Basil Henry LIDDELL HART
1). POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.
Sir Basil Henry LIDDELL HART (przed otrzymaniem szlachectwa znany jako kapitan B. H.
Liddell Hart; ur. 31 paz
dziernika 1895 w Paryżu, zm. 29 stycznia 1970) - angielski historyk
wojskowości, któremu przypisuje się wywarcie znaczącego wpływu na rozwój broni pancernej.
Urodził się w Paryżu jako syn pastora Metodystów. Wykształcenie zdobył już w ojczyz
nie -
ukończył Uniwersytet Cambridge. Podczas I wojny światowej służył na froncie. Podczas bitwy
nad Sommą odniósł obrażenia w wyniku ataku gazowego, został też odznaczony za odwagę.
Następnie trafił do Korpusu Edukacyjnego, skąd odszedł w stopniu kapitana w 1927 roku, już
jako pracownik półetatowy po tym, jak przeszedł dwa lekkie ataki serca w 1921 (w tym
samym roku dodał do swojego nazwiska nazwisko panieńskie matki - Liddell) i 1922 roku. Nie
zrezygnował z dodawania do nazwiska swojego stopnia wojskowego, co uznano za
postępowanie w bardzo złym tonie, gdyż przyjęto, że po odejściu z wojska wciąż posługiwać
się swoim stopniem powinni jedynie ci żołnierze, którzy osiągnęli rangę wyższą od majora.
Poświęcił się karierze pisarskiej i dziennikarskiej. Początkowo, aż do II wojny światowej
współpracował z dziennikami Daily Telegraph i The Times. Następnie zaczął publikować książki
poświęcone wojskowości i biografie wielkich dowódców, takich jak Scypion Afrykański Starszy,
William Tecumseh Sherman czy T.E. Lawrence, których uważał za wzory strategów.
Według odtajnionych we wrześniu 2006 roku dokumentów MI5 plany lądowania w Normandii
"wyciekły" i trafiły w ręce Liddella Harta, który trzy miesiące przed operacją przygotował na ich
temat krytyczny tekst, z którym następnie zapoznali się prominentni politycy i wojskowi. W
połączeniu z jego wcześniejszymi krytycznymi wypowiedziami na temat sposobu prowadzenia
wojny sprowadziło to na niego podejrzenia o sympatyzowanie z Niemcami. Winston Churchill
zażądał, aby aresztowano Liddella Harta, ale MI5 ograniczyła się do obserwowania go,
przechwytywania jego listów i podsłuchiwania rozmów telefonicznych.
Krótko po wojnie spotkał się z wieloma najwyższymi dowódcami niemieckimi, a ich wypowiedzi
opublikował. Przekonał też rodzinę Erwina Rommla, by pozwoliła mu przeredagować i
opublikować dokumenty i zapiski dowódcy Africa Corps.
Liddell Hart otrzymał tytuł Sir w roku 1966.
2). EPOKA, PAC
STWO, POLITYKA, TECHNIKA.
Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (The
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Britain, UK)  państwo wyspiarskie
położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja
położone na wyspie Wielka Brytania, Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy
Irlandia. Guernsey, Jersey i Wyspa Man, posiadają odrębny status dependencji Korony
brytyjskiej. Terytoriami zależnymi od Wielkiej Brytanii są: Gibraltar, Anguilla, Bermudy,
Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany,
Montserrat, Turks i Caicos, Åšw. Helena, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego i Pitcairn.
Wielka Brytania to jedno z głównych mocarstw w XXI wieku. Jej siły zbrojne stacjonują w 80
krajach świata (największe garnizony są w Niemczech, Kanadzie i na Cyprze). Zjednoczone
Królestwo posiada również ok. 200 głowic atomowych. Kraj ten jest również zaliczany do
najbardziej wpływowych w Unii Europejskiej.
Wielka Brytania jest monarchiÄ… parlamentarnÄ… z rzÄ…dem odpowiedzialnym przed
parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn. Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa
Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są
głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.
Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski
zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów,
wchodzących w skład Zjednoczonego Królestwa poza Anglią, otrzymał własne organy rządowe,
zajmujÄ…ce siÄ™ sprawami lokalnymi
3). y
RÓDA
A WIEDZY (METODOLOGIA).
żð B. H. LIDDELL HART  Strategia. DziaÅ‚ania poÅ›rednie  wydawnictwo MON 1959
żð strony internetowe - http://pl.wikipedia.org
4). KONSTRUKCJA DZIEA
A.
Basil Henry LIDDELL HART   STRATEGIA. Działania pośrednie
Biblioteka Wiedzy Wojskowej  Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej Warszawa 1959
Wydawnictwo  Strategia. Działania pośrednie zawiera przedmowę do wydania polskiego,
przedmowy do dwóch wydań oryginalnych, cztery części oraz dwa dodatki i indeks.
