Zabezpieczenie społeczne
dr A
ukasz Wróblewski
Katedra Europeistyki
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
[e-mail]
Pomoc społeczna w Polsce  wybrane zagadnienia
" Podstawa prawna
 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. (z póz
n. zm.) o pomocy społecznej, Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593
" ubóstwo
" sieroctwo
" bezdomność
" bezrobocie
" niepełnosprawność
" długotrwała lub ciężka choroba
" przemoc w rodzinie
" ofiary handlu ludz
mi
" trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
" integracja cudzoziemców
" potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności
" bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego,
zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych i niepełnych
" alkoholizm i narkomania
" zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa
" klęska żywiołowa i ekologiczna
" dotacji przedmiotowej dla przedsiębiorcy do posiłków sprzedawanych w barach
mlecznych 2
Pomoc społeczna w Polsce  wybrane zagadnienia
" Pomoc społeczna polega na
 przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń;
 pracy socjalnej;
 prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej;
 analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy
społecznej;
 realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych;
 rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach
zidentyfikowanych potrzeb.
"  [& ] istotne (jest) [& ] odejście od postrzegania pomocy społecznej wyłącznie
jako z
ródła świadczeń pieniężnych, na rzecz modelu wspierającego
indywidualną aktywność osób korzystających z tej pomocy [...] [NIK 2013]
3
"
Zadania ministra właściwego do spraw zabezpieczenia
"
Zadania wojewody
"
Zadania samorządu województwa
"
Zadania własne i zlecone powiatu
"
Zadanie własne i zlecone gminy
społecznego
Pomoc społeczna w Polsce  wybrane zagadnienia
" Kryteria przyznania pomocy
 dochód z miesiąca poprzedzającego (co do zasady)
" dla osoby samotnie gospodarującej dochód nie przekraczający kwoty 634 zł
" dla osoby w rodzinie dochód nie przekraczający kwoty 514 zł
 Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków
okresowego i celowego
 wywiad środowiskowy
" Rozporządzenie Ministra Pracy I Polityki Społecznej z dnia 8 czerwca 2012 r. w sprawie
rodzinnego wywiadu środowiskowego, Dz.U. 2012 poz. 712
 wywiad przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie
udzielenia pomocy
 w sprawach niecierpiących zwłoki, wymagających pilnej interwencji ośrodka pomocy
społecznej lub powiatowego centrum pomocy rodzinie, wywiad przeprowadza się
w terminie do 2 dni od dnia otrzymania wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia
 wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich
pobytu
 uwzględnienie indywidualnej sytuacji osoby starającej się o pomoc
 aktualizacja wywiadu nie rzadziej niż co 6 m-cy
 odmowa wywiadu lub jego części jest równoznaczna z odmową przyznania pomocy
społecznej
4
Pomoc społeczna w Polsce  wybrane zagadnienia
" Kryteria przyznania pomocy
 kontrakt socjalny jako aktywna forma pomocy społecznej (od 2004 r.)
" Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie wzoru
kontraktu socjalnego, Dz.U. 2010 nr 218 poz. 1439
 pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia
i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań
zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny
efektywność i skuteczność (?)
utrata prawa do innych świadczeń
nieprzeprowadzenie wywiadu, szkolenia i kursy w zawodach zwyżkowych,
nieokreślone lub z
le określone cele, działania i rezultaty
niewystarczająca liczba pracowników socjalnych (rozwiązanie: 1 pracownik
przypadający na nie więcej niż 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących)
nacisk na kontrakty współfinansowane z EFS (metodyka i finansowanie)
dominacja instrumentów pasywnych
5
Świadczenia pieniężne oferowane w ramach pomocy
społecznej  wybrane świadczenia
" Świadczenia pieniężne oferowane w ramach pomocy społecznej
 Zasiłki
" Zasiłek stały i okresowy
" Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
 Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb
życiowych
 Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym
 Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową
 Zasiłek celowy na zasadach zwrotu
 Specjalny zasiłek celowy
 Pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie
 Pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki
 Pomoc na uchodz
ców na utrzymanie i pokrycie kosztów związanych na nauką języka polskiego
 Wynagrodzenie dla opiekuna z tytułu sprawowania opieki, przyznane przez sąd
6
Zasiłek stały i okresowy
" Kryteria dostępu
 Zasiłek okresowy (nie niższy niż 20 zł)
" Zasiłek okresowy jest przyznawany w szczególności w okolicznościach,
 np. długotrwała choroba, niepełnosprawność, możliwość nabycia uprawnień do
świadczeń z innych systemów ZS (niezdolność do pracy z powodu wieku lub
całkowita niezdolność do pracy)
" Zasiłek okresowy a podjęcie zatrudnienia w ramach kontraktu socjalnego
 do 2 m-cy od decyzji o zatrudnieniu w ramach kontraktu socjalnego (nie częściej
niż raz na 2 lata)
" Zasiłek okresowy na zasadach zwrotu
 świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo
rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe, ale pod warunkiem
zwrotu części lub całości kwoty zasiłku (art. 41)
" Zasiłek okresowy ustala się w wysokości
 w przypadku osoby samotnie gospodarującej
różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a
dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 634
zł miesięcznie;
 w przypadku osoby w rodzinie
różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na
osobę w rodzinie
 kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 50% różnicy między
kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej
osoby;
7
kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny
Świadczenie obligatoryjne
Zasiłek stały i okresowy
" Kryteria dostępu
 Zasiłek stały (nie niższy niż 30 zł)
" Zasiłek stały przysługuje
 pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku
lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium
dochodowego osoby samotnie gospodarującej;
 pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub
całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę
w rodzinie jest niższy od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
" Zasiłek stały ustala się w wysokości
 w przypadku osoby samotnie gospodarującej
różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a
dochodem tej osoby
 w przypadku osoby w rodzinie
różnicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na
osobę w rodzinie
" Zasiłek stały nie przysługuje
 w przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i renty socjalnej, świadczenia
pielęgnacyjnego lub dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty
prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego
pobierania
8
Świadczenie obligatoryjne
Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
" Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
 Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb
życiowych
 Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym
" świadczenie może być przyznane osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku
zdarzenia losowego
" może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi
 Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową
" świadczenie może być przyznane osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku
klęski żywiołowej lub ekologicznej
" może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi
 Zasiłek celowy na zasadach zwrotu
" świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie
albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe
" pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku
 Specjalny zasiłek celowy
" świadczenie może być przyznane w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie
albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium ustawowe
" w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie
gospodarującej lub rodziny
9
" świadczenie nie podlega zwrotowi
Świadczenie fakultatywne
Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
" Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych ze zdarzeniem losowym (zadanie własne)
 przyznane osobom lub rodzinom, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego
i
" Zasiłek celowy na pokrycie wydatków związanych z klęską ekologiczną lub żywiołową (zadanie zlecone)
 można przyznać niezależnie od dochodu
 charakter uznaniowy
 wysokości nie ustala ustawa
 zależy od okoliczności oraz możliwości budżetowych
" Zasiłek celowy na zasadach zwrotu
 można przyznać niezależnie od dochodu
 w szczególnie uzasadnionych przypadkach
 pod warunkiem zwrotu całości lub części
" Specjalny zasiłek celowy
 można przyznać przy przekraczaniu kryterium dochodowego
 w szczególnie uzasadnionych przypadkach
 nie podlega zwrotowi
 w wysokości nieprzekraczającej kryterium dochodowego
10
Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy - zasiłek
celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem
niezbędnych potrzeb życiowych
" Zasiłek celowy dla osób mających trudności z zaspokojeniem niezbędnych potrzeb życiowych
 dla zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej dla osób, które nie mają na to środków finansowych
" np. leki, leczenie, opał, żywność, odzież, niezbędne przedmioty użytku domowego, koszt pogrzebu,
drobne remonty i naprawy w budynku lub lokalu mieszkalnym
" świadczenia opieki zdrowotnej
 dotyczy osób bezdomnych oraz innych niemających dochodu oraz możliwości uzyskania
świadczenia
 w części bądz
całości
" również w formie biletu kredytowanego
 także dla osób objętych kontraktem socjalnym
" wypłacany niezależnie od dochodu, przez okres do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba objęta
kontraktem socjalnym, w trakcie jego realizacji, stała się osobą zatrudnioną
 odmowa zasiłku:
" nieprzedstawienie dowodu zakupu
" nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia przez osobę bezrobotną lub prac społecznie
użytecznych
" brak współdziałania z pracownikiem socjalnym w zakresie wychodzenia z trudnej sytuacji
życiowej (kontrakt socjalny ?)
