Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Anna Busiakiewicz Zakład Polityki Zdrowotnej i Zabezpieczenia Społecznego CM UMK Plan: 1. Wstęp 2. Miary obciążeń zdrowotnych 3. Konstrukcje i przydatność wskazników: HDI,DALY,QALY,HALE 4. Mierniki funkcjonowania w chorobie 5. Wnioski Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Wstęp Sytuacja zdrowotna ludności determinowana jest głównie przez: - styl życia - środowisko - uwarunkowania genetyczne Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Wstęp - Nierówności w zdrowiu - Transformacja epidemiologiczna - Koncepcja obszarów zdrowia ( sytuacji zdrowotnej) Lalonda Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Dla potrzeb ONZ opracowano Wskaznik Rozwoju Ludzkości Human Development Index- HDI Stosowany do oceny sytuacji społeczno- ekonomicznej w poszczególnych krajach Miary obciążeń zdrowotno-społecznych WHO i Bank Światowy opracowały Wskaznik wyrażający utratę lat życia skorygowanych niepełnosprawnością Disability Adjustet Life Years- DALY W celu oceny globalnego obciążenia chorobami Miary obciążeń zdrowotno-społecznych WHO i Bank Światowy zmodyfikował DALY tworząc Disability Adjustet Life Expectancy- DALE oraz Healthy Life Expectancy- HALE ( pochodne wcześniej powstałego wskaznika długości życia skorygowanej o jakość- QALY) Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Istnieje również grupa wskazników, które mierzą różne aspekty funkcjonowania w chorobie, a zwłaszcza jakość życia związaną ze zdrowiem i chorobą Health Related Quality of Life - HRQoL Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Konstrukcje i przydatność wskazników Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HDI Wskaznik pomiaru osiągnięć poszczególnych krajów w zakresie rozwoju i dobrobytu ludności Cel: - poprawa życia obywateli poprzez monitoring założeń programu Rozwoju Narodów Zjednoczonych - Identyfikacji problemów wymagających interwencji międzynarodowych Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HDI Wskaznik HDI zbudowany jest z trzech składowych, które są uznawane za kluczowe w rozwoju człowieka: - Długie i zdrowe życie - Wykształcenie - Dochód na osobę w rodzinie Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HDI Każdy z tych czynników stanowi 1/3 wartości ogólnego wskaznika, którego wartość maksymalna może wynosić 1 Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HDI HDI dla Polski wynosi 0,841 35 miejsce spośród 157 krajów ( 2008r.) Najwyższa dla Norwegii 0,944 Najniższa dla Sierra Leone 0,255 Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Wskaznik służący do pomiaru obciążenia chorobami w danej populacji Stanowi próbę całościowego ujęcia problemu chorób i ich wpływu na życie ludzi przez połączenie w jednym wskazniku długości życia i obniżenia się jakości życia związanego z niepełnosprawnością i inwalidztwem Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Wskaznik przydatny do: - identyfikacji głównych przyczyn obciążenia chorobami - alokacji środków na zwalczanie przyczyn chorobowych - oceny skuteczności podejmowanych działań w procesie monitorowania zmian w procesie chorobowym - oceny skuteczności zastosowanej konkretnej interwencji Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Jeden DALY oznacza utratę jednego roku życia w zdrowiu - obecność inwalidztwa - przedwczesna umieralność Wartość: 1 pełnia zdrowia Wartość: 0 - zgon Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Np. w tertraplegii lub utraty wzroku oznacza że, wartość roku przeżytego z tym inwalidztwem wg twórców tej metody ( dr Christopher Murray, dr Alan Lopez z Uniwersytetu Harvarda) wynosi 0,1 lub 0,2, a utrata 0,9 lub 0,8 roku. Utratę lat życia odnoszono do maksymalnego przeżycia mężczyzn 80 lat, kobiet 82,5 roku w Japonii 2005 r. Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY W 2005 roku utrata DALY wynosiła 1,6 miliarda lat z czego 89% przypadało na kraje rozwijające się, a tylko 11% na kraje rozwinięte Przyczyną 66% utraconych lat była przedwczesna umieralność a 34% inwalidztwo Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Według raportów WHO główne przyczyny obciążenia chorobami zmieniają się w ciągu ostatnich lat. Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY W 1990 roku najważniejsze przyczyny powodujące utratę DALY wskazywano: - zakażenia układu oddechowego - choroby biegunkowe - przyczyny okołoporodowe - -depresję - chorobę wieńcową - choroby naczyniowe OUN - gruzlicę Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY Prognozy na rok 2020 przewidują wzrost chorób cywilizacyjnych: - choroby sercowo-naczyniowe - depresja - wypadki komunikacyjne - przewlekłe nieswoiste choroby układu oddechowego - gruzlica Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY - zagrożenia Metodologia obliczania DALY wymaga dobrych jakościowo i kompletnych danych o sytuacji zdrowotnej danego kraju ( trudności w krajach rozwijających się) Przypisanie osobom niepełnosprawnym wagi poniżej 1 za jeden rok życia jest odbierane jako akt dyskryminacji ( przedmiot krytyki ze strony autorytetów w dziedzinie epidemiologii i zdrowia publicznego) Miary obciążeń zdrowotno-społecznych DALY - zagrożenia Decyzje dotyczące alokacji środków i finansowania świadczeń zdrowotnych nie powinny opierać się jedynie na ocenie liczby zyskanych lub utraconych DALY, co faworyzowałoby osoby pełnosprawne ze schorzeniami rokującymi nadzieje szybkiego wyleczenia Miary obciążeń zdrowotno-społecznych QALY Długość życia korygowana jakością jest najstarszym ze stosowanych wskazników łączących w jednej wartości umieralność i jakość życia Miary obciążeń zdrowotno-społecznych QALY Holistyczny sposób postrzegania pacjenta i jego dolegliwości spowodował potrzebę dokładniejszej oceny jakości życia pacjentów Miary obciążeń zdrowotno-społecznych QALY QALY jest jednostką pomiaru wyników interwencji zdrowotnej stosowaną przy porównywaniu programów zdrowotnych Jakości życia przypisuje się wartości: 1- pełnia zdrowia 0 zgon Jeden rok życia w pełnym zdrowiu wynosi 1 QALY Miary obciążeń zdrowotno-społecznych QALY Dla każdego badania jakość życia oceniana jest oddzielnie na podstawie preferencji pacjentów, populacji ogólnej lub lekarzy Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HALE Wskaznik komplementarny do DALY, przedstawiającym liczbę lat, którą człowiek przeżywa w pełnym zdrowiu Odzwierciedla stan ludności w poszczególnych krajach lub regionach Miary obciążeń zdrowotno-społecznych HALE W Polsce HALE wynosi dla mężczyzn 63 lata, dla kobiet 68,5 W Szwecji odpowiednio 71,9; 74,8 W Azji południowo- wschodniej dla mężczyzn i kobiet wskaznik jest podobny 53 lata Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie Poprawa komfortu życia chorego jest w niektórych chorobach największym sukcesem interwencji medycznej i bywa dla pacjenta równie ważna jak przedłużenie długości życia Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL HRQoL wprowadził H.Schipper i jego współpracownicy, definiując je jako funkcjonalny efekt choroby i jej leczenia odbierany przez pacjenta Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia obejmuje według H.Schipera cztery dziedziny: - stan fizyczny i sprawność ruchową - stan psychiczny - sytuację społeczną i warunki ekonomiczne - doznania somatyczne Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL Ocena HRQol różni się od typowych pomiarów klinicznych i wymaga postrzegania wskazań specyficznych dla danej choroby Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL W konkretnych badaniach konieczny jest właściwy wybór narzędzia ( metoda kwestionariuszowa)) Pytania muszą być tak opracowane, by zobrazowały zaburzenia najbardziej reprezentatywne w danej chorobie Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL Konstrukcja pytań w dużej mierze opiera się na skali Likerta respondent zajmuje stanowisko wobec różnych stwierdzeń poprzez tzw. stopniowanie opinii. Dzięki temu można indywidualizować podejście do chorego i lepiej rozumieć jego subiektywne odczucia oraz różnicować metody leczenia Miary obciążeń zdrowotno-społecznych Mierniki funkcjonowania w chorobie HRQoL Przykłady najczęściej stosowanych technik badawczych: - HAD Hospital Anxiety and Depression Scale - Skala Stanu Wydolności - Skala ESAS - QOl - QLQ C- 30 ( moduły) - BREF - Skale wizualno- analogowe Wnioski 1. Mierniki sytuacji zdrowotno-społecznej w sposób kompleksowy kwantyfikują ważne aspekty sytuacji zdrowotnej i ich determinanty 2. Przedstawiają zdrowie ludności oceniając globalne lub krajowe obciążenie umieralnością i niepełnosprawnością 3. Odrębną grupę stanowią kompleksowe mierniki oceny osób chorych Bibliografia Leowski J.,Transformacja epidemiologiczna- nowe wyzwania zdrowia publicznego., Zdrowie Publiczne 2005, s.101-112 Zejda K. Priorytety naukowe w zdrowiu publicznym w Polsce., Zdrowie Publiczne 2001., 1:111.5-6 Wołowicka L., -red., Jakość życia w naukach medycznych. ,A.M. Poznań., 2001 Dziękuję za uwagę!