Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=1780
Co warto wiedzieć o uzależnieniach mieszanych?
Elżbieta Rachowska
Rok: 2000
Czasopismo: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia
Numer: 2
Tworzenie oferty terapeutycznej dla osób o zróżnicowanych problemach wymaga od terapeutów
poszerzania wiedzy, nie kierowania się uprzedzeniami oraz elastyczności w metodach pracy.
Osoby uzależnione od narkotyków nadal z pewną ostrożnością są przyjmowane do programów
odwykowych dla alkoholików. Ostrożność ta spowodowana jest m.in. niepewnością, jak
postępować z osobą, która zażywa więcej niż jeden środek psychoaktywny. Problem ten będzie
pojawiał się coraz częściej, gdyż coraz więcej jest młodych ludzi, zażywających narkotyki i
pijÄ…cych alkohol.
W ośrodkach zajmujących się terapią narkomanów, mamy najczęściej do czynienia z
uzależnieniem od wielu substancji zmieniających nastrój tj. od kilku narkotyków i leków, albo
jakiegoś narkotyku, alkoholu i leku. Myślę, że za kilka lat "czyste" uzależnienie od alkoholu
będzie zdarzać się rzadziej niż obecnie. Z obserwacji członków AA w Stanach Zjednoczonych
wynika, że 76% członków poniżej 20 roku życia przyznaje się do uzależnienia także od leków.
(Osoby uzależnione od narkotyków, które obecnie trafiają do leczenia, w wywiadzie, jako
pierwszy kontakt ze środkiem zmieniającym nastrój, najczęściej podają alkohol. Intensywny
kontakt z alkoholem rozpoczynały zwykle w wieku kilkunastu lat. Alkohol "przecierał" ścieżkę w
poszukiwaniu nowych substancji psychoaktywnych. Zajmując się grupą osób, które mogą być
uzależnione od więcej niż jednej substancji psychoaktywnej, trudno pominąć aspekt
biomedyczny związany ze specyfiką zażywanej substancji. Na tę specyfikę będzie się składała
nie tylko wiedza na temat wpływu na organizm zażywanej substancji, ale także na temat tego na
czym polega: tolerancja krzyżowa, efekt współdziałania, czas półtrwania, długofalowe działanie
substancji, specyficzne problemy zwiÄ…zane z detoksykacjÄ….
Wielu młodych ludzi trafiających do leczenia zażywa równocześnie lub naprzemiennie: alkohol,
marihuanę, opiaty, leki uspakajające i nasenne, amfetaminę i inne. Ważne jest zróżnicowanie
czy od danego środka osoba jest uzależniona, czy próbowała go sporadycznie. Do najczęściej
stosowanych środków uzależniających, poza alkoholem, należą środki z grupy opiatów: heroina,
morfina, metadon, kodeina, petydyna (Dolargan); pochodne kanabinoli: marihuana, haszysz;
leki tłumiące: benzodiazepiny (Relanium, Elenium), barbiturany, meprobamat; środki
pobudzające: amfetamina, kokaina, środki wziewne: farby, lakiery, kleje, benzyna; środki
halucynogenne: LSD, PCP, grzyby halucynogenne.
Dokładny opis działania środków z tych grup przekraczałby ramy tego artykułu.
* * *
Zajmując się osobami, które zażywają różne substancje psychoaktywne, ważne jest posiadanie
świadomości występowania tolerancji krzyżowej. Polega ona na tym, że podwyższeniu tolerancji
na jeden rodzaj substancji psychoaktywnej towarzyszyć może podwyższenie tolerancji na inny
środek, którego się nie zażywa. Sytuacja ta dotyczy zazwyczaj tylko środków z tej samej grupy
farmakologicznej. Np. przy zażywaniu opiatów przez dłuższy czas, może zwiększyć się tolerancja
na relanium, alkohol, ponieważ te środki chemiczne należą do środków hamujących,
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=1780
na relanium, alkohol, ponieważ te środki chemiczne należą do środków hamujących,
uspakajających. Pomimo że relanium, nitrazepam, oksazepam, elenium, meprobamat nie należą
do nieselektywnych, ogólnotłumiących leków, wykazują wzajemną tolerancję krzyżową z
alkoholem. Natomiast nie pojawi się zwiększona tolerancja na należącą do innej grupy
amfetaminÄ™ czy kokainÄ™.
Człowiek, który jednocześnie pije i zażywa narkotyki, naraża się poza tym na wystąpienie efektu
współdziałania. Skutki działania narkotyków i alkoholu pomnażają się, a nie dodają w prosty
sposób. Jeżeli ktoś wypije trzy kieliszki alkoholu i zażyje pięć tabletek relanium, to w efekcie nie
będzie 3 + 5 = 8 ale 3 x 5=15. Mieszanie środków z tej samej grupy jest niebezpieczne, gdyż
może doprowadzić do całkowitego porażenia ośrodka oddechowego w mózgu. Na podobne skutki
picia można się narazić przy równoczesnym stosowaniu cyklobarbitalu, opiatów, barbituranów,
fenotiazyn.
