3. Ożywione czynniki i ich wpływ na
organizmy
1
CZYNNIKI BIOTYCZNE
" MIKROFLORA GLEBOWA
" FAUNA GLEBOWA
" ROŚLINY WYŻSZE
" FAUNA NAZIEMNA
2
MIKROFLORA glebowa:
Jð RozkÅ‚ada nagromadzonÄ… w siedlisku materiÄ™ organicznÄ…,
przygotowując roślinom wyższym pożywienie (makro- i
mikroelementy) i niektóre substancje biologicznie czynne
Lð Może wywoÅ‚ywać choroby roÅ›lin i zwierzÄ…t, zmieniajÄ…c
wskutek tego stosunki ilościowe między poszczególnymi
gatunkami roślin i zwierząt
3
FAUNA GLEBOWA
Jð SpeÅ‚nia funkcjÄ™ glebotwórczÄ…  np. bezkrÄ™gowce, drobne
kręgowce trawią wstępnie martwy materiał roślinny lub
zwierzęcy, zasilają glebę substancją organiczną.
Lð WÅ›ród fauny glebowej sÄ… również konsumenci roÅ›lin 
szkodniki upraw (stonka ziemniaczana, nicienie, drutowce,
itp).
4
" ROŚLINY WYŻSZE
Jð WytwarzajÄ… w procesie fotosyntezy biomasÄ™, która jest
z
ródłem energii dla nich samych i wszystkich innych
organizmów
Jð UczestniczÄ… w przeksztaÅ‚caniu siedliska glebowego:
" pobieranie składników,
" zakwaszanie roztworu glebowego w wyniku oddychania
korzeni,
" wzbogacenie gleby w związki mineralne po rozkładzie
martwej materii pochodzenia roślinnego,
" fizyczne rozluz
niane gleby poprzez systemy korzeniowe,
" udział w tworzeniu struktury gleby poprzez zespalanie
czÄ…stek elementarnych gleby)
" Kształtują fitoklimat siedliska (np. poprzez zacienianie
wpływają na warunki świetlne, termiczne, wilgotnościowe w
biotopie i wpływają na skład gatunkowy zespołów roślinnych).
5
" ROŚLINY WYŻSZE
" Poprzez własne wydzieliny mogą oddziaływać na inne
rośliny wyższe (i organizmy w glebie) w sposób korzystny
lub negatywny (allelopatia).
" NadajÄ… specyficzny charakter mikroflorze glebowej (np.
bakterie brodawkowe, specyficzne mikroorganizmy
rozkładające różne rodzaje biomasy roślinnej)
" Mogą być pasożytami lub półpasożytami (wpływają na
warunki rozwoju swych ofiar)
6
FAUNA NAZIEMNA:
to zwierzęta bytujące w fitocenozie, żerujące w glebie i na
powierzchni gleby (roślinożerne i drapieżne).
Fð WpÅ‚ywajÄ…c na roÅ›liny lub zwierzÄ™ta - fauna naziemna
reguluje ilości i wzajemne stosunki pomiędzy florą i fauną.
Fð SkÅ‚ad gatunkowy i liczebność zwierzÄ…t uzależnione sÄ… od
składu florystycznego i wydajności fitocenoz, a rozwój
fitocenozy zależy od składu gatunkowego i liczebności
zoocenozy
7
W warunkach naturalnych (sawanna):
fitocenoza: trawa,
roślinożerca: antylopa,
drapieżnik: lew)
można zaobserwować:
Fitocenoza Zoocenoza
bujny wzrost traw& wzrost populacji antylop&
wzrost populacji lwów&
ubywanie traw& cofanie siÄ™ populacji antylop&
cofanie się populacji lwów&
bujny wzrost traw& wzrost populacji antylop&
itd...
8
Oddziaływania miedzy populacjami różnych gatunków w
przyrodzie rozpatrywane są głównie z punktu widzenia
konsekwencji utraty zasobów energetycznych danej
populacji (lub ich części) spowodowanej przez inną
populację lub bezpośredniego eliminowania osobników
danej populacji. W niektórych przypadkach może to
prowadzić do zagrożenia przetrwania jednej populacji.
Efekty oddziaływań można podzielić na następujące typy:
9
A. Obojętne  Brak interakcji
Niezwykle rzadkie i trudne do stwierdzenia.
1. NEUTRALIZM - populacje nie wpływają na siebie (A i B
niezależne).
Może do tego typu oddziaływań (a raczej ich braku)
dochodzić, gdy:
" osobniki obu populacji majÄ… odmienne wymagania
życiowe, co wyklucza rywalizację o zasoby środowiska (np.
rośliny i zwierzęta korzystają z innych zasobów wody)
Może pojawić się fakultatywnie (zależnie od liczebności
populacji i wielkości zasobów), gdy populacje mają niskie
zagęszczenia, a zasoby wykorzystywane przez organizmy
nie sÄ… niczym ograniczane (np. w bardzo wczesnych
stadiach rozwoju i przy pełnym dostępie wody, światła i
składników, możemy nie zauważyć konkurencji pomiędzy
chwastami i rośliną uprawną. Jest to jednak krótkotrwałe).
10
B. Oddziaływania antagonistyczne
Polegają na tym, że jedna populacja działa na drugą niekorzystnie,
bezpośrednio ją atakując, ale jest od niej uzależniona
Interakcje ujemne
1. KONKURENCJA  (A i B współzawodniczą o ten sam
rekwizyt)
" Rywalizacja o miejsce, przestrzeń życiową, pokarm itp. powoduje
ograniczenie liczebności populacji każdego z gatunków; występuje w
świecie roślin i zwierząt
" Populacja ulegająca większemu wpływowi jest mniej liczebna i z
upływem czasu może zostać wyeliminowana ze środowiska
Podstawowa forma oddziaływania pomiędzy populacjami roślin,
wpływająca na plonowanie roślin uprawnych
11
2. AMENSALIZM - działanie niekorzystne dla A (rozwój
populacji ograniczony), B nie podlega wpływom (wynikającym z
utraty zasobów energetycznych)
Np. zjawisko allelopatii ujemnej  tj. wzajemnych oddziaływań
pomiędzy roślinami, polegających na hamowaniu rozwoju populacji
rośliny-akceptora przez związki biologicznie czynne, wydzielane do
środowiska przez roślinę  donora.
Wydzielane substancje sÄ… ubocznymi produktami przemiany materii i
są wydalane do środowiska, bądz
powstają podczas rozkładu
martwych resztek roślinnych, zatem donor nie cierpi z powodu ich
utraty na rzecz akceptora. W rzeczywistości osiąga korzyści dzięki
ograniczeniu rozwoju jego populacji
Np.
" orzech włoski (juglon)  niektóre trawy,
" piołun (absyntyna)  różne rośliny,
" rośliny uprawne: krzyżowe, gryka, żyto, owies i in.  związki fenolowe
 hamowanie rozwoju niektórych chwastów
12
Interakcje dodatnio-ujemne
3. PASOŻYTNICTWO - nieodzowne dla A (pasożyta); B 
żywiciel (ofiara)
Populacja pasożyta (A) ogranicza liczebność ofiary (B), od której
jednak jest uzależniona i nie doprowadza do drastycznego
zmniejszenia jego liczebności  oddziaływanie częste w świecie
zwierząt i roślin
Pasożytnictwo obligatoryjne
" W świecie roślin: kanianka koniczynowa - koniczyna, kanianka
lnowa - len, zaraza gałęzista  tytoń.
" W układzie zwierzę  roślina: nicienie np. mątwik ziemniaczany
 ziemniak, mÄ…twik buraczany - burak)
" W układzie zwierzę  zwierzę: motylica wątrobowa  owca;
włosień - świnia
Pasożytnictwo fakultatywne - półpasożytnictwo (gatunek w
zależności od warunków może pasożytować lub nie)  np. jemioła,
świetlik łąkowy, szelężniki - chwasty
13
4. DRAPIEŻNICTWO - nieodzowne dla A (drapieżcy); B  ofiarą
" Jest czynnikiem silnie ograniczajÄ…cym rozmieszczenie lub
liczebność ofiar, wpływa na kształtowanie struktury
gatunkowej biocenoz,
" Jest siłą selekcyjną prowadzącą do powstania wielu
przystosowań zarówno u drapieżcy (doskonalenie sposobów
polowania), jak i u ofiary (np. mechanizmy ucieczki i pościgu,
ubarwienie ochronne, sygnały chemiczne, niejadalność
tkanek, tworzenie Å‚awic (stad), znieruchomienie, wzajemne
ostrzeganie, przystosowania do obrony  kolce, pancerze itp.,
14
C. Oddziaływania protekcyjne  dodatnio-obojętne,
dodatnie
1. KOMENSALIZM - działanie nieodzowne (korzystne) dla
populacji komensala A; gospodarz B nie podlega wpływom 
nie odnosi korzyści ani nie ponosi żadnych strat
Współdziałanie popularne w świecie zwierząt i roślin, np.
" zwierzęta żywiące się resztkami pokarmu lub odchodami innych
zwierzÄ…t,
" epifity (np. storczyki) żyjące w koronach drzew
15
2. PROTOKOOPERACJA - współdziałanie korzystne dla obu
partnerów, ale niekonieczne
Występuje w świecie zwierząt, np.
" jamochłony usadowione na grzbietach krabów maskują je i
spełniają funkcje obronne, a same dzięki krabom
przemieszczajÄ… siÄ™ z miejsca na miejsce;
" drobne ptaki współżyjące z bawołami, oczyszczające ich skórę
z pasożytniczych insektów  zdobywają pokarm i uwalniają
zwierzę od intruzów (podobnie krokodyle  ptaki),
16
3. MUTUALIZM - współdziałanie nieodzowne dla obu populacji i
przynoszące korzyść (A i B partnerzy)
Dwie populacje są całkowicie od siebie zależne, chociaż bardzo różne
(o różnych wymaganiach, bo reprezentujące bardzo odmienne grupy.
Częste i mające duże znaczenie w agrocenozach. Np.
" symbioza bakterii wiążących azot i roślin motylkowatych,
" owady zapylające kwiaty wielu gatunków
" bakterie rozkładające celulozę w żwaczu zwierząt kopytnych, które
nie posiadają odpowiednich enzymów potrzebnych do jej rozkładu
(symbionty żyją w ciele gospodarza)
" symbioza grzybów z niektórymi gatunkami drzew (mikoryza)  grzyby
zwiększają wydajność pobierania soli mineralnych z gleby, a same
korzystają z niektórych związków powstałych w procesie fotosyntezy,
17
PODSUMOWANIE
Omówione czynniki (abiotyczne i biotyczne) działają kompleksowo i w
określony sposób wpływają na życie organizmów.
Jeśli jakiś organizm (roślina, zwierzę) występuje w określonym siedlisku,
to znaczy, że znajduje tam odpowiedni układ i nasilenie czynników
ekologicznych (nieożywionych i ożywionych), tzn. warunki optymalne =
zapewniające pełnię rozwoju.
Możemy wówczas powiedzieć, że organizm występuje w HOMEOSTAZIE
(równowadze) z siedliskiem. O warunkach nieodpowiednich mówimy
wówczas, gdy organizm (np. roślina) rozwija się z
le lub nie osiÄ…ga
pełnego rozwoju (np. nie wydaje nasion), albo ginie.
18