Saga o Gotlandczykach
Gutasaga
z angielskiego i szwedzkiego tłumaczył Piotr Giełda
Datowana na XIII wiek Saga o Gotlandczykach (Gutasaga) przetrwała do naszych czasów w
manuskrypcie z około 1350 roku, który razem z gotlandzkim kodeksem prawnym zwanym Gutalag
wchodzi w skład Codex Holm (przechowywany obecnie w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie).
Historia została spisana w języku starogotlandzkim, nordyckim dialekcie, którym posługiwali się
ówcześni wyspiarze.
Od tłumacza
Poniższe tłumaczenie nie jest przekładem z języka oryginalnego; oparte zostało na dwóch angielskich i
jednej szwedzkiej wersji sagi. Nazwy własne w większości podaję za wersją szwedzką, zaś ich gotlandzkie i
polskie odpowiedniki Czytelnik znajdzie w przypisach, które są wyłącznie mojego autorstwa.
Drzeworyt na następnej stronie jest autorstwa Piotra Sella.
Spis treści:
1. Odkrycie i zasiedlenie Gotlandii .......................................................................................... 2
2. Emigracja ............................................................................................................................ 2
3. Pogaństwo ........................................................................................................................... 3
4. WÅ‚Ä…czenie do Szwecji........................................................................................................... 3
5. Chrześcijaństwo................................................................................................................... 4
6. Król Olaf ............................................................................................................................. 4
7. Biskup ................................................................................................................................. 5
8. Wojsko................................................................................................................................ 6
1
[1. Odkrycie i zasiedlenie Gotlandii]
Gotlandia została odkryta przez męża imieniem
Tjelvar. W tym czasie Gotlandia była przeklęta,
tak, że w dzień była pod wodą i wynurzała się
jedynie nocą. Ale Tjelvar przyniósł na ląd ogień i
od tej pory nigdy nie zatonęła.
Tjelvar miał syna imieniem Hafti. Żona Haftiego
zwała się Vitastjerna1. Tych dwoje było
pierwszymi którzy osiedlili się na Gotlandii.
Pierwszej nocy gdy spali razem śniły się
Vitastjernie trzy węże które były zwinięte w jej
łonie. I wydawało jej się że wyślizgnęły się z jej
łona. Opowiedziała swój sen mężowi.
Zinterpretował go tak:
"Wszystko jest powiÄ…zane ze sobÄ…,
ten lÄ…d zostanie zaludniony,
a my będziemy mieć trzech synów."
Chociaż jeszcze się nie narodzili, nadał im imiona:
"Guti będzie władał Gotlandią,
Graip będzie drugi,
a Gunfjaun trzeci."
[2. Emigracja]
Podzielili oni potem Gotlandię na trzy tredingar2, tak, że Graip, najstarszy, wziął północną część,
Guti środkową a Gunfjaun, najmłodszy, otrzymał południową. Potem przez długi czas,
potomkowie tych trzech rozmnożyli się tak bardzo, że nie starczało dla wszystkich ziemi. Ciągnęli
więc losy i co trzecia osoba musiała wyjechać, mogąc zabrać ze sobą wszystko co do niej należało,
oprócz ziemi. Ale nie chcieli odejść i udali się do Torsburgen3 i tam osiedlili. Ale państwo
[Gotlandia] nie tolerowała ich i wypędziła.
Udali siÄ™ wiÄ™c na Fåro4 i tam osiedlili. Nie potrafili siÄ™ jednak tam utrzymać, wiÄ™c udali siÄ™ na
pewnÄ… wyspÄ™ niedaleko wybrzeży Estonii zwanÄ… Dagö5, osiedlili siÄ™ tam i wybudowali osadÄ™ którÄ…
1
szwedzki: Vitastjerna, gotlandzki: huita stierna = Biała gwiazda
2
szwedzki: tredingar = trzecia część
3
Torsburgen: miasto na wyspie Gotlandia; do dziś można tam zobaczyć pozostałości wapiennych murów obronnych,
eksploatowanych zresztą jeszcze przed epoką wikińską
4
Fåro  wyspa sÄ…siadujÄ…ca z GotlandiÄ…
2
można oglądać do dziś. Tam też jednak nie mogli pozostać, więc popłynęli w górę rzeki Dz
wina,
przez Ruś. Popłynęli tak daleko, że dotarli aż do kraju Greków. Zwrócili się do króla Greków o
pozwolenie na pobyt  od przybywania do ubywania księżyca . Król pozwolił na to, myśląc, że
chodzi tylko o jeden miesiąc. Po tym czasie, chciał ich odesłać , ale oni odpowiedzieli, że księżyca
przybywa i ubywa stale i zawsze, więc mają prawo pozostać. Słowa tej rozmowy dotarły do uszu
królowej. Powiedziała wtedy:  Mój królu władco, pozwoliłeś im zostać od przybywania do
ubywania księżyca; to oznacza stale i zawsze, więc nie możesz się ich teraz pozbyć . Osiedlili się
więc i żyją tam do dzisiaj, zachowując wciąż resztki naszego języka.
