Problemy chorych

neurologicznie wynikające z

zaburzenia procesów

poznawczych i wyższych

czynności nerwowych

I. Trudności komunikowania słownego z powodu
dyzartrii

II. Trudności (lub brak możliwości) komunikowania
słownego z powodu afazji

III. Ograniczenie (lub brak możliwości) samoopieki z
powodu dysfunkcji wyższych czynności nerwowych

IV. Deficyt samoopieki z powodu zaburzenia procesów
poznawczych i emocjonalnych

I. Trudności komunikowania słownego z powodu dyzartrii (anartrii)

Dyzartria – zaburzenie artykulacji mowy w wyniku upośledzenia

czynności aparatu wykonawczego mowy tj. mięśni języka,
podniebienia, gardła i krtani.

Przyczyna:
- osłabienie mięśni (miastenia),
- uszkodzenie nerwów czaszkowych (IX, X, XII) lub jąder tych nerwów

(w pniu mózgu),

- uszkodzenie dróg korowo-jądrowych,
- uszkodzenie układu pozapiramidowego,
- uszkodzenie móżdżku.

Postępowanie:
- wyjaśnienie choremu przyczyny trudności w komunikowaniu słownym,
- pouczenie o konieczności wolnego mówienia,
- nauczenie wykonywania ćwiczeń aparatu artykulacyjnego mowy,
- motywowanie chorego do systematycznych ćwiczeń.

II. Trudności (lub brak możliwości) komunikowania słownego z
powodu afazji

Afazja – zaburzenia mowy polegające na niemożności wyrażania

słowami myśli (motoryczna) lub trudnościach rozumienia mowy
własnej i cudzej (sensoryczna).

Afazja motoryczna (ruchowa) – trudności ekspresji słownej

Afazja sensoryczna (czuciowa) – trudności w recepcji słownej

Afazja mieszana

Afazja amnestyczna

Postępowanie:
- Ostry okres choroby:
- Stosowanie oddziaływań niespecyficznych opartych na ogólnych

założeniach psychoterapii elementarnej i podtrzymującej (prowadzi
cały personel oddziału, szczególnie pielęgniarki)

- Po ustąpieniu okresu ostrego choroby:
- Stosowanie oddziaływań specyficznych ukierunkowanych na

usuwanie defektów w określonych funkcjach mowy (prowadzą
psycholodzy kliniczni i logopedzi)

Afazja ruchowa

Afazja czuciowa

-Brak napędu mowy
-Parafazje
-Perseweracje
-Styl telegraficzny
-Zaburzenia mowy rzędowej
-Zaburzenia czytania, pisania,

liczenia

-„wielomówność”
-Parafazje
-Perseweracje
-Mowa żargonowa
-Często mowa rzędowa

zachowana
-Zaburzenia czytania, pisania,

liczenia (możliwe pismo

spontaniczne)

Oddziaływania niespecyficzne (profilaktyczne):

Cel:
- usuwanie negatywnych zmian w stanie psychicznym i

emocjonalnym pacjenta,

- wzbudzanie pozytywnej motywacji chorego do współdziałania w

terapii mowy,

- zapobieganie deformacjom mowy (embol, styl telegraficzny),
- nawiązanie podstawowego kontaktu z chorym.

Metody:
a)

rozpoznanie rodzaju afazji:

- ustalenie rodzaju i zakresu zaburzeń (mowy dialogowej, opisowej,

nawiązywania, powtarzania, czytania itp.),

- ustalenie funkcji niezaburzonych (pismo spontaniczne, mowa

rzędowa),

- oparcie reedukacji mowy na funkcjach zachowanych.

b) obniżenie napięcia emocjonalnego:
- wyjaśnienie przyczyn zaburzeń mowy,
- możliwości ich kompensacji,
- omówienie stosowanych metod nawiązywania kontaktu z
otoczeniem,
- ułatwienie kontaktu z rodziną,
- ułatwienie kontaktu z chorymi na sali.

c) stworzenie „klimatu terapeutycznego”:
- przyjęcie przez personel postawy terapeutycznej (okazanie
choremu zrozumienia,
życzliwości, cierpliwości i chęci pomocy),
- wiara personelu w skuteczność rehabilitacji mowy,
- wystrzeganie się negatywnych emocji (dominowania nad chorym,
lekceważenia jego
trudności, niecierpliwości),
- unikanie działań traumatyzujących chorego (ośmieszanie,
powtarzanie „embolu”,
zmuszanie chorego do odpowiedzi),
- stosowanie psychoterapii podtrzymującej (dostrzeganie wysiłków
chorego i
uzyskiwanych efektów, chwalenie chorego),
- dążenie do zaakceptowania przez chorego występujących trudności
i stosowanych
działań oraz osiągnięcie pozytywnej motywacji do współdziałania.

d)

Nawiązanie z kontaktu z chorym:

- pobudzanie chorego do mówienia,
- stosowanie metody „wyprzedzania”,
- uczenie potakiwania lub zaprzeczania (głową lub ręką),
- uczenie wymawiania słów ‘tak” i ‘nie”,
- uczenie wymawiania prostych słów i zdań dotyczących potrzeb i
najbliższego otoczenia,
- mówienie do chorych cicho, krótkimi ale pełnymi zdaniami,
- akcentowanie głównych słów w zdaniu,
- robienie przerw między słowami,
- pokazywanie przedmiotów lub rysunków ilustrujących przedmioty
lub czynności,
- podpowiadanie pierwszych sylab słowa,
- zwracanie uwagi, aby chory patrzył na usta mówiącego (w afazji
totalnej uczenie kontaktu bezsłownego).

e) Kształtowanie prawidłowej postawy rodziny w stosunku do
chorego z afazją:
- działania edukacyjne dotyczące przyczyny i istoty choroby, metod
reedukacji mowy, nawiązywania kontaktu z chorym, konieczności
prowadzenia ćwiczeń z chorym, pobudzania go do mówienia,
okazywania pozytywnych emocji choremu (rozumienia trudności,
okazania chęci pomocy, miłości i ciepła).

III. Ograniczenie (lub brak możliwości) samoopieki z powodu
dysfunkcji wyższych czynności nerwowych

Apraksja – zaburzenie wykonywania celowych wyuczonych czynności

ruchowych, np. ubierania, czesania, jedzenia (przy braku niedowładu)

Przyczyna – uszkodzenie nadrzędnych ośrodków korowych:
- okolicy czołowej przedruchowej,
- styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego,
- oraz w uszkodzeniu ciała modzelowatego (spoidła wielkiego)

Rodzaje apraksji:
- języka
- rąk
- kończyn dolnych (chodu)

Inne formy apraksji:
- agrafia – niemożność pisania
- apinksja – niemożność rysowania.

Agnozja („czucie bez rozumienia”) – niemożność rozpoznawania

rzeczy i zjawisk przy prawidłowym funkcjonowaniu zmysłów
wzroku, dotyku, słuchu.

- niemożność rozpoznawania przedmiotów wzrokiem, dotykiem

(astereognozja)

- trudności w rozpoznawaniu twarzy (prozopagnozja)
- błędna orientacja przestrzenna
- nierozpoznawanie dźwięków

Anozodiafonia – patologiczne nieprzyjmowanie powagi swojej

sytuacji zdrowotnej – występuje po uszkodzeniu półkuli mózgu
niedominującej

Anozognozja – „odrzucenie” (wyparcie mentalne) jednej strony ciała

(niedowładnej) występuje po uszkodzeniu półkuli niedominującej

Zespół zaniedbywania połowiczego – ignorowanie połowy

pobliskiej i/lub dalekiej przestrzeni (uszkodzenie półkuli
niedominującej)

Niedowidzenie połowicze (hemianopsia) – lewo – lub

prawostronne uszkodzenie pasma wzrokowego lub płata
potylicznego

Postępowanie:
- uświadomienie występowania istoty zaburzeń,
- wyjaśnienie choremu sposobu zachowania,
- stosowanie zachęt czuciowych – pokazywanie czynności,
- nakierowanie werbalne – każdej czynności towarzyszy opis słowny,
- wykonywanie czynności życiowych w lustrze,
- podchodzenie do chorego i wykonywanie czynności od strony

niedowładnej (zaniedbywanie połowicze, niedowidzenie
połowicze),

- wykorzystywanie innych, sprawnych zmysłów.

