NIE WIEM,
CZY JESTE`
&
czyli o miejscu niewierzących w ZHP
 Mam szczerą wolę służyć Bogu...  słowa te znamy wszyscy.
Nie znaczy to jednak, że w ZHP istnieje jednomyS
lna interpretacja
tego zapisu. To samo dotyczy sformułowań statutowych. Temat
powraca jak bumerang&
Co wynika z naszego Przyrzeczenia? Kim jest Bóg z Przyrzeczenia?
Czy jest to tylko Bóg chrzeS
cijański, skoro Polska jest krajem
o jakiej tradycji? Czy osoby innych wyznań też mogą składać ta-
kie Przyrzeczenie? A może oznacza to również coS
innego, jakieS

bezosobowe, abstrakcyjne wartoS
ci? I być może faktycznie nie
powinniS
my na ten temat rozmawiać, bo, jak zapisano w Statucie,
należy uznać  system wartoS
ci duchowych za sprawę osobistą
każdego członka Związku ? Więc może ten zapis oznacza, że ab-
solutnie nie możemy pytać o to, w jaki sposób harcerze kształtują
swój system wartoS
ci, w co i czy wierzą?
Problemy niewierzących członków w Związku wciąż są tematem
tabu. W wielu przypadkach drużynowi nie wiedzą, jak z nimi roz-
mawiać o wartoS
ciach i na czym opiera się ich S
wiatopogląd.
Więc czy tak naprawdę jesteS
my ich wychowawcami?
CZUWAJ I 01.2005
6
TEMAT Z OKŁADKI
GC
" To osoba niewierząca powinna odnalex
ć swoje miejsce
PHM. JOLANTA A
ABA
w harcerstwie. Samodzielnie i dobrowolnie. W harcer-
stwie wszystko jest oparte na postawie dobrowolnoS
ci.
Te trudne tematy zostały poruszone na zorganizowanym Jednak Związek powinien też mieć opracowane meto-
23 pax
dziernika 2004 r. w RadomyS
lu nad Sanem semina- dy pracy z takimi ludx
mi.
rium instruktorskim pt.  Miejsce niewierzących w ZHP .
Było to pierwsze od wielu lat spotkanie instruktorów po- Założyciel skautingu R. Baden-Powell wypowiedział
ruszające kwestią tak niewygodną, szeroko dyskutowaną, niegdyS
zdanie  testament dla współczesnych, którego
ale też zaniedbaną. Zainteresowało sią nią 30 instruktorek skrócona wersja cytowana jest przez wielu:  Bez Boga nie
i instruktorów z różnych stron Polski. ma skautingu . To zdanie stanowi cząsto koronny argument
Temat seminarium opracowany został w postaci trzech przeciwko obecnoS
ci niewierzących w harcerskich szere-
referatów autorstwa prof. hm. Janusza Homplewicza, phm. gach. Argument na potwierdzenie tezy, że harcerz w Boga
Jolanty A
aby i pwd. Tomasza Krawczyka oraz warsztato- wierzyć musi. Wszyscy jednak wiemy, że w praktyce z har-
wych zająć w grupach, które poruszały szczegółowe kwe- cerskimi postawami wiary jest różnie. Że harcerzami są
stie podjątych problemów. Referaty dotyczyły miejsca również ludzie religijnie zagubieni, wrącz niezdecydowa-
niewierzących w ZHP, postaw obligujących do postulowa- ni S
wiatopoglądowo, a także zdeklarowani ateiS
ci. Oczy-
nej w Przyrzeczeniu Harcerskim służby Bogu oraz wyzwań wistą rzeczą jest, iż w ZHP powinni znalex
ć sią ludzie,
na duchowej drodze ZHP. Uczestnicy podzieleni na grupy którzy od początku drogi ku ideałom harcerskim deklarują
zastanawiali sią nad tym, kim tak naprawdą są w ZHP osoby wiarą w Stwórcą i przynależnoS
ć do okreS
lonej drogi du-
niewierzące i poszukujące swej duchowej tożsamoS
ci, dys- chowej. Bez tego niemożliwa jest służba Bogu, rozumiana
kutowali o metodach pracy nad wychowaniem duchowym jako życie według konkretnych norm wypływających
tych osób oraz rozmawiali o interpretacji roty Przyrzeczenia z okreS
lonego x
ródła  przykazań i nauk osobowego Boga.
