüòî âå ì³ñöå. Îñòàíí³é ïåðåõ³ä äî Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà ïðî õî äèâ

ïî âç êóð ãàíè êðàé ñåëà Âåëèêà Çíàì’ÿíêà, çî êðåìà êóð ãàí ¹ 13.

Ïî ïðè âñ³ áåçóìî âí³ ïåðåâàãè òðàíññê³ôñüêî¿ ìàã³ñòðàë³, ³ñíóâàâ ùå

é „øâèäøèé“ øëÿõ äî öåíòðó Ñòåïî âî¿ Ñê³ô³¿. Öå øëÿõ ÷åðåç Êðåìíè

— ãàâàíü íà ï³âí³÷íî ìó óçáåðåææ³ Ìåî òèäè. Öèì êîìá³íî âàíèì ìàð øðó-

òîì â³äñòàíü â³ä Áî ñïî ðó äî Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà ïðè ïî òðåá³ ìî æíà

áóëî çäî ëàòè çà äî áó ïëàâàííÿ òà ÷î òèðè äí³ ïðî ñóâàííÿ ñóõî äî ëîì.

Äî áó ïëàâàííÿ çà ñïðèÿòëèâèõ óìîâ ïðèéìàºìî ç³ çíà÷íèì çàâèùåííÿì,

îñê³ëüêè ïåðåòíóòè Ìåî òèäó â ìåðèä³î íàëüíî ìó íàïðÿìêó ìî æíà áóëî ³

çà 18 ãî äèí. Ó ïåðåðàõóíêó â³äî ìî ñòåé Ãåðî äî òà (Ò. IV.— Ñ. 86) ñåðåäíüî-

äî áî âà øâèäê³ñòü àíòè÷íî ãî ñóäíà äî ð³âíþâàëà 9, 62 êì/ãîä

Ñâî ãî ÷àñó ìè âèñóíóëè ïðèïóùåííÿ ïðî ëî êàë³çàö³þ ñê³ôñüêî¿ ãàâà-

í³ Êðåìíè, ÿêó çãàäóº Ãåðî äîò ó ãèð ë³ Êî ð ñàêà

. Âèõî äÿ÷è ç ö³º¿ âåð ñ³¿,

ïåð øèé äåíü øëÿõó ïðèïàäàâ íà ä³ëÿíêó â³ä Êðåìí äî ð³÷êè Ìî ëî ÷íî ¿.

Ïî ÷àòîê öüî ãî øëÿõó ô³êñóâàâñÿ îäí³ºþ ç àëåé êóð ãàí³â, ÿêà â³äõî äèëà

â³ä óçáåðåææÿ,— íàñèïàìè íåâåëèêèõ êóð ãàí³â, ùî ñòî ÿëè ïî îáèäâà

áî êè äî ðî ãè óïðî äîâæ øåñòè ê³ëîìåòð³â. Ïî äàëüøå ïðî ëÿãàííÿ öüî ãî

øëÿõó ô³êñóâàëîñü êóð ãàíàìè Êàðà-Òþáå òà Ìåë³òî ïîëüñüêèì. Äðóãèé

äåíü øëÿõó ïðî õî äèâ ïî áëèçó êóð ãàíó Òàùåíàê ó íàïðÿìêó ñìò Âåñå-

ëî ãî. Òðåò³é äåíü ïðî ëÿãàâ ð³âíèì ñòåïîì, îð³ºíòèðàìè â ÿêî ìó ñëóãóâà-

ëè êóð ãàíè îá³ê ñåëà ×êàëî âîãî òà ãðóïà Ñàõíî âî¿ Ìî ãèëè. Ìî æëèâî,

íàøå ïðèïóùåííÿ ïðî ïðî õî äæåííÿ òóò ñê³ôñüêî ãî òðàêòó ïî ÿñíèòü

çíàõî äæåííÿ êóð ãàí³â ó ãëèáèí³ áåçâî äíî ãî ñòåïó, à ç ³íøî ãî áî êó,

äî çâî ëèòü ³íòåð ïðåòóâàòè â³äêðèò³ íà öèõ êóð ãàíàõ íåçâè÷àéí³ ô³´óð í³

ð³â÷àêè. Ö³ ð³â÷àêè ïðèìèêàëè äî òðàäèö³éíèõ ê³ëüöåâèõ òà âèêî íóâàëè

ôóíêö³þ ñâîºð³äíî¿ ðèòóàëüíî¿ ä³ëÿíêè, ùî ïî â’ÿçóâàëà êóð ãàíè ç äî ðî-

ãî þ. Àíàëî ã³÷íó „ïðèâ’ÿçêó“ íà çíà÷í³øèõ êóð ãàíàõ, â³ðî ã³äíî, ðåïðåçå-

íòóâàëè êàì’ÿí³ îãî ðî æ³ — ñâîºð³äí³ áî ð äþðè, ÿê³ â³äõî äèëè íà 200 é

á³ëüøå ìåòð³â ³ áóëè ôàêòè÷íî ïðî äî âæåííÿì ðèòóàëüíî¿ äî ð³æêè, ÿêó

ïðî ñòåæóþòü ï³ä íàñèïàìè ñê³ôñüêèõ êóð ãàí³â. Òðåò³é äåííèé ïåðåõ³ä

çàê³í÷óâàâñÿ ó äî ëèí³ ð³÷êè Á³ëî ç³ð êè ïî áëèçó Âåëèêî¿ Öèìáàëêè ÷è

×ìèðåâî¿ Ìî ãèëè, ùî ñòî ÿëè íà êðàþ ïëàòî ïðàâî ãî áåðåãà. Îñòàíí³é

äåíü ðóõó äî Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà ïðî õî äèâ ïîâç ãðóïó Öèìáàëêè,

äàë³ âî äî ä³ëîì ïî âç ãðóïó Ðÿäî âèõ Ìî ãèë ó íàïðÿìêó êóð ãàí³â íà êðàþ

ïëàòî íàä ì³ñòîì Êàì’ÿíêîþ Äí³ïðîâñüêî þ. Ãî ëî âíèìè îð³ºíòèðàìè íà

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

Ñàíêò-Ïåòåð áóðã, 1910.— Ò. XIV.— Ñ. 672.