Część I  Strategia od piątego wieku p. n. e. do dwudziestego wieku n. e. - składa się
z dziesięciu rozdziałów:
Fð RozdziaÅ‚ I - Historia jako z
ródło doświadczeń praktycznych
Fð RozdziaÅ‚ II - Wojny greckie  Epaminondas, Filip i Aleksander
Fð RozdziaÅ‚ III - Wojny rzymskie  Hannibal, Scypion i Cezar
Fð RozdziaÅ‚ IV - Wojny bizantyjskie  Belizariusz i Narses
Fð RozdziaÅ‚ V - Wojny Å›redniowiecza
Fð RozdziaÅ‚ VII - Siedemnasty wiek  Gustaw, Cromwell, Turenne
Fð RozdziaÅ‚ VIII- Rewolucja francuska i Napoleon Bonaparte
Fð RozdziaÅ‚ IX - 1854  1914
Fð RozdziaÅ‚ X - Wnioski z dwudziestu piÄ™ciu wieków
Część II  Strategia pierwszej wojny światowej - składa się z czterech rozdziałów:
Fð RozdziaÅ‚ XI - Plany i ich realizacja na zachodnim teatrze wojny
Fð RozdziaÅ‚ XII - Północno  wschodni teatr dziaÅ‚aÅ„ wojennych
Fð RozdziaÅ‚ XIII- PoÅ‚udniowo  wschodni, czyli Å›ródziemnomorski teatr dziaÅ‚aÅ„
wojennych
Fð RozdziaÅ‚ XIV- Strategia 1918 roku
Część III  Strategia drugiej wojny światowej - składa się z czterech rozdziałów:
Fð RozdziaÅ‚ XV - Strategia Hitlera
Fð RozdziaÅ‚ XVI - Okres zwyciÄ™stw Hitlera
Fð RozdziaÅ‚ XVII - Zmierzch Hitlera
Fð RozdziaÅ‚ XVIII - Upadek Hitlera
Część IV  Podstawy strategii i wielkiej strategii - składa się z czterech rozdziałów:
Fð RozdziaÅ‚ XIX - Teoria strategii
Fð RozdziaÅ‚ XX - Istota strategii i taktyki
Fð RozdziaÅ‚ XXI - Cel paÅ„stwowy i cel wojenny
Fð RozdziaÅ‚ XXII  Wielka strategia
Dodatek I  Strategia działań pośrednich w kampanii północnoafrykańskiej
w latach 1940  1942
Dodatek II  Analiza strategiczna walk ostatniego roku.
Dzieło zakończone jest indeksem i spisem treści.
5). TEZY STRATEGICZNE.
Maksymy zaczerpnięte z dzieła B. H. LIDDELLA HARTA "Strategia. Działania
pośrednie".
 Przedmowa do wydania polskiego
Wszystkie prace LIDDELL HARTA poświęcone są głównie sprawie umocnienia militarnej potęgi
imperializmu angielskiego; nawet ogólnie obowiązujące zasady teoretyczne, którym daje
wyraz w swych pracach, sięgają korzeniami do specyfiki położenia geograficznego i interesów
Anglii i mogą być zastosowane z pożytkiem głównie przez Anglię.
LIDDELL HART głosił postulaty całkowitej motoryzacji i mechanizacji wojsk lądowych,
zwiększenia ciężaru gatunkowego lotnictwa w systemie sił zbrojnych.
 Według definicji autora  strategia oznacza  sztukę rozdziału i użycia środków wojennych dla
urzeczywistnienia celów polityki , natomiast  wielka strategia jest wyłącznie dziedziną
działalności kierownictwa politycznego.
 Przedmowa
- (& ) w czystej strategii wojennej należy kierować się bardziej dalekowzrocznymi i szerszymi
celami  wielkiej strategii .
- Doprowadzając moc zniszczenia do krańcowości   samobójstwa , potęga atomowa pobudza
i przyspiesza nawrót do metod pośrednich; są one istotą strategii, nadają, bowiem
działaniom wojennym cechy inteligencji, które wynoszą je ponad brutalne stosowanie siły.
- (& ) działania pośrednie mają znacznie szersze zastosowanie,  że są one prawem życia we
wszystkich dziedzinach: są prawdą filozoficzną. Ich zastosowanie uważałem za klucz do
rozwiązania w praktyce każdego zagadnienia, w których przeważa czynnik ludzki, (& )
- We wszystkich podobnych wypadkach bezpośrednie forsowanie nowej idei wywołuje
uporczywy sprzeciw, wzmagając tym samym trudności przeprowadzenia zmian w
poglÄ…dach. OsiÄ…ga siÄ™ to znacznie Å‚atwiej i znacznie szybciej przez niespodziewanÄ… infiltracjÄ™
odmiennej idei lub dzięki argumentowi, który osłabia odruchową opozycję.
- (& ) najpewniejszym sposobem pozyskania przełożonego dla nowego pomysłu jest
wmówienie w niego, że to jest jego własny pomysł.
- (& ) najlepsze wyniki daje wyciągnięcie strony przeciwnej z jej stanowisk obronnych.
- Idea działania pośredniego jest ściśle związana ze wszystkimi zagadnieniami dotyczącymi
wpływu jednego umysłu na drugi  jest to najbardziej wpływowy czynnik w historii
ludzkości.
CZ
ŚĆ PIERWSZA
Strategia od piÄ…tego wieku p.n.e. do dwudziestego wieku n.e.
Rozdział I   Historia jako z
ródło doświadczeń historycznych
- Chociaż jednak czynniki moralne i fizyczne są nierozłączne i niepodzielne aforyzm ten ma
swą nieprzemijającą wartość, ponieważ wyraża on ideę dominacji czynnika moralnego we
wszystkich decyzjach natury wojskowej. W historii wojen stanowi on czynnik bardziej stały,
ulegajÄ…cy jedynie nieznacznym zmianom, podczas gdy czynniki fizyczne zmieniajÄ… siÄ™
niemal w każdej wojnie i w każdej sytuacji wojennej.
