matura matematyka 2015 odpowiedzi wersja c

( matura_matematyka_2015_odpowiedzi_wersja_c.pdf )

http://dls.co.pl/dl/?id=matura_matematyka_2015_odpowiedzi_wersja_c#

Podobne: matura matematyka 2015 odpowiedzi stara, matura matematyka 2015 odpowiedzi podstawa, matura matematyka 2013 odpowiedzi podstawa,

matura matematyka 2015 odpowiedzi maj, matura matematyka 2016 odpowiedzi podstawa, matura matematyka 2016 odpowiedzi czerwiec,

matura matematyka 2013 odpowiedzi czerwiec, matura matematyka 2015 odpowiedzi technikum, matura matematyka 2013 odpowiedzi operon,

1. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej wypada bedzie

zadecydowac pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych obie sa rownie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego

zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w zatarg z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbytnio zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, uprawnienie

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie jego od nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego pozwalaja

jemu sie od momentu nich wyzwolic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, baczac

na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

przez wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem beda dzieje rodu

Labdakidow – od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako

siostra a, takze wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi okazac sie posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz zdrajcow ojczyzny.

Nad rodem Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach a, takze zeslali dywanowi w

beczce Pandory zmartwienie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

pod dwie czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

czastka ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybieral druga czastka, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc

ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka

wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z milosci do jednostek, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do jednostek.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu jednostek Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka potege

jak Bog, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, takowa piesn

to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od momentu Niego jednostek. Konrad

okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie na rzecz niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak dotrzec do was cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala zgodnie z

jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o przedtem. Zyl dlugo, az finalnie przypomniano osobiscie o przedtem i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki

kamien pod gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale wowczas gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Naprawde bylo zbytnio

drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf stale wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy,

operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Przebieg ten nie zaakceptowac byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Grecji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

dzieki temu mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt nisko wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej

i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc zauwazona przez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia przez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal

Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla a, takze na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne i kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie

i herosi greccy beda nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w

pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem

najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc

wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze

czlowiek wystepuja w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego a, takze wytrwalego w pracy,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie

do zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Mimo grozacej do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na zaleta szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac

zyje. Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie

zywot. Kreon, bezustannie stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swego ludu, lub dobro swojej rodziny.

Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, wowczas gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tzw. anty wzor – odslania, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie zaakceptowac

obcuje wraz z sztuka, zas przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie idzie o walke na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka pod piesci, jaka podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

adaptuje sie tak szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy okazac sie ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej przez niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow a,

takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w

zyciu nalezy cenic rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Egzystowac nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, jak duzo

potrzeba, nie zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za nieduzo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze beda kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

badz historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

robieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i jednostek. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w swiecie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy opisane tak, ze wolno je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze stanowi odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia wiecej istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej Europy - takze i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos znakomitego, a ow

lampy prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten wolno uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu do

dorastajacych jednostek. Ogolnie sprawa biorac chodzi o to, ze kazdy ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy zrywamy

pochodzace z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy,

osobisty system wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje dzieci. Bogini

nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi a, takze jej dzieci: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami pochodzace z

luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w

calej kamien. Jednakze i wtedy smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala wracac

do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtedy to natura zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

2. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny a, takze duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Byly one na rzecz nich tak cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich spora role. Udostepnia to argument, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu jednostek opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni posiadali podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i beda obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy inspiracja na rzecz poetow, tworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W muzyce - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo sie szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i czlek, jaka okazuje sie byc jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali pod te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymagania wyboru

wartosci przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa z gory skazane pod niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore pochodzace z wartosci zostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

napotkac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja

jednego sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Pragnie uczcic sen wieczny

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie na temat swoje zywot i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Wiec zgineli jego bliscy.

Gdyby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet zas to moglo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy.

Modelem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny na rzecz wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny.

W czasie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone

gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za

zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem

zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem.

Mimo, ze Hajmon wystepuje w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon mniema sie zbytnio nieomylnego. Nie

zaakceptowac zwaza pod wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od momentu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora pochodzace z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant

wladzy panstwowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny

jest 1 i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla

Antygony smierc. Pani jednak mniema, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie

mozliwosci a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie jednak pelne

wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze zdolala by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz sen wieczny. Kreon

tez uwaza, ze racja okazuje sie byc po do niej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma

niepewnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi

sposobnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

zastosowaniem. Walka pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestie, a odniesc zwyciestwo mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine a, takze oskarza sie

sam.