Ê ó á û ø å â À. È., Ñ à å í ê î Â. Í. Ñêèôñêèé êóð ãàí ó ãî ðî äà Ãåíè÷åñêà // Äðåâíî ñ-

òè ñòåïíî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ è Êðûìà.— Çàïî ðî æüå, 1991.— Ò. II.— Ñ. 156.

Ðîññèÿ. Ïî ëíîå ãåî ãðàôè÷åñêîå îïèñàíèå...— Ñ. 672.

²ñòî ð³ÿ ì³ñò ³ ñ³ë ÓÐÑÐ. Õåðñîíñüêà îáëàñòü.— Ê., 1972.— Ñ. 366.

äðóãî ìó âàð³àíò³ øëÿõó áóëè: ×ìèðåâà Ìî ãèëà, êóð ãàí ¹ 2 á³ëÿ ñåëà

Çàïî â³òíî ãî, êóð ãàíè ïî áëèçó Äí³ïðîâêè òà Áóãàð ñüêà ìî ãèëà ïî ðÿä ç

ñåëîì Âî äÿíèì.

Ç ðàéî íó Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà â³äõî äèâ ùå îäèí òðàêò, ÿêèé ïðî-

ñóâàâñÿ ó ñõ³äíî ìó íàïðÿìêó Äí³ïðîâñüêî (Ê³íñüêî)-Á³ëî ç³ð ñüêèì ìåæè-

ð³÷÷ÿì. Öåé íàïðÿìîê ô³êñóâàâñÿ ëàíöþãîì êóð ãàí³â: óðî ÷èùå Íî ñàêè

— ãðóïà Ãàéìàíî âî¿ Ìî ãèëè — Êàçåííà Ìî ãèëà. Îñòàíí³é êóð ãàí äåùî

â³äõèëÿâ íà ï³âäåíü òðàñó íàøî ãî ã³ïî òåòè÷íî ãî øëÿõó. Â³ðî ã³äíî, öå ì³ã

áóòè ùå îäèí âàð³àíò ñïî ëó÷åííÿ ç áåðåãàìè Ìåî òèäè. ßêùî æ ïðî äî â-

æèòè íàïðÿìîê, çàäàíèé çâ’ÿçêîþ Íî ñàêè — ãðóïà Ãàéìàíî âî¿ Ìî ãèëè

äî êóð ãàí³â ïî áëèçó ñåëà Îð ëÿíêè, òî óòâî ðþºòüñÿ ëàíöþã îð³ºíòèð³â,

ÿê³ âèâî äÿòü íà ìåæèð³÷÷ÿ Êîíêè òà Òî êìàêà, à äàë³ íà Äî íåöüêå ïàñìî,

äå çàô³êñî âàíî äàâí³ êî ïàëüí³

Äî ì³íóþ÷èì òðàíñïî ð òíèì çàñî áîì íà ñòàðî äàâí³õ øëÿõàõ áóëè

äî ñèòü íàä³éí³ äåðåâ’ÿí³ âî çè, ³íêî ëè ïî ñèëåí³ çàë³çíèìè ñìóãàìè. Ïðè

âèêî ðèñòàíí³ ïàðè âî ë³â ¿õ âàíòàæî ï³äéî ìí³ñòü ìî ãëà äî ñÿãàòè îäí³º¿

òîííè

. Ñë³ä çàçíà÷èòè, ùî â çàëåæíî ñò³ â³ä ñòàíó äî ðî ãè îäèí ê³íü

ìî æå òÿãíóòè â³ä 10 äî 50 ïóä³â

. Âî ëè á³ëüø ïî òóæí³ òà âèòðèâàë³, ïåðå-

âàãè ¿õ âèêî ðèñòàííÿ ó ÿêî ñò³ òÿãëî âî¿ ñèëè ïî ð³âíÿíî ç ê³íüìè î÷åâèäí³.

Àëå áóëà ùå îäíà îáñòàâèíà ïðî òè âèêî ðèñòàííÿ ê³íñüêî¿ òÿãè ó ñòåïàõ.

Äî XVIII ñò. ¿çäèòè ê³íüìè ó ñòåïó áóëî ïðî ñòî íåáåçïå÷íî ÷åðåç äèêèõ

æåðåáö³â (òàð ïàí³â), ùî óâî äèëè äî ñâî ¿õ òàáóí³â ñâ³éñüêèõ êî áèë,

çàãðèçàëè äî ìàøí³õ æåðåáö³â, à âî çè ðîçáèâàëè

. Íà Ïðàâî áåðåææ³, äå

ëàíäøàôò á³ëüø ðîç÷ëåíî âàíèé, âèêî ðèñòàííÿ êî ë³ñíî ãî òðàíñïî ð òó

áóëî îáìåæåíå. Ñë³ä äóìàòè, ùî ³ñíóâàëà é êàðàâàííà ôî ð ìà òðàíñïî ð-

òóâàííÿ òî âàð³â. ²ëþñòðàö³ºþ âèêî ðèñòàííÿ â’þ÷íèõ òâàðèí ó ñê³ôñüêèé

÷àñ ìî æå ñëóãóâàòè ë³òèê ç³ çî áðàæåííÿì ëþäèíè, ùî âåäå çà ñî áîþ

íàâ’þ÷åíî ãî êî íÿ ÷è ìóëà, ç íàøèõ ðîçêî ïîê êóð ãàíó ¹ 21 ï³ä ñåëîì

Ãþí³âêîþ (Ðî ãà÷èöüêå êóð ãàííå ïî ëå).