[3. Pogaństwo]
W tamtych dniach i długo póz
niej, ludzie wierzyli w [święte] lasy i doliny, w sanktuaria, święte
zakątki i w pogańskich bogów. Składali ofiary ze swych synów, córek i bydła, ucztując i pijąc.
Czynili to ponieważ byli w błędzie. Główny blót6 odbywał się dla wszystkich mieszkańców
obszaru raz, ale każda trzecia część miała także swoją a mniejsze zgromadzenia składały mniejsze
ofiary z bydła, jedzenia i napitku. Nazywali je suth-nautar, co znaczy  bractwo gotowania ,
ponieważ wspólnie przyrządzali ucztę [ofiarną].
[4. WÅ‚Ä…czenie do Szwecji]
Wielu królów wypowiedziało wojnę Gotlandii kiedy była pogańska, ale Gotlandczykom zawsze
udawało się zachować swoją religię i prawo. Potem Gotlandczycy wysyłali wielu posłów do
Szwecji, ale żadnemu nie udało się wynegocjować pokoju aż Avair Strabain7 z parafii Alva. On był
pierwszym, któremu udało się zawrzeć pokój z królem Szwecji.
Kiedy Gotlandczycy poprosili go by pojechał, odpowiedział:  Wiecie że jestem już bardzo stary i
bliski śmierci, więc jeśli chcecie bym wyruszył na tak niebezpieczną podróż, zapłaćcie mi trzy
główszczyzny8: jedną dla mnie, jedną dla mojego syna i jedną dla mojej żony. Jako że był dobrym
mówcą, prawdziwie mądrym i zdolnym, jak mawiają o nim opowieści, podpisał z Szwedzkim
królem taki układ: sześćdziesiąt miar srebra rocznie  taki był podatek dla Gotlandczyków 
czterdzieści dla króla, z całych sześćdziesięciu. Jarlowie zaś mieli otrzymać dwadzieścia. Ta
wielkość była już ustalona przez cały lud [Gotlandii] zanim [Avair] wyruszył.
Tak więc Gotlandczycy poddali się królowi Szwedów z własnej woli, dzięki czemu mofli
podróżować po Szwecji gdziekolwiek chcieli, nie musząc uiszczać żadnych opłat czy płacić myta.
Tak także Szwedzi mogli przybywającć na Gotlandię bez zakazu na import kukurydzy czy innych
ograniczeń. Król miał też pomóc im [Gotlandczykom] we wszystkim o co prosili.
5
szwedzki: Dagö, gotlandzki: dagaithi = dosÅ‚ownie: wyspa dnia. Druga co do wielkoÅ›ci wyspa należąca do Estonii.
Znajduje się na Morzu Bałtyckim. Jej fińska nazwa to Hiidenmaa, Co znaczy dosłownie: wyspa diabła.
6
staroislandzki: blót = ofiara, uczta ofiarna
7
szwedzki: Strabain, gotlandzki: strabain = słomianonogi
8
gotlandzki: wereldi, angielski: wergild = pieniądze płacone przez mordercę rodzinie zabitego. Płacona także za
większe zbrodnie.
3
Król i jarlowie wysyłali posłańców na gotlandzki Alting, by zebrać należny im podatek. Ci
posłańcy proklamowali też wolność Gotlandczyków do pływania za morze, do każdego miejsca,
do którego dochodziła władza króla Uppsali. I to samo tyczyło się tych podróżujących do
Gotlandii.
[5. Chrześcijaństwo]
Chociaż Gotlandczycy byli poganami, wypływali na wyprawy handlowe do wielu krain,
chrześcijańskich i pogańskich. Tam gotlandzcy kupcy ujrzeli chrześcijańską wiarę i chrześcijańskie
kraje. Niektórzy siÄ™ ochrzcili i przyprowadzili ze sobÄ… na GotlandiÄ™ księży. Botair z Akebäcku
zwaÅ‚ siÄ™ pierwszy który wybudowaÅ‚ koÅ›ciół w miejscu które teraz zwie siÄ™ Kulstäde9. MieszkaÅ„cy
nie mogli tego znieść wiÄ™c spalili go. WÅ‚aÅ›nie dlatego to miejsce zwie siÄ™ teraz Kulstäde.
Jakiś czas póz
niej odbywał się blót w Vi10. Zbudowany był tam kolejny kościół. Gotlandczycy
chcieli spalić także i ten, jednak ksiądz wspiął się na na kościół i powiedział:  Jeśli chcecie go
spalić , spalcie i mnie razem z tym kościołem.
