Muszalik M i wsp. 2009, 90(4): 569-576
Probl Hig Epidemiol Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia ... 569
Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku
w odniesieniu do jakości życia w świetle kwestionariusza
Oceny Funkcjonalnej Przewlekle Chorych
Functional assessment of elderly patients with regard to quality of life using the Functional
Assessment of Chronic Illness Therapy questionnaire (FACIT-F)
Marta Muszalik 1/, Kornelia Kędziora-Kornatowska 1,2/, Maciej Sury 3/, Tomasz Kornatowski 2,4/
1/
Katedra i Klinika Geriatrii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu
2/
Wydział Nauk o Zdrowiu, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach
3/
Hospicjum Domowe w Pile
4/
Katedra i Zakład Farmakologii i Terapii, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja
Kopernika w Toruniu
Wprowadzenie. Choroby przewlekłe pojawiające się w okresie póz
nej Introduction. Chronically diseases of elderly people considerably lower
dorosłości znacznie obniżają sprawność funkcjonalną i jakość życia. functional capability and quality of life.
Cel. Analiza porównawcza oceny funkcjonalnej oraz jakości życia pacjentów Aim. Comparative analysis of functional assessment and quality of
w starszym wieku przewlekle chorych w świetle badania skalą ADL life among chronically ill elderly patients using ADL scale and FACIT-F
i kwestionariuszem FACIT-F. questionnaire.
Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło 60 pacjentów w wieku Material and methods. The group under trial consisted of 60 patients, 60
od 60 do 90 roku życia; 32 pensjonariuszy DPS w Pile i 28 pacjentów to 90 years of age. 32 were the patients of the Social Care Nursing Home
domowego hospicjum opieki paliatywnej w Pile mieszkajÄ…cych z rodzinÄ…. and 28 were the patients of Palliative Home Care Center, living with their
Pacjenci hospicjum byli głównie z chorobami nowotworowymi, natomiast families. The following diagnostic questionnaires were used: 1. FACIT-F
pensjonariusze DPS z chorobami przewlekłymi. Badania wykonano w 2007 scale, v.4 (Polish version), 2. Katz ADL scale, 3. The scale for the assessment
r. Narzędziami badawczymi były: 1. kwestionariusz oceny funkcjonalnej osób of satisfaction with home care. The permission to do this research was given
przewlekle chorych FACIT-F (wersja 4) wersja polska; 2. kwestionariusz oceny by the Bio-Ethical Committee at the university.
sprawności codziennej (ADL) na podstawie skali Katza; 3. kwestionariusz
Results. The indices of the functional status as well as of the quality
ankiety do pomiaru satysfakcji z opieki domowej.
of life in the trial group proved to be lower than expected. The average
Wyniki. Wartości oceny stanu funkcjonalnego i jakości życia w badanej FACIT-F score in females (74.3) is comparable with the average score in
grupie pacjentów były niższe od średnich wartości zakładanych. Średnia males (74.8). The average FACIT-F score for Nursing Home patients was
osiągnięta wartość FACIT-F dla kobiet (74.3) jest porównywalna ze średnią lower than for persons living with their families.
dla mężczyzn (74.8). Średnia wartość FACIT-F dla osób przebywających
Conclusion. 1. There is a (positive) correlation between ADL and FACIT-F
w DPS była niższa niż dla osób mieszkających z rodziną. Większość badanych
scores. Also, it turned out that satisfaction with care, self-evaluation of one s
pacjentów była na średnim i niskim poziomie w skali ADL.
health and patient s age correlate with the functional assessment and the
Wnioski. 1. Stan funkcjonalny badanych pacjentów mierzony skalą ADL quality of life. 2. Satisfaction with care correlates with the FACIT and ADL.
i FACIT-F wykazuje korelację dodatnią. Istnieje korelacja między oceną 3. No significant dependence was discovered between the functional well-
satysfakcji z opieki, samoocenÄ… zdrowia i wiekiem a ocenÄ… funkcjonalnÄ… being and the quality of life on one hand  and the duration of the disease,
i jakością życia. 2. Poziom satysfakcji z opieki skorelowany był z wynikiem living environment, material, educational and family status, patient s gender
ogólnym FACIT i ADL. 3. Nie stwierdzono zależności między czasem trwania or the type of the disease on the other.
choroby, miejscem zamieszkania, sytuacją materialną, wykształceniem, płcią
Key words: functional capability, elderly, chronic illness, quality of life
i rodzajem jednostki chorobowej a poziomem sprawności funkcjonalnej
i jakości życia w badanej grupie.
