OKREŚLANIE

DEWIACJI

KOMPASÓW

MAGNETYCZNYCH

Przyczyny zmian dewiacji

kompasu

Po zakończeniu czynności związanych z

kompensacją dewiacji kompasów magnetycznych

dokładnie określa się wartości dewiacji w funkcji

kursów kompasowych.

W praktyce, ze względu na ograniczoną

dokładność pomiarów oraz czynników

zakłócających ten proces,

nie można skompensować dewiacji do zera.

W tym wypadku chodzi głównie o dewiację stałą A

oraz ćwierćokrężną E. Pozostała wartość dewiacji

rzędu 1 do 2 nie obniża jakości działania

kompasów magnetycznych.

Gdy dewiacja osiąga

wartości powyżej 5 do 6

,

należy dokonać kompensacji,

po czym trzeba wstępnie

określić tabelkę dewiacji.

Nawigator powinien

orientować się w tendencji

zmian dewiacji. Wiedza na ten

temat jest bowiem niezbędna

w dalszym prowadzeniu

nawigacji.

Dewiację kompasu na statku określa się w

następujących sytuacjach:

• przed wejściem do eksploatacji

(na ogół po

remoncie w stoczni),

• po znaczących zmianach konstrukcyjnych

w

pobliżu kompasu,

• przy znacznych

zmianach szerokości

magnetycznych

,

• po silnych wstrząsach kadłuba

i w razie

podejrzenia, że nastąpiło przesunięcie magnesów i

żelaz kompensacyjnych,

• po uderzeniu pioruna, pożarze

lub

spawaniu

na statku

,

• gdy statek był

zacumowany w stoczni

lub w

pobliżu urządzeń elektromagnetycznych o silnym

polu elektrycznym,

• po wejściu na mieliznę

,

• w wypadku przewozu

ładunków o silnych

właściwościach magnetycznych

,

• bez względu na okoliczności –

co najmniej raz do

roku

.

Przygotowanie statku do

procesu określania dewiacji

kompasów

Prawie zawsze określenie dewiacji

łączy się z koniecznością jej

dokompensowania. Przed

rozpoczęciem właściwego procesu

kompensacji lub określania dewiacji

kompasu należy statek odpowiednio

przygotować, to jest:

• wyrównać przechył,
• dopilnować, aby silnik był rozgrzany, a

przewody kominowe miały normalną

temperaturę, jaka występuje w trakcie rejsu,

• sprawdzić, czy nie ma innych statków, w

odległości mniejszej niż 5 kabli,

• usunąć wszystkie ruchome metalowe

części z pobliża kompasu,

• ustawić i umocować wszystkie elementy

konstrukcji, takie jak urządzenia

przeładunkowe itp.,

• sprawdzić prawidłowość pracy róży

kompasowej przez wychylenie jej za pomocą

magnesu o kąt 5 do 10 i obserwację powrotu

na kurs,

• skontrolować położenie płaszczyzny kreski

kursowej w stosunku do płaszczyzny symetrii
statku,

• zbadać prawidłowość pracy namiernika,

• przygotować odpowiednie magnesy

stałe i stal miękką do korektora
Flindersa oraz klocki z drewna do
wypełnienia rury,

• ustalić sposób łączności z miejscem przy

kompasie i z mostkiem-sterówką.

• przygotować formularze do zapisu danych

pomiarowych i wykresu krzywej dewiacji.

Praktyczne określanie dewiacji

kompasu magnetycznego

Fazy żeglugi a metoda określania dewiacji

kompasu

Wybór metody określania tabeli dewiacji zależy

od fazy żeglugi, w której znajduje się statek

oraz od istniejących w danym momencie

warunków zewnętrznych: parametrów prądów,

pory doby oraz gęstości ruchu.

W żegludze przybrzeżnej stosowane są

metody pomiarowe, polegające na porównaniu

namiarów kompasowych z namiarami

magnetycznymi nabieżników. Można posłużyć

się metodą porównania kursów miedzy

żyrokompasem o znanej poprawce (z) z kursem

kompasowym badanego kompasu

magnetycznego.

