Moduł dla terapeuty

DROGOWSKAZY
Program psychoedukacji pacjentów
i opiekunów osób chorych na schizofrenię

WARSZTATY RADZENIA SOBIE
ZE STRESEM

Katarzyna Romanowicz

1. Ćwiczenia przełamujące lody

2. Czym jest stres

3. Rozpoznawanie własnych sygnałów

4. Strategie reakcji na stres

5. Metody radzenia sobie ze stresem

6. Podsumowanie

01

03

04

05

06

07

12

Warsztat radzenia sobie ze stresem –
dla grupy pacjentów w oddziałach,
domach pomocy oraz ich rodzin

02

Cele:

Dzięki poznaniu pojęcia stresu i metod radzenia sobie z nim, pacjenci będą mieli
możliwość rozwinięcia umiejętności konstruktywnego radzenia sobie ze stresem
w sytuacjach życiowych, co przyczyni się do:
– prewencji wtórnej - przed kolejnymi epizodami choroby lub zaburzeń psychicznych

oraz

– zminimalizowania kosztów materialnych i niematerialnych pacjenta oraz jego rodziny

Korzyści:

– Poprawa kontroli emocji w życiu prywatnym i zawodowym
– Lepsze samopoczucie i jakość życia mimo choroby przewlekłej

Metody pracy:

Aktywne, wymagające dużego zaangażowania się, wykłady interaktywne,
ćwiczenia w parach, w gniazdach; techniki relaksacyjne wykonywane na materacach.

Terminy:

Regularnie raz w tygodniu po 2 h przez 8 tygodni
lub 2 razy w tygodniu po 2 h przez 4 tygodnie

Miejsce:

Do uzgodnienia: ciche!

Narzędzia:

Materiały dla uczestników (broszura z materiałem, flipchart) prezentacja w PP
(rzutnik, komputer), piłeczki (2 razy więcej niż uczestników), materace, koce,
muzyka relaksacyjna, trening relaksacyjny, wygodne ubranie.

Czas trwania:

14-16 h (zależne od ilości ćwiczeń – najlepiej warsztaty realizować w formie
5-7 spotkań po 2 h szkoleniowe).

Liczba osób w grupie:

Max 12 osób. Cykl warsztatów powinien być zamknięty.
Nowe osoby mogą dołączać, ale nie wtedy, gdy trwają
już spotkania ćwiczeniowe wymagające zaufania w grupie.

03

Blok 1

– każdy przedstawia się z imienia oraz dodaje do 3 wybranych liter swojego imienia jakąś

cechę charakteru z której jest dumny (np.: k-konkretny, a-aktywny itd.). Następnie trener

przedstawia cele, korzyści z warsztatów, wprowadza zasady komunikacji oraz zasady

zwiększające poczucie bezpieczeństwa: dyskrecja, punktualność, mówienie od siebie

i do siebie („myślę, czuję”,… „gdy ty Aniu”), nie ocenianie itd.

Przedstawienie się prowadzącego warsztaty oraz uczestników:

Ćwiczenie przełamujące lody

Wymagany czas

45 minut

04

Blok 2

– burza mózgów w podgrupach, prezentacja na forum (ok. 10 min). Trener stara się zebrać

informację od grupy tak, żeby to, co zbierze nawiązało do definicji stresu. Następnie

wygłasza wykład interaktywny o stresie (na podstawie prezentacji w PP do slajdu 4

lub do rodzajów stresu – biologiczny i psychologiczny). Pokazuje do czego nam kiedyś

były potrzebne wszystkie reakcje fizjologiczne i emocjonalne (odwołanie się do mózgu

zwierzęcego – przetrwanie-walka-ucieczka oraz ludzkiego – podejmowanie decyzji

i rozwiązywanie problemów). Następnie wprowadzane jest ćwiczenie „piłeczki”

(grupa staje w kręgu lub dwóch kręgach (gdy grupa liczy > 8 osób). Trener wręcza

wszystkim po piłeczce (miękkiej, tzw. antystresowej) i mówi, żeby uczestnicy, bez

konsultowania się, na słowo „start”, zaczęli rzucać wybranej osobie piłeczkę.