IV. Deficyt samoopieki z powodu zaburzenia procesów poznawczych i
emocjonalnych

Procesy poznawcze:
- spostrzeganie,
- myślenie,
- pamięć,
- uwaga,
- uczenie się.

Zaburzenia emocjonalne:
- lęk,
- depresja,
- obniżenie nastroju,
- „zespół płaczu”.

Postępowanie:
Cel:
- redukowanie negatywnych emocji chorego,
- wzbudzanie motywacji do współdziałania w rehabilitacji,
- osiągnięcie maksymalnej samodzielności chorego.

Metody:

- Zapewnienie stałego środowiska terapeutycznego (osobowego i

materialnego),

- Rozpoczynanie ćwiczenia tych czynności, które są mu najbardziej

znane i wykonuje je najlepiej,

- Krótki czas ćwiczeń (chory szybko się meczy i dekoncentruje),

- Stosowanie częstych powtórzeń ćwiczonych czynności (chory

trudno się uczy i ma zaburzenia pamięci),

- Rozłożenie ćwiczeń w czasie (chory szybko zapomina

wykonywanych, nauczonych czynności),

- Pobudzenie aktywności chorego w czasie ćwiczeń (podstawowa

zasada pedagogiki, a szczególnie pedagogiki specjalnej) przez

informowanie, wyjaśnianie; informacje – wyważane emocjonalnie,

nie traumatyzujące chorego, ale i nie zbytnio optymistyczne,

- Podtrzymanie aktywności chorego, metoda pozytywnych

wzmocnień, praca społecznie użyteczna, zainteresowania,

- Oddziaływanie na sferę emocjonalną – serdeczność, życzliwość,

delikatność, ale także postawa zdecydowana, wymagająca

(zaburzenie myślenia),

- Nie reagowanie na agresywne zachowanie chorego (zaburzenia

krytycyzmu),

- W okresie depresji – wsparcie psychiczne i emocjonalne, nie

wnikanie w przyczyny (depresja ma realne podłoże),

- W „zespole płaczu” – zmiana tematu, ukierunkowanie tematu

rozmowy na tematy optymistyczne.

Zaburzenia występujące w przebiegu chorób neurologicznych:
- Somatyczne:
• ruchu,
• czucia,
• napięcia mięśniowego,
• równowagi,
• widzenia,
• połykania,
• mowy (dyzartria).
- Procesów poznawczych:
• spostrzegania,
• pamięci,
• myślenia,
• uwagi.
- Wyższych czynności nerwowych:
• mowy (afazja),
• gnozji,
• praksji.
- Emocjonalne:
• obniżenie nastroju,
• lęk, depresja,
• zespół płaczu.

Kompensacja –
Polega na wyrównywaniu uszkodzonej funkcji na drodze zastąpienia

zniszczonych mechanizmów nowymi, na bazie nowej struktury.

Zależy ona od:
- ciężkości uszkodzenia mózgu,
- stanu pozostałych części mózgu (miażdżyca),
- wieku chorego,
- czasu podjęcia, rodzaju i intensywności prowadzonych ćwiczeń

usprawniających.

Czynniki utrudniające proces kompensacji:
- zaburzenie czucia głębokiego,
- niedowidzenie połowicze,
- spastyczność mięśni,
- bierność psychiczna,
- zaburzenia emocjonalne (depresja),
- zaburzenia pamięci, uwagi, mowy,
- występowanie powikłań,
- obniżenie ogólnego stanu somatycznego (spadek wagi ciała, niedobory

składników pokarmowych).

Postępowanie z chorym z zaburzeniami ruchowymi obejmuje:

• W ostrym okresie choroby:
- ułożenie fizjologiczne kończyn porażonych z zastosowaniem

udogodnień,

- zmianę pozycji,
- zapobieganie powikłaniom ogólnoustrojowym i w obrębie kończyn

porażonych (kinezyterapia, gimnastyka oddechowa, masaż,
eliminowanie czynników zwiększających spastyczność mięśniową),

- pomoc lub zastępowanie w zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych.

• W przewlekłym okresie choroby:
- pionizacja,
- nauka chodzenia,
- nauka wykonywania czynności życia codziennego,
- mobilizowanie i nadzór nad samodzielnym wykonywaniem ćwiczeń

ruchowych.