LABORATORIUM OCHRONY ÅšRODOWISKA
- SYSTEM ZARZ
DZANIA JAKOÅšCI
-
INSTRUKCJA NR 05
POMIARY NAT
ŻENIA OŚWIETLENIA ELEKTRYCZNEGO
POMIESZCZEC
I STANOWISK PRACY
1. Cel instrukcji
Celem instrukcji jest określenie wymagań dotyczących sposobu wykonywania
pomiarów natężenia oświetlenia elektrycznego na płaszczyz
nie. InstrukcjÄ™
opracowano w oparciu o normy:
a) PN  E -04040-03:1983  Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar
natężenia oświetlenia ,
b) PN-EN-12464-1:2012  Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1:
Miejsce pracy we wnętrzach
c) PN-EN 12464-2:2008  Światło i oświetlenie -- Oświetlenie miejsc pracy -- Część
2: Miejsca pracy na zewnÄ…trz:,
d) PN-E-02033:1984  Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym (norma
wycofana)
InstrukcjÄ™ sporzÄ…dzono w celu zapewnienia jednakowego stosowania ww. norm
przez uprawniony do badań personel laboratorium.
2. Zakres stosowania instrukcji
Instrukcja określa sposób postępowania podczas pomiarów natężenia oświetlenia
elektrycznego na płaszczyz
nie, oraz sposób wyznaczania średniego natężenia
oświetlenia elektrycznego płaszczyzny E i równomierności oświetlenia płaszczyzny
śr
U . Instrukcję należy stosować do oceny eksploatowanych urządzeń
o
oświetleniowych. Jeżeli oceniane są nowe urządzenia oświetleniowe lub w
urządzeniach oświetleniowych zainstalowano nowe lampy, przed przystąpieniem do
badan należy je poddać wyświecaniu przez czas co najmniej 100 godzin.
3. Specyficzne definicje zwiÄ…zane z instrukcjÄ…
Określenia i definicje zawarte w instrukcji są zgodne z normą: PN-EN-12464-
1:2012. Zadanie wzrokowe  elementy wzrokowe wykonywanej pracy;
Obszar zadania  część pola w miejscu pracy, gdzie wykonywane jest zadanie
wzrokowe. W miejscach dla których wielkość i/lub położenie obszaru zadanie jest
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 1
nieznane, jako obszar zadania należy uznać obszar, gdzie zadanie może być
wykonywane
Obszar bezpośredniego otoczenia  pas o szerokości co najmniej 0,5 m otaczający
obszar zadanie, występujący w polu widzenia;
Obszar otoczenia  pas otaczający obszar zadania w obrębie pola widzenia (zaleca
się aby szerokość tego pasa wynosiła co najmniej 2m).
Obszar tła (obszar dalszego planu)  obszar sąsiadujący z obszarem bezpośredniego
otoczenia, pas o szerokości co najmniej 3m sąsiadujące z obszarem bezpośredniego
otoczenia.
Płaszczyzna pracy (płaszczyzna robocza)- (zgodnie z PN/E-02033:1984)
płaszczyzna (umowna lub rzeczywista), w której znajduje się przedmiot wymagający
postrzegania i w której mierzy się i określa natężenie oświetlenia. Jeżeli nie
zaznaczono inaczej, to za płaszczyznę pracy uważa się:
" płaszczyznę pozioma na wysokości 0,85 m nad podłoga - we wnętrzach ze
stołami, obrabiarkami itp.,
" płaszczyznę pozioma na wysokości podłogi lub terenu - w korytarzach, klatkach
schodowych, wnętrzach sanitarnych itp. oraz na terenach otwartych.
Eksploatacyjne natężenie oświetlenia  wartość od której nie może być mniejsza
wartość średniego natężenia oświetlenia, na określonej powierzchni.
Oświetlenie ogólne - (zgodnie z PN/E-02033:1984) oświetlenie przestrzeni bez
uwzględnienia szczególnych wymagań co do oświetlenia niektórych jej części
Oświetlenie miejscowe - (zgodnie z PN/E-02033:1984) oświetlenie dodatkowe
służące do zwiększenia natężenia oświetlenia w określonych miejscach, w których
wykonywana jest praca.
4. Warunki środowiskowe
Warunki środowiskowe w jakich prowadzi się pomiary powinny mieścić się w
granicach określonych przez producenta aparatury pomiarowej i zapisanych w
instrukcji obsługi. Jeśli tak nie jest należy odstąpić od pomiarów. Warunki
środowiskowe sprawdzane są przed rozpoczęciem pomiarów i po ich zakończeniu.
5. Wymagane wyposażenie
Do pomiarów należy stosować luksomierz posiadający charakterystykę spektralna
dopasowaną do czułości widmowej oka dla widzenia fotopowego i układ korekcji
kÄ…towej dopasowujÄ…cej charakterystykÄ™ kierunkowÄ… do krzywej cosinus. Do
sprawdzenia luksomierza przed pomiarami należy stosować kalibrator
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 2
fotometryczny. Jako wyposażenie pomocnicze należy stosować termohigrometr,
taśmę mierniczą lub dalmierz do określenia wymiarów pomieszczenia.
6. Sposób wykonania badania
Badania należy wykonać w warunkach eksploatacyjnych, po zapadnięciu zmroku.
Urządzenia oświetleniowe z lampami wyładowczymi należy włączyć na co najmniej
30min przed rozpoczęciem badań, urządzenia oświetleniowe wyposażone w żarówki
lub halogenowe z
ródła światła można badać bezpośrednio po włączeniu. Osoba
wykonująca badania powinna być ubrana w ciemną odzież. Badań nie należy
prowadzić jeśli w pomieszczeniu jest więcej niż 20% niesprawnych z
ródeł światła.
Badania powykonawcze instalacji oświetlenia ogólnego i badania stref
komunikacyjnych należy prowadzić przy wyłączonym oświetleniu miejscowym,
pozostałe badania w celu sprawdzenia natężenia oświetlenia zadania wzrokowego
należy prowadzić na płaszczyznach pracy wzrokowej przy załączonym oświetleniu
ogólnym i miejscowym.
Przygotowanie:
a. Dokonać pomiaru temperatury i wilgotności i sprawdzić czy mieszczą się w
granicach pracy luksomierza.
b. Zanotować typ z
ródeł światła, rodzaj opraw, moc, stopień zabrudzenia, ilość
sprawnych i niesprawnych z
ródeł światła. Na podstawie obserwacji określić i
zanotować rodzaj zastosowanego oświetlenia (ogólne, miejscowe, złożone).
Pomiar:
a. Pomiary należy prowadzić na płaszczyz
nie pracy wzrokowej umieszczajÄ…c na
niej (równolegle) ogniwo głowicy fotometrycznej. Przy małych obiektach pracy
pomiary należy wykonać w minimum trzech punktach, przy dużych
obiektach (powyżej 1m2) w równomiernie rozmieszczonych punktach. Punkty
pomiarowe należy lokalizować w środku oczka siatki oświetleniowej. Oczka
siatki powinny być zbliżone do kwadratu, a stosunek długości do szerokości
mieści się między 0,5 a 2. Maksymalny wymiar siatki powinien wynosić:
p = 0,2Å" 5Log( d )
gdzie:
d  dłuższy wymiar obszaru, w [m], gdy stosunek dłuższego boku do krótszego jest
mniejszy niż 2, a gdy tak nie jest, d jest krótszym wymiarem.
b. Punktów pomiarowych nie należy lokalizować pod oprawami lub zagęścić
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 3
ilość punktów pomiarowych. Pas o szerokości 0,5m wokół ścian jest
wyłączony z pomiarów z wyjątkiem przypadków gdy obszar zadania znajduje
siÄ™ w tym pasie.
c. Głowicę fotometryczna należy umieścić tak aby płaszczyzna czynna głowicy
pokrywała się z płaszczyzna pomiarową.
d. Odczyt wyniku pomiaru powinien być wykonany tak aby osoba odczytująca
nie zasłaniała (zacieniała) sobą głowicy fotometrycznej.
e. Jeśli w otoczeniu polu zadania wzrokowego występuje obszar bezpośredniego
otoczenia (pas o szerokości minimum 0,5m) należy wykonać również pomiary
natężenia oświetlenia w polu bezpośredniego otoczenia. (obszar zadania
ograniczamy do powierzchni, rozmiarów biurka, stołu itp.).
f. Jeśli w otoczeniu obszaru najbliższego otoczenia występuje obszar tła (pas o
szerokości minimum 3,0m, w granicach pomieszczenia) należy wykonać
również pomiary natężenia oświetlenia w polu tła. (pomiary należy prowadzić
w siatce oświetleniowej, na powierzchni podłogi).
g. W każdym punkcie pomiarowym należy wykonać jeden pomiar.
Pomiary należy wykonać w punktach.
Lokalizacja punktów pomiarowych (PN-E-04040.03:1983 pkt. 2.7.1.3)
Pomieszczenia nie przeznaczone do Pomieszczenia z wyraz
nie zaznaczonymi płaszczyznami
pracy (oświetlenie ogólne) pracy (oświetlenie ogólne lub złożone)
korytarze, hole, teren otwarty meble, urzÄ…dzenia wysokie maszyny i strefy
węzły sanitarne, produkcyjne, stoły, półki, punkty komunikacyj
pomieszczenia obrabiarki do metali zlokalizowane ne
puste i drewna itp. tylko w tych pomieszczeń
częściach gdzie
wykonywana jest
praca
(na
manipulatorach,
pulpitach
sterowniczych itp.)
pomieszczenie przestrzeń równomiernie na regałach z punkty
dzielimy na dzielimy na rozmieszczone półkami mierzymy równomierni
prostokąty (siatka prostokąty punkty pomiarowe na płaszczyz
nie e
oświetleniowa), (siatka (siatka pionowej, rozmieszczon
natężenie oświetleniowa), oświetleniowa), w powierzchnie e na
oświetlenia punkt przypadku małych pionową dzielimy płaszczyz
nie
mierzymy w pomiarowy obiektów na prostokąty podłogi
punktach bezpośrednio na (manometry) liczba (siatka
położonych płaszczyz
nie punktów oświetleniowa)
w środku każdego terenu w środku pomiarowych nie
z prostokątów, na prostokąta powinna być
płaszczyz
nie mniejsza niż 3.
podłogi
Pomieszczenia bez wyraz
nie zaznaczonych płaszczyzn roboczych z równomiernym oświetleniem
ogólnym oraz jednakowymi wymaganiami co do eksploatacyjnego natężenia oświetlenia na
wszystkich stanowiskach pracy:
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 4
natężenie oświetlenia mierzymy w punktach zlokalizowanych w środku siatki prostokątów, na
płaszczyz
nie poziomej, 85 cm nad podłogą, maksymalny wymiar siatki powinien wynosić (PN-
EN-12464-1:2011 pkt. 4.3.3)
p = 0,2 Å" 5log d
d  dłuższy wymiar obszaru, w m, gdy stosunek dłuższego boku do krótszego jest mniejszy niż
2, a gdy tak nie jest, d jest krótszym wymiarem powierzchni.
UWAGA
Punkty pomiarowe nie powinny wypadać pod oprawami. Pas o szerokości 0,5m wokół ścian
należy wyłączyć z pomiarów.
Zapisy:
a. Wyniki zapisać w zeszycie roboczym lub protokole z badań.
7. Wyznaczenie średniego natężenia oświetlenia i
równomierności oświetlenia
W celu porównania wyników pomiaru z wymaganym eksploatacyjnym natężeniem
oświetlenia i wymaganą równomiernością oświetlenia należy wyznaczyć:
" średnie natężenie oświetlenia elektrycznego płaszczyzny E [lx];
śr
" równomierność oświetlenia elektrycznego płaszczyzny U .
0
Obliczenia
a. Średnie natężenie oświetlenia elektrycznego płaszczyzny należy obliczyć ze
wzoru:
E1 + .....+ Ek
Eśr =
k
[lx]
b. Równomierność oświetlenia na płaszczyz
nie obliczyć ze wzoru:
Emin
U0 =
Eśr
Gdzie:

E zmierzone natężenie oświetlenia w punkcie pomiarowym w lx;
i
E  wartość minimalna z E & E
min 1 k
8. Odniesienie do obowiązujących normatywów
Wyznaczone średnie natężenie oświetlenia i równomierność oświetlenia płaszczyzny
należy odnieść do wymaganego eksploatacyjnego natężenia oświetlenia i
równomierności określonych w normie PN-EN-12464-1:2012 i PN-EN 12464-
2:2008.
Zgodnie z normą PN-EN-12464-1:2012 wymagane eksploatacyjne natężenie
oświetlenia powinno być zwiększone gdy:
" praca wzrokowa jest krytyczna;
" naprawa błędów jest kosztowna;
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 5
" duże znaczenie ma dokładność lub wysoka wydajność pracy;
" zdolność wzrokowa pracownika jest poniżej normy;
" szczegóły zadania mają niezwykle małe wymiary lub mały kontrast;
" zadanie wykonywane jest w długim czasie.
Wymagane eksploatacyjne natężenie oświetlenia może być zmniejszone gdy:
" szczegóły zadanie mają duże wymiary lub duży kontrast;
" zadanie wykonywane jest w krótkim czasie.
Wyznaczoną równomierność oświetlenia należy odnieść do wymagań zawartych w
powyższych normach.
9. Zapis wyników z badań
Wyniki średniego natężenia oświetlenia należy zapisać z dokładnością do jedności w
formacie """ ą"" a wyniki równomierności oświetlenia należy zapisać w formacie ".""
ą"."" z dopiskiem - gdzie liczba po znaku ą jest wartością niepewności rozszerzonej
obliczoną dla współczynnika rozszerzenia k=2 co odpowiada poziomowi ufności ok.
95%.
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 6
PROTOKÓA
Z BADAN NAT
ŻENIA OŚWIETLENIA
Nr zlecenia: & & & & & & & & & & & & & & & & & Data: & & & & & & & & & & & & &
Nazwa zakładu: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Temperatura otoczenia: Wilgotność . Nr karty & & & & & ..
Wynik sprawdzenia miernika przed pomiarami: lx (maks. 3lx) Sprawny: TAK / NIE
Nazwa hali/pomieszczenia (rysunek na odwrocie):
Rodzaj oświetlenia:
(typ z
ródeł światła, rodzaj oprawy, moc, stopień zabrudzenia, ilość sprawnych i niesprawnych
z
ródeł światła)
Miejsce pomiaru (nazwa Usytuowani rodzaj Natężenie oświetlenia
maszyny, rodzaj czynności) e oświetlenia E [lx]
i
(na (ogólne,
rysunku) złożone)
Wynik sprawdzenia miernika po pomiarach: lx (maks. 3 lx) Sprawny: TAK / NIE
ImiÄ™ i nazwisko osoby wykonujÄ…cej pomiary: Podpis:
Opracował: Andrzej Uzarczyk 2013r. Strona 7