Słowa kluczowe: sprawność funkcjonalna, pacjenci w starszym wieku,
choroby przewlekłe, jakość życia
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 569-576 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Marta Muszalik
www.phie.pl
Katedra i Klinika Geriatrii
ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 67-090 Bydgoszcz, tel. [phone],
Nadesłano: 21.10.2009
fax: [phone], e-mail: [e-mail]
Zakwalifikowano do druku: 29.12.2009
570 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 569-576
Wykaz skrótów: Jakość życia związana ze zdrowiem HRQL zakła-
da, że podstawowym jej warunkiem jest zdrowie. De
FACIT-F  Functional Assessment of Chronic Illness
Walden Gałuszko określa jakość życia jako ogólną
Therapy questionnaire
ocenę położenia życiowego chorego w okresie choroby
ADL  Activities of Daily Living  czynności dnia co-
i leczenia. Jakość życia związana ze zdrowiem obejmuje
dziennego
cztery obszary: sprawność ruchową, stan somatyczny,
PADL  Physical Activities of Daily Living  Czynności
stan psychiczny oraz społeczny. W najnowszych ba-
fizyczne dnia codziennego
daniach również aspekt duchowy [12].
IADL  Instrumental Activities of Daily Living  czyn-
W koncepcji WHO jakość życia określa się jako
ności instrumentalne dnia codziennego.
funkcję postrzegania przez człowieka jego życiowej
DPS  dom pomocy społecznej
pozycji w aspekcie kulturowym i systemie wartości
HRQL  Health Related Quality of Life
w zależności od oczekiwań i celów [13]. Głównym
WHO  Åšwiatowa Organizacja Zdrowia
celem badań nad jakością życia jest krytyczna ocena
stosowanych metod leczenia oraz poznanie subiek-
Wprowadzenie
tywnych odczuć pacjenta i jego samopoczucia.
Starzenie się organizmu człowieka jest wieloeta-
Choroba zwłaszcza przewlekła może mieć znaczą-
powym i wielopłaszczyznowym procesem przebiega-
cy wpływ na oceniany poziom jakości życia. Nie jest
jącym na przestrzeni wielu lat życia [1]. Istnieje więc
ona wielkością łatwą do zmierzenia, chociaż badania
teoretyczna możliwość adaptacji i akceptacji do tego
te mają znaczenie dla planowania leczenia, pielęgnacji
nieuchronnego procesu, kończącego się jednak osta-
i rehabilitacji pacjenta oraz analiz ekonomicznych.
tecznie śmiercią. Sam okres starości może mieć dwa
Stąd duże znaczenie przywiązuje się do tego z
ródła
oblicza, pierwsze to model aktywny, pogodny i satys-
informacji o pacjencie dokonanej również przez jego
fakcjonujÄ…cy drugi, samotny i smutny dodatkowo ob-
samego. Badania nad jakością życia pozwalają na
ciążony wieloma problemami zdrowotnymi. Chociaż
diagnozowanie i monitorowanie problemów socjome-
nie wiemy jak długo będzie trwać starość w naszym
dycznych i opiekuńczych, indywidualizują zarówno
życiu, można się do niej przygotować i warto przeżyć
leczenie jak i pielęgnację. Przyczyniają się także do
ją godnie i pożytecznie. Wpływy różnych czynników
lepszej kontroli efektów leczenia, pielęgnacji i rehabi-
zewnętrznych i wewnętrznych na mechanizm starze-
litacji pacjentów. Badania te posiadają również walor
nia się człowieka są nieuniknione, jednakże istnieją
ściśle poznawczy ponieważ określają ogólny poziom
metody spowalniające ten proces, które przyczyniają
jakości życia pacjentów z poszczególnymi schorzenia-
się do pomyślnego starzenia organizmu człowieka.
mi przewlekłymi. Jakość życia powinna być badana
Wiele jednak ludzi, zwłaszcza młodych może nie zda-
standaryzowanymi narzędziami badawczymi.
wać sobie sprawy z wpływu szkodliwych czynników
Pacjenci w starszym wieku stanowiÄ… znacznÄ…
i niewłaściwego stylu życia na organizm człowieka.
część wśród osób hospitalizowanych w różnych od-
Proces starzenia u każdego człowieka przebiega
działach szpitalnych. Jest to grupa obciążona również
w indywidualny sposób, ma określoną specyfikę oraz
znaczną liczbą schorzeń (wielochorobowość). Prio-
dynamikÄ™, a jego z
ródła tkwią we wcześniejszych fa-
rytetem opieki geriatrycznej w Polsce i na świecie jest
zach rozwoju człowieka Starzenie rozpatrywane jest
utrzymanie niezależności życiowej (independency),
Å‚Ä…cznie w kilku aspektach: biologicznym dotyczÄ…cym
leczenie i rehabilitacja oraz podnoszenie jakości życia
ciała i narządów zmysłu, psychicznym obejmującym
zwiÄ…zanej ze zdrowiem. Standardem w geriatrii jest
umysł i uczucia i społecznym, wyrażającym się w ak-
wykonanie u każdego pacjenta Całościowej Oceny
tywności socjalnej [1,2].