W rejonach przybrzeżnych lub w rejonach

podejścia do lądu można stosować metodę

określania tabeli dewiacji

przez porównanie

namiarów na bardzo odległy przedmiot, o znanej

(lub nieznanej) pozycji, w czasie wykonywania

cyrkulacji.

W oceanicznej fazie pływania

statku

wykorzystywane są głównie metody porównania

azymutów ciał niebieskich z namiarami

kompasowymi badanego kompasu

magnetycznego.

Każda z metod musi być omówiona

oddzielnie

, ze względu na specyfikę nawigacyjną

i sposób opracowania informacji.

W każdym wypadku należy odpowiednio

przygotować się do określenia tabeli dewiacji

kompasu magnetycznego.

Celowi temu służą

następujące czynności:

• przygotowanie kompasów

do

wykonania pomiarów,

• wybór metody

obserwacji,

• wybór miejsca

i sposoby

manewrowania statku,

• przygotowanie dokumentacji,
• zapewnienie organizacji

zapisów

danych pomiarowych,

• zaplanowanie obróbki

opracowania

danych i

formy

przedstawienia

wyników.

Metody określania

dewiacji

Metody określania dewiacji można

podzielić na trzy grupy:

• porównanie namiarów,

• porównanie kursów,

• pomiar sił ustawiających.

Do pierwszej grupy metod można zaliczyć następujące:

przejście nabieżników o znanym kierunku, porównanie

namiarów z namiarem na ciało niebieskie oraz

porównanie namiarów na odległy przedmiot.

Do drugiej grupy należy porównanie kursów z

kompasem o znanej poprawce.

Do trzeciej grupy zalicza się określanie dewiacji za

pomocą deflektora.

Każdy sposób sprowadza się do określenia wartości
dewiacji dla wszystkich kursów kompasowych, czyli

sporządzenia tabelki dewiacji.

Opracowanie zdobytych

informacji w celu określenia tabelki dewiacji

przeprowadza się trzema metodami: analityczną,

graficzną lub analityczno-graficzną

.

Istnieją jeszcze inne metody określania dewiacji, do

których należy wzajemne namierzanie się. Jednakże jest
ona bardzo pracochłonna i przestarzała, przez co prawie

zupełnie nie stosowana w marynarce handlowej.

Procedura przygotowań

statku

do określania

dewiacji kompasów

Procedura przygotowań statku do określania

dewiacji kompasów jest nastę pująca:

• Sprawdzić stan kompasów i ich

wyposażenia, do którego należy:

– system oświetlenia,
– system kompensacji (otworzyć szafkę kompasu w

celu wolnego dostępu do stali kompensacyjnej

magnesów stałych oraz stali miękkiej korektora),

– oczyszczenie i naoliwienie nośników pierścieni

kardana,

– przygotowanie odpowiednich magnesów stałych

i stali miękkiej do kompensacji dewiacji.

• Powiadomić władze

portowe o

manewrach w czasie pomiarów w rejonach
przybrzeżnych, na redach portowych.

• Wybrać obszar

oraz wyznaczyć kierunki

magnetyczne nabieżników.

• Określić obszar bezpiecznych

manewrów

z

uwzględnieniem:

– wymiarów geometrycznych,
– głębokości wody,
– gęstości ruchu jednostek,
– odległości od nabieżników magnetycznych

.

• Opracować plan manewrów

pod kątem:

– kolejności wyboru kursu kompasowego w celu

wejścia w linię nabieżnika (KK1...KKN),

– kolejności kursów w celu przejścia linii nabieżnika.

• Powiadomić dział maszynowy

o

manewrach statku lub operacji balastowania:

– w porcie, w którym wykonywany jest przechył

statku,

– na zewnątrz portu (rodzaj i czas trwania

manewrów).

• Przygotować organizację pomiarów pod

katem:

– dokumentacji (tabele pomiarów, zapisy),

– łączności między głównym kompasem a kompasem

sterowym.

• Przygotować i wybrać dogodny sposób

opracowania wyników

pomiarów jedną z

wymienionych metod:

– graficzną,

– analityczną,

– analityczno-graficzną.

Określanie dewiacji przez

porównanie namiarów w czasie

przejścia przez nabieżnik o

znanym kierunku

Metodę tę często wykorzystuje się wówczas, gdy

widoczny jest nabieżnik o znanym kierunku

magnetycznym, woda ma odpowiednią głębokość

i wystarcza miejsca do manewrów. Jest to

niezbędne do przecinania linii nabieżnika pod

różnymi kursami kompasowymi.

Na przykładzie redy portu Friderik ( = 41 08 S,

 = 146 22 E) omówiona zostanie metoda

określenia dewiacji kompasu magnetycznego

przez porównanie namiarów.

• Po przygotowaniu kompasów magnetycznych:

głównego i sterowego uzyskano zezwolenie od

kapitana portu na wykonanie manewrów

pomiarowych na redzie portu.

• Należy określić kierunek magnetyczny

,

przy czym NR = 204, a deklinacja: 12 15 E

(1994). Poprawiona deklinacja d = +12.5, (z

mapy: +3 rocznie aktualna deklinacja: d =

12.5 E (1999)), obliczony namiar magnetyczny

jest równy NM = 1915.

• Wyznaczono obszar

(rejon) manewrowy.

• Ustalono kolejność

pomiarów na

określonych kursach: KK: 090, 270, 135, 315,

180, 045, 000, 225.

• Przeprowadzono pomiary NK

na

wyznaczonych kursach (patrz tab. 10.1).

• Wykreślono krzywą dewiacji

(rys. 10.1) dla

kompasu głównego.

Tabela pomiarów namiarów

kompasowych

KK

000

045

090

135

180

225

270

315

Uwagi

NM 191,

5

191.

5

191.

5

191.

5

191.

5

191.

5

191.

5

191.

5

NK

190

193

192

191

194

195

192.

5

189



+1.5 -1.5

-0.5 +0.5 -2.5

-3.5

-1

+2.5

Krzywa

dewiacji

 = f(KK)

• Obliczono współczynniki dewiacji:

A = (4.5 – 9) / 8 = -0.6
B = [(-0.5) – (-1)] / 2 = +0.25
C = [(1.5) – (-2.5) / 2 = + 2
D = [(-1.5 – 3.5) – (0.5 + 2.5)] / 4 =

-2

E = [(1.5 – 2.5) – (-0.5 – 1)] / 4 =

+0.25

• Wykonano tabelkę dewiacji na podstawie

analizy graficznej lub na podstawie wzoru

Archibalda Smitha w odniesieniu do

znanych współczynników dewiacji AE.

• Przeprowadzono dyskusję wyników obserwacji:

dewiacje są zbyt duże. Należy zatem

dekompensować współczynnik +C (magnesem

stałym prostopadłym do diametralnej, niebieskim

końcem na lewą burtę). Należy również

zmniejszyć współczynnik -D. Na kursach

pośrednich (45, 135...) odsunąć kule od środka

róży (oddalić), zmniejszając o 2 namiar

kompasowy.

• Po tych zabiegach ponownie sprawdzono dewiację i

wykonano stosowną tabelkę. W tym wypadku

najdogodniejsza jest metoda graficzna.

Należy

nanieść wartości dewiacji na ośmiu głównych

kursach na wykres z podziałką na 36 części.

Następnie co 10 (1 kratka) trzeba zdjąć wartości z

wykresu, wpisując dane do tabelki. Tabelkę

uzupełnia się danymi na temat nazw statku, dat

wykonania pomiarów, pozycji (, ) oraz opatruje

podpisem osoby wykonującej dewiację kompasu

magnetycznego.

Określanie dewiacji

z

porównania namiarów na

odległy obiekt stały

Założenia metody pomiarowej

Metodę stosuje się w dwóch wypadkach:

• gdy istnieje odległy, widoczny,

nieruchomy obiekt

o nieznanej pozycji

w czasie pomiaru kierunków ze statku w

trakcie cyrkulacji;

• gdy istnieją możliwości określenia

dokładnej pozycji odległego obiektu

nieruchomego

oraz

pozycji statku w

czasie wykonywania pomiarów

na

statku w trakcie cyrkulacji.

Ogólna zasada analizowanej metody oparta jest na

znajomości namiaru magnetycznego na namierzony

obiekt:

= NM – NK

(10.1)

Na podstawie wzoru (5.2) uśredniona suma wszystkich

dewiacji na kursach kompasowych równa się dewiacji

stałej A. Zatem po podstawieniu do wzoru (10.1) zamiast

 wartości A, uzyskamy:

A = (NM – NK)/ 

Można też, uśredniając stronami, otrzymać:

Zakłada się, że A  0

Można zatem stwierdzić, że w celu uzyskania

średniego namiaru magnetycznego na obiekt,

należy uśrednić namiary kompasowe i

pomniejszyć otrzymaną wartość o współczynnik

dewiacji typu A.

W praktyce w trakcie pomiarów często zaniedbuje

się wartość A, zakładając, że A jest mniejsze od

jednego stopnia i mieści się w granicach

dokładności określania kierunku za pomocą

namiernika. Gdy natomiast znana jest pozycja

odległego obiektu LK oraz pozycja statku, to

proces pomiarowy przebiega inaczej:

W celu uniknięcia błędu paralaksy w czasie wykonywania

cyrkulacji należy

przyjąć odpowiednią odległość od

przedmiotu

namierzonego. Błąd paralaksy α nie może

przekroczyć 0.5. Mniejsze statki w czasie cyrkulacji mogą

być zamocowane do pławy lub dalby cumowniczej (rys.

10.3). Ta odległość od przedmiotu nie może wynosić mniej

niż 4 mile morskie.

Cyrkulacja wykonana na kotwicy

wymaga odległości co najmniej 6 mil morskich

od

przedmiotu namierzonego (rys. 10.3b). Wymagane
odległości obiektu namierzonego w funkcji średniej
cyrkulacji swobodnej podane są w tabeli 10.2.

Gdy

średnica cyrkulacji statku wynosi 300 m, to

odległość do przedmiotu nie może być mniejsza

aniżeli 18 mil morskich.

K

P

L

K

d

K

> 6 Mm

D

c

a) b)

Wymagana odległość obiektu do

namierzania

w funkcji średniej

cyrkulacji przy zachowaniu

kąta

paralaksy 0.5 na poziomie

obserwatora

a = 10 m

D

c [m]

d

[Mm]

Wysokość

obiektu h

0

[m]

80

110

300
500

600

4.0
6.0

18.0
31.0

37.0

–
–

>35

>145

>215

Do uzyskania granicznej wartości błędu paralaksy

α =

0.5

konieczna jest odpowiednia zależność między

odległością d statku do przedmiotu namierzanego i

średnicą cyrkulacji Dc (w metrach). Zależność, o której

mowa, można zapisać w postaci:

d/Dc = (60100) (10.5)

Rys. 10.4.

Ilustracja

określania

dewiacji przez

namierzanie na

odległy

przedmiot w

czasie cyrkulacji

statku

Warunki widoczności

dla wymienionych

odległości d nie zawsze pozwalają na to, aby

można było wykonać dewiację w każdym rejonie i

o każdej porze dnia.

Cyrkulacji

dokonuje się

w

lewo lub w prawo

celem uniknięcia błędu

systematycznego, który wynika z bezwładności

róży obracającej się w płynie. Róża opóźnia się w

stosunku do ruchu kadłuba.

Szybkość zmiany

kursu w obu cyrkulacjach powinna być

jednakowa

, to znaczy kąty wychylenia steru i

obrotu śruby statku powinny być identyczne. W

pomiarach konieczny jest udział co najmniej

dwóch osób, aby możliwe było zaobserwowanie

kursu i namiaru równocześnie, w tym samym

momencie.

Organizacja pomiarów

• Wyboru miejsca manewrów

dokonuje się

podobnie jak w metodach przejścia przez

nabieżnik. Wybrany obszar musi obejmować

powierzchnię cyrkulacji oraz miejsce na zmianę

kierunku cyrkulacji, odpowiednią głębokość

wody oraz w miarę niską skalę falowania.

Najważniejsze jest zapewnienie ciągłej

widoczności obiektu

przy odpowiedniej

widzialności (rys. 10.5).

• Statek musi być odpowiednio

przygotowany

do pomiarów: urządzenia

przeładunkowe – sklarowane do pływania

pełnomorskiego, wyposażenie kompasu, i

sprawne działanie –

zapewniona

odpowiednio duża odległość od stalowych

obiektów (wież wiertniczych itp.) –

zachowana.

Rys. 10.5. Obszar pomiarowy

w czasie cyrkulacji w lewo i w

prawo

0

h

0

> 20 - 50 m

gębokość morza

prądy

wiatr

o

o

o

o

Organizacja pomiarów metodą

uwzględniającą nieznaną pozycję

obiektu L jest następująca:

• Przygotowanie formularzy

do wpisywania,

dla danego kursu namiaru kompasowego na

odległy przedmiot (tab. 10.3 pozycję 3 i 4 nie

wypełnia się ).

• Obliczanie wartości namiaru

magnetycznego

, gdy pozycja obiektu L jest

nieznana, z zależności:

(10.6)

Przy czym obliczenia wykonuje się oddzielnie

dla kierunku cyrkulacji w prawo i w lewo.

• Określenie różnicy między obliczonym

namiarem magnetycznym a namiarem

kompasowym

, dla każdego kursu, w celu

otrzymania dewiacji.









śr

n

1

i

1

śr

śr

A

n

NK

NM

NK























OPRACOWANIE POMIARÓW – dla znanej pozycji

obiektu

• Wykreślenie namiarów rzeczywistych na mapie przez

połączenie pozycji obserwowanej (x , x) z obiektem

obserwowanym L (L, L).

• Obliczenie Cp jako różnicy NR i NKx.

• Obliczenie dewiacji  jako różnicy Cp i d.

• Opracowanie pomiarów w formie tabelki.

Określone dewiacje, w odstępach co 20, dla

cyrkulacji w lewo

, należy nanieść na skalę

kursów kompasowych, przyjmując 1 cm dla

różnicy kursu 10. Podobnie na wspólnym

układzie współrzędnych

należy wykonać

krzywą dewiacji dla cyrkulacji w prawo.

Na wykresie uzyskuje się dwie krzywe, obie

są obarczone błędem systematycznym,

spowodowanym opóźnieniem róży

kompasowej w trakcie cyrkulacji. W czasie

trwania cyrkulacji powstaje błąd wleczenia

róży w kompasach w płynie.

Wykreślenie pośredniej krzywej

pozwala usunąć

błędy systematyczne A oraz powstałą

dewiację typu E.

Po naniesieniu wartości dewiacji na krzywą

można rozpoznać błędy grube

, popełnione

bądź w czasie pomiarów, bądź w czasie ich

opracowywania (rys. 10.6).

Krzywą ciągłą (rys. 10.6)

można wykorzystać do

sporządzenia tabelki dewiacji,

dla dowolnej liczby wybranych

kursów kompasowych.

Inna

metoda otrzymania dewiacji

polega na obliczeniu

współczynników dewiacji A, B,

C, D, E dla krzywej

wypadkowej, które

podstawione do ogólnego

wzoru Archibalda Smitha,

pozwolą obliczyć dewiację

dotyczącą dowolnie wybranych

kursów kompasowych.

Rys. 10.6. Wykresy dewiacji

wykonane dla: cyrkulacji w lewo –

linia przery wana, w prawo – linia

przerywana z kropkami. Linia ciągła

ilustruje krzy wą dewiacji wolną od

błędów jako wartość średnią;  –

usunięte błędy grube pomiarów

Określanie dewiacji

przez porównanie namiarów na

ciała niebieskie

Założenia metody astronomicznej

W rejonach odległych od lądu, gdzie nie da się korzystać z

nabieżników lub lądowych obiektów stałych, można do

namierzania wykorzystać ciała niebieskie. Azymuty ciał

niebieskich łatwo obliczyć z tablic astronomicznych. Do

namierzania

wybiera się ciała niebieskie na małych

wysokościach.

Mogą to być planety, gwiazdy lub Słońce.

Dewiację kompasu określa się pośrednio z obliczonej

całkowitej poprawki kompasu ze wzoru:

Cp – całkowita poprawka,

Az – azymut ciała niebieskiego,

d - deklinacja magnetyczna miejsca obserwacji [],

NKx – namiar kompasowy danego ciała niebieskiego.

Wybór ciał niebieskich do

obserwacji

W dzień można określać tabelę

dewiacji ze Słońca

,

od jego wschodu do momentu, w którym

wysokość nie

przekroczy 10

. Podobnie w czasie zachodu wybiera

się czas, w którym można wykonać zaplanowane

pomiary.

W porze nocnej

należy

wybierać ciała niebieskie

lub planety najjaśniejsze,

które nie zmieniają

znacznie wysokości w czasie.

Są to obiekty o

azymutach zbliżonych do północnych lub południowych.

Ciała niebieskie o azymutach wschodnich lub

zachodnich na małych szerokościach, zmieniają

wysokość w czasie bardzo szybko lub maksymalnie,

czyli:

dh / dt 1

W czasie obserwacji

stan morza powinien

kształtować się poniżej 3B

(brak martwej fali).

Sposób pomiarów i

manewrowanie statkiem

Istnieją dwie metody pomiarów.

Pierwsza

polega na ustawianiu statku na osiem

głównych kursów

w celu namierzenia ciała

niebieskiego. Zwroty wykonuje się bardzo

wolno, utrzymując statek przez chwilę na

stałym kursie, co pozwala na dokładny namiar

kompasowy (serię namiarów).

Drugi sposób polega na ciągłej zmianie

kursu w czasie cyrkulacja statku

. W

określonym momencie, gdy statek zbliża się do

wybranego kursu (np. co 20 różnicy kursu)

odczytuje się namiar na dane ciało,

utrzymując namiernik stale skierowany na

namierzane ciało niebieskie

. W tej metodzie

pomiarowej musi być również dwóch

obserwatorów.

Wybór metody pomiarowej

Podstawą wyboru metody pomiarowej są

warunki obserwacji oraz pora doby, a

także pozycja obserwatora

, głównie

szerokość geograficzna miejsca

obserwacji.

Należy zatem porównać

przyrost

wysokości w czasie z planowaną

prędkością cyrkulacji

statku, na

przykład gdy przyrost wysokości Słońca o

10 trwać będzie 60 minut, to całkowita

cyrkulacja statku musi być wykonana w

czasie krótszym.

Na dużych szerokościach

geograficznych

zmiany wysokości

Słońca w czasie są mniejsze

(porównaj ze worem: dh/dt = sin Az  cos

z).

Metodyka opracowania

pomiarów

Po ustaleniu metody manewrów trzeba

przygotować dokumentację pomiarową. W

tym celu opracowuje się wzór tabeli

pomiarowej (tab.10.4 A).

Dane do opracowania pomiarów zawarte są w części B

tabeli 10.4.

Najbardziej pracochłonną częścią

opracowania pomiarów jest obliczenie azymutów ciała

niebieskiego na okres obserwacji.

Należy tu

skorzystać z tablic astronomicznych HD, HO. Korzystanie z

azymutów w funkcji czasu ułatwi forma graficzna. Dla

okresu obserwacji tp – tk = t określa się z tablic; AZp 

AZk dla (Z, x , t  t K), przy czym , tp = LHAp dla

UTCp; przyjmuje się pełne wartości stopni, zaokrąglając

długości geograficzne. Następnie dla różnicy LHA o 1, co

odpowiada 4 m różnicy czasu, wyznacza się azymuty.

Poszczególne wartości azymutów dla określonych

momentów UTC wykreśla się w formie krzywej

(rys.

10.7).

Przykład opracowania

pomiarów

Dana jest tabela namiarów kompasowych na Słońce, na

ośmiu głównych kursach kompasowych (tab.10.5).

Azymut Słońca (tab. 10.5, rubr. 5) określa się na

podstawie krzywej (rys. 10.7), natomiast wartość

deklinacji magnetycznej z mapy; d = +8 (E). Wykres

dewiacji pokazano na rysunku 10.8.

Rys. 10.8. Wykres

dewiacji w funkcji kursu

kompasowego z

obserwacji namiarów na

Słońce na ośmiu

głównych kursach (wg

tabeli 10.5)

Tabelkę dewiacji (rys. 10.9) można wykonać

na podstawie danych z wykresu lub po

obliczeniu współczynników dewiacji wzorem

Archibalda Smitha, można wartości

dewiacji określić dla kursów kompasowych

co 10 lub 20 stopni.

Obliczenie wartości współczynników

A, B, C, D, E:

A = (8.5 – 2.5) = 6/8 =

+0,75

B = (3 – 0) / 2 = 3/2 =

+1.5

C = (-2 – 1.5) = -3.5/2 =

-1.75

D = (+1 +1) - (2 – 0.5) = 2 – 1.5) = -0.5/4 =

-0.12

E = (-2 + 1.5) – (3 + 0) = (+0.5 – 3) = -3.5/4

=

-0.8

Określanie dewiacji kompasu

magnetycznego

przez porównanie z żyrokompasem o znanej

poprawce

Większość statków pełnomorskich, zgodnie z

Konwencją SOLAS’98, wyposażona jest w

żyrokompasy. Żyrokompasy mogą zatem służyć

jako podstawowy wzorzec do

porównywania z kursem kompasu

magnetycznego.

Metoda

porównania wskazań kompasu

magnetycznego z żyrokompasem o znanej

poprawce jest

powszechnie stosowana do

określania tabelki dewiacji

, jak również, w

czasie prowadzenia nawigacji przez oficerów

wachtowych, do sprawdzania prawidłowości

wskazań urządzeń nawigacyjnych.

Podstawą tej metody jest obliczenie dewiacji ze wzoru:

 = KM – KK

oraz

KM = KŻ + Cp – d

(10.8)

KM – kurs magnetyczny,

KK– kurs kompasu magnetycznego,

Cpż - całkowita poprawka żyrokompasu,

d – deklinacja magnetyczna miejsca obserwacji.

Należy wykonać następujące czynności:

Wybrać odpowiedni rejon

, w którym można

swobodnie manewrować (cyrkulować) statkiem.

Określić całkowitą poprawkę żyrokompasu.

Ustalić parametry ruchu statku

, jak: prędkość i

szybkość zmiany kursu dla danej wartości całkowitej

poprawki żyrokompasu.

Przygotować organizację pomiarów

i

dokumentację.

Opracować dane pomiarowe

i wykonać tabelkę

dewiacji (tab. 10.6).

UWAGA: W czasie porównywania wskazań należy zwracać

uwagę na równomierność zmiany kursu oraz utrzymania

stałej prędkości ruchu statku.

Dokładność metody zależy głównie od dokładności

oceny wskazań wzorca, w tym wypadku – od

wskazań żyrokompasu

,

a ściślej – dokładności

obliczenia kursu magnetycznego.

Pomijając kwestię dokładności deklinacji, należy

stwierdzić, że główne zagadnienie w równaniu (10.8)

stanowi ocena dokładności poprawki żyrokompasu Cpż.

Błędy wskazań

żyrokompasu

Wskazania żyrokompasu obarczone są dwiema głównymi

grupami błędów:

błędami stałymi,

błędami zmiennymi

.

Błędy stałe

wynikają z dwóch przyczyn.

Pierwszą

stanowi błąd ustawienia kreski kursowej

oraz błędy

ustawienia kompasu w osi diametralnej statku

.

Druga to

błędy przekazywania kursu od żyromatki

do repetytorów.

Błędy zmienne

można podzielić na:

dynamiczne –

wynikające z ruchu statku na fali i w czasie

manewrowania – oraz wpływu prędkości i zmian

szerokości geograficznej.

Błędy zmienne są

zależne od dynamiki ruchu statku

i zmieniają się w czasie

. Gwałtowna zmiana kursu o

180, przy prędkości 20 węzłów, wprowadzi chwilową

dewiację żyrokompasu, rzędu 34, znikającą w czasie

kilkunastu minut.

Określanie błędów wskazań kompasów

okrętowych

przy wykorzystaniu systemów

satelitarnych

Zwiększone dokładności określania pozycji za pomocą

systemów satelitarnych pozwalają na określanie błędów

wskazań kompasów na podstawie porównania

namiarów na znane, stałe obiekty na lądzie [10].

Na rysunku 10.10 pokazany jest sposób określania
namiaru i odległości za pomocą odbiornika GPS. Metoda
polega na wczytaniu pozycji latarni do odbior nika jako
punktu zwrotu (waypoint).

W momencie obserwacji

namiaru kompaso wego na latarnię L i określonej
pozycji w odbiorniku otrzymuje się odległość od
pozycji obserwowanej PO do latarni L.

Można również

uzyskać kierunek rzeczywisty, czyli namiar rzeczywisty z
pozycji obserwowanej na latarnię.

Procedura określenia cp kompasu jest następująca:

1.Ustawić odbiornik GPS

w układzie pracy

loksodromicznym, wczytać pozycję latarni (z List of Lights)
jako punkt zwrotu (waypoint).

2.

Na określonych, planowanych kursach kompasowych

określać
namiary kompasowe na latarnię L.

3.Jednocześnie rejestrować pozycję obserwowaną
w momencie określania namiarów kompasowych.

4.Porównać namiary rzeczywiste (loksodromiczne)

określone w odbiorniku GPS z namiarami

kompasowymi, co pozwala określać cp

żyrokompasu:

5.

Dla kompasu magnetycznego mamy następującą

zależność:

Obliczone wartości dewiacji uzyskuje się następująco:

W razie braku możliwości określania namiaru

rzeczywistego i odległości do namierzanego punktu L z

dokładnej pozycji obserwowanej, wartości te można

określić analitycznie.

Zasada oceny NR analitycznie jest następująca (rys.

10.11):

Ograniczenia w określaniu cp

wymienioną metodą są

następujące

:

• dokładność określania

NR za pomocą

odbiornika GPS jest ograniczona do jednego

stopnia. Określenie NR za pomocą wzoru

(10.17) jest bardziej dokładne i zależy tylko

od dokładności pozycji określonej przez

odbiornik GPS;

• dokładność pozycji latarń

w List of Light

and Fog Signals również jest ograniczona,

gdyż wyznaczona pozycja latarni podana jest

z jednym miejscem po przecinku;

• światła latarni i oczy obserwatora

powinny znajdować się na porównywalnej

wysokości.

Zalety metody:

• Metoda pozwala na szybkie i

dokładne określenie namiaru
rzeczywistego w wypadku
obliczania za pomocą wzoru
(10.17).

• Namiary na latarnię można

stosować w dowolnej porze doby.

• Obliczenie namiaru

rzeczywistego jest szybkie i
proste.

Rys. 10.12.

Sposób

pomiarów w

celu

obliczania

tabelki

dewiacji

Na rysunku 10.12 pokazano

sposób dokonywania

cyrkulacji w celu określenia

dewiacji na ośmiu głównych

kursach.

Istnieje możliwość

zmniejszenia średnicy

cyrkulacji statku w razie

użycia sterów

strumieniowych i silnika

głównego do obrotu

statku.