Ïåðåïðàâà Íèæíüîãî Äí³ïðà ó ñê³ôñüêèé ÷àñ

Àíòðî ïî ãåííèé âïëèâ íà Äí³ïðî ïðî òÿãîì ìèíóëî ãî ñòî ë³òòÿ äî êî-

ð³ííî çì³íèâ ÿê éî ãî áåðåãè, òàê ³ ñàìó çàïëàâó. Ïðî òå, ñïèðàþ÷èñü íà

³ñòî ðè÷í³ òà àð õåî ëî ã³÷í³ äæåðåëà é óçãî äæóþ÷è ¿õ ç ã³äðî ëî ã³÷íîþ

³íôî ð ìàö³ºþ ê³íöÿ Õ²Õ — ïî ÷àòêó ÕÕ ñò., ñïðî áóºìî ðîçãëÿíóòè ìî æ-

ëèâî ñò³ Íèæíüî äí³ïðîâñüêî ãî ð³÷èùà äëÿ âëàøòóâàííÿ òà ³ñíóâàííÿ áðî-

ä³â ÷è ïåðåâî ç³â, âèçíà÷èòè íàéâàæëèâ³øèé ç íèõ. Ó öüî ìó ïî øóêó ìè

êåðóºìî ñÿ àêñ³î ìàòè÷íèì ôàêòîì, ùî á³ëÿ ì³ñöü çðó÷íèõ òà âàæëèâèõ

ïåðåïðàâ âèíèêàëè ³ íàéçíà÷í³ø³ äëÿ ñâî ¿õ ðå´³î í³â ïî ñåëåíñüê³ ñòðóêòó-

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Òàáëèöþ â³äñòàíåé ì³æ íàéá³ëüøèìè êóð ãàíàìè Ñê³ô³¿ ïîäàíî ó ñòàòò³: Á î ë ò -

ð è ê Þ. Â. Ñóõî ïóòíûå êî ììóíèêàöèè Ñêèôèè // Ñî âåòñêàÿ àð õåî ëî ãèÿ.— 1990.— ¹

4.— Ñ. 40.

Ï å ò å ð ñ Á. Ã. Ìî ð ñêîå äåëî â àíòè÷íûõ ãî ñóäàð ñòâàõ Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî-

ðüÿ.— Ìî ñêâà, 1982.— Ñ. 128.

Á î ë ò ð è ê Þ. Â., Ô è à ë ê î Å. Å. Ê âî ïðî ñó î ëî êàëèçàöèè ãàâàíè Êðåìíû //

Ñêèôû Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ.— Ê., 1987.— Ñ. 40—47.

Îñòàíí³ì ÷àñîì ïî ÷àëà äî ì³íóâàòè òåçà ïðî íåâèêî ðèñòàííÿ ñê³ôàìè Äî íåöüêèõ

ðè.

Áðî äè òà ïåðåâî çè ïî â’ÿçàí³ ì³æ ñî áîþ òîþ îáñòàâèíîþ, ùî ìî æëè-

âî ñò³ âèõî ä³â øëÿõ³â äî çàïëàâè ð³êè áóëè îáìåæåí³ ³ òî ìó äî ñèòü òðè-

âàë³. Ïðè íèçüê³é âî ä³ ì³ñöå ïåðåòèíó ð³êè øëÿõîì ìî ãëî áóòè áðî äîì,

ïðè âèñî ê³é òóò ïî ÷èíàâ ïðàöþâàòè ïåðåâ³ç.

Ïðî áëåìè áðî ä³â ÷åðåç ð³êè Íàä÷î ð íî ìî ð’ÿ ÷àñ³â äî ì³íóâàííÿ òóò

ñê³ô³â òî ð êàâñÿ ó ñâî ¿é êíèç³ ª. ×åð íåíêî. Ðîçãëÿäàþ÷è ìàð øðóò ïî õî-

äó â³éñüê ïåð ñüêî ãî öàðÿ Äàð³ÿ, íà Íèæíüî ìó Äí³ïð³ ñåðåä ³íøèõ â³í

âèçíà÷àº òðè íàéâàæëèâ³ø³ ïåðåïðàâè: Ïðî òî ë÷èé áð³ä — ÷åðåç ï³âäåí-

íó íèçîâèííó ÷àñòèíó îñòðî âà Õî ð òèö³, Ìèêèòèíñüêó (Í³êî ïîëüñüêó)

òà Òàâàíñüêó (êî ëî ì³ñòà Áåðèñëàâà)

