Morze Bałtyckie - historia powstania

Bałtyk jest morzem śródlądowym, otoczonym lądem jednego tylko

kontynentu. Należy do najmłodszych mórz Atlantyku. Jest najmłodszym

morze Europy. Rozwój Morza Bałtyckiego jest związany z wytapianiem się

lodowa w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego (Wisły) oraz z

podnoszeniem i obniżaniem się obszaru północnej Europy (proces

izostazji).

Około 12 tyś. lat temu wody roztopowe, zbierające się przed czołem

lądolodu, utworzyły słodkowodne bałtyckie jezioro zaporowe, które w

wyniku dalszego ocieplania klimatu i topnienia lądolodu uzyskało

połączenie z Atlantykiem. W ten sposób około 500 lat później powstało

zimne morze skandynawski powodował podnoszenie się Skandynawii,

czego wynikiem była utrata połączenia z Atlantykiem i ponowne

przeobrażenie się morza (około 8 tys. lat temu) w słodkowodne jezioro,

zwane ancylusowym od nazwy ślimaka Ancylus fluviata. Równoczesne

obniżanie się południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną

powstania powtórnego połączenia z Atlantykiem przez cieśniny duńskie.

To utworzyło się morze litorynowe (od nazwy ślimaka Littorina litorea),

które miało większą powierzchnię i bardziej słone wody niż obecny Bałtyk.

Tak wynika z przeszłości geologicznej, Bałtyk zmieniał swoje kształty i

wierzchnie wielokrotnie. Złoża bursztynów pod Grudziądzem, a nawet na

Kurpiach, mogą świadczyć, że sięgał w głąb obecnej Polski, w górę Wisły i

na południe od Mazur

Morze Bałtyckie

Współczesny Bałtyk, ukształtowany około 2 tyś. lat temu, rozciąga się

południkowe na długości około 1300 km (ryć. 40). Zajmuje powierzchnię

415,3 tyś. km2 (łącznie z cieśniną Kattegat).

Bałtyk jest morzem płytkim, szelfowym. Około 80% jego powierzchni leży

na głębokości między 50 a 100 m. Tylko 2% leży poniżej 200 m.

Na dnie wyróżnić można przegłębienia (głębie) oraz płycizny - ławice

(Ławica Słupska, Bomholmska, Odrzańska). Średnia głębokość Morza

1

Bałtycjiego wynosi 52,3 m, a maksymalna głębokość w Głębi Landsort -

459 m.

Bałtyk należy do mórz chłodnych. Jego temperatura zależy od szerokość

geograficznej, a także od zasolenia (słabo zasolona woda łatwiej zamarzał

Temperatura wód południowego Bałtyku waha się od 0°C w zimie do 18°C

w lecie (w zatokach do 22°C). Zatoki Botnicka i Fińska zamarzają każdej

zimy.

Ze względu na utrudnioną wymianę wody między Bałtykiem a Atlantykiem

oraz duży dopływ wód słodkich z obszarów lądowych powierzchniowa

warstwa wody charakteryzuje się małym zasoleniem - średnio około 7%.

Zasolenie wody rośnie wraz z głębokością, i to nawet do 15-17%o, a

wiąże się to z napływem słonych wód z Morza Północnego w strefie

przydennej.

Na Bałtyku występują lokalne prądy morskie:

- powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód

- głębinowy prąd wody słonej, przynoszący słone wody z Morza

Północnego,

- dryfy, powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i

tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych).

Brzegi Bałtyku kształtowały się pod wpływem ruchu wody morskiej,

zależnie od swojej budowy geologicznej. Brzeg polski dzieli się na dwa

główne rodzaje:

- klifowy - w miejscach, gdzie morze podchodzi do wysoczyzny morenowej

(z przewagą glin, głazów);

- wydmowy (niski, piaszczysty) - w miejscach gdzie występują niskie

obszary pradolinne, często zabagnione.