- W sferze fizycznej jedynym stałym czynnikiem jest nieustanna zmienność środków i
warunków.
- (& ) reakcja natury ludzkiej na niebezpieczeństwo zmienia się nieznacznie.
- Przewaga czynników psychicznych nad fizycznymi i ich większa stałość prowadzą do wniosku,
że podstawa każdej teorii wojennej winna być możliwie jak najszersza. Wyczerpujące
badania jednej kampanii, o ile nie jest oparte na rozległej znajomości historii wojen, może
łatwo sprowadzić na manowce. Jeżeli jednak stwierdzimy, że w wielu wypadkach, w różnych
epokach i warunkach dana przyczyna pociÄ…ga za sobÄ… dany skutek, uzyskujemy podstawÄ™
do traktowania tej przyczyny za nieodłączną część teorii wojennej.
- (& ) rzadko udawało się osiągnąć dodatnie wyniki w wojnie, jeśli nie udało się zaskoczyć
przeciwnika przez zastosowanie działań pośrednich.
- W strategii najdłuższa droga okrężna często jest najkrótszą do celu.
-, (& ) podczas gdy pozornie siłę nieprzyjacielskich wojsk lub kraju określa ich liczebność i
zasoby, jest ona zasadniczo uzależniona od stałości kierownictwa, stanu moralnego i
zaopatrywania.
- w większości kampanii bardzo ważnym wstępem do pokonania nieprzyjaciela było zachwianie
jego równowagi psychicznej i fizycznej.
Rozdział III   Wojny rzymskie  Hannibal, Scypion i Cezar
- (& ) wykorzystanie manewru na tyły dla psychologicznego oddziaływania na nieprzyjaciela,
oparte na wnikliwym studium charakteru przeciwnika.
- Strategia Fabiusza nie polegała jedynie na unikaniu bitwy dla wygrania na czasie, lecz była
obliczona na oddziaływanie na morale nieprzyjaciela i jeszcze bardziej na morale jego
potencjalnych sprzymierzeńców.
- (& ) wojna na wyczerpanie jest broniÄ… obosiecznÄ… &
- Albowiem nic nie może być gorszego dla człowieka od stanu niepewności; gdy sprawa jest
raz postanowiona, ludzie mogą znieść wszystko, co im zły los przyniesie.
- (& ) strategii, polegajÄ…cej na unikaniu bitwy za wszelkÄ… cenÄ™.
- (& ) czas i zaskoczenie sÄ… na wojnie najbardziej istotnymi czynnikami.
Rozdział IV   Wojny bizantyjskie  Belizariusz i Narses
- o Belizariuszu  nie ma w historii podobnego przykładu dokonania tylu podbojów przy
wyrzeczeniu się natarcia. Belizariuszowi nie brakło zuchwałości, lecz jego taktyka polegała
na dopuszczaniu lub nakłanianiu strony przeciwnej do atakowania.
- (& ) zwycięstwo polega na zmuszeniu przeciwnika do zaniechania jego zamiarów z możliwie
najmniejszymi stratami własnymi.
- Odcięcie cofającemu się nieprzyjacielowi drogi odwrotu jest najpewniejszym sposobem,
by wzbudzić w nim odwagę rozpaczy.
- (& ) zastosować taktykę obronną. Licząc na instynktowną  zaczepność &
- (& ) obracania własnej słabości w siłę, a siły przeciwników w słabość.
- (& ) wskutek głupoty jednego, w gorącej wodzie kąpanego wodza, którego ducha zaczepnego
nie równoważył rozsądek, cesarstwo doznało ciosu, po którym już się nigdy nie dz
wignęło.
Rozdział IX   1854 - 1914
- (& ) wskazaniem utajonych niebezpieczeństw zawodowego środowiska. Te niebezpieczeństwa
zwiększają się nieuchronnie na wyższych szczeblach wraz z latami służby, chyba, że wystąpi
przeciwdziałanie w formie ożywczego wpływu zewnętrznego świata spraw i myśli.
- wykorzystanie swej bardzo znacznej przewagi w celu zniszczenia lub, co najmniej
doprowadzenia do stanu wyczerpania armii wroga przez nieustanne atakowanie jej.
- Jeśli pewność siebie jest równa w bitwie połowie powodzenia, to pozbawienie przeciwnika tej
pewności znaczy jeszcze więcej, gdyż pozwala zbierać owoce bez walki.
- najważniejszym czynnikiem był czas. Załamanie się oporu konfederatów zostało
spowodowane wygłodzeniem i wieściami z domu, co wpłynęło na ich morale.
- Tak długo jak rodziny są bezpieczne, ludzie ci będą bronili swego kraju, wierząc, ze dzięki
poświęceniu osłaniają oni również swe rodziny. Lecz nawet więzy patriotyzmu, dyscypliny
i koleżeństwa rozluz
niają się, gdy rodzina zostaje zagrożona (& ) wywołało u żołnierzy walkę
wewnętrzną pomiędzy obowiązkiem a wiernością w stosunku do rodziny i załamało ducha
armii.
- Strategia Moltkego była w zasadzie strategią działań bezpośrednich z nikłymi śladami
stosowania podstępów wojennych, opierającą się na absolutnej miażdżącej potędze
przeważającej koncentracji sił.
Rozdział X   Wnioski z dwudziestu pięciu wieków
- (& ) działania pośrednie stanowią formę strategii najbardziej wydajną i dającą najlepsze
wyniki powodzenia.