Wedlug mnie w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem potegi,

polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po

jakiejs ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy.

Mysl samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to okazac sie takze patetyczny utwor liryczny, o

zawartosci patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem a, takze wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany przez duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

zalety. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z typow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy zuchow na tle wydarzen waznych na rzecz danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu okazuje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna i tym, ze ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej dzialaniu

(w ktorej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i role kobiece. Po tragedii

antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny przez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii a, takze nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i wymagania, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z

owego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, przewodzi nieuchronnie do kleski zuchow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

ukochanego, a wlasnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm

okazuje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru a, takze szlachetnych intencji

sprowadzaja pod siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy

los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak

odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z

tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie pochodzace z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. posiadaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone przez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, zas gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czastka majatku a, takze wyruszyl w

calej swiat. Majatek roztrwonil jednak szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Jak skruszony

synek wrocil do ojca ten sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to

byl jakim sposobem umarly, zas teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do

dostrzegania swoich bledow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego a, takze obrabowanego przez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym osobom milosc a, takze milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednakze

jako wzor uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada na temat, jak ziarno rozsiewane przez siewce

padlo na roznorodne podloze. Raz padlo pod droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo pod kamiennym ziemi, ani miedzy

cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac istotnosc uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac

jej meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc

zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a,

takze prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej a, takze odszedl od momentu wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z

wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Bog Ojciec zas Jego synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi

alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Na

dzis dzien samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Bog

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za

grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob stanowi

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlek powinien ubostwiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol

Wielki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

faceta sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci

narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry

pochodzace z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o

poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na do

niej miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. Po swej ostatniej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens jego zyciu. Po scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej interesujacy. Przykladami

dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady zachowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada na temat co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie pod biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich jednostek. Nazywany okazuje sie byc takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i

pouczen, jak musi zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to

to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i atrybutami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, jaka zaprasza do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy

modne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym jak rosnie pod polu a, takze niedlugo zostanie

zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych

obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w tym

utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

ludzie interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora

zacheca do tanca przedstawicieli rozmaitych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by

tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, wowczas gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

w calej kosciele jednakze zostal w tym miejscu zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy―

jest anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo ten tekst do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany przez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace czasem po

nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego,

ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a,

takze pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na tak przemyslane a, takze staranie dopracowane od

strony formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi pochodzace z 1407r., jednak juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim a, takze wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej czesto

nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych

nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast na rzecz, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja miare i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszary np. kraina szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

wyjatkowy, wiec tym bardziej boli jego zniewazanie. Oryginal Boska odslania losy swego Syna od momentu biczowania, przez nalozenie cierniowej

korony, bicie go przez Zydow, po przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc tak jak On, sadzic podobnie. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

osobom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie, postrzegana

przez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrzystej. Czarny -

prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - bowiem jej klaki sa aktualnie

siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno pochodzace z

podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu utraty swoich dzieci, ale takze z powodu kompletnego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w ktoryms stopniu. Wedlug mnie Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz takze

przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz

doprowadza ja do szalenstwa. Ale juz Matka Przykra, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie przewodzi do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ow jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie zostanie

musiala tak cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona przez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza na temat, ze napisana zostala umyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzycia. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca w calej tych latach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde.

Osoby uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w naszej filozofii dominowala

mysl na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia beda centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to czlek

zostal stworzony na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu madry jest odszukac w osobiscie doskonalosc a, takze jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona istotne wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania wiedzy, do milosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego

postepowania. Musimy przystanac na krotko i przemyslec o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej istniejacy w wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow

wartosci, ktore przestaja okazac sie dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, to znaczy

nasze zywot. Zapominamy jakze jest to siano ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w kazdej epoce. Namietnosc to odczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie

byc nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza

firma mozemy czerpac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage dysponuje dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Pod polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych na rzecz tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe postaci zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa przewodzi do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem

zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory ow

mialy istote dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu zbiorow dziel starych.

Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane przez ksiezy a, takze zakonnikow

w calej kosciolach badz w celowo wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna

okazuje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i

Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli okazac sie tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Wraz z czasow pozniejszego

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory przez grzechy

a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie jednostki na odpowiednia droge. Pierwszym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna walke

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary jednostek, ktorzy postrzegali

Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl darowac spokojne,

pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament.

Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy pochodzace z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze

objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy swiata tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy w stanie darowac

czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel

milosci a, takze piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow

duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Po baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jakim

sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest explicite do Matki Boskiej pochodzace

z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

wlacza blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i postaciach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego

- zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny

byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila

nadal nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i cechujaca je odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

pod ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w osobiscie

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw narodzil sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym przez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od maluszka. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, beda one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza -

dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial jednostek do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowywanie sie

pod spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze

swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, tymze jego zebranie ze Smiercia bedzie wiecej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie mnie jako postac cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W tym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi jednostek o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie

syna, albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od momentu biczowania przez nakladanie cierniowej korony, bicie

go przez zydow po przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, czuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy temat, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miala

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu

lub normy budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zlaczone z

rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej

wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich niekoniecznie pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Gatunek ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne

wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia

realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci

do miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skoncentrowanie sie pod jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest jednak glosow

przemawiajacych, ze na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza na

temat M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje

we wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zlaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z przykrymi na rzecz

niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde poniekad ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, poniekad

osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje osobiscie

nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". Po "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto jednostki

na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz odmiennych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze

sprzedawac drozej w odmiennych okolicach.

Seks Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz wiedzy praktycznej ambasador tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - wojowac w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We

fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca istnien

wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka

„Do gor a, takze la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek musi korzystac pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada

Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O jego oburzeniu swiadczy ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja pochodzace z tragedii

moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy na temat podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo

Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Stalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, czlek powinien poniekad z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw na rzecz urokow

fauny i flory. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy

epoka po temu", "Chcemy okazac sie sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, rozkosz

duchowa a, takze intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi tez, ze nawet w toku zabawy trzeba zachowac, tak ceniony przez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc - "Piesn na temat

cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji jednostki wyrazanej przez Platona -

wylacznie pierwiastek duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten objawia sie w calej piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale

cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, spaja rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony w tym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc swistki, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem mocnej troski na temat losy prywatnej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

minionym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych

osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy

pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach;

w czasie obrad Rady dominuje typowy naszego kraju balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z ta

kobieta. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem na rzecz Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas rozna.

Wystarczy wykonac przegladu rozmaitych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament po klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( panie i dzieci ) uprowadzone przez wroga.

Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk,

mysli na temat kraju zas nie na temat prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ten rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i pochodzace z tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste

serduszko i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym slyszymy, przeciez

Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy

niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

zrobienia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i

klopotach codziennych, poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna

cnot, gdzie zyje sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na roli choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po pracy mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje pod wsi w

calej harmonii pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to w istocie oni

demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, A takze mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace pochodzace z zycia jednostki na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej

milosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien

zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic pod dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa badz

przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednak alegorycznych, pelnych powiazan

pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek hhg Szymonowic jednostek i stosunki dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia,

szczescie a, takze nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, podobnie jak i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim wiecej lub

w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze celnej

obserwacji i oceny zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie

tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i bogate zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje zawsze z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, zas chlopem absolutnie pedzonym do

roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest

to utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac

odprawia nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu

ogol wraz z ksiedzem nie odszukaja sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie

zaakceptowac atakuje wciaz ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal

podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza,

spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu

urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba zeby za

rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz

krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie a, takze

przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz

nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest

trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku a, takze nieuchronne

zbankrtuowania. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie

zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas

jezyka wolno sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski wypada zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac.

Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w

ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami itp. Latem wolno z tych

przygotowanych na wiosne krzewow a, takze drzewek miec owoce a, takze pozytek. Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza.

Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i ludzie zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a

takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne

zapasy daja finalnie pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo takze u

handlarza sie pobawic i baranow i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode

szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, celowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi dalszego

picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop

takze o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow gdzie poeta porusza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to utwor oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje

sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny pozostalej mowi na temat tancu a, takze radosci.