. Çàïåðå÷óþ÷è éî ìó òà îáñòî þþ÷è

³äåþ „êîðî òêî ãî“ ìàð øðóòó ïî õî äó ïåð ñ³â äî Ñê³ô³¿, Ñ. Ïî ë³í ñòâåð-

äæóº, ùî íà Íèæíüî ìó Äí³ïð³ ïåðåïðàâè ÿâëÿëè ñî áîþ ïåðåâî çè, à íå

áðî äè

. Â³ðî ã³äíî, ùî â öüî ìó òâåð äæåíí³ º ðàö³î íàëüíå çåð íî. Àëå ç

îãëÿäó íà ðåòåëüíó ³íôî ð ìàö³þ Ìèêî ëè Ìàêñèìî âè÷à ïðî äí³ïðîâñüê³

ì³ëèíè òà ïåðåêàòè, íàâåäåíó íèì ó ìî íî ãðàô³¿ „Äíåïð è åãî áàññåéí“

ñë³ä âèçíàòè, ùî çàâäÿêè îñî áëèâî ñòÿì ïåòëÿþ÷î ãî çàïëàâîþ ðóñëà

ìî æëèâî ñòåé äëÿ áðî ä³â ÷åðåç ãî ëî âíèé ðîçò³ê áóëî äî ñòàòíüî. Íàÿâ-

í³ñòü ìî æëèâî ñòåé äëÿ áðî ä³â íà îêðåìèõ ä³ëÿíêàõ ð³êè äåìîíñòðóþòü ³

„Ïî äðî áíûå ïëàíû ó÷àñòêà ðåêè Äíåïðà îò Àëåêñàíäðî âñêà äî ëèìàíà“

Íà ÷àñ ñêëàäàííÿ öèõ ïëàí³â íàéì³ëê³øîþ ÷àñòèíîþ ð³÷èùà Íèæíüî ãî

Äí³ïðà áóâ øèðî êèé Àíàñòàñ³¿âñüêèé ïåðåêàò ì³æ ñåëàìè Çî ëî òîþ Áàë-

êîþ òà Ìèõàéë³âêî þ. Òóò íà çãèí³ ð³÷èùà ³ñíóâàëà ì³ëèíà 150—200 ì

çàâøèð øêè òà äî âæèíîþ áëèçüêî 1,5 êì. Ãëèáèíà ð³êè ó öüî ìó ì³ñö³

êî ëèâàëàñü â³ä 0,2 äî 1,2 ì, ïðè÷î ìó äî ì³íóâàëè ì³í³ìàëüí³ çíà÷åííÿ.

Ãî ëî âíó íåçðó÷í³ñòü ñêëàäàëà äî âæèíà áðî äó, òî ìó ùî ïåðåõî äèòè

ð³êó òðåáà áóëî ìàéæå âçäîâæ, âî äà ñÿãàëà äî ðî ñë³é ëþäèí³ äî ïî ÿñà ³

ëèøå â îêðåìèõ ì³ñöÿõ äî õî äèëà äî ãðóäåé. Àð õåî ëî ã³÷íèìè ³íäèêàòî-

ðàìè ö³º¿ ì³ëèíè íà ë³âî ìó áåðåç³ º ñê³ôñüê³ êóð ãàíè òà ïî ñåëåííÿ ì³æ

Ìàëîþ Ëåïåòèõîþ òà Ïåð âî ìà¿âêîþ, à â ãëèáèí³ ñòåïó êóð ãàíè êðàé

ñåëà Êî æóì’ÿê³â. Íà ïðî òèëåæíî ìó áåðåç³ çíàõî äèòüñÿ â³äî ìà Çî ëî òî-

áàëê³âñüêà ãðóïà âåëèêèõ ñê³ôñüêèõ êóð ãàí³â.

²ñíóâàííÿ áðî ä³â ó ïëàâíåâ³é ÷àñòèí³ Äí³ïðà â³äáèëî ñÿ ³ â ì³ñöåâ³é

òî ïî í³ì³ö³ — ïî áëèçó ñ³ë Óøêàëêè òà Âåëèêî¿ Çíàì’ÿíêè çàô³êñî âàí³

òðè òî ïî í³ìè „áð³ä“

. Íåâèïàäêî âà ³ íàçâà íàñåëåíî ãî ïóíêòó Ïåðåâ³çñü-

ê³ Õóòî ðè, ùî çíàõî äèòüñÿ ó ÷î òèðüîõ ê³ëîìåòðàõ â³ä çàïëàâè Äí³ïðà,

ì³æ ì³ñòîì Îð äæî í³ê³äçå òà ñòàíö³ºþ ×î ð òî ìëèê. Óñ³ ö³ òî ïî í³ìè êîíöå-

íòðóþòüñÿ ïîðó÷ ÷è íàâïðî òè Ìàìàé-Ãî ðè.

Âî äí³ ïåðåïî íè çðó÷íî ïåðåòèíàòè âçèìêó ïî ëüî äó, ùî, âëàñíå,

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

êî ïàëåíü (äèâ.: Ê î ñ è ê î â Â. À. Ïðî èçâîäñòâî áðî íçî âûõ õóäî æåñòâåííûõ èçäåëèé â Ñêè-

ôèè â VII—V ââ. äî í. ý.— Äî íåöê, 1994.— Ñ. 46). Ó öå âàæêî ïî â³ðèòè, çâàæàþ÷è íà óñíó

³íôîð ìàö³þ Ì. ×åðåäíè÷åíêà, ÿêèé íà ïî ÷àòêó 1980-õ ðð. îá’ ¿õàâ ì³ñöÿ äàâí³õ ðî äî âèù

Äî íåöüêî ãî êðÿæà òà çóñòð³÷àâ ó â³äâàëàõ àð õà¿÷íèõ øàõò óëàìêè ãðåöüêèõ àìôîð.

Î ñ ò ð î â å ð õ î â À. Ñ. Ê âîïðîñó î ñûðüåâîé áàçå àíòè÷íîãî ðåìåñëåííîãî ïðîèçâîä-

ñòâà...— Ñ. 92.

Ä ó ë î â À. Â. Ãåî ãðàôè÷åñêàÿ ñðåäà è èñòî ðèÿ Ðîññèè, êî íåö XV — ñåðåäèíà

Õ²Õ â.— Ìî ñêâà, 1983.— Ñ. 117.

ß â î ð í è ö ü ê è é Ä. ². ²ñòî ð³ÿ çàïî ð³çüêèõ êî çàê³â.— Ò. 1.— Ñ. 80—81.

