Dwa pierwsze ćwiczenia, a mianowicie:  Rozdział i identyfikacja mieszaniny
wybranych kationów występujących w płynach ustrojowych oraz  Rozdział i
identyfikacja mieszaniny wybranych anionów ważnych w diagnostyce medycznej
należy samodzielnie opracować na podstawie podręcznika Z.Szmal, T.Lipiec:  Chemia
analityczna z elementami analizy instrumentalnej , Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 1997 (lub wydania następne) lub skryptu, z którego korzystano na zajęciach z
Chemii Ogólnej i Nieorganicznej:  Chemia analityczna jakościowa. Podręcznik dla
studentów I roku farmacji i analityki medycznej , red. A.Sobczak, J.Sochacka, Śląski
Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2010.
ALKACYMETRIA
Alkalimetryczne oznaczanie kwasu solnego
Zasada oznaczenia
Alkalimetryczne oznaczanie kwasu solnego roztworem wodorotlenku sodu jest
przykładem miareczkowania mocnego kwasu mocną zasadą
HCl + NaOH NaCl + H2O
W wyniku zachodzącej reakcji powstaje roztwór obojętny. Wskaz
nikiem w oznaczaniu
jest oranż metylowy. W przypadku stosowania oranżu metylowego roztwór kwasu solnego
należy miareczkować mianowanym roztworem wodorotlenku sodu do pierwszej zmiany
barwy z czerwonej na cebulkowÄ….
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór kwasu solnego, wodorotlenek biureta  25 cm3, kolba miarowa  100 cm3,
sodu około 0,1 mol/dm3, mianowany roztwór pipeta jednomiarowa  25 cm3, cylinder
HCl, 0,1% roztwór oranżu metylowego miarowy  25 cm3, kolba stożkowa  250 cm3
Nastawianie miana titrantu  roztworu wodorotlenku sodu na mianowany roztwór kwasu
solnego.
Podczas miareczkowania roztworu wodorotlenku sodu kwasem solnym zachodzi reakcja
NaOH + HCl NaCl + H2O
W celu nastawienia miana roztworu wodorotlenku sodu na mianowany roztwór kwasu
solnego należy odmierzyć pipetą jednomiarową 25 cm3 roztworu NaOH przeznaczonego jako
titrant, przenieść ilościowo do kolby stożkowej o pojemności 250 cm3 oraz dodać 75 cm3
wody destylowanej i w obecności 1-2 kropel oranżu metylowego miareczkować roztworem
mianowanego kwasu solnego do momentu zmiany barwy z żółtej na cebulkową. Obliczyć
stężenie molowe wodorotlenku sodu w [mol/dm3] wg wzoru:
VHCl ×ð c ×ð f
HCl NaOH
c =ð [mol/dm3]
NaOH
VNaOH ×ð f
HCl
gdzie: f  współczynnik równoważności odpowiednio NaOH i HCl, VHCl  objętość roztworu
kwasu solnego zużyta do miareczkowania roztworu wodorotlenku sodu [dm3], VNaOH 
objętość roztworu NaOH użyta do nastawiania miana [dm3]
Wykonanie oznaczenia
Próbkę kwasu solnego przenieść ilościowo do kolby miarowej o pojemności 100 cm3 i
uzupełnić wodą destylowaną do kreski. Następnie pobrać 25 cm3 tego roztworu przenieść
pipetą jednomiarową do kolby stożkowej, rozcieńczyć wodą destylowaną do objętości około
50 cm3, dodać 1-2 krople oranżu metylowego i miareczkować roztworem NaOH do chwili
zmiany barwy próbki z czerwonej na żółtą. Obliczyć zawartość w [g] kwasu solnego w
próbce wg wzoru:
x = cNaOH · VNaOH · MHCl · W [g]
gdzie: cNaOH stężenie molowe roztworu wodorotlenku sodu [mol/dm3], VNaOH  objętość
roztworu NaOH zużytego do miareczkowania próbki HCl [dm3], MHCl  masa molowa kwasu
solnego [g/mol], W  współmierność kolby i pipety.
