�żJacek Stwora do wybuchu wojny studiuje prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Żołnierz kampanii wrześniowej, oficer 24 pułku ułanów w 1 Polskiej Dywizji Pancernej na Zachodzie. Od 1947 r. pracuje w Polskim Radiu. W 1952 r. podejmuje prace jako robotnik w Nowej Hucie. W cztery lata później powraca do Rozgłośni Polskiego Radia w Krakowie, gdzie rozpoczyna pracę w redakcji literackiej. Osiągnięcia Jacka Stwory w dziedzinie reportażu radiowego stawiają go na czele listy najwybitniejszych twórców tego gatunku. Jest laureatem nagrody I stopnia ministra kultury i sztuki za twórczość w dziedzinie reportażu literackiego, nagrody artystycznej m. Krakowa, Prix Italia oraz nagród Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji, w tym nagrody I stopnia za całokształt twórczości �" �śZłoty mikrofon”.
Jacek Stwora jest współtwórcą znanego kabaretu literackiego �śJama Michalikowa” oraz autorem wielu książek, m. in. Dzielnica szwarckopów, Szukam panny Emilci, Nadspodziewany początek bankietu.
Co jest za tym murem to wzbogacony o wartości literackie reporterski zapis historii kilku lat życia bohatera reportażu, Zdzisława Celebraka, więźnia zakładu penitencjarnego. Autor nie chce epatować czytelnika kryminalnymi sensacjami, nie chodzi mu nawet o koloryt tzw. marginesu społecznego �" pozornie sucha i beznamiętna, a jednocześnie pełna dramatyzmu relacja pobudza do głębokich refleksji moralnych.
Jacek Stwora
co
JEST ZA ???1 AfUREM?
Wydawnictwa Radia i Telewizji Warszawa 1979
Projekt okładki ANNA MONIKA CYNKĘ
Redaktor
KRYSTYNA KANECKA
Redaktor techniczny KRYSTYNA LENC
Korektor
WANDA BOROWSKA
© Copyright by Jacek Stwora, Warszawa 1979
Z więźniem NR 653/64 zetknąłem się na terenie centralnego zakładu penitencjarnego, w którym, obecnie odbywa karę. Ani reporterska ciekawość, ani pozorna egzotyka tematu nie były powodem, odwiedzin więziennego podwórka. Znalazłem się tam, na skutek zbiegu okoliczności, a nie zmuszony sankcją prokuratora. Przypadkowo nawiązana rozmowa przemieniła się w długą i osobliwą opowieść o życiu Zdzisława, Cele-braka. Zanotowałem ją na trzydziestu pięciu kilometrach magnetofonowej taśmy, za zgodą rozmówcy, w ciągu kilku dni spędzonych �śpod jedna celą” z więźniem NR 653/64. Reportaż ten, oczywiście w wersji bardzo okrojonej, nadany został przez Polskie Radio. W pisemnym przekazie musiałem dokonać koniecznych skrótów, a także pewnego układu tekstu, gdyż oprócz Zdzisława Celebraka występuje tu i jego żona Ela. W obu wypadkach starałem się zachować oryginalny styl rozmówców. Nie było moim. celem rozwiązywanie kryminalnych zagadek czy poszukiwanie brukowych sensacji. Odnotowałem jedynie wiele lat życia tych dwojga ludzi. Powstrzymałem się również od tak zwanego reporterskiego komentarza, bo jak komentować bieg rzeki, która już wyschła. Oczywiście nazwisko więźnia NR 6.53/64, jak i wszystkie inne, jest fikcyjne. Tak samo skróty nazw miejscowości. Czyżby znowu relacja z krawędzi ludzkiej egzystencji? Marna cząsteczka czy-
jegoś losu, niewarta pamięci? Chyba tak. Ale gdyby nie było krawędzi, nie byłoby i szerokich horyzontów, i głębokich przepaści. Niczego to nie usprawiedliwia, jest stwierdzeniem faktu. .
A oto jeszcze kilka szczegółów scenerii, w której toczyła się nasza rozmowa. Cały horyzont, jaki stąd widać, to jedynie fragment ściany i kawałek dachu. Ten skąpy wycinek architektury zawsze rysuje się dla patrzącego pod kątem rozwartym, ponieważ okno oprócz kraty zabezpieczone jest jeszcze grubą, matową szybą, tak zwanym blincem. Tylko niewielki otwór w górze, między kratą a blincem, da.je możność obserwacji. Nad okapem dachu sterczy antena telewizyjna, na której czasem siadają wrony. Są jeszcze dwie inne anteny, trochę staroświeckie, bo radiowe. Drut jednej z nich zbiega w dół po murze i gdzie się kończy, nie wiadomo. Komin widziany w skrócie, więc nieco zdeformowany, jest bardziej okopcony po lewej stronie, bowiem północno-zachodni wiatr wieje tu silniej. Od czasu do czasu klapie o blachę oderwana klamra od rynny, element bardzo denerwujący w tym krajobrazie. W zależności od pory roku, dnia i pogody, zmieniają się barwy i światła, ale w istocie nie ma to już żadnego znaczenia.
...I matka w końcu pokłóciła się z moim szwagrem. Spakowała co tam było z osobistych rzeczy do tobołka, w pociąg, i przyjeżdżamy z Zachodu do ciotek, do G. No, z początku zaczęły się nami opiekować. Nakarmiły matkę, siostrę, skombinowały dla mnie wyrośnięte ubranko po swoich chłopakach, ale wreszcie mówią: Zdzisiek, ty masz czternaście lat, pójdziesz do pracy. Wiadomo, że ciotki do tygodnia są dobre. I raz dwa wystarały mi się o zajęcie w prywatnej piekarni u Ska-lińskiego. Zacząłem zamiatać warsztat, strychować chleb *, werkować. Piekarz widzi, że mu ładnie chlebuś ślajfuję, chwali mnie: O, Zdzisiek, z ciebie coś będzie. Zarabiałem tygodniowo tysiąc złotych na stare pieniądze i do tego bochenek chłeba dziennie. Przynosiłem to wszystko matce i jakoś szło. Siostra była za pomoc domową u właścicielki kamienicy, gdzie wynajęliśmy mieszkanie, i odrabiała wT ten sposób komorne. Po jakimś czasie ciotki zaczynają rajdać, że muszę uczęszczać do szkoły. Kupiły mi książki, zapisałem się do powszechniaka, ale pracuję dalej. Cała nauka była w kratkę, raz do piekarni, raz do szkoły. Ale przyzwoi-ciej się już ubrałem, ogarnąłem i wszedłem w lepsze towarzystwo z moim kuzynem, który przedtem się mnie
* Słowniczek wyrażeń żargonowych znajduje się na końcu
książki.
wstydził i nie przyznawał do pokrewieństwa z chomątem ze wsi. Teraz, kiedy wymodniałem, właśnie przez kuzyna zapoznałem się z jego kolegami, A byli to chłopcy, których wychowywała ulica. Zamiast na lekcje, chodzili na wagary i na łąkach grali w szma-ciankę. Bardzo mi się taki styl podobał. Z biegiem czasu zacząłem robić to samo. W szmaciankę zagrywałem dobrze, strzelałem bramki, chłopaki zaczęli inaczej na mnie patrzeć. Jeden kolega dał mi z boku papierosa, drugi postawił piwo. Miałem wtedy piętnaście lat. Szkolę zaniedbywałem, a tylko ciągle na łąkach z chłopakami dawaj w gałę albo w karty. Niedaleko przelatywały tory kolejowe, więc rzucało się do celu kamieniami w pociągi, szyba w oknie była dziesiątką, czyli w sam środek. Coraz bardziej starałem się wyróżniać i pokazać, kim jestem. Zawsze chciałem być asem. W szkole stale słyszałem: Taki wielki osioł, a do drugiej klasy chodzi, gdzie cię chowali, w stajni? Co miałem mówić. Kto tam w okupację na wsi o szkole myślał? I na tej drugiej klasie całkowicie kończę z nauką. Ale w piekarni pracuję w dalszym ciągu. Jeden z moich kolegów z łąk, Heniek Wybiałek, tak raz do mnie mówi: Słuchajże, Zdzisiek, brakuje na papierosy, nie mógłbyś czasem od swojego piekarza koszyk bulek wynieść wieczorem przed bramę? Sprzedamy to na bok, będzie forsa i jeszcze winko się przy okazji przechyli. Ja wtedy, panie redaktorze, nie wiedziałem, co znaczy ukraść. Jak usłyszałem, co Wybiałek mówi, serce mi podskoczyło pod język. Heniuś, tłumaczę, to może być me w porządku, nie? Jak się majster skapuje, mogę oberwać ciężkie manto za ten numer. A Heniuś wyjechał na mnie z pyskiem: Co się łamiesz,, ty kościelna ofiaro! Myślę sobie: czekaj, ja ci udowodnię, że nie jeden, a dwa kosze wyniosę, ale ty mnie za frajera miał nie będziesz. Po dziesiątej wieczorem przychodzą
chłopaki pod piekarnię. Piekarz już sobie z żoną śpi, ja tylko urzęduję w zakładzie. Bez obciachu wystawiam kolegom kosz rogali. Mówią: klawo jest. Zwinęli bułki i zwiali. Mój szef nic się nie obciął, a ja pracuję dalej, jak gdyby nigdy nic. Mam poważanie u kolegów i coraz częściej przylatują do piekarni to po bułki, to po chleb. I od tego czasu już wystarcza na papierosy, na winko, życie zaczyna być łatwiejsze.
Ten Skaliński, u którego robiłem, zaopatrywał pry-1 watne kioski w pieczywo, za co mu zaraz wypłacano pieniądze. Któregoś dnia daje mi polecenie, bo miał do mnie zaufanie, żebym wziął rower, odliczył do kosza dwieście bułek i zawiózł do kioskarza Sitki. W ten sposób awansowałem na kierownika transportu u mojego Skaliński ego. Aż tu jeden z kolegów z naszej paczki podsuwa mi taką myśl: piekarz każe ci rozwozić po dwieście bułek, a co by było, gdybyś ty naliczył dwieście pięćdziesiąt? Sitko czy inni będą myśleć, że ty im z polecenia Skałińskiego przywozisz więcej pieczywa. Za dwieście sztuk dasz majstrowi pieniądze, a za pięćdziesiąt rogali będzie dla ciebie. W ten sposób zaczęliśmy kombinować z bułkami, czyli oszukiwać. Ponieważ raz się udało, więc czemu nie próbować dalej. Uznanie u kolegów rosło, klepali mnie po plecach, chwalili: Zdzisiek równy chłopak. A ja fundowałem, I częstowałem, bo lewy grosz wpadał do kieszeni. Nacje plajta. Skaliński likwiduje zakład, przydusiłi go za podatki. Koniec. Przerzucam się do państwowej piekarni. Ponieważ kombinacje u Skałińskiego nie wyżły na jaw, znewu zaczynam myśleć, żeby i w nowym miejscu pracy coś podobnego zakombinować. Dostałem do tego strasznego smaku. Na razie pracuję jako pomoc piekarska. Zarabiam trzysta sześćdziesiąt złotych, bo już było po wymianie. Z kazionnej piekarni nie szło tak łatwo wynosić pieczywa na lewo. Mogłem tylko
9
przez okno wyrzucie parę bochenków chleba dla chłopaków. Siedem złotych za sztukę nie było dużo, ale zawsze coś znaczyło. Kierownik piekarni zainteresował ślę iaóją osobą, że mam wybitne zdolności w tym zawodzie, to znaczy jako piekarz. Panie Zdzisławie, ja bym pana wysłał na szkołę do B. Skończy pan szkołę zawodową i będzie pan wykwalifikowanym fachowcem. Dawniej nie wymagano ściśle siedmiu klas do zawodówki. Zgadzam się. Przyjeżdżam do B. i przydzielają mnie do internatu. Są tam chłopaki i dziewczęta z całej Polski. Jak już jestem w tym internacie; patrzę, a tu sobie koledzy ciągną w oczko, podgrywają w pokera. Pięknie. Przyglądam się i przyglądam i podrywa mnie::, żeby zagrać. W karty grać umiałem, bo mnie koledzy w G. dobrze wyszkolili, a sam odczuwałem niezłą smykałkę w tym kierunku i karta mi szła. Miałem na pierwsze urządzenie, matka dała mi parę groszy na drogę. Usiadłem do oczka i wszystkich ograłem w internacie. Tak ich ślicznie oczyściłem, że zostali bez grosza. Ta cała iśzulernia i moja wygrana doniosła się do kierowniczki internatu. Ochrzaniła mnie z góry na dół, przyrzekłem, że więcej kart nie wezmę do ręki, a w dodatku kazała mi oddać wszystkie pieniądze przegranym. Tylko parę centów zdążyłem skręcić z tego banku. Tydzień jest spokój, nie ma gry. Pewnego popołudnia przychodzi do kierowniczki dwóch panów. Płaszcze powiesili na wieszaku w korytarzu. Przyuważyłem,. że z kieszeni jednego płaszcza wygląda skóra, czyli portfel. Jestem bez forsy, a tu przydałoby się odegrać, więc szarpnąłem ten portfel. Nic w nim nie było oprócz dokumentów. Niedobrze, ale stało się jeszcze gorzej. Gdy robiłem ten portfel, przyuważył mnie któryś z wychowanków i frajer od razu dźgnął do kierowniczki. Mowa w kancelarii, była krótka. W dwudziestu czterech godzinach mam opuścić internat. Ze
Izami w oczach zabieram walizeczkę i jadę z powro-icm do G. Co powie teraz zakład? Państwowa piekarnia, iak by nie było. Co ja powiem matce? Moje wykształcenie trwało zaledwie dwa miesiące. Przychodzę �Ś 1 o domu. Matka się dziwi, dlaczego tak prędko ze żkoły wracam,. Opowiadam jej, że zrobili nam przerwę w nauce na okres trzech miesięcy. Matka, kobieta .-starożytnej daty, uwierzyła. Siedzę w domu i nigdzie nie Urodzę, tylko z koleżkami na wagary, na karty, na vv'infcft Ciotki bardziej otrzaskane na kanty wyczuwały,. że ja tu coś kręcę, mimo mojego tłumaczenia, ..o do szkoły podstawowej uczęszczam bez przerwy. Mój kuzyn, Oleś, też był nielichy wagarzysta i książki ho wałem w jego gołębniku. W międzyczasie siostra 1 zyskała pracę fizyczną, a matka też była zatrudniona W charakterze sprzątaczki w państwowej instytucji, więc mogłem sobie pozwolić na trochę lżejsze życie. Zachodzi kiedyś do nas ciotka i pyta: Zdzisiek, byłeś l.y dzisiaj w szkole? Pewnie, że byłem. A twoje książki w naszym gołębniku co robią? I tu nastąpiło przypalenie. Matka pokrzyczała trochę na mnie, ale gdy ją uścisnąłem, zawsze mi wybaczała. To strasznie dobra darowina, panie redaktorze. Zaprosili ją krewni na ubiad, nie dojadła, tylko zawsze coś dla Zdzisia przyniosła, podetlcnęła. Masz, synku kochany, jedz. Moje ióstiy na matkę wydziwiały, że stara, niemiła, koślawi. Ja tam nie, bo to zależy, jak które dziecko. Lecz wtedy ciotki, a nawet matka, tak naskoczyły na mnie, .·,?| wreszcie wymusiły pójście do roboty. Zgłaszam ifię da Mostostalu. Piszę podanie, życiorys, wyjaśniani, w jakich jestem ciężkich warunkach, ojciec nie żyję, matka chora. Dyrektor, mimo że byłem niepełnoletni, przyjmuje mnie do pracy. Po: trzech dniach wysyłają całą ekipę do Czyżyn na reperację kotłów, bo właśnie Ittffg budowali pod Krakowem. Mani delegację i miesz-
11
kam w hotelu robotniczym. Zanim przepracowałem jeden dzień, już byłem bez grosza. Jednemu pożyczyłem, drugi znów postawił, ja dałem rewanż i po pieniądzach. Trudno, wracam do domu. Mówię matce, ? taka praca mi nie odpowiada. Synku, synku, tobie stale coś nie pasuje. Co ja mam z tobą zrobić? I martwi się. Przychodzę do zakładu i opowiadam dyrektorowi wszystko, jak było. Dyrektor mi pogroził: Oj, bracie, ty już na delegację więcej nie pojedziesz. Był to człowiek wyrozumiały, więc przydziela mnie do transportu. W transporcie, jak w transporcie, trzeba było jeździć, wracać późno w nocy, o stałych godzinach ani mowy. Teraz matka znowu lamentuje: Poszukaj sobie, Zdzi-ihu roboty na miejscu, ciągle jesteś w drodze, nie wiem, kiedy przyjdziesz, kiedy wyjdziesz, martwię się
0 ciebie. I płacze. Daj spokój, mamo, zrywam % tym Mostostalem. Zgłaszam, się do dyrektora i prosif a natychmiastowe zwolnienie. Dyrektor, życiowy chłop, pyta; Dlaczego? Panie dyrektorze, mana matkę fiaruszkę, bez opieki, nie mogę się tak wozić. Nie zwalniam, t ciebie musi być człowiek, powiada. Miałem dobre podejście do ludzi, ząwsże grzeczny, posłuszny, bytem łubiany. W tym wypadku twardo stoję przy swoim. Jeśli ta!k, panie dyrektorze, to odchodzę bez zwolnienia. Dyrektor rozkłada ręce: Masz ci los i gadaj z takim. Mu-tdsas da:Ss Cełebrak, czternastodniowe wymówienie. W koitesi zdęfteftpjwała mnie ta rozmowa, trzasnąłem drzwiami i wyszedłem. Do innej roboty nie Mogę się zgłosić, bo nie gam czystej karty z Mostostalu.
Po dwóch tygodniach przychodzę jednak do zakładu po wyrównanie. Każdy pracownik miał dwie książeczki, jedną na wypłatę, drugą na delegację. Jakoś tak się złożyło, że dają obie, choć od dawna nie· pracują, Nie wiem, jakim cudem kasjerka wypłaca mi wyrównanie
1 sa delegację pięćset czterdzieści złotych. Uradowany,
12
. <· poderwałem grosz na łewo, jak na skrzydłach wyka kuję z biura. Pięć stówek wsuwam prywatnie do kieszeni, a wypłatę niosę mamie. Grzecznie idę ulicą i spotykam niejakiego Pokrywkę. To był pijak, ale dobry kolega, więc pochwaliłem się swoim wyczynem, i 'okrywka kręci głową: Ej, Zdzisiek, jak ty ładnie umiesz gadać ze swoimi urzędnikami, postaw coś. Fun-duąłem flaszkę wina, on drugą. Potem weszliśmy do lokalu, orkiestra przygrała i forsę diabli wzięli.
W ogóle dużo miałem kolegów w G. Jak się szło przez miasto, to tylko było słychać: Cześć, Zdzisiek,
�ó ześć, Ziutek, cześć, Romek, cześć, Józek. Oni wszyscy, można powiedzieć, żyli łatwizną. Nie chciało im się
�ó uii uczyć, ani robić, tylko coś komuś zaiwanić, to portfel, to walizkę, kielicha wypić, w karty wygrać. Niebieskie ptaki.
Pod koniec miesiąca Pokrywka drapie się w głowę i zagaja: Może byśmy jeszcze raz poszli do Mostostalu, �Ślo pani kasjerki? Dobra. Stosuję ten eksperyment, choć iuż, miesiąc nie pracuję. Kłaniam się pani w kasie, a ona jak nic wybulą pięćset czterdzieści zetów. Czyjaś .więta ręka umieszczała mnie stale na liście. I tak wybrałem coś trzy razy moniaki. Aż tu niespodziewanie przychodzi do domu karteczka: jeśli w ciągu siedmiu dni nie zwrócę kwoty trzy tysiące sześćset złotych, zakład oddaje sprawę do sądu. Obliczyli wszystko, co pobrałem na lewo, łącznie z ubraniem roboczym. Matka mc umie czytać, więc pyta się, co na kartce napisane. Kch, nic, mamo, pierwsze wezwanie do rejestracji woj-kowej, wyjaśniam krótko. Mam sakramenckiego stracha, bo łatwo było brać po góralu, ale skąd wziąć trzy i pół patyka w ciągu siedmiu dni? Po miesiącu przychodzi wezwanie do sądu na rozprawę w G. Spotykam przed domem Franciszka Klaudra, starego wytrawnego
13
złodzieja, mieszkał niedaleko nas, i radzę się, co robić? Co będzie, jak nie zapłacę? Powiada: To jest sprawa cywilna, kapujesz? Zamienią ci forsę na areszt i będziesz siedział. Nie martw się, może ogłoszą amnestię, obejmie cię i nie odkiblujesz.
Więzienia bałem się jak ognia. Boże kochany, jak mnie zamkną, to chyba sobie życie odbiorę. Tak się tą sprawą Mostostalu zadręczyłem, że piszę kartkę: �śKochana mamusiu, nie martw się, wyjeżdżam. W krótkim czasie powrócę, Zdzisiek”. Zapakowałem ubranko w walizkę, miałem parę złotych, matce podebrałem jeszcze trochę i przepadam z domu. Przychodzę na stację w G. i rozmyślam nad swoim losem. Gdzie się brać, w prawo czy w lewo? Prawdę mówiąc, panie redaktorze, wtedy nawet na rozkładach jazdy się nie wyznawałem. Pytam kolejarza, o której godzinie będzie pociąg do Katowic. Wsiadam i jadę. W Katowicach duży ruch, jestem pierwszy raz w tym mieście. Na dworcu informuję się, jak jechać do S. Wpada mi myśl, aby odwiedzić siostrę i szwagra na Zachodzie, u których mieszkaliśmy jakiś czas po opuszczeniu rodzinnej wioski w centralnej Polsce. Przyjeżdżam elegancko z walizką w ręku, jak to chłopak miastowy, inna mowa, , inteligentny. Siostra dziwi się, że tak wyrosłem. Szwa- ' gier Ptak stawia flaszkę wina, opowiadam im, że pracuję w Mostostalu, dostałem urlop i przyjechałem w odwiedziny. Pijemy po kieliszku. Jak zdrowie mamusi? Co z drugą siostrą? Zupełnie familijna rozmowa. Szwa-gierek stosunek do mnie zmienił. Widzi, że jestem mężczyzną, a nie pętakiem, którego mógł pędzić do pasania krów. Siostra mi nadskakuje, może śmietanki, masełka, kogutka? Brat z miasta przyjechał. Spędzam pierwszy dzień bez żadnych kwasów rodzinnych. Szwagier kombinuje sobie: chłopak dorosły, może mi coś j w polu pomoże? Więc mi pochlebiają, raz kura, raz
14
U ulik. Pomagam trochę orać i w innych gospodarskich Inocach też. Minął tydzień.
Tymczasem w G. nadchodzi dzień rozprawy, a oskar-miego nie ma. Sąd daje nakaz doprowadzenia. Zjawia u; milicja w G. na ulicy Dębowej 6. Tu mieszka Zdzi-l;ivv Celebrak? Matka oczy wywala: tu. Dwóch milicjantów, paski pod brodą, matka w strachu, ręce jej h; trzęsą. Panowie kochani, co wy chcecie od niego? <’<> on takiego zrobił? Nic nie wiemy, mamy polecenie doprowadzić syna do sądu. Matka rozpacza, łazi po Krewnych, po sąsiadach, gdzie mój syneczek, mój Zdzi-iu? Gdzie on przepadł? I na swój rozum wsiada w pociąg i jedzie. Ja najspokojniej spożywam kolację u zwagra, popijam winkiem, gadamy o polityce, a najczęściej o tym pólku, co nam po ojcu zostało w rodzinnej D. Zapewniam szwagra, że pole będzie jego, a lu drzwi się otwierają i wchodzi moja starowina. Nie wita się z nikim, tylko woła: Drogie dziecko, coś ty narobił?! I płacze. Nie ma dnia, żeby milicja po ciebie nic zachodziła! I płacze. Siostra ze szwagrem stoją jak zamurowani, bo ja im opowiadam o urlopie, a matka mówi o milicji. Omal nie zapadnę się pod podłogę. ' Twągier roztrzęsiony woła mnie do pokoju. Czemu nas �Ś yganisz? Jeśli cię milicja szuka, to mogą i tutaj wpaść! Nie chcę mieć nieprzyjemności! Odpalam z miejsca: �ólak się boisz, żegnam i dzisiaj pryskam w siną dal. Bez Iowa zaczynam pakować walizkę. Matka zawodzi, sio-Ira zawodzi. Wyjaśniam im rzeczowo: Jestem tyle a lyle dłużny zakładowi pracy, skoro nie zapłacę, będę wdział, dlatego uciekłem z G. Wszyscy kiwają głowami, załamują ręce, ale nikt nic nie radzi. Matka błaga: �
iynu, nigdzie cię nie puszczę. Mamo, jak wrócę do G., /.amkną mnie, woli mama, żebym siedział w więzieniu? Matka się przeraziła, wyciąga ostatnią stówkę i daje mi. Siostra ukradkiem, aby mąż nie widział, podsuwa
15
sześćset złotych, a ja wychodzę z domu. Jest noc. Idę cztery kilometry do stacji w W. i po drodze coraz bardziej przypominam sobie rodzinną wioskę i to pólko, które zostało po ojcu. Przecież na tym ktoś sieje, orze, zbiera, musi należeć się coś za dzierżawę. Z bliskiej rodziny nie mamy nikogo w D., oprócz córki mojego wujka. Tłukę się pociągiem całą noc i koło południa dobijam do wsi. Błoto, deszcz zacina, psy szczekają. Ludzie przez lufciki podglądają, co to za człowiek światowy pojawił się na tym zadupiu. Pytam wąsatego chłopa, gdzie tu mieszka Wrońska? Ano w tym domku. Pukam, wchodzę do chałupy. Jest czworo umorusanych dzieci, dwie prycze, szafka i kobieta pierze w szafliku brudne łachy. Dzień dobry, zastałem panią Wrońską? To ja jestem, powiada, o co panu chodzi? Przyjechałem w ważnej sprawie do pani męża. Wiem, że to jest moja kuzynka, ale skoro ona mnie nie poznaje, to gram głupiego. Baba speszona podtyka mi krzesełko o trzech nogach, co jeszcze cara pamiętało, i nie wie, jak ze mną gadać. Wyciągam papierosy i dyplomatycznie zaczynam: Widzę, pani Wrońska, że pani mnie nie poznajesz. Skąd? Boże kochany, dziwi się. Słuchaj, Staszka, walę prosto z mostu, co będziemy sobie mówić pan i pani, przecież ja jestem Zdzisiek. Matko najświętsza, ach, to pan jest Zdzisio, którego na * rękach nosiłam? Patrzcie ludzie, to jest Zdzisio. Nadchodzi jej mąż, poznajemy się i wszczynamy rozprawę o stosunkach familijnych. Wyjaśniam, że pracuję jako piekarz i wpadłem do D. na dwa dni, aby dowiedzieć się, kto ziemię po ojcu użytkuje i dlaczego moja matka nie dostaje żadnych opłat z dzierżawy? U Wrońskich gospodarka była uboga, chałupa kołkiem podparta, wyschnięty konik, gospodarz pijak i czworo dzieci. Istna, nędza. Gdy Wroński usłyszał, że interesuję się polem, podsuwa mi myśl, czybym tej ziemi nie sprzedał? Wy-
16
wodzi, że jestem chłopak miastowy, wygadany, trzy iorgi nie majątek, zresztą mieszkać na wsi i gnój rozrzucać to nie jest dla mnie odpowiednie zajęcie. Wiesz 1 Franus, mówię do niego, może masz rację. Dłużej ?; nad tym nie rozpływam, tylko pytam, co słychać i Bednarskich i czy wszyscy wojnę przeżyli? Stara �Ś'.drowa, a Wicek prowadzi gospodarkę po ojcu, powiada Franciszek Wroński. Przede wszystkim chcę się dowiedzieć, co robi Ela. Nie wypada pytać szczegółowo. I") z Bednarskimi dzieli naszą rodzinę śmiertelna nienawiść. Złość złością, ale ja wciąż pamiętam, wciąż widzę nasze dziecinne zabawy, śmiechy, krzyki. Co z Elą? dorzucam od niechcenia. Nawet zgrabna panna z niej wyrosła. Po szkole podstawowej wyjechała w świat gdzieś we Wrocławskiem uczy się za felczerkę czy iptekarkę, odpowiada Franciszek.
Nocuję u Wrońskich i na drugi dzień przychodzi do i-mie Michasiak, u którego krowy pasałem jako dziec-l o. Obraca mnie na wszystkie strony. O Boże, postękuje, na jakiego chłopa wyrosłem, i nie dowierza, że io ton sam syn Celebraka, który niedawno w podar-lych portkach po wsi gonił. No widzi pan, panie Mi-1 Itasiak, w życiu różnie bywa, raz pod wozem, raz na wozie. Panie Michasiak, słyszałem, że pan jedną morgę mojego pola uprawia. Zgadza się, przytaknął. No wid s pan, ludzie korzystają, a nie płacą, bardzo nieładów, prawda? Panie Zdzisławie, zaczyna się usprawiedliwiać, matce należy się kilka złotych, dużo tego nie jest, do co ja tam z paru zagonków zbieram, podatki wielkie, '-.iccie, Michasiak, wtrąca się do rozmowy Wroński, �Śd/.isiek, jakbyście go poprosili, może by wam z morgę "�óa;i odstąpił. Naprawdę? zapala się do sprawy Mi-liassak. Ostatecznie mogę sprzedać, odpowiadam po �Ś luvili.
La całą wieś gruchnęło, że przyjechał syn Celebraka
jest za tym murem”
17
i pole po ojcu sprzedaje. Michasiak, żeby dużych kosztów nie było, chce wszystko od razu załatwić po znajomości i po sąsiedzku. Kupuje pole na dobrowolną umowę. Jedziemy z dwoma świadkami do R., adwokat spisuje akt sprzedaży, wypijamy łitkup i Michasiak płaci osiemnaście patyków. Jedne dziewięć tysięcy wsuwam w jedną kieszeń, drugie dziewięć w drugą kieszeń, zapinam na agrafkę i jestem przy pieniądzach. Ubieram się z fasonem od stóp do głów. Wrońskiemu, kupuję płaszcz i rękawiczki, żeby nie wyglądał jak dziad. Kuzynce odpalam dwa tysiące na dzieci, by nie świeciły gołymi tyłkami, zarządzam wstawić dwa indyki do rondla jako zakąskę pod ćwiartkę i bez pośpiechu pijemy trzy dni. O długu w Mostostalu, o rozprawie sądowej zapominam zupełnie. Tymczasem Bednarscy, co byli zawsze najbardziej we wsi łapczywi na ziemię, nie mogą sobie miejsca znaleźć, że ja pole Micha-siakowi sprzedałem. Ale nikt z nich nie ma odwagi przystąpić ze mną do interesu. Pewnego dnia, przed spółdzielnią, podchodzi nieśmiało Wincenty Bednarski* i skromnie bąka pod nosem: panie Zdzisiek, proszę nie mieć do mnie żalu, co było, to było. Słyszałem, że pan pozbywa się pola, ja chętnie kupię, jeśli pan ma życzenie sprzedać. Dam panu pięć, sześć tysięcy więcej niż cena. Nie odpowiadam mu ani tak, ani siak, bo mi honor nie pozwala od razu godzić się z Bednarskim, więc radzę się Wrońskiego, co robić? Nie chodź tam, krzyczy kuzynka, jeszcze wczoraj się ze starą cholerą kłóciłam. Nie bądź głupi, odzywa się Wroński, jak cię proszą, sprzedaj, a zaśpiewaj dobrą cenę. Cham jest ładowany, bogaty, prowadzi szkółkę z drzewkami, pieniędzy ma furę, skoro baran płaci, to bierz. Wypiłem pół litra na odwagę i idę do Bednarskich. Elegancko ubrany, zegarek na ręce, chłopak spod igły. W kuchni siedzi sześciu braci Bednarskich, chłopy jak smoki. Sta-
18 '
i.i Bednarska łapie się za głowę i powtarza w kółko: Boże jedyny, jak Zdzisio wyrósł! Na stole stoi litr, kuni w garnku, żeby łatwiej poszło kochane pólko ode mnie wydębić. Powoli, zdanie po zdaniu, oświecam ich, i · zdobyłem zawód piekarza i chcę w G. warsztat za-l ladać. Przychwałają mi wszyscy. Naraz najstarsza cór-l .i Bednarskiej wyskakuje z pytaniem: co bym zrobił, gdyby teraz weszła do izby Elusia, i ze śmiechem pokazuje mi zdjęcie Eli. Czuję się, jakby mnie ktoś wrząt-i ii-in polewał, mówić nie mogę, tylko patrzę na fotografię jak w tęczę i proszę o adres Elusi. Morgą poła handlujemy krótko i bez targów, zażądałem dwadzieścia pięć tysięcy. Kupno załatwiamy tak samo jak z Miel wsiąkiem. W R. mecenas Owad uroczyście odczytuje umowę, Bednarski bez słowa odlicza pieniądze, plewy pomiędzy setek wypadają, widać w sąsieku pieniądze chował, idziemy na litkup i targ przyklepany. Coraz więcej zaczyna mi się rodzinna wieś podobać, bo forsa z nieba leci. Ostatnią morgę, dość podłą, piach, i nieużytki, dzierżawił niejaki Florek. Przychodzi chłopina Tymczasem Wrońska wysyła skrycie list do mojej siostry na Zachód i pisze: �śPrzyjeżdżaj, Zdzisiek sprzedał wszystko pole i przepija, co tylko ma”. Akurat smażę drób na maśle, wtem drzwi się otwierają i wpa-
19
da siostrunia ze szwagrem. I od razu w krzyk: Coś ty narobił! Jak mogłeś sprzedać pole! Rozgrabić, przehulać majątek! Pogroziłem jej pod nosem nogą od indyka i stanowczo, z twardym akcentem, zaznaczam: Nie twoje, a swoje po ojcu sprzedałem, ty kwoko! Szwagier Ptak widzi, że z pyskiem nic się nie da zrobić, więc grzecznie do mnie podchodzi i pyta uprzejmie: Jakżeś to pole sprzedał, Zdzisiu? Na dobrowolną umowę sprzedałem, odpowiadam zwięźle. Ptak, doświadczony rolnik, znał Się biegle na sprawach gruntowych, więc zadaje mi drugie pytanie: Nie chciałbyś, Zdzisiu, obcych ludzi z ojcowizny usunąć? Cóż mi zależy, wzruszam ramionami, jak szwagier uważa, że da się sprawę załatwić, proszę, niech szwagier załatwia. I Ptak w te pędy jedzie do naszego adwokata w R., daje mu pięć tysięcy złotych i mówi: Biorę pana za obrońcę. Mecenas Owad, jak długo urzędował w IL, takiego utargu w życiu nie miał. Ptak kombinuje w ten deseń: oskarży się Bednarskiego i Michasiaka, że po pijanemu i za bezcen wyłudzili umowę od młodego chłopaka. Micliasiakowi hic nie będzie trzeba zwracać z osiemnastu tysięcy, bo tyle wyniesie opłata za dzierżawę. Z Bednarskimi rozciągnie się sprawę po sądach, wywlecze się dawne spory i nie wiadomo, kto komu jeszcze zapłaci. Ja dostanę ciepłą ręką od Ptaka trochę gotówki i pole- pozostanie nasze. Na drugi dzień zjawiamy się; z Ptakiem u mecenasa Owada i sporządzamy akt oskarżenia przeciwko Bednarskiemu i Mieha-siakpwi. Za dwa tygodnie obaj dostają, wezwania do sądu. Szwagier Ptak uchodził w D. za wielkiego bogacza i we wsi szeptano, że on umie posmarować pieniędzmi i sprawę musowo wygra. Miehasiak zaklina się na rany Chrystusa, żeby miał swoje cztery morgi sprzedać, to nie będzie za pośmiewisko dla Ptaka. Bed-* narski wali pięścią w pierś i powtarza to samo. Przed
i "/prawą Miehasiak powiada mi tak: Panie Zdziśku,, �Ś Ihezego pan to robi? Zapłaciłem tyle, ile pan chciał.
' >wszem, potwierdzam. Jeśli pan tak zeznasz w sądzie, sliplącę panu jeszcze dziesięć tysięcy złotych, oświadcza Miehasiak. Ptak mówi: Zdzisiek, pamiętaj, żebyś mnie ni · zawiódł! Coś ty, szwagier, głupi, żeby obcym pole "ddawać? Skąd, mówię. Bednarski pyta: Jak będzie, . polem? Nic nie będzie, odpowiadam. Jak to nic, dziwi lic Przecież oskarżacie mnie z Ptakiem7 A cóż Ptak tria z twoim polem wspólnego, mówię. Na to Bednar-l,i: Daję ci siedem tysięcy, jeśli tak zaświadczysz, "(ifejg trzeba.
Na rozprawę do Sądu Powiatowego przychodzi cała vvieś. Kto wygra? Ptak czy Bednarski z Michasiakiem? iMorek o tę jedną morgę nieużytków wcale nie wchodził w rachubę. Przed wejściem na salę podskakuję do mnie szwagier: Zdzisiek, pamiętaj, ja już tyle pieniędzy wydałem! Podchodzi Miehasiak: Zdzisiu, żebyś był
�ó łowny! Zbliża się Bednarski: Zdzisiu, assEKię płacę po. rozprawie! Wszystkim kiwam głową. Proces się toczy., i ’lak mą mecenasa Owada, Bednarski adwokata z ?.,
�ó i Miehasiak adwokata z B. I wresacie ja zeznaję jako zwjadek. Wyjaśniam przed Składem «fedżiowSfciW., Go i/(Stępuje: Wysoki Sądzie, nią jest prawdą, jakoby Bed-itsars&S wraz z Michasiakiem upoiwszy mnie alkohoteni; wyłudzili za bezcęn powyżgSi pole. Raz im, sprzedałem, i nie mam do pozwanych żadnych pretensji. Cisza na
iii. Sąd udaje się na naradę i uznaje, że pole po Paw-!>�Ś Celebrąku, moim ojcu, dziedziczą dożywotnio Bednarski i Miehasiak, czyli użytkownicy tej ziemi. Ptak przegrywa sprawę i rzuca się na mnie z pazurami: Ty łobuzie! Ty taki, owaki, oszukałeś rodzinę! Siostra płacze, przeklina żonę Michasiaka: Skołowaliście brata, wydarliście ojcowiznę, złodzieje! Przyskakuje do mnie Idak i woła: Naciągnąłeś mnie na pięć tysięcy złotych
21
kosztów! Spojrzałem na niego obojętnie, wyjąłem pięć patyków, bo miałem z czego: Masz, nie płacz, to za adwokata. Złapał pieniądze i prosto z sądu pojechali na Zachód do domu. Wracam do D. Wieczorem zachodzę do Bednarskich i mówię; Panowie, zadarłem z rodziną, poszedłem wam na rękę, słowo słowem, proszę płacić. Wicek Bednarski honorowo wyciąga siedem tysięcy i daje. W porządku. Idę teraz do Michasiaka, a ten zaczyna kręcić: Panie Zdziśku, jest pan młody, dzisiaj u pana w głowie tak, jutro inaczej. Kupno wcale nie jest pewne, jak pan przepisze grunt rejentalnie, wtedy dopłacę. Ach, to z pana taki kozak? Ja ci, Michasiak, oświadczam, że gówno będzie z twojego pola! Trzasnąłem drzwiami i wracam do Bednarskich. Cała rodzina medytuje, jak się zabrać do rzeczy. Najstarszy Wicek stawia następującą propozycję: przepisz mi całość gruntu rejentalnie, a kiedy zostanę właścicielem i będę miał wszystko legalnie na piśmie zatwierdzone, wtedy Michasiaka i Florka wyrzucę na zbity łeb, a tobie, Zdzisiu, dopłacę dwadzieścia pięć tysięcy i kwita. Zgoda, powiadam, kto płaci, ma rację. Bednarski wyciąga dziewięć stówek, abym miał na pokrycie kosztów w Wojewódzkiej Radzie. Jadę tam. Wyciągam z archiwum akt wieczystych akt własności, był spisany jeszcze po rusku, więc płacę sekretarce za przetłumaczenie pięćset złotych i załatwiam rzetelnie wszelkie formalności. We wsi szumi, że Bednarski podbija Celebraka przeciw Michasiakowi. Wieś ręce załamuje, cóż ten młody Cele brak wyrabia, co z ludźmi wyprawia i na jakie koszty ich wystawia. Jedni gadają, że za stare porachunki mszczę się na Bednarskich, drudzy, że Michasiaka do grobu wpędzę. A ja jestem skryty, tajemniczy i z nikim nie rozmawiam. Pieniądze trzymam przy sobie, z wódką trochę się uspokoiłem, pędzę poważny żywot w mojej wiosze. Michasiak, jak już się
22
?’·? iivdnie o wszystkim wywiedział, zachodzi do Bed-n u kiego i pyta: Jak to może być, Wicek? Tyle pie-łi" ?/.? w ziemię władowałem, a ty Zdziśka buntujesz i > heesz mnie z tej morgi wygonić. Bednarski nic nie "'i|Hiwiada, pali sporta i puszcza dym za dymem. Na i erie pod ścianą siedzi pięciu młodszych braci Bed-3 i n kich, byki nie chłopy, nie odzywają się ani sło-
ein, tylko wsadzili łapy w kieszenie i patrzą na Mi-im raka. Ten postał chwilę i poszedł. Co miał więcej
�Ś n lać?
I �Śrzea rejentem w B. kładziemy akt własności, akt . �Ś.�Śinu ojca, testament. Notariusz przegląda papiery r oświadcza, że nie może sporządzić nowego zapisu bez wkiaconego zaświadczenia geometry, a właśnie tego do-i.mnentu brak. Bednarski cały zdenerwowany, bo chce
i.i k najszybciej pole przepisać na siebie i podać Michalaka i Florka do sądu, zgarnia z biurka papiery, pies to a.ouil, powiada. Jedziemy do F., może tam rejent zatai wi, jak ten nie chce.
W F. przyjmuje nas notariusz czerwony na twarzy, wiłby, ponad metr ważył, mierzy nas zza okularów,
�Ś ! razu widać, że to prawdziwy urzędnik, i pyta, w lakiej sprawie? Przedstawiamy całą okoliczność, rejent
! :,da nasze świstki, po chwili powiada: Zgoda, po-.wyślimy nad tym, ale zapłacicie mi cztery tysiące, ukss jest taksa. W porządku. Za pół godziny jest wszytko gotowe. Podpisują akt świadkowie, Bednarski i ja. Wincenty wypłaca mi zaliczkowo piętnaście tysięcy �Ślutych i wracamy do D. Na drugi dzień Bednarski .'. jasza się do mecenasa Owada, aby podać Michasiaka i Klerka do sądu. Owadowi portfel puchnie, a gęba się �ó uiieie, jak to ludzie żreją się o morgi. W sądzie oka-.�Ś iifi gię, że Bednarski kupił kota w worku. Nie dopa-i rzył formalności z geometrą i w dalszym ciągu właś-' icielem jestem ja, choć prawo użytkowania ziemi po-
siadają Michasiak i Florek, i on sam, Jednego krew zalewa, dwóch się cieszy. Bednarskiemu trzęsą się ręce z nerwów, ale grzecznie prosi, abym wszystkie formalności prędko wypełniał. Oczywiście, co każesz, załatwię. W takim razie bierz teraz pług i konie i zaoraj tę morgę, którą Michasiak uprawia, a twoja jest z urzędu. Skoro tak uważasz, mogę to zrobić. Skoczyłem po cichu do Michasiaka i jeszcze raz pytaift: Dopłaca pan dziesięć tysięcy czy nie? Nie! Nie dopłacę! Nawet mi ubliżył. Biegnę do Bednarskiego i wołam: Zaprzęgaj, Wicek, konie! Na trzech zagonach rosło żyto i ja w to zboże pługiem. Cała wieś się zbiegła i patrzy, jak orzę żyto Michasiaka. Ludzie lamentuklękają, niby że kara boska i grzećh tratować dary bożo Wypada Michasiak i łapie konie za uprząż. A za stodołą stoi sobie sześciu braci Bednarskich opartych o dębowe bijaki, kiwają na Michasiaka i proszą: Powtórz no jeszcze raz, Antoś, że Cełebrak nie ma prawa swojego: pola orać! Michasiaka jakby ktoś zdmuchnął, już. gp nie ma, a na pole przylatuje Michasiaczka, wiesza ilij koniowi u uzdy i rozpacza: Nie pojedziesz tędy, my to zasiali, to jest nasza praca! Wasza praca waszą pracą, ale pole jest moje, i zacinam ją lekko batem po nogach. Baba podskakuje, drze się, ale konie trzyma, bo ludzie na wsi zawzięte, Więć ja poprawiam mocniej., r babsko kwiczy. W końcu ją pociągnąłem z całej siły, puściła konie i pędem leci na milicję. Jedni ludzie się śmieją, co ja ze zbożem Michasiakowym wydziwiam, drudzy żałują. Poorałem całe pole w szachownicę. Kto żył dobrze z Michasiakiem, to mu współczuł, kto żył. źle, to się cieszył. Raptem przyjeżdża wóz milicyjny i biorą mnie na posterunek w R. Pytają, jak i co? Przedstawiam papiery, że pole moje, a Michaglalf nie chce ani wyjść z dzierżawy, ani płacić, dlatego orzę, Komendant machnął ręką, to jest sprawa cywilna, co
>t.r. to obchodzi. Spisali krótki protokół i tyle. Za dwie '>(l;kie zwlekając idę na stację PKS w R. Autobus stoi, -I nie ma kierowcy. Pasażerowie mówią., że poszedł nu piwo do gospody. Zachodzę do knajpy, siędżi koniu kior z szoferem. Przepraszam, panowie lecą do K,? l ak jest, za jakieś dwadzieścia minut, zdąży pan śmiało �ó pić piwko. Jakiś przyjemny człowiek, widzę, grzecz->:«r s miło się uśmiecha. Przysiadam się do nich, zama-'vi.un ćwiartkę, trzy obiady. Kierowca nie pije, tylko konduktor. Obskoczyliśmy parę setek, biorę jeszcze pół hirn w teczkę i ruszamy pekaesem. Kierowca zaprasza,: iwm usiadł obok niego, bo jestem ciekawy człowiek, In pogadamy po drodze. Konduktorowi daję pięćdzie-1 ul złotych, biletu nie biorę, zresztą facet był zalany1 *r drobny mak, bo spoiłem go w tej gospodzie:. Prey-u/.(iżamy do M., kierowca ogłasza pół godziny postoju. ,1 (/1: restauracja, więc idziemy. A tu sobie podbiega do ???.-? jeden facet w bryczesach i oficerkach. Wita Się k ierowcą: cześć, witaj. Lecisz do K.? Widzisz, powia-
H.i, byłem na urlopie u matki, zabiorę się z tobą, do-ic /.c? Mnie się; przedstawia jako były partyzant, leśny �Ś /.lowiek czy coś w tym rodzaju. Powiada, że jest stary . 1 ujachowiec, członek podziemia i weteran. Ja na -szar-.M/h się nie znam, diabeł go wie, jaki to on był woj! owy, różne rzeczy się w łesie wyprawiały. Co to umie zresztą obchodzi, jestem cywil i musztry go nie u /yłem. Dość na tym, że wszyscy razg-rn w zwartym
24
25
szyku wchodzimy do baru. Na bufecie gęś, kurka, same· lepsze zakąski. Da pani cztery porcje gęsi, pół litra, cztery piwa, zwracam się do kelnerki. Leśny człowiek patrzy, co to za facet taki hojny, i pewnie martwi się w duchu, że będzie musiał wspólnie płacić. Pół metra się mignęło, więc były partyzant wyciąga potargane dwadzieścia złotych i podrzuca mi jako dolę. Spojrzałem się na niego: zatrzymaj pan ten banknot, on się panu przyda. Ja płacę całość. Ale ja bym jeszcze ćwiar-teczkę obciągnął, melduje ten z podziemia. Jak pan ma życzenie, proszę. Biję w stół, jeszcze jedna ćwiartka! Rachunek wynosił sto sześćdziesiąt złotych, daję kelnerce dwie stówy, nie żądam reszty. Przy płaceniu towarzystwo zobaczyło u mnie harmonię pieniędzy, Leśny człowiek wlepił we mnie gały, patrzy niczym na generała i pyta, skąd jestem? Z rodzinnych stron, kwituję i wsiadam w autobus. Zajmuję miejsce obok kierowcy, a weteran stoi i tańczy pijany jak bela. W pewnym momencie leśny człowiek nachyla się i szepta mi do ucha: wie pan co, ja bym panu coś sprzedał. Cóż pan może mieć do sprzedania, jest pan były partyzant, to pan jest biedny, tłumaczę człowiekowi. Mam jednak pewien drobiazg, upiera się. Ale co? Siódemki by pan nie wziął? Bierze mnie pod włos, czy co? Coś pan niemądry, pistolet chcesz sprzedawać, odpalam. Za to się siedzi. Panie, głupstwo, nie chcę dużo, pięćset złotych. Muszę dzisiaj do mojej babki podskoczyć, a jestem bez' grosza. Myślę sobie: forsę mam, tu znów nawija się pistolet. Pieniądze, broń, męskie rzeczy. Partyzant, choć nietrzeźwy, delikatnie podsuwa mi kopyto pod płaszczeni. Spojrzałem., piękna spluwa. Wkłada mi do kieszeni, poczułem, jak mnie stuknęła o biodro. Kupuję. Wyciągam górala i daję członkowi podziemia. Dla pewności postanawiam na najbliższym przystanku wysiadać. Nic nikomu nie mówiąc, zrywam się do wyjścia,
26 j
�ó .·. iyłu ktoś krzyczy: Stój, ręce do góryi i cywil mies lis mnie z rewolweru i pyta: Obywatelu, coście wło-. 11 tanu człowiekowi do marynarki? Nie czekając na "ipowiedź wyciąga z mojej kieszeni kupioną przed li wiła siódemkę. Sadza nas: na tylnej ławce, każe nam ilo/ye ręce na głowę, a kierowcy poleca jechać do K. i ?*'dobrze, myślę, za nielegalne nabycie broni pięć łat. i u akcjonariusz w cywilu rozkazuje, aby kierowca pei ?\;? zatrzymał się przed Urzędem Bezpieczeństwa w i . Szofer odpowiada przez ramię, że pasażerowie spie-·'�Ś-! się do pociągu i jedzie według rozkładu na stację,
i nie tam, gdzie on mu dyktuje. Domyślam się, że kie-SiSisaa jest za nami. Mijamy UB i zajeżdżamy przed Lvorzec. Funkcjonariusz z pyskiem do szofera. Kie-H:«vca, chłopisko miało ze dwa metry, wstaje i jak im· rąbnie cywila w ucho, a do mnie mruga, żebym i" iskaŁ On pewnie sobie wyobrażał, że muszę być dolnym złodziejem, skoro tyle waluty posiadam przy solni·. Bo można być kierowcą, a kraść też, widocznie u Kij szoferek z takich ludzi się wywodził. Lecz gdzie
ii będę uciekać, kiedy cywil zabrał dokumenty, a wo> i ilu pełno milicji się kręci. Pięciu tajniaków załadowco nas do wiłłysa i jazda na UB. Jestem w śledztwie, i I umączę, że tego pistoletu wcale nie chciałem, że za-puznany gość na chama włożył mi broń do kieszeni. Mimo że funkcjonariusz w cywilu dostał po ryle, ^świadczył, że widział na własne oczy, jak mój to-wsirzysz podróży wkładał mi spluwę do kieszeni. I to "mię ocaliło. UB spisało ze mnie wielkie protokoły,
prawdzili, skąd mam tyle pieniędzy, i puścili. Było ? moje pierwsze zatrzymanie w areszcie. Potem na-mś występowałem w sądzie za świadka przeciwko rze-l.innemu partyzantowi, bo okazało się, że on już nieraz lukie siupy z bronią robił, i dostał nielichy wyrok.
Jak dałem drapaka z Urzędu, to nie wiedziałem, gdzie
27
się zatrzymać. Kupiłem bilet na pośpieszny do Katowic i z Katowic jadę do G. Ostrożnie zbliżam się pod dom, bo nagle stanęła mi jasno przed oczami sprawa Mostostalu. Na ulicy spotykam na szczęście kuzyna i on opowiada, jak matka, rany boskie, rozpacza, plącze że milicja stale przychodzi o mój Mostostal. Słucham i przebieram uszami, jestem wypłoszony jak pijany zając. Daję kuzynowi pięć tysięcy złotych, aby doręczył matce, niech się nie martwi, jestem zdrów. Do dome za Boga ojca nie wracam. Od wpadki z Mostostalem minęło już cztery miesiące, milicja musi być rozgoryczona, więc z punktu zamkną mnie do więzienia. Ani mi w głowie oddawać trzy i pół koła zakładowi pracy, bo nic obecnie nie może poprawić mojego zatargu zj MO. ]
Tak kombinuję i wracam do Katowic. Siedzę na dworcu, pociągi przyjeżdżają, odjeżdżają, ludzie kotłują się na peronach, jestem sam w tym mrowisku. Pociąg w kierunku Poznania odchodzi o tej a o tej. Pociąg w kierunku Warszawy, huczą przez megafony. W kieszeni mam pieniądze i fotografię Eli. Czytam adres raz i drugi. Patrzę na zdjęcie. Niby ta sama, niby nie. Czy mnie pozna? Czy będzie chciała rozmawiać? Ryzyk-fizyk. Przyjeżdżam do Wrocławia i nocuję w hotelu. Rano elegancko ubrany, z teczką poc �ó pachą, ruszam szukać ulicy Paułińskiej. Krążę, wypytuję, wreszcie znalazłem, patrzę, wisi tablica: internal Kursu Pielęgniarek. Wchodzę, pełno młodych dziewczyn, siksy się śmieją, krzyczą, jak to w szkole. Idę dej kierowniczki, pytam, czy tu przebywa Ela Bednarska^ Przedstawiam się jako brat, bo co mam mówić? Narze-ł ezony, konkurent? Dowiaduję się, że Ela po skończeniu kursu otrzymała nakaz pracy w H., przy ulicy Szero-I kiej nr pięć. Tego samego dnia zwiedzam nową miejscowość. Miasteczko zrujnowane, przechodniów mało,
nikt nie wie, gdzie jest ulica Szeroka. Idzie pogarbiona larowi na z menażkami w ręce i okazuje się, że miesz-.a w tym samym domu co Ela. Starowina na parte' ze, a Ela z koleżanką na pięterku. Na schodach gną �Ś ni się kolana, serce skacze jak na sprężynie, stoję pod drzwiami, nie mam odwagi zapukać. Wreszcie drzwi a; otwierają. Patrzę, Ela jak żywa. Nie widzieliśmy się niem lat. Nie mówię nic. Pan do kogo? Łapię powietrze
pytam: Pani mnie nie poznaje, prawda? Szkoda, bo i i jestem Zklzisiek...
...Tysiąc sto złotych pensji, dwoje dzieci. Jak sobie radzę? No tak, jak pan zastał, albo jest zimno, albo �Śhłodno, albo głodno. Kiedy on był w domu, też było podobnie, jak wystarczyło na kolację, brakło na śniadanie. Jeśli miałam nawet ostatnie pięćdziesiąt złotych, musiało się je wydać natychmiast, co do grosza. Dzi-iaj pięćdziesiąt złotych musi wystarczyć mi na pięć dni. I żyję jakoś, skromnie, ale żyję. Ludzie widzą przecież, że dziecko ma spodnie połatane, zacerowane, ile bez dziury. Mam do dyspozycji dziewięćset złotych na mieszkanie, na światło, na węgieł, na ubranie, na życie. Jeśli ktoś z sąsiadów ma odwagę mnie o coś zapytać, to tylko o to, co się stanie, kiedy on wróci?
Ile ja przez tych jedenaście lat wydeptałam ścieżek do więzień. Nie da się policzyć nocy spędzonych w ścisku, V/ korytarzach pociągów. Ani tych ciągłych próśb, aby mnie koleżanka zechciała zastąpić w pracy, żeby potem przez trzy, cztery dni bez przerwy ciągnąć dyżur za dyżurem. Ciągle wyczekiwałam pod murem, mokra od dołu do góry, bo nieraz i pół dnia musiałam tkwić przed więzienną bramą na deszczu, byleby go zobaczyć, zamienić parę słów. Obecnie jakoś się wszytko uspokoiło. Nikt do mnie nie zachodzi ani z jego, ani
28
29
z mojej rodziny. Tak dzień układa się po dniu i leeś lata. Rano do szpitala, albo po południu, albo w nocy Teraz już dzieci są większe, dawniej, skoro świt, jedni na ręce, drugie za rękę i Lusię zostawiałam w przed szkolu, a Sławka w żłobku. Zawsze odchodziłam z pła czem, przez wszystkie godziny mojej pracy słyszałari tylko płacz moich dzieci. Jedno nie chciało zostać be: drugiego, z czasem się przyzwyczaiły, zrozumiały, ii tak musi być. Po pracy zawsze pędem do tramwaju aby przejechać na czas te parę kilometrów, zabrać jed no na ręce, a czasem i dwójkę, i z powrotem do pustycł czterech ścian. I tylko jedno stawiam sobie pytanie czy potrafię wychować je tak, aby do mnie nie· miał; żalu. Cały majątek, jaki pan tu widzi, to ten stół -Ą kuchence, w drugiej klitce łóżko, szafa i kulawe to ł kij Zimno dzisiaj w mieszkaniu, trudno, koniec miesiąca, brakło na węgiel. Wstyd jest mi mówić. Przed rokieni zarobiłam trochę pieniędzy. Leżała w naszym szpitali żona jednego dyrektora, stan pacjentki był hardzi ciężki i wymagał stałej, indywidualnej opieki pielęg, niarskiej. Podjęłam się dyżurów. Przez cały miesiąi nie przespałam ani jednej nocy w łóżku. Jeżeli mojś normalna praca rozpoczynała się po południu, tyle miałam wypoczynku, co rano przytknęłam głowę do poduszki. I nie wiem, czy źle, czy dobrze postąpiłam. Zamiast schować, odłożyć te pieniądze, kupiłam apara radiowy za tysiąc złotych. Pomyślałam sobie, niech bo daj dzieci, Lusia ma już jedenasty rok, Sławek dzie więć lat, niech one bodaj usłyszą inne, lepsze słowo bodaj trochę muzyki z tego radia. Niewiele mam czasi a nawet siły, aby z nimi rozmawiać, nie oglądają tele wizora, niedostępna jest im żadna rozrywka, to chociaa ten luksus niech będzie w domu. Owszem, było kiedy radio, które on kupił nie wiadomo gdzie i za jakie pie niądze, ale jak szybko przyniósł, tak szybko i wyniósł
! proszę sobie wyobrazić, że za pozostałe dwa tysiące złotych kupiłam elektryczną pralkę. Nie mogłam się npraeć, jak ją zobaczyłam w Eldomie, białą i świecącą. I >zieśięć razy wychodziłam i wracałam do sklepu,, zapragnęłam mieć pamiątkę za mój trud, za tyle nie |jffxeąpanych nocy. I tak mieszkam w tym swoim królestwie. Z dwóch okien, o pół metra nad ziemią, oglądam raz błoto, raz śnieg, raz kurz na podwórku. Niedługa skończę trzydzieści lat życia i dwunasty rok mał-mnęiwa...
...Wieczorem wracamy do naszego pokoiku w K. Żona pracuje w S., w Powiatowym Wydziale Zdrowia w ' liarakterze higienistki. Do domu z S. mamy dziewięć kilometrów. Cztery kilometry do W. jeździmy autobusem, a stamtąd trzeba już pięć kilometrów obracać Ba pieszki do K. Wysiadamy w tym zakichanym W. i koło posterunku milicji znajduje się kiosk w starym baraku. Wiatr i mróz aż skrzypi. Zanim pójdziemy w drogę, wstąpmy tu na herbatę, powiadam do żony. Wchodzi do baraku znajomy kolejarz, przysiada się sb naszego stolika i prosi, żeby napić się czegoś fcon-! retnego, bo herbata jak siuśki, nawet nie ciepła. Fak-iy-eznie, chłop ma rację. Kolejarz bierze flaszkę wina, ]a stawiam drugą. Żona zaczyna marudzić, żeby nie pić za dużo. Kolejarz woła trzecią butelkę, ja czwartą.
I ’ijemy tę berbęruehę po siedemnaście złotych flaszka. Z ona ciągnie mnie za rękaw i prosi, żeby iść do domu.
( ó tam, nie idę. W zimie dzień krótki, ciemno i zaspy. W końcu żona wstaje od stolika, w oczach ma łzy i sama wychodzi w noc, w śnieg z baraku. Poszła, no to poszła. Ale po chwili robi mi się żal, jakże kobieta pójdzie przez wertepy po nocy. Wyprowadzam się z kiosku, psy ujadają, pustka. Po żonie ani śladu. Patrzę, a
30
31
I
przed budynkiem MO stoi rower. Jak się później okazało, był to rower komendanta posterunku. Latarni;) na rower przyświeca, myślę sobie, prędzej żonę ffi dwóch kółkach dogonię, biorę ramo i jadę. Na drodz· koleiny, śnieg i ciemność. Wpadam w zaspę i konie; jazdy. Zmarzłem na kość, warto by wypić coś na rozgrzewkę, tak sobie rozumuję w myśli. Idę z powrotem W W. już się zrobił raban, szukają sprawcy kradzież; i milicja drapła mnie z tym rowerem.
Na komendzie siedzę całą noc. Nazajutrz kieruj: mnie do prokuratora w S. Szczęśliwym zbiegiem oko liczności żona właśnie idzie do pracy i widzi, jak sku tego męża prowadzi milicja. Podbiega do mnie z pła czem i wypytuje, co zaszło. Nie martw się nic, musz; mnie puścić. Nieszczęście, powtarza, co ja teraz pocznę jestem w ćiąży, i znowu wybucha łkaniem. Nie ną czasu na rozmowy, wprowadzają mnie do Prokuratury Wówczas nie byłem jeszcze chłopcem oblatanym w są downictwie i nie wiedziałem, jak tytułować prokura tora, więc mówię do niego: towarzyszu. On się obraził Kiedy się uspokoił, wyjaśnia, że na terenie powiati nagminnie giną rowery. Daje mi sankcję karną i sie· dzę w areszcie w S. osiemnaście dni. Zarzucają m wszystkie kradzieże bicykli, jakie się zdarzyły w okolicy Dzień przed Bożym Narodzeniem zostaję odtransporto wany do więzienia w Kluczborku. Jest grudzień pięć] dziesiątego czwartego roku. Idę skuty ulicą i nawd ciekawy jestem, jak więzienie wygląda, tylko rozłąki z żoną nie mogę sobie wyobrazić. Przechodnie przyj glądają się, coś szepcą. Maszeruje trzech milicjantów* paski pod brodą, automaty świecą, a ja w środku. Zaczyna mnie duma ogarniać. To mężczyzna na chodniku przystanie, to kobieta pokiwa głową. Wszyscy patrzą na moje kajdany, czuję się coraz bardziej bohaterskoi Stajemy przed żelazną bramą, trzasnął judasz, klucz
i? zamku strzelił dwa razy, wchodzimy. Była to moja pierwsza jednostka karna. Miałem wtedy dziewiętnaście lat. W administracji więzienia z miejsca przywitali mnie krzykiem: Jak wy stoicie! Zadrżałem, spoj-i /ałem się na nich, ręce mi zadygotały: ach, wy tacy, i posłałem strażnikom wiązankę. Ja zawsze musiałem nś powiedzieć, odgryźć się, taki człowiek nerwowy dylem. Nie znałem regulaminu więziennego, po prostu ,'wil, a tu od razu wpadłem w ostrą dyscyplinę. Infekcyjny mówi: Przyszykować dla niego dobrą pojedynkę, bo coś jest za bardzo mądry. Wsadzili mnie do celi, siennik, okienko wysoko. Koniec świata. Myślę, �Ś o uczynić, aby wyjść z tej sytuacji. Jak wściekły chodzę po celi tam i z powrotem. Głucho i pusto, grób. Jrażnik tylko podgląda przez wizjerkę.