× å ð í å í ê î Å. Â. Ñêèôî-ïåð ñèäñêàÿ âîéíà.— Ñ. 77—79.

Ï î ë è í Ñ. Â. Î ïî õî äå Äàðèÿ â Ïðè÷åð íî ìî ð ñêóþ Ñêèôèþ // Äðåâíî ñòè ñêè-

ôîâ.— Ê., 1994.— Ñ. 88.

é ðî áèëè ñê³ôè, ÿê ñâ³ä÷èòü Ãåðî äîò (Ò. IV.— Ñ. 28), ÷è â ñåðåäèí³ ë³òà,

êî ëè ïàäàº ð³âåíü âî äè. Ñë³ä çàóâàæèòè, ùî â ³íøó ïî ðó ðî êó ïåðåïðà-

âè âèìàãàþòü äî ïî ì³æíèõ ïëàâàþ÷èõ çàñî á³â. Äëÿ ñòåïî âî¿ ÷àñòèíè Äí³ï-

ðà ìè íå ìàºìî ïðÿìèõ ñâ³äîöòâ ïðî íàÿâí³ñòü ÷î âí³â ó íàñåëåííÿ â ñê³ô-

ñüêèé ÷àñ. Îäíàê, îñê³ëüêè ÷î âíè áóëè çàô³êñî âàí³ ó ñåðåäí³é òå÷³¿ ö³º¿

ð³êè

, ö³ëêîì â³ðî ã³äíî, ùî âî íè áóëè é íèæ÷å. Ïî á³÷íèìè ñâ³äî öòâàìè

³ñíóâàííÿ ÷î âí³â òà íåâåëèêèõ ñóäåí íà ð³êàõ Óêðà¿íè â äî áó áðî íçè òà

çàë³çà º ¿õ ìî äåë³ òà çî áðàæåííÿ

Àëüòåð íàòèâîþ áðî äó ìî ãëà áóòè ïåðåïðàâà âïëàâ ç âèêî ðèñòàííÿì

äî ïî ì³æíèõ çàñî á³â

. Ï³äéî ìíà ñèëà áóð äþêà ç³ øê³ðè âî ëà ñÿãàëà 20—

25 ïóä³â, à ïë³ò ç ÷î òèðüîõ ê³íñüêèõ áóð äþê³â ïåðåâî çèòü äî 18 ëþäåé

Ö³ çàñî áè áóëè íåîáõ³äí³ ï³ä ÷àñ ïåðåïðàâè â³éñüêà àáî âåëèêî¿ ê³ëüêî ñòè

ëþäåé. À â ïî âñÿêäåííî ìó æèòò³ äëÿ ïåðåïðàâè âèêî ðèñòî âóâàëè ÷î âíè

àáî ïëî òè. Â³ðî ã³äíî, öþ ïî ñëóãó ïî äî ðî æí³ì íàäàâàëî ì³ñöåâå íàñåëåí-

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Ì à ê ñ è ì î â è ÷ Í. È. Äíåïð è åãî áàññåéí.— Ê., 1901.

Ïî äðî áíûå ïëàíû ó÷àñòêà ðåêè Äíåïðà îò Àëåêñàíäðî âñêà äî ëèìàíà.— Ñàíêò-

Ïåòåð áóðã, 1886.— Ë. 9, 14.

Ñ ò ð è æ à ê Î. Ñ. Íàçâè ð³÷îê Çàïî ð³ææÿ ³ Õåðñî íùèíè (Íèæíüî íàääí³ïðÿíñüêå

Ë³âî áåðåææÿ).— Ê., 1967.— Ñ. 36—37.

Á å ñ ñ î í î â à Ñ. Ñ. Òðàíñïî ð òíûå ñðåäñòâà // Àð õåî ëî ãèÿ Óêðàèíñêîé ÑÑÐ.— Ê.,

1985.— Ñ. 151.

3. Ñêëÿíà ãåìà-ë³òèê ñê³ôñüêîãî ÷àñó ç êóðãàíó ¹ 21 á³ëÿ ñåëà Ãþí³âêà

ç³ çîáðàæåííÿì íàâ’þ÷åíîãî êîíÿ

íÿ, ùî ïðî æèâàëî êî ëî ì³ñöü ïåðåâî ç³â.