Geriatrycznej (Comprehensive Geriatric Assesment)
Do ważniejszych zmian w życiu społecznym osób
w celu oceny potrzeb i problemów ludzi starych oraz
w starszym wieku należy przejście na emeryturę, które
wdrożenia całościowej opieki geriatrycznej. Oceniając
wiąże się ze zmianą trybu życia, z powstaniem nowych
sprawność funkcjonalną pacjenta w starszym wieku
relacji z rodzinÄ…, znajomymi i szerszym otoczeniem.
bierze, się pod uwagę jego umiejętność radzenia so-
Ludzie starsi zwłaszcza w okresie póz
nej starości nie
bie z podstawowymi czynnościami dnia codziennego
pracują zawodowo, chociaż aktualnie dąży się do wydłu-
między innymi możliwością poruszania się, dbaniem
żenia okresu pracy zawodowej. Niestety skromne upo-
o higienÄ™ osobistÄ…, korzystaniem z toalety, dbaniem
sażenia rentowo-emerytalne w polskich warunkach nie
o wypróżniania, ubieraniem, spożywaniem posiłków
pozwalają na w pełni godne i aktywne życie [3,4].
i innymi [2,14].
Ostatnie kilkanaście lat w naukach medycznych
W celu ujawnienia ukrytych niesprawności, z któ-
i społecznych przyniosło wiele prac z zakresu jakości
rych czasami pacjent nie zdaje sobie sprawy, ważne są
życia uwarunkowana stanem zdrowia w Polsce i na
pytania o wykonywanie bardziej złożonych czynności
świecie [5-11].
codziennych, tzw. aktywności instrumentalnych, do
Muszalik M i wsp. Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia ... 571
których należą przygotowanie posiłków, dbanie o dom, 16. W trudnej sytuacji materialnej znajdowało się 45
robienie zakupów, przyjmowanie leków, korzystanie osób, dobrej 14, bardzo dobrej 1 osoba. Prawie poło-
z telefonu, korzystanie ze środków transportu oraz wa z seniorów (27 osób) chorowała ponad 10 lat, co
kontrola wydatków. Trudności z wykonaniem tych trzecia osoba chorowała krócej niż 10 lat, natomiast
czynności uwarunkowane są ze stanem ogólnym cho- 13 osób chorowało krócej niż 5 lat.
rego. Problemy z ich wykonywaniem może w znaczny
Pacjenci wyrazili zgodę na udział w badaniu.
sposób ograniczyć niezależność pacjenta [2,14].
Badanie było dobrowolne. Wszystkie badania były
Wszystkie wymienione czynności wchodzą w skład
anonimowe. Każdy pacjent otrzymał zaproszenie do
oceny geriatrycznej wykonywanej przy pomocy skal
badania na temat sprawności funkcjonalnej i jakości
PADL i IADL.
życia ludzi w starszym wieku. Na wykonanie badań
Istnieją poszerzone skale oceniające wydolność uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Collegium
funkcjonalną w schorzeniach przewlekłych oraz Medicum w Bydgoszczy. Badania wykonano w 2007
jakość życia, do których należą kwestionariusze roku. Na zastosowanie kwestionariusza FACIT-F uzy-
z grupy FACIT np. FACIT-F questionnaire (Version 4) skano zgodÄ™ z organizacji FACIT.
 Functional Assessment of Chronic Illness Therapy.
Strukturę chorób występujących u badanych pa-
cjentów przedstawia tabela I.
Cele badań
1. Dokonanie analizy porównawczej oceny funkcjo- Tabela I. Struktura badanej grupy pod względem występowania schorzeń
(N=60)
nalnej oraz jakości życia pacjentów w starszym
Table I. Structure of studied group according to illness incidence (N= 60)
wieku przewlekle chorych w świetle badania skalą
ADL i kwestionariuszem FACIT-F.
Liczba pacjentów %
2. Określenie możliwych korelacji między czynnika-
Pensjonariusze DPS (N=32)
mi demograficznymi i klinicznymi (rodzaj cho-
niewydolność ukł krążenia 9 15%
roby i czas trwania) a sprawnością funkcjonalną
reumatoidalne zapalenie stawów 10 16,6%
i jakością życia.
cukrzyca 4 6,6%
pacjenci po udarze mózgu 9 15%
Sformułowano następujące problemy badawcze:
1. Jaki jest poziom sprawności funkcjonalnej pa- Pacjenci Hospicjum (N=28)
choroba nowotworowa 28 46,6%
cjentów w starszym wieku w Hospicjum i DPS
w oparciu o kwestionariusz ADL?
2. Jaka jest ocena funkcjonalna i jakość życia pacjen-
Badania przeprowadzone zostały metodą sondażu
tów w oparciu o kwestionariusz FACIT-F?
diagnostycznego z zastosowaniem techniki ankiety.
3. Jakie czynniki socjodemograficzne mają wpływ na
Narzędziami badawczymi były:
poziom sprawności funkcjonalnej i jakości życia
1. kwestionariusz oceny funkcjonalnej i jakości życia
pacjentów?
przewlekle chorych FACIT-F (wersja 4) wersja
4. Czy rodzaj schorzenia i czas trwania mają wpływ
polska;
na jakość życia?
2. kwestionariusz oceny sprawności codziennej
5. Czy istnieje korelacja między badaniem spraw-
(ADL) na podstawie skali Katza;
ności funkcjonalnej kwestionariuszem ADL
3. kwestionariusz ankiety do pomiaru satysfakcji
i FACIT-F?
z opieki domowej.