Harcerskiego potrzebnej dla tych w naszych szeregach, któ- Ale& nie jest tajemnicą, że w krągu harcerzy skupionych
rzy nie przyjmują postawy poszukiwania Boga w swoim w ZHP są też ludzie, którzy niejako wbrew sobie wy-
życiu. powiedzieli słowa roty, słowa, w których pada deklaracja
Burzliwy przebieg seminarium zaowocował postawie- służby Bogu. Nie jest także zbyt tajny fakt, że za zgodą
niem różnych pytań. Pytań otwartych, które uznaliS
my, że drużynowych używa sią słów Roty już nieobowiązującej,
takimi pozostać powinny. WypracowaliS
my też wspólne słów, w których postuluje sią służbą Dobru Najwyższemu,
wnioski, które stanowić mogą dobrą podstawą dalszej dys- duchowym wartoS
ciom lub nawet przemilcza sią tą kwe-
kusji nad tematem okreS
lania tożsamoS
ci ZHP i metod stią.
kształtowania systemu wartoS
ci duchowych i religijnych
zuchów, harcerek i harcerzy.
Pytania:
Czy faktycznie powinniS
my zajmować sią niewierzą-
Pytania: cymi, skoro podstawą służby harcerskiej jest dobro-
Czy nie jest nadużyciem dzielenie ludzi na wierzą- wolnoS
ć? Czy możemy mieć  patent na rozwiązy-
cych i niewierzących? Czy może mieć miejsce taka wanie problemów innych? Czy może raczej zostawić
sytuacja, gdzie wobec statutowej tolerancji, jaką za- decyzje indywidualnym wyborom każdego instrukto-
kłada ZHP, podejmujemy dyskusją nad tak delikatny- ra, który staje w obliczu niewierzących i poszukują-
mi kwestiami instruktorskiej pracy wychowawczej? cych Boga wychowanków w swoim S
rodowisku? Tyl-
Czy w ZHP w ogóle jest miejsce na takie dyskusje? ko czy drużynowy ma prawo odpowiadać na takie
Czy one do czegoS
konkretnego doprowadzą? pytania swoim wychowankom?
Wnioski: Wnioski:
" PowinniS
my odnalex
ć wspólnie znaczenie słów:  niewie- " Nie mamy moralnego prawa dzielić ludzi na wie-
rzący ,  poszukujący w wierze , ale też odkryć znacze- rzących lub nie. Związek nie jest od tego, aby kogoS

nie słowa  wiara . Należy powołać sią na wypowiedzi nawracać.
uznanych autorytetów zajmujących sią etyką i teologią.
Harcerska służba Bogu to podstawowy element wycho-
Według uczestników seminarium: wania harcerskiego, wartoS
ć fundamentalna, o której nie-
Ateista to: stety wielu instruktorów zapomina. Harcerska służba Bogu
 osoba czynnie walcząca z religią (to samo mówił Bi-Pi) to czytelny znak tożsamoS
ci Związku od zarania jego dzie-
 osoba, która nie deklaruje swej przynależnoS
ci do jów. Nie jest to organizacja religijna, jej zadaniem nie jest
okreS
lonej drogi religijnej ku Bogu rozwijanie form życia religijnego, ale rozwijanie form życia
 osoba, której wiarą jest brak wiary. harcerskiego, w którym przejawia sią m.in. służba Bogu
i ludziom. Zarzucenie tej służby pozbawia ZHP istotnego
Poszukujący to: elementu: wychowania duchowego.