- (& ) wodzowie, którym stale towarzyszyło powodzenie, niemal nigdy nie uciekali się do
bezpośredniego natarcia, jeśli mieli do czynienia z pozycja nieprzyjaciela, która była silna
czy to wskutek warunków naturalnych, czy też umocnień.
- (& ) wielcy wodzowie decydowali się raczej na najbardziej ryzykowne działania pośrednie (& )
byleby tylko uniknąć działania bezpośredniego.
- (& ) Niebezpieczeństwa, na jakie wystawiony jest człowiek walczący z przyrodą, aczkolwiek
ogromne, sÄ… zawsze mniej groz
ne i bardziej sprecyzowane niż niebezpieczeństwa bitwy.(& )
przeszkody sÄ… Å‚atwiejsze do pokonania, gdy siÄ™ ma do czynienia z przyrodÄ…, a nie z oporem
człowieka.
- Najwydatniejszym działaniem pośrednim jest to, które albo zwabia przeciwnika, albo zmusza
go do wykonania fałszywych posunięć (& ), gdy wysiłek przeciwnika staje się w pewnej chwili
środkiem do jego pokonania.
- Skutkiem, jaki się pragnie osiągnąć niezależnie od formy działań, jest załamanie ducha
nieprzyjaciela i pokrzyżowanie jego planów  taki skutek jest prawdziwym miernikiem
wartości działania bezpośredniego.
- (& ) nie ma usprawiedliwienia dla wodza rzucającego swe wojska do bezpośredniego natarcia
na przygotowaną pozycję nieprzyjaciela. (& ) należy złamać jego wolę oporu, zanim nastąpi
rzeczywisty atak.
- (& ) najrozsądniejsza strategia polega na unikaniu w każdej kampanii bitwy, a
najrozsądniejsza taktyka na unikaniu natarcia, dopóki moralny rozkład nieprzyjaciela nie
sprawi, że zadanie rozstrzygającego ciosu będzie wykonalne.
CZ
ŚĆ DRUGA
Strategia pierwszej wojny światowej
Rozdział XI   Strategia 1918 roku
- Blokada (& ) w miarę zaciskania początkowo krępuje ruchy, a następnie utrudnia oddychanie.
Stopniowe zaciskanie w miarę upływu czasu osłabia zdolność więz
nia do oporu i wzmaga w
nim uczucie przygnębienia. Bezsilność rodzi beznadziejność, a historia potwierdza, że utrata
nadziei, a nie krwawe straty decydujÄ… o wyniku wojny.
- (& ) osiągnąć rozstrzygnięcie drogą ekonomicznego zdławienia przeciwnika, (& )
- Blokadę można rozpatrywać jako działanie pośrednie wielkiej strategii, przeciwko któremu
nie ma skutecznego sposobu oporu i który nie pociąga za sobą żadnego ryzyka z wyjątkiem
powolnego osiągania wyników.
- wielka strategia tym się różni od wielkiej głupoty, że pierwsza umie wyrzec się celu, o który
 gra nie jest warta świeczki .
- (& ) rzadko przewaga liczebna może zrównoważyć ujemne strony natarcia, wykonanego
w sposób jawny, jak również to, że skuteczne zaskoczenie może być osiągnięte jedynie w
wyniku mistrzowskiego łączenia wielu mylących przeciwnika posunięć.
- Celem zaskoczenia jest wywołanie dezorganizacji; obojętne, czy przeciwnik dał się
zaskoczyć, dlatego, że nie dostrzegł w porę niebezpieczeństwa, czy też mając oczy otwarte
sam wszedł do pułapki.
- Front wewnętrzny zaczął kruszyć się póz
niej od frontu walczącego, lecz kruszył się szybciej.
(& ), wola narodu została załamana (& ), stan moralny, jak zawsze na wojnie  miał
znaczenie rozstrzygajÄ…ce.
- (& ) istotnym celem wojny jest załamanie woli walki przywódców nieprzyjacielskich, a nie
fizyczne rozbicie ich wojsk; że przechylenie się szali na stronę zwycięstwa czy porażki zależy
od nastawienia psychicznego, a tylko pośrednio od ciosów fizycznych. Wstrząs wywołany
zaskoczeniem i poczucie bezsilności do przeciwdziałania strategicznym posunięciem w
większym stopniu wpłynęły na nerwowe załamanie się (& ) niż straty w ludziach, sprzęcie i
terytorium.
CZ
ŚĆ TRZECIA
Strategia drugiej wojny światowej
Rozdział XV   Strategia Hitlera
- Na wojnie nie należy nie doceniać swych przeciwników. Zrozumienie metody działania
przeciwnika jest równie ważne, jak zrozumienie jego sposobu myślenia.
- Każde państwo mogłoby odnieść wiele korzyści, powołując do życia organ doradczy rządu w
postaci  departamentu studiów nad poznaniem nieprzyjaciela ogarniającego wszystkie
dziedziny wojny i badajÄ…cego zagadnienia wojny z punktu widzenia nieprzyjaciela 
umożliwiłoby to trafne przewidywania prawdopodobnych kolejnych posunięć przeciwnika.
- Sztuka zachowania tajemnicy polega na tym, by ujawnić tak wiele danych, by te, które są
rzeczywiście tajne, nawet nie były brane pod uwagę.
- y
ródłem i główną sprężyną konfliktów jest ludzka wola. Dla państwa osiągnięcie swego celu
drogą wojny oznacza zmianę woli przeciwnika na ugodową w stosunku do państwa
zwycięskiego.