2

Polskie wybrzeże określa się jako mierzejowo - zalewowe. Bałtyk

charakteryzuje - niewielkimi ruchami wody morskiej a to ze względu, na

zanikanie fali

płowej z Morza Północnego w płytkich bo lżących od 11 do 50 m

głębokości, cieśninach duńskich. Wysokość pływów sięga do około 40 cm

w Kattegacie, spada poniżej 10 cm w Zatoce Kilońskiej i utrzymuje się w

granicach od 5 do 2 cm wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku.

Natomiast wysokość fal spowodowanych wiatrem dochodzi do 3 m.

Największe zaobserwowane na Bałtyku fale wiatrowe osiągały - podczas

najsilniejszych sztormów -wysokość do 9 m. Bałtyk zaliczany jest do

akwenów burzliwych

Zlewisko Bałtyku ma około 1,7 min km2 powierzchni i jest ponad

czterokrotnie większe od powierzchni samego morza. Do Bałtyku wpada

około 250 rzek. Wprowadzają one do niego w ciągu roku łącznie 470 km3

wody: najwięcej -Newa, Wisła, Dźwina, Niemen i Odra.

Obszar zlewiska Morza Bałtyckiego zamieszkuje około 150 min osób. kupią

się tutaj około 20% światowego handlu i około 15% światowej produkcji

przemysłowej. Ujemnym skutkiem rozwoju gospodarczego regionu 4

zanieczyszczenia Bałtyku, przenoszone z wodami rzek i przez atmosferę -

Najpoważniejszym źródłem zanieczyszczeń są rzeki (głównie Wisła).

Bałtyk zanieczyszczają ponadto: ścieki komunalne i przemysłowe miast

nadmorskiej produkty wyrzucane przez statki, wiercenia na d ? morza

(poszukiwanie surowców), wydobycie ropy i statki, zwłaszcza tankowce,

które ulegają katastrofom.

Związki chemiczne (np. nawozy mineralne) przedostając się do wód

Bałtyku, powodują zjawisko tzw. użyźniania morza. Konsekwencją tego je

\ wzrost biomasy. Nadmierna jej ilość opada na dno, powodując zachwiań'

równowagi przemiany materii i warunków tlenowych. W wyniku tego

następuje zanik dennego życia organizmów i powstawanie obszarów

beztlenowych w rejonie Głębi Bomholmskiej, Gotlandzkiej i Gdańskiej.

Pustynie wodne stanowią już ponad 10% ogólnej powierzchni Morza

Bałtyckiego.

Do Bałtyku przedostają się przede wszystkim związki eutrofizujące wodę

(sole azotu i fosforu) oraz substancje toksyczne (metale ciężkie i związki

syntetyczne), ropopochodne, promieniotwórcze oraz bakterie.

3

W ciągu roku Bałtyk przyjmuje m.in. około 700 tyś. ton azotu i około 620

tyś. ton fosforu.

Największe zanieczyszczenie pochodzi z obszaru Polski.

Skutkiem zanieczyszczenia wód jest poważne naruszenie naturalnej

równowagi, głównie biologicznej. W celu zatrzymania degradacji

środowiska już w roku 1973 zawarto porozumienie o ochronie zasobów

rybnych Konwencja Gdańska), a w 1974 - o ochronie środowiska

morskiego Konwencja Helsińska).

Znowelizowana Konwencja Helsińska z 1992 roku dotyczy ochrony

przyrody strefy brzegowej i podwodnej Bałtyku. Ponadto instytucje i

organizacje międzynarodowe prowadzą intensywne prace badawcze

związane z ochroną wód, a kraje bałtyckie porządkują swoją gospodarkę

wodno-ściekową.

Przywracanie Bałtykowi stanu zbliżonego do naturalnego jest trudne i

wymaga wieloletnich działań, związanych jednocześnie z poważnymi

nakładami finansowymi wszystkich państw bałtyckich.

4