Naklania wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj

wioski. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy a, takze tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji

odnajdujemy echa ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast

we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a,

takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola jednostki w swiecie,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje cechujaca je syntezy. W zyciu najwazniejsze okazuje sie byc miec

czyste sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie

uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien

zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie byc obowiazkiem

kazdego z nas, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji pod posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi panstwami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego na temat, ze jego dziela beda tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko

jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie musi wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to: czlek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych przez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Tego typu ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden standard

– rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny konstruowania, jest wszechstronna,

oprocz talentu ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione przez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne pochodzace z natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli a, takze w ogrodzie, uciech plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z

radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, rzetelnego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika

jednak pochodzace z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza wartoscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana

jako czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

wybrana z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za wybrana z najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej inne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we

fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w niejakich utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug jednostki odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura a, takze jej prawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym

afirmowac zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na

temat ustroju idealnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu tez postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej na rzecz roznych

jednostek jest rozmaite prawo. Na przyklad prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne na

rzecz szlachty a, takze inne na rzecz mieszczan. Mniemam ze, ten problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie

majacy wplywy a, takze takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani w

znacznym stopniu lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na ogromnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie w calej

ich sprawie jest w znacznym stopniu przedluzone. Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola nauki a, takze wiedzy w zyciu kazdego

czlowieka i wspolzaleznosc energii panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac

nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po

prostu zmaga sie z bieda i manipuluje nadal pochodzace z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w

calej malych miejscowosciach, zamknieto a, takze dzieci niejednokrotnie musza isc do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. Ponadto szkoly

posiadaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na wzrost pracowni a, takze zakup podpory naukowych, nieraz nawet pod utrzymanie. Po ksiedze na

temat wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja.

Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek

musi byc prawnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy przepis prawny pochodzace z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny

od momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez jednostek

wyksztalconych a, takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbedne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje zasoby

finansowe przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie

opieki nad budami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winowajca sie dobierac w wybrana calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, energii, zdrowie,

fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele -

spory sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc,

oblude a, takze obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna

wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A na rzecz Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy

dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie moga nawet odparowac panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne do

wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony prawniczej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe

uwaza tworzone, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze pod problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej - np. szybkie sadzenie a, takze

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc a, takze

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w

calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszary w kraju i

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy a, takze swoj strach o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka rozprawa...

". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, ktore dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Zwlaszcza podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany

pochodzace z pozycji kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych przez protestantow, jak jest przede wszystkim

widoczne w calej krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac

duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi

handel odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny.

Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem

prostego a, takze zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow

jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat

„Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i siega ponad

powszednich ludzi. Jednakze mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa pod cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc,

branie lapowek a, takze lekcewazenie waznych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych na rzecz wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci

ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

cechujaca je uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega dramat ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal okazac sie stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz

znanych a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie

samemu, rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie historia sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie

byc na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotow dusz po smierci, do miejsc w ktorych przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim pochodzace z TRENOW, gdzie

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Wizerunek ojca adaptuje sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, wowczas gdy sielskie zywot Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta

przez nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, przewodzi to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka zostanie dziedziczka jego wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane przez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi a,

takze rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czesto tlem na rzecz

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie wywoluje radosc innym

ludziom wsi a, takze jest na rzecz nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze krajowej siegnal

po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje

sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje zatem

nie temat, ale strategia, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem pochodzace z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stulecia jest, wedle

Szymonowica, miejscem wyzysku: miejscem, gdzie czesto dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje

ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody,

a do niej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie pochodzace z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt pod nia nie zaakceptowac czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i stosunek z odmienna pasterka – Doryda, jak

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli

wybiega Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne na

rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza hen poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy

szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednak, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do aktualnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo

wiersze polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci a, takze lekow. Szczegolnie wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3 sonetach –

IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

odciaga czlowieka od momentu Boga, zawadza mu koncepcje do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana osobom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Sens rozwazan pisarza ma istote uniwersalny

(dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednak najbardziej zajmuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI stulecia, wowczas wciaz silna a, takze znaczaca

na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa

polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jakim

sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne.

Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy na temat polski strategia glosowania przez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio losy

was. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili

w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku was rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy narodowych.

1-wszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

pochodzace z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by przez atak zaszokowac wroga, oslabic go a, takze nie

dopuscic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy najbardziej istotne, biezace i zlozone. Swoje

poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez przez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, badz

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci jak sa pod jego czele powinni podarowac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej,

niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny

rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga obawia sie, ze fakt ten moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana przez magnaterie do osiagniecia swoich celow, jak prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski, jesli

do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem dzieci szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od edukacji Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczywiste oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez

taniec a, takze spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug.

Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza sporo pozytku, jak

rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkaniu sady owocowe i parki warzywne, by niczego przez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw i innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca gry, polowania, polow, co daje pozytek a, takze daje rozkosz. Dbajacy na

temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac drozej w calej innych

strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w tym

zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej

przedstawiciel owego wysokiego zakresu spolecznego musi posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety

na najazd Tatarow pod Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow i mysl na temat powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

przed napascia Turkow, silniejszych w znacznym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty,

co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka a, takze niesmiertelnej -

poety. Psyche poety jego zdaniem jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn

ow przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych przez tylez panien, gloszacych

chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca,

w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem nawadniania

i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci pochodzace z natura. Formuluje pochwale lata i zniw -

owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Robota ziemianina

pod roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Ogromny

wplyw pod tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z odmiana znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza

tym utwor ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej wartosci Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po jego smierci beda czytane a, takze podziwiane

przez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, jak bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do

ktorych niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przypadkami moga byc: Piesn

XXIII i fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

chociaz nie da sie ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu jednostki moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda a, takze placa" i swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota zwiazana

okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, zas po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc pospolite wsrod

owczesnej szlachty. Z pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej

"Piesni na temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swej przemyslenia a,

takze sugestie, jakim sposobem w przyszlosci podeprzec obrone granic, ale najbardziej emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

portfela wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze

wszystkie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do

nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam

aranzowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie po swiecie w calej poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu na

strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu mlodego

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i by posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

to renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, a, takze stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

miala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z prawami cnoty, zapewnia czyste

sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciech

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal odleglosc do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien,

ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych

norm a, takze przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―.

Pochwale egzystencji w zgodzie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i stalosc wobec tak krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i takze w uciech „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia a,

takze wizji Boga, jako ogromnego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do

Boga, jednak tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy

przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone przez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie pochodzace z problemami, podarowac sile duchowa i solidne szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia.

Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja jednak pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil

swoja „Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow po porwana przez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac

rozne postury polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob pod scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego przez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi kociak, ktora jego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu okreslic glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow w calej tytule

katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu:

O doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu

opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy,

ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek

zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie,

kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

napisana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzisiaj zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne beda tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkaniu rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na

pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zywot bylo na rzecz Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w

jego zyciu kluczowa byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) a, takze nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych typow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza kwestie jednostki, jak rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zywot prostego ukladu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu jednostek. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka na rzecz

jednostki, jednakze dla wszystkich, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane przez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace z tymi

pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane wypity. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego skutki i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Ludzie takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede

wszystkim uszkadzaja swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie

dobre retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku

dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych

talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, praw, umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni pochodzace z bronia w calej reku

wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie w calej walce odstapic zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic

wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku hhg tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak rozwinietej cywilizacji;

nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi,

ze i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia nasz narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zajecie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal pod strazy porzadku juz

od momentu poczatku istnienia naszego was, ale lub takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic morzem dalszymi swymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwa – wolno tu zaczac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze wybrana z powodow upadku niepodleglosci

Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii a, takze przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

pochodzace z antyku:

chor stoi przez caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami

wszystkich czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na okazach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala

zaczerpnieta z mitologii i hhg jeden pochodzace z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow i zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co czlowiecze

nie jest mi obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje losy

laczy pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

przed zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zajmuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w naszej epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce legenda

sielskiej, spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, przez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot jednostki poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu pod prace, jaka

wszystkim daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez daje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

mysla egoistycznie, beda chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest

radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i...

Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza elementem dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez praw nie

moze okazac sie prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw

spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska pod cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy

przytacza przyklad - w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i apartamencie,

chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego obywatela a, takze do

rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na inne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto

zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on tez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc,

ani smierc. Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i w calej bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P.

Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych

na rzecz polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej wraz z stron. I tak Pleban porusza problemy sadownictwa, sejmu,

finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci,

hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko

dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i jego legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach

publicznych a, takze nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej

boju a, takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa

poslow greckich―. Utwor ten niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja wowczas gdy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do

szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec

utwor ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal ogol humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o jego spoleczny uklad,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze

mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, kiepsko sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Wiec Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A mnie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc chorob

spolecznych - obojetnosc w stosunku do ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a,

takze grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w calej XVI stulecia, przedwczesne proroctwo

nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal na temat ksztalt wlasnego

stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii

Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu takze obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych typow,

poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych,

w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Nasz wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - poczatkowo na rzecz

okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie okreslenie to zostalo przyjete przez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

okazac sie poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow wywarla sporo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu jednak odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, zas w krajach Europy polnocnej

od konca XV do samego konca XVI stulecia. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe a,

takze religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, pod plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w centrum

badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. Po mysl humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i pustka co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen wyznaniowych

np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze pod

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia jednostek od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek dysponuje swoj los zapisany w calej