- Zamiast nadawać przesadne znaczenie jednemu ze środków, który wskutek okoliczności
może stać się nieskuteczny, rozsądniej jest wybrać i zgrać ze sobą najbardziej odpowiednie,
najskuteczniej dosięgające przeciwnika i najbardziej oszczędne pod względem wysiłku, tj.
te, które umożliwiają podporządkowanie sobie woli przeciwnika najmniejszym kosztem
wojennym i przy najmniejszych szkodach dla planów powojennych. Najbardziej nawet
decydujące zwycięstwo jest nic nie warte, jeżeli naród zostaje wykrwawiony.
- Zadaniem wielkiej strategii winno być wykrycie i ugodzenie w piętę Achillesową możliwości
wojennych przeciwnika.
- Zastosowanie siły w miejscu, w którym przeciwnik jest mocny, osłabia uderzającego w
stopniu nieproporcjonalnym do osiągniętych wyników. By uderzyć skutecznie, należy
uderzyć w miejsce słabe.
- (& ) walka  na siłę nie tylko powoduje niebezpieczeństwo wyczerpania, lecz również stwarza
ryzyko, że przypadek może przesądzić o wyniku. Strateg powinien rozważyć sposoby
paraliżowania, a nie zabijania.
- (& ) wrażenie wywarte na umyśle dowódcy strony przeciwnej może zniweczyć całkowicie siłę
bojową jego oddziałów. (& ) nacisk psychiczny na rząd może wystarczyć do pozbawienia go
wszystkich znajdujących się w jego dyspozycji środków, tak że miecz wypadnie ze
sparaliżowanej dłoni.
- stan faktyczny zależy od stanu organów wewnętrznych i systemu nerwowego  od
opanowania kierownictwa, stanu moralnego i zasobów.
- Prawdziwym zadaniem strategii jest zmniejszenie możliwości oporu przeciwnika. (& )
by zapewnić osiągnięcie jednego celu, trzeba mieć cele alternatywne.
- (& ) wynalez
ć w obcym kraju wpływowych stronników, którzy podkopaliby zdolność kraju do
oporu, wywołali zamieszki i byli gotowi do utworzenia nowego rządu podporządkowanego
jego celom. (& ) przemożna ambicja, dążenie do władzy i duch partyjny dostarczały
dobrowolnych lub zniewolonych agentów spośród klas panujących.
- Hitler rozpoczynał wojnę od podwójnego D  demoralizacji i dezorganizacji. Wojna (& )
powinna być prowadzona przede wszystkim za pomocą sugestii  słowa winny zastąpić
broń, propaganda  pociski. Tak jak (& ) stosowano przygotowanie artyleryjskie (& ), w
przyszłości winno być stosowane moralne przygotowanie.
- Celem wojny było doprowadzenie nieprzyjaciela do kapitulacji. Jeśli wola przeciwnika do
stawiania oporu zostanie złamana, zabijanie staje się zbyteczne, abstrahując już od tego, że
jest to prymitywny i kosztowny sposób osiągnięcia celu. Pośrednia droga - zastrzyknięcia do
organizmu narodu przeciwnika zarazków, wywołujących chorobę jego woli, byłaby bardziej
skuteczna.
- Paraliżowanie wojskowego układu nerwowego przeciwnika jest oszczędniejszą operacją niż
bicie jego wojska.
- Siła zawsze pokona siłę, jeśli zapewnimy jej wystarczającą przewagę środków lub
umiejętność ich stosowania. Lecz siłą nie można pokonać idei.
- (& ) prowadzenia wojny przy dalekosiężnych przewidywaniach sytuacji, która powstanie po
zawarciu pokoju. By móc to czynić, trzeba być więcej niż strategiem  trzeba łączyć w
jednej osobie cechy wodza i filozofa.
Rozdział XVI   Okres zwycięstw Hitlera
- Istotną przyczyną słabości Francuzów były nie braki ilościowe lub jakościowe sprzętu, lecz
doktryna. (& ) po pierwszej wojnie światowej (& ) zwycięstwo zrodziło zadowolenie z siebie
i spotęgowało tendencje zachowawcze, prowadząc w następnej wojnie do klęski.
- (& ) ruchliwość, osiągnięta wskutek mechanizacji, zrewolucjonizowała strategię.
- Jednak to rozstrzygające strategiczne zwycięstwo na kontynencie nie okazało się
rozstrzygające w sensie szerszych planów strategicznych, ponieważ Hitler nie zdołał póz
niej
opanować Wysp Brytyjskich. Była to kara za rozkaz powstrzymujący natarcie na Dunkierkę.
Gdyby Hitler zapobiegł był ucieczce brytyjskich wojsk przez te jedną niezamkniętą szczelinę,
to Anglia byłaby tak bezbronna, że do jej opanowania wystarczyłaby nawet naprędce
zaimprowizowana operacja desantowa.
Rozdział XVIII   Upadek Hitlera
- (& ) przeciążona ponad miarę niemiecka armia pęknie, jak pęka nadmiernie rozciągnięta
gumka.
- Całkowita sztywność Hitlera, gdy chodziło o obronę, stanowi rażącą sprzeczność z przebiegłą
elastycznością jego początkowych metod ofensywnych, stosowanych dopóki nie odurzyły go
opary zwycięstw.
- pozwól przeciwnikowi rzucić się na ciebie, a zostanie on pobity.
