Radon w środowisku
człowieka
Wstęp
Życie biologiczne na Ziemi jest związane z promieniowa-
niem jonizującym. Oczywistą przyczyną jest fakt występowa-
nia w środowisku (skorupie ziemskiej, atmosferze i hydrosfe-
rze) izotopów promieniotwórczych pochodzących z materii
protoplanetarnej oraz izotopów kosmogenicznych. Na pro-
mieniowanie emitowane w wyniku rozpadu tych izotopów
eksponowane były i są wszystkie organizmy żyjące na Zie-
mi. W odległej przeszłości geologicznej, kiedy pojawiły się
pierwsze żywe organizmy, natężenie tego promieniowania
było znacznie większe niż obecnie i dość powszechnie sądzi
się, że promieniowanie to odegrało poważną rolę w ewolucji
życia zwiększając tempo mutacji.
Rozkład mocy dawki promieniowania gamma na
powierzchni Polski
Również obecnie promieniowanie jonizujące jest ważnym
składnikiem środowiska naturalnego i mimo postępu techno-
logicznego oraz coraz szerszego wykorzystania w różnych
dziedzinach życia i gospodarki promieniowania jonizującego
oraz energii jądrowej w wartości dawki pochłanianej przez
przeciętnego człowieka dominuje udział od naturalnych z
ródeł.
Dostępne dane po-
kazują, że najwięk-
szy udział w efekty-
wnym równoważni-
ku dawki majÄ… izo-
topy radonu i pro-
dukty ich rozpadu
obecne w powie-
trzu, którym oddy-
chamy.
Dawki promieniowania od z
ródeł naturalnych
 razem ok. 2,78 mSv/rok na osobÄ™.
Pozostałe dawki  cywilizacyjne wynoszą
około 0,82 mSv/rok na osobę.
Wartości średnie efektywnego równoważnika dawki
w roku 1992 w Polsce
Średnie dawki Udział
Składowe promieniowania mSv/rok procentowy %
na osobÄ™
Promieniowanie kosmiczne 0,29 8,0
Promieniowanie gamma z podłoża 0,04 1,1
Promieniowanie 222Rn i 220Rn oraz ich pochodnych
na wolnym powietrzu 0,08 2,2
Opad promieniotwórczy po wybuchach jądrowych
i po katastrofie czernobylskiej 0,021 0,6
Promieniowanie gamma w budynkach 0,38 10,6
Promieniowanie 222Rn i 220Rn oraz ich pochodnych
w powietrzu wewnątrz budynków 1,58 43,9
Radionuklidy inkorporowane (bez radonu) 0,409 11,4
Diagnostyka rentgenowska i badania in vivo 0,78 21,7
Zagrożenia zawodowe w górnictwie 0,016 0,4
Inne (przedmioty powszechnego użytku) 0,005 0,1
Razem 3,6 100,0
Pierwotną przyczyną obecności Rn w środowisku jest obec-
238
ność U w skałach litosfery. W różnych skałach spotykamy
różne koncentracje uranu; w większości z nich koncentracje
nie są duże, od 1 do 3 ppm (1 do 3 g uranu na tonę skały), ale
są skały (zwłaszcza
wulkaniczne, granity,
ciemne łupki i skały
osadowe zawierajÄ…-
ce fosforany), które
mogą mieć do 100 g
uranu na tonÄ™.
Ruda uranu może zawierać czysty uran w ilościach
rzędu kg/tonę (104 Bq/kg).
Bezpośrednim z
ródłem radonu jest rad (226Ra),
którego aktywność w skałach powierzchniowych
(glebach) w Polsce zmienia siÄ™ w granicach 4,8 do
118 Bq/kg (średnio ~26 Bq/kg).
235
U ...223Ra219RnçÅ‚3Ä… , 2² 82
çÅ‚ çÅ‚207Pb
92 88 86
232
Th ...224Ra220RnçÅ‚3Ä… , 2² 82
çÅ‚ çÅ‚208Pb
90 88 86
238
U ...226Ra222RnçÅ‚4Ä… , 4² 82
çÅ‚ çÅ‚206Pb
92 88 86
6·10-18% (obj.)
~106 at./m3
Radon uwalnia się z ziaren minerałów zawierających rad
i przedostaje się do powietrza i wody wypełniających
pory i szczeliny w skałach i glebie.
Szacuje się, że na 20 Bq/kg 226Ra w glebie
może przypadać od 4 do 40 kBq/m3 222Rn
w powietrzu glebowym.
Radon może dostawać się
do domów razem z wodą
wodociągową, jeżeli pocho-
dzi ona z bliskich ujęć pod-
ziemnych.
Nośnikiem radonu może też być gaz ziemny, jeżeli czas transpor-
tu i przechowywania gazu w systemie gazowniczym jest porówny-
222
walny z czasem połowicznego zaniku Rn (przykładowo, po 40
dniach z początkowej ilości Rn pozostaje 0,1%).
W powietrzu 1 pCi/l = 37 Bq/m3
100 Bq/m3 = 2,7 pCi/l
Normalny budynek posadowiony
w gruncie zasysa z niego powietrze
odużym stężeniu radonu.
W istniejącym budynku można zainstalo-
wać bierny system wentylacji gruntu pod
fundamentem lub pomieszczeń leżących
bezpośrednio na gruncie.
System wentylacyjny można uzupełnić
wentylatorem elektrycznym wspoma-
gającym naturalny ciąg i poprawić od-
prowadzanie powietrza glebowego bez-
pośrednio poza budynek.
W przypadku budynku wznoszonego na terenie,
w którym można się spodziewać większych stę-
żeń radonu fundamenty należy oddzielić od grun-
tu warstwÄ… Å‚atwo przepuszczajÄ…cego powietrze
żwiru lub kruszywa.
y
ródłem radonu są też materiały budowlane zawierające, podobnie
jak skały i minerały, pewne ilości uranu i radu. W przypadku kiedy
materiał, z którego jest zbudowany dom jest głównym z
ródłem radonu
w powietrzu wewnętrznym, to jego stężenie dodatkowo wzrasta po
zainstalowaniu szczelnych okien i drzwi w trosce o zmniejszenie strat
ciepła. W takim wypadku wyjściem jest zadbanie o odpowiednią
krotność wymiany powietrza w mieszkaniu (np., regularne wietrzenie).