Wstęp do Proroków Mniejszych Wstęp do Proroków Mniejszych Działalność proroków izraelskich nie należała w okresie monarchii ani też bezpośrednio po powrocie z niewoli do zjawisk rzadkich lub wyjątkowych. Byłoby też niewłaściwe oceniać ją miarą pozostawionej spuścizny literackiej. Nie wszyscy prorocy spisali swe mowy albo nie zawsze uczynili to ich uczniowie. Także ci, którzy pisali lub polecili pisać i w ten sposób dali początek długiej tradycji literackiej, czynili to w bardzo różny sposób; niektóre mowy prorockie spisywano dopiero wiele lat po śmierci proroka, poddawano kolejnym redakcjom, zanim przybrały dzisiejszą postać. Poza księgami "wielkich" proroków (Iz, Jr, Ez, Dn) przekazała tradycja szereg krótszych zbiorów mów prorockich, pochodzących z bardzo różnych okresów. Biblia hebrajska zebrała te mowy najpierw w jedną księgę, zachowując jednak odrębność dwunastu autorów; dziś stanowią one oddzielne księgi. W zbiorach (kanonach) ksiąg świętych umieszczano dwunastu proroków dość rozmaicie: tradycja żydowska, a za nią dzisiejsza BH po prorokach "większych", Biblia grecka przed nimi. Także kolejność wyliczania pierwszych sześciu proroków waha się w obu tradycjach (Biblia grecka: Oz, Am, Mi, Jl, Ab, Jon, Na...). Być może odgrywały tu pewną rolę założenia chronologiczne, zresztą w obu układach niezupełnie ściśle. Niniejsze wydanie Biblii opiera się na tradycji BH (którą podjęła także Wulgata zarówno co do miejsca w kanonie, jak i układu). Rozpowszechnione dziś określenie kolekcji jako "proroków mniejszych" pochodzi od łacińskich Ojców Kościoła (św. Augustyn). Chcieli oni w ten sposób odróżnić ją od poprzedzających ją obszerniejszych ksiąg prorockich (zwanych stąd "prorokami większymi". Trudno dziś ustalić, w jaki sposób powstawał zbiór "proroków mniejszych". Pierwszą wzmiankę biblijną o istnieniu takiej kolekcji przekazuje Syr 49,10 (ok. r. 200): A kości dwunastu proroków niech wypuszczą pędy ze swego grobu, pocieszyli bowiem Jakuba i wybawili go niezawodną nadzieją. Zrzeszenie qumrańskie znało dobrze zwój proroków mniejszych począwszy od II w. przed Chr., jak wynika z zachowanych rękopisów i kilku komentarzy do ksiąg poszczególnych proroków. Zachowane w zbiorze dwunastu ksiąg pisma prorockie powstały w ciągu ok. 500 lat (od VIII do III w. ), toteż reprezentują niemal wszystkie znane prorockie gatunki literackie. Oprócz "wyroczni Pana" zawierają one napomnienia, groźby, karcące mowy, hymny, modlitwy, wizje a nawet "wyznania"; nie brak w nich popularnych opowiadań zbliżonych do Midrasza (Jon). Stosunkowo znaczną rolę odgrywają tu proroctwa pocieszające; niektóre z nich zawierają wyraźne akcenty mesjańskie i eschatologiczne. Ponadto ich założenia teologiczne różnią się znacznie, zależnie od epoki, pochodzenia, osobowości i założeń autora (zob. wstępy szczegółowe). Znaczenie księgi dwunastu "proroków mniejszych" polega przede wszystkim na autentycznym świadectwie o prądach teologicznych, etycznych i socjalnych nurtujących Izraela na tak znacznej przestrzeni czasu jego historii. O wkładzie tych proroków do skarbnicy objawionej myśli świadczy najlepiej wpływ, jaki wywarli na proroków "większych" i późniejsze księgi biblijne: symbolika małżeńska Ozeasza staje się w Jr i Ez jednym z zasadniczych sposobów wyrażania myśli prorockiej, podobnie jak idea "reszty" Amosa (którą najpierw podjął Iz). Także groźby prorockie Micheasza żyły jeszcze w 100 lat po jego śmierci, skoro przytacza je Jr 26,18 jako proroctwo o wysokim autorytecie (jedyny formalny cytat z ST w Jr!). Autentyczność zbioru nie nastręczała większych trudności, mimo że wielu spośród dwunastu proroków było skądinąd nieznanych. Poza drugorzędnymi elementami redakcyjnymi a aktualizacjami późniejszych okresów poważniejsze wątpliwości nasuwa jedynie oprócz Księgi Jonasza druga część Księgi Zachariasza (zob. wstępy do tych ksiąg), uważana dziś za zbiór proroctw anonimowych. NT nawiązuje bardzo często do "proroków mniejszych" w swej symbolice (por. "znak Jonasza" - Mt 12,41; Łk 11,32), argumentacji teologicznej (Am, Jon, Ha, So, Ml) i mesjańskiej (Mi, Za).