 wierzący w  coS
lub w kogoS
 , tzn. w istnienie Stwór- Żyjemy w dobie kryzysu wartoS
ci duchowych. Polska
cy i rzeczywistoS
ci nadprzyrodzonej, ale brakuje mu jest krajem, w którym najbardziej widoczną ostoją tradycji
drogi, której ciągle szuka ducha jest KoS
ciół katolicki. Na straży rozwijania tej sfery
 osoba  czująca dobro , która jednak nie potrafi go życia człowieka stoją również inne religie; widoczne jest
zdefiniować i utożsamić z osobą Boga to również w ZHP, gdzie działają drużyny wyznaniowe.
 osoba mająca chąć dążenia do poznania Boga i rze- Jednak najbardziej czytelną i sprawdzoną metodą wycho-
czywistoS
ci nadnaturalnej oraz ostatecznie wyboru wania religijnego jest czerpanie z tradycji ewangelizacyj-
okreS
lonej drogi religijnej ku Niemu. nej KoS
cioła katolickiego.
CZUWAJ I 01.2005
7
TEMAT Z OKŁADKI
Do osób mających doS
ć niezdecydowane postawy wo- być jednak w tym odosobniony. Sam też powinien rozwi-
bec własnej kondycji duchowej te rozwiązania nie trafiają. jać sią duchowo i korzystać z przewodnictwa, m.in. pomo-
Drużynowi nie wiedzą, jak współpracować z parafią, jak cy osób duchownych czy też ludzi o wysokim autorytecie
znalex
ć kapelana, jak pomóc swoim wychowankom w od- moralnym. Potrzeba również, aby tematy i problemy zwią-
krywaniu i rozwijaniu swej duchowoS
ci poS
ród codzien- zane z osobami niewierzącymi i poszukującymi w ZHP
nego programu zająć harcerskich. pojawiały sią w szerszych dyskusjach na forum organiza-
Instruktor, który czuje sią człowiekiem wierzącym, sam cji  na różnych spotkaniach, kursach, warsztatach, szko-
najlepiej wie, co znaczy jego harcerska służba Bogu. To leniach. Omawiając interpretacją roty  dla zbuntowanych ,
kwestia dojrzałoS
ci sumienia. Postawa wiary przenoszona doszliS
my do wniosku, iż możliwe jest wskazanie i okre-
jest wtedy na każdy przejaw jego działania. W tym wzglą- S
lenie miejsca niewierzących i poszukujących w krągu ZHP
dzie nie obowiązują go żadne organizacyjne nakazy, poza na polu służby Bogu. Osoby mające trudnoS
ci w wierze
postawą szacunku. Jako wychowawca staje sią dowodem mogą realizować tą postawą przez S
wiadome przyjącie ide-
i S
wiadkiem wartoS
ci, w które wierzy. I to przekazuje swo- ałów braterstwa i służby drugiemu człowiekowi. Nie kłóci
im autorytetem. Nie ma też powodu, by jego wybory moral- sią to z ich ewentualną  niewiarą i brakiem religijnych
ne wyróżniały go czy poniżały wobec innych. Harcerstwo deklaracji.
jest wspólnotą braterską, w której wspólna praca powoduje W odpowiedzi na pytanie postawione jako temat semi-
przekraczanie barier, m.in. S
wiatopoglądowych. Wiara to narium stwierdziliS
my, że w ZHP jest miejsce dla każdego,
łaska, nie zasługa czy wypracowana postawa. Szacunek i ak- bez wzglądu na wyznanie i S
wiatopogląd, w tym również
ceptacja dla postawy wiary drugiego człowieka to apoteoza i dla niewierzących. Pod warunkiem, że zechcą przyjąć ide-
humanizmu, a postawa poszukiwania wiary i prawdy to po ały harcerskie i postarają sią stosować do zasad zawartych
prostu ludzka droga. W braterstwie i szacunku dla ideałów w Prawie i Przyrzeczeniu oraz że bądą chcieli wyruszyć na
harcerskiej służby mieszczą sią obie te postawy. Instrukto- poszukiwanie KogoS
, w Kogo istnienie nie wierzą. Odważą
rzy, którzy przeżywają trudnoS
ci w podejmowaniu postawy sią Go poszukać, znalex
ć i dopiero wtedy zdecydować, czy
wiary, nie są aż tak bardzo różni od tych, którzy swoje życie chcą Go odrzucić, czy też iS
ć Jego S
ladami.