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr. Dobrobyt

to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem beda wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Strofowanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni okazac sie ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci

dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, dzieci jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody szczegolnie

pod sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV a, takze V

- "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani

winni beda swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" przewodzi do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne

pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze porzadny Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot przez zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech glownych

stanow: Mezczyzna (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia podstawowe

problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup solnych, czy deficyt stalego ukladu

obronnego panstwa. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a,

takze piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych

utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ten,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo,

jednak w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest przez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jako wiecznej walki o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie on absolutny podziwu na rzecz prostoty a, takze kontaktu

pochodzace z natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie

do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Nie zaakceptowac

stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednak na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na dalszy los, przykra wizja, walka o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego

pt: ―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Sen wieczny - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 strzepkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza

Tatrami. Cel poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy -

"skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony

przez ryzyka, zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ten probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

przez burze. Ow firma symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil

aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, wiecej przydatny do zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien

zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i koniec swiata. Szereg sielankowych wizji

symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych

poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, poglos

2. Won: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona przez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historyjke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurtu i forme

uprawianych typow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie dysponuje.

- Piesn XX - w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, jednak mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany przez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wprost tworzyl

swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna wymaga obrony a, takze pieniedzy pod wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami w calej

bitwie przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie pochodzace z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych na wstepie

obustronne przyrzadzania, a potem bardzo dokladnie, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania prac

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad skonczonym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta

wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke jednostek wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage

wspolczesnych nalezy skierowac na kwestie naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Przedstawia w

nich zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, to znaczy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze

sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda przeciwienstwem na

rzecz zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej

sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne wobec

ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J.

A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast pochodzace z pierwszym - jest

dwubarwny (czern a, takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z

kaprysu. Sugeruje to gre z uczuciem, nastroj gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego

pochodzace z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa pochodzace z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic. Pointa:

przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela po

jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy cennym pochodzeniem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad innymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat

wielorakich refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej

przywiazanych do swych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat

zaniedbaniach zakresu rycerskiego a, takze wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy,

jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki

polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale w calej

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sprawie niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je zrobic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo takze moga stac sie tematem na rzecz

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej okazac sie trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, ciekawostki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich wplyw na zywot umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu rozmawiamy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - uprzejmy – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miast, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni zachodnich, dywanowi

skladajacy zachwyt, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt uprzejmy, przykladala wielka wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj naszego kraju rodowod

uznawala za kluczowy tworcami owego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie takze sarmackim od momentu slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec uprzejmy

i dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stulecia. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - na wstepie oznacza styl zycia szlachty w calej XV a, takze XVI stulecia, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska

miala poczucie, ze Polska stanowi przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej pod wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej roli polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej - na temat

szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zywot na wioski, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki obejmuja okres ekipy wojskowej.

Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci fauny i

flory - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl czesto polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 -

1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie,

ze represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go argument, ze w kraju, ktory nie istnieje za jak oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, zas mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty przez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny jednostek i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka rzeczy szlachty a, takze panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa naszego,

ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc wychowankom do gry. Wszyscy pilnuja o wlasne dobro, nie

zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama

dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie

broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje

przebieg bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie

morzem poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w calej nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow beda znakomitym pochodzeniem poznania

jednostek i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza czastka zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki

dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy

wynikiem jego zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami.

Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z innymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo

do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze

rywal dogoni jego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W

strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Ow

czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za naturalny stan

rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o majatek i wartosci wlasne. Wraz z

"Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady jednostek, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

2. Monolog skierowany do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe pochodzace z ich

oddzialywania na zywot polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym faktu, do ktorych konfliktow a, takze klesk moga one przyczynic sie,

stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal

a, takze osmieszal w calej nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa jednak uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie okazac sie

nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest

wymieniony juz w calej tytule, zas przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie

pochodzenie, nazbyt mlody wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty

ow pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu

Krasicki odslania zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego strategii

wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje sie byc atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, gadki prowadzonej przez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry

okazuje sie byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

zwyczajne cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie raz

za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego typu brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze okazac sie uznany zbytnio reprezentanta pogladow

autora. Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie

odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a,

takze karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mial mozliwosc pomiescic a, takze na pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem kompletnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem

sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, ze mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna pochodzace z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl

sie tutaj tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed

rodzenstwem szczur to zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz

z sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac zna

smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w calej klatce a, takze uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednakze stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli,

zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, wskazuje sie pod fakt, ze powstala pani po pierwotnym rozbiorze Polski, moze

zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal jednostek naturalne, danymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej

dostac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

swiecie dominuje uprawnienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej

prawdy jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys,

niedysponowany i w calej lesie", zas nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga

a, takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze czesto

teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z mocnej troski na temat kraj, pochodzace z

leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamyslem powinno okazac sie szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej okazac sie

powinna uzytecznosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl znacznie

program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Powiedzial o wymagania utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszary w jego dzielach zajmuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Ponizej

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie

chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra pod

owczesne ludzie.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, deficyt jest tez scen masowych, calosc natomiast utrzymana okazuje

sie byc w jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na reputacje

publiczna i na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc przemian

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem a, takze ukazal zuchow jednoczesnie okreslonych jako

pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie

sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia dialogow prezentujacych jednostkowe

poglady i racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― beda przedstawieni jako prawi a, takze wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie a,

takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa

(wychowanka Podkomorzego i jego zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, jak doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swego zycia potezna i

wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze

Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc

corke przymusem za maz, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

deficyt zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki okazuje

sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie

nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja rozwojowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo sie rozumienie zachwycajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz

literatura rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci,

w calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. zaczyna sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam swieze metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem a, takze z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozumuje naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i rozne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy do redakcji

a, takze odpowiedzi pod nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a,

takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany przez 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765 rok

zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely

zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna

aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe a,

takze podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku

polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu edukacji potrzebne beda dobre lektury dlatego w calej 1775 rok

powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane przez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze

jego historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie a, takze komiczne. Skutek

komiczny osiagniety zostaje za posrednictwem celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas

powaznym a, takze podnioslym pomyslem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, jaka wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi

zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym

patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, bez broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od momentu

wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn

pod czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jakim sposobem na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Pochodzeniem

jego macy jest milosc, ogarniajaca kompletny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz!

― – krzyczy w calej uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie

podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po

pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego

Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Mimo szlachetnych

intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w imie szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy. Nalezy

podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl w calej wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac odpowiedz na pytanie dlaczego

powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle przez

zgromadzenie piekielne. Stworzone przez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady tych ludzi dotychczasowy

jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Lud,

reprezentowany przez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz

ponosi kleske. Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

cechujaca je pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal

zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz

ocalic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane a, takze doceniane przez wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie cechujaca je smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada organizmu bohatera. Jest to

symbol przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych jednostek, bo sen

wieczny Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie

taka egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich slowach

utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie a, takze budzic do walki narody. Ale przedtem wielka koncepcja Browna

zostanie przez odmiennych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc przedstawiona

przez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Materia

sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu

owego nie mozna dostac ale wolno don starac sie. Muzyka robi z jednostek istoty bardzo dobre. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie

do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tym

miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu obszernych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi pokryc koszta kazda

osobowosc za swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa

sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa idei wolnosci dobrze poswiecic kompletny narod, niz ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego.

Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm

szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz

historyjke obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu

historia ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie

a, takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych przez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa a, takze

monarchy. Dla Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy

ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow cechujaca je charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej zauwazalne w

charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, otoz posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej

pochodzace z obcym najezdzca przez kompletny narod naszego kraju oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu.

Pokazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez krola,

brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Przez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna walka

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne energii i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w

calej walce. Odslaniajac szeroko podstawy kleski patrzyl z ogromnym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go

popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w

bawelne do powstania, zawiera sporo aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego przez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, otoz

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 rok, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk

mozemy otrzymac wiadomosc z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze najrozniejsze postacie o

tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Lekkie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

beda przeznaczone fajnego przez Boga i zwiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do prywatnego szczescia i szydzi pochodzace z tych ktorzy w dostaniu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, wowczas gdy za

egzystencji zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka po siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, nieba,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie tez arystokracja

i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona pod Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie