EKONOMIA ZAGADNIENIA dr M. Kacperska 9. Historia myśli ekonomicznej " merkantylizm, ekonomia klasyczna (A. Smith, D. Ricardo), teoria J. M. Keynes a, monetaryzm (M. Friedman) Merkantyliści uważali, że: " zródłem bogactwa państwa jest rozwinięty eksport przewyższający import, " kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują, " kraj, który ma najwięcej bogactwa wygrywa tę konkurencję, " kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa. D. Ricardo przeciwnik świadczeń socjalnych, twórca teorii płacy, która mówiła o zapewnieniu robotnikom płacy na najniższym poziomie tj. poziomie zapewniającym przeżycie i minimalną egzystencję Teoria komparatywna - kraje, nawet jeśli produkują jakiś produkt efektywnie, to często nie doceniają wyższych zysków płynących z wyspecjalizowania się w tym, co produkują najlepiej, a co mogą sprzedać innym krajom korzystniej. Ricardo wierzył, że płace winny być poddane grze rynkowej, w wyniku czego nie trzeba wprowadzać restrykcji na sprowadzane z zagranicy towary, zwłaszcza produkty rolne. Keynes - Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza - podkreślał konieczność włączenia państwa do gosp.- ma ono tworzyć miejsca pracy poprzez inwestycje nieproduktywne np. budowa dróg, a nie przez tworzenie przedsiębiorstw państwowych; powinny istnieć stale place nominalne, należy b. opodatkować bogatych na rzecz bezrobotnych, zapewnić w miarę harmonijny rozwój gosp. Rynkowej, tworzyć zachęty dla inwestycji poprzez obniżenie stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje Monetaryzm - charakteryzuje się silną wiarą w samoregulujące się mechanizmy rynkowe, odrzucaniem tych form interwencjonizmu państwowego, które wiążą się z dużym wypływem pieniądza z kasy państwa oraz postulowaniem prowadzenia stałej i przewidywalnej polityki "mocnego" pieniądza i co za tym idzie odrzucanie koncepcji "naprawiania" gospodarki przez zmiany podstawowych stóp procentowych. Jeśli państwo zwiększy emisję pieniądza ponad tę obliczoną wartość, spowoduje to szybki nadmiar pieniędzy w bilansach poszczególnych ludzi, który spożytkują oni w większości na dodatkową konsumpcję. Dodatkowa konsumpcja spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę, ten chwilowy wzrost standardu nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest zależna tylko od potencjału wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy wzrost spożycia powoduje jednak na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W tej sytuacji państwo albo nadal zwiększa podaż pieniądza wywołując inflację, albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinaniem jego dochodów. 9. Podstawowe pojęcia Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów. W badaniach mikroekonomicznych gospodarkę danego kraju bądz regionu traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (jak w makroekonomii). Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości. Funkcje: " Teoriopoznawcza - zadaniem makroekonomii jest poznać, opisać, wyjaśnić i przewidzieć prawidłowości w występowaniu zjawisk i procesów gospodarczych. " Aplikacyjna - makroekonomia dostarcza wskazówek w zakresie kształtowania procesów gospodarczych oraz przesłanek dla polityki państwa. " Światopoglądowa - zrozumienie zjawisk gospodarczych pozwala na formułowanie sądów wartościujących, dotyczących celów i pożądanych stanów gospodarki. " Dydaktyczno-wychowawcza - wiedza z zakresu makroekonomii pozwala społeczeństwu zrozumieć charakter zjawisk gospodarczych oraz dokonać oceny polityki makroekonomicznej państwa. " Prognostyczna - zadaniem makroekonomii jest uprzedzanie występowania określonych zjawisk gospodarczych i wyprzedzające przedsięwzięcie odpowiednich środków, dzięki czemu polityka państwa jest prowadzona ex ante a nie ex post. - Rynek - samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania (w tym decyzje) podmiotów gospodarczych. rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają jest to pewne zjawisko ekonomiczne jak również miejsce w którym dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży dóbr i usług Popyt - ilość takiego dobra jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie Determinanty popytu wielkość dochodu, cena, czynniki demograficzne, warunki geograficzne, pora roku, sytuacja polityczna i gospodarcza Podaż - jest to ilość dóbr i usług zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie Determinanty cena, liczba producentów na rynku, oczekiwania dotyczące zmian cen Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa. Funkcje ceny: informacyjno - bodzcowa - Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży. Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców Dochód - to suma pieniędzy uzyskana przez osobę lub gospodarstwo domowe w danym okresie Teoria zachowania się konsumenta Teza o racjonalnym zachowaniu się konsumenta sprowadza się do trzech założeń: 1. konsument przejawia pewne potrzeby i potrafi je określić; 2. konsument jest w stanie dokonać wartościowania swych potrzeb od najbardziej do najmniej intensywnie odczuwanych; 3. jednostka dokonuje wyboru w celu maksymalizacji własnej satysfakcji (zadowolenia, użyteczności) 9. Produkt narodowy i dochód narodowy Produkt narodowy brutto - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie. Produkt narodowy netto - miara efektów rocznej działalności gospodarki, rozumiany jako różnica produktu narodowego brutto oraz wartości amortyzacji kapitału trwałego (rozłożenie w czasie aktywów takich jak nieruchomości, maszyny, środki transportu itp.) Dochód narodowy - miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju (niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników 9. Budżet państwa - jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych Klasyczne zasady budżetowe: - Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej) Jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie prawnym. (nie obowiązuje w żadnym państwie) - Zasada zupełności (powszechności) - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio) - Zasada równowagi budżetowej - Postuluje wyrównanie dochodów z wydatkami budżetowymi. - Zasada roczności budżetu - Postuluje uchwalenie przez Sejm budżetu przed rozpoczęciem roku w jakim ma on być wykonywany. Budżet powinien być ustalony w połowie listopada/na początku grudnia. Pózniej można wprowadzać ew. zmiany do tego budżetu, po ustaleniach komisji sejmowych. - Zasada jasności i przejrzystości - Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środowisku masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania. - procedura budżetowa (trzeba ją uchwalić w terminie 4 miesięcy od pierwszego czytania, jeśli nie uda się uchwalić ustawy, prezydent ma prawo skrócić kadencję parlamentu) - rząd tworzy projekt ustawy budżetowej - I czytanie na posiedzeniu plenarnym sejmu posłowie mają prawo dopytywania o szczegóły projektu, pózniej projekt kierowany jest do Komisji Finansów Publicznych, która go bada - II czytanie przedstawienie w Sejmie stanowiska KFP, przeprowadzanie zmian i poprawek - III czytanie - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek lub wniosków przedstawionych podczas drugiego czytania, głosowanie (musi być zwykła większość) - Podpis prezydenta prezydent nie ma prawa weta, nie może skierować do ponownego rozpatrzenia, jednak może skierować do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej 5% PKB). Zgodnie z kryteriami konwergencji, deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. Deficyt budżetowy jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa. Deficyt budżetowy finansuje się przez zaciągnięcie jakiejś formy kredytu. Wysoki deficyt budżetowy państwa oznacza najczęściej konieczność wydania dużej ilości obligacji skarbowych, co sprawia, że rośnie ich oprocentowanie, a co za tym idzie rosną koszty kredytu w całej gospodarce i wolniej się ona rozwija. Dług publiczny - obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora, zaciągnięte z następujących tytułów: - papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi), - pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona), - kredyty, - przyjęte depozyty, - zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone). Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości produktu krajowego brutto. Obniżanie długu publicznego Polityka zwiększenia dochodów (poprzez restrukturyzację wydatków i podatków), Polityka stopy procentowej (obniżenie realnej stopy procentowej płaconej od długu) 9. Polityka fiskalna - to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.). Zgodnie z poglądami szkoły keynesowskiej działania te mają na celu zmniejszenie bezrobocia (wzrost aktywności gospodarczej) - mówimy wtedy o polityce ekspansywnej lub ograniczenie inflacji - polityka restrykcyjna. W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóznieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji. Instytucje polityki pieniężnej w Polsce Narodowy Bank Polski (bank centralny), Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP, Komisja Nadzoru Finansowego, - rola podatków Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy: " nieodpłatność " przymusowość " publicznoprawność " bezzwrotność - podatki w Polsce Podatki dochodowe: PIT podatek od osób fizycznych. Opodatkowaniu podlega dochód zebrany w miejscu pracy, nieruchomość, papiery wartościowe, alimenty, dzierżawa Stawki procentowe w Polsce 18% i 32% Progi podatkowe do 85 528zł, od 85 528 CIT podatek od osób prawnych, wynosi 19% Podatki pośrednie: VAT (głównie) 22%, 7% (m. in. leki, książki, zabawki, żywność), 3% (nieprzetworzone produkty rolne), 0% (eksport towarów) Akcyza - Stawki akcyzy wyrażone są w: " kwocie na jednostkę wyrobu (paliwa, alkohol, energia elektryczna), " procencie maksymalnej ceny detalicznej (wyroby tytoniowe), " procencie ceny wyrobu (tylko wyroby niezharmonizowane ). Akcyza obejmuje: " produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby służące dla celów napędowych lub grzewczych), " energia elektryczna, " napoje alkoholowe (piwo, wino, produkty pośrednie, wyroby spirytusowe), " wyroby tytoniowe (papierosy, cygara, cygaretki, tytoń do palenia), Cło " Cło importowe - jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa. " Cło eksportowe - jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju. Powoduje ono wzrost cen produktów krajowych za granicą. Mogą powodować pogorszenie bilansu handlowego poprzez zmniejszenie eksportu. Stosuje się je jedynie w krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki. " Cło tranzytowe - była to opłata nakładana na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj. Jest ono stosowane bardzo rzadko, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz środków transportu. " Cło fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody. Obecnie rola fiskalna ceł nie jest dominująca. (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów) " Cło ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. " Cło ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym. 9. Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądz podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Funkcje główne: " Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie. " Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi. " Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny. Funkcje stabilizująco kontrole " Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów. " Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej. " Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych. " Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych. Instrumenty pośrednie Polityka rezerw obowiązkowych - Zalicza się ona do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdej złotówki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki. Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich banków Operacje otwartego rynku - Prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. Transakcje depozytowo-kredytowe - W ich ramach banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy pieniądze od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Instrumenty bezpośrednie Kontrola udzielanych kredytów i stóp procentowych - Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę: 1. Kontyngentów lub pułapów kredytowych. 2. Kwotowych lub procentowych ograniczeń dotyczących depozytów lub papierów wartościowych. 3. Dyrektywnych wskazników określających procentowy stosunek danego typu kredytów do kapitału własnego. 4. Badania wypłacalności banków komercyjnych. 5. Innych łagodniejszych form kontroli. Perswazja - Polega ona na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Organy NBP Prezes NBP - Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta RP. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, jest przełożonym wszystkich pracowników NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych. Rada Polityki Pieniężnej - Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej (RPP) jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP. Zarząd NBP - Zarząd kieruje działalnością NBP. W jego skład wchodzi prezes oraz 6-8 członków, w tym 2 wiceprezesów. Członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP. Do kompetencji zarządu należą: " okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego " nadzorowanie operacji otwartego rynku " ocena funkcjonowania systemu bankowego " przygotowanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady. Funkcje NBP Bank emisyjny - NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Bank banków - NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Centralny bank państwa - NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze. Komisja Nadzoru Finansowego - centralny organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym. Zadania: " Sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym " Podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego, ubezpieczeniowego i emerytalnego " Podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności " Podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego " Udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym " Stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji, a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty 9. Inflacja - Jest to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w jakimś okresie Stopa inflacji = wzrost nominalnej podaży pieniądza wzrost realnego popytu na pieniądz - rodzaje i przyczyny (różne koncepcje) Rodzaje: " Inflacja otwarta / cenowa: wzrost cen nie jest ograniczany i dąży do równoważącego strumienia popytu i podaży " Inflacja tłumiona / zasobowa: wzrost cen jest hamowany, co zwiększa znacznie popyt, a w konsekwencji odkładane oszczędności (zasoby) " Inflacja pełzająca: ceny rosną wolno, do 10% rocznie " Inflacja krocząca: ceny w ciągu roku wyrażają dwucyfrową stopę wzrostu " Inflacja galopująca: ceny w ciągu roku wyrażają trzycyfrową stopę wzrostu " Hiperinflacja: ogromne natężenie procesów inflacyjnych " Inflacja sekularna: nieustanne występowanie zjawisk inflacyjnych " Inflacja okresowa: po przepłynięciu fali inflacji następuje stabilizacja ogólnego poziomu cen " Inflacja kontrolowana: poddaje się kontroli ze strony państwa " Inflacja żywiołowa: Wymyka się spod kontroli państwa " Inflacja wewnętrzna: w ramach gospodarki krajowej, danej produkcji " Inflacja importowana: przenoszona do gospodarki z zewnątrz " Inflacja cywilizowana: pozwala na prowadzenie zrównoważonej gospodarki " Inflacja barbarzyńska: degeneruje mechanizm ekonomiczny i rodzi patologie " inflacja popytowa " inflacja podażowa Przyczyny: " nadmierna emisja pieniędzy, prowadzona poprzez dodruk banknotów niemających pokrycia " oprocentowanie pieniędzy " działalność kredytową banków komercyjnych " niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych " niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy) " ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego " wadliwa struktura gospodarki " długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem) " monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę) " przyczyny psychologiczne " histereza w walce z inflacją i błędne oczekiwania " wzrost płac 1. Skutki inflacji: - spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności - naciski pracowników na wzrost płac - ograniczenie produkcji - spadek wartości i zaufania do pieniądza - wyższe dochody nominalne - nieatrakcyjność inwestycji Sposoby zapobiegania ć% inflację może skutecznie zwalczyć tylko państwo, bo tylko ono reprezentuje interes całego społeczeństwa, dysponując odpowiednimi narzędziami i środkami ć% polityka finansowa, której celem jest pokrycie wydatków budżetowych dochodami ć% decyzja o zamrożeniu cen i płac w gospodarce rynkowej ć% wszelkiego rodzaju pożyczki państwowe, obligacje ć% zmiana struktury gospodarki zmiana produkcji na bardziej konsumpcyjną ć% zmniejszenie barier importowych w sytuacji zadłużenia wobec zagranicy i ograniczanych możliwościach eksportowych ć% ograniczenie za pośrednictwem podatków i opłat możliwości akumulacji w przedsiębiorstwach Krzywa Phillipsa im większa inflacja, tym mniejsze bezrobocie i vice versa 9. Bezrobocie (Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia) Przyczyny " Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas " Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne " Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy " Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia " Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują siły roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy Rodzaje: " Bezrobocie frykcyjne - bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej/innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stanowi minimalne, możliwe bezrobocie w gospodarce wolnorynkowej (3-5% ogółu ludności aktywnej zawodowo). " Bezrobocie krótkookresowe - obejmuje osoby pozostające bez pracy do 3 miesięcy. " Bezrobocie średniookresowe - obejmuje osoby pozostające bez pracy przez 3 do 6 miesięcy. " Bezrobocie długookresowe - obejmuje osoby pozostające bez pracy przez 6 do 12 miesięcy " Bezrobocie chroniczne (długotrwałe) - to niekiedy wyróżniany podrodzaj bezrobocia długookresowego. Bezrobocie chroniczne dotyczy ludzi, którzy pozostają bez pracy przynajmniej 12 miesięcy. Bezrobotni długotrwale posiadają często cechy, które ograniczają ich szanse powrotu na rynek pracy. " Bezrobocie jawne - kategoria bezrobocia odnosząca się do niepracujących, a ujawniających swoją sytuację poprzez rejestrację w Urzędach Pracy " Bezrobocie ukryte - występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy (zmiana produkcji w firmie związana ze zmianą zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero. " Bezrobocie ukryte jest też nazywane agrarnym, gdyż często występuje w rolnictwie. Bezrobocie ukryte występuje też w postaci wcześniejszych emerytur spowodowanych brakiem możliwości zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym. " Bezrobocie strukturalne - to takie bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, a także na skutek likwidacji PGR-ów. " Bezrobocie technologiczne bezrobocie wynikające z postępu technicznego, który powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. " Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne, keynesowskie) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki (okres recesji i koniunktury) " Bezrobocie sezonowe - to rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowany porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. " Bezrobocie klasyczne - oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają. " Bezrobocie dobrowolne lub bezrobocie z wyboru - zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy. Skutki: Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - sposoby zapobiegania (aktywna i pasywna polityka państwa na rynku pracy) Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych. Można w niej wyodrębnić politykę makroekonomiczną oraz politykę mikroekonomiczną. Wśród jej instrumentów należy wymienić: " publiczne programy zatrudnienia polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego; " subsydiowanie zatrudnionego, polegające na udzieleniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy (taki charakter mają w Polsce prace interwencyjne); " pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek; " szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji; " usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące zwłaszcza gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy. Pasywna polityka państwa na rynku pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy wymienić przede wszystkim zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy oraz dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę. Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych. W Polsce maksymalny okres pobierania zasiłku wynosi 12 miesięcy.