Äëÿ çî íè äí³ïðîâñüêèõ ïëàâí³â çàô³êñî âàíî ø³ñòü ³ñòî ðè÷íî â³äî-

ìèõ áðî ä³â òà ïåðåïðàâ. Öå Ìèêèòèíñüêà, ÷è Êàì’ÿíî-Çàòîíñüêà, Á³ëî ç³ð-

ñüêà, Ðî ãà÷èöüêà, Íî ñàê³âñüêà (á³ëÿ îñòðî âà Íî ñàê³âêà, ùî íàâïðî òè

ñåëà Êà¿ð³â; Ã. äå Áî ïëàí õàðàêòåðèçóº ïåðåïðàâó ÿê íåçðó÷íó — äî âãà òà

ïðî õî äèòü êð³çü î÷åðåò

), Êàì’ÿíñüêà, ùî íàâïðî òè Êàì’ÿíñüêî¿ Ñ³÷³,

òà Òàâàíñüêà, ÷è Êèçèêåð ìåíñüêà

Îäíó ç íàéäàâí³øèõ ïåðåïðàâ íà Íèæíüî ìó Äí³ïð³ êî íòðî ëþâàëî

ðîçòàøî âàíå íà ïðàâî ìó áåðåç³ â³äî ìå Ìèõàéë³âñüêå ïî ñåëåííÿ ç êàì’ÿíè-

ìè ôî ð òèô³êàö³éíèìè ñïî ðóäàìè äî áè ì³ä³

. Ðîçòàøóâàííþ ö³º¿ áàãàòî-

øàðî âî¿ ïàì’ÿòêè â³äïî â³äàº Ñåð ã³¿âñüêèé ïåðåêàò íà Äí³ïð³ äî âæèíîþ

äåñü 260 ì òà ãëèáèíîþ 1,4 ì

. Ïåðåïðàâà ³ñíóâàëà òóò äî âî ë³ òðèâàëèé

÷àñ, íà ùî âêàçóþòü àð õåî ëî ã³÷í³ ïàì’ÿòêè ïî îáîõ áåðåãàõ ó öüî ìó ì³ñ-

ö³

. Ó ñê³ôñüêèé ÷àñ íà ïðàâî ìó áåðåç³ íåïî äàë³ê â³ä ïåðåïðàâè âèíèêàº

´ðóíòî âèé ìî ãèëüíèê

, à íà ïðî òèëåæíî ìó — êóð ãàíè

. Ïåðåïðàâè ï³ä

îõî ðî íîþ äàâí³õ ôî ð òåöü ìàâ, ìî æëèâî, íà óâàç³ áàòüêî ³ñòî ð³¿ Ãåðî-

äîò, êî ëè ïèñàâ: „Ùå é òåïåð ó Ñê³ô³¿ ³ñíóþòü ê³ììåð³éñüê³ ôî ð òåö³,

ê³ììåð³éñüê³ ïåðåïðàâè...“ (Ò. IV.— Ñ. 12).

Íà ä³ëÿíö³ â³ä Õî ð òèö³ äî ð³âíÿ Êàì’ÿíêè-Äí³ïðîâñüêî¿ — Í³êî-

ïî ëÿ, êð³ì ï³ùàíèõ ïåðåêàò³â ³ñíóâàëî äåê³ëüêà çàáîð (êàì’ÿíèõ ãðÿä,

ùî ïåðåòèíàëè ð³êó)

. Ïðî öå æ ó ðîçëî ãî ìó êðèòè÷íî ìó ðîçáî ð³ ñòà-

òèñòè÷íî ãî îãëÿäó Ñêàëüêîâñüêî ãî ïðî Íî âî ðî ñ³éñüêèé êðàé ñâ³ä÷èòü

Áóõòººâ

. Â³í ïî â³äîìëÿº, ùî íà îêî ëèö³ Í³êî ïî ëÿ îñòàííÿ ñêåëÿ ïðî-

ãëÿäàºòüñÿ ç Äí³ïðà, òîáòî öå, ñóäÿ÷è ç óñüî ãî, º çàáî ðà. Çàáî ðè ó ö³é

÷àñòèí³ Äí³ïðà â³äïî â³äàþòü ï³âäåííî ìó êðàþ Óêðà¿íñüêî ãî êðèñòàë³÷-

íî ãî ùèòà.

Çà ñòàðèìè êàð òàìè, ë³âî áåðåæíå ñåëî Ñêåëüö³ ñïî ëó÷àëîñü ç ïðî-

òèëåæíèì Á³ëåíüêèì òà Ëèñîþ (Á³ëîþ) Ãî ðîþ, íà ÿê³é áóëî çíàéäåíî

áðî íçî âå íàâåð øÿ ç Ïàïàºì, ÷åðåç Âåëèêèé Ëóã, âèêî ðèñòî âóþ÷è äëÿ

ïåðåõî äó ð³÷èùà, çàáî ðè òà ïåðåêàòè — òàì ãëèáèíà ñÿãàëà ëèøå îäíî ãî

ìåòðà. Ó 1909 ð. ð³âåíü Äí³ïðà ó ä³ëÿíö³ Âåëèêî ãî Ëóãó íàñò³ëüêè âïàâ,

ùî „î áíàæèëèñü ñòàðûå ìåëè è ïåðåêàòû“

, à Ì. Ìàêñèìî âè÷ íàðàõî âóº

¿õ â³ä Í³êî ïî ëÿ äî Êàõî âêè 23 ç³ ñåðåäíüîþ ãëèáèíîþ â³ä 0,9 äî 1,3 ì

Á³ëüø³ñòü öèõ ïåðåïðàâ, ÷è òî ÷í³øå ì³ñöü ïî òåíö³éíèõ ïåðåïðàâ,

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

Ø à ï î â à ë î â Ã. È. Êî ðàáëè âåðû. Ñóäî õîäñòâî â äóõî âíîé æèçíè äðåâíåé Óêðàè-

íû.— Çàïî ðî æüå, 1997.— Ñ. 36—56.

Ë å â à ñ ñ å ð ä å Á î ï ë à í Ã. Îïèñ Óêðà¿íè...— Ñ. 65—66; × å ð í å í ê î Å. Â. Ñêèôî-

ïåð ñèäñêàÿ âîéíà.— Ñ. 76, ðèñ. 31.

Ê ð þ ê î â Í. Âî åííûå ñî î áùåíèÿ (Ïåðåïðàâû è îáûêíî âåííûå äî ðî ãè).— Ñàíêò-

Ïåòåð áóðã, 1909.— Ñ. 151—153.

Ë å â à ñ ñ å ð ä å Á î ï ë à í Ã. Îïèñ Óêðà¿íè...— Ñ. 42—43.

ß â î ð í è ö ü ê è é Ä. ². ²ñòî ð³ÿ çàïî ð³çüêèõ êî çàê³â.— Ò. 1.— Ñ. 69.

Ø à ï î ø í è ê î â à Î. Ã. ßìíàÿ êóëüòóð íî-èñòî ðè÷åñêàÿ îáùíîñòü // Àð õåî ëî ãèÿ

Óêðàèíñêîé ÑÑÐ.— Ñ. 340—342.