- wciągnij przeciwnika do ataku, zmuś go by użył obu rąk, a sam zachowaj jedną wolną.
- pokrzyżowanie planów Niemiec przy ich rozproszeniu się stanowiło niezwykłą pomoc w
skróceniu czasu trwania wojny. Gdyby jednak narody sojusznicze zrozumiały we właściwym
czasie podstawowe zasady prowadzenia wojny zamiast przygotowywać się do walki według
tradycyjnych sposobów, czas trwania wojny oraz wywołane nią zniszczenia mogłyby być o
wiele mniejsze.
CZ
ŚĆ CZWARTA
Podstawy strategii i wielkiej strategii
ROZDZIAA
XIX  Teoria strategii
- Podstawowym warunkiem strategii o ograniczonym celu jest doprowadzenie do znacznie
większego wyczerpania nieprzyjaciela niż siebie samego. Cel można osiągnąć napadami na
ośrodki zaopatrywania nieprzyjaciela; miejscowymi natarciami, które zniszczą lub zadadzą
nieproporcjonalnie duże straty części jego wojsk; wciąganiem go do nieskutecznych natarć;
powodowaniem nadmiernie szerokiego rozrzucenia jego sił i wreszcie, co nie jest jednak
najmniej ważne, doprowadzenie go do stanu moralnego i fizycznego wyczerpania.
- krótsza definicja strategii jako  sztuki rozdziału i użycia środków wojennych dla
urzeczywistnienia celów polityki .
- Rola wielkiej, czyli wyższej strategii polega na koordynowaniu i kierowaniu wszystkimi
zasobami narodu lub związku narodów dla osiągnięcia politycznego celu wojny (& ). Wielka
strategia powinna zarówno obliczyć, jak i zmobilizować zasoby ekonomiczne i rezerwy
ludzkie dla zabezpieczenia walczących wojsk. Powinna ona uwzględniać również i możliwości
moralne  rozbudzenie, bowiem w narodzie ofiarnego ducha jest często równie ważne, jak
posiadanie bardziej konkretnych środków walki. Do wielkiej strategii należy również rozdział
zasobów między poszczególne rodzaje wojsk oraz pomiędzy wojsko a przemysł. Co więcej,
siły zbrojne są tylko jednym z narzędzi wielkiej strategii, która, by osłabić przeciwnika,
winna uwzględniać i stosować nacisk finansowy, dyplomatyczny, handlowy i  co nie mniej
ważne  moralny.
- (& ) wielka strategia dostrzega poza wojną pokój, który ma po niej nastąpić.
- Powodzenie strategii zależy najbardziej od zdrowej kalkulacji oraz koordynacji celu i środków.
- (& ) nikt ni jest w stanie dokładnie przewidzieć możliwości ludzkiego geniuszu lub głupoty ani
też granic siły woli człowieka.
- W strategii kalkulacja jest prostsza a prawdopodobieństwo większe niż w taktyce. Na wojnie
bowiem, głównym nieuchwytnym czynnikiem jest ludzka wola przejawiająca się w oporze,
który należ do dziedziny taktyki. Strategia nie zajmuje się pokonywaniem oporu, z
wyjątkiem oporu stawianego przez przeszkody naturalne. Jej zadaniem jest zmniejszyć
możliwości oporu (& )
- Ruch stwarza zaskoczenie, a zaskoczenie pobudza do ruchu. (& ) zaskoczenie toruje drogÄ™
ruchowi, utrudniając nieprzyjacielowi zastosowanie przeciwśrodków lub przeciwdziałanie.
- Jeśli nawet celem jest rozstrzygająca bitwa, to zadaniem strategii winno być doprowadzenie
do tej bitwy w najbardziej sprzyjających warunkach. A im bardziej warunki będą
sprzyjające, tym odpowiednio mniej będzie walki. (& ) wyrazem doskonałej strategii byłoby
osiągnięcie celu bez poważnej walki.
- (& ) bitwa jest tylko jednym ze środków do osiągnięcia celu strategii. Przy sprzyjających
warunkach bitwa daje zwykle najszybszy wynik, lecz uciekanie siÄ™ do bitwy, gdy nie ma ku
temu odpowiednich warunków, jest głupotą.
- (& ) istotnym zadaniem będzie nie tyle dążenie do nawiązania bitwy z nieprzyjacielem, co
znalezienie takiej dogodnej sytuacji strategicznej, która, jeśli sama przez się nie da
rozstrzygnięcia, to zapewni, że przyniesie je stoczona w tych warunkach bitwa. Innymi
słowy  celem strategii jest dezorganizacja nieprzyjaciela; następstwem jej może być
rozkład sił nieprzyjaciela lub ułatwione pokonanie go w walce.
- Jak się wywołuje strategiczną dezorganizację przeciwnika? W zakresie fizycznym czy
materialnym będzie ona wynikiem posunięć, które:
a) dezorganizują nieprzyjacielskie ugrupowanie przez zmuszenie do gwałtownej  zmiany
frontu , naruszają podział i organizację jego sił;
b) rozczłonkowują siły nieprzyjaciela;
c) stwarzają zagrożenie jego zasobów;
d) zagrażają drodze lub drogom, którymi mógłby on w razie konieczności wycofać się na z
góry przygotowane pozycje lub do swego kraju dla przegrupowania się.
- Im większa jest armia i bardziej złożona jej organizacja, tym szybszy i poważniejszy skutek
wywiera zagrożenie jej liniom komunikacyjnym.