opierają na Bogu. Ich wszystkich obejmuje krąg harcerskie- Mimo tego wniosku wiemy, że są też w ZHP myS
li nie-
go braterstwa i służby, jak kto tylko potrafi, ideom harcer- wypowiedziane na głos.
skim, w tym i harcerskiej służby Bogu. Szacunek  to
postawa, którą winniS
my przyjąć wobec trudnoS
ci wiary
i problemów związanych z tą rzeczywistoS
cią. Lekceważe- Uważamy, że podejS
cie do problemu niewierzących
nie ideałów wiary religijnej drugiego człowieka jest sprzecz- w ZHP sugerowane przez niektórych uczestników se-
ne z postawami, jakie promuje ZHP. Brak szacunku dla osób, minarium jest niedopuszczalne i krzywdzące dla lu-
które dopiero poszukują swego miejsca w krągu ideałów dzi, których to zagadnienie dotyczy. Sprawa wiary jest
duchowych ZHP, również stoi w sprzecznoS
ci z harcerskimi przeżyciem bardzo osobistym. Nie zgadzamy się z po-
postawami braterskiej tolerancji. stulatem gwarancji zakończenia poszukiwania Boga
Jego znalezieniem. Solidaryzujemy się z poglądem
o uszanowaniu przez osoby niewierzące, decydujące
Czy chcemy wychowywać ludzi fanatycznie wierzą- się na wejS
cie do naszej organizacji, podstawowych,
cych, czy też rzetelnych, uczciwych, widzących w dru- uniwersalnych wartoS
ci chrzeS
cijańskich. Nie widzi-
gim człowieku brata? Kto może najlepiej wyprowadzić my jednak koniecznoS
ci uzależniania członkostwa
myS
li młodego człowieka na bezpieczną drogę ku du- w ZHP od poszukiwania i deklarowania wiary w Boga
chowym wartoS
ciom? Na te pytania również próbo- przez kogoS
, kto znalex
ć Go nie chce. Wyczuwamy nie-
waliS
my odpowiedzieć. We współczesnym S
wiecie nie pokojące dążenia do przekształcenia ZHP w orga-
tylko na duchowoS
ć młodego człowieka, ale również nizację ukierunkowaną na religię katolicką.
na jego S
wiatopogląd czyha wiele pułapek. Trzeba dać Niereprezentatywna grupa uczestników budzi wątpli-
młodzieży silne poczucie przynależnoS
ci do okreS
lo- woS
ci co do stanowisk poszczególnych S
rodowisk.
nych wartoS
ci oraz nauczyć szacunku dla ludzi o od- Z niektórych chorągwi nie było delegatów.
miennych orientacjach S
wiatopoglądowych. Jak to Krąg Instruktorski  Za Lasem
mądrze podsumował prof. Janusz Homplewicz:  Kie- Hufiec ZHP Warszawa Ursynów
dy człowiek jest drugiemu człowiekowi bratem, Bóg
sam dorobi do tego religię . Jest to chyba najważ-
niejsza myS
l całego seminarium  stanowiąca pod- Fakt, że te słowa nie zostały odważnie wypowiedziane
stawowy fundament pracy z ludx
mi niewierzącymi w dyskusji publicznej, tylko w kuluarowych rozmowach,
i poszukującymi. Nauczmy ich najpierw być dobrymi S
wiadczy o braku tolerancji w ZHP dla takich poglądów.
ludx
mi i harcerzami, od tego zacznijmy dbanie o ich Dlatego m.in. widzimy silną potrzebą kształtowania wspól-
rozwój duchowy. nego kierunku myS
li instruktorskiej na temat wychowania
pwd. Dorota Pawelec duchowego i religijnego w ZHP, tworzenia rozwiązań i me-
tod potrzebnych drużynowym w codziennej pracy nad wy-
chowaniem do wartoS
ci duchowych i odkrywania
W wyniku pracy nad poszczególnymi problemami oraz głąbokiego sensu harcerskiej służby Bogu.
wspólnej dyskusji uznaliS
my, że problem osób niewierzą- Dyskusja trwa. Kolejne seminaria, konferencje, reko-
cych w ZHP wystąpuje powszechnie i nie wolno go baga- lekcje harcerskie i spotkania w gronie Silnych Duchem
telizować. Wiele zależy w takich przypadkach od osobistego przed nami.
przykładu instruktora, zwłaszcza drużynowego. To on jest Co przyniesie przyszłoS
ć? Jak bardzo powszechne bądą
osobą, która może wytłumaczyć i pokazać swym podopiecz- nastąpne wnioski? Wszystko zależy od liczebnoS
ci i od-
nym drogi rozwoju duchowego i religijnego i wspomóc wagi uczestników tego typu spotkań, odwagi konfronto-
lub uzupełnić edukacją domową w tym zakresie. Nie może wania swoich myS
li z poglądami drugich osób. Serdecznie
CZUWAJ I 01.2005
8
TEMAT Z OKŁADKI
zapraszamy do współtworzenia opinii w ZHP, nawet na
tak trudne tematy, jakie istnieją w obrąbie problematyki
wychowania duchowego i religijnego w naszym stowarzy-
szeniu.
NA PODSTAWIE REFERATÓW ORAZ WYPOWIEDZI
UCZESTNIKÓW SEMINARIUM OPRACOWALA
PHM. JOLANTA LABA
Dziękuję za pomoc przy tworzeniu artykułu hm. Wojciechowi
Hojdysowi, phm. Adamowi Zawadzkiemu, phm. Agnieszce
Jabłońskiej, pwd. Dorocie Pawelec oraz instruktorom KI  Za
Lasem Hufca ZHP Warszawa Ursynów
Harcerz staje na bacznoS
ć, bo chce tak stanąć, żoł-
nierz  bo tak stanąć musi. Obejmuje to również har-
cerską służbę Bogu tego harcerza. Należy ukazać tę
służbę możliwie zrozumiale i porywająco, aby na
koniec przybrała ona postać dobrowolnej, własnej
postawy harcerza.
prof. hm. J. Homplewicz
KtoS
kiedyS
powiedział, że harcerstwo jest dla wszyst-
kich, ale nie dla każdego. Każdy kandydat do druży-
ny powinien zdawać sobie sprawę, że wstępuje do
organizacji, która ma jasno sprecyzowane ideały.
Uznaje je za swoje własne. Sytuacja jest klarowna
i jasna również w przypadku osoby, która uważa, że
nie wierzy w Boga. W tym miejscu należy się zasta-
nowić: czyj to jest problem? ZHP czy osoby niewie-
rzącej? Jeżeli dobrowolnie przyjmuje ona na siebie
obowiązek ich realizacji i będzie podążać drogą Pra-
wa i Przyrzeczenia, to wczeS
niej czy póx
niej musi
nastąpić jej przebudzenie. Obowiązkiem i powinno-
S
cią instruktora jest to, aby osoby poszukującej nie
zostawić samej sobie.
hm. Wojciech Hojdys
Troska o wartoS
ci chrzeS
cijańskie była zasadniczą częS
cią oryginalnego programu skautin-
gu, stworzonego przez Baden-Powella. To właS
nie otwarcie na wymiar religijny nadaje życiu
treS
ć i ukierunkowuje je na wartoS
ci ludzkie i etyczne, które ruch usiłuje przekazać i którym
instruktorzy skautowi i instruktorki skautowe powinni dawać S
wiadectwo.
Jan Paweł II (do władz WOSM 20.09.1990 r.)
Dla tego, kto stosuje wskazania tej książki, wkrótce stanie się oczywista zasadnicza religijna
jej podstawa, nie ta jakiegoS
poszczególnego wyznania czy sekty, lecz taka, która porywa
chłopca bez jego wiedzy i daje mu Chrystianizm dla praktyki codziennego życia, a nie tylko
jako strój odS
więtny.
Robert Baden-Powell  Wskazówki dla skautmistrzów
CZUWAJ I 01.2005
9
TEMAT Z OKŁADKI
GC