11
" nieuzasadniona odmowa leczenia, np. odwykowego
Zasady zwrotu
" Obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na
 osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej
 spadkobiercy osoby, która korzystała ze świadczeń z pomocy społecznej
" z masy spadkowej
 małżonku, zstępnych przed wstępnymi osoby korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej
" jedynie w przypadku gdy nie dokonano zwrotu wydatków, w wysokości przewidzianej w decyzji dla
osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej
" Wydatki na usługi, pomoc rzeczową, posiłki, zasiłki na ekonomiczne usamodzielnienie, zasiłki okresowe
i zasiłki celowe przyznane pod warunkiem zwrotu podlegają zwrotowi w części lub całości,
 jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby zobowiązanej do zwrotu wydatków przekracza kwotę
kryterium dochodowego.
" W przypadku pokrycia kosztów pogrzebu przez gminę poniesione wydatki podlegają zwrotowi z masy
spadkowej, jeżeli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy.
" Przykład
  [& ] A
ódzki magistrat przez cztery lata wypłacał samotnej matce zasiłek rodzinny. Gdy zauważył swój błąd,
zażądał zwrotu 15 tys. zł plus 5 tys. zł odsetek [& ] .
  [& ] pod koniec 2014 roku urzędnik odmówił jej przyznania kolejnych pieniędzy na jedno dziecko.
Dopatrzył się bowiem, że jedna z córek nie miała prawnie zasądzonych alimentów. A to, zgodnie z prawem,
uniemożliwiało wypłatę świadczeń rodzinnych [& ]
 Świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze
12
świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny (art. 98)
Świadczenia niepieniężne oferowane w ramach pomocy
społecznej
" Świadczenia niepieniężne otrzymywane w ramach pomocy społecznej
 praca socjalna
 posiłek
 bilet kredytowany
 składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne
 pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie
 sprawienie pogrzebu
 poradnictwo specjalistyczne
 interwencja kryzysowa
 schronienie
 niezbędne ubranie (odzież)
 pobyt i usługi domu pomocy społecznej
 mieszkanie chronione
 pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym,
pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie  w formie rzeczowej dla osób
usamodzielnianych
13
Świadczenia niepieniężne oferowane w ramach pomocy
społecznej  wybrane świadczenia
" Bilet kredytowany
 bilet kredytowany to rodzaj zasiłku celowego w formie niepieniężnej
 może być przyznany osobom bez dochodu lub z bardzo niskim dochodem, które muszą udać się do innej miejscowości
celem załatwienia ważnych spraw rodzinnych lub urzędowych
 w przypadku odmowy przyznania biletu kredytowanego ustawa wymaga wydania decyzji administracyjnej, ale bez
konieczności przeprowadzenia wywiadu środowiskowego
 bilet kredytowy uprawnia do przejazdu wyłącznie w klasie drugiej, pociągami osobowymi lub pośpiesznymi, ale tylko
w wyjątkowych sytuacjach, jeżeli nie ma innego połączenia niż pociąg pospieszny
" Składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne
" Interwencja kryzysowa
 interwencja kryzysowa stanowi zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących
w stanie kryzysu
 celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia
sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej
 interwencją kryzysową obejmuje się osoby i rodziny bez względu na posiadany dochód
 w ramach interwencji kryzysowej udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej,
a w zależności od potrzeb
" poradnictwa socjalnego lub prawnego, sytuacjach uzasadnionych schronienia do 3 miesięcy
" matki z małoletnimi dziećmi oraz kobiety w ciąży dotknięte przemocą lub znajdujące się w innej sytuacji
kryzysowej mogą w ramach interwencji kryzysowej znalez
ć schronienie i wsparcie w domach dla matek
z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży
 również ojcowie z małoletnimi dziećmi albo inne osoby sprawujące opiekę prawną nad dziećmi
" Praca socjalna
14
 praca socjalna a kontrakt socjalny