- Dezorganizacja psychologiczna powstaje w zasadzie z poczucia dowódcy, że wpadł on do
pułapki.
- (& ) psychika jest bardzo wrażliwa na każde zagrożenie od tyłu.
- (& ) działanie na kierunku najmniejszego oporu. Odpowiednikiem jego w sferze psychicznej
jest kierunek najmniej spodziewany.
- Podstęp i dezinformacja rozpraszają uwagę, a zaskoczenie wytrąca przeciwnika z równowagi.
Rozproszenie wojsk przeciwnika następuje w wyniku rozproszenia uwagi dowództwa. Utrata
swobody działania jest skutkiem utraty swobody decyzji.
- Przewaga sił w obranym decydującym miejscu nie zapewni powodzenia, jeśli przeciwnik zdoła
na czas wzmocnić tam swe siły. Jeżeli przeciwnik nie będzie osłabiony również moralnie,
sama przewaga sił wystarczy tylko w rzadkich wypadkach.
- (& ) by zadać przeciwnikowi skuteczny cios, trzeba przeciwnika przechwycić w chwili, gdy nie
może go odparować.
- (& ) dla zapewnienia sobie możliwości osiągnięcia jednego celu należy posiadać cele
alternatywne.
- Zdolność do przystosowywania się jest prawem, umożliwiającym przetrwanie na wojnie tak
jak w życiu, gdyż wojna jest jedynie skondensowaną postacią ludzkiej walki z otoczeniem.
- Plan, tak jak drzewo, jeśli ma rodzić owoce, musi mieć gałęzie. Plan posiadający tylko jeden
cel upodabnia się do jałowego słupa.
- (& ) uderzenie na bliższe tyły może wywrzeć większy wpływ na stan moralny wojsk, podczas
gdy uderzenie głębsze wywiera zazwyczaj większy wpływ na psychikę dowódcy.
- Skuteczność działania armii zależy od rozwoju nowych metod, których celem jest raczej
opanowanie obszarów niż przełamanie linii obronnych; raczej praktyczne sparaliżowanie
nieprzyjacielskiej działalności niż teoretyczne dążenie do rozbicia jego sił.
ROZDZIAA
XX  Istota strategii i taktyki
- (& ) skupienie sił przeciwko słabości zależy od rozproszenia sił naszego przeciwnika, co się z
kolei osiąga przez rozczłonkowanie sił własnych tak, by stworzyć wrażenie i częściowy efekt
rozproszenia. Nasze rozproszenie, jego rozproszenie, nasze skupienie  oto właściwa
kolejność wydarzeń, a każde z nich jest następstwem poprzedniego. Rzeczywiste skupienie
jest owocem wykalkulowanego rozproszenia.
- (& ) zasadniczym błędem  pozostawienie przeciwnikowi swobody działania i czasu na
skupienie siÄ™ dla przeciwstawienia siÄ™ naszemu skupieniu.
- GÅ‚upota jest  odgryz
ć więcej, niż można połknąć , a z
ródłem mądrości wojennej jest
zrozumienie, co jest możliwe a co nie.
- Wiara w powodzenie jest podobna do prądu w baterii elektrycznej: należy unikać
wyczerpywania jej w zbędnych wysiłkach i pamiętać zarazem, że zachowanie wiary w
powodzenie będzie bez znaczenia, jeżeli ogniwa naszej baterii  ludzie, od których jesteśmy
zależni  załamią się moralnie.
- Nigdy nie zapominaj o celu, gdy dostosowujesz plan do okoliczności.
- Wybieraj najmniej przez przeciwnika oczekiwany kierunek (lub sposób) działania.
- (& ) wytrącić przeciwnika z równowagi i rozwinąć powodzenie.
- W ten sposób wychowuje się dowódców, którzy tak niewolniczo trzymają się regulaminu, że
zapominają o konieczności skłonienia nieprzyjaciela do popełnienia jakiegoś błędu. (& ) Na
wojnie bowiem o przechyleniu szali najczęściej decydują nieuniknione błędy.
- Szczęście bowiem jest nieodłączne od wojny, jako że wojna jest częścią życia. Zaskoczenie
nie może zagwarantować powodzenia, gwarantuje jednak najlepsze szanse dla jego
osiągnięcia.
ROZDZIAA
XXI  Cel państwowy i cel wojenny
- Cel wojenny jest jedynie środkiem dla osiągnięcia celu państwowego.
- Celem wojny jest osiągnięcie lepszego stanu pokoju (& ).
- (& ) skutki niebezpieczeństwa i zmęczenia, wartość odwagi i zdecydowania.
- (& ) rozpoczęcia walki przy pierwszej okazji, zamiast do stwarzania dogodnych okoliczności.
- (& ) większe możliwości osiągnięcia rozstrzygających wyników za pomocą ruchu niż walki.
- (& ) uderzenia nie na wojenne, lecz na ekonomiczne cele.
- (& ) gdy strategia ma do czynienia jedynie z zagadnieniami odniesienia zwycięstwa
militarnego, wielka strategia musi patrzeć dalej, gdyż jej zadaniem jest wygranie pokoju.
- (& ) wyrządzić  możliwie najmniejsze trwałe szkody, gdyż dzisiejszy nieprzyjaciel jest jutro
klientem, a sojusznikiem w przyszłości .