Istnieje wiele narzędzi badawczych do pomiaru ja-
Materiał i metody
kości życia osób przewlekle chorych. Kwestionariusze
Badaniami objęto ogółem 60 osób, w tym 28
z grupy FACIT są często używane w badaniach narodo-
stanowili pacjenci hospicjum domowego w Pile, oraz
wych i międzynarodowych(www.facit.org). FACIT-F
32 pensjonariusze Domu Pomocy Społecznej w Pile,
questionnaire (Version 4) służy do oceny czterech
w tym 34 mężczyzn i 26 kobiet. Pacjenci byli dobrani
dziedzin życia pacjentów przewlekle chorych.
celowo; kryterium stanowił wiek 60 lat i powyżej oraz
FACIT-F zawiera 5 części:
występowanie schorzenia o charakterze przewlekłym
1. PHYSICAL WELL BEING (PWB)- 7 questions
lub nowotworowym. Średni wiek badanych wynosił
2. SOCIAL/FAMILY WELL BEING (SWB)  7
72,7 lat. W wieku od 60-74 lat było 39 osób, natomiast
questions
75 lat i powyżej 21 chorych. Wykształcenie podstawo-
3. EMOTIONAL WELL BEING (EWB)  6 qu-
we posiadało 8 osób, zawodowe 32, średnie 18, wyższe
estions
2 respondentów. Badani pochodzili głównie z miasta
4. FUNCTIONAL WELL-BEING (FWB)  7 qu-
44 osoby, natomiast 16 mieszkało na wsi. Stan cywilny
estions
przedstawiał się następująco: wdów i wdowców było
5. FATIGUE SUBSCALE (FS)  13 questions.
24 osoby, zamężnych 20 osób natomiast stanu wolnego
572 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 569-576
Każde pytanie jest oceniane w pięciostopniowej szczególnych dziedzinach życia i jako średnią przyjęto
skali Likerta. Każdy pacjent był oceniany w poszcze- wartość >80 punktów.
gólnych dziedzinach, a następnie wyniki sumowano
Z badań wynika, że średnie wartości oceny funk-
wg przyjętych wzorów. Wynik ogólny skali FACIT-F-
cjonalnej i jakości życia w badanej grupie pacjentów
Total i wyniki szczegółowe mają kierunek pozytyw-
były niższe od wartości średnich. Osiągnięta średnia
ny, im większa wartość liczbowa tym wyższa jakość
wartość FACIT-F dla kobiet (74,3) jest porównywalna
życia.
ze średnią dla mężczyzn (74,8).
Do opracowania przeprowadzonych badań wyko-
Dla uzyskania potwierdzenia hipotezy o korela-
rzystano następujące metody analizy danych ilościo-
cjach miedzy zmiennymi zastosowano model regresji
wych:
liniowej.
1. Statystyki opisowe (średnia arytmetyczna, mi-
Wynik korelacji miedzy badaniem FACIT-F a ADL
nimum, maksimum, odchylenie standardowe)
prezentuje rycina 1.
 opisano badane zmienne i scharakteryzowano
Wynik korelacji miedzy badaniem FACIT-F a wie-
ich rozkład.
kiem przedstawiono na rycinie 2.
2. Różnice między porównywanymi grupami ocenio-
Średnie wartości badania FACIT-F w zależności
no na podstawie testu istotności dla zmiennych
od schorzenia przedstawiono na rycinie 3.
jakościowych (kategoryzowalnych)  statystyka
Ç2 Pearsona.
Średnie wartości FACIT-F dla pacjentów z różnymi
3. T-Student test  metoda pozwala na określenie
schorzeniami kształtowały się na podobnym poziomie.
przedziału zaufania dla średniej.
Najniższy poziom FACIT-F występował u chorych na
4. Multiple logistic regression  wielokrotna regresja
cukrzycę i po udarach mózgu, natomiast najwyższy
logistyczna jest wykonywana w celu określenia
u pacjentów z niewydolnością układu krążenia.
wpływu wielu zmiennych na wyniki.
Za istotne statystycznie przyjęto wyniki, spełniające
133
istotność statystyczną: p<0,05.
113
Wyniki
93
W badanej grupie pacjentów oceniono poziom
aktywności dnia codziennego, który kształtował się
73
w większości na niskim i średnim poziomie. Niska
ocena badanych pacjentów w skali ADL świadczy
53
o ograniczonej zdolności do samodzielnego funkcjo-
nowania codziennego i zależności od innych osób
33
(tab. II). 0 1 2 3 4 5 6
ADL
Tabela II. Ogólna ocena sprawności funkcjonalnej badanej grupy pacjentów
FACIT-F = 37.1383 + 9.25391*ADL (p<0,01)
skalÄ… ADL
Ryc. 1. Korelacja wartości FACIT-F a ADL w badanej grupie
Table II. General assessment of functional capability in studied group using
ADL scale
Fig. 1. FACIT-F and ADL correlation in studied group
Wartość ADL pkt. Liczba pacjentów %
133
6-4,5 p 8 13%
4-2,5 p 25 42%
113
2 i poniżej 27 45%
93
W tabeli III zaprezentowano wyniki oceny funk-
73
cjonalnej i jakości życia badanej grupy wykonane
kwestionariuszem FACIT-F.
53
Przyjęto następujące wartości średnie dla ba-
33
danych skal: w stanie fizycznym jako wynik dobry,
55 65 75 85 95
zadowalający przyjęto wartość powyżej >14 punktów;
wiek
życie rodzinne i towarzyskie >15 punktów; stan emo-
cjonalny jako zadowalający >13 punktów; funkcjono-
FACIT-F = 145.327 - 0.972856*wiek (p<0,01)
wanie w życiu codziennym >14 punktów przyjęto za
Ryc. 2. Korelacja wartości FACIT-F i wieku pacjentów
wynik zadowalający; stan zmęczenia >26 punktów.
Fig. 2. Correlation of FACIT-F value with age of patients
FACIT-F określa ogólną jakość życia badanych w po-
FACIT-F
FACIT-F
Muszalik M i wsp. Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia ... 573
Tabela III. Ocena sprawności funkcjonalnej i jakości życia badanej grupy pacjentów skalą FACIT-F
Tabele III. Assessment of functional capability and quality of life in studied group using FACIT-F scale
Stan fizyczny Życie rodzinne i towa- Stan emocjonalny Funkcjonowanie w życiu Stan zmęczenia FACIT-F trial
FACIT-G FACIT-F
Physical well- rzyskie / Social/fami- Emotional well- codziennym / Functional Fatigue subsca- TOI Outcome
(0-108) (0-160)
being (0-28) ly well-being (0-28) being (0-24) well-being (0-28) le (0-52) Index (0-108)
PWB SWB EWB FWB FS FACIT-F TOI FACIT-G FACIT-F
N 60 60 60 60 60 60 60 60
Min 2 2 5 5 6 19 27 33
Max 26 25 19 21 39 80 84 123
Åšrednia 13.13 13.98 10.55 12.93 24.30 49.45 50.27 74.62
Mediana 13 14.5 10 13 25.5 51 47 71.5
SD 4.32 6.19 3.52 4.38 7.68 15.11 13.60 19.57
SE 0.27 0.32 0.24 0.27 0.36 0.50 0.48 0.57
100
Stan cywilny  różnica widoczna, ale statystycznie
90
nieistotna (zamężna/żonaty  82,2 ą7,5 ; samotny/
80
wdowiec  70,9 Ä…5,0)
70
Osoby deklarujące swój stan zdrowia jako średni
60
lub dobry wykazały wyższe średnie wartości FACIT-F
50
40 (ryc. 4).
30
Z badań wynika, że istnieje korelacja pomiędzy
20
ocenÄ… satysfakcji z opieki a FACIT-F (ryc. 5).
10
0
69
1 2 3 4 5
Ryc. 3. Średnie wartości FACIT-F dla pacjentów w zależności od
65
schorzeń
61
Fig. 3. Mean values of FACIT-F for patients according to diseases
1  niewydolność układu krążenia
57
2  reumatoidalne zapalenie stawów
53
3  cukrzyca
4  choroba nowotworowa
49
5  udar mózgu
45
33 53 73 93 113 133
100
90
FACIT-F
80
Satysfakcja z opieki = 48.9288 + 0.094991*FACIT-F (p<0,05)
70
Ryc. 5. Korelacja wartości FACIT-F i oceny satysfakcji z opieki
60
Fig. 5. Correlation of FACIT-F value with assessment of satisfaction
50
with care
40
30
20
Dyskusja
10
U osób w starszym wieku istnieje wiele czynników
0
zły średni lub dobry
Istotność p<0,025
prowadzących do występowania problemów zdrowot-
nych i opiekuńczych. Są to czynniki fizjologiczne,
Ryc. 4. Średnie wartości FACIT-F dla badanych pacjentów w zależności
postępujące z wiekiem procesy osłabienia sprawności
od samooceny zdrowia
funkcjonalnej i zdrowia, a wywołujące konieczność
Fig. 4. Mean values of FACIT-F for patients according to self-assessment
of health działań pielęgnacyjnych i terapeutycznych. Następnie
sytuacja opiekuńcza, która oznacza poziom równo-
Badania wykazały, że średnia wartość FACIT-F dla
wagi między potrzebą korzystania z pomocy innych
osób przebywających w DPS była niższa niż dla osób
osób, a możliwością uzyskania i faktycznie udzielaną
mieszkajÄ…cych z rodzinÄ….
pomocą, głównie w czynnościach codziennego życia.
Stwierdzono, że korelacje między czasem trwania Sytuacja emocjonalna człowieka starszego i relacje
choroby, miejscem zamieszkania, sytuacjÄ… materialnÄ…, z innymi osobami. Sytuacja bytowa wyznaczona przez
wykształceniem, płcią a FACIT-F w badanej grupie są fakt zakończenia aktywności zawodowej i pobiera-
nieistotne statystycznie. nia emerytury oraz realną możliwością korzystania
FACIT-F
satysfakcja z opieki
FACIT-F
574 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 569-576
z różnych form pomocy społecznej i z
ródeł wsparcia Podobne rezultaty uzyskała Kwapisz w badaniach
materialnego [15]. kwestionariuszem FACIT-G wśród starszych ludzi
w opiece społecznej, której badanie pokazuje, że
Podstawowe problemy seniorów związane są
u większości tych osób występują ograniczenia funkcji
z wykonywaniem czynności dnia codziennego. Dodat-
sprawności psychofizycznej [22].