Następnie ćwiczenie zostaje powtórzone, ale uczestnicy mają już 2 piłeczki i mają je rzucić

na słowo „start” do wybranej osoby. Piłeczki zapewne będą spadać, rzadko kiedy uda się

je wszystkie złapać. Oczywiście im mniej piłeczek do złapania, tym łatwiejsze zadanie.

Trener wyjaśnia zasadę działania stresu. Gdy jest „za dużo, za trudno, za szybko”

mamy do czynienia ze stresem psychologicznym, który może odbić się na zdrowiu.

Następnie wykład do slajdu nr 12 lub w materiałach do konsekwencji stresu.

Czym jest stres

Wymagany czas

90 minut

05

Blok 3

– ćwiczenie – analiza doświadczenia przy użyciu tabeli. Na flipcharcie rysujemy tabelę,

gdzie jest pięć kolumn: sytuacja (opisana jak najbardziej konkretnie), emocje

(natężenie wyrażone w skali 0-10), myśli (ocena przekonania co do ich autentyczności),

zachowania oraz objawy fizjologiczne. Uczestnicy rysują tabelę w swoich materiałach.

Możemy dać jakiś prosty przykład: np. wizyta w urzędzie. Prosimy uczestników

o przypomnienie sobie jednej sytuacji będącej przykładem stresu i rozpisanie jej jako reakcji

na wydarzenie wewnętrzne lub zewnętrzne poprzez myśli, emocje, zachowania i fizyczność.

Prosimy, aby osoby oceniły również wiarę w myśli w tamtej chwili (0 - brak wiary,

10 - całkowite przekonanie) oraz nasilenie emocji (0 - brak emocji, 10 - silne emocje).

Omawiamy kilka wybranych przykładów.

Rozpoznawanie własnych sygnałów

Wymagany czas

45 minut

06

Blok 4

– ćwiczenie „nacisk”. Celem jest doświadczenie, jak każda z osób z grupy nawykowo

reaguje, gdy działa stresor. Pacjenci łączą się w pary. Jedna z osób stoi odwrócona plecami

do osoby stojącej za nią. Osoba stojąca z tyłu naciska na ramiona osoby stojącej przed sobą,

z taką intensywnością, by wywołać reakcję partnera. Po chwili następuje zmiana ról.

Omówienie pod kątem trzech strategii reakcji na stres.

amortyzacja – elastyczna reakcja na nacisk, osoba amortyzuje stres,

przyjmuje go na kolana i działa jak sprężyna.

konfrontacja – osoba stawia opór, napina mięśnie, walczy z naciskiem.

uleganie

– osoba słabnie, „leci” do przodu, ulega naciskowi.

Prezentacja na podstawie materiałów w PP od nr 12 do nr 19 lub do 3 rodzajów zachowań

(asertywność, uległość oraz agresja).

Strategie reakcji na stres

Wymagany czas

45 minut

07

Blok 5

– (wspomagamy się materiałami lub slajdami nr 20-29)

– Moje metody radzenia sobie ze stresem-praca w podgrupach, wypisanie

na flipcharcie w tabeli 3 kolumnowej: sposób, konsekwencja krótkoterminowa,

konsekwencja długoterminowa oraz omówienie tych sposobów pod kątem

korzyści lub strat. (np. zapalenie papierosa szybko redukuje napięcie,

ale długoterminowo działa na fizjologię pobudzające – straty finansowe

i zdrowotne np. kaszel i gorsza kondycja)

– Omówienie na podstawie materiałów i PP tematu prewencji

i działań antystresowych.

Metody radzenia sobie ze stresem

Aktywne zachowanie

W podgrupach uczestnicy wybierają jeden wspólny problem, z którym mogą się

zidentyfikować. Następnie metodą 7 kroków ( omówione w materiałach dla uczestników)

próbują go rozwiązać. Pamiętajmy, żeby problem był jak najbardziej konkretny, możliwy

do rozwiązania oraz żeby jego rozwiązanie było atrakcyjne i odpowiednie właśnie w tym

czasie dla tej grupy lub osoby.

Krótkie omówienie przez poszczególne grupy.

Narzędzia poznawcze radzenia sobie ze stresem.

Ćwiczenie

Wymagany czas

1 ćwiczenie

45 minut

08

Działanie według planu

– Wprowadzenie do ćwiczenia: Czas jest ważnym zasobem każdego człowieka.

Analiza czasu jaki mamy do dyspozycji, oraz zadań, które musimy wykonać,

może pomóc wybrać najbardziej efektywne sposoby jego wykorzystania,

zarówno w pracy jak i w życiu prywatnym.

– Instrukcja: Wypisz wszystkie zadania jakie potrzebujesz, musisz i chcesz zrobić

w dniu jutrzejszym.

– Po wypisaniu listy zadań poproś uczestników o to, by spojrzeli jeszcze raz

na listę i ewentualnie ją poprawili kierując się zasadą, że dobry plan

to maksymalnie 60% czasu zaplanowane, a pozostałe 40% trzeba przeznaczyć

na sprawy bieżące, nagłe i zmienne (np. poziom naszej energii).

Ćwiczenie

Technika radzenia sobie z poczuciem winy

Technika ma na celu zdjęcie nadmiernej odpowiedzialności, która jest częstym błędem

poznawczym wzmacniającym stres. Opis techniki wraz z przykładem znajduje się

w materiałach dla uczestników. Trener zapisuje myśl obarczoną poczuciem winy,

np.: „To moja wina, że miałem nawrót choroby bo zmniejszyłem dawkę leków”,

rysuje koło na flipcharcie i pyta grupę, co mogło mieć wg grupy wpływ na nawrót choroby.

Trener wypisuje wszystkie pomysły i prosi jedną osobę z grupy, aby podzieliła to koło jak tort

i umieściła wszystkie elementy zgłoszone przez grupę (może być więcej niż w przykładzie).

Pokazujemy grupie, że początkowo przyjmując daną przyczynę jako pewnik, wierzy się

w nią bezgranicznie i nie dopuszcza się innych możliwości. Sprawdzamy jaki kawałek

tego tortu stanowi „odstawienie leków przez pacjenta”.

Następnie pytamy kogoś czy kiedykolwiek obwiniał siebie

w podobny sposób i czy chciałby podzielić się

tym doświadczeniem na forum.

Ćwiczenie

09

Technika szukania dowodów „za i przeciw”

Uczestnicy samodzielnie skupiają się na myśli, która wywołuje napięcie i zastanawiają się

nad jej znaczeniem. Następnie szukają dowodów na potwierdzenie prawdziwości danej

myśli i dowodów podważających tę myśl. Przykład z tabelki (materiały): Myśl automatyczna,

dowód „za prawdziwością”, dowód „przeciwko prawdziwości”, myśl alternatywna.

Tu bardzo ważne jest, żeby trener prowadzący sam potrafił odróżnić myśli od faktów.

Pacjenci często jako dowód wpisują inną myśl np. dowodem za prawdziwością myśli

„nie mogę wyjść z domu bo coś się stanie” jest „czuje lęk”. Poczucie lęku nie jest dowodem

tylko doświadczeniem. Tu raczej powinno znaleźć się np. wydarzenie z przeszłości –

„gdy wyszedłem z domu kiedyś gdy się bałem, wszedłem na ulicę na czerwonym świetle”

Jako dowód "przeciw prawdziwości”– „ostanio mimo lęku poszedłem do sklepu

i zrobiłem zakupy”. Ważne też żeby tak kierować omówieniem, żeby pacjent, choć trochę

osłabił wiarę w swoją myśl.

Omówienie ćwiczenia przez osoby chętne.

Ćwiczenie

Przewijanie

Celem techniki jest zmniejszenie napięcia i pobudzenia ciała. Z punktu widzenia lęku

– nie jest ważne, czy stresującą sytuację sobie wyobrażamy, czy faktycznie bierzemy w niej

udział. Nasz układ nerwowy reaguje wzbudzeniem. Technika „przewijanie” służy wyciszeniu

tych doznań. Prosimy osobę, żeby pomyślała o sytuacji, w której kiedyś się znalazła

i nie czuła się w niej bezpiecznie. Boi się jej nadal, nawet jak ją sobie tylko wyobraża

np. pójście do hipermarketu. Prosimy, żeby opowiedziała tą sytuację, potem oceniła swoje

napięcie w skali od 0 do 100% (zakładamy, że będzie wyższe niż 50%). Potem prosimy,

aby spróbowała zrobić z tej sytuacji film, który ma swój początek – moment, gdy osoba

czuła się jeszcze bezpiecznie i koniec, gdy czuła się już bezpiecznie – zakończenie trudnej

sytuacji). Osoba przedstawia tą sytuację jak sceny z filmu. Potem ponownie ocenia swoje

napięcie w skali 0-100%.

Zapraszamy grupę do wyciągnięcia wniosków.

Ćwiczenie

10

Prowadzenie autodialogu

Ć wiczenie ma na celu naukę procesu mentalizacji – to, co mam w głowie to nie fakty,

ale procesy myślowe, które przez to, że czasem są obarczone błędem mogą utrudniać

radzenie sobie w różnych sytuacjach. Zadaniem pacjentów jest wymyślenie takich

rozwiązań, które umożliwią danej osobie osiągnąć cel. Uwaga! Ważne, by były to sposoby

do zrealizowania, a nie tylko pozytywne „myślenie życzeniowe”.

Ćwiczenie

Technika STOPP

Omówienie techniki STOPP, które ma na celu zachęcenie do proaktywności,

czyli do działania po przemyśleniu i „zatrzymaniu się”.

Trener prosi, by pacjenci przypomnieli sobie sytuację, w której czuli presję szybkiego

działania, a która tego nie wymagała.

Instrukcja: „Nie działaj zbyt szybko, poczekaj.

Weź głęboki oddech, tak żeby powietrze nabrać przez nos, a wypuścić przez usta.”

Przekazanie informacji uczestnikom o obserwowaniu własnych myśli i odczuć w ciele.

„O czym myślisz? Na czym się skupiasz? Na co reagujesz? Co czujesz w ciele?”

Dalsze instrukcje: „Spójrz na sytuację z perspektywy balkonu. Zobacz szeroki, duży obraz.

Czy można zobaczyć to inaczej, szerzej? Co powiedziałby o tym ktoś inny?

Jak to działa u innych? Co o tej sytuacji powiedziałby ktoś inny? Jak to widzą inni?

Praktykuj to, co działa - przyjrzyj się konsekwencjom?

Jaka jest najlepsza rzecz do zrobienia?”

Omówienie ćwiczenia na forum przez ochotników.

Ćwiczenie

11

Narzędzia behawioralne- relaksacja

Ć wiczenia oddechowe, wizualizacja – ćwiczenia metod (2 x 45 min)

Celem tej części jest nauka relaksowania ciała, które ma działać jak systematyczna

gimnastyka dla naszych mięśni i naszej kondycji. Przećwiczenie wraz z uczestnikami metod

z części prezentacji –„Unikanie dyskomfortu - trening relaksacyjny”. Instrukcje są

szczegółowo opisane i dostępne w materiałach. Uwaga! Uczestnicy mają czuć się

komfortowo. Najlepiej tą część realizować na materacach i przy użyciu muzyki relaksacyjnej.

Przypomnieć też zasady zwiększające poczucie bezpieczeństwa w grupie.

– Oddychanie brzuchem

– Oddychanie na kwadrat

– Ć wiczenia rozluźniające

– Relaksacja Jakobsona np. ze strony www.zdrowiepsychiczne.pl

Ćwiczenie

12

Blok 6

Odpowiedzi na podsumowanie ze slajdu 30 (zgodnie z pytaniami):

– Co było ważne w tych warsztatach?

– Co Ci się szczególnie podobało?

– Co było trudne?

– Co Ci się szczególnie nie podobało?

– Co zacząłeś już stosować?

– Co wprowadzisz jako kolejną rzecz?

oraz zebranie informacji zwrotnej od uczestników.

Podsumowanie

Wymagany czas

45 minut

13

Notatki

14

Notatki

PHPL/PSY/1115/0007a