ROZDZIAA
XXII  Wielka strategia
- Celem wojny jest osiągnięcie lepszego stanu pokoju, (& ).
- Jeśli skupimy się wyłącznie na zagadnieniu zwycięstwa, nie myśląc o dalszych następstwach,
możemy doprowadzić siebie do takiego stopnia wycieńczenia, że nie będziemy w stanie
wyciągnąć korzyści z pokoju, przy czym niemal na pewno pokój osiągnięty w tych
warunkach będzie pokojem nietrwałym, gdyż będzie zawierał w sobie zarodki nowej wojny.
- (& ) pokój, który umożliwia postęp, osiąga się najpewniej przez wzajemne hamowanie się
wywołane równowagą sił (& ).
- lord Acton   każda władza deprawuje, lecz władza absolutna deprawuje absolutnie .
- Samowyczerpanie w wojnie uśmierciło więcej państw niż napaść nieprzyjaciela.
- Chociaż walka jest czynnością fizyczną, kierownictwo nią jest procesem myślowym. Im
lepsza jest strategia, tym łatwiej i tym tańszym kosztem uzyskuje się przewagę.
- Im wyraz
niej próbujemy narzucić drogą podboju pokój przez nas podyktowany, tym
silniejszy napotykamy opór na swej drodze.
- Siła jest to błędne koło lub raczej spirala  o ile jej użycie nie jest regulowane najstaranniej
przemyślanym obliczeniem.
- Istotny sens zwycięstwa polega na tym, że po zawarciu pokoju położenie narodu staje się
lepsze, niż było poprzednio.
- Mądrzej jest zaryzykować wojnę dla zachowania pokoju niż ryzykować wyczerpanie kraju
w wojnie dla jej zwycięskiego zakończenia (& ).
- Elementarna zasada strategii głosi, że jeśli zastaniemy przeciwnika na silnej, trudnej do
zdobycia pozycji, to należy zostawić mu wolną drogę do odwrotu jako najszybszy sposób na
osłabienie jego oporu. (& ) dostarczenie swemu przeciwnikowi drabiny, by mógł on po niej
zejść.
- (& ) upadek państw cywilizowanych następował nie tyle wskutek bezpośredniej napaści
wroga, ile wskutek rozkładu wewnętrznego, połączonego z następstwami wyczerpującej
wojny.
- Narody miłujące pokój mogą jednak ściągnąć na siebie niepotrzebne niebezpieczeństwo,
gdyż raz poruszone są one bardziej skłonne do postępowania krańcowego niż narody
drapieżne. Te ostatnie prowadząc wojnę w celu zdobyczy są zwykle bardziej skłonne do jej
zaniechania z chwilą, gdy się przekonają, że nieprzyjaciel jest zbyt silny, by go można było
łatwo pokonać. Jedynie walczący, którym powodują uczucia, a nie wyrachowanie, może
dążyć do doprowadzenia walki do końca za wszelką cenę.
6). ROLA I WPA
YW DZIEA
A NA NAUK
I SZTUK
STRATEGII.
Basil Henry LIDDELL HART jest jednym z najbardziej znanych i uznawanych teoretyków
wojskowych. Jako inwalida wojskowy w stopniu kapitana został przeniesiony w stan spoczynku
i od tego czasu całkowicie poświęcił się pisarstwu. Jest autorem ponad 30 prac poświęconych
historii wojen dawnych, dwóch wojen światowych oraz teorii sztuki wojennej.
Wszystkie prace Liddella Harta poświęcone są głównie sprawie umacniania potęgi militarnej
imperializmu brytyjskiego. Przedstawiane przez autora ogólnie obowiązujące zasady
teoretyczne mają swoje korzenie w specyfice położenia geograficznego i wynikających stąd
interesów Anglii i mogłyby być z pożytkiem zastosowane przez Anglię. W swoich pracach
postulował zmotoryzowanie i mechanizację wojsk lądowych oraz zwiększenie udziału lotnictwa
w systemie sił zbrojnych, co wiązało się z radykalną zmianą przyjętych w Anglii zasad strategii
oraz sztuki wojennej.
Konserwatyzm angielskich kół wojskowych, niechętnych wszelkim zmianom powodował, że
głoszone przez LIDDELL HARTA poglądy szybciej znajdowały uznanie i były wdrażane w innych
krajach. Głównie czerpały z nich natchnienie Niemcy hitlerowskie przy tworzeniu Wehrmachtu,
a osławiony hitlerowski dowódca wojsk pancernych generał Guderian uważał go za swojego
mistrza.
Rozwój sztuki wojennej w drugiej wojnie światowej potwierdził niektóre organizacyjne
koncepcje wysuwane przez autora  Strategii. Działań pośrednich a dotyczących roli lotnictwa i
znaczenia motoryzacji, czym zjednał mu na zachodzie opinię jednego z czołowych teoretyków
wojskowych.
Znajdowali się również tacy, którzy powodzenie agresji Izraela przeciwko Egiptowi w 1956
roku przypisywali temu, iż plany kampanii na półwyspie Synaj konsutowane były z Liddellem
Hartem.
7). ODNIESIENIE TEZ DZIEA
A DO POLSKI (PRZESZA
OŚĆ, WSPÓA
CZESNOŚĆ).
Mimo upływu ponad 60 lat od ostatniego wydania, pozycja ta nic nie straciła na swojej
aktualności. W dalszym ciągu zawarte w niej informacje i tezy mogą być pomocne przy
studiowaniu historii wojskowości.