J-F. Lyotard, Odpowiedź na pytanie, co to jest postmodernizm?

1. Postulaty

* O wezwaniach do zawieszenia artystycznego eksperymentu
- współczesność jako „moment odprężenia”
- próby zdyskredytowania modernizmu przez współczesnych artystów i niektórych
filozofów, tu: zarzuty wobec Habermasa, który żąda od sztuki i wynikającego z niej
doświadczenia przerzucenia mostu nad przepaścią dzielącą dyskurs wiedzy od
dyskursu etyki i polityki i otwarcia drogi do jedności doświadczenia.
- Lyotard pyta: o jakim rodzaju jedności marzy Habermas? Stawia dwie hipotezy: w
pierwszej odwołuje się do Hegla w pełni afirmującego dialektycznie totalizujące
doświadczenie, w drugiej – zbliża się do optyki Krytyki władzy sądzenia (powinna ona
poddać się sprawdzianowi (…) idei jednorodnego końca historii i idei podmiotu)

2. Realizm

* Autorzy wzywający do zawieszenia artystycznego eksperymentu, maja na względzie
likwidację dziedzictwa awangard. Mieszając ze sobą rozmaite awangardy, artyści i
krytycy czują się o wiele bezpieczniej w ich unieważnianiu, niż stawiając im czoło
bezpośrednio. Mogą przejść przez najbardziej cyniczny eklektyzm kierując się poza
cząstkowy charakter poprzednich poszukiwań. Odwracając się od nich otwarcie,
wystawiliby się na śmieszność neoakademizmu.
- trudna relacja między sztukami technicznej reprodukcji a sztuką piękną, literaturą
- „zakazany” klasycyzm w kapitalistycznym porządku
- Walter Benjamin
- fotografia i kino, wypieranie realistycznego malarstwa oraz powieści: chodzi o
ustalenie stosunku do rzeczywistości, podporządkowanie go określonemu punktowi
widzenia, obdarzającej go rozpoznawalnym znaczeniem, o powtarzalności składni i
leksyki, pozwalające odbiorcy na tak szybkie rozszyfrowanie obrazów i sekwencji, by
bez problemu osiągnął on świadomość swej tożsamości, jak aprobaty uzyskiwanej od
innych, skoro owe obrazy i sekwencje tworzą kod dla wszystkich uczestników
komunikacji.
- o kwestionowaniu reguł malowania i pisania
- niebezpieczeństwo: utrata publiczności spragnionej realizmu i tożsamości
- np. Duchampa Ready made
- pytanie współczesnej estetyki to już nie co jest piękne?, ale co to jest sztuka?
- realizm wg Lyotarda – zamiar uniknięcia problemów z rzeczywistością, zawsze
pomiędzy akademizmem a kiczem; polityka realizmu, realizm polityczny
- eklektyzm – zerowy stopień współczesnej kultury ogólnej: realizm pod znakiem
„wszystko jedno”, łatwa publiczność, szeroki zasięg, funkcja rozrywkowa

3. Wzniosłość i awangarda

- nauka i przemysł pod jarzmem podejrzeń dot. natury rzeczywistości
- dominacja techno-nauki
- mechanizacja i przemysł w sferze artystycznej przynoszą ze sobą efekty władzy oraz
regułę, zgodnie z którą rzeczywistość istnieje, o ile zostanie potwierdzona przez zgodę
partnerów co do poznania i działania
- konsekwencje: ucieczka rzeczywistości poza sferę metafizycznej, religijnej pewności
umysłu; to wycofanie pozwala narodzić się nauce i kapitalizmowi, odrealnienie –
Nietzsche – nihilizm

- wg Lyotarda w estetyce wzniosłości sztuka współczesna odnajduje swój rozmach, a
logika awangard – aksjomaty
- wg Kanta odczucie wzniosłości jest dwuznaczne, niesie ze sobą przyjemność i ból, w
tradycji filozofii podmiotu sprzeczność ta rozwija się jako konflikt pomiędzy władzą
pojmowania a władzą przedstawiania
- poznanie zachodzi wówczas, gdy wypowiedź jest zrozumiała, a odpowiadające jej
poszczególne przypadki mogą być wyprowadzone z doświadczenia
- piękno gdy poszczególne dzieło sztuki dostępne zmysłom bez pośrednictwa pojęcia
wywołuje poczucie bezinteresownej przyjemności, odwołuje się do zasady zgody
powszechnej
- inaczej ze wzniosłością - ma ona miejsce tam, gdzie wyobraźnia odmawia
przedstawienia przedmiotu, który teoretycznie mógłby uzgodnić się z pojęciem
- Lyotard nazywa modernistyczną sztukę, która poświęca swe procedury
przedstawianiu faktu, że coś jest nieprzedstawiane
- awangardy wciąż ujawniają sztuczność przedstawienia, które podporządkowując
myślenie spojrzeniu, odwraca je od nieprzedstawianego

4. Postmodernizm

- miejsce postmodernizmu w pracy kwestionowania reguł obrazu i opowiadania: jest
częścią modernizmu; dzieło może być modernistyczne, o ile wcześniej było
postmodernistyczne; tak rozumiany postmodernizm jest modernizmem w momencie
swoich, wciąż powtarzających się, narodzin
- ujawnianie się nieprzedstawianego, np. u Joyce’a następuje w samej technice
pisarskiej, w warstwie znaczącej
- poróżnienie: estetyka modernizmu to estetyka wzniosłości, pozwala czynić aluzje do
nieprzedstawianego jedynie za pomocą nieobecnej treści, podczas gdy forma w
dalszym ciągu prowadzi ku przyjemności czy pocieszeniu
- postmodernistyczne: to, co wyrzeka się pocieszenia podsuwanego przez poprawne
formy, odrzuca zgodę na smak, umożliwiające wspólną nostalgię za nieosiągalnym;
to, co poszukuje nowych przedstawień, by lepiej odczuć istnienie nieprzedstawianego
- postmodernistyczny artysta, niczym filozof, tworzy dzieło, które dopiero poszukuje
swoich reguł (dzieło i język posiadają właściwości zdarzenia)
- wypowiedzmy wojnę całości, bądźmy świadkami nieprzedstawianego, prowadźmy ku
poróżnieniom, ocalmy honor imienia