[1] W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
REDOKSYMETRIA
Pośrednie, jodometryczne oznaczanie jonów miedzi (II)
Zasada oznaczenia
Oznaczanie jonów Cu2+ metodą jodometryczną polega na ich redukcji do Cu+ za
pomocą jodku potasu. W wyniku tej reakcji strąca się osad CuI, dzięki czemu zachodzi ona w
kierunku odwrotnym do tego, który wynikałby z porównania standardowych potencjałów
0 0
2 +ð +ð
redoks układów Cu2+/Cu+ oraz I2/2I- ( E )
Å„ð E
( I2 / 2 I-ð ) (Cu / Cu )
2 Cu2+ + 4 I- I2 + 2 CuI“!
Wykorzystanie omawianej reakcji do jodometrycznego oznaczania miedzi jest
możliwe przy zastosowaniu miareczkowania pośredniego (mianowanym roztworem
Na2S2O3), wydzielonego w równoważnej ilości wolnego jodu zamiast jonów Cu2+
I2 + 2 S2O32- 2 I- + S4O62-
Pod koniec miareczkowania dodaje się roztworu tiocyjanianiu potasu, który tworzy
trudniej rozpuszczalny od jodku miedzi (I) osad tiocyjanianu miedzi (I)
CuI“! + SCN- CuSCN“! + I-
Dzięki temu zmniejsza się roztworze, i tak już bardzo małe, stężenie jonów Cu+ nad
osadem CuI, a jednocześnie następuje dalszy wzrost potencjału utleniającego układu
Cu2+/Cu+ (od czego zależy zarówno kierunek, jak i w pełni ilościowy przebieg omawianej
reakcji redukcji Cu2+ do Cu+)
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Cu2+, Kolba miarowa  100 cm3, kolba stożkowa-
1 mol/dm3 roztwór H2SO4, 300 cm3, pipeta jednomiarowa  25 cm3,
0,1 mol/dm3 roztwór tiosiarczanu(VI) sodu, biureta  25 cm3, cylinder miarowy 100 cm3,
0,5% roztwór skrobi, jodek potasu, waga analityczna
25% roztwór tiocyjanianu potasu lub amonu
0,1 mol/dm3 dichromian (VI)
potasu (odważka analityczna)
Nastawianie miana titrantu  tio(II) siarczanu(VI) sodu na 0,1 mol/dm3 roztwór dichromianu
(VI) potasu (odważka analityczna).
Do kolby stożkowej o pojemności 300 cm3 ( z doszlifowanym korkiem- uniknięcie strat
jodu w wyniku jego sublimacji) przenieść 25 cm3 roztworu dichromianu (VI) potasu pipetą
jednomiarową, dodać 2 g jodku potasu, 50 cm3 wody destylowanej oraz 20 cm3 kwasu
siarkowego(VI) o stężeniu 1 mol/dm3. Zawartość kolby dokładnie wymieszać i odstawić w
ciemne miejsce na 15 minut. Wydzielony jod miareczkować roztworem Na2S2O3 do
uzyskania żółtozielonego zabarwienia. Następnie dodać 3 cm3 wodnego roztworu skrobi oraz
50 cm3 wody destylowanej nadal miareczkować roztworem Na2S2O3 (titrantem) do chwili
zmiany zabarwienia z niebieskofioletowego na jasnozielone.
Podczas nastawiania miana roztworu tio(II)siarczanu(VI)sodu na dichromian(VI) potasu
zachodzi reakcja
Cr2O72- + 6 I- + 14H+ 3I2 + 2Cr3+ + 7H2O
Powyższe równanie pozwala na obliczanie stężenia [mol/dm3] roztworu Na2S2O3
ze wzoru
c ×ð v
1
K Cr O
2 2 7
6
c1 =ð
v1
( c1 - stężenie ułamkowo- molowe roztworu K2Cr2O7 [mol/dm3], v  objętość
K Cr O
2 2 7
6
roztworu K2Cr2O7 pobranego do analizy [dm3], v1  objętość roztworu Na2S2O3 zużytego do
miareczkowania).
Wykonanie oznaczenia
Próbkę roztworu zawierającego jony Cu2+ przenieść ilościowo do kolby miarowej o
pojemności 100 cm3 i uzupełnić wodą do kreski. Następnie 25 cm3próbki odpipetować do
kolby stożkowej o pojemności 300 cm3 (z doszlifowanym korkiem), dodać 8 cm3 1 mol/dm3
roztworu H2SO4 oraz 2 g stałego jodku potasu, całość energicznie wymieszać. Natychmiast
miareczkować mianowanym roztworem Na2S2O3 do uzyskania jasnożółtego zabarwienia.
Następnie dodać 4ml roztworu skrobi i 6 cm3 25% roztworu tiocyjanianu potasu i
kontynuować miareczkowanie do zaniku niebieskofioletowego zabarwienia. Następnie
obliczyć zawartość [g] miedzi ze wzoru:
x = c · v · M · f · W
gdzie: c  stężenie molowe roztworu Na2S2O3 [mol/dm3], v  objętość roztworu Na2S2O3
zużytego do miareczkowania wydzielonego jodu [dm3], M  masa molowa miedzi [g/mol], f 
współczynnik równoważności miedzi w reakcji Cu2+do Cu+, W  współmierność kolby i
pipety.
[1] Andrzej Cygański, Chemiczne Metody Analizy Ilościowej, Wyd.4, 1994
KOMPLEKSOMETRIA
Kompleksometryczne oznaczanie jonów żelaza (III)
Zasada oznaczenia
Jony Fe3+ tworzą bardzo trwałe kompleksy z EDTA, nawet w silnie kwaśnych roztworach.
Umożliwia to ich kompleksonometryczne oznaczenie w obecności innych kationów.
Oznaczenie to przeprowadza siÄ™ w roztworach o pH 1-3, wobec wskaz
ników- kwasu
salicylowego lub sulfosalicylowego. SÄ… to bezbarwne metalowskaz
niki, tworzÄ…ce z jonami
żelaza czerwono- fioletowy kompleks. Kompleksowanie Fe3+ przez EDTA
Fe3+ + H2Y2- = FeY- + 2H+
zachodzi szybciej w podwyższonej temperaturze.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Fe3+, kolba miarowa - 100 cm3, biureta - 25 cm3,
mianowany roztwór EDTA (odważka pipeta jednomiarowa - 25 cm3,
analityczna), cylinder miarowy - 100 cm3, Å‚az
nia wodna,
5% alkoholowy roztwór kwasu salicylowego, kolba miarowa Erlenmayera - 300 cm3
papierki wskaz
nikowe (pH 1-10)
Wykonanie oznaczenia
Próbkę roztworu Fe3+ przenieść ilościowo do kolby miarowej o pojemności 100 cm3 i
uzupełnić wodą destylowaną do kreski. Pipetą jednomiarową pobrać 25 cm3 roztworu,
przenieść do kolby stożkowej o pojemności 300 cm3 i rozcieńczyć wodą destylowaną do
objętości około 50 cm3. Wprowadzić 1 cm3 alkoholowego roztworu kwasu salicylowego,
o
ogrzać do temperatury 40 C i miareczkować ostrożnie roztworem EDTA, do momentu
zmiany barwy z czerwono- fioletowej na żółtą. Następnie obliczyć zawartość (g) Fe3+ w
próbce ze wzoru:
x = c · v · M · W [g]
gdzie: c  stężenie molowe roztworu EDTA (mol/dm3), v- objętość
roztworu EDTA zużytego do miareczkowania próbki jonów Fe3+(dm3), M - masa molowa
żelaza (g/mol), W- współmierność kolby i pipety.
[1] W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
ANALIZA WAGOWA
Wagowe oznaczanie jonów wapnia w postaci szczawianu wapnia
Zasada oznaczenia
Jony wapnia (Ca2+) wytrąca się w środowisku obojętnym z roztworu rozpuszczalnej soli
wapnia np. CaCl2 w postaci dwuwodnego szczawianu wapnia za pomocÄ… kwasu
szczawiowego. Całkowite strącenie jonów wapnia zachodzi przy pHe"3,3. Strącania
dwuwodnego szczawianu wapnia przeprowadza się w obecności amoniaku. W celu ustalenia
pH bliskiego tej wartości stosuje się wskaz
nik czerwień metylową, który zmienia swoją barwę
z czerwono-różowej na żółtą w pobliżu pHH"4.
CaCl2 + H2C2O4 ·2H2O = CaC2O4·2H2O“! + 2HCl
Po przemyciu osadu mieszaninÄ… aceton + woda i przesÄ…czeniu osadu na lejku, osad
dwuwodnego szczawianu wapnia należy wysuszyć w suszarce w temp. 105-110°C, nastÄ™pnie
ostudzić w eksykatorze i zważyć.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Ca2+, 10% roztwór kolba miarowa - 100 cm3, zlewka -250 cm3,
kwasu szczawiowego, wodny roztwór pipeta jednomiarowa  25 cm3, pipeta
amoniaku (1:15), 1% alkoholowy roztwór wielomiarowa - 20 cm3, cylinder miarowy -
czerwieni metylowej 25cm3, szkiełko zegarkowe, lejek P-4, łaz
nia
mieszanina aceton + woda (do przemywania wodna, suszarka laboratoryjna, eksykator,
osadu) pompka wodna
Wykonanie oznaczenia
Otrzymaną próbkę roztworu jonów wapnia (Ca2+) należy przenieść ilościowo do kolby
miarowej o pojemności 100 cm3 i uzupełnić wodą destylowaną do kreski. Do zlewki
odpipetować 25cm3 próbki oraz dodać 25cm3 wody do objętości 50cm3. Następnie odmierzyć
cylindrem miarowym 20cm3 10% roztworu kwasu szczawiowego i wprowadzić go powoli do
zlewki z próbką ciągle mieszając. W dalszej kolejności dodać 5 kropli roztworu czerwieni
metylowej jako wskaz
nika, a następnie niewielkimi porcjami amoniaku, do momentu zaniku
czerwono-różowej barwy mieszaniny (do pojawienia się koloru żółtego). Unikać nadmiaru
amoniaku! Powinno zostać zużyte ok. 30-50 cm3 roztworu amoniaku w zależności od ilości
jonów wapnia w badanej próbce. Po dodaniu amoniaku zlewkę pozostawić w spokoju na 15
minut. W tym czasie zważyć lejek. Wytrącony osad przesączyć przez lejek, przemywając go
na lejku niewielką ilością mieszaniny aceton + woda. Następnie wstawić lejek z osadem na 5
minut do suszarki i suszyć go w temp. 105-110°C. Po wyjÄ™ciu lejka z osadem z suszarki,
ostudzić go w eksykatorze i dokładnie zważyć.
Obliczyć zawartość jonów wapnia w próbce ze wzoru:
x = m · F ·W [g]
gdzie: m - masa osadu dwuwodnego szczawianu wapnia [g], F  mnożnik analityczny do
przeliczania masy dwuwodnego szczawianu wapnia na masę jonów wapnia, wynosi 0,2442,
W- współmierność kolby i pipety.
[1] W. Aleksiejew. Chemia analityczna. Wyd.1. Wydaw. PWN., W-wa, 1955.
PRECYPITOMETRIA
Precypitometryczne oznaczanie chlorków metodą Fajansa
Zasada oznaczenia
Przy precypitometrycznym oznaczaniu Cl- metodÄ… Fajansa, podczas miareczkowania
badanego roztworu mianowanym roztworem azotanu (V) srebra, zachodzi wytrÄ…canie trudno
rozpuszczalnego osadu chlorku srebra
Ag+ + Cl- AgCl“!
Miareczkowanie prowadzi siÄ™ wobec wskaz
nika adsorpcyjnego, np. fluoresceinianu
sodu. Pierwsza kropla nadmiaru titrantu wprowadzona do roztworu powoduje powstanie
fluoresceinianu srebra, który adsorbuje się na powierzchni osadu AgCl, barwiąc go na kolor
różowy. Fluoresceina jako wskaz
nik może być stosowana jedynie w roztworach obojętnych;
w roztworach kwaśnych występuje w postaci niezdysocjowanych, bezbarwnych cząsteczek.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Cl-, kolba miarowa  100 cm3, biureta  25 cm3,
mianowany roztwór azotanu (V) srebra pipeta jednomiarowa  25 cm3, kolba
(odważka analityczna), stożkowa  250 cm3
0,1% roztwór fluoresceinianu sodu
(wskaz
nik)
Wykonanie oznaczenia
Badaną próbkę  zawierającą jony chlorkowe  przenieść ilościowo do kolby miarowej
o pojemności 100 cm3 i uzupełnić wodą destylowaną do kreski. przenieść 25 cm3 tego
roztworu do kolby stożkowej o pojemności 250 cm3, dodać 1-2 krople roztworu
fluoresceinianu sodu, miareczkować mianowanym roztworem azotanu (V) srebra do
momentu, gdy osad chlorku srebra zabarwi się na różowo. Zawartość chlorków [g] w próbce
obliczyć ze wzoru:
x = c · v · M · W [g]
gdzie: c  stężenie molowe AgNO3 [mol/dm3], v  objętość roztworu AgNO3 zużytego do
miareczkowania jonów Cl-, M  masa molowa jonu chlorkowego[g/mol], W  współmierność
kolby i pipety.
[1] W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia Laboratoryjne, Wyd.1, 2001