kowe problemy, jakie wywołują schorzenia przewlekłe
prowadzą do zmian dotychczasowych zachowań, Stan funkcjonalny w wieku starszym, oznaczający
nauczenia się nowych czynności i sposobów ich wyko- zdolność do samodzielnego wykonywania podstawo-
nywania. Zmiany zachowań uwarunkowane są utratą wych i złożonych czynności dnia codziennego, od-
lub ograniczeniem sprawności fizycznej i psychicznej grywa niezwykle istotną rolę w ocenie ogólnej jakości
w czynnościach codziennych, pogorszeniem się stanu życia w tym okresie. Modele odnoszące się do procesu
zdrowia oraz występowanie chorób, co wywołuje ko- niepełnosprawności wskazują na znaczącą rolę stanu
nieczność prowadzenia terapii i pielęgnowania. Wy- funkcjonalnego w kontynuacji pełnionych ról społecz-
stąpić może również ograniczenie lub utrata orientacji nych w wieku starszym, zakresie interakcji społecz-
czasoprzestrzennej, co uniemożliwia życie bez stałej nych, zadowolenia z życia, a zarazem na fakt, że to stan
opieki [15]. funkcjonalny decyduje o znaczeniu osób starszych
w różnych grupach społecznych. Miernikiem stanu
Przedmiotem naszych badan była ocena funk-
funkcjonalnego jest stopień niezależności od innych
cjonowania i jakości życia osób w starszym wieku.
osób i możliwość prowadzenia samodzielnego życia
Badaniami objęto pacjentów, będących pod opieką
w dotychczasowym środowisku. Wykonywanie bez
Poradni Opieki Paliatywnej Hospicjum Domowego
ograniczeń codziennych czynności traktowane jest
i DPS w Pile. Całość grupy badanej stanowiło 60 pa-
jako wskaz
nik zdrowej starości i stawiane za cel wielu
cjentów. Analiza struktury zbiorowości statystycznej
programów profilaktycznych i promujących zdrowie.
wskazuje, że wśród 60 osób objętych badaniem, 57%
Sprawność funkcjonalną traktuje się zwykle jako
stanowiły kobiety, w większości mieszkanki miasta
pierwszy krok do oceny tak wielowymiarowego pojÄ™-
z wykształceniem zawodowym. Najczęściej były to
cia, jakim jest jakość życia. Uważa się, że sprawność
wdowy o zdecydowanie trudnej sytuacji materialnej
funkcjonalna należy do jednego z łatwiejszych, pod
i raczej złym lub średnim stanie zdrowia. W okresie
względem pomiaru, wskaz
ników stanu zdrowia w star-
wczesnej starości było 65% badanych, natomiast
szym wieku [23]. Poziom sprawności funkcjonalnej
póz
nej 35%. Prawie połowa z seniorów chorowała od
w skali ADL badanej grupy seniorów kształtował się
ponad 10 lat. Jest to badanie na średniej próbie, lecz
w większości na niskim i średnim poziomie.
w miarę jednorodnej, o małym rozrzucie jeśli cho-
dzi o opracowanie statystyczne, stąd można przyjąć W odpowiedzi na pytanie o samoocenę stanu
wyniki za wiarygodne. W następnym etapie badania zdrowia większość podopiecznych stwierdziła, że ich
dotyczyć będą dużej grupy pacjentów. stan zdrowia jest średni lub zły. Wynik ten koreluje
z badaniami Synaka przeprowadzonymi w latach
Badania wśród starszych osób kwestionariuszem
1999-2001, w których spośród osób badanych aż 52%
FACIT-F sÄ… pierwszymi w Polsce.
osób oceniało stan swojego zdrowa jako negatywny
Nie znaleziono podobnych w literaturze zagra-
(zły lub raczej zły), a tylko 17% pozytywnie (dobry
nicznej dotyczących pacjentów w starszym wieku.
lub raczej dobry) [24]. Samoocena stanu zdrowia wy-
Badania na świecie kwestionariuszami z grupy FACIT
raża odzwierciedlenie subiektywnych i obiektywnych
odnoszą się przede wszystkim do pacjentów onkolo-
aspektów zdrowia w osobistej percepcji respondenta.
gicznych poddanych długiej terapii [16-19].
Wśród czynników determinujących subiektywną oce-
Jednakże pacjenci w starszym wieku ze względu na
nę zdrowia w pierwszej kolejności wymienia się liczbę
przewlekłe schorzenia również podlegają długotrwałej
odczuwanych dolegliwości, w drugiej zaś sprawność
terapii, stąd zdecydowano się na użycie kwestiona-
w zakresie czynności dnia codziennego. W dalszej
riusza FACIT-F za aprobatą jego twórców. Badania
kolejności znalazły się: częstość kontaktów z placów-
kwestionariuszami FACIT oceniajÄ… stan funkcjonalny
kami służby zdrowia, zadowolenie z obecnego życia,
oraz jakość życia pacjentów przewlekle chorych.
wykształcenie, aktywne spędzanie wolnego czasu
Badania nasze pokazują, że jakość życia związana
i inne [25]. W badaniach naszych samoocena zdrowia
ze zdrowiem zależała od wieku, miejsca pobytu, samo-
korelowała z ogólną jakością życia badaną kwestiona-
oceny zdrowia, oceny ADL, a także oceny satysfakcji
riuszem FACIT-F.
z opieki.
Analiza wyników badań wykazała, że uzyskane
Z badań innych autorów wynika, że jakość życia
wartości FACIT-F dla kobiet i mężczyzn okazały się po-
zależy również od płci, rodzaju schorzenia, czasu
równywalne i wyniosły 74,3 pkt. dla kobiet i 74,8 pkt.
trwania choroby, metod leczenia i innych czynników
dla mężczyzn. Współzależność pomiędzy FACIT-F,
[7,10,11,20,21].
a wskaz
nikiem ADL wskazała zależność dodatnią.
Muszalik M i wsp. Ocena funkcjonalna pacjentów w starszym wieku w odniesieniu do jakości życia ... 575
Pacjenci samodzielni w wykonywaniu podstawowych albo muszą przenieść się do domów opieki społecznej.
czynności codziennych wykazali wyższą jakość życia. Dotychczasowe miejsce zamieszkania człowieka stare-
Badania przeprowadzone przez Tobiasz-Adamczyk go stanowi gęsto utkaną sieć zależności i znajomości,
w 2002 r. potwierdzają, że ryzyko znacznego spad- dające osobie starszej poczucie bezpieczeństwa.
ku aktywności funkcjonalnej, zarówno u kobiet jak
T. Sękowski, badając cechy osobowości ludzi sta-
i mężczyzn wzrasta z wiekiem i negatywną oceną
rych przebywających w domach rencisty, we własnych
subiektywnego stanu zdrowia [23].
mieszkaniach bÄ…dz
u rodzin, stwierdził u mieszkają-
W badaniach własnych wykazano, że istnieje cych samodzielnie większą niezależność, aktywność
korelacja między wartością FACIT-F a poziomem i inicjatywę. Osoby będące w placówkach instytucjo-
satysfakcji z opieki. Można przyjąć, iż poziom satys- nalnej opieki, zyskawszy regularny tryb życia, utraciły
fakcji z opieki zależy w dużym stopniu od uzyskanego bodziec konieczny do podjęcia działania [26].
poziomu FACIT-F. Wiek podopiecznych objętych ba-
Korelacje między czasem trwania choroby, miej-
daniem korelował również z wynikiem FACIT-F oraz
scem zamieszkania, sytuacją materialną, wykształ-
ze sprawnością funkcjonalną i jakością życia. Ludzie
ceniem, a FACIT-F okazały się w naszych badaniach
w zaawansowanym wieku stają się bardziej zależni od
statystycznie nieistotne. Jedynie płeć w sposób
otoczenia i od pomocy innych osób.
dosyć znaczący wpływa na poziom funkcjonowania
W badanej grupie średnie wartości FACIT-F dla (zamężna/żonaty  82,2ą7,5; samotny/wdowiec
pacjentów z różnymi jednostkami chorobowymi  70,9ą5,0). Badania wykazały, że osoby deklarujące
kształtowały się na podobnym poziomie. Najniższe swój stan zdrowia jako średni lub dobry wykazują
były dla chorych na cukrzycę i po udarach mózgu, wyższe średnie wartości FACIT-F.
natomiast nieco wyższe u chorych z niewydolnością
Podsumowanie i wnioski
krążenia. Badania Muszalik i Kędziory-Kornatowskiej
nad jakością życia przewlekle chorych pacjentów
1. Stan funkcjonalny badanych pacjentów mierzony
w starszym wieku z 2006 r. wykazały, iż jakość życia
skalÄ… ADL i FACIT-F wykazuje korelacjÄ™ dodatniÄ….
pacjentów z chorobami przewlekłymi zależy przede
Istnieje również korelacja między oceną satysfak-
wszystkim od wieku, a także od rodzaju i czasu trwania
cji z opieki, samoocenÄ… zdrowia i wiekiem a ocenÄ…
choroby [11].
funkcjonalną i jakością życia. Są to zależności
istotne statystycznie.
Badania własne wykazały, iż średnie wartości
2. Poziom satysfakcji z opieki skorelowany był z wy-
FACIT-F dla osób przebywających w DPS są niższe
nikiem ogólnym poziomu jakości życia i sprawno-
niż dla osób mieszkających z rodziną. Można przyjąć,
ści funkcjonalnej. Im wyższy wskaz
nik FACIT-F
iż funkcjonowanie pacjentów mieszkających z ro-
tym wyższy poziom satysfakcji z opieki.
dziną jest na wyższym poziomie. W populacji osób
3. Nie stwierdzono zależności między czasem trwa-
starszych, czynnikiem, który przyjmuje się za istotny
nia choroby, miejscem zamieszkania, sytuacjÄ…
w kształtowaniu jakości życia jest miejsce zamieszka-
materialną, wykształceniem, płcią i rodzajem
nia. Część osób starzeje się we własnym środowisku.
jednostki chorobowej a poziomem sprawności
Inni, mieszkajÄ…c samodzielnie utrzymujÄ… mniej czy
funkcjonalnej i jakości życia w badanej grupie.
bardziej regularne i częste kontakty z osobami im
bliskimi. Są wreszcie i takie osoby, które albo chcą,
Piśmiennictwo / References
1. Abrams WB, Beers MH, Berkow R. MSD Podręcznik Geriatrii. 7. Jaeschke R, Guyatt GH, Cook DJ i wsp. Określenie i mierzenie
Urban & Partner, Wrocław 1999. jakości życia. Med. Prakt 1999, 4:155-162.