Na spacerze skontaktowałem się z jednym więźniem, wyglądał na poważnego i doświadczonego kryminalistę, więc pytam go, czy lekarz przyjmuje więźniów? Mówi, że jest opieka lekarska na miejscu, a na zabiegi prowadzą do szpitala wolnościowego. Na drugi dzień proszę strażnika, aby przedstawił więźnia Celebraka do lekarza. Na izbie chorych przyjmuje mnie młody felczer i pielęgniarka. Chory? Nie bardzo wiem, co odpowiedzieć, bo nigdy w życiu nie symulowałem, więc gadam, co mi ślina na język przyniosła, że ząb mnie doli. Skutego prowadzą mnie do szpitala, siadani na fotelu i dentysta pyta: Który ząb dolega? Jak mogę powiedzieć, że żaden, skoro w więzieniu mówiłem, że doli. Ten, pokazuję. Wobec tego usuniemy. Proszę bardzo, cóż było robić? Dentystka cap kleszczami i wyha-mtała mi zdrowego zęba. Prowadzą mnie z powrotem, kombinuję na różne sposoby, jak by im zwiać. Nawet nie wiedziałem, kiedy będzie rozprawa, jaki wyrok, dylem więźniem śledczym, jednego tylko pragnąłem, zobaczyć gię natychmiast z żoną. Niestety, pilnowali
32
t �" �śCo jest za tym murem”
33
mnie jak Paramonowa i nic z moich planów nie wyszło, Gryzę się na mojej pojedynce, lecz wciąż knuję, cc by tu innego wymyślić i przez te kraty się przesmyk nąć. Po trzech dniach dają mnie na ogólną celę. Gd] tam wpadłem, więźniowie, byli to już ludzie karani przywitali mnie po więziennemu. No, kurwa twoji mać, za coś wpadł? Zrazu serce mi załomotało. Zagryzłem zęby, chrząknąłem tylko. W G. na łąkach, przj piwie i przy kartach, trochę się osłuchałem, jak to bywa w kryminale, że nie należy wyjeżdżać na celi z byk drobiazgiem, z takiego frajera się śmieją i robią nc bało na. No gadaj, smyku! Zrobiłem skok na sklep, zaznaczam obojętnym tonem. To im zaimponowało. Po: klepali mnie po plecach i zaczęli wypytywać o szczegóły. Jak umiałem, polałem wodę o włamaniu, ile piej niędzy zabrałem. Dali mi zapalić papierosa. To jest niezły równiażka, mówią. Ujawniają po trosze swoj^ przygody i jakoś czas leci przez parę dni. Zagaduje jednego, z którym lepiej sic zapoznałem, jak zrobić żeby na dłużej się dostać do szpitala wolnościowego! Musisz popaść w ciężką dolegliwość, inaczej nie chyci powiada. Na jaką chorobę da się najlepiej oszukać lekarza, pytam dalej. Miałeś wyrostek wycięty? Nie To rób symulację ślepej kiszki. Ale przy tym trzeb; mieć gorączkę, dodaie. Gorączkę, zgoda, ale jakim cu dem? Zachodzę w głowę. Ja ci zrobię temperaturę, po wiada drugi, co spał pod oknem. Tylko musisz dobrz< grać rolę symulanta. I pamiętaj, jakbyś wpadł a sypnął kosa w bebech. Pod celą siedziało czterech, ja piąty Kumple się skapowali, że jestem w sprawach symulal cji zielony, ale zrobiłem dobry skok, i uważali, że mogd być ze mnie ludzie. Darzyli mnie zaufaniem. Zjesz piętl naście sztuk papierosów na czczo, mówi ten spod okna na mur-beton masz gorączkę. Nie jem śniadania, nij jem obiadu, a na kolację łykam piętnaście sportów. 7Ą
34 l
f
i
i
�Ś lwie godziny serce zaczyna latać, w ustach zaschło, mrączka mnie rozbiera. Idę z oddziałowym do lekarza, i i-iczer kładzie mnie na kozetce, gniecie brzuch. Stę-i am, gdy nacisnął po prawej stronie, krzyczę, że tu i ·> >li. Cośkolwiek się orientowałem, gdzie jest wyrostek i jakie są objawy. Popatrzył na mnie i polecił siostrze przynieść dwa termometry i każe mi mierzyć tempera-nirę. Dlaczego dwa, panie redaktorze? Na jednym
�Ś nożna sobie zrobić gorączkę, na dwóch trudniej. Mam l>r,ałnie trzydzieści osiem i pięć kresek. Podejrzewam
0 was zapalenie wyrostka robaczkowego, powiada fel-
�Ś -zer i dzwoni po karetkę pogotowia. A ja modlę się w duchu, daj Boże, żeby udało się prysnąć. Wtedy nie było jeszcze tylu więziennych szpitali, jak dziś, i z byle głupstwem zawozili do szpitala wolnościowego.
Za parę minut wskakują do izby chorych sanitariusze z noszami, naczelnik więzienia dzwoni po konwój milicyjny, ponieważ więźnia śledczego musi pilnować obstawa z MO. Rzeczywiście, melduje się blacharz, rhłopina nieduża, lewym okiem do prawej kieszeni pa-lizył, był świdrowaty. Nie wyglądasz, bracie, na wiel-l-.iogo speca, szacuję go wzrokiem, może nie będziesz ii·/, za dużo pilnov/ał. Przyjeżdżamy z moim stróżem �ó lo szpitala i lekarze stwierdzają konieczność otworzenia iamy brzusznej. Widzę, że tu także doktorzy są ba-i-iuy. Ułożyli mnie w separatce, pokoik bielutki, ale kraty w oknach. Naschodziło się pełno ludzi oglądać więźnia. Pytają: Za co? Jednemu mówię, że za wypadek, mnemu, że za bójkę na zabawie, w końcu i mój mili-
1 jant jest ciekawy, za co siedzę? Nie zdałem butów’ gumowych w zakładzie pracy i zamknęli mnie. Nie będzie mnie tak pilnował, kombinuję, jak się dowie, że /.a takie głupstwo wpadłem.
Przychodzi siostra z brzytwą przygotować mnie do operacji. Co jest droższe, przebiega przez myśl, uciecz-
35
ka czy nóż chirurga? Ale już zajeżdża wózek, nie ma czasu na gadanie, jadę na salę operacyjną. Obok kroczy świdrowaty milicjant z karabinem dłuższym nii on sam. Leżę na stole, tampon na nosie, liczę raz, dwa siedem i tracę pamięć. Budzę się, dwie siostrzyczki siedzą przy łóżku, klepią mnie po twarzy, jak pan sie czuje? Próbuję się podnieść, nie da rady, w brzuchr piecze, rżnie, jakby ktoś szkłem pociągał. Szkoda marzyć o ucieczce. Nic innego nie pozostaje, tylko uzyskać widzenie z żoną, jestem przecież w normalnym szpitalu. Zjawia się chirurg i pyta: Czy teraz mi lepiej? Gdzie tam lepiej, jęczę, boli. A on: Wierzę panu, ż« boli, takiej zdrowej kiszki dawnośmy nie wycinali. Ale nie miał do mnie większych pretensji. ;
Na nocnym dyżurze uprosiłem jedną z pielęgniarek, aby nadała telegram do matki, że leżę po ciężkiej operacji, niech natychmiast przyjeżdża z żoną. Pocę się na łóżku, czy telegram doszedł, czy nie. Aż tu naras milicjant powiada: Do ciebie trzy Osoby przyjechały, Skąd się dowiedzieli, że tu jesteś? Puśćże pan ich ne widzenie, uprzejmie pana proszę. Nie mogę, jesteś śledczy, musi być zewolenie od prokuratora. Panie sierżancie, tytułuję go szarżą, choć nie miał żadnej belki puść pan te strony. Bez zezwolenia nie mogę, upieri się. Panie sierżancie, bądź pan człowiekiem, puśćże par tych ludzi. Cholera, mówi, jak by to zrobić? Łapie sit za brodę i medytuje. Niech cię szlag trafi, zrobię c: wyjątek, tylko pojedynczo muszą wchodzić. Nagle wpada pielęgniarka, rzuca mi się na szyję i płacze. Milicjant stoi jak wół i patrzy, co za dziwne zwyczaje panują w tym szpitalu. Wyjaśniam mu, że to właśni? moja żona, więc machnął ręką. Dobre macie pomysły mruknął. Żona sama przecież jest pielęgniarką, pogadała z siostrami i koleżance po fachu poszły na rękęl Dały jej fartuch, czepek i udało się. Dawniej społe-j
36
i
- nstwo więcej współczuło więźniom niż dziś. Potem i-i··wszedł wujek, matka, a milicjant chodzi po koryta->11 i pilnuje, aby ktoś z władzy nie zajrzał. I widzenie trftsi coś około godziny czasu. Żona opowiada, że pra-
- «!«�Ś obecnie w G., mieszka u mojej mamy, jest w cią-
lylko martwi się, kiedy mnie wypuszczą. Niedługo i" vjdę do domu, pocieszam żonę jak mogę. Matka wujkiem podali mi trzysta złotych 1 trzeba było się < gnać. Kiedy odeszli, serce mi bić przestało. Boże i ">-liany, za jedno widzenie musiałem sobie wyciąć śle-j'i kiszkę na symulację. Dziękuję mojemu milicjanto-�Ś za uprzejmość i trapię się, jak tu teraz obciągnąć butelki wina, które wujek zgrabnie mi podrzucił. i'"'-'/ciwy chłop, znał się na medycynie i wiedział, co
- Innego może wzmocnić. Trzymam flachy pod kocem i martwię się, aby wina za bardzo nie zagrzać, bo ciepły i ilunk nie ma smaku. Proszę pana władzę, żeby uprzejma· kazał salowej przynieść trochę herbatki, ho mnie ml i upnie dreszcze trzęsą. Spojrzał badawczo i powie->l :at, że to z nerwów. No nie, pomyślałem sobie. Kie-11V anioł stróż zniknął z separatki, odbijam czym prę-�óI >·] butelki, ale nie zdążyłem pociągnąć ani kropli, bo
- li łupina już przytaszczył szpitalny napój. Co robić, pod i silanem gotuje mi się winko, a ja muszę doić takie umnyje. A może by mojemu glinie zaproponować jeden i vk, we dwóch lepiej by szło, więc delikatnie zazna-
a m, że trochę berberuchy bardziej by mi pomogło im/, ta herbata. No tak, tylko skąd wziąć, powiada fa- howo. Jużem miał sięgnąć pod koc, ale milicjant do-*�-i.l«' surowo: Tobie teraz nie wolno, boby ci kiszka i ",'kła. Szlag trafił. Milicjant usiadł sobie na stołku, ka-'.ibin oparł o ścianę i z nudów rozgadał się na dobre. Wywodzi mi jeszcze o sanacji, że zna życie, że ma otię, czworo dzieci, że wie, co to więzienie. Współczuli· mi, ale gdybym mu uciekł, toby siedział. Tak wzdy-
37
cha. Nawet mi go żal było. Gada i gada, ja mu basuję. W końcu oświadczam, że czuję, jak mnie nadchodzi straszna maligna, muszę się przespać. Nakrywam głowę kocem, chwilę leżę jak trusia i powoli zaczynam się dobierać do flachy. Po paru łykach rozkręciło mnie trochę, dostaję cugu. Unoszę lekko koc i widzę, że mój wartownik drzemie sobie w kąciku. Cisza w szpitalu, spokój, no to błogo kima biedaczysko. Czas nagli, jabcok nie święcona woda, więc w ciągu dwóch minut załatwiam flaszkę. Zrobiło mi się lepiej i pociągam z drugiej. Różne myśli kręcą się w głowie po alkoholu. Uciec mu czy nie? Ale co ten człowiek winien? Ma kupę dzieci, wcale uprzejma glina. Widzę swoją żonę. Wzmaga się tęsknota za wolnością. Okienko w naszej separatce było dosyć wysoko, przysunąłem stolik, jakoś się wyspinałem i przez lufcik patrzę pijaniutki na kochany świat. Raz patrzę na milicjanta, raz na jego ka- ; rabin, aż tu widzę, jak przez szpitalny ogród maszeruje ; gruba kuchara i niesie jedzenie dla chorych. No, jakby ją pociągnąć z karabinu w tyłek, dopiero by baba narobiła wrzasku. Wtem drzwi się otwierają, milicjant się budzi, do sali wchodzi lekarz na wizytę i woła: Jak tu jest w rzeczywistości?! Kto tu kogo pilnuje!? Do-skakują z milicjantem, łapią mnie wpół i ściągają ze stołka. Lekarz pokręcił nosem, poczuł wino i pyta ze złością: Jak się czujecie? Dziękuję, dobrze. Było trochę krzyku, ale obeszło się bez większej draki.
Dni płyną, wyleczę się, to z powrotem powędruję do więzienia. Rana się goi, więc trzeba tak robić, żeby się nie goiła. Co pewien czas naciągam bliznę ręką i rozrywam. Lekarze kiwają głowami, coś słabo się u was zrasta, Celebrak. Dają penicylinę, a ja utrudniam jak mogę. Przeleżałem trzy tygodnie, dalej nie dało się kombinować, i karetką odstawiono mnie do więzienia. Znów zobaczyłem celę, kibel w kącie i puste niebo za
?'?
' ratą, nie mogłem się pogodzić z losem. Połknąłem «Iwie paczki papierosów sport. Jak przyprawiłem sobie li; dawkę, nie wiem, co się ze mną stało, ocknąłem się w szpitalu wolnościowym. Lekarze stwierdzili zatrucie
nikotyną.
W szpitalu przebywam krótko, zresztą za tydzień wy-�Ś l.odzi moja sprawa i wiozą mnie do sądu w S. Na rozprawie jest moja żona, przyjechał też szwagier z sio-I rą, mimo że mieli pretensje o to pole w D. Sąd nie �Śłaje wiary moim tłumaczeniom i wymierza mi karę « zternastu miesięcy więzienia za kradzież roweru. Tak brzmiał mój pierwszy wyrok. Spojrzałem smutno na �Ś�Śnnę, brzuch ma duży, opuściłem głowę, ale nie pod-i łaję się. Postanawiam uwolnić się od kryminału. Kują mnie na sali rozpraw, wiozą na komisariat w S., aby wieczorem odtransportować koleją do Kluczborka. W komisariacie po raz trzeci zaprawiam się sportami. Milicjanci na wszystko proszą lekarza, aby mogli mnie odstawić tam, skąd wzięli. Doktor daje mi zastrzyk, «�Ś -korta MO troskliwie bierze mnie pod pachy i wsadza do pociągu. Żona, która czekała na dworcu, chce jechać w moim przedziale. Blacharze nie pozwalają. Zaczynam krzyczeć: Panowie, jeśli jej nie wpuścicie, walę łbem w szyby i żywego nie dowieziecie! Widzą, .·.«�Ś jestem bliski szoku, ustąpili i żona weszła do przedziału. Całujemy się, zapominamy o czternastu miesiącach kicia i patrząc sobie w oczy dojeżdżamy do nie-./.ezęśliwego Kluczborka. W więzieniu konwój się żali i melduje, co ja wydziwiałem w czasie drogi. Sporządzili raport i dostaję czterdzieści osiem godzin ciemnej �ó«'li, po więziennemu: karca, czyli kabaryny.
1 wędrowałem tak z więzienia do więzienia, z celi ?? celi, od raportu do karca. Z dnia na dzień odczuwałem większą złość do strażniczych mundurów. Czym «>ni ze mną ostrzej, tym silniejszą dawałem im kontrę.
39
Czekałem, aby tylko przyciąć, przygadać oddziałowym. Coraz bardziej podpadałem strażnikom jako kozak, szuchler, gagatek. Uważałem, że wszystkiemu winien jest ten człowiek, który zamyka i otwiera celę. Ciesz się teraz, fenomenie, żeś mocny, wyjeżdżałem z pyskiem do funkcjonariuszy, ale przyjdzie czas, kiedy ty będziesz siedział, a ja będę oddziałowym. Zawsze szedłem pod prąd, zawsze przeciwko więziennej władzy. Klawisze są wkurzeni, chłopaki mnie chwalą. Więźniowie mówią: Zdzisiek jest charakterny, nie załamuje się, nie pęka przed nimi. Żeby wszyscy byli tacy jak on, można by coś kombinować. Takiego wspólnika mieć na wolności, szłoby żyć na świecie. A ja dostawałem bodźca do coraz to nowych wyczynów i tak spadał raport za raportem. Między złodziejami cieszyłem się dobrą opinią, byłem poważany. Potrafiłem zaimponować temu towarzystwu, polubiło mnie. Starzy recydywiści wierzyli, że jak wyjdę na wolność, nie cofnę się przed żadną robotą i będzie ze mnie równy chłopak. Gdy była bida pod celą, traktowali mnie ostatnim szlu-giem, czyli papierosem, zasiadałem z ferajną do stołu, w karty, w pokera ciągnęło się wieczorami.
Kiedy pierwszy raz wkładałem więzienne łachy, zdawało się, że jestem człowiekiem zesłanym, skazanym na stracenie. Powoli zacząłem poznawać świat, życie i ludzi. Z zapałem słuchałem o poważniejszych skokach, to była dla mnie wiedza, wzór i pragnienie jedyne. Wierzyłem: jak wyjdę na wolność, wszystko sobie odbiję nowym, ulepszonym sposobem. Czasem z nudów próbowałem poczytać książkę, ale starzy złodzieje wyśmiewali moje zachcianki: Rzuć to, Zdzisiek, wszystko, co piszą, jest propagandą, obłudą. Żeromski, Sienkiewicz, Prus? Zawracanie głowy. Gdy wpadłem przypadkowo do celi nowicjuszy, jak się mówi, frajerów, nie miałem ze smykami o czym dyskutować, tęs-
40
i.niłem za starym, wypróbowanym towarzystwem. Z
l.ażdym dniem, z każdym miesiącem, jak szczep do pa lęzi drzewa, przyrastałem do tych ludzi.
Naczelnik więzienia w Kluczborku osądził, że me zaszkodzi mi zmiana miejsca i silniejsza dyscyplina, postanowił odtransportować mnie do innej jednostki, do Wrocławia na Klęczkowską. Jest to dość duże więzienie karno-śledcze. Tu siedzą już wytrawni recydywiści, oszuści, kieszonkowcy, różne kategorie przestępców. Recydywiści z recydywą, pierwszy raz karany z pierwszy raz karanym. I ja wpadam w tę matnię. Moi nowi kumple, było nas pięciu na celi, poznali od razu, że ja nie kucam, nie łamię się przed klawiszami, Ito starzy więźniowie od razu rozszyfrują takiego, k 1 < > ry może zakapować oddziałowemu czy naczelnikowi. Ghłopaki zaczynają snuć opowieści o różnych simkach, �ólak ten robił, jak ten kradł, czyli iuchcił, bo każdy swój system uprawia. Jeden szedł na kieszeń, na skórę, znaczy się na portfel, drugi na klawisz, trzeci na pajęczynę. Klawisz to jest proste włamanie, pajęczyna to drobny złodziej, który kradnie po strychach. Są tacy, co idą na stopę, na terroryzowanie bronią, jak to się mówi: �śdawaj, bo zgubisz”. Inni uprawiają rączkę, tak zwani porywacze, ich zawodem jest okradanie po pociągach, przeważnie podrywają podróżnym walizki. W kryminale każda specjalność ze sobą się herbatnikuje, czyli żyje w zgodzie. Dużo jest tych ksywów, inaczej kminy więziennej. Jak zielony młokos wpadnie pierwszy raz pod celę, ani słowa nie będzie rozumiał, o czym wytrawni złodzieje rozmawiają ksywem między sobą. Grubsi przestępcy mają za nic w więzieniu rączkę-po-rywacza, pajęczynkę, uznanie zyskuje się od zrobienia kasy, włamania, napadu.
Dni płyną, a ja dokształcam się w tym Wrocławiu. l’o paru miesiącach zostaję przeniesiony z dwudziesto-
41
ma innymi więźniami do karnego ośrodka pracy. Był to kopalniany ośrodek w Z. na Śląsku. Serce zabiło z radości, że będę bliżej żony, wydawało mi się, jakbym już jechał do domu. W nowym miejscu postoju zastaję zupełnie inne warunki niż w więzieniu. Mur jest, kraty są, strażnicy też, ale mieszkamy w barakach, można swobodnie chodzić po placu, zagrać w piłkę łub w ping-ponga w świetlicy. Przemundurowano nas, dostaliśmy nowe wyposażenie: hełm, karbidkę, zrobili z nas górników jak się patrzy i wystąpili z długą mową, jak trzeba zachowywać się pod ziemią. Komendant ośrodka ooiecał, że jak będę dobrze pracował, nie opuszczał dniówek, to mam szanse dostać warunkowe zwolnienie, byleby nie pajacować i nie łapać raportów. Przyrzekłem komendantowi, że stanę się aniołem. W ośrodku pracujemy wspólnie z cywilami, zjeżdżamy razem z górnikami na dół. Jedni więźniowie mieli ochotę pracować, bo to można zarobić trochę pieniędzy, czy nawet chcieli się poprawić, drudzy nie. Ci drudzy mówią tak. Zdzisiek, co ty, frajer jesteś? Tu się ręka zgina, za darmo im robić? Większość tam była bumelantów i kombinatorów, a ja zawsze, można powiedzieć, stosowałem się do ogółu. Pewnego razu zjechaliśmy do kopalni, a był w naszej zmianie chłopak trochę upośledzony i kumple podpuścili, aby zrobić mu jakiś kawał, czyli na złość. Wywołałem drakę z tym kopniętym więźniem. Gdyśmy po pracy wyjechali na górę, jeden warszawiak ujął się za tym chłopcem. Spotykam się z choj-rakiem na korytarzu i następuje wymiana zdań. Poleciały wiązanki. Część więźniów jest za mną, część trzyma z warszawiakiem. Musiało dojść do bójki. Ja biłem się gołymi rękami, lecz warszawiak wziął w pięść kawałek żelaza i zaprawił mnie pod oko tak, że mało mi slipie nie wyskoczyło na podłogę. Majgłem się i leżę. Walkę przegrałem. Kumple krzyczą, że mi oko wybił,
rew leci. Doeucili mnie, przychodzi inspekcyjny i pya, co się stało? Odpowiadam, że pod ziemią miałem wypadek, dostałem węglem w głowę. Nie wolno mi było zakapować warszawiaka, bo przestałbym być cha-rakterny. Zawożą mnie do szpitala w M�ś lekarze zdołali oko uratować i po dwóch tygodniach wracam do ośrodka w Z. Czekam teraz na okazję, aby odegrać się aa warszawiaku. Szukam odwetu, muszę wygrać pojedynek. Dopadłem faceta w umywalni. Wyrwałem nogę - taboretu, zaszedłem go przy myciu, i dawaj tą nogą okładać, gdzie popadnie, po głowie, po uszach. Rozłożyłem jak neptka na łopatki i od tej pory zostaliśmy dobrymi przyjaciółmi. Którejś niedzieli powiada do mnie warszawiak: Daj łapę, Zdzisiek, wykluję ci coś, oędziesz miał ode mnie pamiątkę. Z początku nie chciałem, ale widzę: ten wykłuty, tamten wykłuty. Chłopaki chętnie się dziargają szpilkami, no cóż? Tatuaż to jest więzienne odznaczenie, po wzorkach poznaje się swojego człowieka. Trafiają się faceci, którzy całe ciało mają wydziargane we wszystkich miejscach, po takim od razu poznać, że przeszedł dużo kryminałów. Daję więc łapę warszawiakowi. Najpierw narysował kopiowym ołówkiem wzór na wilgotnej szmatce, przyłożył na ciało i odbił mi rysunek na ręce. Trzy igły złączone nitką umoczył w tuszu i zaczął dziargać, czyli nakłuwać skórę, poniżej łokcia, miejsce w miejsce podług wzoru. I powstał taki obraz, jak pan widzi, panie redaktorze: flaszka, karty, nóż, pistolet, kobieta. I napis: ?? MNIE ZGUBIŁO, pod napisem trupia czaszka z łbem przebitym nożem i cztery literki w skrócie. Z.K.S.F., to znaczy: �śZa kraty śmierć frajerom". Poznaję coraz lepiej pracę w kopalni, ale do roboty chęć mnie odeszła. Dobrałem sobie podobnego jak i ja pracownika. Rybka się nazywał, i na dole obijamy się po kątach. Każe nam sztygar ciągnąć stemple do przód-
ka -�" zamiast dziesięciu, dociągamy jeden za cały dzień. Dostałem funkcję przy guziku na taśmie, zasnąłem, węgiel mnie przygniótł. I sypią się raporty za bume-łanctwo. Zaklinam się, przyrzekam poprawę, komendant mi przebacza. Jak jeden raz przebaczono, drugi raz, człowiek nabiera pewności i myśli, że zawsze tak będzie.
Na naszej zmianie, była to dobra zmiana nielichych obiboków, pracował taki jeden fikus z Białegostoku. Podchodzi do mnie i powiada: Wiesz, Zdzisiek, ja bym ci coś doradził. A wiedział, że tylko tułam się po ka-barynach i jestem równy chłopak. Zróbmy chyc, czyli drapaka, z tego ośrodka, proponuje, mam na wolności broń, moglibyśmy ładne rzeczy wykombinować i żyć * jak ludzie. Myślę sobie, bo taki głupi znów nie byłem, jeśli za rower dostałem czternaście miesięcy, za kopyto mogę dostać szubienicę. To by było dobre, Maniuś, co ; mówisz, ale mam wrzody na żołądku i muszę iść do { szpitala, niestety, odpadam. Popatrzył, splunął i od-| płynął. Za parę dni z innym kumplem skombinowałi ł ucieczkę i zostali złapani. Miałem nosa. Ale jak ich I drapli, Maniek zaczął sypać, że mu pomagałem, wciągnął mnie w sprawę i zamieszał. Zostaję karnie przeniesiony do innego ośrodka, przy kopalni A. I tam zaczy-j nam się herbatnikować, kumplować z człowiekiem, który siedział już osiem lat. w więzieniu. Po jego masce od razu było poznać, że to równy chłopak. Miał jakieś dwadzieścia siedem lat. Stary bandyta. Opowiada mi
0 swoim życiu i powoli zaczyna mi podsuwać myśl o wspólnej ucieczce z ośrodka. Potem zrobi się mądrze grubszy skok i jak będą pieniądze, to chodu za granicę. Za jakiś czas ściągniesz kobietę za sobą, tłumaczy mi,
1 będziesz żył, tutaj się zmarnujemy. Nagle dostaję list od mojej matki, że żona jest w szpitalu i rodzi. Tego samego dnia z dołu, z kopalni, przynoszę bukwę, piłkę
44
,l�ś piłowania krat, i daję kumplowi. Dobrzes się spisał mówi, pasuje. Przez teren ośrodka przebiegał kanał od �ś,tępów i prowadził poza mur na teren kopalni A;Na ' o licu kanału, już prawie na wolności, Dyła krata, kiorą należało przepiłować. Punktualnie o dwunaste] w nocy kiimoel mnie budzi: Wstawaj, Zdzisiek, wiesz, jaką n.asz dzisiaj robotę. Wychodzimy z baraku, nikt nas mc widzi, w ośrodku ciemno, tylko strażnicy na ko mikach od czasu do czasu łypną reflektorem. Biegniemy ostrożnie, z czuciem. Cicho podnosimy płytę, włażę do kanału, kumpel z powrotem lekko zakrywa właz, wraca spać. Nie mogę złapać powietrza. Ciemność. Po omacku czołgam się przez czarny smród. Dwa , 1Zy wymiotuję. Jest pięćdziesiąty piąty rok, do zwol-inenia brakuje mi parę tygodni. Kiedy skończyłem ro-�śntę i wychodziłem z powrotem z kanału, strażnik na i ogutku kupił mnie reflektorem. W pośpiechu, w tej .�śrączce, me zauważyłem tego. Klawisz me podmosł óarmu, tylko czekał, co będzie dalej. Wpadam do ba, a ku cuchnę cały, bo uświniłem się w kanale, daję Kumplowi cynk, pryskamy. Zdzisiek, wal pierwszy, rozkazuje, ja za tobą. Drugi raz brnę przez ten czarny mój Wreszcie podnosimy płytę wylotową i nosem nadziewamy się na dwa automaty: rączki do gory. Cała kopalnia była obstawiona przez funkcjonariuszy. Czesc nieśni. Wraz z koleżką panem bratem pakują «as do karca. Rano, po przesłuchaniu, wywożą mnie do Gliwic na izolatkę. Z Gliwic do Wronek. Rozprawa sądowa loczy się w Szamotułach, jeden sędzia, ławnik, sekie-tarka. Wyrok jest krótki: siedem miesięcy więzienia. Nie tyle za ucieczkę, co za kradzież ubrania, bo wziąłem ,,-dnemu cywilowi w kopalni garnitur, żeby w więziennych łachach nie uciekać. Dostałem za konfekcję cztery, za ucieczkę trzy, łącznie siedem miesięcy według
prawa.
We Wronkach cały czas siedzę na pojedynce. Dookoła na trzy metry wysoki mur. Drut kolczasty naciągnięty równiutko jak struna. Co krok strażnice, baszty, nie kogutki, naładowane reflektorami. Bloki z czerwonej cegły i potężna wieża w środku, jak w fortecy. Ściany grube na łokieć. Cisza. Okienko w celi malutkie w górze, przez kratę ledwo powietrze przelizie. Pusto i głucho jak w klasztorze. Kostnica, nie kryminał. Siedzę na pojedynce i nie mogę sobie poradzić z tym wszystkim. Cela trzy kroki w przód, krata, trzy kroki w tył, drzwi. Stoliczek, szafka, łóżeczko składane. Nudzi się po całych dniach. Nie idzie wytrzymać. W sobotę naczelnik robi inspekcję po oddziałach, pyta dyżurnego funkcjonariusza, jak się sprawuję. Od kilku dni jest w porządku, czystość w celi, melduje oddziałowy. Ile wy macie lat, zwraca się do mnie służbowo naczelnik. Dwadzieścia! Jaki macie wyrok? Dostałem, dodatkowo siedem miesięcy za ucieczkę, panie naczel-i niku! I z tym cię przysłali do Wronek, kochasru? Myj, tu mamy piętnastki, dożywotki, chyba że przyjechałeś tutaj do pierwszej komunii, nieboraku. Jaki macie za-' wód? Piekarz! Dam was do piekarni, ale nic nie kombinujcie, rozumiesz? Tak jest, panie naczelniku!
I znowu zostałem piekarzem. W nowej piekarni są następujący pracownicy: Erych ma dożywocie, Edek wyrok za napady i niejaki Sywicz, stary oszust. Jestem między nimi jak chłopak na posyłki, niewinny synek. Erych opowiada swoje przeżycia w Rosji, co się tam wyprawiało. Był to wielki skurwysyn, zbrodniarz wojenny, szkop. Każdy wkłada mi do głowy swoje nastawienie i metody, a ja to sobie wszystko wpajam, bo nie wiadomo, co się w życiu może jeszcze przydać. Na razie pracuję w piekarni i staram się jak mogę. Spotykam tu jednego człowieka z G., który miał dziesięć lat wyroku. On zasadniczo pracował w kartoflami, ale
48
�ś ,1 nam też węgiel pod piec. Dźwiga nam te u cg, w. "la i dźwiga, i pyta się, skąd jestem i jaki mam wy-,.,k? Ucieszył się, że pochodzę również z G. Klawo, po-·.�Ś. i.ida, zawsze mi jakąś świeżą bułkę podrzucisz. o-lm> postrzelałem, poraniłem i dali mi dychę, więc pa-miotaj kolego, o bułkach. Nie mogłem znajomkowi od-..Mwić i co rano zawsze mu trochę pieczywa poa tragę w.-tknąłem. Przyuważył to kierownik piekarni i przed-,awił mnie do raportu. Dostaję ścięcie włosow. zuję-. m z funkcji i na pojedynkę. Po dwóch tygodmac , widuję się u naczelnika, proszę go, tłumaczę, ze bę-�ó ly.ie poprawa, że to się nie powtórzy, i ląduję z powrotem w piekarni. Ale gdzie tam, znów nu się bułki , wzeły kleić i szły na siup z kolegami, om nu za to podrzucili dziekankę papierosów, czyli dziesięć sztUK t Odpadłem, raport i po czterech miesiącach po-ytu opuszczam Wronki, jadę do Rawicza. Od zony me �ś..am żadnej wiadomości, bo ciągle fruwam z jednego
kryminału do drugiego.
W Rawiczu pracuję przy okulakach, przy obrobce drewna. Nagle całe więzienie zatrzęsło się, buchnęła wiadomość: będzie amnestia. I rzeczywiście wychodzi mnestia pod koniec kwietnia. Codziennie partiami po lulku czy kilkudziesięciu wychodzą więźniowie na wolność. Ja siedzę dalej. Prokurator rozłozył ręce, doi obiera sobie przez ucieczkę podwójny wyrok z arty.cu dwapięćsiedem i jako wtórnie karany amnestii me podlegam Jestem załamany. Co spojrzę w okno, ciągle więźniowie wychodzą z tobołkami z magazynu a polem na kochaną wolność. Po cichu płaczę jak dziecko. Tłukę się po celi jak ćma. Na spacerniku znalazłem kawałek drutu. Zaostrzyłem ostro, jak igłę, siedzę w celi i patrzę w mój drut, zaciskam go w ręce, zagiy-zam zęby i pierwszy raz w życiu przyprawiam się. Po
47
więziennemu przyprawić oznacza przebić się albo pociąć, w każdym razie �śiść na krew”, bo są różne metody przyprawiania. Robię pięć dziur w brzuchu. Niezbyt głębokich, ale zawsze psuję sobie skórę. Nazlaty-wało się funkcjonariuszy, prokurator, mówią mi, że mam żonę, dziecko, żeby nie robić głupstw, że rozpatrzą sprawę, leją mi wodę do mózgu. Ja się wyżaliłem; oni mi wytłumaczyli i zrobiło się lżej na sumieniu. Poszedłem do pracy, miałem liczony dzień za dwa i kary podwójnie ubywało. Dwa dni przed zwolnieniem nic nie jadłem z radości. Wreszcie ubieram bucik, spodnie, podpisuję w administracji zwolnienie. Kierownik na odchodne życzy mi, abym tu nigdy nie wrócił, i brama, brama się otwiera. Był to dzień dwudziestego ósmego września tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego szóstego roku, godzina dwunasta w południe. Najpierw powoli, potem coraz szybciej idę ulicą. Ale co chwila oglądam się do tyłu, czy ktoś za mną nie idzie z automatem, choć wiem, że jestem naprawdę człowiek wolnościowy. Zachodzę do fryzjera, ostrzygł mnie elegancko, wygolił · i pyta: Pan, zdaje się, z tego białego domku opodal?! No, widzi pan, dopiero co wyszedłem. Od fryzjera biegiem na dworzec, zdążyłem duże piwo wypić, w po- �Ś ciąg i o pierwszej w nocy pukam w okno w moim domu w G. ... �Ś
...Nigdy o nic matki nie prosiłam, na nic się nie skarżyłam, ani w listach, ani w czasie swoich krótkich i nieczęstych odwiedzin. Kiedy przyjeżdżam do rodzinnej D., nieraz nie mam odwagi przyznać się, że jestem jego żoną. Zresztą ludzie we wsi zapomnieli, jak wyglądam. Szesnastoletnia dziewczyna oderwała się od nich i poszła w świat, nie pamiętają, znali tylko młodą Elę Bednarską. Tutaj wielu pracuje z naszych okolic,
43
pożenili się, zostali na stałe i od nich głównie płyną do wioski wiadomości, jak to ja sobie życie ułożyłam. Wypisują w listach niestworzone historie, kogo on nie okradł, nie zabił, nie pomordował. Nigdy do mojej matki nie pisnęłam słowem, że jest mi źle czy dobrze.
«Higrzebywać dawne zatargi, kłótnie, bóle? Byłam jedynaczką, najmłodszą, oczkiem w głowie. Matka dałaby obie prędzej rękę odrąbać na samą myśl, że ja bym mogła zostać jego żoną. Głębiej niż siekiera w ciało wbiła się nienawiść między jego a moją rodziną. Matka, chyba po urodzeniu Sławka, gdzieś w pięćdziesiątym siódmym roku, zaczęła mi przysyłać trochę pieniędzy. Pierwszy przekaz dotarł szczęśliwie do moich rąk. Druga przesyłka nadeszła pod moją nieobecność w mieszkaniu. Byłam zajęta w szpitalu. Od razu, tu w I uchni razem z listonoszem przepił wszystko. Tyle, ile mama przysłała, całe czterysta złotych. Oczywiście nic �śie wiedziałam o nadejściu tych pieniędzy. Po pewnym /asie matka zapytuje, czy otrzymałam przekaz. Niepotrzebnie wygadałam się, że oprócz pierwszych żadnych innych pieniędzy nie widziałam na oczy. Jeśli lak, to nie tędy droga, moja córko. Teraz tylko od �Śzasu do czasu przyśle mi parę kilo mąki. Moi bracia, wiejscy ludzie, twardzi, machnęli na wszystko ręką. Po śmierci jego ojca trochę w nich zaciekłość przygasła, lecz znowu wyskoczyła sprawa z polem, którym on lak pięknie handlował. Jestem od rodziny daleko, pranie "jak obca. Jedynym moim odprężeniem, jeśli mnie *(�Śzy nie bolą, to książka na nocnym dyżurze, ale rzadko kiedy bywa chwila spokoju. W domu nie mogę pozwolić sobie na czytanie, przecież te dzieci prawie mnie nie widzą. Mamusiu, pomóż w lekcji, mamusiu, poceruj, mamusiu, upierz. Lusia ma już jedenaście lat, jak pan widzi, skóra żywcem z niego ściągnięta, spryt, wygadanie, boję się myśleć, co z nią będzie dalej, ale
i - �śCo jest za tym murem”
49
jaką taką mam już z niej pomoc. Naczynie pomoże pozmywać, ziemniaki, jak są, obierze. Sławka dopilnuje, aby zjadł śniadanie, kiedy wczas rano wychodzę do pracy, i tak w kółko Macieju. Przedtem, dobrych kilka lat temu, mieszkała z nami jego matka. On, jak nie siedział w więzieniu, to się ukrywał przed milicją. Dni, w których pracował, były rzadkością, również jak i te, w których był trzeźwy. Kiedy wracał pijany, obojętnie �" o drugiej, o trzeciej godzinie, musiałam wstawać na każde zawołanie. Masz mi zaraz zrobić frytki, rozkazywał. On będzie jadł frytki, a nie to, co przygotowałam na pożal się Boże kuchence. Rano teściowa użaliła się nade mną, że syneczek się upił, ale prawdę mówiąc, to ja z zasady powinnam ustępować, bo on przecież jak dziecko, nie wie, co robi. Matka zawsze go rozgrzeszała, widziała w nim małego, biednego jedynaka, na którego los się sprzysiągł od dziecka. Zahukana, niepiśmienna kobieta. Ile razy dzieci stały w koszulkach w sieni. Gdy był trzeźwy, nie wiadomo co by dał dziecku. Przyprowadził nad ranem zalanego kolegę, zamknęłam przed pijakiem drzwi, no, to wtedy dostawała Elusia po buzi, potem szła się wypłakać na ulicę, a on, jak było coś do sprzedania, zabierał z domu i przepadał. Czekało się dzień, dwa, aż wrócił nie wiadomo skąd, bez swetra, bez marynarki, bez butów. Gdzieś był? Grałem w karty. Gdzieś był? Piłem wódkę. Ciągle tak było... ,
...Drugi tydzień pracuję w kopalni. Matka ręce składa, modli się: Synku, niech ci Bóg błogosławi, żeby cię węgiel nie przywalił. Mija dniówka za dniówką, a ja z ciężkim sercem zjeżdżam w dół. W nocy nie mogę spać spokojnie, sny mnie nachodzą. Widzę, przypominam sobie tych wszystkich przyjaciół z więziennej celi,
50
nasze wspólne rozmowy, nasze smutki i żarty, grę w pokera, śmiechy, opowiadania. Brakuje mi tych ludzi �Śoraz bardziej, dzień jasny i noc ciemna mi brzydnie,
: t najwięcej węgiel i kopalnia. Na popołudniowej zmianie pracuję z dwoma ludźmi przy drzewie, nosimy tempie do przodka. Jednego z moich pomocników znam /. widzenia, drugiego nie. Wleczemy z nieznajomym �Śtempie czarnym chodnikiem, twarze usmolone, oko tylko błyśnie od karbidki, trudno rozróżnić rysy w tej l iemności. Przystajemy na chwilę w stalunku rozpros-lować kości i nieznajomy pyta, skąd jestem? Odpowiadam, że miejscowy. A pan? Z Białostockiego. Nic więcej nie powiedział, pochylił się, przyświecił mi z bliska w twarz karbidką i zabraliśmy się za stemple. Pracujemy w milczeniu, czasem padnie pojedyncze słowo przy cholernej robocie. Nagle zapytał mnie ni stąd, ni zowąd: Czy pan przypadkiem nie siedział w więzieniu? Spojrzałem na niego, uśmiechnąłem się: Dlaczego pan pyta? Jedno powiedzonko zdradziło, że pan siedział, wyjaśnił. Widocznie wyrwał mi się przy robocie jakiś wyraz w kminie więziennej i po nim musiał poznać, że znam mowę świata przestępczego, zresztą człowiek nabiera już tych ruchów, tego zachowania pod celą i jak . ;ię trafi na równego chłopaka, to on od razu rozszyfruje:, czy to swój, czy nie. Owszem, siedziałem, powiadam ..(warcie. Ja też. Długo pan siedział? Cztery lata. Za co? Za broń. To niedobrze, mówię, współczuję panu. A pan, można wiedzieć, za co? No, wie pan, za kradzież. Tak sobie rozmawiamy i przyzwyczajamy się do siebie. Żonaty? Kawaler? Jakie przestępstwo? Przegadaliśmy całą zmianę jako dwaj ludzie, co przeżyli wspólną niedoli;. Wyjeżdżamy z dołu i on prosi na piwko do kiosku. Zali się, że nie chce mieszkać w hotelu robotniczym, nie zje się, jak należy, wydatki duże i pieniądz roz-.�óhodzi się szybko. Prosi, czybym mu nie pomógł zna-
51
leźć odpowiedniego mieszkania. Rozglądnę się, zobaczymy, jak będzie, przecież nie uciekamy. Po miesiącu idę po wypłatę. Idziemy razem z nowym kolegą, kumplem, pierwszym przyjacielem po wyjściu na wolność. Od naszej rozmowy w stalunku przy stemplach przykleiliśmy się do siebie. Nazywał się Kazimierz Sygnet i on jest głównym bohaterem w mojej karierze. Pieniądze mamy w kieszeni, więc Sygnet proponuje: Pierwsza wypłata, wypijemy, co? Wiesz, Kaziku, ćwiar-teczkę możemy zrobić, ale nie więcej, mam żonę, matkę, dziecko, a tu marna wypłacina. Nie musisz tracić, powiada, ja zafunduję. Miałem osiemset złotych, a on coś ponad tysiąc. Choć chłodno już było, jesień, bierzemy ćwiartkę i idziemy na trawę wychylić pod ogórka. Sygnet zrazu się uskarża, że nikogo tutaj nie zna, koszty duże, na kopalni ciężko zarobić, a pieniądz jest potrzebny. Wreszcie mówi: Jesteś miejscowy, siedziałeś za jucht, musisz znać tu jakichś paserów. Czasem może się coś trafić do sprzedania z boku. Samą kopalnią człowiek nie wyżyje. Jak mogłem mu odmówić, panie redaktorze? Jeśli będziesz coś miał, Kaziku, przyjdziesz do mnie i wtedy ci powiem. Nie udzielam mu bliższych objaśnień, życie jest życiem. Sygnet chce stawiać jeszcze jedną ćwiartkę, ale odmawiam, jak chcesz, mówię, chodź do mieszkania, żona da obiad, ja grosz doręczę i będzie w porządku. Przychodzimy do domu, przedstawiam: Mój kolega. Owszem, chłopak zachowuje się grzecznie, blondynek, kręcone włosy. Był starszy ode mnie o rok. Jemy obiad, a on skoczył w międzyczasie do sklepu i przynosi pół metra wódki. Żona szykuje musztardę, kawę, co tam może, przecież nie weźmie i nie wyrzuci flaszki, jak ktoś stawia. Po paru kieliszkach wyjeżdża Kazik z wulgarnymi słowami przy mojej małżonce. Robi się zamieszanie, on przeprasza, w końcu poszedł. Żona zakłada mowę, że ja tylko z pija-
52
Kami przestaję, z łazęgami. Huczy mi do ucha, jak to Kobieta. Palnąłem pięścią w stoł i gaszę swia ,
nać, zawsze byłem mądrzejszy. , · < jat
Dni kręcą się w kółko, jak w kopalni, gora, doł a Dni kręcą się niedzieli do niedzieli.
Sygnetem, Sygnet ze mną, uu. . p
�śncLł sobie Kazik mieszkanie u pewne]
-ii n -Rvła to starsza kobieta, handlowała niedaleko G. y ,-obie młodego
wódką, z mężem żyła na batut . Fonda-
łJonaka za sublokatora. Nazywała się Janina Jonaa Iowa jej ślubny mąż pracował w Wupehaesie czy Pe-lesie iako konwojent, tak że Sygnet miał u mej bos" Płacił tysiąc dwieście złotych miesięcznie, i Fondałowa dawali mu za to wyżywienie, opranie, �śspanie i setkę wódki dziennie, a czasem co innego tez. Pewnego razu, jest godzina druga w nocy spię z.zoną jak najbardziej, a tu ktoś nagle puka w okno y . sie z łóżka i pytam: Kto? Zdzisiek, otworz to a. znaie po głosie i mówię do żony: Popatrz, s ar , «
zik przyjechał. Żona zła, mruczy: A coz to za o w -dżiny po nocy? Prosi, żeby otworzyć, ^ac^wi^ nie coś zaistniało. Leż sobie, ja otworzę. lAyte te W kuchence a on mruga do mnie i powiada półgłosem. Zdzisiu, przywieźliśmy mebel. Jaki mebel Kiaztk
X to pokai, co masz, zgadzam s*. z kolegą. Pokazu],
sypialce żona me spi. Zawołać kump a. py Wchodzi typ w długiej jesionce po kost^ maska ^
powiedzialna, aż się zimno 10 , tnnem i wv-
nacha Dobry wieczór, zaznacza pijackim ton JaTa z worka piękne radio stolica, z magicznym A -Jem. Sygnet włącza wtyczkę w kontakt: posłuchaj, iaki odbiór I z miejsca łapie zagianiczny J · ezywiścte :aparat prima. Pytam Kazika, skąd go ma. Skąd? Uśmiecha się, z hotelu robotniczego zjuchciłe .
Wiem, że nie masz radia, dlatego przyniosłem, może kupisz. Ile chcesz? Jak dla ciebie, siedziałeś niedawno w kryminale, daj, mówi, siedem stów. Siedem stów nie jest dużo, myślę i wołam do żony: Elu, pozwól na chwileczkę. Wchodzi w szlafroku, kiwa głową i zwraca się do Sygnefa: Wszystkiego się spodziewałam, ale nie tego, że pan po nocy radiami handluje! Kazik stoi przy drzwiach, obaj ze wspólnikiem są na obrotach, temu drugiemu nawet nie kazałem usiąść, bo wyglądał na cepa, a Kazik tłumaczy się: Pani Elu, proszę spojrzeć, jakie wytworne radio, niech pani weźmie, parę groszy chcemy. Tak, w nocy kupię, a rano przyjdzie milicja po kradzione! Proszę się nie obawiać, jest moje własne. Żona nawet nie chce słuchać do końca, tylko krzyczy: Niech pan zabiera to radio i szybko ucieka z mieszkania! Wtedy wpadłem w nerwy i na nią: A ty kogo wyrzucasz z mojego domu? Dawaj zaraz parę złotych! I marsz spać! Kobita przysięga, że nie ma. Zaczynam szukać, nigdzie nie mogę znaleźć forsy. Wybacz, Kaziku, przepraszam Sygneta, ale gdzieś cholera wydała albo schowała, trudno. Niedobrze, martwi się Sygnet. Szliśmy do ciebie tyle kilometrów na piechotę, kolega się zmęczył, myśmy dopiero co ukradli, milicja może robić pościg, gdzie teraz z tym pójdziemy? Jak nie ma kto kupić, to i złodziej nie ma gdzie sprzedać, prawda? Mówię: Idź do Świerka Jana w G., to jest stary złodziej sanacyjny. Jego bratowa wszystko kupuje. Jak mu powiesz, że ja cię przysłałem, weźmie towar na sto dwa. I poszli.
Na drugi dzień wychodzę na miasto i przypadkowo spotykam na ulicy Sygneta na dobrej bańce. Cześć. Cześć, jak, Kazik, sprzedałeś radio, pytam. Sprzedałem za dziewięćset złotych. Toś dobrze opędzlował. No cóż z tego, krzywi się, jak mam jeszcze tylko dwie stówy? Mój drogi, powiadam, co ukradniesz, to przepijesz, w
54
len sposób, choćbyś był synem milionera, nigdy mc nie będziesz miał. Wszystko jedno, Zdzisiu, i tak cię proszę na jednego za ostatnie dwieście zetów. Wchodzimy do restauracji i przy drugiej setce Sygnet zaczyna J przedstawiać taki plan: Jest tutaj w G pewien gość, zwierza mi się po cichu, którego już od dawna obserwuję, ma dużo pieniędzy, jezdzi na taksówce, jest kierowca prywatny? pytam Tak jest Noic. Jakbyśmy tak zrobili skoczek? 1 od razu dodaje, z y został szefem całej imprezy, bo taksówkę najlepiej robi się we trzech. To jest dobre, co ty mówisz, Kazik, wykładam mu swój punkt widzenia, facet może miec około dwudziestu, trzydziestu tysięcy złotych, a e ni że być i tak, że on będzie mieć sto pięćdziesiąt złotych przy sobie. I tu jest ryzyko. Mokra robota odpada, ale zawsze frajera trzeba huknąć. Za stówkę czy dwie to się nie opłaca. Sprawa liczy się z artykułu dwapięc-dziewięć: napad; jak źle wyjdzie, dosuną szóstkę a o piętnachę. Widzisz, Kaziku, nie ma karkulacji. D> skatujemy jeszcze chwilę przy wódce, żegnam się i wychodzę z lokalu. I znów leci dzień, dwa, trzy. Wieczorem mówi małżonka przy kolacji: Córka ma juz ro czasu, siedziałeś w więzieniu, więc czekałam na ciebie z chrzcinami. Nie dojadłam, robiłam zastrzyki, zaoszczędziłam tysiąc pięćset złotych. Dam ci jutro.pieniądze i kupisz wódki na ten uroczysty dzień, bo to jest twój męski obowiązek. Rano żona poszła do pracy, ja biorę teczkę i idę na zakupy. Przed trzecią jestem w mieście, sklepy są jeszcze zamknięte, P
ulicach, oglądam wystawy. Czesc, Zdzisiek, ktoś mn trąca i napatacza się jeden kolega, który mieszkał w hotelu robotniczym przy kopalni Z. Stary znajome niejaki Lipnicki. I z miejsca ciągnie mnie do restaura cji. Cieszę się, jak rany, żeś wyszedł, Zdzisiu, muamy wypić po jednym, bo dawnośrny się me widzieli. Bar
55
�ó O dziękuję, Janku, niestety, nie mogę wejść do knaj-pv. lam przy sobie półtora tysiąca, ale żona dała mi na ważną potrzebę rodzinną. Co kupujesz? Nic nie kupuję, chrzczę dziecko, muszę nabyć wódki. Tym bar-ziej należy strzelić po secie, zaciąga mnie Lipnicki, inaczej chrzest będzie nieważny. Wprowadza mnie do aru zamawia obiady, lecą setki i wreszcie mówi: Zdzisiu, ty sobie nie wyobrażasz, jak u nas w hotelu grają w pokera i w oko. Cóż z tego, Janku, że grają, kiwam go vą, skoio me posiadam wolnych pieniędzy. Ale zisiaj jest piętnasty, powiada, brałem wypłatę tysiąc szescset wiem przecież, jak ty świetnie ciągniesz w oczko, dam ci parę złotych i zagramy wsnólnie. Trudno, muszę ci odmówić, chrzciny święta rzecz. Wypiliśmy jeszcze po setce, obraz mi się wyklarował, że chyba warto spróbować szczęścia, i zamiast do sklepu po sprawunki, jedziemy zaglądnąć do hotelu robotniczego jak idzie gra. Portier dostaje piątkę w łapę i wpuszcza nas do środka. Wchodzimy do pokoiku. Pełno dymu dwa rozbebeszone, piętrowe łóżka, do jednego przysunięty stolik okryty kocem; siedzi przy ^
ludzi, dwóch na łozku, czterech na taboretach, cała kupa pieniędzy przed nimi, na podłodze butelki z piwem i pełno niedopałków. Mężczyźni grają w ślip czyli w dwadzieścia jeden. Młody, rudy, ze złotym zę-em trzyma bank. Dzień dobry, złożyli karty i spoj-ize i oię na mnie i na Janka. Panowie, czy mogę pociągnąć? Z ochotą, jeśli ma pan życzenie, odzywa się jeden w berecie. Tylko karta słowo i gotówka na stół Jasne. Przysuwają mi krzesełko. W banku jest tysiąc osiemset złotych. Rudy miesza karty, dzieli, jestem na pierwszej ręce, dostaję asa. Serce mi zatłukło, ale mówię spokojnie: Daj pan za pięćset złotych. Młody do. tyka mi do tego asa króla. Lekko zbladłem, ani mrugnę, mc me daję poznać po sobie. Daj pan jeszcze raz
56
Biorą kartę w środek, filuję. Widzę brzuszek i fajkę., niedobrze, psiakrew, podeszła mi francowata dziewiątka. Wyrywam górala z kieszeni, jakby w błoto rzucił. Czekam. Rudy robi stuk i puszcza karty wkoło. Daje mi dupka. Dupek dobra karta, myślę. Uderzam dwieście. Przegrywam. Gram dwadzieścia minut i jestem goły, bez pieniędzy, ja i mój wspólnik. Rzucam karty, wstaję od stołu, bo w co będę grał, jak dziura w kieszeni. Janku, co ja zrobiłem, mówię do wspólnika. Nie chodzi mi o pieniądze, bo półtora koła nie majątek, ale co robić z chrzcinami, taki wstyd przed rodziną, przed całą ulicą. Janku, jak coś nie wymyślimy, idę na skok. Pójdziesz na skok? To był doliniarz, niby pracował, a spinał zegarki, na grubszą kradzież nie chodził, taki sobie zwykły smyk. Zdzisiu, jeśli pójdziesz na skok bez planowania, to wpadniesz, odradza mi, ja ciebie znani. Jest tu trochę mojej winy, napuściłem cię na oczko, ale głupio grałeś, za grubo, i paliłeś się w karty. Nie pieprz, przerywam mu, tylko doradź, co robić. Medytujemy obok hotelu i nic nam nie wpada do głowy. Zostań tu, pilnuj gry, powiadam, ja jadę. Gdzie jedziesz? Wracam za godzinę.
Biegiem pędzę do tramwaju i jadę do matki w P. Wpadam do mieszkania, a matka mówi: Coś taki, synu, smutny? Wiadomo, serce matki wyczuje, kiedy syn jest posępny. Mamo, nieszczęście. Ela dała mi na chrzciny Lusi tysiąc pięćset złotych i jak stałem w sklepie w kolejce za wódką, ktoś mi wyjął pieniądze z kieszeni. Matka widzi, że nie jestem pijany, trzeźwo i rozsądnie mówię, więc wierzy mi starowina. Cóż ja ci poradzę, dziecko, nie mam ani grosza. Może Aniela ci pożyczy, zaraz wróci, poszła tylko na zakupy. Przychodzi siostra i przedstawiam jej ze szczerym smutkiem całą sprawę. Ale ona już mnie znała z moich smy-kałek, robi oko i mówi: We wszystko uwierzę, tylko
57
nie w to, żeby ciebie okradli, braciszku, w takie rzeczy nie uwierzę nigdy. I kpi sobie w tym gronie rodzinnym. Krew mnie w duchu zalewa, ale proszę ją grzecznie: Anielu, pożycz parę złotych, zaraz po wypłacie zwracam. Zrozum, chrzciny, dziecko, żona, to jest święto familijne. I wyłudziłem od siostry siedem stówek.
Ziapałem pieniądze i gnam do hotelu, bo muszę się odegrać. Siadamy z Jankiem do stołu i za pół godziny jestesmy gotowi. Wstaję, patrzę na wspólnika, jakbym go chciał przebić nożem, nie wiem, na kim nerwy w złości wyładować. Ściskam Janka za ramię i kładę mu w ucho: Chodź, robimy skok. Daj spokój, Zdzisiek, ja cie ile rozumiem, uspokaja mnie kumpel, nie jesteś zły chłopak, jak masz, to jesteś szczery. Wiesz, wziąłem garnitur na wypłat za tysiąc pięćset złotych, jak masz tu blisko pasera, damy mu nowy ciuch pod zastaw i spróbujemy jeszcze raz w oko. Musimy się odbić. Dobra, lecimy.
Zachodzę do tej samej paserki, gdzie Sygnet sprze-awał radio. Pani Świerkowa, przyniosłem tutaj gar-nituiek, nie jest kradziony, od razu pani zaznaczam, czy nie byłaby pani uprzejma dać pod zastaw tysiąc złotych do trzech dni? Po tym terminie ubranko przechodzi na pani własność. Panie Zdziśku, głupstwo, dlaczego nie. Baba widzi nowy garnitur, nie używany, wyjmuje dwa po pięćset i daje, a odzież wiesza do szafy. Podziękowałem i wyskakuję z lokalu. Jak Janek zobaczył na ulicy, że wylatuję bez tobołka, ucieszył się i woła: Jedziemy! Ja mówię: Chwileczkę. Musimy kupie nową talię, bo karty tego młodego z Łodzi coś mi podpadają. Wchodzimy do naszego pokoiku w hotelu robotniczym, a w międzyczasie łodziak już wszystkich graczy zrobił na mydło. Zegarki, buty narciarskie wpadały do banku, a pieniędzmi był nadziany jak pierzyna. Biorę stołek, siadam, rozpinam koszulę i myślę, że
l ik teraz przegram, zadam mu kosę i zabieram forsę. A miałem nielichy nóż, który sobie po drodze uszykowałem. Wypijamy przed grą ćwiartkę wódki, którą przynieśliśmy z miasta, i mówię do Rudego: Panie kolego, spróbujemy się jeszcze raz, ale nowymi kartami. ! 'roszę sprawdzić, zwracam się do graczy, talia dopiero > kupiona. Partnerzy zgadzają się, zaczynamy ciągnąć. Bankuje łodziak. Biję tylko stawkę, pięćdziesiąt /lutych była karta. Na razie gram po gracku. Czekam, iż dojdzie do mnie bank. I wreszcie trzymam pulę. ’.'rżnąłem karty, ja to pięknie robię, szufladki, poa-rywki i tak dalej, trzeba umieć kombinować, bo na i us szczęścia nie wygrasz. Przede wszystkim należy dobrze obliczać, jakie karty schodzą, i psychologicznie wyczuwać gracza. Przeważnie ludzie biją z asa lub dyby, bo to jest karta najbardziej paląca, i wtedy trzeba zastosować szufladkę, dosunąć plichtę, króla czy po prostu damę. Ja mam rączki wyrobione i po karcie wyczuwam, co idzie, tylko musi być nowa talia, bo stare szmaty do tego się nie nadają. Gram z czwartku na piątek bez przerwy. W piątek nie jemy nic, tylko palimy, pijemy wódkę i piwo. Żona nie wie, gdzie jestem. Przepadł, znikł jak kamfora. Z piątku na sobotę całą uoc i z soboty na niedzielę idzie gra. Usta spieczone, popękane, w gardle piecze gorycz od papierosów, trudno słowo wykrztusić. Nerwy grają, oczy palą. Rano, godzina siódma, gibnąłem się na krześle i zwaliłem na podłogę. Oprzytomniałem trochę od gry i mówię: Rany boskie, u mnie chrzciny, dłużej nie mogę grać! Panowie, możemy znów zacząć za jakieś pięć, sześć godzin, teraz przerwa. Większość jest za mną. Prawdę mówiąc graliśmy tylko we trzech, łodziak, ja i jeszcze jeden świeży, reszta już dawno odpadła, gnili na łóżkach i tylko od czasu do czasu któryś zakibicował. Byli wszyscy bez pieniędzy, a ze zmęczenia zobojętnieli na karty.
59
Wywlekliśmy się z Lipnickim z hotelu na światło dzienne, wyglądamy, jakbyśmy mieli twarze posypane cementem. Mam cykorię przed żoną. Sam nie wiem, ile zachapałem pieniędzy, bo jak to w grze, chowa się do kieszeni, pod koszulę. Jedno pewne, że jestem wygrany. Proszę kumpla: chodź ze mną do domu, to mnie, Janku, wytłumaczysz przed żoną. Bez sztempu wchodzimy do kuchni, żona akurat stała przy piecu i woła:
0 Boże, nareszcie nasz tatuś wrócił! Podchodzi do mnie
1 patrzy zimno w oczy. Jak ty wyglądasz? Gdzieś ty był? Nic nie odpowiadam, tylko rzucam okiem do pokoju i widzę, że szwagier i jej siostra przyjechali do nas na uroczystość. Są także rodzice chrzestni. Nieładnie. Elu, wybacz, sklep z wódką był zamknięty, remanent. Pojechałem do Katowic i tam mnie milicja zatrzymała do wyjaśnienia. Żona patrzy drwiąco i mówi: Siedziałeś? No, to pokaż kwit depozytowy. Zapomniałem, że żona już się otrzaskała przy mnie z tymi sprawami, i tu się obciąłem. Nie wiem, co powiedzieć. Zdzisiek, jak ty kłamiesz! Byłam wszędzie, na każdym komisariacie. Gadaj, gdzie byłeś! Siadam smutno przy stole i ujawniam całą prawdę: Na dziwkach nie byłem, grałem w karty. Wyciągam wszystkie pieniądze i kładę na stół. Pięćsetki osobno, setki osobno, dwudziestki osobno. Miałem siedem tysięcy osiemset złotych, oprócz tego zegarek kamę i półbuty, jak ulał na moją nogę. Prawie wszystko to wycyckałem od łodziaka, choć grał, jak się skapowałem, szpilkowanymi kartami, ale ja byłem w nową talię lepszy od niego. Laluniu, zwracam się do żony, masz tu za swój trud dwa tysiące złotych, górala za fatygę, żeś jeździła po komisariatach, oraz półtora patyka ci zwracam. Za resztę, co zostało, skoczę i kupię alkoholu. Poszedłem prywatnie na melinę do Rydzyka i po znajomości płaciłem sto pięćdziesiąt za metr. Przyniosłem wódkę i chrzciny się zakończyły.