Był ważnym człowiekiem i miał za żonę córkę najważniejszej osoby [na wyspie], Likkaira Sniellj11.
Likkair był gospodarzem miejsca zwanego Stenkyrka12. Po długim zastanawianiu się, pomógł
swojemu krewnemu i powiedział:  Zostawcie tego człowieka i jego kościół, pomimo to iż stoi on
w Vi, pod wzgórzami. "
Tak więc kościół nie został spalony. Konsekrowano go w imię Wszystkich Świętych i zwie się on
teraz kościołem Św. Piotra. Był to pierwszy kościół który pozostał nietknięty w Gotlandii.
Jakiś czas póz
niej, teść Botaira, Likkair dał się ochrzcić razem ze swoją żoną, dziećmi I całym
gospodarstwem I wybudował kościół w swoim gospodarstwie, który teraz zwie się Stenkyrka. Był
to pierwszy kościół który stanął w północnej części Gotlandii.
Kiedy zobaczyli jak żyją Chrześcijanie, Gotlandczycy posłuchali Słowa Bożego i słów uczonego.
Wszyscy przyjęli Chrześcijaństwo z własnej woli, nie będąc przymuszanym z żadnej strony, więc
nikt nie zmuszał ich aby byli Chrześcijanami. Jako że wszyscy zostali Chrześcijanami, kolejny
kościół został wybodowany, w Atlingbo. Potem pobudowano kościoły w całej Gotlandii, dla
wygody.
[6. Król Olaf]
Niedługo potem, Król Olaf Święty przybył ze swoimi statkami, uciekając z Norwegii, do
przystani w Akergarn. Św. Olaf pozostał tam długo. Potem Ormica z Hejnom i wielu innych
ważnych mężów przybyło do niego z darami. Ormica dał mu dwanaście baranów i inne
9
szwedzki: Kulstäde, gotlandzki: kulastethar = pogorzelisko, dosÅ‚ownie: miejsce zwÄ™glone
10
Vi  inna nazwa Visby (?). Visby : dzisiejsza stolica Gotlandii; w średniowieczu Visby było pogańskim centrum
religijnym.
11
gotlandzki: sniellj = mÄ…dry
s
szwedzki: Stenkyrka, gotlandzki: stainkirchiu = kamienny kościół
4
kosztowności. W podziękowaniu, święty Król Olaf dał Ormicowi dwie miski i topór wojenny.
Potem Ormica, po nauczaniach Św. Olafa, przyjął Chrześcijaństwo i zbudował kapliczkę tam
gdzie teraz stoi AkergarÅ„ski koÅ›ciół. Potem Åšw. Olaf popÅ‚ynÄ…Å‚ do JarosÅ‚awa do Holmgårdu13.
[7. Biskup]
Zanim Gotlandia miała własnego biskupa, przybywali oni do Gotlandii w drodze do Ziemi
Świętej, jako pielgrzymi do Jerozolimy lub w drodze powrotnej do domu. Była w tym czasie
droga do Jerozolimy przez Ruś i Grecję. To oni na początku konsekrowali kościoły i cmentarze i
to za ich namową budowane były nowe kościoły.
Po tym jak Gotlandczycy przeszli na Chrześcijaństwo, wysłali posłańców do głównego biskupa w
Linköping, ponieważ byÅ‚ najbliżej, aby przygotowaÅ‚ specjalnÄ… uchwaÅ‚Ä™, takÄ…, że biskup ich
odwiedzaÅ‚. Wtedy zadecydowano, że biskup bÄ™dzie przyjeżdżaÅ‚ z Linköping co trzy lata razem z
dwunastoma swoimi ludz
mi, którzy będą podróżować z nim przez całą wyspę na koniach
dostarczonych przez mieszkańców, dwunastu i nie więcej.
Tak więc biskup objeżdżał Gotlandię, konsekrując kościoły. A w zapłacie mógł otrzymać trzy
posiłki za każdą konsekrację, ale nie więcej, a także trzy marki. Za konsekrowanie ołtarza: jeden
posiÅ‚ek i dwanaÅ›cie öre14, jednak tylko oÅ‚tarz powinien być poÅ›wiÄ™cony. Kiedy i koÅ›ciół i oÅ‚tarz sÄ…
konsekrowane razem, wtedy powinno zostać to zrobione za trzy posiłki i trzy marki15.
Od co drugiego księdza biskup może otrzymać, w nagrodę za wizytę, opłatę trzech posiłków, lecz
nie więcej. Za księdza, który nie zapłaci tego roku, biskup powinien otrzymać zabezpieczenie od
wszystkich kościołów, zaś ci, którzy nie zapłacili swych długów w terminie, muszą to zrobić gdy
biskup wróci po trzech latach, i oddać pieniądze tym, którzy zapłacili poprzednio.