Ì à ê ñ è ì î â è ÷ Í. È. Äíåïð è åãî áàññåéí.— Ïðèëî æåíèå.— Ñ. 104.

Ð à ò í å ð ². Ä. Äî â³äíèê ç àð õåî ëî ã³¿ Óêðà¿íè. Õåðñîíñüêà îáëàñòü.— Ê., 1984.— Ñ.

28, 62—65; Á û ë ê î â à Â. Ï. Íèæíåå Ïî äíåïðî âüå â IV—II ââ. äî í. ý. // Ïðî áëåìû àð õå-

î ëî ãèè Ñåâåð íî ãî Ïðè÷åð íî ìî ðüÿ.— Õåðñîí, 1991.— Ñ. 70 (êàð òà), 71—72.

ìàëè ëî êàëüíå çíà÷åííÿ. Äâ³ æ ïåðåïðàâè — Ìèêèòèíñüêà òà Êèçèêåð-

ìåíñüêà,— çàâäÿêè âàæëèâî ñò³ ñâî ãî ðîçòàøóâàííÿ, äî ì³íóâàëè ïî çà

óñÿêèì ñóìí³âîì. Çðó÷í³ñòü òà íåîáõ³äí³ñòü ïåðåõî äó Äí³ïðà ñàìå â öèõ

ì³ñöÿõ ï³äòâåð äèâ ÷àñ. Ïî îáèäâà áî êè â³ä öèõ ïåðåïðàâ âèíèêëè ì³ñòà-

„ïàðòíåðè“: Í³êî ïîëü—Êàì’ÿíêà-Äí³ïðîâñüêà òà Áåðèñëàâ—Êàõî âêà.

Îñî áëèâî âàæëèâîþ áóëà ïåð øà ç öèõ ïåðåïðàâ. Äëÿ ñê³ôñüêî ãî ÷àñó

òà é äëÿ ñåðåäíüî â³÷÷ÿ âî íà áóëà êëþ÷î âîþ, ïðî ùî ñâ³ä÷èòü ðîçòàøó-

âàííÿ ïî ðÿä ç íåþ ÿê Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî äèùà, òàê ³ çãî äîì êî çàöüêèõ

Ñ³÷åé. Ìîæëèâî, ñïðèÿòëèâ³ óìî âè ñàìå öüî ãî ì³ñöÿ äëÿ ïåðåòèíó âåëè-

êî¿ ð³êè êð³ì ãåî ãðàô³÷íõ ÷èííèê³â ìàëè ùå é òî ïî ãðàô³÷í³. Ìàºòüñÿ íà

óâàç³ òà îáñòàâèíà, ùî ïî ðÿä ç Êàì’ÿíñüêèì ãî ðî äèùåì íà â³äð³çêó äâà

ê³ëîìåòðè ³ñíóâàëî òðè ïåðåêàòè: Êàì’ÿíñüêèé (äî âæèíà áëèçüêî 600

ì, ãëèáèíà 1,2 ì), Íèæíüî -Êàì’ÿíñüêèé (äî âæèíà 500 ì, ãëèáèíà 1,2

ì) òà Áðèòàíñüêèé (îá³ê îñòðî âà Áðèòàí, äî âæèíà 300 ì, ãëèáèíà 1,1

ì). Áåçóìî âíî, òå÷³ÿ ïåðåñóâàëà ö³ ïåðåêàòè, çì³íþâàëà ¿õ ïàðàìåòðè òà

ê³ëüê³ñòü, àëå ìî æëèâ³ñòü ïåðåõî äó Äí³ïðà á³ëÿ Ìèêèòèíñüêî ãî Ðî ãó

çàëèøèëàñü.

Ïî ðó÷ ç Ìèêèòèíñüêèì áðî äîì ³ñíóâàâ ³ Á³ëî ç³ð ñüêèé, àáî Êàïó-

ë³âñüêèé (íå âèêëþ÷åíî, ùî öå ìî ãëè áóòè ³ äâà ð³çíèõ áðî äè). Öå ì³ñöå

çíàõî äèëîñü íà âî ñüìî ìó ê³ëîìåòð³ íèæ÷å çà òå÷³ºþ â³ä Áðèòàíñüêî ãî

ïåðåêàòó á³ëÿ Ðàêî âî ãî îñòðî âà. Òàì çàô³êñî âàíî äâà ïåðåêàòè äî âæè-

íîþ äåñü 250 ì òà ãëèáèíîþ 1,2 ì. Àð õåî ëî ã³÷íîþ ïðèâ’ÿçêîþ öüî ãî ì³ñöÿ

ìî æå âèñòóïàòè Êàïóë³âñüêå ïî ñåëåííÿ íà ïðàâî ìó áåðåç³, ó ñòâî ð³ ÿêî-

ãî çíàõî äèòüñÿ êóð ãàí ×î ð òî ìëèê, à íà ë³âî ìó áåðåç³ ðåïåðàìè ñëóãó-

þòü êóð ãàíè Âåëèêî¿ Çíàì’ÿíêè, Ñî ëî õà òà Ëåìåøåâ³ Ìî ãèëè.