2. Grodzicki T, Kocemba J, Skalska A. Geriatria z elementami 8. Sokolnicka H, Mikuła W
. Medycyna a pojęcie jakości życia.
gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006. Med. Rodz 2003, 24: 3-4.
3. Trafiałek E. Zalety i wady podeszłego wieku. Gerontol Pol 9. Sierakowska M, Krajewska-Kułak E. Jakość życia w chorobach
1997, 5: 46-58. przewlekłych  nowe spojrzenie na pacjenta i problemy
zdrowotne w aspekcie subiektywnej oceny. Piel XXI Wieku
4. Mianowany M, Maniecka-Bryła I, Drygas W. Starzenie
2004, 2: 23-27.
się populacji jako ważny problem zdrowotny i społeczno-
ekonomiczny. Gerontol Pol 2004, 12: 172-174.
10. Muszalik M, Bartuzi Z, Kędziora-Kornatowska K i wsp.
Jakość życia chorych przewlekle w badaniu profili zdrowia.
5. Tobiasz-Adamczyk B. Jakość życia w naukach społecznych
Ann Universit Mariae Curie-Skłodowska, Lublin 2006, 60:
i medycynie. Sztuka Leczenia 1996, 2:33-40.
85-89.
6. Wagner E. Choroby wieku podeszłego i rola leczenia
11. Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K. Jakość życia
usprawniajÄ…cego w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej
przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontol
osób w podeszłym wieku. Kwart Ortop 2004, 4: 211-224.
Pol 2007, 4: 185-189.
576 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 569-576
12. De Walden Gałuszko K. Problemy jakości życia u chorych w 20. Arendarczyk, M, Nowak E, Uchmanowicz I i wsp. Jakość
stanie terminalnym. Medipress, Med Paliat 2003, 1: 4-6. życia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Ann Universit Mariae Curie-Skłodowska, Lublin 2004, 59:
13. Karow A, Naber D. Subjective well-being and quality of life
10-15.
under atypical antipsychotic treatment. Psychopharmacology
2002, 162: 3-10.
21. Pufal J, Gierach M, Pufal M i wsp. Wpływ czynników
społeczno-demograficznych i klinicznych na jakość życia
14. Glen M Jacob, Robert M, Palmer M. Metody określania
chorych na cukrzycę typu 2. Diabet Doświad i Klin 2005,
stopnia nieporadności osób w podeszłym wieku. Ocena
5(4).
geriatryczna prowadzona w celu poprawy jakości życia.
Medycyna po Dyplomie 1999, 6: 63-71.
22. Kwapisz U. Functional status of geriatric patients according
to their subjective of heath evaluation. Pielęgn Pol 2005, 1:
15. Kawczyńska-Butrym Z. Rodzina  zdrowie  choroba.
149-152.
Koncepcje i praktyka pielęgniarstwa rodzinnego. Wyd Czelej,
Lublin 2001.
23. Tobiasz-Adamczyk B, Brzyski P. Czynniki warunkujÄ…ce
zmiany w stanie funkcjonalnym w wieku starszym na
16. Cella DF, Tulsky DS, Gray G i wsp. The Functional
podstawie 12-letniej obserwacji. Gerontol Pol 2002, 10 (1):
Assessment of Cancer Therapy (FACT) scale: Development
4-9.
and validation of the general measure. J Clin Oncol 1993,
11: 570-579.
24. Synak B. Polska starość. Wyd Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk 2002.
17. Winstead-Fry P, Schultz A. Psychometric assessment of
the Functional Assessment of Cancer Therapy-General 25. Kędziora-Kornatowska K, Połocka-Molińska M, Kuczma-
(FACT-G) scale in a rural sample. Cancer 1997, 79(12): Napierała J i wsp. Analiza wybranych czynników
2446-2452. wpływających na psychofizyczną charakterystykę pacjentów
w wieku podeszłym. Ann Acad Med Siles Katowice 2005, 59:
18. Webster K, Odom L, Peterman A i wsp. The Functional
4-8.
Assessment of Chronic Illness Therapy (FACIT) measurement
system: Validation of version 4 of the core questionnaire. 26. Obuchowski K. Starość i osobowość. Wyd Akademii
Qual Life Res 1999, 8(7): 604. Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2002.
19. Overcash, J, Extermann M, Parr J i wsp. Validity and reliability
of the FACT-G scale for use in the older person with cancer.
Am J Clin Oncol 2001, 24(6): 591-596.