60
Zaraz potem przestałem pracować. Jak doszło do lego? Otóż chcieli mnie przenieść z dołu na powierzchnię do roboty przy drzewie, po kuckach, pomyślałem i rzuciłem kopalnię w pierony. Kazik Sygnet powiada, ze ostatnio obydwóm nam się nie wiedzie. Oznajmia mi, że nie mieszka u Fondałowej, bo stary zaczął wy-wąchiwać, że on coś z jego żoną kombinuje. Zresztą baba zrobiła się strasznie nachalna, a on za tysiąc dwieście złotych miesięcznie nie chce sobie zdrowia zdzierać. Chyba, zwierza się, pryśnie w Rzeszowskie, a ja, jeśli chcę, mogę tę francę okraść. Stara ma pieniądze, bo na handlu wódką się dorabia, w domku ładne futerka, trochę biżuterii. Informuje mnie, co gdzie w mieszkaniu jest schowane. Podziękowałem Kazikowi za cynk, mówiąc, że może przy okazji klientkę załatwię. Sygnet dodał jeszcze, że pobędzie jakiś czas w G., bo mu się należy przynajmniej dobry wikt u Fondałowej. Mąż mężem, żona żoną, ale koryto najważniejsze. iMie pracuję i trochę mi się nerwy uspokoiły. Siedzę sobie późną nocą, na pół drzemię, na pół słucham radia z kołchoźnika. Wtem ktoś cicho skrobnął w okno. Patrzę, jest Sygnet. Zdzisiek, otwórz, naprawdę otwórz, prosi zdyszany, jakby ktoś go gonił. Kazik, z czegoś aę zarwał o tej godzinie? Kobieta śpi, sam jestem w gaciach. Zdzisiu, proszę cię, otwórz, mówi, jakby miał kluski w gębie. Wychodzę do sieni, nie mogę znaleźć klucza, szukam po ciemku, gdzieś się cholera zapodział, wracam po latarkę, wreszcie jest. Odmykam drzwi, wyglądam, a Sygnet znikł. Patrzę na lewo i na prawo, iiie ma. Kazik, Kazik, wołam. Cisza. Łażę przed domem, przyświecam latarką i widzę na ziemi ślad krwi. Skąd krew? Dziwne. Na wszelki wypadek roztarłem kapciem plamę, postałem chwilę i wróciłem do łóżka. Na drugi dzień przyjeżdżam do P. do matki, a matka mieszkała przy mojej siostrze Anieli i jej mężu. Szwagier był
61
rodowity warszawiak i lubił sobie wypić. Służył w7 wojsku w B., zapoznał się z młodszą siostrą i ochajtnęli się. Wiesz ty, Zdzisiek, mówi szwagier, że u nas w P. stała się w nocy tragedia. Jaka tragedia, pytam. Idź i zobacz, ile ludzi, psów, milicji kręci się koło dworca. Zabity człowiek leży na łące. Cóżeś się tak zamyślił, dziwi się szwagier. Szkoda mi ofiary. A złapali bodaj zabójców? Jak dotąd, to chyba nie, odpowiada. Z taką oto wiadomością wróciłem od matki na drugi dzień po odwiedzinach Sygneta.
Schodzi jeden tydzień, drugi, ja nie pracuję, żona zaczyna krzywo patrzeć, ale nie podnosi jeszcze alarmu, bo siedzę w domu i z rzadka wychodzę. W końcu jednak mówi: Idź, Zdzisiek, do roboty, mam zaledwie parę złotych na życie. Nie martw się nic, bąknąłem, staram się o pracę w Wupehaesie. Za tydzień znowu mi przygaduje: Mam wszystkiego trzydzieści pięć złotych, co ja dziś ugotuję? Zezłościłem się i wyszedłem na miasto. Wracam na obiad. Żona stawia przede mną zupę zalewajkę. Nie ma mięsa, jałowo, a ja lubię dobrze zjeść. Odsuwam talerz, wszystko się we mnie gotuje, ale milczę. Córeczka prosi: Mamusiu, daj mi chlebka. Tymczasem wchodzi sąsiadka pożyczyć młynka do kawy. Żona kraje dziecku chłeb i posypuje cukrem, bo nie było czym posmarować. A sąsiadka gdacze: Cóż to, pani Elu, taki kryzys u pani, że nie ma nic do chleba dla Lusi, Boże święty? Widzi pani, tak nasz tata kochany rządzi, kłuje mnie żona w serce. Zbladłem, zerwałem się od stołu, trzasnąłem drzwiami i pojechałem do matki. Aniela, pożycz mi trzysta złotych, zwracam się do siostry, jak zarobię, to ci oddam. Brakło nam na życie. Nie trzeba było się żenić, tobie bym może dała, ale jej nie. Siostra z moją żoną nie żyły w zgodzie. Jesteś bezczelna, krzyczę, przecież ja cię proszę, nie onal Nie dam, braciszku, koniec. Matka wyciąga ukradkiem
62
pięćdziesiąt złotych i wsuwa mi ostatnie centy do kieszeni. Szwagier to zauważył, mrugnął i szepnął mi do ucha: Zdzisiek, ja mam też pięćdziesiątaka, wyjdziemy, pogadamy. Idziemy na jednego, szwagier daje ćwiartkę, ja kupuję drugą, bo nic nie ratuje sytuacji. Nie mam melodii do gadania, więc przechylamy w milczeniu. Idę dzisiaj na skok, mówię niby do siebie, niby do szwagra. Gdzie? Chodź ze mną, wtedy się przekonasz. Nie chcę siedzieć w kryminale, pęka szwagier. Proszę bardzo, nie to nie, idę sam. Pijemy strzemiennego i wracam do matki. Wkładam w domu kapelusz, okulary, żeby się trochę ucharakteryzować, worek okręcam w papier. Szwagier wychodzi na korytarz i radzi: Zdzi-łek, nie chodź, wpadniesz, jesteś pod kubkiem. Odczep się! Bez pieniędzy do domu nie wracam. Kropka. I znikam w nocy.
Podchodzę pod dom, gdzie mieszka Fondałowa. Godzina późna, ujada pies. W tym zabudowaniu oprócz Kondałów mieszkała jeszcze jedna rodzina. Pies robi �ŚLraszny szum, szczeka na całą okolicę. Na szczęście miałem w kieszeni kawałek bułki i rzuciłem psisku. (istrożnie zbliżam się do budy, kundel skulił ogon pod siebie, odwiązałem charta, wyprowadziłem daleko za dom i sznurkiem przymocowałem do drzewa. Wracam pod mieszkanie Fondałowej, w oknach ciemno, więc badam drzwi. Zapukałem lekko, ani szmeru. Pukam ? rugi raz mocniej, nikt nie odpowiada, ale w tym momencie uchylają się drzwi u sąsiadów i wystawia głowę jakaś kobieta. Najmocniej panią przepraszam, tu mieszka pani Fondałowa, prawda? Widzę, że iej nie ma w domu, a przyjechałem aż z Poznania z pilnym interesem, teraz nie wiem, gdzie jej szukać, jednym tchem wygłaszam taką mowę. Proszę, niech pan pozwoli bliżej, porozmawiamy, odzywa się kobiecina. Co było robić? Wchodzę do pokoju, siedzi jej mąż, kobieta częstu-
63
je mnie herbatą, jako że jestem z dalekiej podróży. Uciekam jak mogę z twarzą, żeby mi się dobrze nie przyjrzeli. Opowiadają, że Fondałowa wyjechała w sprawach handlowych na wioskę i wróci dopiero za trzy dni. Jej mąż jest w pracy i nie wiadomo, kiedy będzie z powrotem, bo jeździ z pekaesem po całej Polsce. Zmartwiłem się okropnie, wypijamy herbatę, dziękuję, dobranoc, wychodzę. Obszedłem dom naokoło i na palcach przysuwam się do okna, wiem, że w środku pusto i nieprędko ktoś się zjawi. Myślę, rezyka-mu-zyka. Trach, podważam delikatnie listwę, ciągnę, okno wyskakuje, bo na haczyk było tylko założone. Jednym skokiem składam wizytę pani Fondałowej i natychmiast robię zaciemnienie. Szczelnie zatykam okna kapami z łóżek. Zapalam światło. Buszuję po mieszkaniu, znam rozkład z opisu Sygneta. Otwieram kredens, patrzę, stoi flacha nie rozpieczętowanego spirytusu. Wybijam korek, leję sobie kielicha. Siadam na stołku i rozmyślam, jak się zabrać do roboty. Kasetka jest w szafce nocnej. Najpierw załatwiam kasetkę, jest tam naszyjnik, obrączki i trochę biżuterii. Z szafy zabieram dwa futra i nowy garnitur, starzyzny nie ruszam. Wyciągam jeszcze parę ładnych sztuk bielizny nylonowej i kilka dobrych bluzek, sam jedwab. Ładuję wszystko do wora, a między łachy wbijam litr spirytusu do góry dnem. Szukam pieniędzy, nie mogę znaleźć. W spiżarce były jajka, więc usmażyłem jajecznicę na maszynce elektrycznej. Ale z forsy ani śladu. Ściągnąłem jeszcze z wieszaka płaszcz gabardynowy i pryskam tedy, którędy przyszedłem. Przymykam dokładnie okno, aby nikt nie wlazł, zanim Fondałowa nie wróci. Okrężną drogą ruszam do domu. Nakładam parę kilometrów, ale jestem spokojniejszy, że nie usłyszę uprzejmego tonu: Pan pozwoli ze mną. Cały spocony przytargałem wór pod komórkę z węglem, pukani do okna i żona mi
64
otwiera. O tej godzinie tata wraca! Gdzieś był? Gdzie byłem, to jest moja rzecz. Gdzie są klucze od komórki, pytam żonę, bo muszę rozpalić w piecu. Co chcesz smażyć, gotować, jak nic nie ma do jedzenia. Dai mi klucze od komórki, powtarzam, muszę nogi wymoczyć. Idę do komórki i chowam worek pod węgiel. Odetchnąłem. Włażę do łóżka, ale nie mogę zasnąć. Kręcę się z boku na bok. Zdzisiek, gdzieś ty był, coś ty robił? Daj mi spokój, powiadam, jutro będą pieniądze. Odwróciła się ode mnie i zaczęła płakać, była znowu w drugim miesiącu ciąży. . ,
Zrywam się rano o szóstej, bo w G. był akurat dzień targowy. Pakuję nylony, bluzki do teczki, naszyjnik i obrączki w kieszeń i jadę do miasta. Naszyjnik opycham za siedem czy osiem stów, był naprawdę złoty. Obrączki sprzedaję przez jednego kieszonkowego smyka u jubilera, dostał za to chłopak pół litra wódki. Damską konfekcję opędzlowałem wsiowym babom na placu. Część forsy zostawiam sobie, część daję zonie. Skąd masz? Wygrałem w pokera. Po południu zachodzę do Jana Świerka i wyjaśniam, że mam trochę towaru, mogę odstąpić jemu lub jego bratowej. A skąd pan ma? zapytał. Proszę się domyślić skąd, uśmiecham się. Panie Zdzisiu, chodzi jedynie o to, czy z bliska, czy z daleka? Muszę powiedzieć bratowej, gdzie ma jucht spieniężyć, prawda? Towar jest trzydzieści kilometrów stąd, kłamię, i to mnie częściowo zgubiło. Proszę przynieść, mówi, uzgodnię z bratową i chyba weźmie hurtem. Wieczorem zaglądnął do nas szwagier dowiedzieć się jak mi poszło. Siedzimy przy stole i rozmawiamy o sprawach rodzinnych. Słuchaj, szwagier, wtrącam na boku, nie pomógłbyś mi zanieść małego bagażu do miasta? Kiedy chcesz brać, zapytuje. Trochę poznie], żeby ludzie nie widzieli. Dobrze. Zgodził się, bo zanieść towar w walizce żadna sztuka, więc nie miał cykorii.
5 _ �śCo jest za tym murem”
65
Ponieważ lubił wypić, wiedział, że mu postawię przy okazji. Przytachaliśmy dwie walizki do bratowej Świerka. Poukładała sobie każdą sztukę z osobna na stole i szacuje. Wreszcie pyta: ile pan żąda, panie Zdzisiek, za całość? No, pani rozumie, pani Świerkowa, co to kosztuje. Proszę, niech pan śmiało karkuluje. Cenię jej piętnaście tysięcy za wszystko. Ale paserka jest łapczywa i tanio chce wykorzystać złodzieja. Dochodzimy do porozumienia i daje mi szesnaście brudasów, ogółem osiem tysięcy. Wylicza mi, że ma też swoje koszta, zgadzam się, bo gdzie będę ten jucht nosił? Na drugi dzień łagodnie proponuję żonie: Elu, pojedziemy do Katowic, dobrze? Po co? I patrzy zaskoczona. Na sprawunki. Przecież ty nie masz pieniędzy, mężu. A ty, żono, nie masz butów, jedziemy. Posiadam parę groszy, skąd mam, to mam! W Katowicach idziemy na hale. Małżonka ogląda stoiska i przymierza płaszczyk za tysiąc sześćset złotych, ale waha się z kupnem: Ty nie masz tyle pieniędzy, Zdzisiu, żałuje i wybiera wdzian-ko za sześć stówek. Byliśmy młode małżeństwo. Skoro mi kupiłeś, Zdzisiu, białe wdzianko, cieszy się żona, przydałaby się do tego biała torebka, powiada, jak to kobieta. Funduję jej jeszcze buciki i wyczuwam, że przy tym kupnie obserwuje mnie młoda osoba. Płacę dwieście pięćdziesiąt, ale forsę wyciągam z całej harmonii i młoda to przyuważyła. Przepychamy się od straganu do straganu, ścisk, ludzie gniotą z przodu, z tyłu, czuję, że ktoś mnie robi i smyra ręką do kieszeni. Ja łap za rękę i na kolano z nią, niby że chcę złamać grabę. A doliniara piszczy. Wtedy mówię: Jak chcesz kraść, najpierw musisz się nauczyć! Nie prowadzę cię na milicję, ale na drugi raz, jak pójdziesz na kieszeń, musisz się lepiej starać. Trzymaj się, ty gowniaro, i dałem jej kopa w tyłek. Żona nabyła jeszcze drobne rzeczy osobistego użytku, a ja dla domu ku-
66
piłem lepsze radio preludium za dwa i pół koła, aby się jakoś pomału dorabiać.
Jestem pewnego dnia na dworcu w G. i piję piwo. Podchodzi do mnie taki jeden, którego znałem z widzenia i wiedziałem, że mu na imię Ziutek. Ogląda się na boki i mówi wprost: Wiesz, Zdzisiek, zrobiłem dzisiaj rano faceta na półtora patyka, pozwól, wypijemy sobie. Bzdury gadasz, koleś, za wąski jesteś w tych rzeczach, droczę się z nim. Słowo honoru ci daję! Tu jest forsa, klepie się po kieszeni, mam życzenie przewrócić z tobą basa, grzecznie prosi. Chłopaki mnie w ogóle lubili, panie redaktorze. Jeśliś zrobił frajera w G., to pojedziemy do Katowic, uzasadniam rozsądnie, na miejscu możesz podpaść. Dobrze, Zdzisiu, ale chciałem sobie przy okazji coś dziubnąć, czyli kobietę poderwać. Może wskoczymy na jakąś melinę? Te pieniądze mam do stracenia na jeden wieczór, zaznacza Ziu-tek. To był młody chłopak. Na dworcu w Katowicach stanąłem w kolejce przy bufecie za wątróbkami, bo miałem straszny smak na duże piwo i smażoną wątróbkę. Biorę dwie porcje, rozglądam się za kumplem, a jego nie ma, choć stawiał zamówienie. Jem oba dania i myślę, przywiózł mnie do Katowic i zerwał się. Ale jaki miał w tym cel? Wypiłem drugie beczkowe i idę na Mariacką do tak zwanego �śDołka” w piwnicy. To był lokal samych nierobów, nicponi, gigantów i kurewstwa. Rozglądam się po sali, a on siedzi z kobietą. Dwie flachy wina przed nimi, po czterdzieści dziewięć złotych, piją sobie spokojnie. Jak ja stałem w kolejce, to go jedna prostytutka poderwała, bo wyczuła, że chłopak czegoś szuka. Wzięła pod pachę i zaciągnęła na metę. Podchodzę bez przeproszenia do stolika i mówię: Jak chcesz kogoś robić w balona, to rób mądrze. Trzasnę cię i wpadniesz w mur! Po co ci to! Zdzisiu, nic się nie stało, jąka się i pęka, widzisz, to moja ko-
6?
�*
leżanka, zapoznaj się, spotkałem ją przypadkiem, odszedłem na chwilę. Jak musiałeś odejść, klarnecie, trzeba mi było powiedzieć, a nie w ten sposób postępować. Do dyskusji włączyła się osoba lekkich obyczajów i prosi, zeby usiąść, jak to kobieta. Siadaj, Zdzisiu, namawia Ziutek, wypijemy po winie. Mimo że nie chciałem, wychyliłem jedną szklankę, potem drugą, ale mnie to me cieszy. Przyglądam się mojemu towarzystwu i tak mi się coś zdaje, że ta kobieta chce mojego jelenia zrobić na forsę. On do południa faceta, a teraz ona jego zamierza okraść. Boże kochany, myślę, jak kurwa ma go zrobić, czy to nie lepiej, żebym ja mu wziął? Wiesz co, Ziutek, powiadam dobitnie, tu nie ma co pić. Może wpaść milicja, daj mi stówaka, kupię prywatnie u kolejarzy na dworcu pół litra, bo mam chody. Pojedzie-my do parku Kościuszki i zabawimy się na trawce. 1 tak się stało. Po drodze kobieta przystawia się do mnie i mówi: Ale ten pański kolega to ciepły jest. A co, pytam, chciałabyś sobie coś pożyczyć od niego? Ale prostytutce pluć w oczy, ona swoje, uśmiecha się bez wstydu i honoru. W parku wchodzimy głęboko w krzaki. Mamy szklankę, bośmy zabrali z knajpy, i leję im do pełna. Swoją dolę wylewam dyskretnie. Sunę im tak ampę za lampą i czekam, kiedy ich gorzała rozbierze. W pewnym momencie Ziutek zaczyna mnie całować, ?1 t0 .pi:"ak· Zdzisiu> ia ciebie poważam, oświadcza, c opaki ci^ chwalą, ja za tobą wszędzie pójdę, gdzie 3ys rde kazał, jesteś swój, równy chłopak, as! Gdy mnie tak tuli, zapuszczam mu widełki, znaczy dwa palce, i wyciągam obojętnie oba górale i setkę, bo resztę już zdążył przepić. Forsę miał złożoną w kostkę w kie-ozonce od zegarka. Dobrze jest, Ziutek, przerywam mu gadane, napijemy się, co? A on tymczasem uderza w macane z tą kobietą. Trąciłem dyskretnie butelkę bu-i'em 1 W(3da leje się w trawę. Krzyczę: Ziutek, wódkę
88
wylałeś! A ciort, zaraz każę drugą, i chwyta się za kieszeń. Nie, nie, przytrzymuję mu rękę, zostaw pieniądze, dobre twoje, dobre moje. Ja teraz stawiam. Chcę jak najszybciej się urwać, on też tylko patrzy, żeby tnnie się pozbyć, bo mu przeszkadzam w stosunkach z kobietą lekkich obyczajów. Czekajcie tu, za pół godzinki jestem z powrotem, i znikam w mroku. Dochodzę do szosy, zatrzymuję taksę: Panie kierowco, do G. Mogłem sobie pozwolić, bo znów świeży grosz w kieszeni. Noc, żona śpi. Po cichutku wsuwam się do łóżka, a pieniądze chowam pod serwetkę na stoliku nocnym. Rano jak zwykle gadka: gdzie byłeś, co robiłeś i tak dalej. Dobrze, dobrze, przerywam i proszę o śniadanie. Żona podaje bułeczki do łóżka, popijam kawkę i mówię: Elu, mam tu parę groszy, idź, kup flaszkę wina, trącimy się na dzień dobry. Jak masz pieniądze, to daj, uśmiecha się kobieta. Sięgam pod serwetkę, ani śladu. Ja: Gdzie pieniądze? Ona: Jakie pieniądze? Ja: Te, co tu były. Ona: Śniło ci się. Widzę, że struga ze mnie wariata, więc mówię: Oddaj, laluniu. Skąd je wziąłeś? Skąd wziąłem, to wziąłem. No to ja też wzięłam. Wytargałem od niej w tych żartach sto złotych, dobre i to, i wyszedłem na. miasto.
Niedaleko meliny Rydzyka, koło kiosku z piwem, kogo spotykam? Właśnie Ziutka. Stoi skacowany na rogu i kiwa się. Zdzisiek, pies cię zarąbał, ja faceta robię rano, a ty mnie wieczorem. Jak tak może być? dziwi się. Nigdyś, kolego, nie miał żadnych pieniędzy w życiu, to skąd ci mogłem wziąć? I na hecę daję mu lekką blachę w czoło. Dobra, dobra, masz jeszcze coś? Człowieku, klaruję mu, i tak by ci prostytutka buchła, nic na tym nie straciłeś. Mam jeszcze sto złotych, reszta się rozleciała. Zdzisiu, prosi, daj chociaż flaszkę wina. Postawiłem Ziutkowi dwa jabcoki i po zgodzie. Cóż może złodziejowi złodziej zrobić?
69
Mija, spokojnie parę dni, jestem w terenie w Katowicach i wracam wieczorem do domu, żona cała za-puchnięta od płaczu. Co się stało, pytam. Była milicja z nakazem rewizji, opowiada ze łzami, zbebeszyli całe mieszkanie, skipiszowali i zostawili ci wezwanie na komisariat w P. Zachodzę w głowę, przebieram uszami, medytuję, jaki powód? Niby wszystko z kradzieżą u Fondałowej w porządku. Towar rozprowadzony, upłynęło kupę czasu, gra. Niestawienie się na komendzie może być dla milicji podejrzane. Razem z żoną jedzie-my do p. W komisariacie żona zostaje w korytarzu, a ja S1(i z�żłaszam do oficera śledczego. Pan się nazywa Ce-lebrak? Ja, we własnej osobie. Jest pan podejrzany o kradzież na szkodę Janiny Fondałowej w dniu takim a takim. Poprawiłem się na stołku i zeznaję: Coś pan jest niemądry, czyś pan z nieba spadł? Skąd pan takie wiadomości zdobył? Kto panu głupich bzdur nagadał? oledczy patrzy na mnie, a ja jadę w zaparte, nie przy* znaj70
i uprzejmości od żony doznała. Powiada tak: Niech się pani nic nie martwi, pani Cełebrakowa. Nawet gdyby to był pani mąż, powiemy na milicji, że to nie ten mężczyzna z krytycznego wieczoru. Nie trzeba płakać, kochana pani Cełebrakowa, jest pani młoda, szkoda pani, a Fondałce dobrze się stało, że ją okradli, bo to stara handlara i wyciruch, cholera nie sąsiadka. Milicjant prowadzi mnie z aresztu na rozpoznanie. Zmierzwiłem włosy, żeby cośkolwiek bodaj się zmienić, ale nie mam szans. Poznaję z punktu tych dwoje łudzi i wiem, że musi nastąpić przypalenie. Naraz własnym uszom nie wierzę, gdy słyszę, jak oboje mówią, pokazując palcem na mnie: To nie ten. Tamten był dużo starszy i wąsa miał. Cud, myślę, albo są pod wódką. Nie mogę pojąć, co się świadkom stało. Funkcjonariusz bierze mnie na dyżurkę, zwracają pasek, portfel, dokumenty: Jesteście wolni. Milicja, gdy nie ma dowodów, nie może dłużej przetrzymywać jak czterdzieści osiem godzin. Wychodzę, padam żonie w objęcia. A ona opowiada, jakim szczęściem zostałem wybawiony. Wieczorem siedzę przy rodzinnej kolacji, rozlega się pukanie i wchodzi kto? Fondałowa. Stawia flaszkę kolorowej na stole i z miejsca wybucha przeprosinami za podejrzenie, które na mnie rzuciła. Ja wywalam oczy, żonę zatkało, nie wiemy, co się dzieje, zwariowała baba czy co? Kobita się składa, słodko mówi: Panie Zdzisiu, panie Zdzisieńku, proszę się nie gniewać, proszę wybaczyć, ale całe nieporozumienie wynikło po trosze i z winy Kazika, musiał być chyba nietrzeźwy. Wyjaśnia, że ona sama z początku nie chciała mieć nic wspólnego z milicją, skąd? Obawiała się przecież o ten handel wódką, ale Kaziu jej doradził, żeby iść na komendę i zameldować o kradzieży. No to ładnie, myślę. A balia sypie dalej, że Kazik nie mógł u niej mieszkać z powodu męża, mimo to Spotykali się od czasu do czasu.
71
Sprawa staje się dla mnie zupełnie jasna, widocznie Kaziu pod wpływem zapału miłosnego zakapował do kobity własnego kumpla, swojego przyjaciela. Pytam w końcu otwarcie: Kto pani powiedział, że to ja zrobiłem? Jak to kto? Mówię przecież, że Kazik. Kazik, myślę, Kazik Sygnet, kurwa jego mać! To ja o nim tyle wiem, a on mnie kapuje za głupią kradzież? To już jest Świnia, nie człowiek. Poczekaj, ja się na tobie odegram, kolego, przysięgam sobie w duchu. Dowiaduję się jeszcze od Fondałowej, że Sygnet robił niedawno zegarek na wydrę i wpadł. Ona właśnie przychodzi prosić, abym jej pomógł napisać list do więzienia, bo jestem oblatany w tych sprawach. Szlag mnie trafił, polałem babie trochę wody w tym grypsie, byleby się jej pozbyć. Pożegnała się i wyszła.
Jest już rok pięćdziesiąty ósmy, wczesna wiosna, przebywam tyle miesięcy na wolności, jak się uda, to załatwiam drobne rzeczy, tu zegarek, gdzieś portfel, tam w karty wygram. Jak dotąd, łącznie ze sprawą Fondałowej, wszystko po cichu leci, syn mi się urodził, czyli drugie dziecko, raz są pieniądze, drugi raz braknie, los szczęścia, amerykańska gra. Kiedyś tak siedzę w kuchence i rozmyślam nad życiem, aż tu wpada do mieszkania Jan Świerk, o mało drzwi z futryną nie wywali i woła: Zdzisiek, urywaj się! Wsypa jest, bratową zatrzymali i wyśpiewała wszystko! Niech to krew zaleje, poderwałem się na równe nogi. Świerk, stary sanacyjny złodziej, przedstawia mi w skrócie cały przebieg. Bratowa Świerka była pewna, że towar, który jej dałem ze skoku u Fondałowej, pochodzi trzydzieści kilometrów stąd. Dla pewności jednak sprzedała wszystko na wsi, jedynie został jej ten płaszcz gabardynowy, urochę używany. Dała go swojej koleżance, też handlarce, aby sprzedała łach za parę groszy na bazarze. Ale wiadomo, że po targach stale śledcze wąchają. Pod-
72
chodzi do handlary facet i pyta, ile ona żąda za ten płaszcz? Obejrzał dokładnie, ale nie po to, żeby kupić, tylko sprawdzał, czy to nie kradziony, okąd pani ma len towar? Pokazał legitymację, pani pozwoli ze mną. Na komendzie baba opowiada, jak i co. Jadą z miejsca /. nakazem rewizji do Świerkowej, kipiszują całe mieszkanie, przy okazji wykrywają inne sprawki. Zagarnęli, co było trefne, do wozu, szwagierkę Jana Świerka też, i na komendę. Świerkowa po dwóch godzinach śledztwa załamała się i powiedziała, od kogo płaszcz kupiła. W ten sposób Jan Świerk, stary sanacyjny złodziej, daje mi cynk. Wyskakuję z domu na łąki i widzę, jak dwoma willysami jadą blacharze na ulicę Dębową do mieszkania obywatela Celsbraka. Na łąkach zabawiali się tacy sprytni chłopaczkowie po szesnascie, siedemnaście lat i dawali mi cynk, co się u mnie w domu dzieje. Wreszcie milicja odjechała. Zrobiła się późna godzina, ale nie jestem frajer, żeby wracać. Przychodzi do mnie żona i płacze: Co ja teraz zrobię, synek dopieio się urodził. Znowu będziesz siedział. Dwa, trzy lata pewne. Nie rycz, powiadam, bo jestem w nerwach, idź lepiej do domu, weź teczkę, dwie koszule, płaszcz i daj parę złotych, bo nie mam ani grosza. Będę się ukrywał. Pocałowałem żonę we łzach i takie było nasze rozstanie.
Idę na dworzec, ale nie w G., tylko okrężną drogą do M. Cały czas kombinuję, dokąd jechać? Z tej niepewności wstąpiłem do baru. Mam przy sobie trzysta złotych. Rąbnąłem setkę, poprawiłem drugą, zagryzłem garaletą. Przyjeżdżam do Katowic, przez megafon zapowiadają pociąg do Kluczborka. Jechać, nie jecnać, a może na tym kierunku szczęście spotkam, może trafię na faceta i obskoczę z kieszeni? Głównie muszę liczyć na portfel, na skórę, gdyż w ukrywaniu trudno podła-pać grubszą robotę. Zasadniczo nie lubiałem cnodzic
73
na kieszeń, bo z portfelem można się naciąć na pięć złotych albo na nic. Szkoda strachu i nerwów. Siadam na ten Kluczbork, ale jadę bez celu. Jestem trochę spokojniejszy, listy gończe idą dopiero po sześciu tygodniach. O północy przyjeżdżam na miejsce. Było nie było, wysiadam, mam około sześćdziesięciu złotych, bo resztę z trzech stówek po zapłaceniu biletu zdążyłem stracić. Wstępuję do restauracji dworcowej, zamawiam duże piwo, kanapkę i paczkę papierosów. Rozglądam się po pasażerach, przebieram po twarzach, do kogo by się tu przysiąść. Widzę, że w kącie sali siedzi sobie dziewczynka lat może dziewiętnaście. Elegancko ubrana, nóżka w sam raz, futerko wisi na wieszaku, i skromnie czyta �śPrzyjaciółkę”. Myślę: do niej trzeba dokle-pać. Wymijam wolne stoliki i dołączam do niej. Przepraszam panią, kłaniam się wytwornie. Spojrzała na mnie. Czy wolno? Proszę. Siadam. Wypiłem piwo, zjadłem bułkę, papierosa wkładam w szklaną lufkę i przyglądam się sąsiadce. Ona nic, tylko czyta. Ja też nic, tylko patrzę. Po chwili podnosi wzrok, spogląda na mnie i lekko się uśmiecha. To ja też się uśmiecham. Siedzę na tym krzesełku jak na jeżu, bo po północy najwięcej jest kontroli milicyjnej. Jeszcze raz kłaniam się i pytam: Przepraszam panią, czy pani się orientuje, kiedy leci pociąg do Wrocławia? Ja też jadę do Wrocławia. Dobra jest, myślę, chętnie odpowiada. A można wiedzieć, skąd pani jedzie? Byłam na sprawunkach w Katowicach. Pani się udaje do samego Wrocławia? Bliżej troszeczkę. A dokąd, czy to tajemnica? Ona uśmiecha się. Do Z., a pan dokąd? Ja do L. Czyli już jej zakładam farmazon. Ach, pan do L., to bliżej niż do Z. Dlaczego, panie redaktorze, wybieram właśnie L.? Bo to musi być miejscowość w tym samym kierunku, dokąd dana osoba jedzie. Babka odłożyła �śPrzyjaciółkę” i mówi: Ale pociąg mamy dopiero o czwartej pięt-
naście rano. Prawda, proszę pani, jak te podrożę ę ,-za* I tak rozmowa się toczy. Wreszcie występuję z towarzyską formą zapoznania. Przedstawiam się, oczywiste jako kawaler, i od razu zasuwam kit, że mnie oczarowała i pragnąłbym ją bliżej poznać. Cizia jest z tego nachalnie zadowolona, nawet boję się, czy ona mi przypadkiem bomby nie polewa, czyli może bycz m łicji, taka agentka. Ale nic, jadę dalej. Opowiadam, ze pracuję w hucie �śBaildon”, mam urlop i udaję się do kuzynki do L. To jest jedyna moja rodzina w kraju, nie licząc wujka w Katowicach. Niestety, mamusia i^ tatuś zginęli tragicznie podczas okupacji. Baki a p y żałośliwie, widzę, że mi współczuwa. Gra Panna znowu się zwierza, że ma małą siostrzyczkę i brata w wojsku Tatuś i mama żyją. Mamusia jest z pochodzenia Niemką. Patrzę, pod stołem stoi duzawalizkiPasuje.
A nan chyba mieszka w Katowicach? pyta. .ak jest, z wujkiem staruszkiem na rencie troche mu pomagam. Zajmujemy piękne trzy pokoje z kuchnią Tin, jeszcze starszą siostrę, ale proszę, to W tajemnicy, przebywa obecnie w RFK Bardzo ją kocham. Niestety, nie mogę z mą prowadzić iej>ularnl korespondencji, ale na to składa się wiele zagadkowych przyczyn. Pani Oleńko, już zdążyłem się ^ed^c> że na imię ma Ola, może ja panią odwiozę do Zaproponuję ma pani takie ciężkie walizy, chętnie pani pomogę skoro tylko pani ma życzenie. Wyczuwam, ze ' jest z tego zadowolona, ale niby się wzbrania, ze noc późna, po co się męczyć, jak to kobieta. Dla pani mogę trzy noce nie spać, oświadczam. A którąi pami jedz e kłasą jedynką czy dwójką, bo muszę sobie bilet dokupić do Z. Jedynką, odpowiada. Ach> to Pan J ^e leszcze na bilet przeze mnie wydawał. Drobnosl , pani Oleńka. Odchodzę, wiem, że mam ostatnie centy �Śale czuje, że tu jest dobry, świeży towar, dziewczyna
z:
ile kosztuje pierwsza kk, P tS° f d° kaSy 1 pytam’ dzieści dwa z groszami Sa z ~ llczborka d° Z.? Czter-biletu. Co robić w taki? f ··^ Pk6 Zł°tych do Podejść do kogoś o D ?' S3L J! UkiaŚĆ �śe da rady·
będę żebrał. ZasToniiem ^ ttl ° ^ Zł°tych nie
ję: moja babka była na 1 rozumu"
miała grubszą gotówk, to T Katowicach’ jeśli
mieć tylko drobne nie!; a ~ Wydała’ a zatem musi
wrotem do sali restaur ^ · & �Ś robic? Wchodzę z po-
tak długo, Teby fr;yJrJ;St0jlPrZy bufede’ *** nią kątem oka. Poroznim, �Ś �"ó aczyia’ kikuję na
czym i wracam do molo'13 em.sobl.e z bufetową o byle śmiechem: Kupił pan bil°leńka Pyta z u"
«ego, co ^ sla!oP? wl ”nfechTlem’ ^ ^ jakie oni mają utargi w t? l* ^ W1lejowej nie maia wvd�' y�"ó zborku- W kasie ko-
też, co za porządki w t Z PIęCmset złotych> w bufecie drobnych? Głupstwo dz^�"ó mi(fScie· Ile panu potrzeba
***** Ja panu pożyczę· nosa, że za dwie godzin’ , Pam ZWrócę Mam
elegancko ubrany kosznlf M przerobii?· Byłem
łość pierwsza klL ^ *"**' m°dny chłopak> -Wracam z biletem w l-* · · ,
ciąg do Wrocławia już T7T \dowiadufe si^ że Po-
siedział na widoku do LP faW10n°· ** będę Z ^ wpaść. A w ogóle przvie ^ ^ kombmu^> rn°gę godnym wagoL z XT* S°bie W Wy~
i te rzeczy. Pani Oleńko ? ?�"ó’· Clemno’ �żwiazdy półgłosem: Po co bedzien ° d° * n*wię
knajpie, zaduch, pijaki tvlkl ?'” -? ^ dworcowei rażenia. To nie wypada Zi°Pią’ padaią wy~
Kie uważa pani, że lepiej zająć
miejsce w wagonie, miękko, spokój i wygoda. Zgadza się. Przytrzymuję uprzejmie płąszczyk, biorę walizkę, teczkę pod pachę, idziemy. W przedziale, zanim usiadłem, występuję do niej z taką mową: Pani Oleńko, obawiam się jednej rzeczy. Przyjadę z panią do Z., a nuż będzie czekał narzeczony, mogą być nieprzyjemności. Zadąsała się. Gdybym miała kogoś bliskiego, od razu bym to oświadczyła. I tu zaczyna mi snuć opowieść, że owszem, miała chłopca, służył w wojsku w Z., też mu było na imię Zdzisiek. Tatuś i mamusia wiedzieli o tym, ale on nigdy nie chciał przyjść do ich domu. Po skończeniu służby wyjechał. Owszem, pisał do niej listy, nawet obiecywał, że przyjedzie poznać rodziców, nie przyjeżdżał. Pisywał coraz rzadziej i zamilkł. Dowiedziała się, że wpadł do więzienia, nie wspomniała o tym rodzicom, bo jej wstyd było, że tak ją porzucił. Myślę sobie, teraz żeś lepszego poderwała. Pociąg rusza, jedziemy. Pani Oleńko, robię poważną minę, muszę pani wyznać wobec tego szczerą prawdę. Jestem mężczyzną i mam odwagę powiedzieć to pani. Chciałbym założyć gniazdko rodzinne. Nie znam żadnej dziewczyny, chciałbym spokojnie żyć i pracować. A ona mówi: Wierzę panu. Jak tak, no to daliśmy sobie po buziaku, po nic więcej nie sięgam, żeby nie obciąć sprawy. Mówimy już sobie per ty, bo ja szybko zawieram znajomość. Przyjeżdżamy do Z. i okazuje się, że pociąg do L. odchodzi dopiero o jedenastej, a tu jest szósta rano. Co ty będziesz sam na stacji robił, martwi się Oleńka. No, najwyżej weźmiesz mnie do domu, posiedzę chwilę i odjadę, zwracam się do niej niby żartem, ale serio mówię. Wiesz, Zdzisiu, inaczej zrobimy. Przedstawię cię mamusi i tatusiowi, za tego chłopca z wojska, który do mnie listy pisał. Jemu też było na imię Zdzisiek. Ja w lot chwytam, że dziewczyna chce się pochwalić przed rodziną, jak ją ten były żołnierz
77
kocha. Oleńko, czy wypada tak rodziców kłamać? Przecież to tylko żarty, Zdzisiu, i bierze mnie pod pachę. Powiemy rodzicom, że spotkaliśmy się przypadkowo w Katowicach, a ty właśnie miałeś zamiar jechać do Z. I sama dziewczyna podsuwa kłamstwa, a ja udaję, ze wcale nie umiem kręcić. Wyrabiam sobie u niej zaufanie, zeby się nie jorgnęła, że jestem oszust. Gram jak aktor w filmie, wytwornie i obojętnie. Ona opowiada mi, że u nich w domu są dwa wolne pokoje, jest również pokój brata, że odpocznę, pobędę jakiś czas, pójdziemy do kina, na spacer, poznam Z. Rodzice są 'ochani ludzie, będzie nam wszystkim bardzo miło. I tak wędrujemy przez urocze Z. i zbliżamy się do celu. Widzę, domek jednorodzinny, musi być zamożna familia, a właśnie na to liczę. Słuchaj, Olu, zgrywam się, mnie me wypada przychodzić tak wcześnie rano, ja c lyba wrócę. W takim razie, proponuje panna, otworzę drzwi od stołowego pokoju, tam się prześpisz, nikt nie będzie wiedział, a potem zapoznam cię z rodzicami. Wpuszcza mnie do mieszkania. Owszem, pokój niczego, jadalka, tapczan, wyścielane foteliki, adapter. Tu będziesz spał, powiada Oleńka, zaraz ci przyniosę pościel. Wieszam marynarkę na krzesełku, rozbieram się. Jestem tylko w kąpielówkach i koszulce gimnastycznej, a już wraca Oleńka z pierzyną. Co było robić, wszczynam dyskusję o tym i o owym. Kiedyśmy wreszcie skończyli, Oleńka ze śmiechem powiada, że dzisiaj musi być lepszy obiad, bo przyjechał jej kochany chłopak z wojska, Zdzisiek Przepiorą. Jeszcze raz dajemy sobie sobie buzi na dobranoc, Oleńka po cichutku' wychodziła ja strudzony zasypiam kamiennym snem. Koło południa Oleńka mnie budzi, całujemy się przez chwilę na przywitanie i prosi, żebym wstawał, jeśli mam ochotę, bo rodzice ogromnie chcą mnie poznać. Dłuższy czas leżę bez słowa na tapczanie, jakby straszna walka roz-
78
grywała się w moim sercu, i uroczystym tonem oświadczam: Oleńko! Wiesz o mnie wszystko, jednej tylko tajemnicy nie wiesz. Dziewczyna robi wielkie gały, jak koła od roweru, i patrzy na mnie jak w bóstwo. Oleńko! Milicja mnie goni, ukrywam się. Jezus Maria świę-I a, łapie się za głowę, co się stało?! Tobie tylko ujawnię kartę mojego życia, posłuchaj. Usiłowałem nielegalnie przekroczyć granicę, bo za wszelką cenę pragnąłem zobaczyć się z iedyną siostrą w RFN, ale miałem pery-pałki z wizą, więc postanowiłem iść na zieloną i złapali innie. Zostałem skazany na pięć lat więzienia, nie mogłem wytrzymać tej katorgi i zdołałem zbiec. Już dłuższy czas się ukrywam, tobie pierwszej, Oleńko, zdradzam swój sekret. Zdzisiu, och, Zdzisiu, co teraz będzie? Widzę, że dziewczyna o mało w majtki nie narobi z wrażenia, przejmuje się. Gra. Zdzisiu drogi, ja muszę o tym powiedzieć rodzicom. Jak uważasz. Najlepiej pomów z mamą, pierś matki najlepiej zrozumie. A ja właśnie w tym wypadku najbardziej liczę na jej ma-muńcię. Jak się o wszystkim stara dowiedziała, rozczuliła się do łez, a wysławiała się słabo po polsku: Pan Zdziszek, jak wam pomóc, dzieci kochane? Przede wszystkim Ziarnkowa, bo oni się Ziarnkowie nazywali, surowo zabrania Oleńce komukolwiek wspominać o mojej wizycie u nich. O naszej tajemnicy ani słowem nie pisnąć staremu Ziarnko, bo tatuś jest wielka chlapa. Pani Ziarnkowa w dalszym ciągu deliberuje, jakie by tu znaleźć wyjście z sytuacji. Na razie zaprasza mnie na tydzień w gościnę, a przez ten czas coś powinno się wymyślić. Dowiaduję się z rozmowy, że w ich domu w bieliźniarce leży sobie bez celu około piętnastu tysięcy, więc tym chętniej korzystam z zaproszenia. W dalszym ciągu leję rzewną wodę o moich uczuciach do Oleńki, o tragicznym położeniu i krytycznej sytuacji, finansowej. W ciągu pół roku ukrywania byłem zmu-
79
szony sprzedać resztę pamiątek po rodzicach, aby przebyć ten bolesny zbieg okoliczności. Zawieram znajomość z panem Ziarnko, tata był nieprzeciętny żłób i nosił wąsy. Po tygodniu wyjeżdżam z projektem, aby panu Ziarnce przy uroczystej kolacji oświadczyć, że pi zy byłem w poważnych zamiarach i proszę o rękę Oleńki. Moją narzeczoną namówiłem, żeby ze skruchą przyznała się matce, że niby jest w ciąży, a domniemany ojciec to ja, odmienny stan powinien przyspieszyć decyzję rodziców o zawarciu aktu małżeństwa. Tatusiowi jeszcze się nadmieni, że pojadę do Katowic wziąć zwolnienie z huty, aby tu w Z. lub okolicy poszukać pracy, a za parę tygodni bierzemy ślub. Stary Ziainko się wzrusza, błogosławi młodą parę, obiecuje wystarać się dla mnie o pracę na miejscu, nie musimy nigdzie tułać się po świecie, bo u nich w domu są awa pokoje przygotowane dla nowożeńców i w rodzinnym glonie będziemy sobie gruchać jak dwa gołąbki. Chodzimy z Oleńką na kawkę, na przechadzki pod rączkę, para jak ulał. Życie układa się pięknie, obiady domowe, wikt jak u mamy, tapczan wygodny, Oleńka miła, cudna melina jak ze snów. Jadę dalej z farmazo-nem, nie śpieszę się, jak inni, byle co ukraść i uciekać, bo wiem, że tu muszę coś poważniejszego drapnąć. Ale w końcu trzeba jechać do Katowic po to rzekome zwolnienie z pracy. A ja nie mam się gdzie schować. Wreszcie Oleńka wpada na pomysł, nie była ona taki piawdziwek, na jaki wyglądała, żebym przez trzy dni zamieszkał w służbowym pokoju w kolejowym bloku u jej koleżanki w Z., a na ten czas ona poprosi koleżankę do siebie. Stary Ziarnko nawet nie będzi^ wiedział, czy ktoś u nich śpi, czy nie. Zmieniam zakwaterowanie, elegancka kamera z telewizorem, aż mi żal było potem aparat zostawiać. Przez trzy dni Oleńka przynosi panu Celebrakowi śniadanka do łóżka, mama
80
w menachach obiady, a kolacyjki spożywamy wspólnie w restauracji, bo o tym czasie już stary Ziarnko śpi. Ma trzeci dzień każę kupić teściowej dwie fest walizki, niby że z całym majdanem zawijam do nowej przystani, i z pustym bagażem witam się znów z panem Ziarnko. Opowiadam, że formalności załatwione, a teraz wszystkie siły poświęcę Oleńce i pracy. I jak ptaszek uwijam sobie gniazdko u Ziarnków. Po tygodniu, bo termin ślubu się zbliża, zagaduje mnie stara: Pan Zdzi-.szek, ja dziś cała noc nie spała, tylko myślę, co robić, żeby Zdziszek był nareszcie wolny. Pochyliłem głowę i mówię z rozpaczą: Może będzie amnestia, może coś się stanie, ciągle tak nie może być. Ale kiedy, wzdycha stara. Niech mi pan powie, mówi, panie Zdziszek, od kogo zależy, żeby pan mieć tą karę darowane? Wszystko zależy, mamusiu, powiadam, od Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach. Głupia baba nawet nie wiedziała, co to jest prokurator. A jakby takiemu człowiekowi dać, pyta z dziesięć, dwanaście tysiąców, co by było, panie Zdziszek? Droga pani Ziarnkowa, przecież pani w swoim doświadczonym życiu wie, że każdy człowiek klei się do pieniędzy. Ale skąd ja wezmę tyle gotówki? Nigdzie od razu takiej sumy nie zarobię. Gdybym miał, tobym próbował. Wie pani, mój wujek w Katowicach ma trochę znajomości, jakbym doręczył wujkowi parę tysięcy, on na pewno przez adwokatów i osoby urzędowe próbowałby tę sprawę załatwić. Wujek też by mi dorzucił jakąś kwotę i może udałoby się tę tragiczną sprawę rozwikłać. Stara Ziarnkowa kiwa głową i stanowczo postanawia: Tak trzeba robić, dzieci kochane, nie ma co zwlekać. Podchodzi do szafy, wyjmuje cały pęczek stówek i liczy. I wyliczyła mi jedenaście tysięcy osiemset złotych. Gładzi mnie po głowie i wzdycha: Wiem, że panu być przykro, ale proszę to przyjąć jak od matki. Pocałowałem ją w rękę i stoję
(i �" �śCo jest ze tym murem”
81
skruszony. A ona ciągnie dalej: Ratujcie się, dzieci, jak -ylko możecie. Zdziszek niech tylko usrafe, żeby go nie złapali w Katowicach, bo cóż by Ola bez ciebie robiła. v ® wraca 2 Pracy. była urzędniczką w Radzie Narodowej, i przynosi dwa tysiące złotych pożyczki na osobiste ślubne wydatki, i też forsę dokłada' do pul·:
- tak mam juz czternaście patyków bez dwóch stów Postanawiamy ze starą powiedzieć Ziarnce, że muszę
jakiś droblazg załatwić w byłym mie.scu pracy> a. ^
Oleńka się włącza, że ona pojedzie ze mną do Katowic. Dziecko, delikatnie jej tłumaczę, jestem ogromnie szczęśliwy, ze chcesz dzielić ze mną chwile niedoli ale może dojsc do tego, nie daj Boże, że będę zmuszony wyskakiwać z pociągu przed milicją, a wtedy co? Zostaniesz sama jak palec w tych obciążających okolicznościach. Stara bierze moją stronę: Widzisz, jaki Zdziszek rozsądny, nawet w takim nieszczęściu nie myśli
0 sobie, tylko o tobie. Tyś tam jest niepotrzebna Ale ona upiera się dalej. Kołuję ją, że do wujka nie pójdę wprost w obawie przed milicją, bo mogę być śledzony
1 nadziać Mę tam na minę. Nic jej nie trafia do przekonania, odprowadza przyszłego męża do Katowic i na tym stanęło. Na drugi dzień bierzemy tekę jedzenia, flachę wina. Oleńka kupuje bilety, wskakujemy do pociągu i ruszamy w podróż poślubną. Koła stuka ią czternaście kół w kieszeni, przyjemne chwile. Przy jeż-dzamy do Katowic, na peronie mówię: Uważaj, milicja!
a ^ a ani jej blachę na oczy o rzekomym niebezpie-czenstwie, ona krzyczy: Jezus, Maria! Ja ją wyciszam: opokojme, me rob peperyny, czyli popłochu. Zerknąłem, kiedy ma powrotny pociąg do Z., godzinę się z nią przemęczyłem w świetlicy dworcowej, załadowałem narzeczoną do wagonu i Oleńka zniknęła w kłębach dymu. A ja wolny ptak, kapelusz na oczy, siadam w tary ę. Parne kierowco, do E. Szofer się krzywi, że dałe-
82
ko, nie lepiej pociągiem? Panie, powiadam, dostałem telegram, matka walczy ze śmiercią, jedź pan po gazie, zresztą płacę gotówką i wymagam. Rusza, mkniemy.
Dojeżdżamy do E\, koło dworca jest prywatny hotel. Naciskam na dzwonek, właściciel otwiera zdziwiony: Co tak późno, panie Zdzisławie? Jest coś wolnego? pytam. Dla pana zawsze, okno na ogród na parterze, w razie czego, to pan wie. W tym hotelu często nocowałem, płaciłem więcej, więc nie musiałem być meldowany. Wykąpałem się, przeliczyłem trzy razy pieniądze i zdrowo uderzyłem w sen. Nazajutrz telefonuję do miejsca pracy żony. Zdumiona pyta, skąd się wziąłem? Skąd się: wziąłem, o tem potem, na razie proszę, żeby była u matki w P. punktualnie o dwudziestej drugiej. Na farmazonie u Ziarnków przeleciał mi równy miesiąc. Ale w tym czasie rozesłano już za mną listy gończe i milicja obserwowała moją żonę. Wieczorem biorę takśę i za pół godziny jestem w P. W tym samym czasie moja żona jedzie tramwajem z G. do P., a obok niej na ławeczce grzeczniutko tajniak przebrany za murarza. TJ matki zjawiam śię pierwszy i od razu starowina lamentuje; Drogie dziecko, kiedy to się skończy, przychodzą, szukają. Pytam, jak często przychodzi milicja? Co trzy, cztery dni, ale w mieszkaniu specjalnie nie niuchają, bo wiedzą, że jesteś za mądry ukrywać się u rodziny. A może lepiej, synku, ględzi matka, żebyś się stawił i odcierpiał karę? Mamo, nie gadaj bzdur, powiadam, daj, mama, prędko ciepłej wody, bo mnie strasznie noga piecze, muszę odmoezyć odcisk. Siedzę na tapczanie, nogi trzymam w miednicy i rozmawiam z siostrą i szwagrem, bo matka przy nich mieszkała. Odzywa się dzwonek, wchodzi żona, radość, powitanie. Szwagier proponuje: Anielka, daj ćwiartkę, wypijemy na pomyślność, Zdzisiek przyjechał, i chłop skoczył po pół metra. Pijemy powoli po jednym, rozważając spra-
83
wy ogólne i rodzinne, aż tu naraz, bach, bach, bach do drzwi. Ja momentalnie kik do okna, widzę blok obstawiony. Siostra pyta: Kto tam? Milicja, proszę otworzyć! Latam naokoło stołu, nie wiem, co robić, skakać przez okno nie da rady, trzecie piętro. Matka się trzęsie, żona żółta, zielona i biała, ja w kalesonach, bo moczyłem ten cholerny odcisk, a w drzwi łubudu! Siostra mówi: Chwileczkę, panowie, niech się ubiorę, jestem w koszuli. Cały w nerwach uchylam drzwi od łazienki i co widzę? Wanna pełna zamoczonego prania. Mydliny aż czarne z tej bielizny. Biorę niebieski proszek do prania, tak zwany lachmuz, wsypuję do wody całą paczkę i jak stoję, włażę do wanny, tylko nos mi wystaje z tych brudów. Psykam na siostrę, żeby otwierała. Milicja wpada do mieszkania. Pani Celebrakowa, gdzie jest syn?! Nie wiem, panowie, nie widziałam go tyle czasu, gdzieś się zgubił, plecie starowina. Lepiej niech on się znajdzie, mówią milicjanci. Jest ich czterech, a dwóch jeszcze stoi na schodach. A pani co tu robi, pytają mojej żony, gdzie mąż? Nie wiem. Pokazują rozkaz rewizji, szwagier powiada: Proszę, szukajcie. Rzucili się do szafy, pod łóżka, do kredensu, kipi-szują, co tylko się da. Mnie serce bije sto osiemdziesiąt na minutę i siedzę pokurczony w zimnej wodzie. Słyszę, że skończyli rewizję w mieszkaniu, więc nabieram jak ryba powietrza i zanurkowałem pod brudy we wannie. Milicjant otwiera drzwi, łazienka malutka, piecyk gazowy, wanna z praniem, ubikacja, zamyka drzwi z powrotem. W przedpokoju mówią między sobą: Jeżeli tu jest jego żona, to on za chwilę się pojawi i wtedy go mamy. I wyszli. Obstawili blok dokoła i do piątej rano stali. Zamknęliśmy drzwi na klucz, położyłem się z żoną do łóżka, a milicja calusieńką noc mnie pilnowała. Rano szwagier wychodząc do pracy obejrzał dokładnie zabudowania, wraca i mówi: Zdzisiek, jesteś bezpiecz-
84
ny. Zostawiam matce pięćset czy trzysta złotych i zwracam się do żony: Słuchaj, kochana, zjedź na dół, zamów taksówkę, pojedziemy do M. Żona w obawie, abym nie wpadł, nie bardzo miała ochotę, ale zawsze czuła mojrę przede mną, pojechaliśmy. W restauracji każę jej zamówić coś dobrego, a ona do mnie: Zdzisiu, żyjesz jak mysz pod miotłą, inni ludzie chodzą spokojnie, śpią w domu, pracują, co ty masz ze swojego życia? Wyjmuję dwa tysiące złotych, żona nic nie wiedziała, że mam grubszą gotówkę, i oświadczam: Głupia jesteś, dopóki będę się ukrywał, otrzymujesz ode mnie dwa koła pensji, jak z banku. Reszta cię nic nie obchodzi.
Zrobiło się późno, bo obficie stawiałem w lokalu. Podczas ukrywania starałem się być zawsze lekko zakropiony alkoholem, ale nie pijany, broń Boże. Pod wódką człowiek, szczególnie ja, czuje się odważniejszy i ma większą chęć do ryzyka. Na trzeźwo przeżywałem ukrywanie ciężej niż siedzenie w więzieniu na pojedynce. Wydawało mi się, że każdy przechodzień czyta mi z twarzy, że jestem ścigany, co drugi wydawał się być z milicji. Zapadła noc, więc zabrałem żonę do mojego hotelu do E. Rano żona pojechała do pracy, a ja siedzę na łóżku i nie wiem, w którym kierunku świata się udać. Kupuję nowy garnitur, człowiek musi być elegancko ubrany, żeby nie podpaść. Jak się szmatławo wygląda, wtedy milicja na dworcach, nawet na ulicy prędzej podejrzewa, że to może być lewy turysta. Zawsze miałem w ręce walizeczkę sportową, względnie teczkę, koszulka biała, kapelusik, ciemne okulary, but wyczyszczony. Nieraz zdarzały się wypadki, że legitymowano ludzi na stacji kolejowej, a do mnie nikt nie podszedł, widocznie nie wyglądałem podpadająco,
na trefnego. ^
I nagle przychodzi mi do głowy, aby udać się do
85
Tunelu, z Tunelu przerzucam się do K,, na dworcu rozglądam się, aby do jakiejś płci odmiennej doklepać. Zawsze w towarzystwie kobiety pewniej. A miałem do tych rzeczy zdolności, w piętnaście minut potrafiłem babkę poderwać, byle jaką, ślepą, krzywą, garbatą, aby tylko była na zastawkę. Żadnej dziewczyny nie spotykam, widocznie sami mężczyźni w tym ?., wsiadam w autobus i jadę do B. Nikogo w tej miejscowości nie znałem, przybyłem ot tak, na los szczęścia. Siedzę na ławeczce w parku i palę grunwaldy. Gdzie kogo najlepiej zapoznać? W knajpie, prawda? Wchodzę do baru samoobsługowego, zamawiam, kaszankę na gorąco, bułeczkę, setkę, duże piwo. Przysiada się do mojego stolika niewysoki chłopina, czerwony na gębie, wąsaty, z batem w ręku. Zamawiam drugą setkę, on kiszkę z kapustą. Chłopisko patrzy, że piję, więc stawiam mu setkę, niech nie ma żalu. Zaczyna się rozmowa, chłopek ciekawy, opowiadam mu, że przyjechałem z Katowic do znajomego spędzić urlop, ale ten niespodziewanie Wyjechał i zostałem bez mieszkania. Pan pewnie kawaler, dopytuje się wieśniak. Kawaler. Wi pon co, chłopisko nabrało gadki wypiwszy parę setek, mógłbym po-nu wynająć mieszkanie u swojego sąsiada w S. Niedaleko stąd, Michał ma fajną córkę, uczy się na szwaczkę. Miałbyś pon dobre życie u nich, gada. Jedziemy furmanką do S., ludziska się we wsi gapią, kogóż ten Baran wiezie na wozie, mój chłopek rzeczywiście nazywał się Baran, psy szczekają, jakby czuły, że jedzie lepszy gość. Zajeżdżamy przed chałupę Michała, do dnia dzisiejszego nie wiem, jak się nazywał, włazimy do izby i Baran przedstawia mnie gospodarzowi jako handlarza owoców, taką głupią bombę zasuwa. Patrzę na Barana jak na barana, nie wiem, z jakiego powodu mam jabłka sprzedawać czy kupować. Chłop do mnie niruga, okazuje się, że to taki wiejski zwyczaj nie mó-
86
wić wprost, o co chodzi. No, jak handel, musi być i wódka. Jakeśmy już zakropili porządnie, Baran powiada gospodarzowi: Wisz co, Michał, ja tu nie przyjechał z tym panem kupować owoców od ciebie, ale iwo ją córkę. Wszyscy się śmieją, dobrze jest, myślę, swatają mnie, to będę się starał o rękę. I mieszkam lam tydzień czasu, ani diabeł, ani milicja me domyśli się, gdzie przepadłem. Ale żona Michała, babsko wscib-skie, podglądnęła mi w portfelu akt małżeństwa. A ja na dobre występowałem u nich jako konkurent. Ja się sprawa obcięła, z chłopami nie ma co zadzierać, kapelusz na głowę i chodu. Miałem nawet ładny planik, żeby włościanie dali jedynaczce spłatę zamiast gruntu, a ja już bym wiedział, co z tym zrobić. Niestety, Wracam do B. i tu na dansingu poznaję nauczycielkę z Bielonej Góry, która przebywała na wczasach w B. Takeśmy sobie przypadli do gustu, że profesorka wystarała mi się o miejsce w tym samym domu wczasowym, gdzie mieszkała, wszystko można załatwić, panie redaktorze, jak się chce. Pieniądze są, orkiestra cygańska co wieczór gra, życie jak w Madrycie. Irenka me mieszkała w samej Zielonej Górze, lecz w pobliskiej wiosce O., tam uczyła. Miała piękne dwa pokoje z kucn-nią i po powrocie z B. przegruchaliśmy sobie przy tej szkole miesiąc czasu. Też jechałem farmazonem na małżeństwo. Ale sołtys służbista zaczął się interesować, co to za kuzyn bawi u pani nauczycielki. Trzeba było dyskretnie zwijać się. Nic tam nie zarobiłem, me było z czego, biedna dziewczyna, wiejska nauczycielka, pewno do dzisiejszego dnia tęskni. Zrywam się i nocą przyjeżdżam do G. Mimo niebezpieczeństwa postanawiam zobaczyć się z żoną, człowiek w końcu zaczyna tęsknic za własnym kątem. Liczę na szczęście, a zresztą co noc milicji może się nie chce uganiać za panem Celebra-kiem. Ułożyłem się do łóżka i zmęczony zasnąłem jak
87
kłoda. Koło czwartej nad ranem pukanie. Kto? Milicja! a ja goły w łóżku. U mnie w domu tylko mała kuchenka i pokoik na parterze. Chawirka uboga. Szafa, kozetka, dwa łóżka i kredens w kuchni. Milicja łomoce w drzwi. Żona się drze: Zaraz, panowie, bo mi dzieci pobudzicie, jestem przecież w bieliźnie! Widzę, że nie ma wyjścia. Błyskawicznie wykręcam żarówkę w lampie, rozpinam poszwę i chowam się do środka pierzyny. Żona zapięła obłóczkę, położyła na mnie dziecko, niby, że malutki śpi obok matki na pierzynie. Otwiera drzwi, a ja już zaczynam się pocić w tym puchu. Wchodzi śledczy z Komendy Powiatowej w G. i od progu mówi: Zdzisiu kochany, tym razem nam nie wyrwiesz. Wychodź od razu, po co mamy szukać. Ja nic. Wszystkie poty na mnie biją w środku pierzyny, z gorąca, ze strachu, z braku powietrza. Przekręcają kontakt, ciemno. Nie ma żarówki, przepalona, wyjaśnia drżącym głosem żona. Świecą bateryjkami. Każą odgarnąć garderobę w szafie, milicja w czasie rewizji nic sama nie tknie, ktoś z domowników musi im pomagać. Zaglądają pod łóżka, w pokoju ciaśniutko, w ścianę przecież nie wlazłem. Kręcą się w miejscu, patrzą. Wreszcie jeden mówi: Pani podniesie pościel w obu łóżkach. Teraz klops, myślę. I już chcę kichnąć, bo mnie strasznie pierze w nos łechtało, ale do ostatka wytrzymuję, walczę ze sobą. Panowie, na litość boską, pojękuje żona, jak tak można dzieci budzić. Proszę podnieść pościel! Bierze żona za róg pierzyny, ręka jej drży, czuję jej oddech, i w tym momencie razem z pierzem unoszę nogi do góry. Świecą latarkami, złodziej nie igła, nie ma nikogo. Ona pierzynę z powrotem, ja nogi miękko w dół. Pięknie to i artystycznie wyszło. Pierzyna była wiejska, gruba, nabita puchem, rozpłynąłem się w niej jak we wodzie. Funkcjonariusze postali jeszcze chwilę i od-meldowali się. Ledwo dech mogę złapać, wyłażę z pie-
88
rzyny jak z ukropu, cały mokry. Żona usiadła na stołku i odzywa się z podziwem: Masz więcej szczęścia niż rozumu, jesteś artystą. Podchodzę do kredensu i jednym łykiem wypijam flaszkę wina, tak mnie w dołku strasznie ssało. Elu, powiadam, daję choda, bo mogą tu wpaść za chwilę. Zona wyjrzała przed dom, ja w drzwi i w noc. Idę na przełaj przez pola i rano jestem w M. Wypijam z miejsca trzy setki, zakręciło mi trochę w głowie, i idę prosto na pocztę. Mówię do telefonistki: Pani połączy z Komendą Miejską MO w G. Wchodzę do kabiny i zaraz numer się zgłasza: Komenda Miejska w G. dyżurny. Proszę komendanta do aparatu. Kto mówi? Komitet Powiatowy. Chwileczkę, łączę. Komendant: Miejska G., słucham. Panie komendancie, dzień dobry, tu mówi pan Celebrak. Kto?! No, pan Celebrak, głuchyś pan? Skąd wy dzwonicie, wyjeżdża z pyskiem w słuchawkę. Chwileczkę, słabych pan masz pracowników, jak pan się mnie pytasz, skąd dzwonię. Im nawet nie warto pensji dawać. Wiszę pijaniutki u słuchawki i nabijam się, a komendant bierze mnie z innej beczki. Celebrak, wy się stawcie do nas, nie będziemy was zatrzymywać, jedynie przesłuchamy. Panie komendancie, ta gadka to do Władka, pan mnie na bajer bierzesz, a tu pewno już willys jedzie, co?