Â³ðî ã³äí³ñòü âèêî ðèñòàííÿ öüî ãî ïåðåêàòó ó ñê³ôñüêèé ÷àñ ïî ñèëþº

òå, ùî â³í á³ëüø í³æ „âïèñóºòüñÿ“ ó òðàñó ãî ëî âíî¿ ñóõî ïóòíî¿ ìàã³ñòðà-

ë³ Ñê³ô³¿

, îñê³ëüêè çíàõî äèòüñÿ íà ïðÿì³é, ïî çíà÷åí³é åë³òíèìè êóð ãà-

íàìè íà îáîõ áåðåãàõ. Öå ñâ³ä÷èòü íà êî ðèñòü ïðèïóùåííÿ ïðî ³ñíóâàííÿ

òðàñè, ùî ïðî õî äèëà ïî ðó÷ ç Êàì’ÿíñüêèì ãî ðî äèùåì, àëå îáõî äèëà

éî ãî, ïåðåòèíàþ÷è Äí³ïðî íèæ÷å çà òå÷³ºþ.

Íàÿâí³ñòü äåê³ëüêîõ çðó÷íèõ ïåðåïðàâ ó ðàéî í³ Êàì’ÿíñüêî ãî ãî ðî-

äèùà, â³ðî ã³äíî, áóëà îäíèì ç ÷èííèê³â âèíèêíåííÿ íàéâàæëèâ³øî¿ ïî ñå-

ëåíñüêî¿ ñòðóêòóðè Ñòåïî âî¿ Ñê³ô³¿ ñàìå â öüî ìó ì³ñö³.

Òàêèì ÷èíîì, ì³ñöÿ ïåðåïðàâ ô³êñóþòüñÿ íàÿâí³ñòþ ì³ëèí òà ïåðå-

êàò³â ó ð³÷èù³ ð³êè òà àð õåî ëî ã³÷íèõ îçíàê íà áåðåãàõ, ÿêèìè º ðåøòêè

ïî ñåëåíü, òðàñ äàâí³õ øëÿõ³â, ùî ô³êñóþòü ëàíöþæêè êóð ãàí³â, à â

äåÿêèõ åï³çî äàõ ñêóï÷åííÿ âèïàäêî âèõ çíàõ³äîê àð òåôàêò³â.

Ìè ðîçãëÿíóëè ñóáìåðèä³î íàëüí³ øëÿõè äàâíüî¿ Óêðà¿íè, ÿê³ âèíè-

êëè äëÿ çàáåçïå÷åííÿ ïî òðåá ë³ñî ñòåïî âî ãî òóá³ëüíî ãî íàñåëåííÿ ñïî-

÷àòêó â ñî ë³ òà ðèá³, à ç ïî ÿâîþ äàâíüî ãðåöüêõ ì³ñò íà Ïîíò³éñüêî ìó

óçáåðåææ³ çíà÷íî øèðøîãî ñïåêòðà òî âàð³â â îáîõ íàïðÿìêàõ. Êð³ì öèõ

òðàñ ó ð³çíèé ÷àñ íà òåðåíàõ Óêðà¿íè ³ñíóâàëè òðàíçèòí³ êàðàâàíí³ øëÿ-

õè ñóáøèðî òíèõ íàïðÿìê³â, ùî ñïî ëó÷àëè ªâðî ïó ç Àç³ºþ. Îñî áëèâî ãî

ðîçâèòêó òðàñè ñóáøèðî òíèõ íàïðÿìê³â íàáóëè çà ÷àñ³â ñåðåäíüî â³÷÷ÿ,

ÒÐÀÊÒÈ ÑÊ²Ô²¯ — ØËßÕÈ ÓÊÐÀ¯ÍÈ

Ë à ã î ä î â ñ ê à ÿ Å. Ô., Ñ û ì î í î â è ÷ Ý. À. Ñêèôñêèé ìî ãèëüíèê ó ñ. Ìèõàéëî âêà

// Ñêèôñêèå äðåâíî ñòè.— Ê., 1973.— Ñ. 235.

Å â ä î ê è ì î â Ã. Ë., Ä à í è ë ê î Í. Ì. Ïî ãðåáåíèÿ ñêèôñêîé çíàòè íà Õåðñî íùèíå

(Ê âî ïðî ñó î ðàñêî ïêàõ Í. È. Âåñåëî âñêî ãî â 1916 ã.) // Ìóçåéí³ ÷èòàííÿ.— Ê., 1996.— Ñ.

38—40.

àëå îñâî ºííÿ ¿õ ïî ÷àëî ñÿ ùå â äî ñê³ôñüêó äî áó. Îëüâ³ÿ äî ïåâíî¿ ì³ðè

áóëà îäíèì ç òåð ì³íàë³â íà âæå ñôî ð ìî âàíî ìó êàðàâàííî ìó òðàíçèò³

çãàäàíî ãî Ãåðî äî òîì òî ð ãî âåëüíî ãî øëÿõó â Ïðèóðàëëÿ

Yuriy BOLTRYK

LAND ROUTES OF SCYTHIA — ROADS OF UKRAINE

The article is dedicated to the reconstruction of the system of trade routes going across

the territory of Ukraine in the Scythian epoch. The analysis of the archeological materials

and written sources as well as topographic maps serves as the basis for the reconstruction. The

author suggests the idea of the main trade route being the one from Olvia to the forest-steppe

region of the Middle Dni pro. According to his conception the route was directed predominantly

along the watershed of the Southern Bug and the Dni pro. The route started in Olvia in the

place of the Southern Bug estuary’s crossing, and the very city had in fact been founded at

the ford. Another road crossed Scythia from the Bosphorus running up to the forest-steppe

region. The largest Scythian burial mounds of the 4th century BC — Oguz, Kozel, Solokha,

Chertomlyk and Alexandropol — were placed along the 120-km-long axis which ran through

the Kamenskoye settlement. The southern part of the mounds’ row was the same as the vari-

ant of the Salt Route which existed in the early Middle Ages.

The fact that the burial mounds of the Scythian nobility were placed along the major

roads indicated that the state was already quite developed in the 5th and 4th centuries BC.

ÞÐ²É ÁÎËÒÐÈÊ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron