Dąbrowa Z., Szóstak koronny Jana Kazimierza z mennicy bydgoskiej z roku 1·61- nie notowana odmiana czy destrukt

menniczy?

1

Dąbrowa Z., Szóstak koronny Jana Kazimierza z mennicy bydgoskiej z roku
1·61- nie notowana odmiana czy destrukt menniczy? [w:] "Grosz", nr 98, VII-IX
2004.

W ostatnim czasie w niektórych czasopismach

numizmatycznych, w różnych katalogach aukcyjnych,
zaś

szczególnie

na

internetowych

aukcjach

numizmatycznych pojawiają się informacje o coraz to
nowych, nie notowanych odmianach monet polskich.
Bliższa analiza takich zgłoszeń (o ile towarzyszy im
reprodukcja monety) prowadzi jednak do wniosku, że
do nowych odmian zalicza się często tzw. destrukty
mennicze. Powstawały one z reguły w wyniku
dwukrotnego uderzenia stemplem w przypadku, gdy
pierwsze uderzenie było zbyt słabe lub odwzorowało
jedynie część treści awersu i rewersu a zostało to
zauważone przez personel mennicy. Powtórne
uderzenie

stemplem

niezwykle rzadko trafiało

dokładnie w to samo miejsce, stąd monety takie mają
zdeformowane legendy lub braki w ich treści, niekiedy
również deformacji ulega data. Moneta taka daje się
najczęściej bez większych kłopotów zidentyfikować
jako destrukt, w którym odmienność od notowanych
dotąd w literaturze odmian wynikła w toku jej bicia a
nie

podczas

przygotowywania

stempla

przez

rytownika. W wyniku mechanizacji procesu wybijania
monet (wprowadzenie walców i pras menniczych) i
lepszej kontroli jakości, destrukty stawały się powoli
poszukiwaną rzadkością – nie są one natomiast niczym
niezwykłym w mennictwie XVI, XVII czy nawet
XVIII wieku. W tych czasach liczył się przede
wszystkim kruszec, na jakość bicia zwracano mniejszą
uwagę (szczególnie w okresie zawieruch politycznych
lub wojen). Stąd taka częstość monet niedobitych,
szczególnie z czasów panowania Jana Kazimierza.
Część z tych szczególnie niedobitych monet starano się
jednak jakoś poprawić no i tak rodziły się destrukty
mennicze.

Destrukt menniczy z czasów panowania Jana

Kazimierza (twarz króla bez podbródka,

zniekształcona data) (szóstak koronny z mennicy

krakowskiej z roku 1662 z inicjałami Andrzeja Tymfa)

Ten wstęp tyczący destruktów menniczych związany

jest z pewnym ciekawym szóstakiem bydgoskim Jana
Kazimierza. Moneta ta znalazła się w moich rękach w
wyniku zakupu większej ilości szóstaków koronnych
(ok. 70 szt.), wyłącznie Jana Kazimierza. Sprzedawca
(zza wschodniej granicy) twierdził, że pochodzą one z

jednego skarbu, jednak zarówno skład, jak i stan
zachowania (połysk na większości monet z lat 1660 -
1663 i prawdziwe „klamki” z lat 1665 – 1667) sugerują
raczej mieszaninę kilku znalezisk. Analiza wszystkich
tych moich nabytków pozwoliła mi na wyodrębnienie
jednej ciekawej sztuki. Był to szóstak koronny Jana
Kazimierza z mennicy bydgoskiej z inicjałami T – T
(Tomasz Tymf, brat Andrzeja, dzierżawca mennicy
bydgoskiej w latach 1660 – 1662) z roku ni mniej, ni
więcej 161. Naturalnie moje serce zabiło mocniej, bo
znana mi literatura nie notuje takiej anachronicznej
daty (notujący wiele różniących jedynie się drobnymi
szczegółami odmian „Katalog monet polskich 1649 –
1696” wspomina pod poz. 185 tylko o omyłkowym
roczniku 166161). Czyżby więc dostał mi się jakiś nie
notowany dotąd (nic to, że omyłkowy) rocznik ?
Dokładna obserwacja pola rewersu w rejonie daty nie
wykazała praktycznie żadnych manipulacji, niedobicia
brakującej cyfry, przesunięcia stempla czy czegoś
podobnego. Mało tego, otok pod legendą jest
równomierny (bez nieciągłości lub przemieszczeń
sugerujących podwójne uderzenie czy też przesunięcie
stempla), pomiędzy cyframi „1” i „6” jest zbyt mało
miejsca na jeszcze jedną cyfrę „6”, za to widać zarys
niedobitej kropki – słowem jak nic data 1·61.
Rzeczoną monetę oglądało również kilku moich
kolegów, doświadczonych numizmatyków, którzy
analizując układ rewersu z reguły stwierdzali, że mamy
tu do czynienia z błędem powstałym w trakcie
przygotowywania stempla – czyli nowa, nie notowana
odmiana z omyłkową datą 1·61. Żeby jednak nie być
gołosłownym, prezentuję poniżej reprodukcję (skan)
omawianego szóstaka z powiększeniem rejonu daty.

Nie notowana odmiana, czy destrukt menniczy?
(szóstak koronny z mennicy bydgoskiej z roku 1·61(?)
z inicjałami Tomasza Tymfa)

Pomimo kilku wyłuszczeń na rewersie i drobnego

niedobicia moneta jest stosunkowo dobrze zachowana.
Popiersie królewskie, tarcze z herbami Korony i Litwy
oraz legendy nie wykazują zniekształceń i deformacji.
Tylko na awersie, za plecami popiersia króla, oprócz
niedobicia widoczna jest niewielka nieciągłość
wewnętrznej obwódki. Przyglądając się jej bliżej
odnosi się wrażenie, że obydwie jej końcówki nie

Dąbrowa Z., Szóstak koronny Jana Kazimierza z mennicy bydgoskiej z roku 1·61- nie notowana odmiana czy destrukt

menniczy?

2

zachodzą jedna na drugą a są z lekka rozbieżne.
Również w napisie otokowym, pomiędzy znakiem „&”
a skrótem „SVE” odstęp jest zbyt duży i wypełniony
czymś na kształt trójkropka. Czyżby więc destrukt
menniczy ? Wyrażone wyżej wątpliwości skłaniają
mnie do przyjęcia tezy, że jednak nie jest to niestety
nowa, nie notowana odmiana szóstaka koronnego Jana
Kazimierza, lecz najzwyczajniejszy w świecie destrukt
menniczy (choć niewątpliwie ciekawy ze względu na
prawie idealne pokrycie się obrazów stempla,
szczególnie rewersu, w dwu kolejnych uderzeniach). A
było tak pięknie...

Zygmunt Dąbrowa - Świętochłowice