Powiesiłem słuchawkę, postawiłem kołnierz i w park. Idę na dworzec, tylko nie w M., bo tu na pewno pizez ten głupi telefon wejście jest spalone, lecz bocznymi drogami trzy przystanki dalej. Mam w kieszeni list, który mi żona dała, nadszedł pocztą od mojego kumpla, z którym siedziałem w Rawiczu. Ten pisze mi, żebym koniecznie do niego przyjechał do L., jest na wystawce i ma pilny interes. Oczywiście pisał do mnie, nie wiedząc, że ja sam się ukrywam. Dobrze się składa, posiadam urlop okolicznościowy, bezpłatny, więc przez Wrocław szczęśliwie przybywam do L. Nie znam tego mias-
ta, przed dworcem rozglądam się wte i wewte, jest postój taksówek, na rogu restauracja pierwszej kategorii i hotel. Idę przez miasto, czytam nazwy ulic i wreszcie trafiam pod podany adres. Wychodzę na trzecie piętro, pukam, nikt się nie odzywa. Biorę za klamkę, zamknięte. Pukam mocniej, cisza. Co jest, myślę, wyszedł czy śpi jak kamień? Tłukę się i tłukę. Otwierają się drzwi sąsiedniego mieszkania i starsza kobieta mówi: Proszę się nie burzyć, tego pana nie ma. Jak to nie ma, proszę pani, dostałem pilny list od niego, przyjechałem z dość daleka, może pani się orientuje, gdzie może być w tej chwili. Nie mam pojęcia. Prawdopodobnie wyjechał, odpowiada starsza pani, bo nawet o niego pytała się milicja. Schodzę zrezygnowany ze schodów, bo jasne jest, że kumpel musiał zrywkę zrobić. Wracam z powrotem na stację kolejową. Wypiłem piwo, patrzę na rozkład, o której godzinie mam powrotny pociąg do Katowic. Jest południe, w kieszeni paręset złotych, trzeba zwiedzić L., zjeść obiad, może się coś trafi bodaj na pokrycie kosztów, taki kawał drogi nałożyłem daremnie. Udaję się do tej restauracji pierwszej kategorii niedaleko dworca. Kelner podskoczył: Czym mogę służyć? Zamawiam obiad. Niestety, obiadów jeszcze nie ma. A piwo jest? Jest. Proszę duże jasne. Siedzę przy stoliku, przerzucam prasę, czekam na gorące dania, rozglądam się po sali, żeby jakiegoś jelenia podłapać i przy okazji zarobić trochę w tym L. Zjadłem obiad, nawet smaczny. Za jakąś godzinkę wchodzi do lokalu dwóch panów, przyzwoicie ubranych, spodnie mają tylko ciut za szerokie, i zajmują miejsca obok mego stolika. Kelner podbiega do nich ekspresowo i pyta, co ma podać? To samo, co wczoraj. To samo, co wczoraj, słyszę, widocznie jacyś stali bywalcy tego lokalu, kelner się kłania, chodzi koło nich jak w balecie, muszą być ciepłe goście, czyli ładowani, warto by
90
nimi nawiązać rozmowę. Widzę, faceci na poziomie, nie wolno być nachalnym, bo można się nadziać na minę Nigdy nie miałem zwyczaju chodzie na wydrę. Kelner naznosił zakąsek, same lepsze rzeczy, i zagraniczną wódkę, nawet po etykiecie nie mogłem się wy
znać, co za gatunek. Nalał im po kieliszku On go tez poczęstowali, nie wypił, tylko zwinął kieliszeki poszedł Rusza i ą kieliszkami dość zgrabnie do ora jest, myślę niech się klienci rozkręcą, potem łatwiej poj-dzi Jedna rzecz mnie tylko zastanawia, że rozmawiają jakimś dziwnym akcentem i nie całkiem po polsku Jeden z mężczyzn patrzy na mnie ja me uciekam wzrokiem, patrzymy na siebie i w końcu on się usnue-cha ja też się uśmiechnąłem. Gosc oył juz na kk J bańce, podchodzi do mojego stolika, poklepał mnie przyjaźnie po ramieniu i pyta, czy jestem tutejszy? Dlaczego pan pyta, zwracam się grzecznie do mego. A on tak z cudzoziemska zaciąga, tłumaczy mi, ze z ciekawości, i zaprasza do ich stolika. Ja dziękuję, mówię, że jestem w podróży, wymawiam się. Ale chodź, ciągnie mnie na siłę drugi się dołącza, ja nie wiem, kto to jest, naza-mawiali wytwornego jedzenia, patyk za rachunek poleci, może szukają jelenia, żeby dać pod zastawkein^ rowk Znam ten numer z własnej praktyki, bo tez ta robiłem, zadysponowałem, wypiłem, zostawiłem faceta przy stoliku, a sam dyskretnie odpływałem. Ryzykuję, siadam z nimi i piję Jeden, drugi kieliszek, byle ostrożnie. Cudzoziemcy cudzoziemcami, ale ciągną dobrze. Trzeźwiejszy powiada do mnie: Do tego lokalu przychodzi jedna piękna kobieta. My tu często lubimy' się zabawić i chcemy się z nią zapoznać, ale onaiiue ch z nami rozmawiać! Ona na pewno tu dzis będzie na dansingu, postaraj się z nią zapoznać i pop*� do naszego stolika. U nas pieniędzy fura, pohulamy. I op sują mi dziewczynę, jak wygląda. Panowie, o jes w
da, pic, co mi tu opowiadacie, że kobieta nie chce z wami rozmawiać. Dają słowo honoru, że prawda, i znowu mi zaczynają zachwalać, jaka ta panna ładna, powabna, nóżka, te rzeczy i tak dalej. Cóż mi zależy przekonać się, myślę, wiadomo, cudzoziemiec lubi się na kobietę napalić. Zadaję im jeszcze pytanie, czy ona sama przychodzi, czy z mężczyzną, bo jeśli w towarzystwie, to nie da rady się zapoznać. Mówią, że przychodzi zwykle z koleżanką, a często sama. Wobec tego zrobię, co będzie w mojej mocy, panowie. Ale ja im mimo wszystko nie dowierzam i oszczędzam się w piciu, raz do ust kieliszek, a raz za firankę, bośmy siedzieli przy oknie. Ale o siódmej rzeczywiście wchodzi na salę piękna dziwa, kolczyki w uszach jak u Cygnaki, pytam ich, ta? No, no, 110, kiwają głowami. Panowie, chała z tego będzie, przecież ona przyszła z dwoma frajerami, bo rzeczywiście dwóch eleganckich gości było w jej towarzystwie. Nic się nie bój, klepią mnie po plecach, jakoś to będzie, i ten bardziej pijany maca się po kieszeni, niby że ma kopyto. Panowie, nie wygłupiajcie się, nikt tu się pistoletu nie boi, na chama nie załatwimy interesu. Dobrze jest, śmieją się, patrz, ile u nas forsy, i jeden wyciąga całą harmonię pięćsetek z kieszeni marynarki. Musisz ją zapoznać, uparli się. Ty mówisz dobrze po polsku, a ona nas nie bardzo rozumie. Orkiestra zaczyna grać sentymentalne tango, podrywam się od stolika, podciągam marynarkę, krawat, przyczesuję włosy i posuwam, bo widzę, laleczka pierwsza klasa. Ukłon, zwracam się o pozwolenie do facetów i proszę ją do tańca. Spojrzała na mnie, uśmiechnęła się kwaśno pod nosem, ale idzie. Zaczynam wywijać. Dziewczyna nie z tej ziemi, perfuma, ciało, włosy. Nie wiem, jak rozwinąć temat, do stolika jej nie poproszę, jest w towarzystwie mężczyzn, skupiam się, na jaki tu wpaść trik. A ona pierwsza się odzywa: Przepraszam
92
pana, czy pan zna tych panów, z którymi pan bawi przy stoliku? Dlaczego pani pyta? Ot, tak sobie. -znałem ich przypadkowo w lokaiu. I na ty,u się rozmowa urywa. Jesteśmy przy estradzie dla orkiestry,
iak kończy się taniec.
Wyciągam hojnie dwieście złotych i proszę o nowe
iango, nie puszczam jej od siebie, chcę z mą A zagraniczniki cały czas mnie obserwują 1 jej dwóch partnerów też. Wyczuwam, że może byc z tego poru. ,
pięciu na jedną za dużo. Poza tym cała sprawa wydaje mi się podpadająca. Dewizowcy tyle mi o mej ^a°P wiadali, ona pyta znowu o nich, próbuję to rozgryzc.Jo tangu wracam do stolika. No i co, no 1 co, pytają moi towarzysze. No i nic, będę jeszcze aprobował z 04 pogadać. Tymczasem jeden kompan mi się spił, mys ę sobie, gra, bo jak zobaczyłem tyle pieniędzy u ’
to mnie więcej zaczęła interesować jego forsa, jak by mu ją obskoczyć, niż nasza cizia Na wolności kob e jest nieciekawa, pod celą tylko każdy kocha 1 tęskni Ale równocześnie nie spuszczam z oka stolika z naszą laleczką i widzę, że dziewczyna pije rowno z mężczyznami. Każdy taniec tańczy na zmianę raz * z drugim, w ten sposób me mam do mej dostępu Trzeźwiejszy z zagranicy jest cały zdenerwowany, ga~ ????? swojemu, przechyla kielich jeden za drugim więc dolewam mu pilnie. W rozmowie wjrącam se warto by rachunek skasować, naprowadzam go z lekka na temat, bo boję się, żeby mnie później płatniczy me ciągnął za krawat. Zjawia się kelner, liczy 1 wystawia paragon na dziewięćset z czymś złotych Płacą. Jeden bardziej pijany kima już na krześle, no to ja chcę na dobre zaprawić. Tymczasem on sam naciąga jeszcze na picie. Wie pan co, powiadam, wodm a me znoszę pije z przymusem, lubię tylko wino. No to dawaj wino,' wola, jak to pijany. Wpływa na stoi flacha
drogiego wina, leję w szklankę, żeby mu dobrze zakręcić w głowie. Jak przyprawił dwie lampy, już mu się w oczach obraz przestawia i powoli cały sztywnieje. Jest około dziesiątej wieczór i przez tyle godzin, co z nimi siedziałem, interesowały mnie trzy sprawy: ta kobieta, milicja, a najbardziej pieniądze moich kompanów. W pewnym momencie obejmuję bardziej pijanego, niby go cucę, ale patrzę na drugiego, żeby tylko na sekundę głowę odwrócił, tymczasem poprawiam trupkowi włosy, krawat, troszczę się o przyjaciela i trach mu widełki w wewnętrzną kieszeń, a palce mam długie, forsa była luzem, rękę natychmiast pod stół i dziubnąłem facetowi ponad cztery koła. Serce mi bije i w tym momencie spostrzegam, jak nasza laleczka wraca z szatni ubrana już do wyjścia, ale leje jeszcze wódkę w kieliszki swoim partnerom, lecz stara się zrobić to tak, aby oni tego nie widzieli. Obaj mężczyźni są już mocno pijani, łykają jednak, co im piękna cizia podsunęła. Wstają, ledwo mogą utrzymać się na nogach, ona ich pod pachę i prowadzi do wyjścia. Moi turyści też nie bardzo wiedzą, na jakiej ziemi żyją, więc lecę biegiem do garderoby po płaszcz i pryskam z lokalu. Jestem ciekawy, gdzie dziewczyna wytargała pijaków? Widzę, że stoją na rogu. Zajeżdża warszawa koloru kawa z mlekiem, cizia ładuje facetów do środka, wskakuje za nimi, zatrzaskuje drzwiczki i taryfa odjeżdża. Na szczęście obok jest postój taksówek. Podbiegam do kierowcy: Pan pozwoli, musimy dogonić jeden wóz. Szoferek pomyślał zapewne, że jestem z milicji, przecież nie mam napisane na czole, że jestem aktualnie kieszonkowiec, z miejsca daje gaz i pyta: Jaki kierunek? Prosto za tą warszawą kawa z mlekiem. Wiem, mówi, wsiadało do niej dwóch mężczyzn pijanych i kobieta. Zgadza się. Lecimy. Za dwie minuty łapiemy ich światłami. Skręcamy w prawo, w lewo i pierwszy wóz
94
zatrzymuje się przy niewielkim parku. Pierwsza wysiada dziewczyna, płaci kierowcy, wyciąga z taksy pijanych i idą do parku, taksa odjeżdża. Ja to wszystko obserwuję z wozu o jakieś sto metrów z dala. Mówię do kierowcy: Pan tu będzie czekał, a ja wyświetlę jedną sprawę. Szofer był super przekonany, że jestem taj-niakiem. Przemknąłem się pod domami, stanąłem za drzewem. Wytężam wzrok, co będzie dalej? Towarzystwo siada na ławeczce, kobieta w środku, męzczyzm próbują pchać się z rękami do laleczki, ale im to me wychodzi, są kompletnie pijani. Jeden po drugim wspiera o nią głowę i śpią. Dziewczyna odczekała jeszcze chwilę, opiera pijaków o poręcz ławki, ogląda się na lewo i prawo, pusto, nie ma przechodniów, ściąga jednemu i drugiemu zegarek, jednemu i drugiemu porttel, wkłada do torebki i na szpileczkach stuk, stuk, pedałuje ulicą przez noc. Ach, toś jest taka pani, mam cię tutaj. Oczywiście, jakaś dola musi dla mnie wpaść od tego, myślę, bo inaczej wiesz, mała, jak to będzie.
Wracam do taksówki i każę kierowcy jechac powoli, na zgaszonych światłach, za kobietą. Dziewczyna przychodzi na dworzec, plącę taryfę i wchodzę za mą. Przebiegłem po poczekalniach, idę do restauracji, jes , siedzi bladziuteńka, torebkę trzyma na kolanach, czuje się z pewnością jak każdy jeden złodziej po robocie. Podszedłem do bufetu, wziąłem piwo, zapaliłem pa nie rosa i udaję, że jej nie widzę. Za piętnaście minut zapowiadają pociąg do Wrocławia, ona się podiywa i wychodzi na peron. Wiem, że takie panie podrozują przeważnie jedynkami, biorę w kasie pierwszą klasę do Wrocławia i szukam mojej zguby. Rozglądam się, nigdzie jej nie ma, znikła. Ale przechodząc zauważyłem ią jednak we wnęce na peronie, w ciemu. Pociąg zajeżdża, konduktor woła: Proszę wsiadać! Wskakuję za nią do tego samego wagonu, tylko nie tym wejściem
95
co ona. Przeglądam przedziały w pulmanie, siedzi. Stoją w korytarzu obok klozetu i czekam, na którym przystanku moja koleżanka po fachu wysiądzie. I tak dojeżdżamy na Wrocław Główny. Wysiadamy, trzymam babkę cztery, pięć kroków przed sobą, ona wiruje pomiędzy pasażerami jak żmija, tłok jest duży, ale nie spuszczam z niej oka. Późno, ulice puste, tylko tu i ówdzie nocny stróż pilnuje sklepu. Puściłem ją spory kawałek przed siebie, ale stukot jej szpileczek prowadzi mnie za nią ślad w ślad. Skradam się zrujnowaną ulicą i ona nagle mi znika w bramie. We Wrocławiu są duże, staromodne kamienice, klatka schodowa na prawo i na lewo, oficyna, ruszam biegiem i wpadam za nią w bramę, cisza. Ani skrzypną schody, ani trzasną drzwi. W sieni światełko ponure, nieprzyjemnie, można wpaść w ręce alfonsów, niemiła sprawa. Ryzykuję, skręcam w prawą klatkę schodową, wychodzę na pierwsze piętro, trzymam się za poręcz, nadsłuchuję. Nic. No, cholera jasna, ale sprytna, myślę. Będzie trzeba zwijać z powrotem. Ale wstępuję jeszcze parę schodów wyżej, a na półpiętrze, w niszy, stoi moja zagubiona. Spotkały się nasze spojrzenia i wstyd mi się trochę zrobiło, że gonię tę dziewczynę. Ona pierwsza się odzywa: Proszę, no cóż, trudno, niech pan wykonuje swój obowiązek. Wzięła mnie za funkcjonariusza, więc chcąc nie chcąc gram tę rolę: Pani pozwoli ze mną. Opuściła głowę, nie odzywa się ani słowa, schodzimy na dół. Gdzie pani mieszka, pytam surowo. Ja tutaj nie mieszkam. Pani pozwoli dowód i zaprowadzi mnie do miejsca zamieszkania. Idziemy wciąż tą samą ulicą, aresztantka zatrzymuje się gdzieś przy piątej bramie i mówi: Tu mieszkam. Dlaczego pani weszła do tamtej bramy? Bo wiedziałam, że mnie pan śledzi, chciałam pana zgubić. Wchodzimy na trzecie piętro, drzwi otwiera młoda blondynka i mówi: Och, Joleczko, przyjechałaś, co tak
96
późno? Cofnąłem się w tym momencie za futrynę drzwi, bo nie wiem, co w tym lokalu może byc. Teraz się wysuwam, włażę do przedpokoju i pytam: Kto tu mieszka? Blondynka zdziwiona, ale bezczelnym tonem odpowiada: Ja! O co panu chodzi? Jestem z milicji, pani pozwoli dowód! Och, Jolu, mała zaczyna krzyczec, co to ma znaczyć! Moja babka stoi jak wryta i mc się nie odzywa. Blondynka wyciąga legitymację i rzuca mi, proszę. Biorę dokument, siadam przy stole, wyciągam notes, w którym miałem zanotowane adresy moich lepszych kumpli, i spisuję obie jak w śledztwie. A one czekają osłupiałe, co będzie dalej. Widzę, że Joleczce łzy w oczach stanęły, przerzucam jej dowód osobisty i czytam, że jest zameldowana właśnie w L. Ach, to pani i tu'też nie mieszka, powiadam oddając jej dowod, ale niech się pani nic nie martwi, pani Joleczko, ja me jestem tym, za kogo pani mnie bierze, uśmiecham się. Co to ma znaczyć, pyta zdziwiona. Pani mi się po prostu podoba i byłem ciekawy, gdzie pani mieszka, i tak sobie chodziłem za panią. O Boże, to pan wszystko wie! Czy ja wiem, czy nie, to jest moja prywatna sprawa, niech się pani nie obawia. Wszystko to żarty. Wtedy odzywa sic blondynka. Joleczko, czemu stoisz w płaszczu? Rozbieraj się! Ten pan nie jest wcale taki straszny, napijemy się, panie młody, po kieliszku, prawda?
I wyciąga ćwiartkę wódki, dwa śledziki, trzy kieliszki. Wypiłem dopiero, jak one przechyliły, bo bałem się, żebym nie został załatwiony, jak ci dwaj z lokalu, co talc grzecznie zasnęli na ławeczce w parku. Ale sytuacja jest w dalszym ciągu napięta, bo nikt z nas me wie, co się właściwie dzieje i co może się stać. Jola stale ranie zagaduje, czy ja coś widziałem, chodzi jej przede wszystkim o kradzież, nie mówi tego wprost, kołuje nie jest pewna, czy ją śledziłem od dworca, czy od restauracji? Ja wciąż twierdzę, że mc me wiem, me
,,Co jest za tym murem"
97
widziałem. Po ćwiartce dostaję cuga na dalszą i ofiaruję się, że chętnie zapłacę za drugą. Blondynka powiada: Nic pan nie będzie płacił, zaraz przyniosę od znajomych, i wybiega z mieszkania. Niedobrze, kombinuję, zaraz przyjdą alfonsi i łep mi urżną, nie ma gierojów. Za chwilę słyszę ciężkie kroki na schodach i jestem pewny, że zacznie się rozróba. Myślę, że od razu mnie nie zabiją, chyba wprzód zapytają, jak i co? Mam przy sobie swój list gończy wycięty z gazety, tym się im wylegitymuję, może uwzględnią ten dowód rzeczowy. Drzwi się otwierają, wchodzi wielkie -hło-pisko metr dziewięćdziesiąt, a drugi mały, krępy, dobrze zbudowany. Dobry wieczór, witają się z Jolą. Znają się. Wielki podaje mi rękę, ale uważam, żeby mnie nie wziął na byka, znam takie wypadki przywitania, wyciąga się rękę i od razu zaprawia głową. Zmierzyli mnie tylko wzrokiem i siadają na krzesłach. Wyczuwam elektrykę w powietrzu, rozmowa się nie klei, czekam jak lis. Nagle wielki wstaje i prosi Jolę do drugiego pokoju. Zaraz chyba nastąpi łomot, krew się poleje. Ale nie byłem z gołymi rękami, specjalnie tchórzliwy też nie, miałem w kieszeni kosę na sprężynie. Z pokoju dochodzi rozmowa coraz głośniejsza, zakrawa nawet na awanturę. Pierwsza wychodzi Jola, widać, że podenerwowana, za nią wielki, i krzyczy do swojego kolegi: Chodź, Marek, idziemy, i wychodzą bez słowa z mieszkania. Zgłupiałem. Blondynka pyta: Co to wszystko znaczy? Jola wzruszyła ramionami i nic nie odpowiada, aha, myślę sobie, faceci przyszli mnie tylko oglądnąć, a resztę załatwią gdzie indziej, w bramie lub na ulicy, dostanę kosą w plecy i po krzyku. Nie mam tu co szukać, żegnam się i mówię, że za parę minut mój pociąg odjeżdża. Dokąd, pyta Jola. Tam, skąd za panią przyjechałem. To ja jadę z panem. Nic już kompletnie nie rozumiem. Skoro pani ma ochotę, proszę
98
bardzo, będzie mi weselej w podróży. Gdzie będziesz jeździć po nocy, wtrąca się blondynka. Muszę z tym panem porozmawiać. Jola zabiera płaszcz, torebkę i wychodzimy z pokoju. Na schodach uważam tylko, aby mi coś na łeb nie spadło. Biorę ją pod rękę i tulę głowę do ramienia dziewczyny. Jak coś będzie leciało, to na mnie i na nią również. Na ulicy trochę odżyłem i szybko zbliżamy się do dworca.
Przyjeżdżamy do L. Jola prosi mnie do siebie, bo chce spokojnie ze mną porozmawiać, a jak dotąd nie było okazji. Mieszka razem z ciocią, która chwilowo wyjechała do rodziny, i pokój u niej wolny. Jest przekonana, powiada, że tak czy tak, oddam ją na milicję, ponieważ jestem funkcjonariuszem. W domu stawia na stole flaszkę białego wina, dwa kieliszki i mówi: Jestem pewna, że pan widział wszystko, więc chcę przy panu policzyć, ile wzięłam, aby nikt mi niczego więcej nie zarzucał. W jednym portfelu znajduje się cztery tysiące osiemset, w drugim trzy tysiące z czymś, atlantic, delbana oraz dokumenty pana inżyniera i technika budowlanego. Proszę, powiada, atlantic i trzy tysiące. Oto pańska dola i jesteśmy kwita. I patrzy litościwie na mnie. Pani to zarobiła, proszę zatrzymać pieniądze, a na drugi raz niech pani pracuje tym systemem ostrożniej. Jola płacze, prosi, abym przyjął bodaj zegarek, inaczej nie będzie mieć spokoju ani pewności, że nie jestem z milicji. Zapiąłem skaz na rękę, wyjąłem wycinek gazety z listem gończym, pokazuję: Oto moja legitymacja służbowa. Po dziesięciu dniach pieniądze są prawie na wykończeniu, życie kosztuje, lokale, orkiestra, napiwki, lada dzień ciotka Joli może powrócić. Trzeba znów było wsiadać w pociąg i jechać w nieznane.
Obieram kierunek na Wrocław, ale nie wiem, na jakiej stacji wysiądę. I gdzie dojeżdżam? Do Z. Z budki
99
telefonicznej dzwonię do miejsca pracy Oleńki. O mało nie zemdlała z wrażenia przy słuchawce. Zdzisiu, skąd ty dzwonisz? Z budki w Z. Boże, co ja przeżyłam, myślałyśmy z mamusią, że... Oleńko, porozmawiamy póź- ! niej, czekam na ciebie koło poczty. Spaceruję po ulicy i kombinuję, jaką jej tu wodę polać? A ona już nadjeżdża na rowerze i rzuca mi się na szyję. Wszyscyśmy myśleli, oprócz taty, że cię zamknęli. Oleńko, to by było najmniejsze, ale moja sprawa jest bardziej skomplikowana, niż przypuszczałem. Byłem w Warszawie, |
siedziałem tam dwa tygodnie, chodziłem do najwyższych czynników, po wszystkich urzędach, zmuszony byłem jechać nawet do Poznania, do jednego ze sędziów, ogromna bieganina i bałagan. Rzecz jest poniekąd na dobrej drodze, prokurator przyjął wszystkie pieniądze od wujka, ale formalności wymagają jeszcze czasu. Gdy zapadnie ostateczna decyzja, adwokat zawiadomi wujka, a ten do na.s napisze list. Przychodzimy do domu, stara robi gały jak dynie, omal trupem nie padnie, a ja nawijam wszystko od początku. Stara Ziarnkowa nic nie podejrzewa, rozumie, że jak ktoś się ukrywa, to różne mogą zachodzić okoliczności, ale stary Ziarnko, choć jełop, coś niucha, bo dziwna mu się cała sprawa wydaje. Za miesiąc miał być ślub, a tu zięć na parę tygodni przepada, jak to jest, nie może pojąć. Mimo wszystko mieszkam tydzień u Ziarnków i pewnego dnia powiadam do Oleńki: Wiesz, kochana, mam niedaleko stąd jednego znajomego, przed poznaniem ciebie ukrywałem się u niego jakiś czas i zostawiłem tam garnitur i parę koszul, warto by to odebrać. Dobrze, Zdzisiu, ale pojedziemy taksówką, boję się dworców, pociągów, milicji. Dobrze. A naprawdę to przecież moja siostra ze szwagrem Ptakiem mieszkali tylko trzydzieści parę kilometrów od Z., w S., i miałem u nich trochę bielizny, a przy tym milo od czasu do czasu
100
odwiedzić rodzinę. Słuchaj, Zdzisiu, proponuje Oleńka, jest znajomy kierowca, kolega brata, on się nawet we innie podkochiwał swego czasu, można powiedzieć starał się o rękę, ale mi się nie podobał z charakteru, zresztą jest dziobaty, teraz jeździ własną taksówką, on nas zawiezie, gdzie tylko będę chciała. Wieczorem Oleńka, ja i dziobaty taksówkarz zajeżdżamy do S. Nie zatrzymujemy się przed gospodarstwem siostry, lecz o kilka budynków dalej. Ciemno. Przeskakuję przez płoty, Oleńka czeka w wozie, zabieram, co tam mam, od siostry i wracamy do Ziarnków. W czasie podróży staram się nawiązać rozmowę z kierowcą, lecz on bąka piąte przez dziesiąte pod nosem i zachowuje się obcinające w stosunku do mnie. Nie chcesz gadać, łazęgo, to nie, pies cię kichał z twoją rozmową. Jednak po powrocie wstępujemy do restauracji na ćwiarteczkę. Dziobaty w dalszym ciągu ledwo do mnie burknie, z Oleńką jest bardzo rozmowny i uprzejmy, mimo to umiał od mej wziąć sto pięćdziesiąt złotych za kurs. Jestem jeszcze u Ziarnków trzy dni, stary obcięty, czuję, że grunt pod piętami zaczyna się palić. Proszę Oleńkę o tysiąc złotych na wyciąg z metryki, aby już wszystkie papierki potrzebne do ślubu mieć w porządku. Jadę do Katowic. Oleńka odprowadza mnie do pociągu, jest jeszcze parę minut czasu do odjazdu, siedzimy w bufecie dworcowym. I nagle pojawia sią na sali dziobaty kierowca. Kłania się, uśmiechnął się zjadliwie, wypił oranżadę i wyszedł. Drań prosto z restauracji idzie na posterunek milicji dworcowej i donosi, że na terenie Z. przebywa dziwny nietutejszy gość, chodzi z taką a taką dziewczyną, często jest widywany w kawiarni, w restauracji, w kinie. Jeździł z nim po nocy do S., zabierał stamtąd walizkę, elegancko ubrany, nigdzie, zdaje się, nie pracuje, wydaje mu się podejrzany, wobec tego prosi o wylegitymowanie osobnika. Stoję już na peronie, po-
101
ciąg ma nadjechać ino, ino, a przede mną, jakby spod ziemi, wyrasta milicjant i grzecznie prosi: Przepraszam pan pozwoli dokumenty. Nie mam dokumentów. A co pan ma? Książeczkę wojskową, zaświadczenie z pracy A dowod gdzie? Wyrabiam. Po co pan przybył do Z.?
o siostry przyjechałem. To jest pańska siostra? Pokazuje na Oleńkę, białą jak serweta. O, bardzo pana przepraszam, to jest moja narzeczona. Milicjant pięknie wszystko spisał, służbowo zasalutował i odszedł. Żo-ądek wskoczył mi na swoje miejsce, ostygłem. Oleńka e wo łyka simę, a ja słyszę, że pociąg już stuka w szyny. Lecz ten posterunkowy był lepszy cwaniak. Amm się nie obejrzał, obskakuje mnie czterech milicjantów: Stać! Ręce do góry! No, Celebrak, mówią, już dosc zelówek stargaliśmy, braciszku, za tobą. Kajdanki na ręce i prowadzą mnie na posterunek. Przed komisariatem stoi dziobaty kierowca, ręce w kieszeniach, i uśmiecha się bezczelnie. Zdążyłem mu krzyknąć: Czekaj , nygusie, gdy tylko wrócę, dosięgnie cię ręka sprawiedliwości!
W komisariacie nazlatywało się milicjantów jak szerszeni. Oglądają mnie niby na wystawie. Och, to ten ,ee ra^' Celebrak, komenda w G. nie może się na was doczekać, coście tam narobili? Tyle miesięcy was szu-ają, gdzieście się kryli? Nigdzie, pracowałem, przecież nie kradłem. A dziewczynę, która była z wami na stacji, znacie? Znam ją trochę z widzenia. Tymczasem łunkcjonariusze w wiłlysa, do Ziarnków, i przywożą całą familię na komisariat. Stary Ziarnko wystawia oczy jak ślimak. Ziarnkowa zielenieje, żebym przypadkiem nie wysypał i przed milicją, i przed starym, że udzieliła mi pomocy materialnej. Boi się i milicji, i męża. Oleńce łzy ciurkiem się leją. Widząc, co się wypra-a, wstaję i wygłaszam: Obywatelu komendancie, ci udzie są najzupełniej niewinni. Obywatelu komendan-.
102
f
I
t ie, jak pan ich w tej chwili nie zwolnisz, to mnie tu najlepszy chirurg nie złoży i nie pozszywa! Zabrali w końcu Ziarnków, pospisywali protokoły. A stara Ziarnkowa chyba do dnia dzisiejszego nikomu się nie przyznała do tych pieniędzy. I to jest, panie redaktorze, mądre oszustwo. Komisariat w Z. dzwoni do G., a komenda w G. się cieszy: Dawać nam tu tego orła! Przywozić natychmiast niebieskiego ptaka! Na komendzie w G. przychodzi komendant, patrzy na mnie i pyta: No, Celebrak, ma milicja słabych pracowników czy nie ma? Przepraszam, panie kapitanie, ale o co chodzi, udaję głupiego. O tern potem, na razie do aresztu! Jeśli już tak, panie kapitanie, to daj pan paczkę papierosów, bo nie ma co palić. Zaopatrzyli mnie w palenie i siedzę...
...Jeśli w domu średniej córki mojej teściowej wybuchnie grubsza awantura, jak to ona nazywa �" �śwulkan”, przyjeżdża do mnie wyżalić się. Bogiem a prawdą ta schorowana kobieta, od czasów kiedy Niemcy spalili ich lichą chałupkę w D., nie zaznała własnego kąta. Po wojnie biedo wała jakiś czas u starszej córki i jej męża w ich gospodarstwie na Zachodzie. Teraz mieszka na garnuszku u drugiej córki i zięcia. Stary człowiek zawsze młodszemu przeszkadza, mówią jej, że nie umie gotować, że kulawa, niedowidzi, że z pieniędzy przeznaczonych na życie przykrada i wysyła synkowi do więzienia. A ona nic, tylko stale swoje, że on niczemu nie winien, bo nikogo nie zabił. Jeśli na chwilę uwolnię się od własnych przykrości �" wysłucham tych nadaremnych żalów, nawet zjem, co ugotuje. Poza starą nikogo z jego rodziny nie widuję, nie odwiedzam. Zadawnione urazy, nienawiści wciąż jeszcze pieką pod skórą. Najbardziej zajadła jest jego młod-
103
sza siostra, skryta, sucha, niedobra. To ja jestem wszystkiemu winna i los za stare krzywd’ słusznie się mści na mnie, na nim, na moich dzieciach. Kiedy urodziła się Lusia, zagryzłam zęby i odważyłam się pojechać do mojej matki. Zobaczyła babka dziecko o wielkich niebieskich ślipkach, wypielęgnowane, zapłakała nad wnusią. Zostań w domu, powiada do mnie, nie waż się nigdzie jechać. Ani ty, ani dziecko głodu tu nie zazna. Będziesz chciała pracować, pracuj. Pomogę w wychowaniu małej. Dostaniesz od nas pieniądze na przeprowadzenie sprawy rozwodowej. Na niego nie masz co liczyć. Wyjdzie z kryminału, będzie drugie dziecko, znowu pójdzie siedzieć i tak dalej, i tak dalej. Takie będzie całe życie.
Byłam wtedy zupełnie bezradna. Pamiętałam jego listy pisane z celi. Teraz słucham, co matka mówi. Nie. Wracam do G., tu dom, łóżko, pierzyna, kołyska, praca, zameldowanie i on niedaleko, choć za kratą. I rok
po roku narastał. Ciągle milicja, rewizje, obojętnie ____
czy w dzień, czy w nocy. Sąd, więzienie, listy, widzenia, ucieczki, bez zmian, z uporem przez jedenaście lat. Ciągle obawa, niepewność, wyczekiwanie, lęk, nadzieja.
I znowu listy:
�śKochana Elusiu! Po długim oczekiwaniu upragnionego listu od ciebie wreszcie otrzymałem go, za który ci bardzo dziękuję. Listy twe dodają mi siły, abym mógł pokonać każdy ciężki trud, który stoi na drodze w osiągnięciu tego, co dla mnie jest w obecnej chwili najdroższe �" wolność. Elusiu, doskonale rozumiem, czym jestem dla ciebie, dla naszych pociech, lecz jestem bezsilny przyjść z pomocą, gdyż krata więzienna przesłania mi ciebie, aby ci pomóc w tym zbolałym i zapłakanym życiu. Ełuniu, dziś
104
zrozumiałem i doszedłem do przekonania, że jesteś stuprocentową żoną i kochającą matką. Będąc na wolności, nie doceniałem twej dobroci i swym postępowaniem raniłem twe tak szlachetne serduszko. Natomiast ja ceniłem wódkę i kolegów, za co ja teraz cierpię. Ale dziś, kiedy jestem z dala od was, kiedy prawo stało się tak surowe, zrozumiałem swój błąd. Proszę cię bardzo, miej jeszcze troszeczkę cierpliwości i staraj się pokonać wszystkie trudności, jakie cię spotykają w życiu codziennym, a ja zapewniam cię, że gdy tylko wrócę, już nigdy nie dopuszczę do tego, aby jakakolwiek zła chwila zdołała zakraść się do naszego spokojnego życia. Elusiu, ileż bym dzisiaj dał za małą chwilę spędzoną wraz z tobą i naszymi kochanymi dziećmi. Nie ma takiej ceny, której bym nie dał za to. Musimy być cierpliwi i czekać na ten tak piękny i radosny dzień, kiedy wpadniemy sobie w ramiona. Życie moje w czterech, ścianach upływa pod znakiem tęsknoty i samotności, bo cóż może mi dać otuchy, jak nie moja ukochana lalu-nia. Ty jedna mi zostałaś moim najwierniejszym przyjacielem, który dotrzymuje mi kroku w mej wędrówce. Myśli moje biegną wciąż do was, mam na uwadze, że wszystko ma początek, a więc i musi być koniec naszej tak długiej rozłąki. Na tym pragnę* zakończyć te kilka słów przelanych na papier, który obecnie jest naszym przyjacielem i łącznikiem między nami. Proszę o szybki odpis. Kochający was mąż i tatuś. Zdzisiek.”
Potrafił węgla przynieść, drzewa urąbać, dziecko umyć, buty mi wyczyścić, ale to były momenty. Chwilę było dobrze, godzinę źle. Awantury, uciekanie z
105
dziećmi z domu. Noc nie przespana. Na drugi dzień przysięgi, pocałunki, zaklinania...
...Przychodzi do celi w areszcie w G. oficer śledczy Kalinka i odczytuje: W dniu takim a takim dokonaliście włamania na szkodę Janiny Fondałowej oraz włamania na terenie G. koło hal, wspólnie z Koronkiem i Jakubiakiem na szkodę Anny Ryby. Oprócz tego Kalinka zarzuca mi: skok na sklep w J�ś skąd miałem zrabować toar u, i .okłada jeszcze kradzież motoru junak w M Dwa pierwsze przestępstwa się zgadzają, dwa drugie ie. Bo milicja juz z przyzwyczajenia przypisywała mi Wozys ie kradzieże na terenie powiatu. Zdarzenie z nną Rybą wypadło zupełnie przypadkowo w czasie mo.ieJ wystawki, czyli ukrywania.
Przyjeżdżam do G., lecę koło hal, bo koniecznie chcia-em się zobaczyć z żoną, po drodze spotykam znajomego kumpla, właśnie Koronka. Znaliśmy su; jeszcze ze szkolnych wagarów. Zatrzymuje mnie i pyta: Gdzie walisz, Zdzisiek? Zimno było i chlapa. Szlag trafił p0-wiaoam, gonią mnie te łobuzy, czyli milicja. Słyszałem, chłopaki opowiadali. Coś zrobił, Zdzisiu? Nic takiego Rysiu, wyjaśniam, włamanie w G�ś mają dać dwójkę,’ to lepiej pofruwać, nie? Zdzisiek, proponuje Koronek, oz ze mną na chwilę, mój kumpel czeka koło kiosku, pakuje nam dychy do pół litra, mamy smak wy-
fl i m !" �śę 1 °brÓci!iśffly raz dwa we trzech naS, i ? d° Sł°Wa zwierza^ S'K. że posiadają
macfef ?'6 trOCh\tOWaru 1 P°**hny im jest paser. Co macie. Tiochę srebra, futerko, ot takie lewe drobiazgi.
a i macie, to dawajcie i jedźcie ze mną. Ucieszyli się i mówią, że towar mają schowany na melinie, trzeba opiero po mego zajść. Idziemy ulicą Targową, wchodzę z nimi do bramy. Jakubiak skręca na klatkę scho-
100
Jową w lewo, a Koronek w prawo na parter. Gdzie on poszedł, pytam. Zagadywać sąsiadkę, śmieje się Koronek, jak my tu będziemy robić, prościutki klawisz. Przy drzwiach na parterze była kłódka, Koronek zakłada tyci łom, jak do dłubania w zębach, i chce szarpać. Co robisz, pytam się. A on: Idę właśnie po te rzeczy, o których ci mówiłem. Zezłościłem się: Jak planujesz jucht, powiedz otwarcie: idę na skok, a nie zawracaj głowy, że towar masz zrobiony, jak gówno masz. Ba-lona rób sobie z brata, nie ze mnie. Cóż, Zdzisiu, kurwa twoja mać, pękasz, łamiesz się? Pod ambicję mi wjeżdża. Dobrze, Rysiu, klaruję mu, jak robić coś, to mądrze, na takim smrodzie nie warto wpaść. Co tam jest w tym mieszkaniu, opłaca się chociaż wejść? Mowa! Złoto jest, forsa jest, nałożył mi całą furę do głowy. Nabrałem poniekąd chęci. Koronek szarpie łomem kłódkę, aż oczy bolą. Partaczy. Łapię go za ramię. Nie wygłupiaj się, człowieku! Jak ty to robisz? Masz życzenie się włamać, posłuchaj mnie, ja ci zrobię to mieszkanie. Niedaleko był warsztat ślusarski, przed którym leżały długie, stalowe pręty. Wsadziłem pręt w nogawkę. Widzisz, zwracam się do Koronka, teraz możemy wracać do pracy. Idę o sztywnej nodze niczym inwalida. Stajemy przed drzwiami. Proszę, spójrz, pouczam Koronka, tak się robi. Zakładam stalówkę między skobel a kłódkę, naciskam kolanem drzwi, zakaszlałem i za jednym pociągnięciem wrota odskoczyły. W tym czasie Jakubiak wciąż zagaduje sąsiadkę. Koronek pierwszy wpada do mieszkania, poznać po człowieku, że jest bardzo zachłannym. Na łeb na szyję zaczyna ciągnąć dolną szufladę od szafy, ja go wtedy łap za tyłek i wpycham do środka. Coś taki nachalny, Rysiu, taki materialista? Podryguje w szufladzie i prosi: Zdzisiu, nie rób hecy, szkoda czasu. Usiadłem przy stole, aby zaplanować, jak i gdzie szukać. Tymczasem Koronek wyciąga z szafy
107
spory tobołek. Pytam: Co masz? Złoto! Potrząsa, dźwięczy. Myślę, taka kupa złota, majątek! Błyskawicznie zabieram się do roboty, szukam pieniędzy za obrazami, w łóżku, w kredensie, nie ma ni cholery. Ale w szafie widzę krótkie futerko, takie za trzy tysiące z czymś w MHD, dwa płaszcze i siedem par zupełnie nowych, damskich butów. Stały w kartonie pod łóżkiem. Skąd dana kobieta mogła mieć tyle nowych butów, wszystkie były jednakowe. Ściągamy dwie walizki z szafy i pakujemy swoje bety. W kredensie stało trochę wódki, więc się poczęstowałem. Wychodzimy. Daliśmy cynk Jakubiakowi i maszerujemy w najlepsze, trzech turystów z walizkami przez miasto. Jakubiak sobie przypomina, że ma dobrego pasera w Katowicach. Przychodzimy na postój taksówek, jest godzina dwunasta w po-�ŚUdme, wsiadamy: Panie kierowco, do Katowic. Żaden z nas nie ma grosza na taksę. Kurs kosztuje sto pięćdziesiąt złotych. W połowie drogi uświadamiam kie-lowcę, że z forsą u nas krucho, ale posiadamy coś w towarze. Weźmie pan? proponuję. A co macie? Masz pan piękny, zagraniczny zegarek w domu? Pokaż pan. Wyciągam zegar, tykał nam jak cholera w walizce. Za ten budzik pasuje? Niech będzie. Taksówkarz schował czasy i jedzie dalej. W Katowicach Koronek z Jakubiakiem walą prosto do jubilera z tym złotem. Okazuje się, że to są same srebrne piłsudskie, przedwojenna waluta. Zdziwiliśmy się, co to ludzie mają zaszperowane, i opędzlowahśmy bilon za tysiąc dwieście zetów. Koronek schował pieniądze i prosi do lokalu, zamawia trzy obiady i litr. Jakubiak układa taki plan: Ponieważ paser mnie nie zna, przedstawię się jako człowiek wyjeżdżający za granicę, i dlatego pozbywam się pewnych rzeczy. Kombinujemy, że niby za nie kradzione da się pociągnąć wyższą cenę.
108
Paser mieszkał niedaleko dworca w dużym bloku na czwartym piętrze. Otwieram walichy i jak zawodowy sprzedawca wykładam klientowi towar. Oglądnął ciuchy, wszystkie były w dobrym stanie, tandety nie brałem, i paser powiada, że zaraz tu przyjdą dwie amatorki. które wszystko kupią, a za pośrednictwo należy mu się dola. Czy pańska żona posiada ładne buty? pytam. Niech weźmie sobie którąś parę. Obuwie było na szpilkach, paserowa wybrała odpowiedni numer, przymierzyła, zadowolona, jak to kobieta. Zjawiają się handlarki, jedna koło trzydziestki, druga po pięćdziesiątce, i sprzedajemy futro za tysiąc pięćset, dwa płaszcze za koło i buty hurtem za osiem stów. Ogółem ze srebrem mieliśmy prawie sześć patyków i Koronek dzieli: Zdzisiek dwa, ty dwa, ja dwa. Równość i braterstwo. Han-ael został ubity, więc objaśniliśmy gospodarza, żeśmy jucht zrobili, a ja jestem na wystawce i za granicę pojadę dopiero wtedy, jak mnie Orbis zaprosi. Teraz przydałoby się zabawić, dodajemy. Nasz paser żył z kobietą, która niegdyś była słynną prostytutką w Katowicach. Gdy się już wyszumiała, wy fikała, ożenił się, uważał, że taka będzie najlepszą żoną. I ona znała wszystkie dziwki w Katowicach. Więc paser radzi: Stuknijcie do mojej małżonki, może wam tu coś lepszego przyprowadzi. Poleciała z ochotą, za fatygę dostała stówaka. Wesołej zabawy pragnął najbardziej Koronek. Ja specjalnie nie przepadałem za towarzystwem kobiet z półświatka, ale w tym wypadku kroił się na miejscu niezły nocleg, podczas ukrywania trudno grymasić z meliną. Są dwa łóżka, tapczan, robotę wykonałem na medal, trzeba odpocząć. Za dwie godziny ściągają damy. Jedna dupiasta, gruba, ale zgrabna. Uda sama stal huta �śBatory”, paznokcie na czerwono. Druga sucha, ale biustonosz jędrny i fest, zaczesana na rudo. Kumple nakupiii
109
wódki, wina, konserw, cały stół zawalony jak w delikatesach, czego dusza zapragnie. Kobiety lekkich obyczajów przyprowadziły jeszcze ze sobą człowieka, co na gitarze grał po tramwajach. I dawaj libacja. Istny burdel. Jak się towarzystwo całkowicie zachlapało, zapadła noc i rozpoczął się sąd ostateczny, czyli koniec świata. Koronek z tą grubą majgli się na tapczan i wyprawiają różne figury. Rysiu, powiadam, co ty robisz, jak słowo daję? Jakubiak też się do nich władował, a sucha-ruda kładzie się obok mnie. Cóż ona sobie wyobraża, zapytuję w duchu, że ja wejdę w spoufalenie z taką z byle brzegu? I na tym jednym tapczanie śpimy: Koronek, obie kurwy, Jakubiak i ja. Małżeństwo paserów spało, jak pan Bóg przykazał, na łóżku. Gitarzysta pod stołem w kuchni. Rano nie mogę wstać, bo ktoś trzyma w zębach mój duży palec u nogi. Jakoś się tam uwolniłem od tych rąk, głów i stóp. Wszyscy się powoli przebudzają, głowa boli, robimy klina. Ze skoku u Anny Ryby został nam jeszcze jeden płaszcz, który schowaliśmy na czarną godzinę. Ale gruba prostytutka, co tak podchodziła Koronkowi, zaceniła sobie właśnie ten płaszczyk za wesołą noc. Gospodarz mieszkania sprzeciwia się. Wynająłem wam mieszkanie, nie ma noclegu za darmo, płaszcz będzie mój! A buty to mało? pyta Koronek. Buty były za co innego, upiera się paser, płaszcz za co innego. Możecie u mnie spędzić jeszcze jeden dzień, ale płaszcz mój. Ortalion w sam raz nadawał się na dziwkę Koronka, więc drze się, że koniecznie musi mieć ten płaszcz. Koronek bierze kobietę lekkich obyczajów pod ramię, ona ortalion pod pachę i chcą wychodzić. Paser zastępuje drzwi i mówi: Zostaw to! Koronek przysądził się i gospodarza w nos. Paser się zatoczył, odbił od ściany i dosadził Koronkowi z lewej. Widzę, że Koronka leje, więc zaprawiam pasera rakietą od tyłu. Przeleciał przez tapczan, oparł
110
�Ś ie o okno i ryczy z czwartego piętra: Ludzie, ratunku! Złodzieje, bandyci, łapać! Robi się peperyna. W nas, w prostytutki jakby piorun strzelił, zrywamy się z mieszkania po pięć schodów, bo zaraz mogą nadjechać inenty. Na ulicy wsiadam w taryfę. Ciort z takimi złodziejami. To barachło. Szkoda się z nimi zadawać. Tego samego dnia obu kumpli nakryła milicja w Katowicach.
Przyjeżdżam do matki, zaszedłem tam na los szczęścia Wszystko dokoła mnie spalone. Zbrzydła mi już ta rajzerka. Chcę gdzieś spokojnie przeczekać, ale !dzie? Nerwy wysiadają. Odzywam się do mamy. Co 'a bym dał za kawałek spokojnej mety, ale gdzie taką znaleźć? I nagle wpada mi w oko piec kaflowy w kącie pokoju. Matka już wtedy mieszkała z moją siostrą i szwagrem w kopalnianym bloku na trzecim piętrze. Zwracam się z prośbą do szwagra: Stasiek, czy mog -bym wyjąć cegły szamotowe z twojego pieca i w razie czego wchodziłbym sobie do środka? Jak chcesz, zgadza się szwagier, proszę. Czego nie robi się dla rodziny. I przystąpiliśmy wspólnie do dzieła. Pod piec przysunęło się stolik i w razie peperyny delikatnie zjeżdżałem do pieca. Matka zasłaniała dla pewności otwór świętym obrazem, a ja bawiłem się w kominiarza. Starowina zawsze siadywała przy oknie, robiła niby robótkę na drutach, obserwację miała ułatwioną, bo komisariat MO znajdował się akurat naprzeciwko naszego bloku. Tak przez trzy miesiące służyłem za opał w piecu, tylko wieczorem wyskakiwałem na piwko. Ale w końcu zbrzydło mi to wysiadywanie jaj i po-
żeglowałem w teren. _
Jak mi śledczy Kalinka wszystko dokumentnie wyczytał, zaczął przechadzać się po areszcie i mówi: No i co, Zdzisiu? Sprytnie się ukrywałeś, ale co z tego. Przyznajesz się do postawionych zarzutów? Co ja mam do gadania ze śledczym, dwa oskarżenia nieprawdziwe,
111
eszta się zgadza, ale ja całkowicie jadę w zaparte. �ó esli tak, wzaycha Kalinka, ta my ci to wszystko udowodnimy. Mowa, pomyślałem. Nudzi mnie tak ze dwie godziny i w kółko to samo powtarza. Zagląda do nas drugi łaps i pyta: Twardy jest, co? Jak dłużej u nas posiedzi, to zmięknie, będzie śpiewał jak �śMazowsze” Chyba na twoim pogrzebie, dodałem w duchu.
Pewnego dnia przychodzi żona pod kratę i woła Cicnutko: Zdzisiek, Zdzisiek. Areszt był w suterenie, bkąd się dowiedziałaś, że wpadłem? Dzielnicowy mi ga ai. Nie martw się nic, dużo nie dostanę. Elu, proszę > up mi kiełbasy i trochę wina, bo nie wytrzymuję nerwowo śledztwa. Załatw to, laluniu, koniecznie. Żona zawsze miała mojrę przede mną, przyniosła całe zamówienie i przerzuciła przez kratę do aresztu. W tym samym dniu wprowadzają do celi pijaka, furmana. Ułoży się na pryczy i chrapie. Kiedy pijak obudził się, mowi. Panie, ja mam osiemset złotych, suszy mnie. pry tnie zamelinował pieniądze i nie odebrali mu na dyżurce. Dawaj pan tę forsę, mam tu taką pocztę, która zaraz nam coś przyśle. Przychodzi żona, podaję jej go ow tę: Kup poł litra, nie dla mnie, wyjaśniam, dla jednego pana, siedzi już biedak trzy miesiące i świerzb Oo oblazł, chce się natrzeć. Jak kobieta może nie spełnić swego obowiązku, skoro mąż ją prosi? Poszła i dos arczyła. Pijak był zatrzymany tylko do wytrzeźwienia. Przechylił ze mną pół basa i apiać się spił. A ia roszeczkę naderwałem podłogę i flachy pod deskę schowałem. Wchodzi dyżurny milicjant i pyta: Trzeźwy już? A furman rozwalony jak Świnia leży na pryczy. ak się ta cholera tu upiła, dziwi się stróż. Chodzi po areszcie i nadepnął na skrytkę, noga mu się za-c wia a, zagląda i widzi: flaszka wypitego wina i pół-litrowka. O, powiada, dobrze wam się tu powodzi. Tłumaczę się, że o niczym nie wiem, flaszki musiał ktoś
112
zostawić, zanim tu zamieszkałem. Jednak jorgłi się, że lo moja sprawka, i zaraz założyli siatkę na kraty.
Za trzy dni wzywają mnie na konfrontację w sprawie kradzieży u Fondałowej. Jest Świerkowa i Jan Świerk. Nie mogę wprost uwierzyć, że ten stary, sanacyjny złodziej w oczy mi gada o sprzedaży towaru, sypie, czyli obciąża. I wreszcie pojawia się Kazimierz Sygnet w charakterze głównego świadka. Zeznaje, jak go podejrzany Celebrak namawiał, podżegał, podsuwał plany, aby okradł mieszkanie swojej gospodyni, pani Fondałowej. Mówi wszystko wręcz odwrotnie. Przysięgam sobie po raz drugi w duchu: ja ciebie jeszcze, nygusie, złapię na hak! Jeszcze się spotkamy w życiu! Śledztwo udowadnia mi dwa włamania, prokurator stosuje sankcję i zostaję przewieziony do więzienia w Sosnowcu. Czekam na rozprawę sądową. Więźniowie mówią: Zdzisiek, trójka cię nie minie. Co robić, jak Boga kocham? Alkohol już z organizmu wyszedł, więc człowiek zaczyna rozsądnie myśleć. Tęsknota za żoną się wzmaga, siedzę cztery tygodnie w śledztwie. Po miesiącu czasu wpada pod moją celę chłopak z G., niejaki Zenek Pyza. Wiedziałem, że on był kiedyś chory na gruźlicę. Pytam go: Słuchaj, Zeneczku, czy ty masz płuca wyleczone, czy jeszcze chore? Chore, Zdzisieńku. Jakie ty masz te dziury w płucach, duże czy małe? Duże. Duże? W prawym dziura jak orzech. No widzisz, powiadam, tu cię nie będą trzymać, kochanie. Jesteś zaraźliwy dla otoczenia. Przypuszczam, że lekarz cię skieruje do sanatorium w Cieszynie. Dowiedziałem się wcześniej od chłopaków, że lam są pierwszorzędne warunki.. Tylko jak zdobyć dziurę w płucach przynajmniej wielkości grochu, rozmyślam. I może pan prokurator wtedy inaczej by patrzał, i sąd, ciężkie warunki, gruźlica, trudne dzieciństwo. Jedni mi radzą, żeby nic nie jeść, tylko trzy razy dziennie pić samą nikotynę, dru-
8 �" �śCo jest za tym mu rem”
113
dzy, żeby wchłaniać ołówek kopiowy. Różne snujemy plany i medytujemy pod celą. Wpadam na pomysł, inaczej zrobię. Wiesz, Zenek, co, zwracam się do Pyzy, zapisz ty się, chłopcze, na prześwietlenie płuc. Ja zrobię to samo. Z Sosnowca przewożono więźniów na rentgen do Bytomia. Meldujemy się z Pyzą u więziennego felczera z prośbą o skierowanie nas do prześwietlenia klatki piersiowej. Po trzech dniach pakują nas sześciu do karetki i wio. Siedzimy grzecznie jak w szkole w poczekalni szpitala więziennego w Bytomiu, doktór od rentgena chodzi już w fartuchu, w okularach, a siostra wyczytuje nazwiska. Grabiński, Pyza, Bednarz, Celebrak i tak dalej. Proszę rozbierać się do pasa i wchodzić pojedynczo według kolejności do gabinetu. Wywołują nazwisko Celebrak Zdzisław. Wtedy mówię do Pyzy: Zeneczku, właśnie ty teraz wchodzisz do rentgena. Kiedy padnie twoje nazwisko, znów sobie wejdziesz zupełnie prawidłowo na własne konto, prawda? I poszedł. Lekarz przecież nie zna osobiście ani pana Celebraka, ani pana Pyzy. Zresztą w gabinecie jest ciemno jak u murzyna. Bierze lekarz Pyzę pod lupę, patrzy i gwiżdże: O, niewesoło z wami! Dziura wielkości włoskiego orzecha w prawym górnym piacie. I pisze swoje ćmoje-boje, jak to u doktora. Obaj przywozimy do Sosnowca wyniki stwierdzające ciężkie stany gruźlicze. Wzywa mnie felczer więzienny, robi zmartwioną minę i łagodnym głosem mówi: Celebrak, czy wy wiecie, że jesteście chorzy na płuca? Ależ skąd, panie doktorze? Jestem zdrowy jak karp. Felczer w dalszym ciągu się martwi: Proszę się nie załamywać, ale moim obowiązkiem jest was zawiadomić, macie gruźlicę. Zrobiłem minę nieboszczyka, omal nie płaczę. Felczer powiada: Dam was na pojedynkę, bo już musicie prątkować i moglibyście zarazić innych więźniów. Przepisuję wam dietę L-l, odżywczą, a potem
114
�ŚDomyślimy, co robić z wami dalej. Przypuszczalnie /.a tydzień pojedziecie do sanatorium przy więzieniu w Cieszynie. Błagam go, żeby formalności długo nie trwały, bo szkoda moich młodych lat, zmarnuję się w celi wieziennej na suchoty. Na celi wołam, chłopaki, pa kuję manatki! Jadę do Cieszyna, pasuje. Ale nie opowiadam nikomu, jak i co. Pyza też gra głupiego, boi się, żeby go nie pociągnięto za oszustwo. Pyza to był porywacz, pracował na rączkę, przeważnie walizki, czasem portfel załatwił, drobne rzeczy. Na wolności mieszkał w sąsiedztwie, lubił wypić, nigdyśmy razem nie kombinowali, on był zwykły smyk.
Po tygodniu zajeżdża karetka, zajmujemy miejsca, Pyza i ja, i jeszcze trzech, strażnicy siadają przy drzwiach, jedziemy. Jest zimowa pora, ślizgawica, mglisto, w połowie drogi karetka wpada w korkociąg i ładuje się w drzewo. Dostaję noszami w łeb, wóz rozbebeszony. Dwóch więźniów łamie nogi, szofer pokaleczony, strażnicy potłuczeni, ale łapią za durszlaki, czyli automaty, i dają ostrzeżenie: Kto będzie uciekał, użyją broni. A stało się to w lesie. Najpierw ratujcie ludzi, mówię do strażników, a potem możecie sami sobie postrzelać do dupy. Przyjechało pogotowie, ciężej rannych odwieźli do szpitala wolnościowego, nas do ambulatorium, potem na komendę MO, prokurator juz czekał, wypytywał dokładnie o wypadek i po całej perypałce dotarliśmy szczęśliwie do Cieszyna. W izbie przyjęć lekarz poważnie patrzy w kartę chorobową, na wyniki, i zapytuje: Czy leczyłem się kiedyś na gruźlicę? Nie, nigdy, w więzieniu zapadłem. Ile macie lat. Dwadzieścia cztery. Spojrzał na mnie ponuro, jakby się litował. Zwraca się do pielęgniarki: Siostro, pod siedemdziesiąt pięć, cela ciężkich stanów. Był wieczór. Dostaję koce nowiuteńkie, lekkie jak puch, sto procent wełny. W celi czyściutko, elegancko, biało jak w Za-
kopanem w zimie. Na śniadanie bez słowa podają śmietanę, ciasto, istny bal u milionera. Na obiad nie wiadomo, jak się złapać za kotleta, większy od talerza. Ba-daxi na razie żadnych nie przeprowadzają, tylko termometr pod pachę i leżę sobie jak w hotelu. Obok mnie na łóżkach gniją stare gruźliki, którzy już za domowników w sanatorium przebywali. Pytają o wyrok, wyjaśniam im, że jestem na razie w śledztwie. Przychodzi lekarz na wizytę i ordynuje: Temu młodemu. pacjentowi trzeba zrobić opad, siostro, badanie krwi, rentgen i plwociny. Słucham, drętwieję pod kocem, niewesoło się zaczyna. Kogóż ja w tym Cieszynie po raz drugi podstawię do prześwietlenia? Pielęgniarka bierze krew i daje mi buteleczkę, żebym do niej spluwał. Zamknęła celę i poszła. Pluć mogę, ale do spluwaczki, po co do flaszki, jak jestem zdrowy. Przy łóżku najbliższego suchotnika na nocnej szafce stał słoik, więc odlałem trochę jego produktów do mojego zbiorniczka. Oddałem siostrze, niech Bóg czuwa, co będzie dalej, grunt, aby leżeć w puchach. Na następny dzień prowadzą mnie do rentgena, lekarz patrzy i patrzy. Ja tu nic nie widzę u tego człowieka, mówi do siostry. Prześwietla mnie z boku, z przodu, z tyłu, trzyma mnie pod aparatem ze dwadzieścia minut. Wreszcie pisze: Serce i płuca bez zmian. Ale spogląda na diagnozę z Bytomia i drapie s.ię w głowę. Tam była dziura w płucach, a w7 Cieszynie znikła. Jak was tam prześwietlali, pyta. Dobrze, odpowiadam. To jest nieprawdopodobne. Co nieprawdopodobne, mówię, kup se pan lepsze okulary, w szpitalu w Bytomiu prześwietlają jak należy. Dziura była i musi być. Robię szum na cały regulator. Wracam do sali cały w strachu, że mnie wypiszą. Ordynator pyta o wyniki, siostra melduje: U tego młodego człowieka, panie prymariuszu, jest bardzo ciekawa historia. Bo co? �" spojrzał doktor spod okuła-
116
,,.w. Opad dobry, rentgen nie uwzględnia żadnych zmian, natomiast w plwocinach znajdują się prątki.
To niemożliwe, siostro! Proszę jeszcze raz przeprowadzić badanie jak należy. Jak mnie zaczęli oaaać, to przeleżałem siedem miesięcy w tym szpitalu. Cały czas miałem termometr pod pachą, kotlety jadłem, zyc nie umierać, przybyło mnie siedem kilo. Wszyscy zachodzili w głowę nad rentgenem z Bytomia, z prątkami jakoś sobie radziłem, grało. Zachowywałem się potulnie jak słabowita owieczka i tak dzień za dniem mi przysychał. W więziennym sanatorium w Cieszynie była szkoła podstawowa i zapisałem się od razu do piątej klasy. Przecież nie zacznę od trzeciej, jak mam dwadzieścia cztery lata. Nie powiem, dobrze mi szło.
W międzyczasie wychodzi moja sprawa na wokandę sądową. Pierwsza toczy się o włamanie do Fondałowej, druga o kradzież u Anny Ryby. Za Fondałową dostaję półtora roku. Sędzina była kobieciną poczciwą, ulitowała się nad moim młodym wiekiem, dwojgiem dzieci i chlapła wyrok niewysoki. W sprawie Koronka i towarzyszy wyprawiają się w sądzie nieludzkie cuda. Koronek nie przyznaje się w ogóle. Jakubiak przyznaje się i całą winę bierze na siebie. Sąd stawia pytanie: Dlaczego w śledztwie obciążał kolegów Celebraka i Koronka, a obecnie zmienia zdanie i broni wspólników? Kiedy Jakubiak zobaczył na rozprawie mnie, kolegow, chciał się wykazać jako ćharakterny i podgrywał p^ze sądem rolę chojraka, a na milicji pierwszy zaczął sypać Nygus nie człowiek. Jakubiak dostaje dwa łam, Koronek trzy, ja półtora roku. Wracam do Cieszyna i opowiadam więźniom, w jaki smród wplątai mnie kolega Kazimierz Sygnet. Kumple radzą: Zadaj mu chleba, żeby zgnił w kryminale. On ciebie me załowa i ty go nie masz co żałować. Większość była za tym, zęby Sygneta pociągnąć za sobą. Jeden z Warszawy dora-
dzał, abym go na wolności osobiście załatwił. I wszyscy byli zdania, żeby frajerstwo tak czy tak po wolności nie chodziło. Zwijam się z nerwów, cały kipię ze złości, przeżywam każdy szczegół, nigdy na nikogo nie doniosłem na milicję, jak można w ogóle coś podobnego uczynić. Stale widzę przed sobą Sygneta, jego blond plerezę i jak mu drga ta blizna nad górną wargą, kiedy sypie mnie przed śledczym. Jestem równy chłopak, uchodzę wśród kumpli za charakternego, znam tyle sprawek Sygneta, a on mi w zamian pokazał taką świnię. W śledztwie pięknie kręciłem sprawą Fondałowej, przecież Świerk, stary sanacyjny złodziej, mógł równie dobrze okraść Fondałową jak ja, sąd dzięki Sygnetowi uwierzył Świerkowi, bez Sygneta dałby wiarę moim zeznaniom. Mam trzy lata wyroku, osierociłem dzieci. Mój kumpel mnie dobił. Jestem sam z myślami przez miesiąc. Wreszcie siadam i piszę pismo do komendy MO. Piszę tak: �śZwracam się z uprzejmą prośbą o przybycie do mnie w sprawie bardzo pilnej i urzędowej. Proszę o przychylne załatwienie mej prośby. Zdzisław Celebrak”.
Za parę dni przychodzi do cełi kapitan i jeszcze jeden porucznik MO. No co, panie Zdzisławie, oni mnie znali z listów gończych, pisał pan do nas pismo, prawda? Więc przyjechaliśmy. Proszę, o co panu chodzi? Zapaliłem papierosa i mówię: Czy panowie słyszeli o napadzie na taksówkarza na terenie powiatu G. w dniu takim i takim, tego i tego roku? Wie pan, powiadają, jesteśmy z komendy wojewódzkiej, tę sprawę prowadzi powiatówka, nie bardzo się orientujemy. Musimy sprawdzić. A pan coś wie o tym, panie Zdzisławie? Może. No to w takim razie jeszcze do pana zaglądniemy. I odjechali. Za tydzień są z powrotem. No, i co pan wie o tym napadzie? Troszeńkę wiem. Chce pan się z żoną widzieć? Oczywiście. Przebąkują
118
coś o warunkowym zwolnieniu, ale dla mnie taka gadka to stary kit. Ja nic od panów nie żądam, chcę zgłosić, co wiem, a dlaczego to robię, to jest moja osobista rzecz. Wobec tego słuchamy, i wyjmują z teczek papiery i pióra. Opowiadam dokładnie, co o tej sprawie usłyszałem od Sygneta. Każdy szczegół ujawniłem przed milicją. Oficerowie śledczy wszystko spisali, podziękowali grzecznie i poszli. Poczułem ulgę, jakbym wyrzucił z siebie całą żółć, co mnie żarła. Leżę w łóżku już spokojniejszy i dostaję wezwanie do naczelnika więzienia. W gabinecie oprócz niego jest i dyrektor szpitala. Doktor mówi: Słuchajcie, Celebrak, zostawimy was jeszcze na oddziale, ale powiedzcie, jakżeście zrobili z tymi swoimi płucami? Patrzę na jednego i drugiego. Mogę to im powiedzieć, że podstawiłem człowieka? Jak nic oberwie biedny Pyza dodatkowo za oszustwo. Panie naczelniku, melduję służbowo, ja przecież nie siedzę w środku w rentgenie ani nie odpowiadam, jak aparat robi zdjęcia. Może byłem chory, a tu cudownie wyzdrowiałem, czy ja wiem? Kazali mi natychmiast wyjść i jazda ze mną na oddział ogólny. Gębę mam jak koło szwajcarskiego sera, strasznie mi ciężko przyzwyczaić się do zwykłego, więziennego łóżka. Kombinuję, co by uczynić, żeby bodaj dostać się na izbę chorych. Zgłaszam się do lekarza z prośbą o prześwietlenie żołądka. W rentgenie pytają, co mi dokucza. Często wymiotuję i odczuwam silne bóle w okolicy dołka, szczególnie nad ranem. Wiem, co trzeba mówić, bo mnie stare spece więzienne wyuczyli. Obsłu-chałem się dość wytrawnych kombinatorów i symulantów, zresztą sam byłem bardzo wybitny w tym kierunku. Lekarz magluje mnie na wszystkie strony, specjalną pałką bodzie brzuch, patrzy w rentgen, o, jest, siostro, alcus duodemi, to po łacinie znaczy wrzód dwunastnicy. Notuje w papierach: zniekształcenie opuszki,
119
nieżyt żołądka i coś w tym rodzaju, nisza resztkowa wrzodowa, czy jak tam. Kładą pacjenta na izbę chorych i dostaję dietę L-3.
W sąsiednim bloku w Cieszynie znajdowało się więzienie dla kobiet, zupełnie blisko, tak że przez okienko przygadałem sobie jedną cizię. Zrobiłem procę z gumki ze słoika od kompotu, który można kupić na wypiskę, i zacząłem pisać do babki grypsy. O upojnej miłości,
0 tęsknocie, o szczęściu bez granic, ot, z nudów po prostu, bo nie było co robić. Kupiłem cukierków, landrynki owijam w grypsy, strzelam z procy i wysyłam słodkie listy. Ona cukierki gryzie, a grypsy czyta. Daję babce cynk, żeby też zrobiła sobie taką procę, będzie mi odpisywać. Parę sztuk mojej korespondencji odbiło się od muru i upadło na podwórze. Szef inspekcyjny znalazł i doszli, że to ja jestem nadawca. Staję do raportu. Naczelnik nic nie mówi, tylko czyta: O, proszę: �śKocham, zostałem oczarowany, umieram z tęsknoty, jak cię ujrzałem, straciłem zmysły”. No tak, dodaje naczelnik, ojciec dwojga dzieci. Jak wasza żona przy-jedzie na widzenie, wszystko powiem. Dosuwa mi czterdzieści osiem godzin ciemnej celi. Przyjeżdża żona, a ten żłób opowiada wszystko kobiecie. Piekło się robi, nie widzenie. Nie dość, że siedzisz w kryminale, wyklina żona, to jeszcze z dziwkami romansujesz?! Ja na nią z pyskiem: Komu ty wierzysz? Klawiszom, a nie rodzonemu mężowi! Jak ja cię mogę zdradzić w więzieniu? Kobieto, opamiętaj się! W końcu zmiękła i pojechała. Ja w dalszym ciągu kombinuję ze słodkimi grypsami, ciągnie mnie do tego z nudów i z boleści za wolnością. Drugi raz dostaję karę. Wymalowali zakochanego Celebraka w gazetce ściennej, opisali. Chłopaki czytają, śmieją się. Naczelnik znów mnie wzywa
1 oświadcza: Jak się nie poprawicie, wyślemy was do takiej jednostki, gdzie was wreszcie wychowają. A
120
dokąd? Do Wronek! Jak ja tam siedziałem, powiadam, toś pan naczelnikiem nie był. Wyrzucił mnie z miejsca �ó/a drzwi. Wychodzę. Krzyczy: Celebrak, wróć! Wracam. Krzyczy: Wyjść! Wychodzę. I tak cos z pięć razy. Wyjdź, wróć. Naczelnik po to zrobił te manewry, bo nie zachowywałem regulaminu. Więzień musi się zameldować przy wejściu i odmeldować przy wyjściu. Dobrze o tym wiedziałem, ale co szkodzi podegrać sobie z władzy. Przychodzę na celę i od razu ładuję do okna. Oddziałowy się drze: Zejdźcie! Jak będę chciał.
I tak opinia rosła u chłopaków, że jestem charakterny, u funkcjonariuszy, że jestem skończony drań i gaga-tek. Siedzę w dalszym ciągu w izbie chorych na wrzody żołądka, więc naczelnik może mnie ugryźć gdzieś. W końcu się zdenerwował: Dajemy Celebraka do Bytomia, tam jest szpital, niech go zoperują, dość awantur.
Trach w sanitarkę i jadę do Bytomia. Kartę chorobową wiozę ze sobą. Dyrektorem szpitala była doktorka w randze pułkownika, z wyglądu, można powiedzieć, wojskowa kobieta. Spojrzała na mnie gioźnie i pyta: Połykacz? Nie, odpowiada eskorta, wrzody na żołądku. Jedliście coś dzisiaj, zwraca się do mnie ostro. Nie. Do rentgena. Nic nie stwierdzają i grzmot mnie ciupasem do Cieszyna. Cieszyn skompromitowany, bo na darmo gnała sanitarka osiemdziesiąt kilometró*v wewte i z powrotem. Dyrektor zaniemówił przez chwilę i krzyczy: Dlaczego was, Celebrak, nie przyjęli?! Nie wiem, panie doktorze, powiedzieli, że mam raka na żołądku i boją się podjąć operacji. Patrzy w moje akta i jeszcze głośniej krzyczy: Bytom stwierdził, ze wam nic nie jest! Co się dzieje, panie doktorze, u pana jestem chory, a tam zdrowy? Nic nie jeść jutro,^ wsiada na mnie, jakbym był coś winien, jeszcze raz ao lent-gena! Prześwietlają mnie, a wrzód świeci jak słońce
121
na mebia Bo się kombinuje, panie redaktorze. Trzeba połknąć kuleczkę waty umaczaną w atramencie. Wata pięknie przykleja się do żołądka, lekarz patrzy w rentgen jak dzięcioł, widzi czarną plamkę i wrzód gotowy. Nie ma rady, leżę w dalszym ciągu na izbie chorych Prawdę mówiąc powodzi mi się w tym Cieszynie jak w iaju. Chodzi naczelnik na inspekcję po celach, korzystam z okazji i odzywam się uprzejmie: Panie naczelniku, mam prośbę do pana. Człowiek był wkurzony na mnie przez ciągłe raporty, powiada, że ze mną nie będzie gadał. To ja też nie chcę z tobą rozmawiać, ty chłopski filozofie, odpowiadam. Co to ma znaczyć Celebrak, skoczył na mnie. Filozof to znaczy uczony mowie, me wie pan? Myślałem, że go nagła krew za-eje, tak ryczał. Ale co to znaczy chłopski, mówcie! Pomyślałem, ze on jest chyba lekko stuknięty, i nic mu me wyjaśniam więcej. Nawet mnie nie ukarał tylko prościutko pojechałem do Wronek. Przybył tam w nocy cały transport. Było nas czterdziestu. Eskorta wyszła przed nas na stację z psami. Zajeżdżamy sukami, czyli więźniarskimi budami, przed bramę więzienną. Stalowe wrota, jak do piekła. Ciemno i głucho. Zagrzmiało jak przy trzęsieniu ziemi, otworzyli bramę, wjeżdżamy do środka. Wysoka sień prawie jak kościół, mroczno, dwie czterdziestki świecą u sufitu. Wejście z sieni na podwórze zamknięte na żelazną kratę Wyłazi z wartowni malutki strażnik, metr pięćdziesiąt wzrostu mniej więcej, ustawia nas dwójeczkami wszystko wyrównane, tobołki pod pachą. Stoimy Myślę sobie: zono biedaczko, żebyś wiedziała, gdzie twój małżonek trafił. Mały pyta każdego po kolei: Wy skąd? Odpowiadają: z Bytomia, z Krakowa, z Cieszyna, i tak dalej. Pada komenda: Baczność, maszerować! Krata się uchybia, idziemy w tempie, po wojskowemu, przez podwórze. Raz dwa, raz dwa, lewa, lewa. Reflektory
122
smykają po czerwonych murach i betonowymi schodami złazimy na dół do korytarza długiego jak tunel. Stój! Stoimy wyprężeni niby kompania honorowa. Mały stanął przed nami, patrzy i patrzy, wreszcie zaczyna jak ksiądz na ambonie: Tu są Wronki, kochasie! Zrozumiano?! Rozbierać się do naga! Wszyscy jak jeden wyskakują z butów i ze spodni. Przychodzą klawisze i rewizja. Trudno, mają prawo, przecież nie wiedzą, kto przyjechał w transporcie, może jakieś asy przywiozły piłki, brzytwy, noże. Kipiszują zawzięcie. Skończyli. Grupami rozdzielają na cele, gdzie który kwalifikuje się siedzieć. W mojej celi jest nas czterech. I dzień za dniem pobudka, apel, jak na karuzeli. Spacerek, drewniaczki łup, łup, równiutko po białych pasach, do tyłu rączki, na trzy kroki więzień od więźnia, nie wolno się oglądać i w kółeczko, jak na balu. Dziewięćdziesięciu więźniów na każdą turę spaceru, a jest pięć spacerników we Wronkach. Kryminał duży, pruski, chyba dwa pułki wojska tu się zmieszczą. Jedzenie co do deka wyważona porcja. Pajdeczka chleba, kawka. Zegar z wieży regularnie wybija godziny. Smutno.
Po miesiącu zgłaszam się do lekarza. Panie doktorze, mam wrzody na żołądku, w Cieszynie miałem dietę. Położyć się! Dostawił mi palec do brzucha, puka, maca. Ja tu nie nie widzę, następny! Przychodzę pod celę, oddziałowy pyta: Coś taki smutny? A pan nie byłby smutny, jakby panu odmówili opieki lekarskiej? Jestem ciężko chory na żołądek i nie mogę jeść tego hazoka, tylko biały chleb i mleczną dietę. Trudno, strażnik wzrusza ramionami, to już sprawa lekarza. W południe przynoszą obiad, ja miski na korytarz wyrzucam. Protest. Każą pisać, dlaczego urządzam głodówkę. Napisałem. Pakować rzeczy i marsz na pojedynkę! Niedobrze, widzę, że tu się nie patyczkują. Chłopaki dodają mi odwagi: Zdzisiek, trzymaj się, zacząłeś walkę,
123
walcz ?? końca. Na pojedynce pierwszy dzień nie jem nic. Drugi, trzeci, nic. W dołku ssie, mdli z głodu. Patrzę tylko w kratę, żywa dusza do mnie nie zajrzy, od czasu do czasu szczęknie judasz, to oddziałowy sprawdza, czy jeszcze mrugam oczami. Na piąty dzień przychodzi lekarz i mówi: Celebrak, przerwijcie głodówkę, dostaniecie dietę i po krzyku. Doktorku drogi, mówię' przecież mi tylko o to chodzi. Jeżeli pan da dietę, po cóz będę głodował na darmo. Przerywacie? Przerywam. Woła kalifaktorów, każe mi przynieść mleko, zupę grysikową i sucharki. Wracam do celi, więźniowie pytają. Masz dietę, Zdzisiek? A co, za frajer głodowałem? Widzicie, koledzy, powiadają, chłopak charak-terny. Trochę się wyniszczył, ale wygrał swoje.
Ogłaszają po celach, kto nie ma ukończonych siedmiu klas, żeby się zgłosił. Zrazu zapisuję się do szkółki. Mam dietę, jestem uczniem, dbam o siebie, jakoś leci. Po trzech miesiącach zbrzydło mi we Wronkach. Rygor mi nie odpowiada. Nudy. Monotonność. Celka, spacernik, kibel. A tam gdzieś w szpitalu siostrzyczki bielutkie jak aniołki, łóżeczko w puchach, komfort, nie życie. Radzę się chłopaków, co by nowego wymyślić Przypraw kotwicę w gardło albo choinkę i polecisz,' poasuwają propozycje. Chała, niech frajer sobie przyprawia choinkę, nie ja, powiadam. Choinka jest mało popularna, zwłaszcza dzisiaj. Robi się ją ze stalowych cienkich drucików, zupełnie na kształt choinki wigilijnej. Drut główny jako pień. Boczne druciki gałęzie, podobnie rozstawione jak u jodełki. Okręca się cały interes papierem, do dolnego końca choinki przywiązuje się sznureczek i łyka się całą porcyjkę. Papier lozpuszcza się w przewodzie pokarmowym, choinka się pięknie rozkłada, wtedy pociąga się za sznurek i druty woijają się w przełyk. Choinka staje w przewodzie pokarmowym i nie da się jej ruszyć ani w dół, ani
124
w górę. Trzeba pędzić z facetem karetką na sygnale do szpitala i albo pruć żeberka, albo osobnik się przeciąga, czyli umiera na krwotok lub zakażenie. Innej rady
nie ma, bronchoskop tego nie wyciągnie. Robią też choinki na szklane koraliki. Z przeźroczystej oprawki szczoteczki do zębów toczy się małe kuleczki, które osadza się na bocznych drucikach choinki. Łyka się to jak choinkę normalną, z tym, że druciki nie przebijają przełyku, lecz opierają się tylko o ściany przewodu pokarmowego. Rentgen koralików nie prześwietla i choinka na kulkach wygląda zupełnie jak przyprawiona na ostro, z przebiciem. Potem można ją sobie wyciągnąć za nitkę, którą chowa się pod językiem. Wychodzi jak po maśle.
Ale ja postanowiłem jechać innym trikiem. Piszę prośbę do dyrektora szpitala we Wronkach. Przyjmuje mnie. Przedstawiam mu, że leczyłem się pół roku na wrzody żołądka w Cieszynie, teraz czuję się coraz gorzej i żadnej poprawy nie widzę. Jestem młodym człowiekiem, śmierć mnie przeraża. Godzinę nawijam mu, czyli leję wodę. Patrzy w karty chorobowe, pyta, jakie mam dolegliwości? Zeznaję: Częste wymioty, rozwolnienie, z nóg lecę po prostu. Bóle mam przed jedzeniem, po jedzeniu, różnie bywa. Bierze mnie na leżankę, bada, gniecie. Robię minę zdechłego kota. Popatrzył, pokiwał głową: Dam was do szpitala, Celebrak. Ile macie jeszcze siedzieć? Półtora roku. Pobędziecie w szpitalu na obserwacji, potem skieruję was do Szczecina lub Rawicza na operację. Muszę zaznaczyć, panie redaktorze, że jak człowiek zachoruje w więzieniu na naturalną chorobę, to opieka jest pierwszorzędna, nie mogę powiedzieć. Lekarze nie są złe. Tyle jednostek przeleciałem i wiem, że niejeden człowiek na wolności nie ma takiej opieki lekarskiej jak w kryminale. I wreszcie dobrnąłem do szpitala we Wronkach. Co za
125
ulga, łóżko Miękkie, jedzenie w sam raz, idzie wytrzymać.
przychodzi lekarz staruszek na wizytę, usiadł przy mnie na łóżku, uśmiechnął �żię i pyta: Jak się czujesz, Synku? Bada troskliwie brzuch, przepisuje lekarstwa. W więzieniu nazywali go �śtata”, czyli człowiek z podejściem. We wszystkich więzieniach go znali, bo kryminalni rajzerzy wiele o nim opowiadali. Następnego dnia siostra wyznacza mnig do prześwietlenia. Dieta. Gałeczkę z waty mam w pogotowiu, bo żartów nie ma, łnus-żą lekarze wiedzieć, z czym wysyłają mnie, do Szczecina. W rentgenie jest wrzód jak byk. Hulam dwieście: kilometrów karetką na sygnale. Jęczę całą drogę, jakbym miał rodzić. Strażnik nie wie, co mi jest, przynagla kierowcę, boi Się, żebym mu w drodze nie kipnął, prosty człowiek, zwykły stróż. Pytają się lekarze w Szczecinie: Godzicie się na zabieg? Tak jest, jęczę, jakbym prosił o zbawienie. Robią mi sondę, biorą krew, nagle drzwi się otwierają od celi i prosto pakują ninie do rentgena, tak że nie zdążyłem łyknąć gałeczki.
Żołądek, dwunastnica bez zmian. Wrzoda ani śladu. Wypisują mnie ze szpitala, ale wynik z Cieszyna i Wronek chodzi za mną. Idę na oddział ogólny. Na celi chwytam mońkę i tnę się po żyłach. Mońkę, czyli żyletkę, zawsze nosiłem przy sobie na wszelki wypadek. Przyklejałem plastrem żyletkę do ciała, niby że rnam czyrak na tyłku. Do krajania podpuścili mnie jeszcze tacy, co sobie robili zasypki na oczy, wytrawni recydywiści, stare symulanty, nielicha banda. Jeden z nich nawet stracił wzrok przez zasypkę. Z powrotem przynoszą mnie na noszach do szpitala. Tłumaczę lekarzom, że niesłusznie wypisali mnie ze szpitala. Cieszyn stwierdza wrzód, Wronki też, a wy wyrzucacie człowieka do celi bez względu na cierpienie. Nie rżnij łap, przyja-
126
T
eielu, szkoda zdrowia, młody jesteś, masz dzieci, żonę, I przydzielają mnie na internę. Przychodzi lekarz i przestrzega: Tylko pamiętaj, masz być grzeczny. Dobra jest, myślę, na internie, dłużej zwykle trzymają niż na chirurgii. Po zbadaniu uznali, że jestem nerwowy. Dostaję skierowanie do psychiatry. Psychiatra zapisuje mi środki uspokajające. Ponowne prześwietlenie wykazuje faktycznie nieżyt żołądka, sfałdowanie, Widocz-, nie z tych doświadczeń musiałem się rzęęgywiśeie rozchorować. Nie jest tak tragicznie,, powiadają łekarzę, będziemy cię leczyć, tylko zachowuj się rozsądnie. Do·
I staliśmy na celę bilard pokojowy i rozgrywamy partyjki. Siedział ze mną jeden za książeczki PKO. Podrabiał wpłaty. Okropnie się z nim zżyłem. Opowiadał i swoje różne sztuki, jakie to chemikalia trzeba znać ęki
przerabiania pieczątek, atramentu. Zarobił coś z osiem-j dziesiąt tysięcy, dostał piątkę. A był chory na serce.
[ Siostry przyfruwały do mnie uśmiechnięte, bo Cełe-
; brak nerwowy, trzeba z nim delikatnie. Zastrzyki ro-
biły jak dziecku, a pokaż rączkę, a pokaż pupcię, skaczą koło mnie, jakbym był pracownikiem ambasady. Przywiązałem się bardzo do tego doktora, który leczył , na nerwy. Po czterech miesiącach pyta: Jak się czu-
jecie? Nie miałem śmiałości robić mu symulacji, prószę o zwolnienie ze szpitala. Dał mi jeszcze dietę na dwa tygodnie i zostałem wypisany na własną prośbę.
. Ze Szczecina jadę transportem do Nowogardu. W 1 więzieniu w Nowogardzie jest fabryka obuwia. W ży-
ciu nie widziałem pocięgla, a tu dają mnie na ćwie-kówkę. W Nowogardzie była rasa, że niech Pan Bóg zachowa. Naród ze wszystkich krańców Polski. Różni ludzie, i za gwałty, i za włamania, za włóczęgostwo, jaka tylko kategoria przestępstw istnieje, znajdowała się tutaj do koloru i do wyboru. Y/padam pod celę, > gdzie siedzi siedmiu. Wszystkie maski w sam raz dla
127
Interpolu. Postanowiłem podegrać przed nimi zielonego, niby że pierwszy raz jestem w kryminale. Fra-jerzyna. Oglądnęli mnie spod oka, widzą, przyszedł smyk, ofiara, i mówią, że dzisiaj wybieramy celowego. Celowy to jest starszy więzień, który odpowiada za porządek, dyżury i tym podobne rzeczy. No, panie nowy, zwracają się do mnie, kolega na foranta będzie ciągnął zapałki. Dobra, zgadzam się. Cwaniaki, myślę sobie, numer z celowym znałem wtedy, jak wyście boso za orkiestrą ganiali. Ale słucham pilnie. Tłumaczą mi, że bierze się tyle zapałek, ilu jest więźniów pod celą. Nas jest siedmiu, więc siedem. Sześć będzie wypalonych, siódma cała. Kto wyciągnie całą zapałkę, ten zostanie celowym. Wszystkie zapałki jeden z więźniów trzyma między dłońmi, ten, który losuje, ma zawiązane oczy i wargami musi zapałkę wyciągnąć. Kiwam głową, że pojmuję. To jeszcze nie wszystko, dodają. Wybierający jedzie na taczkach, to znaczy jeden więzień bierze go za nogi, a on na rękach pedałuje do tego faceta, który trzyma zapałki do losowania. Tak jest, kapuję. O szóstej wieczór jest apel, po apelu wybieramy. Zawiązują mi szczelnie ręcznikiem oczy. A ja z góry wiem, co się teraz stanie. Jeden z więźniów błyskawicznie rozbiera się do naga, dwóch chłopaków chwyta go za ręce i nogi i niezbyt wysoko trzyma nad ziemią. Tyłkiem jest odwrócony do góry. "Właśnie w to miejsce ma wetknięte zapałki, ledwo że czubki wystają. Ktoś łapie mnie za nogi, opieram się rękami o podłogę i jedzicmy. W ustach mam schowaną grubą igię od sa-zykawKi, ale o tym to tylko ja wiem. Podprowadza mnie koleś pod tyłek i wola: raz, dwa, trzy, ciągnij! Przygryzam zębami igłę i z całej siły zaczynam dziobać po gołym zadku. Nagus się drze, krew oika, a ja dziobię ile pary i tak wybieram celowego. Skapowali się od razu, że ja jestem stary równiażka
128
i nie oni ze mnie, ale ja z nich zrobiłem balona. No i zgoda. Z punktu nabrali poważania.
Powiadają chłopaki na celi: cóż oni w tym Nowogardzie ze złodziei chcą szewców zrobić? Po jaką kurwę mamę każą hakować? Trzeba się stąd zrywać. Jeden kombinuje kotwicę, ten raka, trzeci co innego, byleby się dostać do szpitala. Oświadczam, że nie łykam. A kumple z pyskiem, że się łamię. Podskoczył do mnie Garbaty: Co, pękasz, frajerze? Stoi i patrzy bezczelnie. Ty, złapałem za taboret, uważaj, tylko nie frajer! Jak cię tutaj zaprawię, to od razu poznasz frajera. O on w krzyk: Jak przyprawiamy, to wszyscy! A ja ci udowodnię, baranie, powiadam dobitnie, że prędzej będę w szpitalu niż ty! Rozumiesz? To nie sztuka przyprawić, a potem pruć brzuch. Trzeba rozumem kombinować. Rób tak, klarnecie, żeby ci nic nie było, a żebyś płynął do szpitala. Wtedy jesteś cwaniak! Po mojej mowie oni zmiękli. A jak ty, Zdzisiu, kombinujesz? O, widzicie, trzeba z człowiekiem grzecznie pogadać, a nic podchodzić z mordą. Pokażę wam, jak za dwie godziny będę lecieć na sygnale karetką z powrotem do Szczecina. Patrzcie, chłopaki, prosty sposób. Biorę igłę od strzykawki, którą się bawiłem w celowego, wbijam w żyłę i leci mi krew, prawda? Tę igłę przyuważyłem w szpitalu, ma się trik w tym kierunku. Zleciało mi na oko pół ćwiartki krwi do kubka. Dosypuje się trochę soli, żeby krew nie zsiadła. Więźniowie patrzą jak zaklęci. Zjadłem z pół kilo chleba, rozpuściłem trzy łyżki soli w wodzie i popiłem. A teraz dopiero łykam kubek krwi. Za parę minut dostaję silnych wymiotów. Rzygam do miednicy, aby był dowód rzeczowy dla oddziałowego. Kładę się na podłodze i jęczę wniebogłosy. Teraz, chłopaki, mówię, bijcie w drzwi. Wpada oddziałowy. Zobacz pan, drą się kumple, chłopak zjadł kromkę chleba i krew7 uderzyła z niego jak z Pana
129
9 �" �śCo jest za tym murem”
Jezusa. Dzwoni biedaczysko po lekarza. Przybiega doktór, bada tętno. Chorowaliście na wrzody? Chorowałem. Braliście zastrzyki? Nie. To chyba będzie trzaś-nięcie dwunastnicy, stwierdza. Proszę szybko karetkę i do szpitala. Za pięć minut porywają mnie łapiduchy na nosze i jazda na łeb na szyję do Szczecina. Strażnik daje mi zimne okłady, sześćdziesiąt kilometrów trzymał mi głowę na swoich kolanach, jakby umierającego wiózł do ostatniego namaszczenia. Leżę u/ szpitalu na obserwacji, bo znów rentgen nic nie wykrył. Przychodzi na wizytę ten sam doktór, który leczył mnie na nerwy, i powiedziałem mu jak na spowiedzi, że zakom-binowałem. Niedługo pobyłem w szpitalu i odsyłają mnie z powrotem do Nowogardu, do moich szewców. Lekarze pytają, czy zostałem zoperowany. Nie. Dziwią się. Wyjaśniam im, że miałem kamicę nerkową. Siedzę w Nowogardzie siedem miesięcy. Daję spokój paiaco-waniu. Nauczyłem się ćwiekówki, ale zaczyna mi to już brzydnąć.
Pewnego dnia na spacerniku przysuwa się do mnie nieznany osobnik i szepta, że mam pozdrowienia. Od kogo? Chrząknął, łypnął na mnie i w końcu mówi: Przyjechał transport z M. i jeden pozdrowienie ci śle. Któż to może być do cholery ciężkiej? Zachodzę w głowę. Mówże wreszcie, człowieku, od kogo są to pozdrowienia?! Od Sygneta. Przystanąłem, brakło mi powietrza. Gdzie on mieszka? Na drugim oddziale siedzi. Gadał coś? Niewiele. Za co wpadł? Podobno za napad na taksówkarza i za radioodbiornik z hotelu robotniczego. On jest już po rozprawie? Ma wyrok za włamanie, a napad dopiero mu zarzucają. Nie przyznaje się do tego i pozdrawia cię. Powiedz mu, że chcę się z nim widzieć na spacerze. I facet spłynął. Na kolację nie przełknąłem nawet kawałka chleba. Całą noc piję tylko wodę i myślę. Na drugi dzień wyprowadzają nas
130
aa podwórze. Moja tura kończy się, ale ja zostaję dłużej na spacerniku, mam zezwolenie od lekarza na godzinny spacer. Serce mi się skurczyło, zbladłem, widzę, wychodzi Sygnet. Ostrożnie, krok za krokiem, powoli zmieniamy pary, widzimy się kątem oczu, wreszcie jest przy mnie. Cześć. Cześć. Jak się czujesz? Dziękuję.
A ty? Zrobiłeś po świńsku. Z czym? Taki napad dałeś milicji, najmniej piątka mnie czeka. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie. Pamiętasz, jak moja żona i dwoje dzieci płakały po wyroku za Fondałowa? Czasem się tak zdarzy. Byłem pijany. Wiesz, jak to jest w życiu. Za coś teraz wpadł? Miałem włamanie. Grubszy skok? Skąd, mały smród. Tyś mi za to dołożył napad i radioodbiornik. Splunął. Spojrzałem na mego bez słowa. On milczy. Patrzę dalej, jak chodzą mu te kości w szczękach. Uśmiechnąłem się i mówię: Trudno, przyjacielu. To jest rewanż. Och, kurwa twoja mać, pamiętaj, żebyś czasem nie przypłacił za ten rewanż! Takich jaK cy dawno się przestałem bać. Ja byłem człowiekiem i milczałem ci parę lat. Ale skoroś stał się świnią, to ja inny nie mogłem być. Nieznacznie kopnął mnie w kOol-k« drewniakiem. Pochyliłem się do niego z głową i mówię mu w twarz: Odejdź, gnoju, bo cię trącnę! Po co ci to? Odskoczył błyskawicznie do tyłu, zmieniliśmy parę i strażnicy odgwizdali koniec spaceru. Nie obawiałem się, że zrobi mi opinię w więzieniu. Miałem już sitwę w Nowogardzie i choćby coś powiedział, że zakapowałem, kumple i tak by Sygnetowi nie uwierzyli. Napluliby mu w oczy. Kto? Zdzisiek ciebie? Idz ty, frajerze! Znali moją charakterność. Wracam na celę, ale wnioskuję, że w tej sprawie coś tu nie gra, że trzeba będzie zrywać się z Nowogardu, aby nikt się nie dowiedział, że ja skontaktowałem się z Sygnetem. Zwie-izam się kumplom na celi, że wsypa nastąpiła z pewną sprawą i muszę się zwijać z Nowogardu. Proszę Gar-
131
batego pod charakternośe, aby mi pożyczył trochę krwi, jakbym wziął własną, mogą poznać po rance, że symuluję. Zdzisiek, zaklina się Garbaty, dla ciebie wszystko zrobię, ale jak? Nie bój się nic, natnę ci mońką żyłę i spuścisz mi porcję w kubek. Znów stosuję eksperyment ze sztucznym krwotokiem i znikam z Nowogardu. Jak mnie tylko zobaczyli lekarze w Szczecinie, od razu w krzyk: O, Celebrak! Stary Celebrak zjechał. Wstawaj zaraz z tych noszy i maszeruj, bracie, na ogolny oddział. Anim powąchał szpitala. Znali mnie juz dobrze. Po pięciu dniach przychodzi funkcjonariusz woła od drzwi: Celebrak! Jest taki? Jestem.' Syn Pawia? Tak jest. Urodzony piąty, drugi, tysiąc dziewięćset, tizydzieści pięć? Zgadza się. Pakujcie swoje rzeczy. Jedziecie. Gdzie? Dokąd? Nie wiem. Żegnam się z chłopakami. Gdzie jadę, w nieznane? Może coś nowego wykryli? Nie spodziewam się. Moja kara dobiega końca, zostało mi wszystkiego pięć miesięcy, nic nie rozumiem. W administracji czeka dwóch blacharzy, biorą mnie w transport. Na pewno wiem, że wysyłają mnie gdzieś daleko. Wiozą mnie do Ośrodka Pracy w A., cztery kilometry od G. i od mojej żony. Panie Boże zapłać. Widocznie chcą mnie odświeżyć na wolnym powietrzu. W A. świetlica, kino. Zasuwam nowemu naczelnikowi gadkę: ojczulku drogi, ratuj, i buch na kolana. Celebrak się poprawił. Daj pan godzinę widzenia z zoną. Zgodził się, poszedł mi na rękę. Czasem się trafi w więziennictwie jakiś kołek, wtedy naród się buntuje, ale przeważnie są faceci na poziomie.
Któregoś dnia zostaję zawezwany do biura administracji Ośrodka. W pokoju siedzi dwóch panów Jeden z nich to oficer śledczy Kalinka, który prowadził dochodzenie w sprawie Fondałowej, drugi jest panem prokuratorem Tomickim z G. Ile pan już siedzi, panie Celebrak, pytają. Dwa lata skończyłem. Dobrze pan
132
wygląda, nic się pan nie zmienił. Pan by chciał, żeby na gruźlicę zapaść? Jeszcze w więzieniu nie jest tak źle. I nagle ten Kalinka pyta ni przypiął, ni wypiął: Kochany Zdzisiu, czyś ty znał Sygneta? Znałem. A skąd go znałeś? Z kopalni A., pracowaliśmy razem. A może coś wiesz o zabójstwie w P.? Nie wiem nic. Nie wiesz? Nie wiem. A może jednak wiesz? Coś pan głuchy, jak mówię nie, to nie. Zmierzył mnie wzrokiem, znam te metody, ale nic nie powiedział. Siedzimy chwilę w spokoju we trzech. Ale my za to wiemy, zaczyna gadkę Kalinka, żeś ty zgłosił o napadzie na taksówkarza w G., prawda? A dlaczegoś to zrobił, to my też wiemy. Zaczyna mnie już złościć ta rozmowa, więc powiadam: Niech pan powie jasno, po co pan przyjechał? Po to, abyś nam pomógł wyświetlić pewną sprawę. Czy ja jestem zobowiązany panu pomóc? Nie. W takim razie proszę zwijać żagle i niech pan płynie z powrotem do domu. A więc nic nie wiecie? Nie. A może o tej sprawie będziesz coś wiedział. Słuchaj. I czyta: W dniu takim i takim, w roku tym i tym, podejrzany dokonał napadu wraz z Kazimierzem Sygnetem i Eugeniuszem Pałęckim na obywatela Kumasa Bronisława, taksówkarza, rabując mu sto siedemdziesiąt złotych, wieczne pióro i złotą obrączkę, wartość tych przedmiotów wynosi dwa tysiące siedemset złotych. No i co, pyta Kalinka, przyznajesz się do winy? Z panem to w ogóle nie będę rozmawiał na ten temat, powiadam, niech ktoś przyjedzie do mnie z Komendy Wojewódzkiej. Do winy się nie przyznaję, wiem tylko, że napadu dokonał Sygnet i sam dawno o tym zgłosiłem. My dobrze wiemy, żeś zgłosił. Więc jak pan może zarzucać mi ten czyn?! Bo widzisz, kochasiu, Sygnet cię obciążył. Prawdę mówiąc, nie cieszyłem się dobrą opinią wśród milicji. Musieli być na mnie cięci za te wszystkie kiwania, ucieczki, człowiek wtórnie karany,
133
me pracuje, nie poprawia się, lubi wódkę, patrzyli na mnie bokiem. Dajcie mi Sygneta i Pałęckiego do oczu, krzyczę.^Na wszystko przyjdzie czas, powiedzieli i odjechali. Tak Sygnet, stary, wyrafinowany recydywista, pociągnął mnie za sobą, czyli dał rewanż. Mam jeszcze cztery i pół miesiąca do wyjścia na wolność, a tu wali się na mnie zarzut z artykułu dwapięćdziewięć, przewidziana kara do łat dziesięciu więzienia. Wpadam w coraz głębszą matnię.
Po paru dniach przywożą do Ośrodka na konfrontację Eugeniusza Pałęckiego. Na postawione mu przez śledczego pytanie, czy Celebrak brał udział w napadzie na taksówkarza, odpowiada, że nie może powiedzieć, czy Celebrak brał udział, czy nie. Zrywa się Kalinka z krzesła i mówi: To czemuście, Pałęcki, potwierdzali w śledztwie, że Celebrak brał z wami udział w napasie? Pałęcki odpowiada, że tak mu jakoś wychodziło, o to powiedz, człowieku, zwracam się do Pałęckiego i patrzę na niego przeciągłe, brałem udział czy nie?
I amoki wykrztusił, że nie. Kalinka całą rozmowę zaprotokołował. Za tydzień na konfrontację zjeżdża sam sygnet. Prosto w oczy mi mówi: Uważasz, że jak zgłosiłeś do milicji napad na taksówkarza, ocalisz się , nie będziesz siedział? Nie ma frajerów, panie śledczy, brał ucział jako szef napadu! No, widzicie, Celebrak, odzywa się Kalinka, jakby was tam nie było, Sygnet by nie twierdził, żeście byli. Skoczyłem Sygnetowi do śli-piow. Rozdzielili nas. Gdybym miał nóż, wbiłbym mu w serce. Domagam się konfrontacji z poszkodowanym! krzyczę. Na to przyjdzie czas na rozprawie. Spisali protokół, kują mnie w kajdany i przewożą z Ośrodka na izoIaUę do Mysłowic. Mam trzy miesiące do zakończenia kary. Jestem biały jak trup, a czarno mam przed oczami. Z celi wyrzucam miski na korytarz. Nie przyjmuję posiłków. Wyjaśniam naczelnikowi, dlaczego gło-
134
duję. Naświetlam całokształt sprawy. Nic wam, Celebrak, nie poradzę, jesteście więźniem, musicie przyjmować posiłki, mówi naczelnik. Młody z was człowiek, szkoda was. Domagam się prokuratury wojewódzkiej, bez nich nie tknę jedzenia. Zaciąłem się, głoduję. Na siódmy dzień lekarz nakazuje przymusowe odżywianie. Na izbic chorych ładują mi szlauch do gardła i karmią. W nocy dostaję boleści, przewożą mnie do szpitala w Bytomiu. W szpitalu więziennym leżę na pojedynce, głoduję tu dwa dni. Opowiadam, o co idzie, kapitanowi ochrony i na jego interwencję przyjeżdża kapitan milicji z Komendy Wojewódzkiej. Spisał cały przebieg wydarzeń, obiecał, że rzecz rozpatrzy, więc przerywam głodówkę. Do końca mojej kary pozostają jedynie trzy dni. Przyjeżdża do celi prokurator powiatowy i oświadcza, że śledztwo przez milicję zostało ukończone, pozostaje tylko podpisać zeznania. Jakie zeznania? Dowiaduję się między innymi z jego wyjaśnień, że Fondałowa, ta kochanka Sygneta, zeznała, że ja jej sprzedałem zegarek z tego napadu. Przysięgam się, że to jest niesłuszne oskarżenie. Prokurator powiada, że teraz mam tylko podpisać zakończenie śledztwa, a sąd wyjaśni, kto ma rację. Prosi o podpisanie zakończenia śledztwa. Nie podpiszę. W takim razie dostaniecie dodatkową sankcję i za trzy dni nie wyjdziecie na wolność. Dobrze, krzyczę, moje życie będzie istnieć tylko czterdzieści osiem godzin! Po wyjściu prokuratora drap za żyletkę i tnę po żyłach. Krew tryska fontanną do góry. Poharatałem tętnicę. Po opatrunku przyjeżdża kapitan z Komendy Wojewódzkiej, przyrzeka, że sprawa będzie załatwiona, i każe mi podpisać zobowiązanie, żc stawię się na rozprawę. Podpisałem.
Nadchodzi upragniony dzień zwolnienia. Otwiera się brama na wolność. Biegiem pędzę do autobusu i pruję do domu. Żona, dzieci i szwagier czekają. Brat żony
135
był krawcem, przyjechał do niej w czasie mojego pobytu w więzieniu, szył ubrania i trochę kobiecie pomagał. Wisi nade mną ta przeklęta rozprawa, ale staram się o pracę w fabryce kabla i drutu. Powiedziałem personalnemu, że odpękałem dwa i pół roku, poszedł mi na ustępstwo i otrzymuję zajęcie za tysiąc pięćset złotych miesięcznie. Pracuję przy maszynach na wyciągami. Jest rok sześćdziesiąty drugi. Wracam z roboty do domu, żona topi się we łzach. Bez słowa podaje mi pismo i czytam: Sąd Powiatowy w G. wzywa obywatela Celebraka Zdzisława w dniu takim, godzina taka. Sala numer trzy. Pytam rodziny, jak tu iść? To jest artykuł dwieście pięćdziesiąt dziewięć. Jeśli sąd uzna mnie winnym, grozi co najmniej pięć lat. Trudno, podpisałem zobowiązanie. Idziemy: ja, żona i szwagier. W sądzie są dwaj oskarżeni, świadkowie. Jest i Fondało-wa oraz poszkodowany, ale jako więzień, bo w międzyczasie spowodował wypadek samochodowy i siedział w tej samej jednostce, co i Sygnet. Razem w jednej suce na rozprawę przyjechali. Sąd każe mi usiąść na ławie oskarżonych. Pierwszy zeznaje Sygnet: Wysoki Sądzie. W lutym pięćdziesiątego siódmego roku spotkałem Celebraka Zdzisława, który zaproponował wypicie wódki, i weszliśmy do restauracji �śWesoła” w G. Śpiewa nygus jak z nut. Po spożyciu alkoholu zaproponował dokonanie wspólnego napadu z powodu braku dostatecznej ilości gotówki. Siedliśmy w taksówkę poszkodowanego Kumasa Bronisława. Celebrak Zdzisław i Pałęcki Eugeniusz zajęli tylne miejsca, ja usiadłem przy kierowcy Kumas Bronisławie. Celebrak Zdzisław dał polecenie Kumas Bronisławowi jechać do L. W L. Celebrak Zdzisław powiedział: �śChcę zobaczyć, czy iest ciotka w domu”. Po opuszczeniu taksówki powrócił i dał polecenie jazdy z powrotem do G. W K. Celebrak Zdzisław poleca wyżej zapodanemu kierowcy skręcić
136
w lewo i jechać do F. Gdyśmy wjechali w taki lasek, Celebrak Zdzisław po drodze zadaje z tyłu cios butelką po spożytej wódce w głowę poszkodowanego Kumas Bronisława. Kierowca się zachwiał, wóz zaczął chodzić po szosie. Wtedy ja złapałem za kierownicę i zacząłem wóz prowadzić, bo mi Celebrak Zdzisław dai taki rozkaz. Celebrak Zdzisław wraz z Pałęckim Eugeniuszem przeciągnęli kierowcę Kumas Bronisława na tylne siedzenie i dokonali na nim rabunku zegaika, obrączki oraz pieniędzy. I powiedzieli: �śJak zgłosisz, kula w łeb cię czeka, wóz dostaniesz za trzy dni, a teraz zmykaj”. I wypchnęli wspólnie kierowcę do rowu, to znaczy poszkodowanego Kumas Bronisława. Ja tym wozem jadę dalej. Celebrak Zdzisław daje kierunek na Kraków, bo zapodał, że ma faceta, który ma złoto w zegarze schowane. łSlie ujechałem daleko, bo byłem pod wpływem alkoholu i uderzyłem w drzewo. Nastąpiła kraksa i potłukł się Pałęcki Eugeniusz, ale nie był w stanie poważnym. Wóz porzuciliśmy na miejscu, a sami zbiegliśmy do S. i tu się rozstaliśmy. Cały łup zabrał Celebrak Zdzisław.
Sygnet usiadł i spojrzał na mnie. Ja doskonale rozumiem skład sędziowski. Komu tu można wierzyć? Przecież zeznaje artysta, człowiek, który umie tak samo kłamać jak ja. Stara recydywa. Następnie zeznaje Pałęcki. Staje znowu po stronie Sygneta, bo dowiedział się od niego, że ich zasypałem do milicji. Sąd zadaje pytanie Pałęckiemu, kto wysiadł w L.? Pałęcki mówi, że Sygnet. Skład sędziowski się denerwuje i żąda dokładnych wyjaśnień, kto w końcu wysiadł, Sygnet czy ja? Sprawa nie została całkowicie wyświetlona. Wreszcie przychodzi kolej na złożenie moich zeznań. Wyjaśniam sądowi, jak było i dlaczego ujawniłem napad. Zarządzają przerwę w rozprawie. W czasie przerwy pytam jednego z ławników, co on myśli o tym
137
wszystkim. Odpowiada: Jeśli poszkodowany mnie nie rozpozna, będę wolny. Sąd wszczyna rozprawę. Na salę wprowadzają poszkodowanego Kumasa. Spojrzał na mnie zezem. Czy świadek jest w stanie 1'ozpoznać, zwraca się do niego sędzia, któregoś z oskarżonych? Tych dwóch znam, a tego, pokazuje na mnie palcem, najdokładniej. Cały skład sędziowski przekręcił mi się w oczach do góry nogami. To jest niemożliwe, proszę Wysokiego Sądu, to jest złośliwość! Sygnet musiał przerobić poszkodowanego na swoją stronę! Ale w takim wypadku szkoda gadać do sądu. Sędzia i ławnicy udają się na naradę. Dostaję wyrok pięć lat. Paląeki trzy i pół roku, Sygnet cztery łata. Wyrok nie jest. prawomocny, oskarżeni mogą założyć rewizję. Aresztują mnie na sali rozpraw. Byłem zaledwie dwa miesiące na wolności. Żona załamuje ręce, płacze. Nie martw się, powiadam, za trzy miesiące jestem w domu. I sprawdziło się co do godziny. Ale na razie kują mnie w amerykanki i ładują do więźniarki. Jedziemy we czterech. Sygnet, Pałęcki, Kuraas i ja. Sygnet, odzywa się pierwszy: Widzisz, chojraku, co chciałem, to zrobiłem. Kibluj teraz, frajerze, aż ci łeb osiwieje, ty konfidencie. Chciałeś sprzedać, a nie siedzieć? Zagryzłem zęby i pluję na niego: Przypominasz sobie, nygusie, coś ty mi zrobił? Oż, ty ciulu, miałeś moją kochankę bezkarnie okraść? Sam dałeś propozycję, alfonsie! Pamiętaj, frajerzyno, jeśli nie wycofasz zeznań, coś nagadał w sądzie, zawiśniesz na szubienicy! Gdybym miał broń, bez zastanowienia kropnąłbym w łeb tego drania. Teraz Pałęcki wtrąca się w dyskusję: Kazik, choć jesteś moim kolegą, dochodzę do wniosku, że głównym winowajcą jesteś ty! Gdybyś nie ruszał Zdziśka za Fondałową, on by napadu nie sypał. Tyś zrobił pierwszy zalążek. Milicja w więźniarce słucha, Kuraas oczy wywala. Pytam Pa-łęckiego: Dlaczegoś mnie, smyku, obciążał? Daj mi spo-
138
kój, Zdzisiek, jestem Bogu ducha winien, przez was dostałem wyrok, stałem się ofiarą. Nie płacz, przerywam mu, Sygnet zaczął w sądzie, tyś dokończył. Wsypał ciebie Sygnet, nie ja. Owszem, zdałem Sygneta, a ciebie Sygnet pociągnął i mnie. Skumplowałeś się z nim, brałeś jego stronę, teraz siedzisz. A Sygnet się śmieje i mówi: Widzisz, Zdzisieńku, ja dostałem wyrok, ale ty jeszcze większy. Piątkę, całą pajdę!
W więzieniu w Sosnowcu siedzę miesiąc po tej sprawie i zakładam rewizję procesu. Z Sosnowca przerzucają mnie w trzecią podróż do Wronek. Wskakuję pod cełę pięćset cztery na czwartym oddziale. Siedzi trzech ludzi, ja wchodzę na czwartego z tobołkiem w ręku. Postawiłem miski do szafki, ułożyłem graty. Usiadłem na taborecie, podparłem rękami brodę i nic nie gadam. Jeden z więźniów, chłopak niskiego wzrostu i czarny, ciągle mi się przypatruje, jakbym miał nos doprawiony z gutaperki. Podchodzi i zapytuje: Skąd ty jesteś, koh ś? Z G. Kiedyś przyjechał? Niedawno z transportem. Byłem na przejściówce, a teraz mnie do was przydzielili. A ty skąd jesteś? Ja z P. Z P.? To niedaleko ode mnie żyjesz. Jak się nazywasz? Kapera Julian. Tyś jest. chyba stary równiacha, gdzieś słyszałem twoje nazwisko? I rzeczywiście był to zasłużony recydywista. Za co siedzisz? Odpowiadam, że zarzucili mi dwapięć-dziewięć, dostałem pajdę. Masz przyznane? Nie. Założyłem rewizję.
Siedzę pod pięćset czwartym ze dwa tygodnie i zher-batnikowałem się z tym Kaperą. Opowiedziałem mu cały przebieg sprawy. Powiedz, Julek, mówię do niego, kto w tym wszystkim ma rację? Kto ponosi winę? Jeśliś przez Sygneta odbębnił dwa i pół roku, miałeś prawo tak zrobić. Ja bym też inaczej nie postąpił. A wiesz ty, Zdzisiu, powiada, że jak siedziałem w Sosnowcu na Radosze, to ja go znałem i wiem, który to
139
jest Sygnet. O napadzie też dokładnie czytałem w prasie, robota była z głową. I dowiaduję się od Kapery, że jest żonaty, a ma siedzieć jeszcze trzy łata. Żona Kapery poszła na lewo, czyli mu się puściła. On mnie strasznie polubił ten Kapera i zaczęliśmy produkować ze słomki różne przedmioty artystyczne. Ramki, kasetki, piękne puderniczki. Siedzę we Wronkach jak durny i piszę podania, gdzie się da. Do Prokuratury, do Milicji, do Ministerstwa Sprawiedliwości, do Zarządu Więziennictwa, wszystko bezskutecznie. Aż pewnego dnia Julek Kapera powiada: Ja ci, Zdzisiu, zrobię tak, że wyjdziesz na wolność. Co ty mi możesz, człowieku, pomóc, jesteś takim samym więźniem, Julecz-ku, jak ja. Przekonasz się, Zdzisiek, że wyjdziesz, tylko daj mi słowo, że załatwisz mi to, o co cię poproszę. Spojrzałem na niego jak na dziecko, ale pytam z ciekawości: A co byś ty żądał w zamian za moją wolność? Obetniesz mojej żonie włosy, żeby szmata z gachem na sylwestra nie poszła. Poza tym wyślesz mi do więzienia piłkę, środki nasenne, pięćset złotych, laczki skórzane i sweter. A Kapera ci pokaże, że za dwa miesiące będzie też za tobą na wolności. Dobrze, Juleczku, ale w jaki sposób załatwisz najpierw dla mnie wolność? Całkiem prosto to zrobię. Słuchaj. Wyślę pismo do Sądu Wojewódzkiego, że trzecim sprawcą napadu na Ku-masa to jestem ja, Kapera Julian. Oskarżę sam siebie. Ty mi tylko załatw wszystko na wolności, o co cię prosiłem. Kiedy się oskarżę o napad, ściągną mnie z Wronek na śledztwro do Katowic, albo bliżej, ten moment wykorzystam i bryknę. Zgoda, Julek, ale czy sąd ci uwierzy? Co nie uwierzy? Sygneta znam. Palęckiego znam, siedziałem z nimi w Sosnowcu. Będzie konfrontacja, rozpoznam. Podstawią innych, powiem, że nie ci. Gdzie napad był, wiem, okoliczności znam. Jedna rzecz tylko nie gra. No? W tym czasie, jak był zrobiony Ku-
140
mas, to ja siedziałem w Rawiczu. Źle. Ale upłynęło już kupę czasu, zanim sprawdzą, nasz kant musi się udać. Nic nie ryzykujemy, powiadam, jak chcesz, to pisz. I on bierze papier i pisze: �śDo Sądu Wojewódzkiego w Katowicach. Wydział Rewizyjny. Prośba. Julian Kapera, syn Franciszka, urodzony wtedy a wtedy. Wysoki Sądzie! Przebywając w Centralnym 'Więzieniu we Wronkach dowiedziałem się z prasy, że niejaki Zdzisław Celebrak został skazany za przestępstwo z artykułu dwapięćdziewięć, czyli za napad na taksówkarza w G. Obywatel Zdzisław Celebrak został skazany niewinnie i przestępstwa tego nie dokonał, gdyż trzecim sprawcą napadu jestem ja, Kapera Julian. Okazuję swoją szczerość i skruchę. Podpisano: Kapera Julian. Więzień C. W. Wronki.” I tę swoją prośbę po apelu wieczornym wykłada razem z kostką na korytarz. Na drugi dzień wzywa go wychowawca. Co ty za głupstwa wypisujesz, Kapera? Siedzisz z Celebrakiem pod jedną celą i chcesz wziąć na siebie jego wyrok, tak? A on klęka przed wychowawcą na kolana, bije się w piersi i powiada: Panie wychowawco, ten niewinny człowiek siedzi za mój napad! Jak Boga kocham! Przysięga się. Więzienie wysyła pismo Kapery do Sądu Wojewódzkiego. Wysyła również drugie pismo Kapery do mojego obrońcy w G. Gramy po całych dniach w domino, pracujemy artystycznie przy słomie, czekając, jak się losy potoczą. Bardziej niespodziewanie niż nagła śmierć przychodzi zawiadomienie o rozprawie rewizyjnej. Przyjeżdża prokurator z Szamotuł, wzywa Kaperę, przesłuchuje, wysyła zeznania do sądu rewizyjnego, a Kaperze dziękuje za szczerość i skruchę. W dniu, w którym odbywa się rozprawa rewizyjna, oczywiście nie wiem, że akurat tego dnia toczy się proces, śpię na moim sienniku w celi i śni mi się w nocy, że przez sam środek podwórza we Wronkach płynie rzeka,
141
ale taka spieniona i mętna, robi się powódź, zalewa cały kryminał, wieża więzienna z zegarem sterczy z wody jak latarnia morska, a ja jeden jedyny żegluję na łódce w siną dal. Podnoszę się rano z barłogu i opowiadam Julkowi, jaki miałem sen. Kapera mówi: Zdzisiek, żebyś mi tylko zawodu nie zrobił, pamiętaj o włosach tej zgagi, mojej żony. Nic się nie martw, żeby się tylko udało, zapewniam go. Na drugi dzień oddziałowy odmyka celę i woła: Celebrak, chodźcie! Prowadzi do administracji. Siedzi tam kapitan z penitencjarnego i pyta, jaki mam wyrok? Pięć lat. Macie zwolnienie, ©Kłopift, sąd wam przyznał- Nie wiem, co mi się stało, ale rozpłakałem się, panie redaktorze. Jakby był pod ręką Kapera, pocałowałbym go nawet w tyłek. Urwać się z pięciu lat! Nie do pomyślenia. Wpadam do celi: Julek, do domu lecę! Pakuję szybko manele, bo w więzieniu nie trzymają ani godziny dłużej po zwolnieniu, ściskam się z Kaperą, on się śmieje i mówi: Widzisz, jakie eksperymenty się stosuję, co? Pamiętaj, Zdzisiek, o piłce, o wszystkim, o co cię prosiłem* Wyskakuję z celi, brama we Wronkach zahuczała. Wychodzę. Strażnik jeszcze uchylił lipo w bramie i patrzył, jak ja biegnę ulicą. Za czternaście godzin byłem w domu, co do godziny punktualnie, jak przyrzekłem żonie na rozprawie. Dotrzymałem słowa. Szwagier pyta się, jakim cudem wyszedłem? Opowiadam. Musi to być bardzo dobry człowiek, powiada szwagier, że wziął pięć lat za ciebie, albo ty, Zdzisiek, jesteś artysta. W dwudziestym wieku podstawić za siebie faceta do siedzenia, to jest niespotykane. Ubieram się elegancko w koszulkę, garnitur, wychodzę na miasto, spaceruję z żoną i spotykam prokuratora, który mnie oskarżał na rozprawie w G. Zesztywniał. Uchyliłem grzecznie kapelusza i poszedłem dalej. Tydzień zażywam wolności. W końcu odciągam szwagra na bok i wtajemniczam
142
go w aferę z Kaperą. Jak trzeba, to trzeba, mówi rozsądnie szwagier, nie można człowieka zawieść. Jadę do Katowic, dobieram piłeczki, bo znam się, które najlepsze do piłowania krat. Kupiłem nowe szachy, odklei-łem z wierzchu denko i pomiędzy ścianki montuję piłki, środki nasenne i górala, co mi go dał, szwagier. Środki nasenne |ą konieczne po to, aby ję wsypać do kawy kumplom na celi, żeby twardo spali, kiedy Kapera kraty będzie: piłować, Nigdy elf nie wie na, sto procent, z kim się siedzi, może sięjznalcźć kapuś. Wsadziłem jeszcze w paczkę; sto papierosów, sweter granatowy z golfem,, iftlóść według zamówienia. Nadawcę,:na paczce piszę: Anna Kapera. Zawartość: szachy. Szachy wolno więźniowi posiać. Za cztery dni otrzymuję od Kapery pocztówkę, pisał ją niby do żony, ale adres ulicy był mój, Dębowa 6. �śDroga Aniu! Paczkę od ciebie otrzymałem, za którą ci dziękuję. Cieszę się z szachów, bo stale nirai wygrywam”. I to był właśnie cynk, że wszystko znalazł w porządku. Nb, myślę sobie, Kapera piłkę -ma, eickąw jesiotr., kiedy bryknie? Mieliśmy wspólne plany na wolności coś mądrego zrobić. Poważny, dobitny skok·* Gdy sprawa o napad poszła do ponownego śledztwa, przetransportowano Kaperę do więzienia w Sosnowcu i do tej samej jednostki dostarczono Sygneta i Pajęekięgp, Ja, wróciłem do prący w fabryce kabli i drutu.
Jest już zima, grudzień, mówię więc do szwagra, nadałem mu z żartów pseudo Gil: Słuchaj, Heniuś, trzeba wreszcie zrobić porządek z włosami żony Kapery, bo sylwester się zbliża. Mój szwagier Gil był wiejskim chłopakiem, ale coraz bardziej zaczęło mu się podobać moje życie. Otrzaskał się już trochę z miastem i ciągnęło go moje towarzystwo, moi koledzy. Tłumaczę mu, że trzeba być słownym, charakterność "wobec kumpla to mus, obowiązek. Wierzysz chyba, klaruję Gilowi,
143
że załatwimy golenie na medal, tak, aby nie podpal· pod paragraf za znęcanie. I Heniuś Gil zgadza się pomóc. Kupimy nożyce do strzyżenia baranów, układam plan, ty babę przytrzymasz, a ja ździrę opędzluję le- .
piej niż fryzjer. Wieczorem wypijamy pól litra, bie- !
rzemy aparat do strzyżenia, wsiadamy w tramwaj, jadziemy. W P. przychodzimy na ulicę Obrońców 54 i’pukam do drzwi państwa Kaperów. Szwagier czeka na korytarzu. Wchodzę do mieszkania, mówię: Dobry wieczór państwu, bo jakiś mężczyzna leżał rozwalony na łóżku, mam do pani parę słów, zwracam się do zdziwionej małżonki Kapery Juliana. Proszę bardzo, słucham pana. Ale tylko do pani osobiście. Proszę mówić, powiada, ja nie mam żadnych tajemnic przed mężem.
Och ty, franco, myślę sobie, twój mąż nie leży tu w �Ś
betach, tylko siedzi we Wronkach. Ubogo w tej klitce, brud, smród i małe dziecko ubabrane aż strach. Jednak panią proszę, abyśmy porozmawiali w cztery oczy, upieram się. Może pan całkiem śmiało mówić przy mężu, baba twardo obstaje przy swoim. Jeśli tak, mó- , wię, to dam pani tylko te zdjęcia, proszę. Kiedy wychodziłem z więzienia, Kapera wręczył mi osiem fotografii żony i jego razem z nią. Babka zbladła. Skąd pan to ma? A, to pani małżonek prosił, abym doręczył mały prezent od niego. Nie ma pani chęci rozmawiać? | Nie. W takim razie dobranoc. I wychodzę. Opowiadam Gilowi, że nic z tego, Kaperowa za cholerę nie chciała wyjść z mieszkania. Dowiedziałem się jednak, gdzie pracuje, na jakiej zmianie, o której wraca wieczorem do domu, i postanawiamy ogolić jej łeb na dwa dni przed świętami. Po wizycie u Kaperowej spotyka mnie przypadkowo na ulicy śledczy Kalinka i zagaja: Kochany Celebrak, masz pecha, nie wyszedł ci eksperyment we Wronkach. Co pan opowiada? zgrywam głupiego. Nic znów takiego ciekawego nie opowiadam, śmieje
:ię Kalinka, szkoda tylko, Zdzisiu, że Kapera wycofał swoje zeznania. Pan prokurator go przytarł i koleś pękł. Zasalutował Kalinka i odszedł. Przymarzłem przez «�óhwilę do chodnika. Nie wiem, co myśleć, może śledczy wodę polał? Pod bajer mnie bierze? Kapera przecież równy chłopak. Chociaż z recydywą nigdy nic nie wiadomo. Recydywa zmienny jak wiatr. Dziś tak, jutro tak. Raz się decyduje na wszystko, potem nagle się wycofa. Zgłupiałem, nie wiem, co robić.
Niestety, prawdę mówił oficer śledczy Kalinka. Pan prokurator w G. przysyła mi ponowny akt oskarżenia. Pisze w nim, że Kapera nie mógł brać udziału w napadzie, bo przebywał w tym czasie w więzieniu w Rawiczu. I co najgorsze, była to szczera prawda. Mówię do żony: Niewesoło, skarbie drogi! W każdej chwili mogą mnie aresztować. Ze zgryzoty wypiłem ćwiartkę na dwa łyki. Doradźcie, ludzie, co teraz? Nikt się nie odzywa. A ja już wiem. Jedyny ratunek wystawka, zrywka. Gdzie ruszyć? W którą stronę? Gdzie sprawiedliwość? Wychodzę z domu. Dał mi Gil na drogę brudasa, dobry chłopak, lubił sobie wypić, ale zawsze grosz miał przy sobie. Kawaler. Żonie powiedziałem, że jadę do Rady Państwa prosić o łaskę. Siadam w pociąg i przyjeżdżam do M. Mam cztery stówki w kieszeni, dokąd dalej iść? Patrzę, siedzi na peronie na ławeczce dziewczynka lat dwadzieścia, czyta �śNową Wieś”. Przyklajstrowałem do niej, odprowadziłem do domu, poznałem rodziców, pomieszkałem dwa dni i wyłudziłem trzy patyki i złoty zegarek. Więcej nie było czego tam szukać. W pociąg i wysiadam w W., właśnie tam, gdzie pierwszy raz wpadłem przez rower. Chciałem po tylu latach zobaczyć tę miejscowość. W kiosku w W., trzeba przyznać, trochę wyporządniał, wymalowali go na olejno w różne ciapki i kolory, zamówiłem konserwę rybną i wino za czterdzieści sześć złotych. Zagaduję bu-
144
10 �" �śCo jest za tym murem"
145
fetową, rozmowa się rozwija, opowiadam, że jestem przejazdem, pociąg do Wrocławia uciekł mi sprzed nosa, następny odchodzi dopiero nad ranem, nie mam co ze sobą zrobić przez tyle godzin. Bufetowa śmieje się i mówi, że dobrze trafiłem, bo właśnie jest elegancka zabawa w W., w remizie strażackiej, mogę tam pójść i przyjemnie spędzić czas. Remiza strażacka była przy końcu miasteczka, podwiózł mnie tam furką przy godny chłopek, wchodzę na salę. Są ormowcy, milicja, ale czuję się pewnie, bo jeszcze listów gończych nie rozesłano, świeże trzy tysiące w kieszeni, a pieniądz zawsze dodaje człowiekowi świadomości. Rozglądam się po twarzach, widzę eleganckie kobiety. Zamawiam przy bufecie pół litra wódki, słoik ogórków, kiełbasę i zastanawiam się, kogo by tu przygruchać. Zabawa, nikt mnie nie zna, pasuje. Posuwam do wolnego stolika, ktoś mnie trącił i całe zamówienie fajtnęło się na podłogę. Wlazł na mnie lekko zalany facet, bardzo grzecznie przeprasza i koniecznie chce zwracać za rozbite pół litra. Dziękuję za uprzejmość, lecz on ciągnie mnie na setkę do bufetu. Częstuje ćwiartką, proponuje, abyśmy usiedli przy stoliku. Siadamy razem, a naprzeciwko siedzą dwie dziewczyny, jedna może z dwadzieścia, druga z dwadzieścia osiem lat. I ta starsza ciągle na mnie kikuje. Obojętnie pijemy przy stole z facetem. Orkiestra rżnie walca sentymentalnego. Jestem już pod alkoholem, forsa w kieszeni, gdzież będzie lepiej, podrywam się do tańca, proszę starszą pannę, kolega od wódki młodszą. Na razie nic się nie odzywam do partnerki, marzę i rozmyślam. Coraz bardziej rozczulam się, widzę tylko prokuratora, kraty i strażnika. Orkiestra przestaje grać. Wyciągam dwieście złotych i proszę o tango �śOstatnia niedziela”. Orkiestra gra, pan Celebrak tańczy. Dziewczyna, jak to kobieta, wyczuwa, że dany mężczyzna czymś się przej-
T
I muje i rozczula. W tym wypadku, jak się potem oka-:
I zało, była to kierowniczka przedszkola w N., kobieta
! niegłupia. Po �śOstatniej niedzieli” zamawiam czarda-
. za. I tak cztery kawałki grali dla nas. Lecz widzę, na I , ałi zaczyna robić się szum, że obcy za bardzo rządzi.
Na wystawce trzeba być bystrym i rozsądnym, więc
przerywam tany. Prosimy z poznanym facetem obie ! habki do naszego stolika. Z punktu staje metr i za-
kąska. Orkiestrze płacę, bo upajam się na tle muzyki. Pieniądze są, więc gra. Może to ostatni dzień wolności? | O północy jestem spity, a Terenia, Teresa miała na
j imię ta moja babka, krzywi się, że za dużo leję do
I gardła. Skoro się pani nie podoba, pani Tereniu, prze, praszam, odpływam do innego portu. Odchodzę od
f stolika, patrzę, a w samym rogu remizy stoi sobie taka
mała garbata we futerku, brzydka jak noc. Nikt z nią nie tańczy, ale widzę eleganckie futro, myślę, osoba j może mieć forsę. Uderzam w tany z nową damą. Dolałem sobie jeszcze lepiej, nawet nie wiem, z kim tańczę, obojętnie, z ładną czy z brzydką. Terenia cały czas
| mnie obserwuje, nie tańczy z nikim. Wreszcie nogi od-
mawiają mi posłuszeństwa i mówię do partnerki: Wybacz, droga, dłużej nie mogę się bawić. Jestem człowiekiem przejezdnym, nikogo nie znam w W., może będziesz uprzejma zaopiekować się moją osobą do jutra rana. Spodobałaś mi się, nie mogę od ciebie odejść, kocham cię. Z takim pijanym farmazonem jadę. Garbusek patrzy we mnie jak w tęczę i mówi: Proszę pana, niedaleko stąd mieszkam, u nas jest wolny pokój, proszę przenocować, pan jest naprawdę pijany. Zachodzimy do domu, nie wiem, jak zasnąłem, kto mnie rozebrał. Rano budzę się, a mój anioł stoi nade mną i pyta, czy się wyspałem. Przecieram oczy raz i drugi i powiadam: Przepraszam panią, gdzie ja jestem? Ona mówi: Cóż to, w nocy na ty, a rano przez pani? Nie-
146
147
przyjemnie chłodno mi się zrobiło i powiadam: Wiesz, skarbie, strasznie mi się chce pić. Może będziesz uprzejma skoczyć i o troszeńkę piwka się postarać? Sięgam po resztki pieniędzy, brzydula nie pozwala. Zaraz przyniosę piwa, a ty jak chcesz, to wstawaj, bo rodzice pragną cię poznać. Jak tylko wyszła, wskakuję momentalnie w garnitur, podbiegam do szafy, przyuwa-żyłem, skąd brała pieniądze na piwo, wyjmuję z torebki tysiąc osiemset złotych i naszyjnik spod bielizny i w nogi.
Przychodzę na stację, nie mogę się doczekać pociągu, chcę się jak najszybciej odbić z tej miejscowości. Obok mnie przechodzi dziewczyna w futerku i chustce na głowie, pytam ją, kiedy odjeżdża najbliższy pociąg? A ona: To pan mnie już nie poznaje? Mrugam oczami, rany boskie, przecież to Terenia! Jak się panu spało? pyta szyderczo. Przepraszam, leję wodę, tłumaczę. Boję się z panem rozmawiać, przerywa, jeśli mnie zobaczy ta pani garbata, będę miała nieprzyjemności. Kpi ze mnie w żywe oczy. Na szczęście pociąg nadjechał, jedziemy do N. Trzeba babce zaproponować gdzieś wstąpić w tym N., ale nie bardzo mam ochotę, pieniędzy mało, trzy patyki poszły jak woda na zabawie w remizie, została tylko resztówka od garbuska. W ukrywaniu się trzeba zawsze mieć rezerwę finansową, a po Tereni wyczuwam, że to jest materiał do dziubnięcia. Wchodzimy do kawiarni, zamawiam wino za dziewięćdziesiąt złotych, trudno, trzeba zgrywać fason, ciastka, lepsze papierosy. Rozmawiamy przeszło godzinę, dziewczynie zaczyna szumieć w głowie, wchodzi cygańska orkiestra, skrzypki grają do ucha, a ja patrzę w oczy. Terenia pyta, dokąd jadę i skąd jestem? Po pańskich włosach widać, że pan wraca z wojska, dodaje. Pani Tereniu, jestem mężczyzną otwartym, oświadczam jej, nie z wojska, ale z więzienia wracam. Ona: O Boże!
148
Widzę, że mi współczuje, dobrze jest. I jadę jednym tchem: Jako młody chłopak zostałem niesłusznie wmieszany w aferę polityczną, siedziałem osiem lat, po Październiku mnie zwolnili. Ona wzdycha: Tyle lat! Widzi pani, wszystko już minęło, chcę sobie jakoś życie ułożyć, znaleźć kogoś bliskiego, nie mam nikogo na święcie, matka umarła ze zgryzoty, ojciec zginął podczas wojny, jadę, sam nie wiem gdzie. Ona zaczyna wierzyć, że jestem porządny człowiek, i podaje mi dłoń w nieszczęściu. Zaprasza mnie do swoich przybranych rodziców, przedstawia i nocuję w ich domu. Na drugi dzień przy kolacji wypijamy ćwiarteczkę i stary, będąc leciutko na bańce, oświadcza, że gdybym chciał się pobrać z Terenią, to ona jest uczciwą dziewczyną, na stanowisku kierowniczki przedszkola w N. Ma elegancko umeblowane dwa pokoje z kuchnią, jedynie wejść i kapelusz powiesić. Tylko nie lubi pijaków. Dowiadujemy się, że w PKO uskładała dwanaście tysięcy złotych. Rozczuliłem się nad tym, co mi stary powiedział, i zacząłem śpiewać więzienną piosenkę:
Tam gdzie rzeka Warta spieniona, gdzie glos się zza krat rozbrzmiewa, zakuty młodzian w kajdany z żalu i tęsknoty śpiewa.
Poznałem w życiu dziewczynę, dla której żyć tylko chciałem, poznałem szczęście jedyne, . lecz teraz się przekonałem, że każda kocha dziewczyna, gdy tulisz ją w swych ramionach, a nie daj Boże więzienie �" wtedy twa miłość skończona.
149
Nie szlochaj, mateczko, od lat, że ginę wśród tych krat.
We Wronkach siedzę sterany, gdzie Warta płynie spieniona.
Młodzian zakuty w kajdany z żalu i tęsknoty kona.
Ostatnie słowa mej skargi niech wzruszą serce z kamienia, ja śpiewam dla zakochanych, którzy nie znają więzienia.
Zdzichu, jak ty pięknie śpiewasz, mówi Terenia i chwyta mnie za rękę. To ja jej ciągnę drugą piosenkę:
Pamiętam, kochana, twe oczy, miłosnej rozkoszy sprzed lat, i cichy brzęk kajdan wśród nocy, co tajniak na ręce mi kładł.
Tyś wtedy cichutko płakała, myślałaś, żem zbrodniarz i kat, z pogardą na mnie patrzałaś, dziś znowu tęsknię zza krat.
Znowu prosi o jeszcze jedną. Mówię, gdybym miał gitarę, tobym jeszcze lepiej zaśpiewał. Stary się włącza i powiada, że jest gitara. Idź, Teresko, do pokoju i przynieś panu Zdzisławowi. A ja na gitarze tak gram, jak na pokrywkach od garnków, w ogóle nie umiem. Dają gitarę, więc udaję, że stroję, i zrywam specjalnie strunę. Obeszło się bez koncertu. Posiedzieliśmy do późna u starych i odprowadzam Terenię. Mówi, że chętnie zaprosiłaby mnie na kawę, ale boi się o opinię, żeby ktoś nie zobaczył, że sama wchodzi z mężczyzną
150
do dwóch pokoi i kuchni. Księżyc świecił i tak się sprawy ułożyły, że zostałem na noc. Rano Terenia udaje się do przedszkola, a mnie zamyka w pokoju, żeby ktoś nie wlazł. Leżę na dwuosobowym tapczanie, radio gra, ciepło i dym się snuje z papierosa. Meta na medal. Po tygodniu, gdy Terenia całkiem się do mnie przyzwyczaiła, ujawniam jej w tajemnicy jeszcze jedną rzecz, że nadal grozi mi więzienie. Dziewczyna się przeraża. Zwierzam jej, że mam do zapłacenia dziesięć tysięcy grzywny, jeśli nie uiszczę, z powrotem siedzę. Gnębię się tym ponad siły, więziennej kraty już nie zniosę, przyjdzie chyba skończyć ze sobą. Termin wpłaty jest do czternastu dni, zarobić pieniędzy w tak krótkim terminie nie jestem w stanie. Rozpacz. Poradź, co robić? Bez słowa udała się na pocztę, pobrała pieniądze z książeczki, wręczyła mi całość, pytając, gdzie mam grzywnę zapłacić. We Wrocławiu. Jedziemy razem. Na miejscu bez trudu gubię panią kierowniczkę i pociąg unosi mnie do G.
Przychodzę prosto do domu i pytam żonę, czy milicja już wszczęła poszukiwania? Zaglądali ze dwa razy, ale specjalnie nie nachodzą. Wobec czego biorę taksę, żonę, dzieci, szwagra i jedziemy nad jeziora na camping. Rozkładamy koc, wyciągamy prowiant. Nakupi-łem lepszej wódki, wędlin, konserw, raczków, parę kół w portfelu, więc żyje się wytwornie. Szwagier widzi, że mi się nieźle powodzi, kręci głową i mówi: Wiesz, Zdzisiek, jak Boga kocham, nic nie robisz, a masz więcej pieniędzy ode mnie. Skąd ci leci ta forsa? Trzeba mieć łeb na karku i dobrze kombinować, pieniądze same się pchają do kieszeni. A może ja bym z tobą raz pojechał popróbować miodu? Jak masz ochotę, proszę, zobaczymy, Gilu, czy masz szczęście. Wieczorem familia odjechała do G., a ja zostaję na wczasach i zabawiam tu cztery dni. Szwagier w tajemnicy przed
151
żoną przywiózł trochę swoich rzeczy i we dwóch ruszamy na Zachód.
Przybywamy do S. i udajemy się z rodzinną wizytą do siostry. Gil zaczął trochę uderzać do mojej siostrzenicy, ładna panna, osiemnaście lat, ale szwagier Ptak na trzeci dzień przerwał romans i odwiózł nas bryczką do N. Gil pyta: Co dalej, szefie? Teraz trzeba zrobić jakiś dobry skok albo farmazon. Ale gdzie, szefie? W zbożu pieniądze nie rosną. Zdaje się na piechotę wrócimy do domu, martwi się Gil. W tym momencie leci szosą star. Zatrzymuję kierowcę i p3ńam, dokąd zapycha. Do C. Wsiadamy na pakę i jedziemy. Zeskakujemy z wozu w C., miejscowość niewielka, ale rozwleczona przy szosie, można powiedzieć dziura, panie redaktorze. Rozglądamy się, gdzie by tu wstąpić na piwo. Jest sklep geesu, wchodzimy. Za ladą stoi sprzedawczyni, dziewiętnaście, dwadzieścia lat, taka sobie sympatyczna, cyc-pic niczego. Rzucam okiem na kasę, utarg wcale niezły, grubo w szufladzie, warto by to dziubnąć, kombinuję... Jakim sposobem? Co pani ma dobrego, pani kierowniczko? Piwo, ser szwajcarski, odpowiada dziewczyna. Konserwy wołowej nie posiada pani na składzie? Niestety. Rzucam jej spojrzenie i oświadczam, że przepadam za wołowiną w sosie własnym. Chętnie bym panu sprzedała, ale niestety nie dowieźli. Biorę cztery butelki jasnego i siadamy z Gilem na skrzynce. Wiesz, Heniuś, mówię do szwagra głośno, aby słyszała sklepowa, w tej pani zakochałem się od pierwszego wejrzenia. 1 piję piwo z flaszki. Proszę pani, zwracam się poważnie do wiejskiej ekspedientki, poznała pani kiedy w życiu takiego mężczyznę, który pani powiedział otwarcie, co czuje? Prawda, że nie. Bo wsiowy chłopak, zanim się pani oświadczy, będzie chodził pół roku, rok, nim powie, co chce. A ja mówię gwałtownie, wprost. Ma pani życzenie zapoznać mnie czy nie?
152
Sklepowa patrzy jak na biskupa, gębę otworzyła, nie nie mówi, a czerwona cała, jakby ją kto lakierem pociągnął. Ja się muszę zastanowić, wyjąkała. Daję pani dwadzieścia minut czasu do namysłu i czekam na odpowiedź. I dalej pijemy piwo z Gilem. No i jak, koturnu? Namyśliłaś się, skarbeczku? Przedstawiam się: Frankiewicz Zdzisław. Ludmiła Bambrosz, powiada speszona. Jestem z moim kolegą na autostopie, może, Ludeńko, skombinuje pani jakiś obiadek dla nas, ja zapłacę. Panna nie wie, co ma powiedzieć ze wzruszenia, ale mówi: Może tam, gdzie ja jadam obiady, gospodyni zrobi jedzenie dla panów. Panowie poczekają, za godzinę zamykam sklep. Tymczasem, mówię do szwagra, Gilu, ty się zrywaj i czekaj na dworcu w N., jak przyjdę, będę już miał pieniądze. Zdzisiu, nie nachalnie, bo wpadniesz. Spokojna czacha. I Gil znika.
Pomagam Ludce zamknąć budę i obserwuję, jak tu się można włamać. Trudno, życie człowieka nie pieści. Przychodzimy na obiad, panna sama przedstawia mnie jako kuzyna z Opola. Pytam, czy ma adapter. Oczywiście, ma. Bo ja ubóstwiam płyty. Muzyczka gra, Lu-deczka wyciąga z szafy flachę wina. Po trzeciej lampce zaiskrzyły się jej oczy i siedzi mi już na kolanach. Pytam: Kochasz mnie? Gładzi mnie po jeżyku i mówi: To dziwne, mnie też od pierwszego wejrzenia spodobałeś się. Ja dalej rozwijam gadkę, a ona słucha i podziwia. Kiedyśmy skończyli drugą flachę wina, zaczyna mi się babka zwierzać, że ma poważne zmartwienie. Powiedz śmiało, laluniu, lubię doradzić, pomóc. Przykrywa się kocem, bośmy przenieśli się na tapczan, i skromnie mówi, że ma manko w sklepie i nie wie, co robić. Ja ci pomogę. Zdzisiu, ale w jaki sposób? Pewnie myślała, że wyjmę forsę i pożyczę jej. To był sklep wiejski, pieniędzy codziennie do banku nie odstawiała, tylko zamykała do małej kasy wmurowanej w maga-
153
zynie. Powiedz tylko, Ludeczko, że mnie kochasz, a ja ci pomogę w tym manku. Kocham cię, Zdzisiu. No to dobrze, powiadam, mogę ci w tym pomóc, ale musisz być skryta, tajemnicza, bo inaczej kula w łeb. Zdzisiu, rany boskie, co ty mówisz! I wyskakuje goła z tapcza-r�ra. Nic się nie bój, tylko słuchaj z uwagą. Mówię ci całą prawdę, ukrywam się, goni mnie milicja. Jestem w ciężkiej sytuacji, bez pieniędzy. Ryzykuję i gram w otwarte karty. Masz manka pięć tysięcy, zrobimy pięćdziesiąt, Potem upozoruję włamanie i sprawa załatwiona. Wszystko zostanie pokryte. Dobry pomysł? Oczy jej się rozjaśniły i mówi: To naprawdę byłoby świetne. Ale czy potrafisz zrobić włamanie? Ja wszystko potrafię. Zdzisiu, bardzo lubię takich szuchernych chłopaków jak ty. No widzisz, Ludeczko, daj buzi. Całujemy się. Gra. Słuchaj, skarbie, zrobiło się późno, a raczej wcześnie, bo nam do rana zleciało, na stacji czeka kolega, on też uciekł z więzienia. Jesteśmy obaj bez centa, bądź taka uprzejma i daj jakiś zadatek, bo trzeba żyć. Nie zawiedziesz mnie, Zdzisiu, pyta drżąco. Wierzysz w moje słowa? Tak czy nie? Nie wywodzę się z tych ludzi, co oszukują. Jak przyrzekam, że zrobię włamanie, to zrobię. Co ryzykujesz? Masz pięć tysięcy manka? Masz. Więc jak chcesz? Zgadzam się. Zdzisiu, wierzę ci. No to przynieś teraz chociaż cztery patyki. Poszła do geesu i przyniosła. Idziemy razem do N. Gil akurat patrzył się w rozkład jazdy, bo stracił nadzieję, że wrócę, a ja go trach w ramię i mówię: Są pieniążki. Zdumiał. Ile? Trzy i pół. Górala skręcam przed nim na lewo. Trzysta pięćdziesiąt złotych? Trzy i pół koła, baranie! Stoi głupi jak wół i głowi się, w jaki sposób ukradłem. Ludeczka zadowolona przy mnie, a pieniążki w kieszeni. Chłopak był jeszcze naiwny, nie miał nic do czynienia z opryszkami, dopiero się na mnie wzorował. Żegnamy się z Ludeczką. Zapew-
niam ją, że jesteśmy za trzy dni z powrotem. Rób tylko dobry utarg, dodaję. Ze sklepiku możesz śmiało brać, co ci" podejdzie. Powiedz tylko, kiedyś miała ostatni remanent? Dwa tygodnie temu. No to co się martwisz? Buzi. Do widzenia.
Jak ty ją zrobiłeś? pyta w pociągu Gil. Nie potrzeba kopyta, szwagier, gadka robi swoje. Dokąd jedziemy, szefie? Do J. To jest taka miejscowość o dwadzieścia kilometrów od N. Sami autochtoni tam mieszkają. Pierwsze idziemy do fryzjera, golenie, masaże twarzy. Potem usiedliśmy sobie pod sosną w lasku, odbijamy pół metra, przegryzamy konserwą, odpoczywamy. No, Gilu, cyk! Za naszą pierwszą wyprawę. Najlepszego. Przyjemne życie z wami, szefie, powiada Gil, las, powietrze, ptaki. Owszem, Gilu, przyroda piękna, ale nas czeka zadanie. Wtajemniczam Gila, że musi mi pomóc przy włamaniu. Dziewczyny nie wolno wykantować, ma manko, byłoby niecharakternie, nie po złodziejsku. Sklepowa pójdzie siedzieć, a my będziemy na wolności. Jakby się złodzieje dowiedzieli, powiedzą: dziewczynę wsadził, a sam pływa. Oszukać można frajerzynę, ale nie wspólniczkę. Wychodzimy z lasu, pragnienie nas suszy. Gil powiada, że ma tylko smak na wodę ogórkową. Stale spity, co mu brakowało, chyba ptasiego mleka. A ja bym się napił śmietany, ale młodziutkiej. Wchodzimy do sklepu spożywczego, obświeciłem lokal oczami, czy czego nie warto dziubnąć. Jak już jest człowiek w pracy, to o jednym stale myśli. Proszę o śmietanę, nie ma. Ale jedna z kupujących powiada, że mieszka niedaleko i może sprzedać. Kobieta rozgaduje się po drodze, że latem wynajmuje mieszkania wczasowiczom. Wyjaśniam, że właśnie jesteśmy na urlopie i mamy trudności z kwaterą. Wprowadzamy się do niej po trzydzieści złotych za nocleg. Okazuje się również, że ma córeczkę, która pracuje za kasjerkę w pegeerze.
155
Dobra jest, nowa forsa się trafia. Zamawiamy obiady, wylegujemy się w ogródku pod gruszłsą i trwa zasłużony urlop. Gdzie jaki gliniarz wpadnite na pomysł, że pan Celebrak wczasuje się błogo na świeżym powietrzu. Wieczorem zjawia się mąż gospodyni i wychodzi na jaw, że to okropny pijak. Spierają się z Gilem, kto kogo w wódce przetrzyma. Gil powiada., że bierze wiadro na głowę. Stary powiada, że Gil jest dla niego za krótki. Staje zakład, bośmy już półtora litra obrócili przy obiedzie. Gil wykłada dwa metry na stół i idą w zawody. Ja nie biorę udziału. Gil ze starym startują, a ja z córką siedzę na kanapce w połtoju i próbuję, z której strony ją podejść. Za godzinę; Gil ze starym spili się jak świnie i stara wywaliła ich w ubraniach do łóżka.
I tak mieszkamy sobie ze szwagrem tydzień czasu. Ale dwa razy posyłam Gila do Dudeczki z kartką. Pierwszy raz po trzech dniach z zawiadomieniem, że jestem chory. Drugi raz z prośbą, aby wypłaciła dwa tysiące złotych. Napisałem jej także, że jestem w J. i aby po przeczytaniu kartkę zniszczyła. Przywozi Gil pieniądze, a ja mu daję rozkaz, bo go coraz bardziej zaczynam uważać za swojego adiutanta, pojedziesz, Gilu, do G. i podrzucisz żonie tysiąc pięćset złotych. My sobie tutaj jak dwa byki podjadamy, a ona tam łzy wylewa za mną i za tobą, przecież stłeniłeś się z mieszkania i nikt nie wie, co się z tobą dzieje. Masz jeszcze brudasa na drogę, żebyś nie narzekał, że ci źle przy szwagrze. Dowiesz się również, co słychać z milicją, czy bardzo mnie szukają. Przywieziesz mi jeszcze piżamę i teczkę. Jutro masz być z powrotem. Po od-jeździe Gila składa mi wizytę Ludmiła Bambrosz, bo dowiedziała się o mojej chorobie. Umawiam się z nią na spotkanie w J. w sobotę o godzinie osiemnastej. Powraca Gil i melduje, że wszystko w porządku. Właśnie
156
w sobotę jest zabawa w J., festyn w parku. Jasia, córka gospodarzy, u których mieszkamy, koniecznie chce iść ze mną tańczyć na festynie. Mam z dwoma kobietami spotkanie i nie wiem, którą wybrać? U jednej otworzyłem sobie bank, czyli konto, druga znowu jest kasjerką w pegeerze, jak dobrze pójdzie, może wyciągnie się z tego interesu jakieś osiemdziesiąt tysięcy. Ale każda sprawą wymaga omówienia i czasu, nie wolno w obu wypadkach na chama jechać. Jednak postanawiam udać się na zabawę z całą rodziną Jasi oraz Gilem. W parku zamawiam jedzenie, dla kobiet wino, dla mężczyzn wódkę. Przed szóstą po południu wysyłam Gila na dworzec do Ludeczki Bambrosz z zawiadomieniem, że jestem bardzo zajęty z pewną osobą, która odgrywa ogromną rolę w moim życiu. Powiedziałem Gilowi, że jak chce, może przyprowadzić Bam-brosz na zabawę, tylko żeby nie robiła głupstw.
I tak się stało, przychodzi razem z Gilem, zajmują w pobliżu stolik, piją, bawią się. Czas schodzi elegancko i towarzysko. Orkiestra rozpoczyna grać jakiś kawałek. Gil już dobrze podpity podrywa się od stolika. Włazi na deski, gdzie siedzi zespół jazzowy, gada z muzykami i każe grać dla siebie tango. Orkiestra gra, bo płaci. Lecz jeden z gości stawia mu kontrę. Co to, dla ciebie zabawa? Podskakuje do człowieka. A wtedy Gil jak mu nie zasadzi rakietę. Pięścią. Chłopak miał okropnie silne kopyto. Kraść nie umiał, ale bił się dobrze. Od razu rzuca się na Gila dwóch facetów, on jednemu z prawej, drugiemu z lewej, przybywa coraz więcej zawodników i rozgrywa się na deklu istna zawierucha i kotłowanina. Gdybym poleciał na pomoc Gilowi, byłbym wpadł, bo natychmiast milicja wskoczyła i łap za krawat Gila, i na komisariat. Widząc, co się dzieje, delikatnie wycofuję się z parku. Podbiega do mnie Ludeczka i drżącym głosem mówi: Boże, Gila
157
ci złapali, jak wy teraz włamanie zrobicie? Cicho, uspokajam ją, nie rób peperyny, nie będzie Gil, to będzie drugi. Tymczasem szwagra taszczy trzech milicjantów, gdyby był jeden, dałoby się chłopaka uwolnić. Na posterunku spisano z Gilem protokół, nie trzymano go długo, bo w J. nie istniała plaga chuligaństwa, i po dwóch godzinach szwagier fruwa na wolności. Czekaliśmy na niego z Ludeczką w krzakach przed komisariatem. Gil opowiada, że dostał nakaz opuścić miejscowość w ciągu dwudziestu czterech godzin. Pytali go, co robi w J. bez zameldowania. Wyjaśnił, że przyjechał na baby. Opieprzyłem chłopa za wywołanie awantury, bo spisanie raportu przez milicję daje glinom zawsze pewien trop. Jest godzina jedenasta w nocy i trzeba się, co koń wyskoczy, zrywać z J. Patrzymy na rozkład jazdy pekaesu, kiedy odchodzi autobus do C. Ostatni odjechał przed godziną, chcemy się pozbyć Ludeczki, bo co z nią robić, niestety, pozostają własne nogi, pociągu też nie ma ani na lekarstwo. Zry·* wa się burza, pioruny walą co krok, błyskawice, ulewa, a my idziemy jak głupi tym asfaltem. Przemoczeni do spodu dotarliśmy do sąsiedniej wioski i pukamy do pierwszej lepszej chałupki, przedstawiamy się jako zabłąkane rodzeństwo, dwóch braci i siostra, i ugadaliśmy. nocleg za pięćdziesiąt złotych. Kobiecina posiada tylko jedno łóżko, a nas jest troje. Gil nic nie wie, że obiecywałem Ludeczce małżeństwo, nie muszę takich rzeczy każdemu opowiadać, a Ludeczka bardzo się Gilowi spodobała. Ludeczce znowu ja lepiej podpadałem. Tymczasem kobieta szykuje łóżeczko w kuchni. Kiedy skończyła słać, powiada: Jeden pan ze siostrą prześpi się na łóżku, a drugi z moim synkiem, drab miał z osiemnaście lat, na kanapce w izbie. Gil chce się ładować do łóżka z Ludeczką. Ludeczka nie ma ochoty spać z Heniem. Mówię, co jej zależy przespać się z Heniusiem
158
jak z bratem. Dziewczyna nie wie, dlaczego ja unikam wspólnego pójścia do łóżka. Jakże mogę przy szwagrze włazić pod pierzynę z obcą kobietą? Sytuacja bez wyjścia, nie wypada przy gospodyni robić dłużej ceregieli, więc w końcu kładę się do wyra przy ścianie. Gasimy światło i Ludeczka łapie mnie za szyję, jak to kobieta. Byłem pijany, no to obróciłem się tyłem, i zasypiam. Po chwili cichutko na palcach skrada się Gil i wsuwa się w pościel obok Ludeczki. Coś szeptają i układają się wreszcie na krawędzi. A niech was szlag trafi, ja śpię dalej. Właścicielka domu też czuwała, zresztą nasze łóżko głośno strzelało, więc pewno pomyślała, cg to za dziwna siostra śpi z tymi braćmi? Rano wychodzimy z domu, polecam Ludeczce wracać do sklepu, robić jak najlepszy utarg. Za dwa, najwyżej trzy dni dam jej znać o sobie, bo teraz jadę załatwić sprawę osobistej wagi. I wziąłem od Ludeczki na drogę pięć tysięcy złotych.
Zapychamy z Gilem do naszego G. Kupiłem Heniowi ubranie, koszulę i aparat radiowy preludium. Melinuję się w G. przez parę dni. No, ale trzeba wracać do Ludeczki Bambrosz. Zachodzę do sklepu i pobieram od niej sześć tysięcy. Ogółem wyciągnąłem od niej ponad dwadzieścia tysięcy, a Ludeczka przywłaszczyła z dziesięć kawałków. I mówi: Wiesz, Zdzisiu, chciałabym sobie coś kupić. Proszę cię uprzejmie, pojedziemy do Opola na sprawunki. Faktycznie należy się dziewczynie dola. U jubilera kupuję jej zegarek za cztery patyki. To znaczy ona sobie fundowała, ja tylko płaciłem, ponieważ lepiej wygląda, jak mężczyzna wylicza gotówkę w sklepie. Poza tym posprawiała sobie jakieś drobiazgi, płaszczyk, ogółem wydała dziewięć tysięcy. Ludeczka uradowana, nie może się tylko doczekać, kiedy jej zrobię włamanie. Za tydzień, wyznaczam termin, ale dzisiaj dodasz jeszcze pięć kół. Nie-
15S
stety, nie posiadała tyle gotówki w sklepie, wziąłem więc dwadzieścia pięć mlecznych czekolad, ruską elektryczną maszynkę do golenia i jeszcze parę niezbęd-i nych przedmiotów. Ten gees stał się już moją własność cią, rządziłem się za ladą jak książę. Wzięliśmy z Lu-deczką ilasżkę wina po zamknięciu sklepu, siedzimy na worku kaszy w magazynie i przypatrujemy się kasie, którą należy wyjąć z muru, aby upozorować włamanie. Rzekomi złodzieje wyrwą kasę z całotygodniowym utargiem, który dzielna sklepowa gromadziła do banku. No tak, zwracam się do Ludeczki, jutro przychodzę z narzędziami i załatwiam obiekt na cacy. Tylko musisz milczeć jak grób, jeśli cokolwiek piśniesz, zaszkodzisz sobie i mnie. Jakbym był szemranym człowiekiem, dawno mogłem ciebie wykorzystać, nie znasz hawęt mojego nazwiska. Ale tak jest lepiej w razie wsypy. Odpukałem palcem w nie malowane drzewo.
Na drugi dzień zjawiam się tuż przed zamknięciem budy, w teczce mam zgrabną Siekierkę i nóż z dziewięcioma ostrzami, uniwersalny sprzęt do wszystkiego. Zaszyłem się w magazynie i przystępuję do pracy. Lu-deczka, jak gdyby nigdy nic, zamiata Sklep. Dała mi swoje letnie rękawiczki, aby nie zostawiać śladów. Wypijam flaszkę wina i zajmuję się kasą. Ludeczka nic, tylko zamiata i obserwuje, czy broń Boże z towarem nie przyjadą, bo jakże wpuścić ludzi do magazynu, kiedy ja tam pracuję. Za pół godziny wyciągam kasę, nawaliłem kupę gruzu i zostawiam na nim mój nóż. Rozmyślnie, żeby zmylić tajniaków, takich noży Ludeczka w sklepie nie posiadała. Ludka pyta, kiedy zabieram kasę? W nocy. Mogę ci nawet kłódki przy wejściu zostawić otwarte, żebyś się nie męczył z otwieraniem, proponuje dziewczyna. Dobrze radzisz, chwalę sklepową, trzeba tylko skombinowrać pył żelazny, milicja będzie myślała, że złodzieje kłódki przepiłowali
.160
i szmelc dla zatarcia śladów zabrali ze sobą, Ludeczka spogląda na mnie z podziwem i mówi wzruszona: Ty, Zdziśku, jesteś jednak spec od tych spraw. Tak jest, skarbie, ale na zakończenie trzeba jeszcze coś sprzątnąć z geesu, bo już nam się kończy to PKO. Ludka pyta: A gdzie następny bank otworzysz? Może w Lubelskiem, może gdzieś bliżej. Rzeczywiście miałem dwa skoki zaplanowane. Zapomniałam, Zdzisiu, puka się w głowę Ludmiła Bambrosz, że jest jeszcze w szufladzie dzisiejszy utarg. Zahaczyłem siekierką, szuflada automatycznie wyprysła, i zagarniam dwa i pół koła w banknotach, bilonu nie biorę, żeby kieszeni nie obrywać, daję Ludce pięć stów, a złotówki sieję po lokalu. Stała w kącie beczka z marmoladą, z fantazji po czerwonym winie wysmarowałem bryją całą ladę. Wziąłem w teczkę parę butelek mistelli na drogę, puszkę karpia po grecku, kaszę i mąkę pozostawiłem dla ludności. Rozglądnąłem się, czy wszystko załatwione, i opuszczamy kochany gees. Wstępuję na chwilę do mieszkania Ludeczki, mieszkała w małym domku, okienko prawie nad ziemią, a ona stawia flaszkę wina i powiada, że będzie strasznie przeżywać dzisiejszą noc. Rozmawiamy przy winku i ona zapytuje z ciekawości, ile mi pozostało z pieniędzy, które od niej szarpnąłem. Wiesz, cholera, ile mam? Mówię: Z cztery tysiące, z tym dzisiejszym. I coś mnie podkusiło wrazić rękę do kieszeni, aby pokazać jej forsę, i w tym momencie wwpadło mi zaświadczenie o zwolnieniu z więzienia. Ludka podnosi je i krzyczy: O, teraz już wiem, jak ty się naprawdę nazywasz! Mimo że byłem na dziobie, zbladłem. Powiedz, czy przeczytałaś nazwisko? Nic nie odpowiada, tylko dziwnie na mnie patrzy. Podnoszę się ze stołka, pochylam się nad nią i powtarzam: Mów zaraz, czy przeczytałaś nazwisko? Stremowała się i wy-dukała: Nie. Bądź teraz mądry, wie czy nie wie? Nie-
161
U �" �śCo jest za tym murem”
jeden już powiedział, że kobietę trudno rozpoznać. Ale ona obraca wszystko w żart, obejmuje mnie za szyję, biatuje i twierdzi, że nie przeczytała. Jestem między młotem a kowadłem, robić tej nocy włamanie czy machnąć na'to ręką. Jeśli zna moje nazwisko, może być wsypa. Za dobrze wiem, co znaczy dochodzenie. Taka wiejska sklepowa może pęknąć. Zobaczy milicję i majtki pełne. Śledczy kapitan lub porucznik, człowiek inteligentny, takiemu wystarczy jedno słówko i już wyczuwa, czy dany osobnik winien, czy nie. W końcu uwierzyłem Ludce, że nie zauważyła mojego nazwiska. Mówię: Ludeczko, na mnie czas, jak podniesie się alarm, że sklep okradziony, milicja przede wszystkim zacznie ciebie wypytywać, na pewno przyjdą z psami. Masz się tłumaczyć, że nic nie wiesz, nikt do ciebie nie przyjeżdżał, miałaś tyle a tyle pieniędzy w kasie i to ci zabrano. Gdy się wygadasz, klops. Gdybyś mnie sypnęła, skarbie, to ja cię w życiu znajdę. Wolałabym się powiesić, niż ciebie, Zdzisiu, wydać, zaklina się Ludmiła Bambrosz.
Siadam w autobus, przyjeżdżam do Gila w N., który na mnie czekał, i oświadczam, że część roboty wykonałem. Twoim zadaniem, Gilu, będzie mi pomóc wynieść kasę z magazynu. O drugiej w nocy ruszamy taksą. Skąd weźmiemy taksówkarza, pyta głupio Gil. Co się martwisz, żołnierzu? Naprzód marsz! Miałem taksówkarza w N., który mnie znał, i często jeździłem z nim na różne interesy. Zachodzimy do niego i proszę, aby mnie podwiózł do Opola. Nie bardzo się decyduje, niby że daleko, ale mu oświadczam: Płacę podwójnie, muszę być w Opolu przed trzecią w nocy. Niezwykle ważna sprawa natury osobistej. Taksówkarz powiada, że już wszystko rozumie i zgadza się. Wypiło się trochę wódki, przekimałem na amerykance i o pierwszej jedziemy. Gdyśmy ruszyli, mówię, że najpierw poje-
162
dziemy do C., bo u jednej dziewczynki mam pakunek do odebrania. Ja już wiem, jaki to będzie pakunek, śmieje się taksiarz. Trochę się domyślał, ale nie był pewny, co uskuteczniamy. Jak są pieniądze, każdy poważa człowieka i chwali. Zatrzymujemy się pięćdziesiąt metrów przed sklepem. Wysiadamy. Trzymaj pan motor na gazie, żeby nie zgasł, polecam kierowcy. Szofer trochę zbladł, ale nic. Czeka. Zakładamy z Gilem rękawiczki. Cisza we wsi, pies zaszczeka i gdzieś daleko okienko błyska. Sklep oświetlony i koło geesu kręci się jakiś chłop. Jak nas tylko ten człowiek zobaczył, zniknął. Pościągałem kłódki i rozsypałem pył żelazny. Można też innym systemem robić kłódki. Wkłada się do środka watę z benzyną, podpala się, sprężyna pęka i kłódka odskakuje sama, panie redaktorze. Gil włazi przodem, błedziutki, jak nieboszczyk, nic dziwnego, to pierwszy jego występ. Drapnął kasę i biegiem sadzi do samochodu. Spojrzałem z politowaniem na ogołocony lokal, na oklejoną marmoladą ładę, na rozsypany bilon, na biedne wory kaszy pozbawione właściciela. Dla oszczędności rozbiłem żarówkę przed sklepem, po co ma się świecić, kiedy gees dawno okradziony. Wracam do wozu, wsiadam, a motor gaśnie. Panie, zwracam się do szofera, dałem panu górala, a silnik do kitu, co jest?! Kierowca ma nogi z gumy, ręce z waty, grzebie w motorze, prosi, żebym przyświecił latarką, zwariował chłop, w nocy świecić? Powiadam do Gila: Pchamy dziada, może zapali. Przyparliśmy do wozu i przemy, ile sił. Gorąco, ledwo tchu złapać, wreszcie zaskoczył i w gaz. Jedziemy, tylko drzewa migają. Dojeżdżamy do rzeki, proszę kierowcę, żeby stanął. Bierzemy ze szwagrem worek z kasą, ze sto metrów brniemy przez zarośla, hej rup �" i kłódki, rękawiczki, kasa, całe mienie społeczne poszło do wody. W Opolu dodaję kierowcy dwie i pół stówki, aby wiedział, że jechał
163
z eleganckimi gośćmi, on zawrócił taksą i odjechał jak na wyścigi.
Na dworcu kupuję dwie pierwsze klasy do Katowic i fiu, spływamy. Kiedy pociąg ruszył, Gil odetchnął. No, szefie, powiada, teraz jestem szczęśliwy. Odpalam w* przedziale tysiąc dwieście złotych szwagrowi, bo mu się ostatecznie jakaś dola należy, a z drugiej strony to rodzina. W Katowicach odsyłam Gila, daję mu sześćset złotych dla żony i mamy się spotkać w P., w domkach campingowych. Schroniłem się tam na sześć dni. Po upływie tego czasu powiadam do szwagra: Zostaniesz w domu, a ja skoczę dowiedzieć się, co słychać z Ludeczką. I co się dzieje, panie redaktorze? Otóż w dniu włamania już o piątej rano Bambrosz poleciała pod sklep, z prostej ciekawości, czyśmy całą sprawę załatwili jak należy. I o tej piątej rano z mieszkania kierownika szkoły telefonuje na milicję, że nieznani sprawcy dokonali włamania w jej sklepie. Przyjechało coś dwunastu milicjantów i niewinnie pytają: Skąd pani już o piątej rano wiedziała, że firma została obrabowana? Głupia sklepowa jeszcze głupiej zaczyna kręcić, że poszła do ubikacji, a mieszkała pół kilometra od geesu, że głowa ją bolała, że spać nie mogła, jednym słowem łamie się. Ale idzie w zaparte, że nie wie, kto się włamał. O niczym nie mam pojęcia i jadę w to zamieszanie, nie do C., lecz do mojej siostry w S., i namawiam szwagra, aby bryką wyprawił się do tamtej wioski i w charakterze rolnika dowiedział się, co we wsi słychać. Daję mu za drogę pięćset złotych. Chłop zawsze chytry na pieniądze, wziął i pojechał. Powiedziałem mu jeszcze, żeby wstąpił na piwo do geesu i zobaczył, czy taka pani tam pracuje, i dałem mu zdjęcie Ludeczki. Ty, Zdzisiek, spytał nieufnie, o co ci więcej chodzi? O nic. Za to ci płacę, jedź. Wraca późnym wieczorem i opowiada, że w geesie sprzedaje
164
zupełnie inna sklepowa, we wsi gadają, że cały sklep doszczętnie okradziony, stara ekspedientka siedzi. A mnie się wydaje, dorzuca nie proszony, że wszystko to twoja sprawka, Zdzisiu. Sucho przełykam ślinę i przebieram uszami po tych wiadomościach. Trzeba się stąd zrywać, i to jak najszybciej.
Wracam do G., jestem goły jak chiński oficer. W takim życiu leci nieraz dziennie tysiąc pięćset złotych z kieszeni. Tu gospoda, tam taksówka i forsa płynie. Przedstawiam Gilowi, jak rzecz wygląda, i że chyba posteruję w Kieleckie. Pobrałem od żony parę groszy na drogę i przybywam do B. w samą niedzielę. W B. spotykam na szczęście znajomego doliniarza i ten pokazuje mi na ulicy jedną kobietę, którą łatwo zrobić na farmazon. Baba wracała akurat z kościoła, więc z miejsca do niej przystępuję: Przepraszam panią,
mam do pani parę słów. Nie dopuszczam jej do głosu, tylko polewam dalej. Ta rozmowa, proszę pani, wymaga zupełnej dyskrecji, może wstąpimy do kawiarni lub do pani mieszkania. Zaprasza mnie do siebie. Patrzę, eleganckie radio, telewizor, wszystko jak należy. Wzrokowo zawsze można ocenić, z kim się ma do czynienia. Proszę pani, rozpoczynam z powagą, pani mąż siedzi, prawda? Otóż jestem jego kolegą z jednej eeli. Właśnie dzisiaj wyszedłem z więzienia w Pińczowie, z którego mąż pani zbiegł. Mąż przebywa teraz u pana Zajączkowskiego w Pińczowie, ulica Zielona piętnaście, ale ukrywa się w drewniakach i więziennych łachach. Ponieważ ma do mnie zaufanie jako do więziennego przyjaciela, prosi uprzejmie, aby pani przesłała przeze mnie bodaj dwa tysiące złotych i coś z ubrania. Baba się trzęsie, płacze, szlocha. Proszę, żeby się uspokoiła, bo jak nie, to wychodzę. Słomiana wdowa wyciąga trzy patyki z hakiem, odlicza dwa tysiące, powiada, że musi coś dla siebie zostawić, i doprasza się
165
na wszystkie świętości, aby mogła swojego kochanego Stasia zobaczyć. To był handlarz jarzynami i siedział za rozróbę nożową. Mówię, że ze Stasiem zobaczy się na pSWno, ale powoli, musi troszeczkę poczekać, co było prawdą. Pakuje mi do walizki nowe ubranko małżonka, jesioneczkę i powiada, że odprowadzi mnie do autobusu, abym szczęśliwie odjechał do Stasia. Stoimy już na przystanku pekaesu, aż tu nawija się drugi znajomy facet i wola: Cześć, Celebrak! Co tu, Zdzisiu, porabiasz? Wyszłeś już? Mrugam do człowieka, mówię: Cicho! Kobieta spojrzała na mnie, jakby cłwiałą eoś zagaić, ale w tym momencie nadjechał autobus i ja chodu. Na następnym przystanku wysiadam i wprowadzam się do knajpy. Przeliczyłem forsę, dwa tysiące, ani grosza więcej, i walizka z gratami poci stołem. Wchodzi orkiestra cygańska, a przede mną setka, duże; piwo 1 myśli, co robić dalej? Cygan gra do samego ucha �śGraj, skrzypku, graj”, przycina smykiem, ja się rozczulam, i .jakoś zaprosiłem wszystkich Cyganów do stolika, pół litra, zakąski i zabawa. A przy sąsiednim stoliku siedzi jedna pani i dwóch panów,, skali® na mnie zerkają, niby dyskretnie, ale ja to widzę., Po pewnym czasie sąsiadka zaczyna się do mnie uśmiechać, ale mimo wszystko coś mi się tu nie podoba, choć, wypiłem z towarzystwem po wódce. Od razu padły pytania: Skąd pan? Coś pan? Dokąd? Raczej lepiej uderzyć w zrywkę. Płacę, lap za walizkę, wyskakuję z lokalu, W taksówkę i jadę do R. Zachodzę do szwagierki, najstarszej siostry mojej żony. Zdzisiek, rany boskie, Ela pisała, że cię milicja goni! Tymi słowami mnie wita. Lepiej ty jedź do matki, tu blisko poczta, milicja, mogą wpaść i narobisz kramu. Faktycznie tak jest.
W tym czasie, kiedy ja ze szwagierką prowadzę rozmowę w R., to kobieta w B., którą zrobiłem na far-
166
mazon, poszła na komendę i zapytała, czy prawdą jest, że jej mąż uciekł z więzienia? Co tu więcej gadać. Ledwo wyjechałem z R., milicja już jest za mną u szwagierki. W D. po familijnemu odwiedzam teściową, ta klęka na kolana, ręce składa. Zdzisiek, uciekaj! Bez przerwy przychodzą policjanty! Uciekaj, chłopcze, z mojego domu, boś złodziej! Pies was gonił, jesteście frąjęry nie rodzina, nie muszę u was spać. Opuszczani chałupę- Powiadam do kierowcy, bo taksówkę trzy-nvsiii przy sobie, żeby brał kurs na Al. Jest to wioska fig kilometry od D. i mieszka tam znajomy kumpel, co niegdyś przebywał ze mną w Ośrodku Pracy. Milicją za mną do D.
U koleżki Ciupaka w M. zwalniam taksę, popijam wódKózkę, przychodzę powoli do siebie, w garnku kurą gotuje się w rosole i nic nie wiem, że w wiilysie milicyjnym bije licznik. Odsłaniam kolesiowi całą ta-ieumięg i proszę o pomoc: w znalezieniu meliny. Z mią chęcią, powiada Ciupak, najlepiej będzie, jak to załatwimy w T., niedaleko stąd, niecały kilometr, wezmę cię na rower i tam przy jakiejś flaszce omówimy nocleg, Tyle cośmy odpedałowaii z M., gliny są już na miejscu. W T. w spółdzielni kupuję pół literka i puszkę dorsza w tomacie, a przy okazji poznaję niczego sobie wiejską dziewuszkę i proszę ją, czyby nie pozwoliła wypić u siebie kieliszka wódki z kolegą. Bo jako podróżni nie· posiadamy szkła przy fobie. Okazuje się, że jest córką kowala. Witamy się z matku i proszę, żeby jej mąż pozwolił do nas na lampkę wina. Y/ tym czasie milicja pędzi sobie do T. Z ojcem przychodzi i brat dziewuszki, chłopak w wieku pobo-rowvni, też kowal. Oznajmiam rodzinie, że spędzam urlop u kolegi i zwiedzam okolicę. Robimy śmichy--ehichy z panną, towarzystwo się rozkręca. Umawiam Się S; małą do kina na godzinę piątą w O., małym mias-
teczku odległym o parę kilometrów od T. Coś mnie tknęło, wychodzę z mieszkania, widzę, że jedzie wóz wywrotka, przystaje. Pytam kierowcę, dokąd leci. Do O. Bez namysłu żegnam się z kowalami mówiąc, że mam okazję do O., i wraz z Ciupakiem odjeżdżamy.
W O. wchodzimy prosto do restauracji. Biję w stół, wymagam i płacę. Smotruchowate kelnerki skaczą koło mnie, rzadko w takiej dziurze trafia się lepszy gość. Popijamy. Przyjeżdża milicja do T. i prosto idzie do kowala, bo bi'at tej panny był ormowcem, swój ciągnie do swego. Wyjaśniają, o co chodzi, i kowal z ORMO oświadcza, że pomoże blacharzom. W O. uczestniczę w rozrywkach w lokalu, robię kelnerkom zdjęcia po pijanemu, miałem przy sobie aparat fotograficzny, szczególnie chciałem sfotografować bufetową i przy okazji dziubnąć coś z kasy. Nic z tego nie wyszło, bo za dużo ludzi patrzyło na te sztuki. Nagle do restauracji wchodzi ni stąd, ni zowąd syn kowala. Odwołuje mnie na bok i szeptem mówi, że przyjechała do nich milicja, on podejrzewa, że jestem poszukiwany, więc przychodzi mnie ostrzec. Myślę sobie, równy chłopak. Wobec tego niech pan bardzo przeprosi siostrzyczkę, że nie będę mógł być w kinie o piątej, i proszę go o informację, jak się wydostać z O. na Kraków. Musi pan, powiada, lecieć z O. do W., z W. do P., z P. do M., z M. do S., potem na Tarnów, a z Tarnowa do Krakowa. Zapada wieczór, proponuję, aby mnie kawałek podprowadził, bo nie znam drogi. Kiedyśmy doszli do W., zrobiło się ciemno. W W. kupuję w geesie dwie flachy wina, dzieciom, co stały przed sklepem, po czekoladce, i pytam mojego zbawcę, czy nie wie tu o jakimś noclegu? Oczywiście, mam znajomych, potwierdza. Bardzo chętnie pana ugoszczą, są tam dwie panny, będzie się pan czuł jak w domu. A jemu tylko o to chodziło, aby mnie gdzieś ulokować, a potem bez
168
}
najmniejszego kłopotu oddać w ręce milicji. Domek znajomków pana kowalczyka stał na skraju wioski, wchodzimy, zapoznanie, wódeczka na stół, rozmawiamy. Frajer po paru kieliszkach mówi, że wychodzi, musi odejść, czeka go pilna robota w domu. Coś tu nie gra. Widzę, że chłopak wódkę lubi, a od kielicha ucieka, na siłę go przecież nie zatrzymam, poszedł, to poszedł. Upływa może pół godziny, patrzę w okno, a gdzieś w oddali mignęła i zgasła latarka elektryczna. Po minucie w innym kierunku znowu błysk światła. Wychodzę niby do ubikacji, rozglądam się, cisza, ciemno, ale na moment zamigotało ślepe światełko i zaszczekał pies. O kurdele-mele, coś tu zaczyna śmierdzieć. Wracam do izby, proponuję młodszej z panien spacer, zgadza się, wychodzimy, a dokoła coraz więcej świateł. W oczach pojaśniało mi jak w biały dzień. Pa, kochanie! Wskakuję między stodoły, biegnę parę kroków, pośliznąłem się na gnojówce, upadłem, zrywam się, ciemno jak w mazi, zauważyłem wychodek na uboczu, włażę, zamykam drzwi na haczyk. Siedzę. Słucham i patrzę przez szparę, co będzie dalej. Rozlegają się krzyki jak z armaty: Był! Był! Uciekł! Milicja goni po wsi z psami, a ja trwam w ustępie sam jak palec. Przekucałem w tym schronieniu trzy godziny. Wreszcie nastał spokój, wiaterek tylko krzakami rusza, zbieram siły, po cichutku wychodzę i za stodołami smyk, smyk, idę. Wieś długa jak diabli i na przeciwnym skraju stoi ehałupinka, pomruguje naf-tówka. Ryzykuję, pukam w okno. Otwiera mi zarośnięty staruszek, proszę o nocleg. Dziadek był głucha-wy, ale jakoś dogadaliśmy się, w końcu na klepisku, nie było w tej stajence podłogi, na snopku słomy prze-bidowałem do świtu.
Rano kieruję się na P. Daleko na horyzoncie tu , i tam kręcą się jacyś ludzie, nie mogę dokładnie przy-
169
1
uważyć, co za jedni, ale pomyślałem, że to pewnie pracowici wieśniacy dłubią sobie na roli. Niestety, nie
byli to żadni rolnicy, tylko milicja wypatrywała lornetkami pana Celebraka. Znali moją trasę od kochanego ormowca. Nie znaleźli mnie w W., to wyszli mi naprzeciw. A ja równym krokiem maszeruję prosto na nich. W P. spostrzegam przed geesem dwóch milicjantów w kombinezonach, stoją, jakby czekali na wygraną w totolotka. Robię zryw w lewo, wpadam w wąski wąwozik i skręcam do małego domku schowanego pod wielką gruszką. Wchodzę i proszę o trochę wody. W izbie są tylko dwie kobiety i pięcioro małych dzieci. Milicja zdążyła już otoczyć całą wioskę i szukają dom po domu. Daję starszej kobiecie pięćdziesiąt złolych i proszę, żeby przyniosła ćwiartkę wódki, jestem pieszy turysta z Towarzystwa Krajoznawczego, przeziębiłem się w czasie drogi i trochę alkoholu dobrze mi zrobi. Wraca przestraszona i dziwi się, skąd tyle milicji w wiosce? Serce mam całe na gumie i obija się we mnie z boku na bok, bach, bach, bach. A dzieci z tego domu wylatują z izby na pole i z powrotem i nic tylko oglądają nieznajomego pana z miasta. I żeby cię nagła krew zalała, słyszę, jak któreś mówi: Jest, jest taki pan u nas. I wpada smarkaty do izby i krzyczy: Zuzia, milicja do nas idzie! Schowałem się za szafę. W obie kobiety piorun strzelił, wyskoczyły do sieni. Patrzę w okno, dom obstawiony. Mówię do siebie: Zdzisiu, koniec podróży. I padają znajome słowa: Proszę wyjść! Ręce do góry!...
...Zawsze musiałam mieć dobry humor, o każdej porze dnia i nocy, czy trzeźwy był, czy pijany. Przy jego gwałtowności alkohol działał jak materiał wybuchowy. Zresztą lekarz powiedział, jeśli ogień polewać
170
benzyną, to dopiero jest pożar. Wystarczam, że nie podałam z uśmiechem herbaty, i już był powód do zrobienia piekła. Nie policzę dni, w których wstyd mi było iść do pracy, bo ani puder, ani szminka nie mogły zakryć wszystkich śladów. W końcu zaczęłam liczyć na jedno: może szaleństwo potrwa miesiąc, może krócej i znów pójdzie siedzieć, wtedy odpocznę. Taką nadzieja żyłam. Nie mogłam zrobić kroku swobodnie bez nodejrzliwych pytań. Po co umalowałaś sobie usta, żeby się komuś podobać, co? Pewnie do pracy idziesz taka wystrojona? Mój Boże, wszystkie moje toalety to dwie sukienki kupione na raty w MHD i para pocerowanych pończoch. Raz powyrywał zamki w kopalnianym Ośrodku Zdrowia, aby sprawdzić, czy jestem na dyżurze. Polazł tam po pijanemu już po godzinach. pracy, a ja w tym czasie siedziałam w domu przy dzieciach. Z czasem zobojętniałam. Nigdy nie było zabawy, towarzystwa, żeby zakończyć spotkanie tak, iak je zaczęliśmy. Ktoś ze znajomych poprosił mnie do tańca, on pozwolił, ja poszłam tańczyć, natychmiast po moim powrocie już miał prawo robić awanturę. Po co tańczyłam, o czym rozmawiałam, dlaczego się uśmiechałam? Zdarzy się czasem, że człowiek wbrew woli wybuchnie nagle przed kimś z dręczącym żalem, wtedy koleżanki twierdzą, że już dawno powinnam sobie inaczej ułożyć życie, podać sprawę o rozwód. Ale czy widział ktoś z bliska jego spojrzenie, gdy wiecznie nerwowy i podniecony wpadał we wściekłość? Czy widział ktoś te oczy, które z niebieskich stawały się białe i zimne, i przeźroczyste jak szyba? I powtarzająca się groźba: jeśli odejdę, daleko nie ucieknę. Widziałam już w jego ręku żyletkę, kiedy w pasji, w pijackim poi’ywie, by udowodnić swoją do mnie miłość, pokrajał sobie tętnice.
Pewnego dnia, mieszkała jeszcze wówczas z nami
teściowa, odwiedziła mnie młoda, zapłakana osoba. Wystarała się jakimś cudem o jego adres i prawdziwe nazwisko i postanowiła go zobaczyć. Wypytując sąsiadów, gdzie znajduje się nasz dom, dowiedziała się również, że istnieją dwie kobiety o tym samym nazwisku, matka i ja, żona. Od progu, cała we łzach, prosiła mnie, bym jej źle nie zrozumiała, ona chce tylko, jeśli już tu przyjechała, przekonać się na własne oczy, jak prawda wygląda. Była zmarznięta, zaprosiłam ją do pokoju, zrobiłam herbaty i dałam jej jego pantofle. Poznała je natychmiast, właśnie w nich spędził u.niej przyjemne chwile obiecując małżeństwo. Opowiedziała mi szczegółowo i szczerze, ile razy u niej mieszkał i jak mieszkał. Pokazałam jej dwoje dzieci, aby zobaczyła, że jej narzeczony nie jest zupełnie samotny na świecie. Podałam adres jego aktualnego więzienia. Za straty finansowe, wyjaśniłam, nie mogę odpowiadać i niestety nie jestem w stanie ich uregulować. To już sprawa sądu. Pożegnałyśmy się bez urazy, dwie obojętne sobie kobiety. Zdaje się, podarowała mu tych parę tysięcy złotych, na które ją naciągnął, a nawet odwiedziła w więzieniu. Kiedy wychodziłam za mąż, byłam głupią osiemnastoletnią panną. Moim życiem był on. Jak każda wiejska dziewczyna, wiedziałam, że po burzy przychodzi pogoda. Wtedy jeszcze wierzyłam w Opatrzność Bożą. Później przyszły dzieci...
...Na komendzie MO w B. witają mnie z radością: Dzień dobry, Celebrak! Mówcie od razu, gdzie macie walizkę i pieniądze, coście wyłudzili od naszej obywatelki w tym mieście? Jaką walizkę? Żadnej walizki nie widziałem. Bagażowy jestem, czy co? Za godzinę baba rozpoznaje mnie bezbłędnie. Ale ja w dalszym ciągu v/ypieram się. Po czterdziestu ośmiu godzinach
172
zwożą mi ludzi z całego województwa, których jacyś oszuści ponaciągali. Poszkodowani oglądają mnie jak rzadkie zwierze; i przez cały dzień trwa ten cyrk. Myślę sobie, w takim B. milicja jest chyba mało doświadczona, nie zna pewno tych różnych hopsztosów, kombinacji, symulacji i zaprawień, będzie trzeba zrobić jakieś przedstawienie, żeby im tylko nazwisko moje pozostało, ale nie ja jako taki. Prowadzą mnie do prokuratora. Prokurator mówi jak z nut, wszystko, co
0 fianie wie, i co gorsze, wszystko się zgadza. Bez dyskusji daje mi sankcję. Skoro tak, obywatelu prokuratorze, zaznaczam, że będę tylko siedem dni w pańskich rękach. Ładują mnie z kantu do aresztu. Mam przy sobie, jak zwykle, kawałek żyletki, mimo że przeszukali całą moją postać od stóp do głów. Do ucha nawet zaglądali. Chodzę po celi i zastanawiam się głęboko. Wreszcie zdejmuję marynarkę, sweter, zawijam rękawy od koszuli i na jednej i drugiej ręce robię sobie po osiemdziesiąt sześć cięć. Razem sto siedemdziesiąt dwa. Wykonuję to umiejętnie, lekko, żyły żadnej nie rozcinam, byle tylko spowodować jak najbardziej efektowny krwotok. Rozumuję z pomyślunkiem, w takim B. półtora biegłego milicjanta, zawsze łatwiej stąd będzie dostać się do wariatowa, bo tylko pomylony może się tak pokrajać. Owszem, pociachane ręce bolą, ale co dla życia człowiek nie robi. Y/ysmarowałem się krwią jak nieboskie stworzenie i leżę na pryczy jak nieżywy. Żyletkę trzymam zaciśniętą w palcach. Kiedy dyżurny milicjant przez wizjerkę zobaczył, co się wyrabia, biegiem, o mało nóg nie połamał, poleciał po
i doktora. Za parę minut wchodzi lekarka, sanitariusz
1 kapitan milicji. Ręce załamują, co ja tu wyprawiam. Czym sobie to zrobiłeś, człowieku, pytają. Udaję nieprzytomnego i jęczę. Dochodzą do wniosku, że podciąłem sobie żyły i w dodatku połknąłem żyletkę. Mło-
173
da lekarka z pogotowia, nawet była ładna, wydaje orzeczenie o natychmiastowym skierowania do szpitala. Na nosze i szybko w karetką. Komendant komisariatu też nie chce za mnie odpowiadać, wiec daje dwóch funkcjonariuszy eskorty i jedziemy do szpitala wojewódzkiego w K. Sygnał, furmanki na bok. pan Celebrak ma pierwszeństwo! W szpitalu znowu lekarz pyta, dlaczego to zrobiłem. Nie wiem, co mi się stało, odpowiadam. Opatrunki, bandaże, uwijają się pielęgniarki. Dostaję diagnozę: obce ciało w przewodzie pokarmowym, silne zranienie rąk, muszę pozostać na leczeniu. Rentgen, nie wiem jakim cudem, wykazuje, że coś tam w przełyku tkwi. Ja potrafię całą żyletkę pogryźć i połknąć, bez najmniejszego uszkodzenia, ale w tym wypadku nie mam pojęcia, co to mogło być. Grunt, że zostaję w szpitalu, w nocy będzie trzeba drapaka zrobić. Windują mnie na czwarte piętro, brakuje miejsca na sali, więc ułożyli mnie na dostawce w korytarzu. Ręce mam pookręcane szynami, bandażami, ciężko ranny. W nocy nie śpię, obracam się z boku na bok, godzina pierwsza, druga, czwarte piętro, jak tu pryskać? A milicjanci chodzą po korytarzu. Na drugi dzień pani doktór mówi, że trzeba zrobić zabieg, wynik z rentgena dodatni, trudno. W najlepszym wypadku spróbują bronchoskopem, w przeciwnym razie pod nóż. Z obandażowanymi łapami wchodzę na salę operacyjną jak ukrzyżowany. Zarośnięty, wzrok błędny, laryngolog czeka z lustrem na głowie, wygląda jak święty Piotr i każe mi się położyć. Patrzę na niego jak obłąkany, myślę, ostatni moment, co robić? Dwie siostry obok mnie, dwóch milicjantów z tyłu, postanawiam zagrać co innego. Atak szoku. Cofam się, wzrok dziki i wykonuję skok wprost na lekarza. On pod stół. Chwytam za gablotki z narzędziami. Siostry leżą na podłodze. Blacharze zbaranieli. Drę się jak
174
opętany. Narzędzia medyczne fruwają po całej sali. szyby lecą. Piekło na ziemi. Rżnę wariata na cały regulator. Złapałem kawał rozbitej szyby i mierzę sobie w brzuch. Milicjanci łagodnie proszą, abym się uspokoił. Ja nie, tylko szaleję. Wreszcie mnie dopadli i w kaftan bezpieczeństwa. Założyli mi go w samą porę, bo już nie wiedziałem, co mam dalej zgrywać. Laryngolog biedaczysko wychodzi spod stołu i krzyczy: Do psychiatry z nim! Kogoście tu przyprowadzili?! Szaleńca! Chłop, jak by nie było, musiał się nastraszyć. Wiodą mnie do psychiatry. Produkuję pianę i gadam sam do siebie. Na wariata jechać to nie jest taka prosta rzecz, panie redaktorze. Tu naprawdę trzeba mieć zdolności, żeby lekarza, który jest cwany w tym kierunku, nabrać na tę chorobę. Cały czas rozmawiam z kapeluszem. Kapelusz do mnie przemawia, ja do niego krzyczę: Ptaki latają! Łapcie Murzynka! Raz się przerażam, raz się śmieję. Psychiatra sadza mnie przy stole. Jak pan się nazywa: Odpowiadam normalnie. Mamusię pan ma? Mam. Jak mamie na imię? Iiele-nka. Zonę pan ma? Mam. Jak jej na imię? Helenka. A siostrzyczce? Helenka. Cioci? Helenka. Lekarz to wszystko zapisuje. Biorę ze stołu drugie pióro i piszę po blacie. On pisze i ja piszę. Lekarz spogląda na mnie spod okularów, ale ja piszę dalej. Wreszcie pyta, za co siedzę? A ja w śmiech na całe gardło. Lekarz odciąga na bok milicjantów i mówi im na ucho, że się ze mną nie dogada, musi mnie skierować na obserwację. No, dziękuję, odetchnąłem, wystarczy.
Przychodzą sanitariusze, blacharze mnie kują i wszyscy razem jedziemy do Zakładu dla Psychicznie Chorych w L. Na izbie przyjęć zasuwam lekarzowi parę słów mądrych, parę głupich. Lekarz oświadcza eskorcie, że ponieważ pochodzę z województwa śląskiego, muszą odtransportować pacjenta do C. do szpitala. Mi-
175
licjanci w płacz. Panie doktorze, my już przez niego nie śpimy drugą noc i drugi dzień nic nie jemy. Niechże go pan tu przyjmie i uwolni nas od niego. Doktór machnął ręką i wezwał dwóch łapiduchów. Odprowadzają mnie na oddział. Dostaję piżamkę i łóżeczko w baraku. Na sali zrobiło mi się trochę nieswojo. Dokąd zawędrowałem? Jeden śpiewa, drugi robi pod siebie, trzeci się modli. Chyba przyjdzie zwariować naprawdę. Pracownicy szpitala patrzą na mnie bokiem, zaliczają mnie też do kategorii stukniętych. Nie ma się z czego śmiać. Przychodzi młoda siostrzyczka i pyta: Czy to pan popodcinał sobie żyły? Ja. Pan podsądny? Tak. Dlaczego pan to zrobił? Zakochałem się w jednej kobiecie i zdradziła mnie, z rozpaczy się pokrajałem, kotku. Aha, powiada, na tle urojenia zdrady, i poszła. Jak wariat, to wariat, więc na spacerze szpitalnym szukam ciągle żyletek, szkła, blachy, żeby się ciąć. Zaczyna mnie to wszystko nudzić, gęby do kogo nie ma otworzyć, sami głupi dookoła, ale natrafiam na jedną pomocnicę z kuchni i zaczynam z nią po trochu nawijać. Wyczułem, że jak wezmę ją na miłość, to może mnie zrozumie. Po paru dniach zwierzam się: Marysiu, przysięgnij, że dotrzymasz tajemnicy, nie jestem psychicznie chory. Wiesz, Zdzisiu, ja to zauważyłam. Nie bój się, nie pójdę do lekarzy, nie powiem, co mnie to obchodzi. Marysiu, skarbie, zostałem niewinnie oskarżony i zatrzymali mnie. Pomóż mi coś, zapytaj lekarzy, jaka jest o mnie opinia, a jak wyjdę, pobierzemy się i żyć będziemy spokojnie i szczęśliwie. Jak to, Zdzisiu? W historii choroby masz napisane: żonaty, dwoje dzieci. To wszystko bzdury, kochana. Przecież na kota jadę, muszę jakieś opowieści zakładać. Samotny jestem jak trup. Uwierzyła mi biedna pomoc szpitalna. I jakoś się zżyłem z żeńskim personelem, z koleżankami Marysi. Zaśpiewałem im pio-
176
senkę kryminalną, zaśpiewałem �śMurkę”. Widzę, wzbudzam współczucie. Ta mi przyniesie jajko, ta kieliszek wina, ta szepce do ucha: Uważaj, Zdzisiu, żeby cię do aresztu nie zamknęli, bo po sześciu tygodniach odbierają. A ja im nic, tylko śpiewam: �śSiedem portów, siedem dziewczyn, tyś jedyna”. Proszą o dalsze piosenki. Daj mi, skarbie, morfinki, powiadam, to ci zaśpiewam. Już wolę ci kieliszek wina przynieść. Morfiny nie dam, bobyś wpadł w przyzwyczajenie.
Przychodzi ordynator i pyta, jak się czuję? Był to facet wojskowy, z przeżyciem, fest chłop. Sadzę mu takiego pokornego, półmądrego, półgłupiego. Wszystko będzie dobrze, gada basem, tylko nie robić głupstw! Nikt normalny nie kraje się żyletką. Boże kochany, myślę sobie, żebyś ty wiedział, kochasiu, jaki ze mnie wariat. Otrzymałem dietę, lepsze jedzenie i tak sobie żyję przez sześć tygodni. I w tym czasie Marysia daje mi cynk: Zdzisieńku, dzwoniła milicja z B. i pytali
0 stan twojego zdrowia. Lekarze stwierdzili pewne zaburzenia nerwowe, ale żadnej choroby psychicznej. Co teraz będzie? Nic nie będzie, tylko zrywam się ze szpitala, mówię wprost. Jak uciekniesz, to więcej się nie zobaczymy, Marysia pociąga nosem i płacze. Marysiu, nigdy o tobie nie zapomnę. I zasuwam jej �śSiedem portów”. Będę zawsze pamiętał twoje szlachetne
1 subtelne serce. Zdzisiu, uważaj na siebie. Tak jest. Ale dasz mi, skarbeczku, klucz od tylnych drzwi na korytarzu. Ona mówi, że nie może. Więc ja ją za szyję i buzi, a z kieszeni fartucha delikatnie klucz wyciągam. Na nocną zmianę przychodzi sanitariusz, Edek miał na imię. Byliśmy zżyci ze sobą, bo w pokera wspólnie się podgrywało. Poza tym mogłem go trzydzieści razy sprzedać i kelnerowi pod zastaw odstąpić. Mówię mu: Słuchaj, Edek, mnie czeka wyrok, siedziałem już pięć lat, wpadłem teraz na jednym smrodzie,
177
12 �" �śCo jest za tym murem”
jestem młody chłopak, pomóż mi. Chcę się stąd urwać, jesteś chyba człowiekiem i rozumiesz mnie. Co mi zależy, powiada, czy ty ze szpitala uciekniesz, czy nie uciekniesz. I zagadał drugiego sanitariusza, który był większym służbistą. Ja wtedy do hallu, w korytarz, na dół poi schodach i w piżamie w las.
Wokół naszego wariatowa rosły lasy. Pruję przez las w piżamie i nie wiem, co będzie dalej. Piżamę miałem zieloną, elegancką, super. Nikt takiej nie miał w całym szpitalu, bo mi Marysia ją ekstra skombino-wałą.. Błąkam się po legie, jasno już, żywej duszy, tylko dzięcioł w drzewo pstryka. Wychodzę na dużą polanę, a tu jakieś poczciwe chłopisko pracuje na roli. W piżamie dalej nie mogę wędrować, bo jak zobaczy naród, z miejsca mnie zwiążą. Podejść do kmiota czy nie podejść? Ryzykuję. Jest sam, przecież mnie nie zbije. Zachodzę rolnika z tyłu i bach go lekko w ramię. Chłop zdumiał. Stoję z nim twarz w twarz, Spokojnie, obywatelu, powiadam. Jestem skoczkiem spadochronowym z samodzielnej brygady, cały desant tutaj zrzucili. Przeprowadzamy tajne ćwiczenia i każdy musi sobie radzić na własną rękę, dla dobra służby. Musi mi pan wypożyczyć jakiś garnitur, może nawet być stary, bo mam wykonać zadanie po cywilnemu. Zostawię tu swój letni kombinezon, a po manewrach otrzyma pan nagfcódę za udzieloną wojsku, pomóc. A teraz naprzód marsz po ciuchy, bo szkoda czasu. Tylko ostrożnie, aby nikt nie widział, tajemnica, wojskowa, rbzuftsąeie? Moja piżama była w zielone pasy i dla nieroz|p:rniętego chłopka, co nigdy czegoś podobnego nie widział, mogła wyglądać na strój gpadochrdaiarza. Głupi chłop poleciał ze mną do chałupy, na szczęście mieszkał na uboczu, przyniósł spodnie, pulower i czapkę. Gębę tylko rozdziawia i nic nie gada. 'Wręczam człowiekowi piżamę i mówię: Przechowajcie mój kom-
178
binezon, tylko nie zniszczcie, bo to własność wojskowa, i w tym momencie widzę na nogawce pieczątkę: �śSzpital dla Psychicznie Chorych w L.” Ale chłop był gapiowaty i nie zauważył. Może tam kiedyś się dorozumiał, jakiemu spadochroniarzowi udzielił pomocy.
Borem, lasem i polem dobrnąłem do K. Tutaj: w pociąg i na gapę do Z. W Z. mam przesiadkę, ale jak długo można podróżować bezpłatnie. Koniecznie trzeba skombinować parę groszy na bilet. Wpaść za jazdę na gapę to głupia rzecz i wstyd. Jest późny wieczór. Kręcę się w pobliżu stacji kolejowej i szukam ratunku. Patrzę, a na bocznych torach stoi podstawiony skład, lokalnego pociągu. Wchodzę i widzę, że w przedziale śpi pojedynczy facet. I teraz ja nie wiem, jak on śpi. Spojrzałem się na niego, jak Boga kocham, na ręce ma piękny skaz, czyli zegarek, prawda. Więc siadam koło podróżnego i lekko go tyrpię łokciem. Ani drgnie. Wyczuwam, że śpi twardo. Zauważyłem po ubiorze, że to taki sobie; chłopek ze wsi, jednak on był cwań-szy ode mnie. Ja go tyrpię lekko, a kufaa udaje, że śpi twardo, po prostu facet czekał, co będzie dalej. Mało się namyślając patrzę na lewo i na prawo, nie ma nikogo z pasażerów, więc twardo podchodzę do spra\vy i ciągnę jemu zegarek, czyli spinam z ręki. Błyskawicznie; chowam do kieszeni. W tym momencie mój frajer się przebudza. Więc go strzelam z miejsca, jakby tu powiedzieć, sugeruję faceta. Przepraszam pana, dokąd ten pociąg leci? Rolnik przeciera rękami oczy i mówi: Pociąg jak pociąg, ale daj pan ten zegarek. W takiej sytuacji, panie redaktorze, jaką rolę trzeba odegrać? Powiadam tak: Spi się po pociągach, bezdomnym się jest, co?! Później przychodzi pan do nas i skarży, że zegarki giną, prawda? Pan pozwoli ze mną! Występuję w charakterze tajniaka. Z miejsca, ostro, z krzykiem, bo znam ten akcent śledczy. Gość
179
zaczyna się jąkać. A pro... proszę pana... Chce coś tłumaczyć, pęka przede mną, bo dobrze jest zasugerowany. I tu go mam. Mówię: Na komisariacie zacznie pan zrzędzić, że zegarki kradną, a w pociągach się śpi! Czy wolno?! Pan pozwoli ze mną, proszę dokumenty! I chłop mi zmiękł całkowicie. A ja dalej swoje: Żeby to było ostatni raz, ma pan ten zegarek, tylko więcej nie nocować w pociągach. Proszę opuścić wagon! I on ode mnie, a ja od niego choda. W krzakach przeczekałem do odjazdu mego pociągu, ale sytuacja dalej była bez wyjścia, więc rajzuję na gapę do S.
Na drugi dzień jestem w P. i walę prosto do matki. Mam za sobą trzy listy gończe. Jest rok sześćdziesiąty trzeci, wiosna. Grunt pali mi się pod piętami, w domu nic nie wysiedzę, chyba wpadkę, bo mentownia węszy co krok. Jadę do B. do niejakiej Fary Genowefy. Była to uczciwa paserka, z którą najczęściej handlowałem, zegarki, obrączki, co się zdarzyło dziub-nąć. Równa kobieta, trzymała ze złodziejami. Jadę do niej, ale nie mam ani towaru, ani pieniędzy. Zastaję Farę w domu, opowiadam, że jestem na wystawce, forsy potrzeba, a mam na zbyciu dwadzieścia dwa motorki elektryczne, towar trefny, bo miejscowy, i chcę to przerzucić starem w Lubelskie, ale nie mam czym zapłacić szoferowi. Takim kitem ją leję, farmazonem. Tyle pan tego ma, dziwi się Fara. Mam jeszcze maszyny do szycia, sklep został zrobiony, pani Farowa. Do pani dotarłem, bo chodzi o tysiąc dwieście złotych na kierowcę. Za trzy dni zwracam. Wierzy mi pani? Ależ dobrze, panie Zdzisiu, dlaczego nie? Poleciała kobieta do gospody �śPod Góralem”, tam z kelnerkami trzymała sztamę, pożyczyła i przyniosła forsę. Podziękowałem, wypiłem z nią winko, wychodzę i w taksę. Pod wpływem alkoholu przyjeżdżam do G., nie boję się, że milicja mnie zaczepi, jestem kozak, bo w gło-
180
wie szumi. Wstępuję na dworcu do bufetu i piję piwo przy barze. Przy stoliku obok siedzi samotna brzydula z długim nosem. Podchodzę i pytam, czy można się przysiąść. Siadam. Przyglądam się facetce i już chcę z nią zagaić rozmowę, aż tu napatacza się Lolek Ganiała, on już nie żyje, zabił się tragicznie. Spadł po pijanemu ze schodów. Proszę Camalę do stolika i bez namysłu przedstawiam jego i siebie nie znanej kobiecie. Dowiaduję się w rozmowie, że jest rozwódką, a brat pracuje w wydziale śledczym w Komendzie Wojewódzkiej. Coś v/ sam raz dla mnie, myślę. Od słowa do słowa rozwinęła się znajomość i wylądowałem u niej w domu. Podrobiłem ją trochę na szczęśliwe małżeństwo i wyłudziłem tysiąc osiemset złotych na opłatę cła za paczki zagraniczne. Te pieniądze wystarczyły zaledwie na jeden wieczór, bo miałem pecha i nadziałem sio na niejakich Michalskich, to byli Cyganie, którzy grali po knajpach. Przy muzyce zawsze się rozczulam, wino, wódka, i poszło. Melinuję się już kilka ładnych dni w pobliżu rodzinnego domu, w starej szopie ogrodniczej. Kombinuję, że milicja zawsze szuka w samym mieszkaniu albo dwieście kilometrów dalej, ale nigdy dwadzieścia metrów7 od właściwego adresu. Spię pewnej nocy, jak zwykle zagrzebany w siano, owinięty kocem, deszczyk przyjemnie po papie dachu łaskocze, śnią mi się leśne przechadzki z dziećmi na jagody, wtem rozlega się łomot z jasnego nieba, pękła oderwmna deska, światło z reflektora w oczy i słyszę: Celebrak, wychodźcie, smutno bez was na komisariacie! Amerykanki na ręce i nie wiem, gdzie mnie wiozą. Okazało się, że zdała mnie jedna z sąsiadek. Na komendzie w G. kapitan powiada: Oj, Celebrak, Celebrak, ty niebieski ptaku, dobrze, żeś bodaj na naszym terenie nie narobił smrodu, ale Opole coś chce od ciebie. Byłeś tam kiedy? W życiu nie byłem w Opolu.
'i SI
Dobra, dobra, i buch mnie do samochodu i jazda do Opola. W komendzie opolskiej śledczy zapytuje, czy znam Ludeczkę? Mówię, owszem, znam bardzo dobrze, to jest moja rodzona siostra. Nie o waszą siostrę nam chodzi, lecz o inną Ludeczkę. Żadnej innej Ludki oprócz rnojej siostry nie znam, mówię twardo. A tu się drzwi otwierają i wchodzi Ludmiła Bambrosz we własnej osobie. No to koniec. To jest ten? pytają sklepową. Tak. Co pani chce ode mnie, pytam, jakbym spadł z księżyca. Pieniądze umiałeś brać, a siedzieć to nie ma kto, płacze Bambrosz Ludmiła. Och ty, żeby cię/krew zalała, ty ruro! Śledczy z krzykiem na mnie: Nie gadać! Jak to było z tym sklepem? Mówcie! To było tak, że wypiłem tam piwo i tę panią widziałem, jak sprzedawała. To krótkie są wasze zeznania, Celebris, kręci głową śledczy. A Ludeczka wszystko pięknie opowiada mi w oczy, jak było. Pytają, kogo miałem 38 wspólnika? Nikogo. Dzwonią do J. i cala sprawą i O i leni wychodzi na jaw. Przywożą szwagra, Dudeczka go poznaje i wsypa. Siedzę więc w areszcie na komendzie w Opolu i kombinuję, jakie znaleźć wyjście, ba grożą mi trzy sankcje. Raz, za sklep Ludeczki, dwa,: za sprawę Sygneta z taksówkarzem, trzy, za far-,*B#n w B. Obliczyłem w sumie dwanaście lat więzienia.
\Vi< ćjEorem wzywam lekarza. Napompowałem sobie trasueh powietrzem. Trudno to wytłumaczyć, jak się to róbL Po prostu, łyka się powietrze i wprowadza do żołądka i jelit. Może to wydawać się niewiarygodne, ale tak jest. Lekarze, którzy mnie badali we Wronkach, Bytomiu, Cieszynie, w Sosnowcu, w Krakowie, w Rawiczu, żaden nie dowierzał, że może człowiek coś podobnego uczynić. Wpuszczam powietrze do brzucha i: ten brzuch rośnie mi automatycznie co najmniej jak u kobiety, która ma czworaczki. Trzy dni nic nie
182
jadłem, żeby kiszki były puste, a potem napełniałem się powietrzem i zupełnie wyglądało jak skręt jelit. Brzuch wysadzony niczym balon, pukniesz w niego, bębni jak perkusja. Ten system jest u mnie niezawodny. Przylatuje lekarz do aresztu, bada, osłuchuje i pyta, czy był stolec. Skąd? Od pięciu dni ani, ani. Dodaję jeszcze, że miałem wymioty. Mierzy tętno, tętno mam stale przyspieszone z nerwów, ogląda język i powiada, że zachodzi podejrzenie o skręt jelit. Przewożą mnie do Szpitala w Dąbrowie Górniczej. Podczas badania przez lekarza dyżurnego odzywa się jeden z milicjantów: Panie doktorze, to jest stary kombinator, symulant! O nie, proszę panów, zaprzecza lekarz, jest poważna obawa o skręt jelit i skręt jest jak byk; Siostro! Proszę chorego odwieźć na chirurgię, dzwonię po ordynatora. Umieszczono mnie na przystawce w korytarzu. Stosują mi parę lewatyw, lecz brzuch dalej wzdęty jak bania. Zwijam się w bólach, dioe asie kompletnie mi nie dolega. O jedenastej w nocy przychodzi ordynator, bada dokładnie, a milicjanci z automatami asystują przy wizycie. Na razie wstrzymamy się jeszcze z zabiegiem, wydaje orzeczenie. Si czym polega najlepszy trik w Całej symulacji? Paepmtowi nie można zrobić rentgena, bo nie wolno w tym wypadku wlewać choremu tej papki koniecznej przy prześwietleniu jamy brzusznej. Lekarz boi Się nadziać faseta kredą, a nuż pękną flaki przy skręcie kiszek? I co wtedy? Dostaję kroplówkę i słyszę, jak ordynator mówi do milicjantów, że mój stan jest taki, że nie ma mowy o ucieczce. Mnie jakby ktoś miodem pSStgarowal, zaświeciła iskierka nadziei, jest szansa bryknięcia, tym bardziej że został przy mnie tylko jeden milicjant, gdyż na takie orzeczenie lekarskie ko-meiida zwolniła dwóch pozostałych funkcjonariuszy. Siostry mnie obstąpiły, pytają, za co siedzę? Jednej
183
mówię, że byłem pijany, drugiej, że na rowerze do kościoła wrjechałem, opowiadam różne głupoty, nie musi cała służba zdrowia wiedzieć, że ciężko chory pan Celebrak jest opryszkiem. Towarzystwo w końcu rozeszło się, godzina późna, cisza. Mojemu milicjantowi przyniosła siostra poduszkę, żeby sobie obok na kozetce spoczął w tej ciężkiej służbie. Obróciłem się na bok i udaję, że śpię. Około drugiej podnoszę flę lekko na łóżku i mówię do milicjanta, nie spał jeszcze, że muszę do klozetu. Moje ubranie wisiało na poręczy, a buty stały pod łóżkiem, była więc szansa szybkiego wskoczenia w spodnie, start i żegnaj, milicjo w G. Gliniarz troskliwie podtrzymuje mnie pod ramię i prowadzi wolniutko na siusianie. Dosyć był grzeczny. Kładę się z powrotem w pościel i mówię, że bardzo słabo się czuję i chyba skonam. Dobranoc, i udaję, że zapadam w sen. Upływa półtorej godziny, nawet nie zakaszlę, leżę cichutko jak trusia i obserwuję mojego stróża spod kołdry. Wyciąga się nieborak na kozetce i oczy mu się kleją. Jak puch podnoszę się z łóżka, sprężyny, szlag je trafił, trochę skrzypią. Na korytarzu cisza, ani szmeru. Wstaję i nie wiem, czy milicjant śpi, czy nie? Podchodzę na palcach, serce mi wali jak karabin maszynowy i przystawiam ucho do twarzy, żeby sprawdzić, jaki ma sen. Gliniarz sobie pochrapuje jak w domu. To była dla mnie najpiękniejsza melodia. Liczę na mocny sen blacharza i błyskawicznie naciągam ubranie, nie będę w mieście uciekać w piżamie, jak z wariatowa w L. Odbijam się w stronę drzwi, a tu hukło: Stój! I mój wartownik wyciąga spluwę. Był z niego cwaniak, na twardy sen mnie wziął. Ja ani w lewo, ani w prawo. Milicjant drze się: Siostro, zapalić światło! Alarm w całym szpitalu. Rej-wach, piski, gonią siostry, gonią chorzy, zupełny pożar w burdelu. Ładują pana Celebraka z powrotem do �ś
184
łóżka, milicjant zatelefonował po posiłki i pilnują mnie jak korony papieskiej. Rano poprosiłem jakiejś współczującej kobiecinki, aby zadzwoniła do mojej żony do szpitala, i za półtorej godzinki żona jest przy mężu. Przywiozła coś osiemdziesiąt papierosów. Skończyło się tak. że Siusiałem popuścić: z moim brzuchem, przecież pacjent na prawdziwy skręt jelit kituje po paru dniach. Wypuściłem powietrze, niby że po hegarach nastąpiła poprawa, i odtransportowano mnie do Kluczborka. Do więzienia.
W Kluczborku postanawiam na odmianę zachorować na wariata. Siedzę w celi przejściowej i dumam nad swoim losem, a wiem, co mnie czeka. Stoją mi przed oczami wszystkie kombinacje, które widziałem u innych więźniów. Połyki, kotwicę, choinki, rżnięcia nożem, drutem, żyletką, wstrzyknięcie ołówka kopiowego w żyłę, zasypki tytoniem na oczy, zaszczepienie tyłków much do krwi. Wywołuje to objawy podobne zakaźnej ełiórotaię. Wiem, że tu trzeba zagrać cos poważnego, aby obalić trzy sankcje, trzech panów prokuratorów. Do· nikogo ze straży więziennej nie odzywam się ani fłowa. Zaniemówiłem jak mur, Ppwa-dzą limie do lekarza, tam też milczę. Lekko nadąłem brzuch i zostałem umieszczony na izbie chorych. Z nerwów rzeczywiście miałem trochę temperatury. Na izbie chorych siedzi trzech więźniów. Jeden za kolarza się uczył, czyli wpadł za kradzież roweru, drugi siedział za buchnięcie pięćdziesięciu złotych, a trzeci za grubsze przywłaszczenie pieniędzy państwowych. Tutaj też do nikogo nie puszczam pary z ust. Leżę tak cztery godziny, wszyscy mnie obserwują, każdy chce nawiązać rozmowę, ale ja jak kamień. Ani drgnę. W pewnym momencie zrywam się z łóżka, biorę z szafki kubeł i po raz pierwszy przemówiłem do leżącego obok mnie: Słuchaj pan, ja bardzo proszę, aby nikt
z was nie starał się robić jakiejkolwiek interwencji, jak pukanie do drzwi, dzwonienie na dzwonek. Nic was nie obchodzi. Inaczej źle się skończy. Ja będę się teraz rżnął. To wara oświadczam oficjalnie. Kiedy to usłyszał rowerzysta, łapie się za głowę i krzyczy: Panie, ja zemdleję, jak pan będzie się krajać! Gówno mnie obchodzi, przykryj się szubem, czyli kołdrą, i śpij! Trzymam ich krótko. Dwóch siada natychmiast przy oknie i gra w szachy. Kolarz włożył łeb pod poduszkę i nie patrzy. Zaciskam zęby i trach! Krew poleciała, ale nie trafiłem w żyłę. Pociągam drugi raz, a ten poci poduszką jęczy: Rany boskie, co pan robi? Kiedy już napuściłem wielkie plamy na pościel szpitalną, nacisnąłem tętniczkę i łapię pół kubka krwi. Usmarowałem się cały, a resztę biorę do ust. Psychiatra co prawda twierdzi, że człowiek normalny nigdy się nie potnie. W tym miejscu z panem psychiatrą się nie zgadzam, panie redaktorze. Wszystko sam na sobie przechodziłem i nie miałem żadnych zaburzeń psychicznych, chciałem tylko swój cel osiągnąć. Leżę cały czerwony jak ugotowany rak i mówię do więźniów: Teraz wołajcie o pomoc. Przybiegło trzech z kierownictwa więzienia. Naczelnik aż głowę odwrócił, tak straszliwy obraz stanowiłem na tym barłogu. Wszystko uszłachtowane, krew puszczam ustami, istna jatka. Przylatuje pogotowie, pytają, co się stało? Żyletkę łyknąłem. To niewesoło. Jaki pan ma wyrok? Śledczy jestem. Musimy zabrać do szpitala. Pędzą, aż się głowa trzęsie, do szpitala wolnościowego. Miejscowy rentgen nieczynny, więc gnają do Wrocławia na Klęczkow-ską, do więziennego szpitala. Wychodzi zaspany lekarz, bo już noc ciemna, i mówi, że o tej porze rentgen nieczynny. Jedźcie do szpitala ubezpieczalni, jak stwierdzą żyletkę w przewodzie pokarmowym, przyjmę chorego, jak nie, to za pocięcie łap do kabaryny z nim,
186
a nie do szpitala. Przyznaję mu w duchu rację, widzę, że jest cwany, ale udaję nieszczęśliwą ofiarę samobójczą. Nie jestem frajer łykać żyletki, mam żonę i dzieci. Wożą mnie po całym Wrocławiu, objechaliśmy ze cztery szpitale, tu rentgen nieczynny, tam nie ma dyżuru, wreszcie prześwietlili mnie w zakaźnym szpitalu. Rentgenolog powiada: Młody człowieku, czemu robisz w konia tych biednych ludzi, którzy z tobą po nocy się tłuką? Przełyk i wnętrzności czyste iak łza. Konwojentów z Kluczborka omal na miejscu iasny szlag nie trafi. Wiem, że czeka mnie kabaryna, ciemna cela, przepadłem na całego. Jestem załamany, ale gdy się zaczęło, trzeba skończyć.
Rano wracamy na izbę chorych w Kluczboiku. Z powrotem zaniemówiłem. Biję się z myślami. Zatruć się, nie zatruć? Wstrzyk jakiś zrobić? Nie mam strzykawki. I wreszcie wpada mi pomysł do głowy: powiesić się. Tak mnie ta myśl opętała, że w nocy postanawiam wyciąć hopsztosa. Będę się wieszał, ale nie całkiem, gdy mnie odetną, będę na całego jechał na wariata, na pomylenie i pomieszanie zmysłów. Może tym sposobem jakoś się uwolnię. W nocy ściągam bandaże z rąk, zwilżam wodą, żeby były mocniejsze. Skoro więźniowie dobrze posnęli, hop z łóżka, założyłem pętlę na szyję, przywiązałem do haka u drzwi, w więzieniu nie ma ’klamek, poderwałem nogi i wiszę. Pierwszy raz się wieszałem. I nagle straciłem przytomność. Bez żartów, faktycznie bym się udusił. Chwalić Boga, jeden z więźniów spał lekko i na szczęście usłyszał moje charczenie. Narobił wrzasku i odciął mnie z haka. Dostałem zastrzyk i ?? chwili wracam do przytomności, lecz zaczynam gadać ?? swojemu: Dobra była ta grochówka, niedobra była ta grochówka, spadło okno, me spadło okno, takie trzy po trzy, para piętnaście. Gram wariata. Nie jem dzień, drugi, trzeci. Po siedmiu
187
dniach mówię do siebie: było nie było. Więźniowie nie skarżyli oddziałowemu, że głoduję, bo im surowo zakazałem. Po siedmiu dniach postanawiam zjeść dwa bochenki cbleba, dwie miski grochówki, kostkę mydła i garść trocin, które nastrugałem z taboretu. Po godzinie czasu wszystko we mnie zafermentowało. Brzuch bez pompowania rósł w oczach. Burczało tak, jakby pułk wojska w środku maszerował. Zobaczyłem wszystkie gwiazdy ze sputnikami na niebie i gorący pot mnie zalewa. Dostaję gwałtownych wymiotów. Lekarz więzienny bada puls i wtedy jeden z więźniów wyśpiewał, co skonsumowałem. Naczelniku, powiada lekarz, skręt jelit, do szpitala. Mam krótką bródkę, a la święty Ludwik, i wyglądam jak siedem nieszczęść. W brzuchu gotuje się i huczy, ja krzyczę, bo pierwszy raz rzeczywiście coś mnie boli, a ordynator zarządza: Brać pacjenta nu stół! Podchodzi do mnie naczelnik więzienia, abym podpisał zgodę na operację, inaczej do rana będę gotowy. Podarłem kartę, wyrzuciłem i obracam się do niego plecami. Naczelnik mówi do ordynatora: Panie doktorze, on ma kuku, nie należy na niego zwracać uwagi. Skoro ma fioła, musi to być urzędowo stwierdzone, jeśli nie, bez zgody pacjenta nie podejmuję się operacji. Taicie są przepisy, powiada ordynator. Naczelnik siada na łóżku, prosi i zaklina, abym się zgodził na zabieg. A ja nie i nie. Wchodzi na salę siedem sióstr, młode, zgrabne, każda na konkurs piękności, odskoczyły mnie dzierlatki i bajerują, żeby podpisać zgodę na operację. Jestem niewzruszony. Funkcjonariusze chodzą po korytarzu, żaden nie zagląda do separatki, bo strasznie przeklinam i ubliżam. Rano lekarz ogląda brzuch, kiwa głową, że mam szczęście, że jakoś tę noc przetrzymałem, bo nie ulega wątpliwości, że to jest skręt jelita grubego, i gdybym się cośkolwiek teraz napił, jestem trup. Musi się pan
188
poddać operacji, dodaje. Nigdy w życiu, szkoda gadać. Teraz ja sam nie wiem, czy mam jelito skręcone, czy nic? Ej, chyba nie, myślę, bo bóle trochę ustąpiły. Po obu stronach łóżka stoją wielkie kroplowy i w jedną rękę pompują mi sole, w drugą krew. Skaczą koło mnie jak koło premiera. Znowu składa mi wizytę pan naczelnik z zapytaniem, jak się czuję? Trochę lepiej, już tak nie cierpię, gadam do niego rozsądniej niż wczoraj. Pamiętacie, Celebrak, coście poprzedniego dnia wyklinali? Nic nie pamiętam. Kładzie chłop paczkę waweli na szafce i prosi: Nie utrudniajcie lekarzom, będę -ię starał o uchylenie wam sankcji zapobiegawczych. Oho, strzela mi do głowy, już coś osiągnąłem. Ale do upragnionej wolności droga daleka. W południe zrobiono mi prześwietlenie, ale bez papki, i zdjęcie nic nie wykazało.
Leżę trzy dni i wpruwa do separatki pan prokurator. Tłumaczę na rozum prokuratorowi, żeby na okres leczenia uchylił mi sankcję, a jak wyzdrowieję, spokojnie wrócę do więzienia. Ale po kuckach, dodaję w duchu. Owszem, pan prokurator wysłuchał i jak nie wy jodzie na mnie: Cóż wy chcecie mieć specjalne prawa? Zastosowano wam sankcję za napad, za kradzieże, za włamania. Nie, braciszku. Są więzienia, ludzi leczy się i operuje na cięższe przypadki, wracają do zdrowia. Nic. Dla obywatela Celebraka nie będziemy łamać przepisów. Nie? pytam. W takim razie nie mamy co gadać ze sobą. Jak śmierć, to śmierć, udaję, że mi nie zależy na życiu. Po czterech dniach na polecenie prokuratury zostaję odstawiony do więzienia w Bytomiu. Tam trzymają lepszych asów, połykaczy, symulantów, więc i z Celebrakiem pani dyrektor szpitala da sobie radę. Ordynator na chirurgii pyta, czy poddaję się operacji? Wybij pan sobie to z głowy, objaśniam lekarza. To po co was tutaj przywieźli?
189
Zapytaj pan prokuratora, odpowiadam. Siostro, proszę dać zastrzyk, lewatywę i na salę. Umieścili mnie na sali ogólnej, leżą sami połykacze, kombinatorzy, giganci. Chłopaki są ciekawe, co mi jest. Opowiadam, że stosuję skręt jelit i nie poddaję się operacji. Twardo się trzymaj, nie poddawaj się, walka, Zdzisiek! Tutaj jeden nałykał się kolek i wyszedł. Jeśli masz diagnozę na skręt, musi ci prokurator uchylić sankcję. Tylko twardo z nimi. Dodają mi kumple ducha. A ordynator uwziął się na mnie i tłumaczy: Słuchajcie, Celebrak, ja tu już cztery lata operuję. Więźniowie mnie znają, niech ci powiedzą, jak ja robię. Zoperuje-my cię na evipanie, zupełnie jak w klinice, dostaniesz transfuzję, będziesz miał opiekę, wszystko, co się należy choremu. Daj sobie brzuch otworzyć, nie igraj ze zdrowiem, jesteś młody człowiek. Ja od nowa: Śmierć albo wolność. Jeśli wyjdę na wolną stopę, w tym samym dniu możecie mnie rżnąć. To wasze ostatnie słowo? Tak. Siostro, krew, kroplówkę. Zobaczymy, kto jest bardziej wytrzymały, brzuch Celebraka czy prokurator i prawo? I ordynator wyszedł z sali. Wiem, że gra zaczyna się na dobre. Ciekaw jestem, co prędzej pęknie, mój brzuch czy sankcje? Od czasu do czasu podpompowuję sobie balon i leżę. Kredy boją się dać, bo pod rentgenem może mnie szlag trafić. Latają koło mnie na każde skinienie, źli jak osy, ale latają. Kiedy człowiek widzi, że tak się o niego troszczą, staje się coraz bardziej nieustępliwy, dobra jest, chcę postawić na swoim.
W trzecim dniu wchodzi na salę sama pani dyrektor. Baba jak piec, ziornęła na mnie i krótko bada jak żandarm: Jaki wyrok? Poddajcie się operacji! W tył zwrot i poszła. A na sali przypominają Smołę, słynnego po-łykacza, takiego Makolę, który w chlastaniu zajął pierwsze miejsce w Polsce, ale już nie żyje. Ja zają-
190
łem pierwsze miejsce w symulacji, nie ma ode mnie wybitniejszego speca, tym dyplomem udekorowała mnie potem sama pani dyrektor w Bytomiu. Okazało się, że za dwadzieścia lat praktyki pierwszy symulant przeciekł jej przez ręce, był nim Zdzisław Celebrak. Bo nie jest sztuką nałykać się żelaza i wykitować, ale nic sobie nie zaszkodzić i wyjść z kryminału, to jest wyczyn.
Przez cztery dni pobytu nie jem nic, dostaję tylko kroplówkę. Przychodzi siostra na salę i mówi do jednego więźnia: Wy dzisiaj nic nie jecie, o drugiej będziecie operowani. Miał drut w żołądku. W tym dniu były płucka z pęcakiem na obiad. Sięgnąłem szybko po jego talerz i w minutę obskoezyłem całą miskę. Popiłem obiadek wodą z pięcioma łyżkami soli. Zaraz wszystko ze mnie wyskoczyło i w tym momencie drzwi się otwierają i staje w nich ordynator. Kto mu dał jeść, krzyczy. Doskoczył do mnie: Jak możesz żreć, ośle, jelito zamknięte, a on się napchał płucek! Siostro! Wózek szybko! Zawieźli mnie pod aparat i szlauchem wypompowali żołądek na czysto. Zostaję przydzielony na salę pooperacyjną, gdzie panuje ścisła dieta. Faktycznie z każdym dniem mój stan zdrowia się pogarsza, żyję na kroplówkach, oczy zapadnięte, skóra na policzkach napięta i coraz słabszy jestem. Obok mojego łóżka kipi facet po operacji żołądka, przynieśli mu troszkę mleczka. Mam stale zapuszczoną sondę do żołądka, żeby gazy lepiej odchodziły, a pod materacem schowaną igłę ze strzykawką, którą sobie na wszelki wypadek skombinowałem. Strzykawka była pęknięta i znalazłem ją w ambulatorium w koszu na odpadki sanitarne. W nocy naciągnąłem dwudziestkę mleczka od sąsiada i wstrzyknąłem sobie w mięsień w udo. Szczypie jak cholera i gula mi wyskoczyła. Strzykawkę wsadziłem pod materac i nic nikt nie wie.
191
Masuję tylko nogę, aby gula się rozeszła. Udało się, dostaję temperatury. Język drętwieje, zasycha w gardle, serce wali. Naciskam dzwonek, zjawia się siostra. Siostro, czuję gorączkę, niebiesko mi się robi w oczach. Zakłada termometr, wyskakuje trzydzieści dziewięć i pięć kresek. Biegiem poleciała po lekarza. No i cóż, panie Celebrak, powiada, dostaliście zapewne zapalenia otrzewnej, niewesoło. Gdyby mi pobrali krew, byłbym kupiony, ale tak wszyscy zasugerowali się tym skrętem, że jedynie szli po tej linii. Dostałem jeden zastrzyk, potem drugi i leżę. Nad ranem znowu sobie wpompowałem mleka, aby na wizytę ordynatora było wszystko w porządku. Temperatura dochodzi do czterdziestu kresek, kombinuję już osiemnasty dzień, zesłabłem, próbowałem w nocy wstać, nie usto-ję na własnych siłach.
Nazajutrz melduję ordynatorowi o moim stanie. Jak nie skoczy na mnie z twarzą: W tej chwili poddajcie się operacji! Nigdy w życiu. Różnych widziałem łobuzów, wzdycha ordynator, ale takiego jeszcze nie spotkałem upartego! Ma czterdzieści stopni gorączki i nie chce zabiegu! Mogę się poddać operacji, ale tylko w G. w szpitalu numer trzy, słabiutko piszczę spod koca. Czy tylko jeden szpital jest w Polsce, u diabła?! Nie. Ale tam mnie kiedyś operowali na ślepą kiszkę i mam do nich zaufanie. Taki mu kit zakładam. Nikt nie wie, że tam właśnie pracuje moja żona. Jakby mi tu udowodnili po tylu kosztach i zabiegach symulację, to-bym ładnie wpadł. W G. będzie już łatwiej kombinować. Wchodzi jeszcze dwóch lekarzy i zaczynają z ordynatorem pisać protokół: �śMimo że stan zdrowia pacjenta jest groźny, nadal odmawia zgody na operację”. Proszę, niech koledzy podpiszą, zwraca się do nich ordynator, a. do mnie: Do rana jesteś trup! A ja: Jak mam umierać, to po co ta kroplówka, ta krew?! I trach
192
igły z żył. Stojak rzuciłem na ścianę. Pies was gonił! I łzy ze złości stanęły mi w oczach. Celebrak, mówi doktór, załóżcie kroplówki, stan wasz jest prawie beznadziejny, a czeka was stół. Tu czy w szpitalu wolnościowym sprawa może być przegrana. Pielęgniarki podlatują i podłączają mi z powrotem igły. W takim momencie posłyszałem, jak ordynator szepnął do lekarzy: Biorę go na stół bez jego zgody, i wychodzi. Po chwili wraca i mówi, że musi mi wstrzyknąć trochę glukozy. Spojrzałem się na niego i na strzykawkę, widzę, że napełniona jest evipanem, bo znam się na lekarstwach, mówię, niech pan sobie wstrzyknie tę glukozę, wie pan gdzie? Pokiwał tylko głową i kazał siostrze nie odchodzić ode mnie ani krokiem do rana. Jęczę, a młodziutka pielęgniareczka pochlipuje: Oj, Celebrak, Celebrak, tylko mi nie umieraj na moim dyżurze. Sam sobie się dziwię, skąd mam te umiejętności, że wszystkich robię na balonów. Punkt godzina ósma rano wkracza na salę pani dyrektor szpitala więziennego w Bytomiu. Wzrok ostry, krok służbowy, energicznie odwinęła koc, w nocy znowu podreperowałem powietrzem wnętrzności, naciska brzuch, bada tętno i pyta krótko: Dlaczego nie zgodziliście się na operację? Ja w tym momencie robię woltę. Idę na ryzyko, ciekawy jestem, co mi powiedzą? Proszę mnie operować, powiadam. Godzicie się? Tak jest. I puszczam łzy. Dyrektor bez słowa zrobiła w tył zwrot. Przychodzi inny lekarz, znowu mówię mu, że się godzę. A on do mnie: Teraz, Celebrak, to nas w dupę pocałuj. W takim stanie niech was kto inny operuje. I poszedł. Kumple krzyczą: Hurra, Zdzisiek, jest nadzieja! Za pół godziny wraca pani dyrektor z sekretarką. Gdzie wasza żona mieszka, Celebrak? Mówię: tu i tu. Gdzie pracuje? W Wydziale Zdrowia, kłamię. W charakterze? Pielęgniarki. Mówcie dokładnie, gdzie? W szpitalu w
13 �" �śCo jest za tym murem"
193
G. Ach, więc dlatego tam się chcecie poddać operacji? Choćby i dlatego. Zresztą chcę być operowany, nawet u was. U nas już nie będziecie operowani, Celebrak. Zawróciła na pięcie i opuszcza salę. I co się dzieje? Szpital więzienny w Bytomiu dzwoni do szpitala w G. Pyta, czy zgodzą się przyjąć pacjenta w takim a takim stanie, i podaje moje nazwisko. Lekarz dyżurny odpowiada, że w żadnym wypadku, bo G. nie ma odpowiednich warunków do przeprowadzenia tak ciężkiej operacji. Telefonistka w centralce w szpitalu podsłuchała całą rozmowę i zorientowała się, że chodzi tu o męża siostry Celebrakowej. Zawiadamia moją żonę. Żona ubłagała szpital, żeby mnie przyjął. Jeśli to pani mąż, godzą się lekarze, niech pani bierze karetkę, będziemy go w miarę możności ratować. Żona jak stała, w fartuchu, w czepku, przyjeżdża wozem pogotowia do Bytomia, przyjmuje ją pani dyrektor. Opowiada żonie o przebiegu choroby, o beznadziejnym sianie, w który popadłem wyłącznie z własnej winy. Dziewiętnaście dni walczono z chorobą i moim niesłychanym uporem. Bezskutecznie. Godziny męża są policzone. Inspekcyjny przyprowadza mi zapłakaną żonę do łóżka. Gdy tylko funkcjonariusz odwrócił się, ja do niej oko, jedno, drugie, mrugam, żeby nie rozpaczała, nie jest tak źle. Wchodzi na salę pani dyrektor szjvtala, więc uderzam w żałobny ton: Nie załamuj się, Elu, trudno, beze mnie lepiej sobie życie ułożysz. Dyrektor bada mi puls i powiada: Wypiszę was do szpitala w G., ale pani, tu zwraca się do żony, podpisze zobowiązanie, że w razie wypadku zejścia chorego w drodze szpital więzienny nie ponosi żadnej odpowiedzialności.
Zabiera moją żonę do gabinetu i obie wychodzą. Odbywa się tam błyskawiczna rozmow7a telefoniczna z prokuratorem w S. Pani dyrektor relacjonuje, że stan więźnia Celebraka jest beznadziejny, krańcowe wy-
194
czerpanie, temperatura wysoka, zapalenie otrzewnej. Istnieje w każdej chwili obawa zgonu. Pacjent godzi się jedynie na operację w szpitalu w G., ale i w tym wypadku kwestia mojego życia jest prawdopodobnie przesądzona. I moja żona słyszy, jak pan prokurator zgadza się na przewiezienie więźnia Zdzisława Celdr-braka do szpitala w G. Gdy przychodzi ta wiadomość na salę, chorzy złodzieje krzyczą wniebogłosy: Broda zwyciężył! Zwycięstwo! Nazywali mnie Brodą, ponieważ nie goliłem się przeszło dwa tygodnie. Sanitariusze okręcają mnie w koce i znoszą do karetki. Złodzieje drą się przez okna, wiwatują: Zdzisiek, trzymaj się! Nie załamuj! Powodzenia!
I delikatnie z żoną, dwoma funkcjonariuszami ja#�ż do szpitala numer trzy. Żona pyta, jak się czuję? Słabo, daj zapalić. Co z Gilem, czyli Heniusiem? Siedzi W Opolu za sklep Ludmiły Bambrosz. Laluniu, powiadam, za trzy dni będę stał na nogach. Żona nie wierzy. To niemożliwe, abyś tylu lekarzy oszukał. Tak sobie troskliwie lecimy do G., gdzie już lekarze czekają z nożem na małżonka siostry Celebrak. W szpitalu strażnicy wyciągają mary, na których spoczywam, przybie-. gają siostry, litują się nad pacjentem. Ludzie wyobrażają sobie, że w więzieniu panują straszne tortury i woda na głowę kapie. Niosą mnie prosto na salę operacyjną. Lekarze oglądają wyniki, czytają kartę chorobową. Znowu robi się zbiegowisko, a ja proszę doktora o rozmowę na osobności. Kazał wszystkim wyjść, zostaje lekarz, żona i ja. No, jest pan wymi-( zerowany, powiada, ale czy z panem jest tak, jak Bytom opisał, czy cokolwiek inaczej? Panie doktorze, nic ' mi nie jest. Jak Boga kocham, doktorku, prawda. Ależ z pana drań, pokręcił głową. Kazał mnie ogolić, położyć do łóżka, bo rzeczywiście byłem wyczerpany do kresu sił. Wszyscy lekarze zachodzą w głowę, jak ja
195
to potrafiłem zrobić? Zaczynają coś szeptać pomiędzy sobą. Leżę na separatce, żona brodę goli, salowa nogi myje, pielęgniarka wkłada piżamę, opieka nie z tej ziemi. Od razu mam inne kolory na twarzy, uśmiecham się. To była chyba największa radość w moim życiu. W dwudziestym wieku uchylić, bodaj na krótko, trzy sankcje prokuratora na symulację, rzecz nie do uwierzenia.
Za parę dni, kiedy już mogłem ustać na nogach, milicja stosuje prosty trik. Dzwoni do szpitalnej centralki, mówi, że tu Komenda MO w G., i pyta, czy w szpitalu przebywa taki i taki? Widzi pani, mamy nakaz odtransportować go do szpitala więziennego. Proszę mu tylko nic nie mówić. Tajemnica. Ale która koleżanka żony nie zawiadomi jej męża w podobnej sytuacji? Na czym więc ten milicyjny łaps polegał? Jeśli jestem faktycznie chory, z łóżka się nie zwlokę, jeśli nie, będę pryskał po tej wiadomości. I w tym samym dniu obstawili blacharze cały szpital. Gdy tylko usłyszałem cynk, piżama do mnie przymarzła i hop z łóżka. Wskakuję w garnitur, ubranie kazałem żonie już w drugim dniu pobytu przynieść do szpitala. Wpada żona, prosi, abym nie uciekał. Na krzyk ją biorę: Nie gadaj bzdur! I z tego wszystkiego posłałem ją po ćwiartkę wódki. Kobieta zahukana, zawsze robiła to, co chciałem. Wypiłem na pożegnanie i opuszczam szpital. Uchyliłem drzwi, patrzę na lewo, stoi milicjant przy głównej ulicy. Ale od tyłu znajduje się drugie wyjście, trzeba tylko przeskoczyć ogrodzenie, więc przerywam się przez mur. Mam przy sobie sześćdziesiąt złotych. Dziewięć kilometrów idę na piechotę do matki w P. Wpadam do niej po pięćdziesiąt złotych, ale jak żyć ze stówką i dychą? Trzeba znów zakombi-nować. Zbliża się noc, ja nie mam gdzie spać, u matki boję się nocować. Telefonuję do żony, opowiada, że
196
nikt o mnie nie pytał. Ale to był dalszy ciąg triku milicji. Zachodzę więc do niejakiego Potrawy i zaznajamiam go z przebiegiem wypadków. Potrawa mnie znał i dobrze wiedział, czym się trudnię, gdyż jego syn był taki sam spec jak ja. Dlatego proszę ojca o schronienie bodaj na dwa dni, zanim obiorę sobie kierunek postępowania. Na razie, powiadam, grozi mi dwanaście lat w sumie, muszę się zastanowić, co przedsięwziąć. Dobrze, panie Zdzisławie, zgadza się chętnie. Kupuję pół litra czystej, bo to pijaczyna, i trzeba było mu czymś zaimponować. Mieszkanie miał eleganckie w blokach z gazem i łazienką, włącza telewizor, a ja za każdym skrzypnięciem drzwi podrywam się i już mi się zdaje, że po mnie idą. Syn Potrawy, Waldek, za trzy dni miał iść do wojska, on mnie bardzo lubił i szanował, proponuję, żeby sobie zrobić wspólne zdjęcie na pamiątkę przyjaźni. Wychodzimy, a Waldek powiada: Kij w plecy fotografowi, mam lewe sześć stów, zabawimy się przed ciężką służbą wojskową. Chętnie bym ci, Waldeczku, dotrzymał towarzystwa, klaruję chłopu, ale mnie gliny gonią i w restauracji łatwo dałbym się im kupić. Ale nie ma sytuacji bez wyjścia, więc poszliśmy pić na trawę. Jesień była ciepła, pękło jedno szkło, pękło drugie, i pojechaliśmy do E. w taką podróż bez celu i Waldek forsę za jeden wieczór prze-putał.
Wracamy do P., chłopak zaprasza mnie na nocleg, jak było umówione. Ja jednak rozmyśliłem się, nie chcę korzystać z tej meliny ze względu na małżonkę starego Potrawy. Wstrętne babsko lubiło skarżyć. Na rodzonego męża goniła donosić na milicję, kiedy po pijanemu robił w domu trochę cyrku. Z taką nic nie wiadomo, może i mnie zakapować. Zbywam Waldka, że zaraz przyjdę, zaglądnę tylko na sekundę do matki.
Zostaję sam. Jest godzina dziesiąta wieczór, prze-
197
chodniów ani na lekarstwo, tylko ja bezdomny przemykam od bramy do bramy, nie wiadomo dokąd. Widzę, posuwa młoda panna w kierunku dworca w P. Wysunąłem się z cienia i powolutku do niej przykle-puję. Zagadałem ją elegancko, odpowiada, że idzie na rmcję po mamusię, która pojechała do rodziny w Radomiu. Proponuję, że będę jej towarzyszył, bo niebezpiecznie samej panience chodzić po nocy. Przyjęła opiekę z wdzięcznością. Mamusia z Radomia nie przyjechała, więc odprowadzam dziewczynę do domu. Przedstawiłem się jako przejezdny z Gliwic, a moja panna okazuje się repatriantką. Po drodze dziewczynę delikatnie przytulam, bajeruję, żeby jakoś tylko czas leciał. Może znajdę u niej metę na pięć dni? Godzina późna, spoglądam na zegarek i mówię, że spóźniłem się na pociąg do Gliwic, wobec czego panna zaprasza mnie cli mieszkania. Tatuś jeszcze nie śpi, porozmawiamy. Wchodzę, zarośnięty tata siedzi w kufai, nie bardzo bogato, gratów nie ma jak należy. Oprócz tego pęta gię młodsze rodzeństwo. Mieli co prawda trzy pokoje, ale. w jednym mieszkała starsza siostra z mężem i dzieckiem. Cała rodzina siedziała wspólnie na grandę pod jednym dachem. Za resztę grosików kupiłem na dole po znajomości pół metra, zaczynamy trochę tańczyć, bo był patefon i płyty, nawieźli tego całą kupę z Rosji. Znalazło się jeszcze drugie pół litra i jakoś się tam bawimy. Moja panna, jej szwagier, siostra i tatuś. W międzyczasie przyjeżdża mama, pichci na kuchni placki na oleju, stary opowiada swoje przygody na Syberii, ja mu leję wodę ze swojego życiorysu, lecę z farmazonem jak mogę. Patefon gra, rozczulam się, bo znów widzę prokuratora, cały podszyty jestem więzieniem. Zrobiło się późno w nocy i mówię, że nie mam już czym wracać do Gliwic, więc przygarnęli mnie na noc. Na drugi dzień stary repatriant przyga-
198
duje, że wczoraj było za dużo, przydałby się klin. Oświadczam, że chętnie skoczę po ćwiartkę. Wpadłem do siostry, porwałem stówę, kupuję wódkę, dwa solone śledzie, byle prędzej, byle nie kręcić się po ulicy. Do południa przegadaliśmy we dwóch o zbolałym życiu i pomyślałem, że tu mogłaby być odpowiednia meta. Milicja będzie mnie ścigać w dalekich województwach, a ja właśnie pod nosem komendy w G. przesiedzę u uczciwych obywateli. Zbliża się pora obiadowa, zwijam się niby na posiłek do restauracji, lecz jeśli stary ma życzenie jeszcze porozmawiać, to chętnie wrócę. Do Gliwic wcale mi się nie śpieszy, jako że jestem na urlopie. Nie idę do żadnej knajpy, nie ma za co, tylko do Waldka Potrawy i opowiadam mu, że trafiła się ładna cizia osiemnastka, jej siostra też niczego, choć mężatka, można obie skubnąć. Jeśli ma smak, niech postawi flachę i zabawa się rozkręci. Wchodzimy w rodzinę we dwóch z Waldkiem, którego przedstawiam za swego młodszego kolegę z ławy szkolnej, i wykładamy wódkę na stół. Zapoznajemy się również z młodą dziewczyną w nylonowej bluzce 1 lakierowanymi włosami na lolobrygidę, która podczas mojej nieobecności przyszła w odwiedziny do naszej panny. Zabawa układa się w najlepsze i pod wpływem alkoholu zanuciłem więzienną piosenkę �śNie wiem, kochana, nie wiem, czy w życiu zechcesz mnie znać”. Wszyscy się uciszyli i koleżanka osiemnastki patrzy mi prosto w oczy i mówi, że pięknie śpiewam, uczuciowo, sentymentalnie, wręcz namiętnie, po prostu płakać się chce. Prosi o jeszcze jedną piosenkę. Więc zasuwam jej �śMurkę”:
Gdzieś w odeskim porcie banda grasowała,
nieuchwytna od szeregu lat.
199
Z policyjnych obstaw wychodziła cała, nie ponosząc przy tym żadnych strat.
Żyła w bandzie Murka, dziewczę czarnookie, nie wiadomo skąd ją przygnał wiatr.
Banda ta czuwała nad jej każdym krokiem, w bandzie żyła od najmłodszych lat.
Raz tak po robocie na kieliszek wina do kawiarni weszliśmy we trzech.
Tam siedziała Murka przy dźwiękach pianina, wokół Murki słychać było śpiew.
Gdy nas zobaczyła, zbladła i zadrżała, uśmiech jej na ustach nagle sczezł.
Wszystko było jasne, Murka nas zdradzała, z Murką przy stoliku siedział agent pies.
Nagan błysnął w ręku, strzał się rozległ sucho, Murka się zwaliła z krzesła w dół.
O podłogę głową uderzyła głucho, krew trysnęła z ust jej aż na stół.
Żegnaj, podłe dziewczę, policyjna suko, zdradę zapłaciłaś śmiercią swą.
Banda nie przebacza, kula jest nauką, zdradę można zatrzeć tylko krwią.
Hen, w odeskim lesie jest mogiła mała, opuszczona pośród starych drzew.
Tam swą czarną Murkę banda pochowała, a po Murce został tylko śpiew.
Skończyłem, a ta w nylonie wpatruje się we mnie i wpatruje, ale nie zwracam na nią uwagi, bo myślę,
200
patrzy jak to kobieta. Nagle mówi, że ona świetnie gra na akordeonie, mieszka obok i zaraz przyniesie harmonię, to stworzymy sobie duet muzyczny. Proszę bardzo, wystawimy koncert. Wyszła. Puszczamy płyty, wtem w przedpokoju zakotłowało się, pryskają drzwi i czterech milicjantów jest już w pokoju. Przy-murowało mnie do podłogi. Ani w okno, ani wT drzwi. Zakładają mnie i Waldkowi kajdanki na ręce i pan Zdzisław ze spuszczoną głową stoi bez słowa, jak nieporadny pętak. Taki był koniec kariery pięknie wywalczonej wolności. Ta zbolała akordeonistka poszła prosto na komendę i powiedziała, że u jej koleżanki przebywa ktoś podejrzany, bo to była tajniaczka. Na komisariacie rozmyślam, żeby cię nagła krew zalała, wszystko przez tę francę, a ona wchodzi na dyżurkę i oświadcza: Tak, to ten zapiewajło. Poczekaj, ja ci tego nie zapomnę, powtórzyłem sobie dwa razy w duchu.
Za cztery godziny przyjeżdża milicja z G. Zdzisławie, chodźcie. W samochodzie nadają przez krótkofalówkę, że wiozą Celebraka, gdzie go odstawić? Prosto na Bytom! Prosto na Bytom! powtarza w głośniku. Nie chcieli mnie ani pięciu minut w areszcie w G., tylko od razu pchają Celebraka do kryminału. Pędzą do więzienia. W Bytomiu wszyscy strażnicy wywalają gały: Celebrak wyjechał umierający i już po niedługim czasie wraca zdrów jak ryba. Celebrak, kocha-siu, pocieszają mnie jak mogą, teraz mamy spokój z twoim zdrowiem, zgnijesz w kryminale na amen. Zamknęli pojedynkę i poszli. Jednego orła więcej, niebieskiego ptaka schowali do kabaryny. Jak mnie pani dyrektor szpitala i ordynator zobaczyli, myślałem, że oni sami dostaną skrętu kiszek. Oboje pobłogosławili mnie na tamten świat, a ja za tydzień wódkę piłem. Pani dyrektor krzyczy: Pierwszy symulant przeciekł
20i
przez moje ręce! Ale raz ci się tylko, Celebrak, udało, dodaje ordynator.
Z Bytomia jadę na rozprawę sądową o sklep Lu-deczki Bambrosz i zapada wyrok. Ludmiła Bambrosz dwa i pół roku, Henryk Bednarski, czyli Gil, mój szwagier, dwa i pół roku, a ja pięć lat. Sąd wziął pod uwagę moją uprzednią karalność, tamci dwoje byli dopiero debiutantami. Dołożono mi jeszcze pięć tysięcy złotych grzywny z zamianą na areszt i utratą praw obywatelskich na przeciąg lat trzech. Z więzienia bytomskiego przewożą mnie do kryminału w Sosnowcu i czekam na kolejną ławę oskarżonych. Odbywa się przewód w sprawie Sygneta i towarzyszy za napad na taksówkarza. Wyrok brzmi: Sygnet trzy i pół roku więzienia, Pałęcki dwa i pół, Kapera za wprowadzenie sądu w błąd półtora roku, a ja najwięcej: cztery lata kryminału. Mam już pięć za sklep, cztery lata tu, w kupie dziewięć, a czeka mnie jeszcze sąd za farma-zon w B. Transportują mnie do Pińczowa. W Pińczowie jeszcze nie byłem w więzieniu. Nikogo tu nie znam, ani lekarzy, ani służby więziennej. Takie sobie więzienie prowincjonalne, akurat dla mnie. W żadnych kombinacjach tutaj się chyba nie orientują, łatwo mi przyjdzie zrobić ich w konia. W administracji więzienia przeglądają moje akta, kręcą głowami, studiują jak Pismo Święte, takiego asa jeszcze tu nie widzieli. Naczelnik wzdycha: Za co mnie takim orłem pokarali? Ale wszyscy bardzo grzecznie ze mną. Przed celą kipiszuje mnie oddziałowy i zaczyna przeglądać moje listy. Pytam więc spokojnie: Czy to ładnie, panie oddziałowy, żeby czytać cenzurowane listy? Przecież to jest prywatna korespondencja. On ostro: Nie gadać! A czy pan zna, panie oddziałowy, przysłowie starego Rewery, że lepiej zajrzeć psu w dupę niż w cudze papiery? A ten na cały pysk: Nie gadajcie! Co nie ga-
202
dajcie, czemu szumisz, człowieku! Na huki mnie nie bierz, baranie! Z mordą to sobie na swoich chłopków wyjeżdżaj, nie na mnie! Ty nogo od klawisza! Funkcjonariusz przyskoczył do mnie, ja go za krawat i chwytam za kibel. On w nogi, gonię go po korytarzu. Wypadła cała wartownia, dołapali mnie i takie było powitanie w Pińczowie. Pan Celebrak siedzi w izolatce. W schowku.
Na drugi dzień staję przed naczelnikiem do raportu. Starszy facet, siwy włos, poważny człowiek. Zameldowałem się na baczność, stuknąłem obcasami po wojskowemu. Naczelnik nic nie mówi, kartka za kartką przegląda moje akta. Spojrzał na mnie, jeszcze raz przerzucił teczkę i pyta: Jak to było? Opowiadam całe zajście z oddziałowym. Jestem wyczerpany nerwowo, mam duży wyrok. Po co strażnik mnie drażnił, obywatelu kapitanie? Tyle lat jeszcze więzienia. Czeka mnie nowa rozprawa. Przejrzałem wasze papiery, powiada naczelnik, samych raportów macie ze czterdzieści. Ale ja, może pierwszy raz w waszym życiu, ja was nie ukarzę. Jak mi to powiedział, miękko mi się zrobiło pod sercem, odmeldowałem się błyskawicznie i przyrzekłem, że będę zachowywał się poprawnie. Byłem przecież winien, ubliżyłem bez powodu funkcjonariuszowi w służbie. Pierwszy raz w życiu nie zostałem potępiony. Dostaję się na ogólną celę. Wszystko patrzy na mnie, jakbym był Gagarinem. Widzę, sami rolnicy, brak inteligencji na sali. Bractwo siedzi za wsiowe kłótnie, bójki o miedzę, za drzewo z państwowego lasu. Biedne barachło. Przywitałem się uprzejmie, poczęstowałem papierosem. Opowiadam, kim jestem i że mam sprawę w B. Zaczynają pojmować, że jestem w sądownictwie oblatany, nabierają poważania. Ten mi się spowiada: panie, ja za to, drugi za tamto, siedzę. Proszą o napisanie prośby do pro-
203
kuratury, papierosami częstują, jedzenie z rakiet, czyli paczek, wyciągają, goszczą. Umiałem każdemu wytłumaczyć, na czym jego sprawa polega, jak należy pisać pod sentencję, jak trzeba ująć podanie o rewizję, taki lub owaki wywód odpowiednio przeprowadzić. Przywiązałem bractwo do siebie. Zatwardziały recydywista pędzi podobnych ludzi od siebie, każe zamiatać podłogę, kibel sz �órow; ' ubliża: po coś przyszedł tu, chamie, więzienie zasmrodzić? Szczyci się, że jest starą recydywą, robi manię wyższości, każdy musi czuć przed takim mojrę. Któregoś dnia ładują mnie w więźniarkę, dostaję odpowiedni konwój, bo w aktach mam zanotowane, że lubię się rozwydrzać przestępczością, i jadę na rozprawę. W sądzie sędzina zapytuje, czy przyznaję się do winy? Oczywiście nie przyznaję się, w życiu do niczego nigdy się nie przyznałem, i dostaję półtora roku za farmazon, czyli oszustwo w B. Nie potrzeba być profesorem rachunków, żeby obliczyć, iż ogółem mam dziesięć i pół lat więzienia plus pięć tysięcy grzywny, co zamieniając na areszt wyniesie sto dni, czyli w sumie jedenaście lat. Liczyłem na dwanaście, niedużo się pomyliłem. Wracam po rozprawie przybity i podenerwowany, po drodze jeszcze coś mi konwój przygadał, przychodzę pod celę: Czekajcie, jak wam tu zrobię! Biorę igłę od strzykawki, zawsze żyletkę i igłę miałem bezbłędnie przymelinowaną, przyłączam do igły cienką rureczkę gumową, igłę wbijam pod skórę na głowie, wężyk do ust i pompuję powietrze pod czaszkę. Łeb robi się momentalnie kwadratowy. Ogląda lekarz moją głowę w tym Pińczowie, oczy przeciera i skierowuje mnie do psychiatry. Gadam z nim po głupiemu, ale przekonuję się, że coś na tej prowincji nie bardzo na wariacji wyznają się, przerzucam się na skręt jelit. Brzuch napompowałem jak należy, chłopaki krzyczą: Jezusiemaryjo, co panu jest?
204
�óBijcie w drzwi, powiadam. Zjawia się młody lekarz z Pińczowa, cóż on się tam znał na symulacjach, i przez Kielce zawijam pierwszy raz do więziennego szpitala w Krakowie.
Żelazna brama uchyla się przed Ceiebrakiem i funkcjonariusze dźwigają mnie na noszach do środka. Gruba siostra pyta, co mi jest? Mówię, brzuch mnie boli. Czyta lekarz historie chorób, teka gruba od opisów moich kombinacji. Doktór fajkę pyka i studiuje od końca do końca wszystkie diagnozy. Wreszcie patrzy na mnie i mówi: Panie Celebrak, bądź pan łaskaw wstać z tych noszy. Myślę sobie, coś tu niewesoło pod tym Wawelem. Wstaję i idę za nim na badanie. Nic specjalnego u was nie znajduję, powiada. Pójdziecie na blok. Będziecie się źle czuli, to was prześwietlimy, zo~ perujemy, wszystko, co będziecie chcieli. Teraz marsz na oddział! Na oddziale kładę się od razu do łozka, nie zwazam na żaden regulamin, chory jestem i komec. Przychodzi oddziałowy: Wstańcie! Co tam wstańcie, chory jestem. Mam skręt kiszek. My was tu zaraz wyleczymy, gada oddziałowy i ściąga mnie z łóżka. Widzę, niedobrze, same gieroje w tym Krakowie, źle trafiłem. Wszystko we umie. zakipiało, czekaj, łobuzie, ja cię tu zrobię, myślę w duchu. Melduję się w ambulatorium i mówię siostrze, że me mogę oddać stolca, zagaduję pielęgniarkę fachowo i tylko kombinuję, co by tu zastosować. Z bijącym sercem skręciłem jej paczkę sody kaustycznej. Odetchnąłem. Na celi wrąbałem sól do kubka, rozpuściłem w wodzie, wypiłem. Dostaję silnej biegunki i temperaturę. W nocy wezwano lekarza. Bada mnie, naciska, noga w gorę, w dół, w bok. Do rana niech tu polezy, siostro, mówi do pielęgniarki, a rano do szpitala. Dał mi zastrzyk i dobranoc. W szpitalu ordynator czyta kartę chorobową, jak się już naczytał i wszystkiego dowiedział, wygła-
205
sza mowę: Jesteście stary symulant, Celebrak, ale w tej chwili traktuję was jak chorego, macie temperaturę, co wam dolega? Krwawa biegunka, panie doktorze. Proszę pobrać kał do analizy. Co tu zrobić, stosuję prosty sposób, nakłuwam palec igłą i krew jest. Kiedy przyniesiono wynik, lekarz orzeka: Tu chyba będzie zapalenie grubego jelita. Zrobimy rektoskopię. Macie teraz spokojnie leżeć, nie pajacować, za dobrze znamy tutaj różnych szukmistrzów. Ładna historia, teraz to chyba mnie kupią. Przygotowują mnie do badania, lewatywy, hegary i tak dalej, a ja tylko czekam okazji, aby sobie trochę krwi upuścić na tę rektoskopię. Wprowadzam igłę od strzykawki do żyły, krew ładnie kapie do kubka, ale w czasie mojego eksperymentu podglądnęła mnie siostra przez judasza. Więcej, więcej, Celebrak, bo to mało, powiada. Nadchodzi w tym momencie lekarz, ja już nie wiedząc, co robić na to spalenie, pchnąłem igłę głębiej i poszła prosto w żyłę. Przewiązali mi rękę, zrobili zastrzyk i zostałem pozostawiony do decyzji ordynatora. A ten, żeby nie krata, pewnie by mnie z łóżkiem przez okno wyrzucił. Wyklina niby archanioł Gabriel na Sądzie Ostatecznym. Cackamy się z wami jak ze śmierdzącym gównem, a ty sztuki kombinujesz?! Symulant! Na blok z nim! Wyrzucają mnie na blok, a ja w celi wprowadzam sobie cienką igłę do szycia w komorę sercową. Trzeba tylko wiedzieć gdzie, spotykałem już chłopaków, co po trzynaście igieł mieli w komorze sercowej. Jak popatrzeć w rentgen, to taka igła chodzi koło serca jak strzałka szybkościomierza w samochodzie. Skomplikowana operacja bywa z wydobyciem igły, panie redaktorze. I wprowadzam igłę w ciało, ale uważam, żeby mi nie zniknęła pod skórą. Zostawiam maleńki czubeniek, abym mógł, kiedy skórę nacisnę, wyciągnąć ją z powrotem. Jestem owłosiony na piersiach, nikt nie roz-
206
pozna. Siedzę w celi, ale przecież pan ordynator musi pamiętać, że mam igłę od strzykawki w żyle. Wołają mnie do rentgena, prześwietlają, jest igła w przedramieniu. Mówię: Zgoda, ale mam jeszcze drugą. Gdzie? W sercu. Rentgenolog robi zdjęcie: jest. Młody idioto, zwraca się do mnie lekarz, tak sobie zdrowie rujnujesz. A takich jak ja jest w więzieniach setki. Ile mają z nimi kłopotu. Owszem, zdarzają się ludzie chorzy, nie powiem. Ale po większej części to kombinatorzy, sy-mulanty, pajace. W osiemdziesięciu procentach.
Wyciągają mi igłę z ręki. Ale z tą drugą będzie gorzej, mówi ponuro ordynator. Tymczasem ja, skoro tylko wyszedłem od rentgena, zaraz sobie igiełkę z komory wyciągnąłem. Na wyjęcie drugiej ja się nie zgadzam, panie doktorze, boję się operacji. Jak nie, to nie. Odmaszerować na blok! Krótko, po wojskowemu załatwia sprawę ordynator. Rano znowu zostaję wezwany do szpitala. Celebrak, chcecie czy nie chcecie, dzisiaj na stół! Stoję przed lekarzem bez słowa i nagle wszystko mi to zbrzydło. Panie doktorze, co ja będę panu głowę suszył, nie mam żadnej igły w sercu. Ty błaźnie, skoczył na mnie, marsz do prześwietlenia! W rentgenie obraz czysty jak łza. Niech cię szlag trafi, mówi ordynator, cuda się dzieją. Wreszcie uśmiechnął się i powiada: Ty chyba jesteś nienormalny, Celebrak. Popatrz się w lustro, młody chłop, a już siwe nitki zaczynają ci się pokazywać na głowie. Wracaj, bracie, do celi.
Otwierają jedną kratę przy wyjściu ze szpitala, zamykają za mną. Otwierają drugą kratę przy wejściu na podwórze, znowu zamykają. Otwierają trzecią kratę przy wejściu na blok, zamykają. Stukam drewniakami po korytarzu i w czasie tej drogi, nie wiem dlaczego, bo nie jestem ani rozgoryczony, ani w nerwach, ani zły, ani dobry, postanawiam dać spokój z tym
20?
wszystkim. Może za godzinę, może za dwie, przenoszą mnie na. inny oddział. Na specjalny oddział, gdzie siedzą lepsi sztukmistrze i magicy mego pokroju. Psycholog wypytuje mnie dokładnie, ale w taki sposób, w jaki jeszcze nikt ze mną nie rozmawiał, o moje przestępstwa, o pobyty w więzieniach. Co chcę, to mu mówię, co nie, to nie. Nie będę takiemu ubogiemu psychiatrze od recydywy tłumaczył, że dobrobyt psuje człowieka. Bo na wolności wszyscy mówili: Zdzisiek to charakterny chłopak, pięknie robi, pije, bawi się, zawsze ubrany. Przecież, panie redaktorze, koledzy poważali człowieka, chwalili. Cześć, Zdzisiek, cześć. A ja znów byłem szczery, hojnie stawiałem, płaciłem i człowiek dostawał nowego bodźca do coraz to innych wyczynów. Gdzie tam pomyślałem o bibliotece, o uczciwej pracy, zresztą nie ma karkulacji iść za tysiąc pięćset złotych ??-acować. Nawet zapomniałem, że więzienia istnieją, panie redaktorze. Dopiero gdy wpadłem i zaczęło się trzeźwo myśleć w tej celi więziennej, wtedy uświadomiłem sobie wszystkie błędy, ale już było za późno. Nieraz nawet w duchu robiłem postanowienie, że jak wyjdę, to już nigdy więcej nie będę brnąć takim trybem życia. Lecz gdy nadszedł dzień wolności i cela się otwierała, kiedy znalazłem się za bramą więzienną i z powrotem zobaczyłem ludzi, lokale, tu kumple, tam kumple, cześć, Zdzisiek, jak leci? Od słowa, do słowa: ileś odpękał, tak się wyrażę, odsiedział? Powiadam: trójkę, czy dwa lata, w zależności, jaki miałem wyrok. No to chodź, koleś, napijemy się flaszkę. W lokalu znów ta orkiestra przygrała i wychyliło się jedną setkę, drugą setkę, człowiek nie myślał o karach dyscyplinarnych, o tym, że nieraz bywała bida w więzieniu, szybko wracał nawyk do hulaszczego życia, a to życie ciągnęło, jak magnes ciągnie opiłki żelaza.
208
Ale faktycznie przedstawiłem psychologowi dość szczegółowo moją karierę więzienną, jak to zwiedziłem dwadzieścia dwie jednostki penitencjarne w czasie siedmiu lat i trzech miesięcy odbywania mojej kary. W każdym razie rozmowa była długa. W końcu psycholog mówi tak: A wiesz ty, Celebrak, za co ty siedzisz? Pytasz się pan jak dziecko, odwalam artykuł dwapięćsiedem za proste włamanie przez drzwi albo przez okno, przeważnie wytrych, na kieszeń też chodziłem. A on, jakby ze mnie wariata robił, znowu pyta: Umiesz rachować? Pewnie. No to sobie oblicz, Celebrak, za co siedzisz. Czuję, że mnie krew zalewa, ale nie mam siły się denerwować. Więc patrzę tylko na niego, on na mnie. Z prostego rachunku wynika, powiada, że siedzisz każdy miesiąc za niecałe pięćset złotych. Podczas swoich pobytów na wolności nie zrobiłeś więcej ną lewo jak osiemdziesiąt, powiedzmy nawet sto kawałków. Zgadza się? Zgadza. Siedzisz już siedem lat, masz jeszcze w zapasie jedenaście z hakiem, Siedem a jedenaście równa się razem osiemnaście lat. Osiemnaście lat dzielone przez sto tysięcy złotych wychodzi na niecałego górala za każdy miesiąc. Prosty rachunek? Prosty. Opłaci się? I co dalej? Jedno jest pewne, jeśli wyjdziesz, będziesz miał ponad czterdzieści lat. Więc co chcesz robić dalej? Chciałem mu powiedzieć, żeby się ze swoimi pytaniami ode mnie odpieprzył. Ale nie odezwałem się nic i rozmowa była skończona. Płakał przed nim nie będę, bo skąd taki psycholog może wiedzieć, że mam wszystkiego dosyć. I tak mi nie odpowie, skąd wziąć choćby trochę spokoju.
Z Krakowa zostaję skierowany do Rawicza. W Rawiczu umieszczają mnie na oddziale specjalnym. Ośmiu nas takich orłów przywieźli. Ddstaję celę numer dwadzieścia. Przeprowadza naczelnik inspekcję i mó-
14 �" �śCo je«t za tym murem"
209
:m,: Jesteście, Celebrak, nerwowi, będziecie u nas le-t’fgni. Łóżko rnam w celi na sprężynach jak w szpitalu. We trzech :s©bie siedzimy, głośniczek na® gra z radiowęzła, wychowawca przyniósł nam słomy, lakieru, narzędzia ? przystępuję do dzieła artystycznego,. Umiem pierwszorzędnie wykonywać ze słomki kasetki, puder-nice, ramki. Coś ftidnego. Robimy te rzeęzy na spółkę z Felkiem Zagłówkiem z Łódzkiego. On już odsiedział sześć lat i kończył na dniach więzienie. Pod celą siedzi z nami Dożywotka, który pełne dziesięć lat odwalił z dożywocia. Przeszedłem badania lekarskie, zapisali mi dietę i dostaję codziennie garść prochów na uspokojenie. Przybywam na wadze, zapisałem się do szkoły i pomału czas leci. I dzień po dniu zaczynam zastanawiać się nad życiem. Rozmawiam na te tematy i z Do-żywotką, i z Zagłówkiem. Zagłówek siedział za włamanie i też był doświadczony w pajacowaniu, przeszedł różne połyki, kombinacje, histerie. Zdzisiek, powiada Felek Zagłówek, ja te rzeczy mam już z głowy, cuda przeleciałem. Obaj dochodzimy do wniosku, że taki system nic nie daje. Ta charakterność, te rozmaite kotwice, choinki nic nie są warte, Dożywotka siedział za mokrą robotę. Jak komuś z nich paczka przyszła, tośmy ją wspólnie zjadali, moją również. Byliśmy zżyci, nic nie wymykało się poza naszą celę, co robimy, komu sprzedajemy nasze artystyczne wyroby, panowała harmonia i zgoda. Felek Zagłówek nie palił. Był bogaty, bo sprzedawało się innym więźniom kasetki, papierośnice, ramki za szlugi. W cen-tralniakach papieros, jest dolar. Felek posiada na składzie ponad dwa tysiące papierosów, a nawet gotówkę, trzysta pięćdziesiąt złotych zaszyte w kalesonach. Ja zarobiłem na słomce na razie półtora tysiąca szlugów zapasu, nie licząc tego, co poszło z dymem. Dożywotka był człowiekiem skrytym, małpńiówńy®:, z dużą gło-
210
wą. Wbitą w ramioną. Nie odznaczał Jię żadną smy-kałką ani umiejętnością w dziedzinie wyrobów ze słomki, łapy miał za twarde, tyle tylko, że kleju przygotował, ot coś tam, niewiele pomagał. Dostawał za to parę paczek papierosów, a palacz z niego był silny. Pewnego razu mój kolega Felek kupuje na spacerze od jednego więźnia celuloidowy koszyczek zrobiony z fotograficznej kliszy. Pokazuje go pod celą. Pięćset fajek żąda gość za niego, powiada Felek, ale dam mu kasetkę, choć kasetka kosztuje do ośmiuset papierosów. Oglądamy koszyczek we trzech, bardzo piękna rzecz. Akurat moja ehrześnica idzie do komunii, mówi Zagłówek, będzie miała ode mnie ładny prezent. Wiesz co, Felek, zwracani się do niego, ja mam rodzoną córkę, kończy dziesięć lat, też idzie do komunii, nie uważasz, Felku, że własny ojciec powinien dziecku posłać taki upominek? DożywotCe oczy się świecą i ręce latają, bo też się strasznie napalił na ten koszyczek, ale nic nie mówi, tylko chodzi po celi. W takich Wypadkach poznaje Się człowieka, do czego jest skłonny. Ja byłem zawsze raczej obserwatorem, potrafiłem ludzi naprowadzić na lemat, potem się wycofać i patrzeć, jak się między sobą kłócą, Lubiłem być wolnym słuchaczem. Felek ani mnie, ani Dożywotc© nie dał tego koszyczka. Muszę dodać, ie Felek Zagłówek znał mnie jeszcze z pięćdziesiątego dziewiątego roku, siedzieliśmy pod jedną: celą w Bytomiu. I już tam zaczęliśmy trochę herbatnikować się ze sobą.
Po dwóch dniach Felek powiada: Masz rację, Zdzisiu, córka to córka, ja ci ten koszyczek dam. Jak już chcesz koniecznie Lusi wysłać, no to bierz, znam twoją małą if zdjęcia, ja sobie drugim razem kupię inny. Widzę, że Dożywotkę: aż poderwało z taboretu, kiedy Zagłówek mnie odstąpił koszyczek, a nie jemu.
Zmarszczki na twarzy grają mu ze złości, zmrużył ślepia, ale nic nie mówi.
V/ Rawiczu zachowuję się poprawnie, uczęszczam do szkoły, obiad, spacer, kolacja, a dopiero wieczorem siadam do zajęć. Oni przez cały dzień pracują artystycznie, to znaczy Felek robi, Dożywotka tylko od czasu do czasu klej zamiesza. Do tego dochodzi, że za nasze wyroby mam cztery tysiące papierosów, Felek siedem, bo nie pali. Za papierosy można w więzieniu wszystko kupić. Przyjdzie komuś paczka, człowiek nie ma papierosów, za bezcen sprzedaje. Masło, kawałek kiełbasy zawsze można dostać za szlugi. Tymczasem wielką głowę Dożywotki coraz bardziej zaczyna drążyć myśl, że gdyby mnie nie było pod celą, to wszystkie papierosy za handel artystycznymi przedmiotami szłyby na dwóch, bo jako jedyny pomocnik Felka musiałby dostać połowę doli do swojej samary, a tak skap-nie mu tylko parę paczek. Lecz przede wszystkim nie może sobie darować koszyczka. Zaczyna mi zazdrościć i kombinować, jak by tu Celebraka z celi wygryźć. Nie może przecież pójść do oddziałowego i powiedzieć: Proszę mi usunąć Celebraka. Niezgrabnie mu zresztą bez powodu łazić do władz, kiedy wiadomo, że ze wspólnego talerza jadamy, nie ma sprzeczek, zawsze uprzejmi, grzeczni jeden wobec drugiego.
W tym czasie dostaję zatwierdzenie prawomocności wyroku za napad na taksówkarza. Dożywotka wie, że jestem załamany, wie również, że wiele razy ciąłem swoje ręce. Nie mogę sobie znaleźć miejsca, ciągle gadam z nimi o tej sprawie, co uczynić, żeby skrócić karę, nawet mówię, że tego wyroku nie przeżyję. Nie załamuj się, pociesza mnie Felek Zagłówek, może przyleci jakaś amnestia, będzie tysiąclecie państwa, może coś zdejmą. Żyjemy nadzieją, podtrzymujemy się na duchu i dni płyną monotonnie, bez żadnych zmian. Ale
212
Dożywotka myśli tylko o jednym, jak by mnie z naszej celi wyrolować. Wieczorem chodzi po celi tam i z powrotem. Obija się od drzwi do ściany, od ściany do drzwi. Cełka mała, bez przerwy łazi i sapie. Stąd, dotąd, tu i tam bez ustanku. Pytam Dożywotki: Czym się tak, Kaziu, martwisz? A cholera, mówi, tak sobie myślę. I chodzi dalej. O czym, Kaziu, myślisz, zagaduję. Wiesz, Zdzisiek, powiada, siedzę pięć lat pod tą celą, jak pies. Kombinuję, żeby wyjechać z tego burdelu. Już mnie ten Rawicz wkurzył. No, cóż ja ci mogę pomóc, Kaziku, prawda? Dożywotka głowę zwiesił, dalej krąży, ręce założył do tyłu i klepie łokciami w posadzkę. Staje przede mną i pyta: Zdzisiek, przyprawiamy? Podnoszę głowę znad roboty przy słomkach, patrzę na Dożywotkę zdumiony i mówię: Co chcesz przyprawiać? Co? krzyknął. Kotwicę! Odwiozą nas do Wrocławia, przelecimy się trochę i obydwa będziemy walczyć. Nie zgodzimy się na operację, albo śmierć, albo życie. Ty masz pajdę, ja mam pajdę. Felkowi nie warto próbować, on ma jeszcze parę miesięcy wyroku, nie opłaca mu się pajacować. My nie tracimy nic. Jeśli nie kotwicę, to zróbmy sobie ogólne zakażenie krwi. Skombinujemy strzykawkę, nałapiemy much i musze gówno wpuścimy sobie w mięsień albo w żyłę, nie? Nad tym właśnie myślę. Nic się nie odzywam, pierwsze słyszę, żeby Dożywotka tyle na raz nagadał. Dopiero po chwili odzywam się: Jeśli to mówisz poważnie, że się przyprawiasz, a chcesz, żebym ci towarzyszył, z przyjaźni mogę wszystko, wiesz o tym. Na niczym mi nie zależy. Mam teraz zatwierdzoną dychę. Siedzieć dziesięć lat, a przekręcić się, czyli wykitować, to dla mnie wszystko jedno. Byłem w tym czasie załamany, nie prowadziłem nawet regularnej korespondencji z żoną.
Felek wszystkiego słucha, siedzi w kącie, dłubie ze
213
słomki kasetkę i uśmiecha się pod nosem. Z czego się śmiejesz? pytam Felka. Śmieję się z was, odpowiada Zagłówek, starzy więźniowie, doświadczeni, tyle już obaj przelecieli. Ten, pokazuje na Dożywotkę, kima dziesięć lat, ty, Zdzisiek, wyfruwałeś się po tylu kryminałach, i wy o takich rzeczach myślicie? Dziwię się. Co wam da dzisiaj połyk? Przyprawicie, wezmą was do kabaryny. W kabarynie posiedzicie trzy dni, jak już się któryś będzie kończyć, dopiero wywiozą do szpitala. Umrzeć wam nie dadzą. T co wam to, jednemu z drugim, da? Nic. Przymusowo biorą teraz na operację, są już za starzy na wasze symulacje, potną żebra i zostaniesz kaleką. Zdzisiek, Dożywotka, puknijcie się w czoło, koledzy. Zrobiła się głupia cisza na celi. Może i masz rację, Felek, powiadam, ale jak Kazik chce spróbować, to ja też lecę, taki jestem! Przy-skakuje do mnie uradowany Dożywotka i krzyczy: Co, Zdzisiek, przyprawiamy?! Przyprawiamy. Ale, Kaziu, słowo. Słowo. Jak słowo, to słowo, zaznaczam Dożywot-ce. I ty nie godzisz się na zabieg, i ja się nie godzę na zabieg. Albo wolność, albo śmierć. No to daj rączkę, powiadam. A wśród złodziei podanie ręki i przyblato-wanie znaczy więcej niż przysięga. I Dożywotka podaje mi rękę. W takim razie, mówię do Felka, rób kotwicę! Zagłówek był wielkim specem od drutowania kotwic. Felek tłumaczy: Chłopaki, zastanówcie się, ja wam radzę. Nie, Feluś, rączka podana, przepadło. Panowie, słuchajcie, wtrąca się jeszcze raz Felek, zrobię wam kotwicę na koraliki, żeby nie przebić przełyku, elegancko zrobię, sarn łyknę i wyjmę bez śladu. Wśród chłopaków obowiązuje całkowita charakterność, jak któryś więzień przystępuje do walki o wolność, to nikt z celi ze starej recydywy nie ma prawa mu odmówić pomocy. 1 Felek przystępuje do roboty kotwic. Po szóstej otwiera się cela, przychodzi oddziałowy z kart-
214
ką i pyta: Celebrak, na telewizor idziesz? Oczywiście. Dobrze się sprawowałem, więc miałem przyzwolenie na oglądanie telewizji. Wychodząc zwracam się do Do-żywotki: Kaziu, a ty nie idziesz ze mną na telewizor? Nie, nie mam ochoty. Zresztą wszystko, co wyświe-tłają, powiada, to sama propaganda. Ja ich smolę. Co z takim dyskutować, kiedy on w życiu do książki nie Zajrzał, a tylko wciąż marzył o różnych sztukach, o kopycie i o tym, że kiedy wyjdzie na wolność, to dopiero zacznie odstawiać numery. Dożywotka był asem od mokrej roboty. Wśród więźniów cieszył się dobrą opinią, bo napady, skoki, rabunki, to imponuje.
? w ten sposób Dożywotka z Felkiem zostają sami w celi. Wtedy Dożywotka powiada: Słuchaj, Felek, ty mu zrób ostrą kotwicę, taką, żeby jej nie wyjął. Ja go już tak podprowadzę, że łyknie na ostro i niech się nawet, pieprzony, przekręci. Felka zatkało. Dlaczego ty, Kaziu, tak na Zdziśka naskakujesz? Jemu na ostro, lobie na koraliki? Jak już obydwaj lecicie i jeden drugiemu chce towarzyszyć w bohaterskiej śmierci, to, Kaziu, coś mi tu nie gra. Dożywotka pokręcił się po celi i tak zagaja do Zagłówka: Feluś, może bym innemu nie powiedział, ale ciebie znam, jesteś równy chłopak, jak nikt, więc ci mówię. Mnie Zdzisiek podpada! On z nimi coś ma. W ten sposób zasrywa mnie przed Felkiem, że ja mogę robić donosy do władz więziennych. W życiu żadnego z chłopaków, którzy ze mną wspólnie siedzieli, nie zakapowałem. Felek mnie znał od pięćdziesiątego dziewiątego roku, a uwierzył Do-żywotce. Przecież kapusie byli, są i będą. Taki gnój jest zdolny rodzoną matkę pod szubienicę podstawić, byleby siebie ocalić. Nawet jak wyjdzie na wolność, me poprawi się i wraca do kryminału.
Przychodzę do celi z telewizora, nikt się do mnie nie odzywa. Jaki był film, mruknął wreszcie Doży-
215
wotka. Taki sobie, mówię, bo od razu w tej atmosferze straciłem chęć do gadania. Zostawiłeś mi mleka? zwracam się do Felka. Masz trochę w kubku, ledwo gębę otworzył. Wypiłem mleko i znowu milczenie. Co wy, ludzie, u diabła, takie smutne, zaczynam do nich żartem, nic nie gadacie, leżycie jak nieżywe? Co jest z wami? O czym będziemy gadać, bąknął Felek. Gniewacie się czy jak? Nie, Zdzisiek, co tam będziemy teraz rozmawiać. Połóż się i śpij, odpowiedzieli. Jak ktoś nie chce ze mną dyskutować, po co ja mam z nim, pomyślałem sobie i odwróciłem się do ściany i śpię. Rano wstaję, wychodzimy na spacer, jestem razem z Felkiem na spacerniku, pytam go wprost: Co się stało? Kazik do mnie nie gada, ty mnie unikasz, co na rany Chrystusa za heca? Jak ci się coś nie podoba, Felek, zagraj w otwarte karty, powiedz mi u licha. Najwyżej spakuję swoje bety i nie muszę, człowieku, siedzieć z tobą pod jedną celą. Może ci nie odpowiada moja osoba? Może ci z czym podpadłem, to wypowiedz się. Jestem człowiekiem otwartym, takim mnie matka urodziła i takim będę. Ja nie lubię klajstrowania, Felek. Daj sobie spokój, Zdzisiek, krzywi się Zagłówek, może ci powiem innym razem. Nic do ciebie specjalnego nie mam. Na tym się rozmowa urwała. A ja zawsze lubiłem sobie pogadać, pośmiać się, nabajdurzyć niestworzonych historii, bo cóż, siedzieć tylko ze spuszczoną głową i martwić się, to za trzy dni łeb osiwieje lub dostanę kota. Felek wywnioskował z tego, zresztą tak mu to podsunął Dożywotka, że jeśli w ogóle tyle opowiadam, to mogę również chlapać wszystko przed klawiszami. Na drugi dzień wracam ze szkoły, kładę książki, wchodzi oddziałowy i woła: Zagłówek, słomę przywieźli do sienników, chodź, wybierz sobie taką nie pogniecioną, będziesz miał w sam raz na wyroby. I Felek poszedł. No, jak tam, Kaziu, z kotwicami, za-
216
gadnąłem Dożywotkę. Felek ma gotowe, zrobił, jakżeś był w szkole, i dzisiaj trzeba będzie przyprawiać. W nocy? Po apelu najlepiej pasuje, mówi. Dobra. Słuchaj, Zdzisiek, zaczyna prawie szeptem Dożywotka, mam do ciebie dwa słowa na osobności. Słucham cię, Kaziu. Widzisz, ty coś za dużo pod celą opowiadasz o swoich wyczynach, o swoich sprawach, ja bym ci nie radził gadać o tym wszystkim, bo ten Felek Zagłówek tiochę mi podpada. Siedzę z nim już pół roku, przed twoim przyjściem do nas on stale chodził do oddziałowego, do wydziału penitencjarnego, do wychowawców, i więźniowie szeptają, że on może być kapuś. Nie mów za dużo, każdy złodziej ma coś na sumieniu, bo na czysto nigdy ani milicja, ani sąd człowiekowi wszystkiego nie wynajdzie. Przecierpiałeś trochę, dlatego cię ostrzegam. Tylko pod słowem, nie gadaj nic o tym Felkowi. Przynosi Felek słomę, jakże mogę mu coś powiedzieć przy Dożywotce? Felek Zagłówek też przysiągł Dożywotce, że nie piśnie słowem do mnie o ostrej kotwicy. Dożywotka liczył, że musi między nami dojść do draki, że obu nas wyprawi spod celi i wszystkie nasze papierosy, a przede wszystkim koszyczek z kliszy zagarnie dla siebie. Taka jest recydywa. Nagle ni stąd, ni zowąd odrywa się Felek od roboty, odsuwa słomki i mówi: Mam ochotę zagrać w pokera. Pociągniemy, Zdzisiek? Tyłeś tu naopowiadał, jaki jesteś gracz. Ja też lubię pofilować, i to nieźle. Ty masz fajki, ja mam fajki, spróbujemy, kto lepszy. Zagłówek po to chce grać w pokera, bo go Dożywotka namówił, aby mnie z tych szlugów oczyścić, bo frajerowi, kapusiowi papierosy są niepotrzebne. Jak masz, Feluś, życzenie grać ze mną o dymy, bardzo proszę. Ale trochę, Felek, nie wypada, mówię, nawzajem się ogrywać. Ja bym od ciebie, Felek, tych papierosów nie mógł wziąć. Co innego, gdyby obcy więzień wskoczył pod naszą celę,
15 �" �śCo jest za tym murem"
217
wtedy należy nawet zielonego opędzlować, a między sobą, jakże to? Co tam, Zdzisiek, mnie nie zależy na fajkach. Nie palę. I wyciąga ręcznie robione maleńkie karty z kartonu, które miał schowane w pudełku od zapałek. Jeśli chcesz koniecznie, to czemu nie, Felek, zgadzam się.
Siadamy na łóżku i zaczyna się partia. Gram uczciwie, nie chcę go oszukiwać. Nie daję mu fula, a sobie karety. Jestem w stanie tak karty stasować, że on będzie miał maksa, a ja kolor. Przewiozę go raz na wózku i wystarczy. Po Felku. Patrzę mu jednak na ręce i spostrzegam, że on z kartami zaczyna kombinować. Aha, dobryś-gabryś, udaję, że tego nie widzę, panuję nad sobą, gram dalej. Jeśliś taki mądry, Zagłówku Feliksie, to ja ciebie teraz zrobię, postanawiam sobie w myśli. I w przeciągu niecałych dwóch godzin Felek zostaje bez papierosa. Stawka była po dwa dolary do puli, czyli dwa szlugi blajt. Przegrał całe siedem tysięcy papierosów. Trzymam je wszystkie na kupie, na poduszce. Jest ostatnie rozdanie, pytam, ile bierze kart? Dwie. Jak ty dwie, Feluś, mówię, to ja biorę trzy. Wtedy on podskoczył na łóżku i nachalnie upiera się, że chce też trzy karty. Nie, mój drogi, powiadam, żądałeś dwie, musisz wziąć dwie karty. Żadne dwie, krzyczy, dawaj trzy! Słuchaj, Felek, zachowuj się spokojnie, to jest poker, a nie mieszanie gruszek w dupie. Słowo gra, karta bierze. A on rzuca kartami o ziemię i zrywa się do mnie. Przytrzymałem faceta ręką i oświadczam: Widzę, że się pienisz, przyjacielu, poznałem twój charakter. Weź sobie te wszystkie fajki w pierony z powrotem i daj mi święty spokój. Nie chcę z tobą więcej grać. Najpierw się naucz, a potem siadaj do kart. A głupio oszukiwać to nie mnie. Jak mądrze partnera zrobisz, będę cię poważał. Bądź szulerem, ale cwanym, a na goło nie podrywaj się, Felek.
218
%
Gdybyś tak pomiędzy graczami grał, w towarzystwie, dostałbyś kosą w plecy i po banku. Zmiataj! Szarpnął się, wyrwał mi się z ręki, szczupakiem skoczył na łóżko, zgarnia wszystkie papierosy, drze się: mnie też gówno na nich zależy, i leci ze szlugami do kibla. Wtedy zrywa się Dożywotka, łap mu za te papierosy i kładzie je na swoim łóżku. Popatrzył na nas, ale słowem się nie odezwał. Zagłówek cały w nerwach kołuje wściekły po celi, o mało ścian nie rozsadzi. Miałem cię za kumpla, aż chrypi ze złości w moją stronę, ale teraz już wiem, że nie jesteś człowiekiem! Wstaję z łóżka, opieram się o ścianę i mówię: Nie podskakuj! Mnie się zdaje, że tobie, Zagłówek, o coś innego tutaj chodzi. Nie myśl, że jestem frajer. Powoli dojdziemy do prawdy. Chciałeś grać, przegrałeś. Oddałem ci fajki, co chcesz więcej? Bić się? Mogę wystąpić, spróbujemy, jakiś kos, nie pękam przed tobą. Co z tego, że ty sześć lat siedzisz, a ja dopiero dwa z ostatniego wyroku? Nie bądź taki wielki gieroj, wielki więzień, tacy jak ty na pęczki mi wiszą. Jak ja w pokera grałem, toś ty boso za orkiestrą latał, pętaku! Uspokoił się jak po kuble zimnej wody. Za parę minut mówi: Chodź, zagramy jeszcze raz! O co będę z tobą grał? O wszy? Ja mam pieniądze, rzuca się. Mogę cię pieniędzmi zasypać! I wyciąga z kalesonów trzysta pięćdziesiąt złotych. Skąd je wziął, nie wiem, ale zdarzają się więźniowie, cc mają nawet prawdziwe dolary i zegarki. To muszą być już lepsi przestępcy, bo taki, którego spod mostu wzięli, cóż może mieć, łachudra? Popatrzyłem na Felka Zagłówka i mówię mu od niechcenia: Ja nie uciekam od gry. Jesteś przegrany, należy ci się rewanż. Nie rób mi łaski, powiada, udowodnię ci, że jestem lepszy w pokera! A ja ci mówię, Felek, nie jesteś lepszy. Nie dasz rady ze mną wygrać. Zobaczymy. W takim razie
219
siadaj! Dożywotka nic się nie odzywa, czeka tylko, kiedy damy sobie po nosie. Za piętnaście minut Felek przegrywa wszystkie pieniądze. Składam w kostkę pięćdziesiąt złotych i mówię: Masz! Trzysta dla mnie. Dzisiaj przyprawiam kotwicę, może stąd wyjdę, dobrze mieć parę złotych przy duszy. Felek nie chowa pięćdziesiątaka, tylko rzuca mi pod nogi. Uśmiechnąłem się i nie zwróciłem uwagi na ten gest. Oddziałowy zgasił światło i do celi wpada z zewnętrznego reflektora wąski, ostry promień. Felek wierci się na łóżku, pewnie piecze go przegrana forsa, wreszcie odzywa się: Zagramy jeszcze? Nie. O koszulę nie grywam. Zresztą o dziesiątej zwykle śpię. Leczę się na nerwy, dbam o zdrowie. Dobranoc, kolego.
Zapada więzienna cisza, kroki strażnika, kłapanie judasza, znowu kroki, znowu judasz, noc. Leżymy nieruchomo, nikt z nas nie śpi. Po chwili odzywam się do Dożywotki: No, jak, Kaziu, łykamy? Tak jest, mruczy Dożywotka. Dawaj, Felek, kotwice, powiadam. Te papierosy, które wygrałem, weź sobie od Kazika. Forsa moja. Taka jest charakterność między urkami, żebyś wiedział. Zagłówek wyciąga spod materaca kotwicę, jest zrobiona na ostro, druty jak igły. Przywiązuję do niej nitkę, zawijam w papier, bo inaczej nie da rady przełknąć, i widzę, jak Felek podaje Doży-wotce kotwicę zawiniętą już w bibułę. Coś mnie pikło, ale pomyślałem, że może Felek nie zdążył obu kotwic zawinąć w papier. Trzymam gotową kotwicę w dwóch palcach i zwracam się do Dożywotki: Przyprawiamy, Kaziu? Odpowiada, że się jeszcze kawy napije. Rozumiem go, nerwy grają. Iluż ja więźniów widziałem, którzy przez kotwicę umierali! Pamiętam młodego chłopca, Jaśka Greczankę, jak w Szczecinie na Kaszubskiej zrobił połyk, lekarze go nie uratowali, dostał gwałtownego krwotoku i skonał. Dożywotka zde-
220
I
nerwowany napił się kawy, zbladł, chodzi boso po celi. Szkoda czasu, powiadam, łykamy. Kaziu, zaczynaj! Nic się nie bój, ja cię nie zawiodę, Felek mnie zna od pięćdziesiątego dziewiątego roku, nie kucnę. Zresztą rączki podane, to silniejsze niż śmierć. Dożywotka stoi między kiblem a umywalką i ani drgnie. Łykaj, Kaziu, ponaglam go. Nie, ty pierwszy, Zdzisiek, powiada. Dlaczego pękasz, Kaziku? Patrz, klękam w tym momencie na kolana, żebym własnych dzieci nie oglądał i własnej matki, jeśli za tobą nie łyknę! Za mało ciebie znam, tu wstaję z klęczek, żebym łykał pierwszy. A on nic. Milczy. Podchodzę do niego, Dożywotka trzyma w palcach owiniętą w papier kotwicę i chowa rękę za siebie. Łykasz czy nie, krzyczę. Nie, ty pierwszy, mamrocze. O, nie, bracie, powiadam, a może ty chcesz przypadkiem, żebym ja się tylko przyprawił, i jak będę miał przełyk rozpruty drutem, powiesz wtedy do mnie, że tu ci się ręka zgina, co?! Nie jesteś dla mnie człowiekiem i więcej z tobą nie gadam! Błyskawicznie wyrwałem mu kotwicę z ręki, mimo że trzymał ją z tyłu, i wrzuciłem do kibla. Co, ty mnie chcesz przebić, a potem będziesz się śmiał, żeś napuścił frajera na kotwicę?! Ja cię gibam i twoje dożywocie też! Położyłem się do łóżka i do rana nie padło ani jedno słowo na celi.
Rano razem z Felkiem wychodzimy na spacer. Do-�Ś1 żywotka został w celi. Chodzimy milcząc w kółko
* spacernika. Patrzę prosto przed siebie, a Felek stale
na mnie spogląda, jakby chciał zacząć rozmowę, ale
nie bardzo wie jak. Wreszcie się odzywa: Zdzisiek, jeśli masz w stosunku do mnie jakieś wątpliwości, to raczej wprost zapytaj, a nie zwracaj się do kogoś innego o opinię o mnie. Popatrzyłem na Zagłówka z politowaniem i mówię: Coś ty, Felek, ze sputnika się urwałeś? O co chodzi? Dowiedziałem się, klaruje
221
Zagłówek, że ty podejrzewasz, że jestem kapuś, wypytujesz o to innych więźniów, tak nie postępuje kumpel i równy człowiek. Felek! Kto ci nałożył do głowy takich bzdur?! Powiedz jasno, o co idzie? Mam ci opowiedzieć wszystko, jak było? Felek, biję się pięścią w dekę, mam ci do oczu tego człowieka doprowadzić? Ależ proszę bardzo, z miejsca, Felek! Felkowi coraz bardziej mięknie ruła i ciągnie dalej: Gadałeś, Zdzisiek, do Kazika Dożywotki to i to, to i to? Czy Felek nie jest lewy i nie kombinuje z klawiszami? Tuś mi, bratku, myślę sobie. A ten drań powiedział właśnie do Zagłówka to samo, co na niego do mnie wygadywał. W ten sposób Dożywotka chciał jak najprędzej doprowadzić do zwarcia między nami, aby tylko papierosy i ten koszyczek uzyskać. Wyspowiadał się Felek dokumentnie. Dobrze, bracie, teraz ja ci powiem, co Dożywotka, ten twój najlepszy przyjaciel, co z jednej miski jecie, coście sobie wspólne plany układali, o broni, o skokach, które razem na wolności wykonacie, co on o tobie opowiadał. I wygarnąłem Felkowi wszystko. Zagłówek aż zesiniał ze złości, nerwus był sakramencki. Rany boskie, krzyczy, prawda to jest?! Mogę przysiąc, odpowiadam, mało, powtórzę mu prosto w twarz. Jeżeli to jest prawda, zaklina się Felek, napluję mu w oczy albo kosę w bebech wsadzę! A mieliśmy noże na celi, dostaliśmy je do artystycznej roboty ze słomki. Już czuję, co pod celą nastąpi. Wracamy ze spaceru, a Dożywotka jak gdyby nigdy nic podstawia Felkowi jedzenie ze swojej diety. Zjedz sobie tu, Feluś, troszkę sera. Felek odsuwa michę: Na razie dziękuję ci, Kaziu, za twoje dobre serce, ale wprzód chciałem cię zapytać, czy ty ostrzegałeś Zdziśka, jak poszedłem po słomę, że ja jestem kapuś i żeby on się nigdy przede mną nie wywnętrzał! Prawda to jest czy nieprawda?! Doży-
2,22
wotka dźwiga się z taboretu, jakby był zrobiony z ołowiu, i cofa się powoli do tyłu w kąt celi, pomiędzy drzwi i kibel. Gadałeś czy nie? Mów! ryczy Felek. Kto? Ja? I przekręca tę swoją wielką głowę raz w lewo, raz w prawo. Mów zaraz, baranie, jak było! I pstryknąłem mu petem prosto w nos. A on rozczer-wienił się i zamilkł. Felek zatrząsł się cały w nerwach, łapie za blat stołu, jedzie z tym całym majdanem, klejem, słomą, listewkami, w stronę Dożywotki i syczy przez zaciśnięte zęby: Dlaczegoś ty chciał chłopaka na ostro kotwicą przyprawić? Ty frajerska mordo! Sam miałeś kotwicę na koralikach, ale i tak nasrałeś w portki przed połykiem! Nawet takiego głupstwa się bałeś, ty frajerze! Chciałeś między mną a Zdziśkiem zamęt zrobić. Czemu się przede mną wypowiadałeś, że Zdzisiek jest kapuś i trzeba tak kombinować, żeby się chłopak przekręcił. Zaszumiało mi w uszach, doskakuję do Dożywotki, łapię go za te krótkie włosy, łeb przybijam do ściany i mówię: Gadałeś tak? On ledwo dycha i stęka: Sam nie wiem, dlaczego, ja tylko tak, Zdzisiu, w żartach powiedziałem. Felka jakby ktoś rozpalonym żelazem sparzył, rzuca się, wywala stół i woła: Śmierć frajerom! I łapie nóż. Dopada Dożywotki, pluje mu w oczy, policzkuje raz, policzkuje drugi i chce mu kosę w brzuch władować. Uwiesiłem się Felkowi u ręki, wykręciłem i nóż wypadł. Nie wygłupiaj się, Feluś! Oprzytomniał. Chcesz sobie za nygusa wyrok dorobić? To jest fra-jerzyna, on za koszyczek i za parę papierosów piekło zrobił na celi. Ty stary łachmyto, dziesięć lat siedzisz, ja mam żonę i dzieci, a tyś za byle gówno chciał mnie na ostro przyprawić. Mógłbym cię teraz poderżnąć, jak koguta. Zabieraj się stąd, ale szybko, żebym cię nie widział. Bo inaczej krew się poleje! Felek ściąga pościel z jego łóżka, kopie po celi i krzyczy:
223
No już, smaruj stąd, nygusie, w tej chwili! Dożywotka stoi pod ścianą, szary, łapy dyndają mu jak flaki i wielka głowa się trzęsie. Dostał po twarzy, w oczy mu napluto to jest gorsza hańba, niż nożem dźgnąć. Oddziałowy stoi pod celą, słucha i otwiera drzwi. On miał też napięte z Dożywotką, bo Dożywotka strasznie ordynarnie odnosił się do funkcjonariuszy. Pyta więc oddziałowy, co się tu dzieje? Prosimy z Felkiem, żeby nas zaprowadził do wychowawcy. Z miejsca nas zabiera. Meldujemy, co pod naszą celą zaszło. Wychowawca przyrzeka usunąć nam z oczu Dożywotkę. Ale teraz już bez awantur, powiada. Wracamy pod naszą dwudziestkę, a Dożywotka powoli pakuje łachy do swojej samary. Miał kilka ramek ze słomy i puder -nicę, co mu się dało z litości. W ramki oprawił rodzinne zdjęcia. Wkłada pamiątki delikatnie do worka. Przyskoczyłem do niego i rozkazuję: Dawaj to! Wyrywam mu z samary nasze upominki, pogniotłem wszystko i razem z fotografiami wrzuciłem do kibla. Pamiętasz, powiadam do niego, siostra za ostatnie grosze przysłała mi paczkę, podzieliłem się z tobą dc okruszki, a tyś mnie na ostro na tamten świat chciał wysłać. Za co, za parę papierosów? Aby ten wielki skarb Felka, koszyczek, odziedziczyć po mnie. Ty Świnio! Dożywotka oparł się na kiblu, przysiadł na nim, głowę zwiesił i po cichu, jakby sam do siebie gadał, cedzi słowo po słowie: Ja stąd odejdę. Nic od was nie chcę. Nie gadajcie, proszę, innym chłopakom, co między nami zaszło. Wielką głowę jeszcze bardziej wcisnął w swoje szerokie bary i widzę, jak ta pomarszczona twarz, te grube bruzdy i blizna pod okiem robią się mokre. Dożywotka płacze. Nie odezwałem się więcej, tylko pomyślałem sobie: ty stary, franco-waty szmaciarzu...
224
...Kiedy byłam już pewna, że spodziewam się dziecka, zwolniłam się z posady wiejskiej higienistki w S. Pakuję nasze manatki do pończochy i razem z nim przyjeżdżam właśnie tu, do domu teściowej w G. Nie przypuszczałam wtedy, że tak się to wszystko ułoży... Na drugi dzień odbył się nasz ślub. Bez uczty weselnej, bez gości. Po wypiciu paru kieliszków jego młodsza siostra spojrzała na mnie i mówi: No, jedź teraz, braciszku, do pani Bednarskiej i pochwal się, jaki skarb zdobyłeś. Niech mamusia pobłogosławi i zetrze z was te resztki krwi. On jej coś tam odburknął, ale sam pomysł bardzo mu się spodobał. A ja dopiero w tym momencie uświadomiłam sobie w pełni, że wyszłam za mąż bez zgody, bez zawiadomienia rodziny. Jeśli już tak się stało, układam w mojej młodej głowie, to lepiej będzie wspólnie przeprosić matkę. Ukryć małżeństwa się nie da, zresztą, po co, skoro go kocham. Tego samego wieczoru ruszyliśmy w naszą podróż poślubną do rodzinnej D. Jeszcze do dziś dnia nie chcę wspominać, jak on i ja zostaliśmy przyjęci w domu mojej matki. Równie trudno mi przyznać, po czyjej stronie była wówczas racja. Cztery kilometry wśród nocy, na przełaj przez pola szliśmy prosić o nocleg moją starszą siostrę w R. Prowadził mnie pod rękę, było cicho i za kilka miesięcy miało urodzić się nasze dziecko. Wspominaliśmy sw'oje własne dzieciństwo i mój czerwony berecik, który mu ofiarowałam, kłamiąc przed matką, że wiatr mi go porwał do wody. I że nikt z nas dwojga nie winien temu, co kiedyś się stało, zresztą różnie ludzie plotą. Z polnej drogi, biegnącej przez grunta zarówno jego, jak i moich rodziców, korzystali wszyscy, cała wieś. Dlaczego właśnie o ten kawałek wąskich kolein wybuchł śmiertelny spór starego Celebraka ze starym Bednarskim i wlókł się latami? Nikt nie wie dlaczego,
225
kiedy zawrzała bójka, żaden z sąsiadów nie podbiegł rozdzielić sczepionych ze sobą ludzi? Jedynie moja matka z krzykiem przypadła do nich, usiłując powstrzymać ciosy. W parę tygodni po bójce stary Celebrak umarł w szpitalu. Jedni twierdzą, że ze starości, drudzy, że moja matka winna jest tej śmierci. Od dzieciństwa wlecze się za mną ten dzień, w którym ulewa bębniła o trumnę Pawła Celebraka. Wciśnięta pomiędzy mokre spódnice i zabłocone cholewy, jedna jedyna z mojej rodziny patrzałam z przejęciem w wykopany dół. Na dnie grobu utworzyło się żółte bajoro, z którego wyglądały dwie nieruchome żabie głowy. Nie płoszyły żab ani egzekwie księdza, ani zawodzenie wdowy, która obiema rękami przygarniała ku sobie bosego chłopca. Kiedy grabarze opuścili trumnę, żaby wylazły na czarne wieko i znowu usiadły na nim bez ruchu. Dopiero wtedy, jak posypały się pierwsze grudy gliny, żaby zaczęły tłuc niezgrabnymi ciałami o ściany głębokiego dołu...
SŁOWNIK WYRAŻEŃ ŻARGONOWYCH
berfaerucha blatować bombę polewać brudas
bukwa
ehawira
ciul
choinka
cug
deka
dekel
doklepać
dolar
doliniarz
durszlak
dziargać (się)
dziekanka papierosów
farmazon
fikus
tanie wino owocowe zjednywać sobie kogoś indagować kogoś
pięćset złotych w jednym banknocie
piłka do przepiłowywania krat mieszkanie
ordynarna, pogardliwa nazwa mężczyzny
przyrząd w kształcie choinki zrobiony z ostro zakończonego drutu, służący do kaleczenia przełyku
ochota do dalszego picia alkoholu
klatka piersiowa
miejsce dla tańczących par na zabawie
nachalnie nawiązać z kimś znajomość
papieros, ale tylko w więzieniu złodziej
pistolet maszynowy robić tatuaż
paczka zawierająca dziesięć sztuk
blaga, kłamstwo poprzedzające dokonanie oszustwa �Ś chuligan
227
forant
�" mający pierwszeństwo w grze
gigant
hakować
hazok
herbatnikowa ć się
iść na klawisz iść na pajęczynę
iść na rączkę
iść na skórę iść na stopę iść na wydrę
jeleń
jorgnąć się
juchcić
jucht
kabaryna
karc
kikować
kipiszować
klawisz
kmina
kogutek
kolka
kopyto
kosa
kotwica
ksyw
lipo
228
znaczna persona ze świata przestępczego
pracować chleb komiśny przyjaźnić się
dokonać kradzieży z włamaniem dokonać kradzieży ze strychu, szczególnie bielizny
dokonać kradzieży walizki na dworcu kolejowym lub w wagonie dokonać kradzieży portfelu dokonać kradzieży pod groźbą broni dokonać kradzieży przy użyciu siły fizycznej
przygodny znajomy fundujący libację w knajpie
zorientować, rozeznawać się w sytuacji kraść
kradzież, towar skradziony
cela izolacyjna w zakładzie karnym
patrz kabaryna
zerkać
rewidować
�Ś klucznik, strażnik więzienny �ó żargon więzienny
�Ś posterunek obserwacyjny w formie wieżyczki dla służby więziennej
�Ś przyrząd z drutu służący do kaleczenia przewodu pokarmowego
�Ś pistolet
�Ś nóż
- przyrząd z drutu w kształcie kotwicy służący do kaleczenia przełyku
- patrz kmina
- oko
łaps
manto komuś spuścić
meta
mońka
nadziać się na minę
obskoczyć kieszeń ochajtnąć się odpękać okulaki
pajacować
pajda
patyk
peperyna
pet
pękać
podrywka
po kuckach
polać wodę
poruta
prawdziwek
przekręcić się
rakieta, zaprawić kogoś rakietą
samara
skaz
smyk
spinać zegarek suka
szucherny
szuchler
szlug
szub
strychować chleb
funkcjonariusz służby dochodzeniowej MO
pobić kogoś
melina
żyletka
wpaść w zasadzkę milicyjną
dokonać kradzieży kieszonkowej ożenić się odbyć karę buty drewniane
źle się zachowywać, utrudniać służbę pracownikom więzienia wyrok pięciu lat więzienia tysiąc złotych popłoch, zamieszanie niedopałek papierosa załamywać się psychicznie
- szulerski system dzielenia kart po świętach
skłamać zamieszanie człowiek naiwny umrzeć
uderzyć kogoś niespodziewanie silnym ciosem pięści
�Ś worek używany przez więźniów do przechowywania osobistych rzeczy
�Ś zegarek
�Ś drobny złodziejaszek
�Ś kraść zegarek z ręki
- karetka więzienna
- pomysłowy i odważny
- szuler
- papieros
- kołdra
- zwilżać bochenek wodą po wyjęciu
z pieca
2.29
szufladka
�" system oszukiwania w grze w karty
ślajfować
taryfa
urka, urke
werkować, wirkować widełki
wypiska
wystawka
zadać komuś chleba
zrobić chyc zrywka
�" formować małe sztuki pieczywa
�" taksówka
�" wytrawny, doświadczony złodziej
�" wyrabiać chleb
�" system kradzieży kieszonkowej, polegający na wyciąganiu przedmiotu dwoma palcami
�" zakup artykułów żywnościowych w kantynie więziennej
�" ukrywanie się przed milicją po ucieczce z więzienia
�" oczernić kogoś przed władzami więziennymi, donieść
�ó�"�Ś uciekać
�" ucieczka
230