Jeśli są jakieś skargi na biskupa do osądzenia, powinny zostać wyjaśnione w tej samej tredingar,
ponieważ ludzie którzy mieszkają najbliżej będą wiedzieli najwięcej na temat sprawy. Jeśli nie
nastąpi zgoda, problem powinien zostać przeniesiony na Alting, a nie przeniesiony do innej
tredingar.
Jeśli pojawi się jakaś problem, który wymaga osądu biskupa, wtedy powinno się oczekiwać
przybycia biskupa i nie płynąć za morze, chyba że jest to konieczne i poważne grzechy zostały
popełnione, zbyt duże by ocenił je [lokalny] proboszcz, wtedy można wyruszyć pomiędzy Nocą
św. Walpurgii a dniem Wszystkich Świętych. Nie można jednak tego zrobić póz
niej, zimą, aż do
Dnia św. Walpurgii. W Gotlandii zapłata dla proboszcza nigdy nie jest większa niż trzy marki.
13
szwedzki: Holmgård, gotlandzki: hulmgarthj = Å›redniowieczna nazwa Novgorodu; dosÅ‚ownie: kraj wysp.
14
szwedzki: öre = jednostka monetarna, warta 48 penningar
15
marka = jednostka monetarna, 1 marka = 8 öre = 24 örtug = 384 penningar
5
[8. Wojsko]
Kiedy Gotlandczycy otrzymali biskupa i księdza, i całkowicie przyjęli Chrześcijaństwo, podjęli
się też towarzyszyć królowi Szwecji w bitwach siedmioma bojowymi okrętami przeciwko
pogańskim krajom, ale nie przeciwko Chrześcijańskim. Musiało się to odbywać tak: król musiał
wezwać Gotlandczyków do mobilizacji wojskowej po zimie, z miesięcznym wyprzedzeniem, i
dzień mobilizacji wojskowej musiał być przed środkiem lata i nie póz
niej. Takie było prawo
wezwania i nie inne. Wtedy Gotlandczycy mieli wybór aby wyruszyć jeśli chcieli, ze swoimi
statkami i ośmiotygodniowymi zapasami, ale nie większymi. Jeśli zdecydowali że nie pomogą
[królowi], musieli zapłacić 40 marek w monetach za każdy statek, ale tylko w następnym miesiącu
a nie w tym samym w którym król ich wezwał. Podatek ten zwał się ledungslame16.
W tym miesiącu [w którym przychodzi wezwanie], w pierwszym tygodniu, wici muszą zostać
wysłane, i zostać zwołany ting. Jeśli zostanie ustalone że ekspedycja ma wyruszyć, wtedy powinno
zostać dane następne pół miesiąca na przygotowania. A potem, na siedem dni przed dniem
mobilizacji wojskowej, wojowie muszą być gotowi i czekać na dobry wiatr. Jednak jeśli dobrego
wiatru nie będzie w ciągu tygodnia, mają prawo wrócić do domu bez groz
by kary, ponieważ nie
mogę przekroczyć morza inaczej niż tylko drogą morską. Jeśli wezwanie przyjdzie z mniejszym
wyprzedzeniem niż miesiąc, mogą pozstać w domu bez kary.
Jeśli zdarzy się, że król nie uwierzy, że wezwanie zostało przeprowadzone bezprawnie, albo że
wiatr uniemożliwiał żeglugę w czasie ustanowionym prawnie, wtedy królewscy posłannicy, którzy
przybędą odebrać podatek na następnym tingu po Dniu Św. Piotra, mają obowiązek zarządać
przysięgi dwunastu nominowanych mężów  królewscy ludzie wybierają kto ma przysięgać  że
pozostali w domu zgodnie z prwem. Żadne inne przysięgi nominowanych mężów nie są składane
w Gotlandii, jak tylko przysięgi składane królowi.
Jeśli zdarzy się rzecz najgorsza, i koronowany król zostaje wygnany siłą ze swego królestwa,
Gotlandczycy nie powinni płacić podatku, ale wstrzymać się z nim przez trzy lata. Powinni jednak
zbierać go każdego roku, i odkładać  a potem wypłacić temu kto panuje wtedy szwedzkim
królestwem. List zalakowany królewską pieczęcią powinien zostać wysłany jako potwierdzenie
jego władzy, lecz nie list otwarty.
16
szwedzki: ledungslame, gotlandzki: laiþings lami = dosÅ‚ownie:  nie mogÄ…cy wysÅ‚ać floty ; staroislandzkie sÅ‚owo
leiðangr oznaczaÅ‚o flotÄ™ zbieranÄ… przez wolnych kmieciów; póz
niej zwany tak był podatek płacony przez wolnych
kmieciów we wszystkich trzech krajach skandynawskich aż do XIX wieku.
6