KONSPEKT LEKCJI CHEMII W GIMNAZJUM W KLASACH DRUGICH
Temat: Odczyn roztworu a barwa wskaz
nika.
Cele dydaktyczno-wychowawcze:
" zapoznanie uczniów z pojęciami: odczyn roztworu, pH roztworu;
" kształtowanie postawy badawczej u uczniów;
" zapoznanie uczniów z metodami identyfikacji substancji chemicznych za
pomocą tzw. wskaz
ników.
Cele operacyjne:
Uczeń powinien:
" wiedzieć, co to jest i od czego zale\
y odczyn roztworu;
" znać podstawowe substancje wskaz
nikowe ( papierek wskaz
nikowy, oran\

metylowy, fenoloftaleina);
" wiedzieć jakie wskaz
niki słu\
ą do stwierdzania obecności kwasów, a jakie
zasad;
" formułować wnioski i obserwacje;
" określać odczyn roztworu za pomocą wskaz
ników;
" określać odczyn roztworu na podstawie wartości pH.
Metody: wiodąca  oglądowa (pokaz zachowania się wskaz
ników w zale\
ności od
odczynu roztworu), słowna (pogadanka); wspomagająca (doświadczenia uczniowskie).
Środki dydaktyczne: oran\
metylowy, papierek uniwersalny, fenoloftaleina, ocet, sok
z kiszonej kapusty, woda destylowana, woda wapienna, proszek do prania, foliogramy.
Przebieg lekcji:
Część nawiązująca:
" sformułowanie tematu lekcji;
" zapoznanie uczniów z celami i przebiegiem lekcji;
Część właściwa:
" wyświetlenie foliogramu nr 1  uczniowie odpowiadają na pytania zawarte na
foliogramie.
Foliogram nr 1
Czy istnieje jakaś ró\
nica między napojami znajdującymi się w obu kubkach?
SOK
Z
WODA
CYTRYNY
" wyświetlenie foliogramu nr 2  uczniowie odpowiadają na pytania umieszczone na
foliogramie.
Foliogram nr 2.
Czy mo\
esz wskazać, w którym kubku jest czysta woda, a w którym sok z cytryny?
Podaj sposób identyfikacji obu napojów?
" nauczyciel podkreśla, \
e nie zawsze mo\
na identyfikować substancje za pomocą
smaku (szczególnie w pracowni chemicznej, gdzie większość z nich to substancje
trujące);
" zdefiniowanie pojęcia wskaz
nik (indykator):
1. Wskaz
nik (indykator)  substancja chemiczna, która zmienia barwę w zale\
ności od
odczynu roztworu. Najczęściej stosowanymi wskaz
nikami w pracowni chemicznej są:
papierek uniwersalny, oran\
metylowy, fenoloftaleina.
" zdefiniowanie pojęcia odczyn roztworu:
2. Odczyn roztworu  cecha roztworu zale\
na od stę\
enia jonów wodorowych
w roztworze.
-
Je\
eli w roztworze liczba jonów H+ jest większa ni\
liczba jonów OH , wówczas
odczyn roztworu jest kwaśny, je\
eli jest mniejsza - odczyn zasadowy, je\
eli równa -
odczyn obojętny.
3. Liczbę jonów wodorowych w roztworze określa się za pomocą tzw. skali pH, która
przyjmuje wartości w granicach od 0  14.
pH < 7  odczyn kwaśny,
pH > 7  odczyn zasadowy,
pH = 7  odczyn obojętny.
" Pokaz doświadczenia 1. (uczniowie formułują obserwacje).
Doświadczenie 1. Badanie zachowania się wskaz
ników w roztworach ró\
nych
substancji.
a. papierek uniwersalny.
ocet woda sok z woda z woda
kiszonej proszkiem wapienna
kapusty do prania
I II III IV V
Obserwacje: Po nawil\
eniu papierka uniwersalnego w probówkach I i III zabarwił się on
na czerwono, w probówce IV i V na zielono, natomiast w II probówce pozostaje \
ółty.
Uczniowie porównują barwy roztworów ze skalą barw podaną na opakowaniu papierków
uniwersalnych.
b. oran\
metylowy
oran\
metylowy oran\
metylowy oran\
metylowy
ocet woda destylowana woda wapienna
Obserwacje: Po dodaniu oran\
u metylowego ocet zmienił barwę z pomarańczowej na
czerwoną, natomiast po dodaniu go do wody destylowanej i wody wapiennej zabarwienie nie
ulega zmianie.
c. fenoloftaleina
fenoloftaleina fenoloftaleina fenoloftaleina
ocet woda destylowana woda wapienna
Obserwacje: Po dodaniu fenoloftaleiny do octu i wody destylowanej roztwór pozostaje
bezbarwny, natomiast po dodaniu jej do wody wapiennej roztwór barwi się na malinowo.
" Nauczyciel wyświetla foliogram nr 3, a uczniowie na jego podstawie i na podstawie
wcześniej przeprowadzonego doświadczenia formułują wnioski.
Foliogram nr 3. Barwy substancji wskaz
nikowych w zale\
ności od odczynu roztworu.
Nazwa Barwa Barwa w Barwa w Barwa w
wskaz
nika podstawowa roztworze o roztworze o roztworze o
odczynie odczynie odczynie
kwaśnym obojętnym zasadowym
Papierek
uniwersalny
Oran\
metylowy
Fenoloftaleina
Wnioski: Papierek uniwersalny wobec kwasów barwi się na czerwono, a wobec zasad na
zielono. Pozwala zatem wykryć obecność kwasów i zasad. Oran\
metylowy pod wpływem
kwasów zmienia barwę z pomarańczowej na czerwoną, pozwala zatem wykryć obecność
kwasów. Fenoloftaleina pod wpływem zasad barwi się na malinowo, pozwala zatem wykryć
obecność zasad.
" Uczniowie wykonują samodzielnie doświadczenie, które polega na identyfikacji odczynu
3 bezbarwnych roztworów (wody destylowanej, wody wapiennej, octu) za pomocą
papierków uniwersalnych i określenia ich przybli\
onej wartości pH.
Doświadczenie 2. Zidentyfikuj odczyny roztworów znajdujących się w kolejnych
probówkach. Spróbuj określić przybli\
oną wartość pH tych roztworów. U\
yj do tego papierka
uniwersalnego. Zanotuj obserwacje i wnioski w zeszycie.
? ? ?
I II III
Obserwacje: Papierek uniwersalny w probówce I nie zmienił barwy. W probówce II zabarwił
się na zielono, a w probówce III na czerwono. Wartość pH w przypadku: pierwszego
roztworu wynosi ok. 7, drugiego ok.10, a trzeciego ok.4.
Wnioski: W probówce:
I - znajduje się roztwór o odczynie obojętnym,
II  znajduje się roztwór o odczynie zasadowym,
III  znajduje się roztwór o odczynie kwaśnym.
Część podsumowująca  rekapitulacja (pogadanka):
" nauczyciel ponownie wyświetla foliogram nr 2 i pyta uczniów:
W jaki sposób teraz zidentyfikowalibyście napoje w kubkach?
" Nauczyciel wyświetla foliogram nr 1 i pyta uczniów:
Jak zmieniłoby się zabarwienie substancji wskaz
nikowych, które poznaliście na dzisiejszej
lekcji, gdybyście badali odczyn napojów w kubkach?
" Utrwalenie nazw wskaz
ników i ich charakterystycznych barw.