Zajmując się osobami uzależnionymi, ważnym jest posiadanie wiedzy na temat czasu półtrwania
środka. Czas półtrwania, jest to czas, w którym połowa zażytego środka ulega w organizmie
przemianie materii. Nie biorąc pod uwagę czasu półtrwania, nie zdajemy sobie sprawy, że lek i
narkotyki znajdują się w organizmie dłużej niż mogłoby się wydawać. Powoduje to większe
stężenie substancji psychoaktywnej w organizmie niż wynikałoby to z prostej sumy dziennej
dawki w miligramach. Każdego dnia część przyjmowanej dziennej dawki nie ulega rozkładowi i
jest dodawana do dawki w następnych dniach.
* * *
Kolejnym ważnym zjawiskiem, które powinniśmy wziąć pod uwagę, jest długofalowe działanie
substancji psychoaktywnej. W jednym z badań przeprowadzonych na zwierzętach stwierdzono
wpływ wysokich dawek amfetaminy na poziom neurotransmitera dopaminy w mózgu,
utrzymujący się w pięćdziesiąt dni po zaprzestaniu podawania tego narkotyku.
Zdarza się, że podwyższenie poziomu dopaminy, na skutek działania amfetaminy, kokainy,
powoduje wystąpienie objawów przypominających chorobę psychiczną. Aktywny składnik
marihuany THC (d 9-czterowodorokanabinolu) utrzymuje się w organizmie przez okres sięgający
trzydziestu dni. Przy systematycznym paleniu marihuany gromadzi się przez wiele miesięcy i jest
przechowywany w komórkach tłuszczowych mózgu, wątroby i organów płciowych. Dlatego
oczyszczanie organizmu z THC, może trwać kilka miesięcy, rok, a nawet dłużej.
Wynika z tego, że substancje psychoaktywne stosowane przez pacjentów są niebezpieczne z
wielu względów, między innymi z tego powodu, że skutki ich działania mogą się utrzymywać
przez długi czas po ich odstawieniu. Często osoby, preferując jeden narkotyk, zażywają
równocześnie inny, by złagodzić niepożądany efekt tego pierwszego. Niektóre osoby zażywające
amfetaminę piją równocześnie alkohol, by łagodzić nieprzyjemny stan napięcia, nadmiernego
pobudzenia do znośniejszego poziomu.
Gdy mamy do czynienia z uzależnieniem od kilku substancji psychoaktywnych, tym trudniejszy
staje się proces detoksykacji. Najważniejsze, by rozpoznać je już w chwili rozpoczęcia terapii.
To, o czym wcześniej pisałam jest ważne, by lepiej rozpoznać od czego uzależniony jest
człowiek, który zgłasza się do nas po pomoc, a także czym spowodowane mogą być zmiany jego
zachowania.
Temat związany z uzależnieniami często budzi kontrowersje. Podobnie stosunek do narkomanii
często jest efektem subiektywnych opinii przekonań, a nie znajomości faktów. Fakt bycia osobą
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=1780
często jest efektem subiektywnych opinii przekonań, a nie znajomości faktów. Fakt bycia osobą
uzależnioną, to zamknięcie w następującym schemacie myślenia: obsesyjne pragnienie
dokonania czegoś, jeżeli osoba uzależniona opiera się temu pragnieniu lub coś stanie na
przeszkodzie jej realizacji, niepokój i koncentracja na tej potrzebie potęguje się. Zaspokojenie
tego pragnienia obniża napięcie i eliminuje potrzebę. Jednak wkrótce pojawia się ona znów.
Istnieje szereg ludzkich działań, które spełniają schemat uzależnienia, ale nie mają związku z
przyjmowaniem żadnych substancji psychoaktywnych. W zasadzie wszystkie definicje
uzależnienia mówią o narastającym skoncentrowaniu na jednej aktywności, która stopniowo
staje na przeszkodzie w realizowaniu ważnych życiowych dla każdego człowieka zadań,
związanych z posiadaniem rodziny, pracy, odpoczynkiem, zainteresowaniami. Mówi się o
konieczności zrobienia czegoś, czego przynajmniej częściowo nie chcielibyśmy robić. Zajęcia
codzienne zaczynają koncentrować się na zapewnieniu sobie dostępu do środka
psychoaktywnego. Używanie tej substancji zaczyna być mniej zależne od zewnętrznych
sygnałów i rzadziej powstrzymywane przez niepokój o konsekwencje. Wraz z pojawieniem się
tolerancji, wzrasta ilość substancji koniecznej do osiągnięcia pożądanego rezultatu. Jak widzimy
uzależnienie od różnych substancji ma podobne zasadnicze cechy. Można by przyjąć, że
uzależnienie jest uzależnieniem, niezależnie od tego jaka substancja jest nadużywana.
Wychodząc z tego założenia, podstawowe zasady leczenia dowolnego uzależnienia można oprzeć
na zasadach leczenia alkoholizmu.
* * *
Uwzględniając model biopsychospołeczny, poza czynnikami biologicznymi, musimy uwzględnić
czynniki psychologiczne i społeczne wchodzące w grę w uzależnieniu. Czynniki psychologiczne i
społeczne powodują, że mamy do czynienia z różniącymi się między sobą osobami
uzależnionymi nie tylko rodzajem środka psychoaktywnego przez nich przyjmowanego. Dlatego
uważam, iż programy terapeutyczne dla osób uzależnionych powinny być zróżnicowane ze
względu na to: w jakim wieku jest pacjent, jakie zdołał zdobyć doświadczenia w życiu na
trzez
wo, pomagające mu wytrwać w trzez
wości, jak poważnej destrukcji uległo jego życie, czy
posiada oparcie wśród bliskich i inne. Bycie osobą uzależnioną od narkotyków wiąże się z
nielegalnym stosowaniem środków odurzających. Stosowanie środków nielegalnych wiąże się z
brakiem wiedzy co do stopnia ich zanieczyszczeń i siły działania. Poza tym, najczęściej jest
przyczyną dalszych problemów natury społecznej i prowadzi do konfliktów z prawem. Osoby
potrzebujące coraz większych ilości narkotyków zaczynają pożyczać pieniądze, popadać w długi,
kraść, handlować narkotykami. W zasadzie od pierwszego razu branie narkotyków wiąże się z
ukrywaniem tego faktu, obawą, co do dalszych możliwości zdobycia narkotyku, lękiem i
poczuciem winy.
Bez względu na to, czy pacjent jest uzależniony tylko od alkoholu czy narkotyków, jeśli jest
osobą młodocianą, to program dla niego będzie różnił się od programu dla osób dorosłych, które
mają wiele doświadczeń z dorosłego życia na trzez
wo i motywacjÄ™ do dokonania zmian w swoim
życiu. Inaczej także będzie wyglądał program dla osób, które przez wiele lat koncentrowały
swoje życie wyłącznie wokół zażywanej substancji i mają mało umiejętności związanych z
rozwiązywaniem problemów.
* * *
Zastanawiając się nad tym czy możemy przyjąć osobę uzależnioną do programu, powinniśmy
rozważyć, czy nasza oferta odpowiada potrzebom klienta. Czy metody przez nas stosowane,
czas trwania terapii, pozwolą mu na osiągnięcie celu, zdobycia umiejętności do zatrzymania
rozwoju uzależnienia i życia w trzez
wości. Pomocne w ustaleniu potrzeb terapeutycznych klienta
mogą być następujące kryteria:
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=1780
mogą być następujące kryteria:
Ekstensywność używanego środka odurzającego tzn. rodzaj środka, dawki i częstotliwość
używania, długość trwania kontaktu z narkotykami (miesiące, lata).
Stopień kontroli nad zachowaniem, czy osoba wykonuje wyznaczone obowiązki domowe,
zawodowe, czy robi to, o co jest proszona, czy przestrzega reguł panujących w swoim
środowisku.
Chęć współpracy.
Zaprzeczenie, które determinuje chęć nawiązania współpracy. Na całościową ocenę powinny
składać się wszystkie cztery czynniki.
Poza tym ważna jest ocena aktualnego stosunku klienta do substancji psychoaktywnej. Można
ulokować ten stosunek na czterech poziomach:
Osoby, które zażywają duże ilości narkotyków i nie martwią się o konsekwencje występuje u
nich silnie zaprzeczenie.
Osoby, które od czasu do czasu myślą o zredukowaniu ilości zażywanej substancji pojawiają się
u nich wyrzuty sumienia i niepokój przy kontynuowaniu takiego stylu życia.
Osoby, które podejmują energiczne kroki w kierunku zerwania z nałogiem.
Osoby, które utrzymują abstynencję od jakiegoś czasu i chcą przedłużyć taki stan.
Istotą takiej klasyfikacji jest uświadomienie, że interwencja terapeutyczna powinna odnosić się
do poziomu na jakim dana osoba się znajduje. Nakłanianie osób z poziomu pierwszego, do
rozstania się z narkotykiem, w krótkim czasie może być dla nich zbyt trudne i skazać nasze
oddziaływanie na niepowodzenie. Być może propozycje związane z oddziaływaniem dotyczącym
ograniczenia szkód pozwolą im na osiągnięcie drugiego poziomu.
Tworzenie oferty terapeutycznej dla osób o zróżnicowanych problemach wymaga od terapeutów
poszerzania wiedzy, nie kierowania się uprzedzeniami oraz elastyczności w metodach pracy.
Zachęcam więc do otwartości w pracy na zbieranie nowych doświadczeń.