ZDROWIE PSYCHICZNE
Rozpoznawanie
zaburzeń osobowości
zaburzeń osobowości
wykład prowadzi dr Agnieszka Popiel
materiały: dr Agnieszka Popiel i dr Ewa
Pragłowska
klasyfikacja ICD 10 F_ _ .
_ _
0. Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami
objawowymi
1. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane
u\
ywaniem substancji psychoaktywnych
2. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii i urojeniowe
3. Zaburzenia nastroju
4. Zaburzenia nerwicowe, zwiÄ…zane ze stresem i pod postaciÄ…
4. Zaburzenia nerwicowe, zwiÄ…zane ze stresem i pod postaciÄ…
somatycznÄ…
somatycznÄ…
5. Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i
czynnikami fizycznymi
6. Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych
7. Upośledzenie umysłowe
8. Zburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)
9. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajÄ…ce siÄ™ zwykle w
dzieciństwie i wieku młodzieńczym
klasyfikacja DSM-IV TR
Osie diagnostyczne
" OÅ› I Ò! Zaburzenia kliniczne; inne stany,
które mogą skupić uwagę kliniczną;
" OÅ› II Ò! Zaburzenia osobowoÅ›ci,
upośledzenie umysłowe;
upośledzenie umysłowe;
" OÅ› III Ò! Stany ogólnomedyczne;
" OÅ› IV Ò! Problemy psychospoÅ‚eczne i
środowiskowe;
" OÅ› V Ò! Poziom funkcjonowania
\
yciowego.
współwystępowanie zaburzeń
Współwystępowanie (comorbidity) odnosi się do
sytuacji, kiedy u tego samego pacjenta rozpoznajemy
wystepowanie dwóch (lub więcej) zespołów
chorobowych, których diagnoza nie wyklucza się
wzajemnie (np. z osi I/II, I/III, II/III)
współwystępowanie
PTSD i zaburzeń osobowości
PTSD bez PTSD
Grupa A osobowość paranoiczna 12,8; 17,4; 1,0
osobowość schizoidalna 20,3 2,6 1,4
osobowość schizotypowa 1,7
Grupa B osobowość antyspołeczna 7
osobowość histrioniczna 2,5 0,9 0,5
osobowość z pogranicza 14,7; 8,7 0,7
osobowość z pogranicza 14,7; 8,7 0,7
osobowość narcystyczna 1,7
Grupa C osobowość anankastyczna 22,2; 16,5 2,9
osobowość unikająca (lękliwa) 24,2; 12,2 1,7
osobowość zale\
na 12,03 0,8
Ogólnie M 50,4 6,3
K 49,8 5,5
Mc Farlane (2004).Związek między osobowością a zespołem stresu pourazowego. W: Strelau Osobowość a ekstremalny stres
GWP Dunn i wsp (2004). Personality disorders in veterans with posttraumatic stress disorder and depression. Journal of
Traumatic Stress, 17, 75-82.
współwystępowanie zaburzeń
Współwystępowanie zaburzenia
afektywnego dwubiegunowego
i zaburzeń osobowości
średnio 36%
średnio 36%
(w ró\
nych badaniach od 29% do 38%
ale i ..71%)
OÅ› I / OÅ› II
Zale\
ności pomiędzy występowaniem i
przebiegiem zaburzeń z osi I a typem
zaburzonej osobowości
zaburzonej osobowości
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" model epidemiologiczny
nie zakłada wspólnej etiologii,
podkreśla jedynie zbie\
ność
wynikajÄ…cÄ… z rozpowszechnienia
wynikajÄ…cÄ… z rozpowszechnienia
obu zaburzeń, szczególnie wśród
osób poszukujących pomocy które
często stanowią grupę poddawaną
badaniom.
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" Patoplastyczność
model ten nie zakłada zale\
ności
na poziomie etiologii, mówi jedynie o
modyfikującym wpływie jednego
modyfikującym wpływie jednego
zaburzenia na ekspresję objawów i
przebieg innego
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" Podatność
model ten zakłada związek przyczynowy w myśl
którego jedno zaburzenie mo\
e stanowić czynnik
uwra\
liwiajÄ…cy na powstanie innego zaburzenia
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" Spektrum
model zakłada istnienie wspólnego procesu
chorobowego le\
ącego u podło\
a obu
zaburzeń, które są jedynie odmiennymi
manifestacjami tych samych czynników
manifestacjami tych samych czynników
etiologicznych
(Shea i wsp., 2004)
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" Model wymiarowy  kontinuum
zakłada istnienie czterech wymiarów
psychobiologicznych le\
ących u podło\
a
zaburzeń zarówno osi I jak i osi II.
