nie boska komedia (6) Nieznany

NIE-BOSKA KOMEDIA:

Znaczenie tytu�łu "Nie-Boska komedia": analogiczny jak w "Boskiej komedii" jest u Krasi�ąskiego motyw potajemnej wêdrówki hrabiego Henryka, oprowadzanego przez Przechrztê po obozie rewolucyjnym, gdzie widzi równie�ż piek�ło, ale jest to ju�ż piek�ło rewolucyjne, ziemskie, ludzkie; sceny te nie maj�ą nic wspólnego z Bogiem - s�ą dzie�łem ludzkim za namow�ą szatana, co sugeruje te�ż zawarte w tytule przeczenie "nie"; s�łowo "komedia" brzmi tu ironicznie.

Przebieg wydarze�ą w utworze:

- �łlub Mê�ża - hrabiego Henryka z Mari�ą. Poczucie omy�łki �życiowej Mê�ża.

- Fantastyczny lot Mê�ża za Dziewic�ą, chrzest Orcia. Wizyta Henryka w szpitalu i œmier�Ś Marii.

- Modlitwa Henryka z synem przy grobie Marii w dziesiê�Ś lat po jej œmierci.

- Spotkanie Henryka z Or�łem. Postêpuj�ąca choroba Orcia.

- Wêdrówka Hrabiego po obozie rewolucjonistów, jego obserwacje.

- Spotkanie dwóch wodzów - Henryka i Pankracego, ich polemika - pojedynek ideowy.

- Przysiêga hrabiego Henryka i arystokratów w katedrze zamku �łw. Trójcy.

- Scena w lochach, s�ąd duchów nad Henrykiem. . Walka, starcie siê dwóch obozów - arystokratycznego i rewolucyjnego, zdobycie zamku �łw. Trójcy.

- Smier�Ś Orcia i samobójstwo Henryka. Wizja Chrystusa - œmier�Ś Pankracego.

Dramat rodzinny, problem romantycznego poety i poezji:

- w dniu œlubu Henryk jako Pan M�łody widzi w ukochanej wcielenie piêkna i poezji, chce, by by�ła jego muz�ą i natchnieniem; oboje pobieraj�ą siê z mi�łoœci, prze�żywaj�ą szczêœliwe wydarzenie,

- Henryk na tle spraw rodzinnych jako m�ą�ż i ojciec; po œlubie rozpoczyna siê tragedia, Henryk czuje siê poet�ą, jest cz�łowiekiem wra�żliwym, nie interesuje siê zwyk�łym, codziennym �życiem ani sprawami rodziny, jest niezdolny do normalnego �życia, czuje wokó�ł siebie pustkê, nie odpowiada mu i nie daje mu szczêœcia uporz�ądkowane i zorganizowane �życie rodzinne, nie dostrzega jego wartoœci, chce siê z jego krêgu wyrwa�Ś i uciec przed rzeczywistoœci�ą oraz codziennymi obowi�ązkami,

- jego poczucie omy�łki �życiowej przy boku kochaj�ącej go �żony, która mia�ła by�Ś dla niego muz�ą i natchnieniem, a okaza�ła siê zwyk�ł�ą, ziemsk�ą kobiet�ą, zwi�ązan�ą z proz�ą codziennego �życia, nie poetk�ą; nie potrafi ona czu�Ś i odbiera�Ś poezji, jest zbyt prosta i realistyczna, dlatego tak bardzo pragnie talentu poetyckiego dla swego syna (aby ojciec go kocha�ł), �ż�ądaj�ąc, aby sta�ł siê poet�ą; b�łogos�ławi go na poetê i przeklina, jeœli poet�ą nie bêdzie (bardzo dziwny chrzest!); póŸniej sama, ju�ż w czasie choroby psychicznej, mówi o sobie jako o poetce, chc�ąc tym odzyska�Ś mi�łoœ�Ś swojego mê�ża.

Portret Henrykajako romantycznego poety, tragizmjego oderwania siê od rzeczywistoœci:

- Henrykjako cz�łowiek i twórca: indywidualista, egoista, egocentryk, oderwany od realnego �życia, wyobcowany, bezkrytycznie uwielbiaj�ący poezjê, �żyje tylko w�łasnymi fikcjami poetyckimi i marzeniami o mi�łoœci i s�ławie; ten œwiat w�łasnych marze�ą i wyobraŸni traktuje jako realny, idealny i wa�żniejszy od œwiata rzeczywistego,

- kochaj�ąc i ceni�ąc tylko w�łasne fikcje poetyckie ci�ągle przetwarza rzeczywistoœ�Ś w poezjê i poddaje siê jej urokowi,

- dostrzega on dramatyczn�ą sprzecznoœ�Ś miêdzy swoim �życiem, a uprawian�ą przez siebie poezj�ą romantyczn�ą; rozdŸwiêk miêdzy osobowoœci�ą poety a piêknem jego s�łów zosta�ł trafnie oddany w s�łowach, pisz�ąc utwory na czeœ�Ś mi�łoœci, nie dostrzega oddania i duchowych cierpie�ą �żony,

- daje siê unieœ�Ś w�łasnej wyobraŸni i mimo �że zostaje (trzykrotnie) ostrze�żony przez Anio�ła Stró�ża, ulega trzykrotnie pokusom poetyckim, takim jak: Dziewica (symbol poezji), Orze�ł (s�ława), Eden (natura),

- s�ą to pokusy szata�ąskie, mami�ące bohatera (idea�ł romantycznej poezji zosta�ł ukazany w I cz. dramatu, marzenia o s�ławie, duma rodowa, poczucie w�łasnej wy�ższoœci w pozosta�łych czêœciach, a obraz Edenu nie zosta�ł rozwiniêty w utworze, jest niejasny),

- poezja, s�ława i natura - trzy romantyczne idea�ły - s�ą celem marze�ą i d�ą�że�ą Henryka; sk�ładaj�ą siê na jego boski idea�ł poezji, ale wszystkie trzy staj�ą siê nieosi�ągalne, gdy�ż s�ą jedynie z�łudzeniem romantycznej wyobraŸni,

- dla marze�ą poetyckich poœwiêca szczêœcie �żony, �życie syna i w�łasny spokój; dopiero po powrocie do domu z wêdrówki za z�łud�ą poezji zdaje sobie sprawê z pomy�łki, która doprowadzi�ła jego i rodzinê do tragedii,

- po œmierci Marii zrozumia�ł, �że to ona by�ła jego prawdziw�ą mi�łoœci�ą, stracon�ą, nieszczêœliw�ą, tragiczn�ą, wiêc romantyczn�ą, · po œmierci �żony docenia dopiero, co znaczy by�Ś normalnym

cz�łowiekiem, a nie poet�ą, lecz jestju�ż za póŸno na odwrócenie sytuacji, przegrywa sam ze sob�ą; za póŸno przekonuje siê, �że id�ąc za mar�ą piêkna staje siê igrzyskiem szatana,

- walcz�ą o niego dobre i z�łe duchy, ale decyzja wyboru nale�ży do niego i on ponosi za siebie ostateczn�ą odpowiedzialnoœ�Ś; w IV czêœci w scenie w lochach zamku odbywa siê nad nim s�ąd:

- w chwili samobójczej œmierci Henryk wypowiada s�łowa: "Poezjo, b�ądŸ mi przeklêta, jako ja sam bêdê na wieki!" - przeklina poezjê, dostrzegaj�ąc w niej przyczynê w�łasnej

klêski, zarówno w �życiu rodzinnym, jak i publicznym oraz Ÿród�ło nieszczêœ�Ś swoich najbli�ższych,

- w osobie hrabiego Henryka potêpi�ł Krasi�ąski tych poetów romantycznych, którzy uciekali od ówczesnej rzeczywistoœci i zamykali siê w krêgu w�łasnych marze�ą i fantazji, - pokaza�ł fa�łszywego poetê, przez którego p�łynie strumie�ą piêknoœci, ale który sam nie jest piêknoœci�ą,

- zrobi�ł z niego cz�łowieka potêpionego na wieki za to, �że niczego nie kocha�ł, niczego nie czci�ł prócz siebie i swoich myœli.

Rewizja romantycznego mitu o poecie i poezji:

- Krasi�ąski ukazuje typ poety "nieszczêœliwego" i typ poety b�łogos�ławionego":

- Henryk to poeta "nieszczêœliwy", przeklêty; pod�ą�ży�ł za szata�ąskim wcieleniem poezji, które nie pozwoli�ło mu �ży�Ś w codziennej rzeczywistoœci; "nieszczêœliwym" poet�ą czyni go równie�ż poczucie niemo�żnoœci dokonania wiernego przekazu poetyckiego tego, czego pragnie,

- Orcio zbli�ża siê do idea�łu poety "b�łogos�ławionego"; widzi oczyma duszy, ma wielki talent poetycki, zna tajemnice niedostêpne dla innych; poezjajest dla niego treœci�ą �życia, oddzielnym œwiatem, w którym �żyje, ale p�łaci za wszystko zdrowiem (s�łaby, chory, traci wzrok),

. Krasi�ąski dokonuje próby stopienia �życia z poezj�ą (co jego bohaterowi siê nie udaje) i ostroje rozgranicza, przeciwstawiaj�ąc romantycznej poezji idea�ł �życia rodzinnego, a s�ławie - mi�łoœ�Ś bliŸniego i filantropiê,

· stwierdza, �że poezja mo�że by�Ś dwuznaczna:

- idea�łem piêkna, natchnieniem, œwiêtoœci�ą, czyli darem Boga (jak uwa�żali romantycy),

- fa�łszem, Ÿród�łem nieszczêœ�Ś, rozpacz�ą, przekle�ąstwem, gdy przyczynia siê do powstawania z�ła, a wiêc darem szatana, jak w przypadku hrabiego Henryka;

uprawianie poezji przez Mê�ża, Orcia i Mariê prowadzi�ło w ka�żdym z tych trzech przypadków do tragicznych nastêpstw.

Rewolucja spo�łeczna jako czynnik niszcz�ący:

- Nie-Boska komedia" - dramat o powszechnej rewolucji spo�łecznej, który nie mówi konkretnie o powstaniu listopadowym, ale nawi�ązuje do niego przez podkreœlenie, �że celem rewolucji jest zniszczenie arystokracji (zgodnie z opini�ą ojca poety o powstaniu listopadowym); w krajach zachodnich rewolucje by�ły ju�ż kierowane przeciwko bur�żuazji,

- Krasi�ąski, arystokrata, wróg rewolucji, jest przekonany, �że: - Europa znajduje siê w przededniu powszechnej rewolucji ludowej,

- rewolucja jest historyczn�ą koniecznoœci�ą, - jest ona nieuchronna i nieunikniona,

- niew�łaœciwe stosunki spo�łeczne musz�ą do niej doprowadzi�Ś, - przyczyn�ą jej jest nêdza, krzywda i cierpienie mas ludowych oraz egoizm, paso�żytnictwo i zach�łannoœ�Ś klas posiadaj�ących,

- jest ona katastrof�ą przynosz�ąc�ą zag�ładê dotychczasowego dorobku ludzkiego,

- wynikiem jej musi by�Ś zniszczenie starego, feudalnego porz�ądku spo�łecznego,

- jest ona czynnikiem wy�ł�ącznie niszcz�ącym; mo�że doprowadzi�Ś do zniszczenia starego œwiata, ale nie bêdzie zdolna do zbudowania nowego, piêkniejszego œwiata (ojakim marzy wódz rewolucjonistów - Pankracy), bo nie mo�żna niczego zbudowa�Ś, kieruj�ąc siê nienawiœci�ą i zemst�ą; ludziom powinna przyœwieca�Ś idea mi�łoœci Chrystusa i bliŸniego; czynnikiem twórczym w �życiu spo�łecze�ąstw jest tylko mi�łoœ�Ś Chrystusowa, która jest zdolna odrodzi�Ś œwiat, ale takiej mi�łoœci nie ma ani wœród rewolucjonistów, ani wœród arystokracji,

- Nie-Boska komedia" jest ostrze�żeniem przed rewolucj�ą; wjej obrazie, jaki poeta daje w utworze, góruje idea nienawiœci do panów, �ż�ądza odwetu i chê�Ś materialnego u�życia; rewolucjajawi siêjako piek�ło na ziemi,jako przera�żaj�ąca, krwawa, szata�ąska potêga niszczenia.

Obóz arystokratyczny:

- bóz arystokratyczny to szlachta, hrabiowie, baronowie , ksi�ą�żêta, bur�żuazja i bankierzy - warstwy najbogatsze, najbardziej wp�ływowe w hierarchii spo�łecznej i broni�ące ustalonego porz�ądku spo�łecznego; przedstawicielem ich i wodzem jest hrabia Henryk,

- Krasi�ąski patrzy obiektywnie na arystokracjê, czyli swoj�ą klasê spo�łeczn�ą: daje trafny, g�łêboki i w�łaœciwy jej obraz, bezlitoœnie, nawet z pogard�ą obna�ża wszystkie wady i zbrodnie arystokratów i szlachty, a czêœciowo równie�ż bankierów i fabrykantów; potêpia ich i skazuje na zag�ładê,

- zarzuca arystokracji wszystkie cechy typowe dla klas zdegenerowanych i zamieraj�ących oraz mocno podkreœla zbrodnie, które w ci�ągu wieków sk�łada�ły siê na wybuch gniewu mas ludowych,

- w czasie wêdrówki hrabiego Henryka po obozie rewolucjonistów pod adresem arystokracji padaj�ą ostre s�łowa krytyki ze strony lokai pragn�ących zemsty za lata ciê�żkiej pracy i pogardy; padaj�ą s�łowa przekle�ąstwa dla kupców i dyrektorów fabryk od rzemieœlników skar�ż�ących siê na swój los, za œlêczenie" w ciasnej komorze nad warsztatem jedwabiu;

s�łycha�Ś te�ż okrzyki nienawiœci ch�łopów pa�ąszczyŸnianych do panów i �ż�ądanie ich œmierci za dni pa�ąszczyzny i wszystkie krzywdy,

- w czasie spotkania Pankracego z Henrykiem wódz rewolucjonistów bardzo ostro krytykuje arystokratów, zarzucaj�ąc im: zdegenerowanie, ma�łoœ�Ś, tchórzostwo, s�łaboœ�Ś, wyzysk, rozpustê, pod�łoœ�Ś, fa�łszerstwo, przekupstwo, nicoœ�Ś moraln�ą, zbrodnie, egoizm stanowy, nazywaj�ąc ich ludŸmi zgrzybia�łymi i robaczywymi,

- Krasi�ąski, krytykuj�ąc arystokracjê, podkreœla równoczeœnie jej zas�ługi, staj�ąc w obronie wartoœci przez ni�ą tworzonych; hrabia Henryk w czasie rozmowy z Pankracym przypomina, �że arystokracja od wieków broni�ła granic pa�ąstwa, wiary

chrzeœcija�ąskiej, tradycji, dba�ła o kulturê i rozwój duchowy spo�łecze�ąstwa oraz opiekowa�ła siê ludem wiejskim,

- w obliczu klêski arystokraci za�łamuj�ą siê szybko, nie chc�ą siê bi�Ś dalej, �ż�ądaj�ą od hrabiego Henryka uk�ładów, wypowiadaj�ą mu pos�łusze�ąstwo, s�ą podli, pozbawieni godnoœci osobistej, myœl�ą tylko o ratowaniu w�łasnego �życia, nawet za cenê honoru, rozpaczliwie szukaj�ą dla siebie ratunku cho�Śby w ha�ąbie i upodleniu,

w scenie pertraktacji Ojca Chrzestnego z Henrykiem, ten nie chc�ąc s�łysze�Ś o uk�ładach, sam krytykuje ostro arystokratów, zadaj�ąc im pytania-oskar�żenia, na które nie oczekuje odpowiedzi:

- walkê dwóch obozów - arystokracji i rewolucjonistów umieœci�ł Krasi�ąski w Okopach �łw. Trójcy na Podolu, upamiêtnionym przez konfederacjê barsk�ą, w której chlubnie zapisali siê przodkowie jego rodu.

M�ą�ż - hrabia Henryk:

- romantyczny poeta i dumny arystokrata, po swej metamorfozie nie poœwiêca siê za ojczyznê i nie walczy ojej wolnoœ�Ś, jak inni bohaterowie romantyczni, lecz o interesy swojej klasy spo�łecznej,

- cz�łowiek pró�żny, pragnie s�ławy, której mitem mami�ł go Szatan - Orze�ł; �ż�ądny w�ładzy, chce odegra�Ś rolê przywódcy, wyró�żnia siê w obozie arystokratów jako szlachetny, dumny i odwa�żny ich obro�ąca,

- jest osamotniony, pogardza zarówno tymi, z którymi walczy jak i tymi, którymi kieruje,

- za swój egoizm zostaje nale�życie oceniony w scenie w lochach zamku, gdzie s�łyszy gorzkie s�łowa potêpienia,

- onjeden spoœród arystokratów walczy do ko�ąca, zachowuje swoj�ą godnoœ�Ś nawet w obliczu klêski, a w ko�ącu pope�łnia samobójstwo, by nie dosta�Ś siê w rêce wrogów, z�łorzecz�ąc poezji, która go pchnê�ła do walki,

- klêska,jak�ą Henryk ponosi, wg Krasi�ąskiego,jest konsekwencj�ą jego �życia i charakteru; klêska ta jest jednoczeœnie klêsk�ą ca�łej klasy spo�łecznej, któr�ą on reprezentuje.

Obóz rewo�łucjonistów:

- obóz rewolucji to robotnicy, rzemieœlnicy, ch�łopi, lokaje i przechrzty (�Żydzi, którzy przyjêli chrzeœcija�ąstwo)

- g�łodni, wynêdznieni, spracowani; ubrani w �łachmany nêdzarze, którzy nie mog�ą ju�ż d�łu�żej znosi�Ś wyzysku, s�ą doprowadzeni do ostatecznoœci, gotowi do walki,

- do walki gna ich g�łód, nêdza, rozpacz, cierpienie, poni�żenie, ha�ąba, chê�Ś wywalczenia lepszych warunków �życia,

- cechuje ich nienawiœ�Ś do arystokratów, �ż�ądza zemsty, rozlewu krwi i odwetu za doznane krzywdy, poni�żenia oraz chê�Ś u�życia,

· opinia o rewolucjonistach:

- wypowiedzi przedstawicieli robotników, lokai, rzemieœlników i ch�łopów w czasie wêdrówki Henryka po obozie rewolucyjnym w towarzystwie Przechrzty,

- wypowiedzi Henryka w czasiejego rozmowy z Pankracym, kiedy mówi, �że patrz�ąc w nocy na pl�ąsy mot�łochu, widzia�ł stare zbrodnie œwiata odziane w nowe szaty,

- Krasi�ąski ukaza�ł rewolucjonistów mniej obiektywnie ni�ż arystokratów, w negatywnym œwietle, stronniczo, krzywdz�ąco; rewolucjoniœci w jego oczach to bezideowy, rozwydrzony mot�łoch, którego celem jest "rozpusta, z�łoto i krew" oraz zniszczenie starego œwiata feudalnego; brak w nich idei tworzenia nowej rzeczywistoœci; �żaden z rewolucjonistów nie widzi prawdziwego celu rewolucji - budowy nowego œwiata na gruzach starego,

- jedynie Pankracemu przypisuje zrozumienie celów i zada�ą rewolucji, o czym œwiadczy wypowiedŸ Pankracego o "po�łowie pracy" wykonanej oraz jego marzeniach na przysz�łoœ�Ś

- �ż�ądzê zemsty ukazuje Krasi�ąski jako d�ą�żenie rewolucjonistów do osi�ągniêcia celów osobistych,

- s�ądzi, �że na gruzach starego œwiata powstanie nowa uprzywilejowana klasa (np. Blanchetti myœli o w�łasnej karierze, przechrzty myœl�ą jedynie o zwyciêstwie Izraela, ludem pogardzaj�ą),

- Krasi�ąski ukazuje, �że Okopy �łw. Trójcy zostaj�ą zdobyte przez rewolucjonistów, ale �żadna ze stron nie osi�ągnê�ła ostatecznego zwyciêstwa, bo jedni zostan�ą wytêpieni, a drudzy ska�ż�ą siê na zag�ładê przez swoje zbrodnie i rozpustê, a wtedy przyjdzie Chrystus i dokona ostatecznego s�ądu,

- Pankracy, wg Krasi�ąskiego, odnosi tylko chwilowe zwyciêstwo, pada martwy przed wizj�ą Chrystusa z okrzykiem "Galilejczyku, zwyciê�ży�łeœ"; jego œmier�Ś jest wynikiem ingerencji Boga w historiê; o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Bo�ża, interwencja Opatrznoœci czuwaj�ącej nad biegiem dziejów historii; zagadnienie historii i Boga; prowidencjalizm - teoria uwzglêdniaj�ąca dwa czynniki zmian: ludzki i Bo�ży, wedhzg niej historiajest wynikiem planów i wyroków Boga; tak�ą logikê zastosowa�ł Krasi�ąski w swoim utworze.

Pankracy: cz�łowiek o wielkim rozumie i �żelaznej woli, pogardza rewolucjonistami, odczuwa sw�ą wy�ższoœ�Ś nad masami, którymi kieruje, umie oceni�Ś pozytywne rysy charakteru Henryka ("onjeden spoœród was dotrzyma�ł s�łowa"), prowadzi rewolucjonistów do walki i zwyciê�ża; zdobywa ostatni�ą w Europie ostojê arystokratów - Okopy �łw. Trójcy, a resztki jej obro�ąców ka�że straci�Ś, odnosi zwyciêstwo, ale spocz�ą�Ś nie umie, jego plany zbudowania nowego spo�łecze�ąstwa wolnego, bogatego i szczêœliwego, marzenia, aby ziemia sta�ła siêjednym kwitn�ącym miastem, nie spe�łniaj�ą siê, gdy�ż pada martwy, ra�żony wizj�ą Chrystusa, jego œmier�Ś, w intencji Krasi�ąskiego, mia�ła wyra�ża�Ś klêskê obozu rewolucyjnego; lecz on ginie, a rewolucjoniœci pozostaj�ą przy �życiu.

Wyszukiwarka