(Siever, Davis 1991)
(Siever, Davis 1991)
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
" Model wymiarowy  kontinuum
1. Impulsywność/agresja - zaburzenia kontroli
impulsów na osi I a osobowość z pogranicza
i antyspołeczna na osi II
2. Niestabilność emocjonalna zaburzenia
2. Niestabilność emocjonalna zaburzenia
afektywne na osi I - osobowość z pogranicza
na osi II
3. Poznanie/percepcja  schizofrenia na osi I a
osobowość schizotypowa
4. Lęk/zahamowanie  zaburzenia lękowe na
osi I a zaburzenia osobowości grupy C na osi
II
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
& artefakt &
" model zakładający, \
e
współwystępowanie to artefakt
współwystępowanie to artefakt
wynikający z nakładania się kryteriów
diagnostycznych (Widiger, Shea 1991)
współwystępowanie
zaburzeń z osi I i zaburzeń
osobowości
Wpływ na:
" motywacjÄ™ do leczenia
" skuteczność leczenia - farmakoterapii i
psychoterapii
psychoterapii
" ryzyko samobójstwa
osobowość
zaburzenie osobowości
zaburzenie osobowości
zaburzenie z osi I
osobowość
(Cloninger 1986,1987)
OSOBOWOŚĆ = TEMPERAMENT + CHARAKTER
" POSZUKIWANIE NOWOÅšCI (novelty seeking)
" UNIKANIE SKRZYWDZENIA (harm avoidance)
" WRAśLIWOŚĆ NA NAGROD
(reward
" WRAśLIWOŚĆ NA NAGROD
(reward
dependence)
dependence)
" WYTRWAA
OŚĆ (persistence)
+
" SAMOKIEROWANIE (self - directedness)
" SKA
ONNOŚĆ DO WSPÓA
PRACY (cooperativeness)
" AUTOTRANSCENDENCJA (self - transcendence)
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
...temperament to obecne od
wczesnego dzieciństwa, odziedziczone
cechy osobowości&
Buss i Plomin
Buss i Plomin
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
Cloninger (1986,1993) - 4 składowe
TEMPERAMENTU
" POSZUKIWANIE NOWOÅšCI  niska
podstawowa aktywność układu
dopaminergicznego
dopaminergicznego
 Poszukiwanie nowości sprzyja ekscytacji,
pozytywnym emocjom w odpowiedzi na
nowe bodz
ce co prowadzi do intensyfikacji
poszukiwań tego rodzaju wzmocnień i
aktywnego unikania monotonii
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
Cloninger (1986,1993) - 4 składowe
TEMPERAMENTU
" UNIKANIE SKRZYWDZENIA -wysoka
podstawowa aktywność układu
podstawowa aktywność układu
serotoninergicznego
 tendencja do silnej odpowiedzi na
bodz
ce awersyjne prowadzÄ…ca do
powstrzymywania siÄ™ od pewnych
zachowań w celu uniknięcia kary,
nowości albo i frustracji
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
Cloninger (1986,1993) - 4 składowe
TEMPERAMENTU
" WRAśLIWOŚĆ NA NAGROD
- niska
podstawowa aktywność układu
noradrenergicznego
noradrenergicznego
 Skłonność do odpowiedzi behawioralnej na
wzmocnienia pozytywne, sygnały werbalne i
akceptacje społeczną.
" WYTRWAA
OŚĆ - zdolność do
samodzielnego podtrzymywania
pewnego rodzaju aktywności
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
Cloninger (1994)  konfiguracje cech
temperamentu zwiększające ryzyko
powstania zaburzeń osobowości (z.o)
" POSZUKIWANIE NOWOÅšCI N n
" UNIKANIE SKRZYWDZENIA H h
" WRAśLIWOŚĆ NA NAGROD
R r
WRAśLIWOŚĆ NA NAGROD
R r
wysokie ryzyko z.o
niskie ryzyko z.o
Explosive wybuchowy NHr
Cautious ostro\
ny nHR
Methodical systematyczny
Independent niezale\
ny nhr
nHr
Nhr Passionate pasjonat NhR
Adventurous poszukiwacz
Reliable rzetelny nhR
przygód Nh
Sensitive wra\
liwy NHR
osobowość
temperament - uwarunkowania
biologiczne
Formalna Charakterystyka Zachowania
(FCZ-KT) Zawadzki i Strelau (1997)
 śwawość
 Perseweratywność
 Perseweratywność
 Wra\
liwość sensoryczna
 Reaktywność emocjonalna
 Wytrzymałość
 Aktywność.
Uwarunkowania psychospołeczne
RODZAJ WI
ZI Z OSOBAMI ZNACZ
CYMI,
WPA
YW ÅšRODOWISKA,
KR
GU KULTUROWEGO
przekonania o sobie, świecie, innych
-koncepcja poznawcza w psychoterapii
Ellis, Beck, Young i inni
osobowość
charakter - uwarunkowania
psychospołeczne
R. Cloninger (1986,1993) - na osobowość
składają się 4 czynniki temperamentu
i 3 czynniki charakteru
SAMOKIEROWANIE (self directedness)
zdolność do kontrolowania, regulowania i
zdolność do kontrolowania, regulowania i
dostosowywania własnego zachowania w celu
adaptacji do sytuacji
SKA
ONNOŚĆ DO WSPÓA
PRACY (cooperativeness)
zdolność do identyfikacji i akceptacji zachowań
innych osób
AUTOTRANSCENDENCJA (self - transcendence)
poczucie danej osoby, \
e jest ona częścią
wszechświata
osobowość
charakter - uwarunkowania psychospołeczne
Autonomia Bezpieczeństwo
kontrola opieka,
uczucie
osobowość
charakter - uwarunkowania
psychospołeczne
TEORIA WI
ZI
M. Ainsworth - test nieznanych sytuacji
" A  unikajÄ…ca 15%
" B  dająca poczucie bezpieczeństwa
B  dająca poczucie bezpieczeństwa
60%
" C - oporna-ambiwalentna 10%
" D - zdezorganizowana 15%
Kontrola bez uczucia Kontrola z uczuciem
związek słaby lub brak relacja pozytywna
osobowość
BIOLOGIA CZY i ÅšRODOWISKO?
BIOLOGIA CZY i ÅšRODOWISKO?
i
i
i
i
i
i
GENY CZY i WYCHOWANIE?
i
i
i
modele poznawcze zaburzeń
osobowości
" A.T Beck, A.Freeman 1990, 2003 
schematy kluczowe, przekonania
pośredniczące, przekonania
instrumentalne   klasyczna terapia
poznawcza
poznawcza
" M. Linehan Dialektyczna teoria
biospołecznego funkcjonowania
osobowości  dialektyczna terapia
behawioralna osobowości z pogranicza
(dialectical behavioral therapy)
modele poznawcze zaburzeń
osobowości
" J. Young wczesne schematy
dezadaptacyjne  terapia
skoncentrowana na schematach
poznawczych (schema focused
therapy)
therapy)
" V. Guidano struktura znaczeń
osobistych (personal organization,
organizzazione di significato
personale) - konstruktywizm
DIAGNOZA zaburzeń
osobowości
Obserwacja
Wywiad (w tym SCID II)
Kwestionariusze
DIAGNOZA zaburzeń osobowości
ETIOLOGIA:
PODATNOŚĆ + STRES
PODATNOŚĆ + STRES
zaburzenia osobowości
DIAGNOZA zaburzeń osobowości
DIAGNOZA
BIG FIVE  five dimensions of individual
differences, NEO-PI (Costa, Mc Crae
1992)
OCEAN
Openness to Experience (receptivness to new ideas approaches
Openness to Experience (receptivness to new ideas approaches
and experiences)
Conscientiousness (organization and achievement motivation)
Extraversion (preference for social interactions and lively activity)
Agreeableness (altrusim and trust in relationships)
Neuroticism (proneness of the individual to experience
unpleasant and disturbing emotions and to have
corresponding disturbances in thoughts and actions)
www.practest.com.pl
Inwentarz Osobowości NEO-FFI Autorzy testu: P. T. Costa, R. R. McCrae
Autorzy adaptacji: Bogdan Zawadzki, Jan Strelau, Piotr Szczepanik,
Magdalena Śliwińska (1998)
Pozycje kwestionariusza stanowi 60 twierdzeń o charakterze samoopisowym,
których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na skali
pięciostopniowej. Pozycje te tworzą 5 skal mierzących: neurotyczność,
ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność.
Inwentarz Osobowości NEO-PI-R. Autorzy testu: P. T. Costa Jr, R. R. McCrae
Inwentarz Osobowości NEO-PI-R. Autorzy testu: P. T. Costa Jr, R. R. McCrae
Autor adaptacji i podręcznik: Jerzy Siuta
kwestionariusz obejmuje 240 twierdzeń& Odnoszą się one do pięciu czynników
osobowości (skale), a w ramach ka\
dego z nich do sześciu składników (podskale);
są to: Neurotyczność (Lęk, Agresywna wrogość, Depresyjność, Nadmierny
krytycyzm, Impulsywność i Nadwra\
liwość), Ekstrawertyczność (Serdeczność,
Towarzyskość, Asertywność, Aktywność, Poszukiwanie doznań i Emocje
pozytywne), Otwartość na doświadczenie (Wyobraz
nia, Estetyka, Uczucia,
Działanie, Idee i Wartości), Ugodowość (Zaufanie, Prostolinijność, Altruizm,
Ustępliwość, Skromność i Skłonność do rozczulania się), Sumienność
(Kompetencja, Skłonność do porządku, Obowiązkowość, Dą\
enie do osiągnięć,
Samodyscyplina i Rozwaga). Interpretacja mo\
e dotyczyć zarówno wyników
poszczególnych skal i podskal z osobna, jak i ich konfiguracji (np. wyników par
czynników).
DIAGNOZA zaburzeń osobowości
SCID-II - Structured Clinical Interview for DSMIV
AXIS II Personality Disorders
First, Gibbon et al. American Psychiatric Press 1997
IPDE ICD-10  International Personality Disorder
Examination.
Examination.
Loranger, Jan