SzkoÅ‚a Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu Prace Naukowe nr 38 Zrównoważony i trwaÅ‚y rozwój wsi i rolnictwa _________________________________________________________________________________________ Barbara Piontek Katedra Teorii i Programowania Rozwoju Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku BiaÅ‚ej Modelowe ujÄ™cie rozwoju lokalnego w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych The model presentation of local development from the point of view of contemporary development determinants Wprowadzenie W naukach ekonomicznych rozważania nad rozwojem podejmuje siÄ™ w różnych aspektach i wymiarach: " najczęściej rozwój rozpatruje siÄ™ w ujÄ™ciu sektorowym, tj. w odniesieniu do paÅ„stwa, gminy lub przedsiÄ™biorstwa, nie akcentujÄ…c dostatecznie zachodzÄ…cych powiÄ…zaÅ„ i relacji; " podejmuje siÄ™ też próby modelowego ujÄ™cia rozwoju z reguÅ‚y w wymiarze makroekonomicznym, przyjmujÄ…c za punkt odniesienia wielkoÅ›ci makroekonomiczne. Konkretyzacja rozwoju zawsze dokonywana jest w ukÅ‚adzie lokalnym i należy jÄ… analizować z punktu czÅ‚owieka i relacji, jakie zachodzÄ… pomiÄ™dzy czÅ‚owiekiem a otoczeniem spoÅ‚eczno-gospodarczym. W niniejszym artykule przyjÄ™to hipotezÄ™, że o stopniu realnoÅ›ci i skutecznoÅ›ci modeli rozwoju w wymiarze lokalnym decydujÄ… odmiennoÅ›ci w relacyjnym ksztaÅ‚towaniu procesów zachodzÄ…cych pomiÄ™dzy podmiotami funkcjonujÄ…cymi w ukÅ‚adach lokalnych, a mianowicie: czÅ‚owiek przedsiÄ™biorstwo gmina uksztaÅ‚towane w oparciu o odmienne zaÅ‚ożenia operacyjne wynikajÄ…ce z przeciwstawnych koncepcji rozwoju. Z kolei relacyjne traktowanie wymienionych podmiotów wymaga uwzglÄ™dnienia aspektów jakoÅ›ciowych w ich funkcjonowaniu. ZaÅ‚ożenia operacyjne wynikajÄ…ce z rozwoju zrównoważonego i trwaÅ‚ego oraz procesu globalizacji Obecnie proces rozwoju utożsamiany jest z pojÄ™ciem globalizacja. Dotyka ona niemal wszystkich, niezależnie od narodowoÅ›ci, rasy, wyznania, kultury, czy bogactwa. Termin globalizacja jest pojÄ™ciem niezwykle popularnym i nierzadko twierdzi siÄ™, że jest ona kolejnym, wyższym i jedynie sÅ‚usznym etapem i koncepcjÄ… rozwoju. 55 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ Tymczasem proces globalizacji posiada alternatywÄ™, a jest niÄ… rozwój zrównoważony i trwaÅ‚y, zdefiniowany przez F.Piontka jako trwaÅ‚a poprawa jakoÅ›ci życia współczesnych i przyszÅ‚ych pokoleÅ„ poprzez ksztaÅ‚towanie wÅ‚aÅ›ciwych proporcji miÄ™dzy trzema rodzajami kapitaÅ‚u: ekonomicznym, ludzkim i przyrodniczym. Przeciwstawność tych koncepcji uwarunkowana jest aksjologicznie i technologicznie. W ukÅ‚adzie lokalnym możliwe jest zapewnienie wÅ‚aÅ›ciwych proporcji w urzeczywistnianiu takich przeciwstawnych koncepcji. W tym celu należy pilnie poszukiwać tzw. transformacji niszowej, która bÄ™dzie urzeczywistniać koncepcjÄ™ rozwoju zrównoważonego i trwaÅ‚ego i korygować negatywne skutki transformacji globalistycznej. TransformacjÄ™ niszowÄ… można zdefiniować analogicznie do transformacji globalistycznej jako proces przeksztaÅ‚cania, a także zachowania struktur gospodarczych i pozagospodarczych ukierunkowanych na zapewnienie rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego w wymiarze lokalnym. Zasadność tezy dotyczÄ…cej poszukiwania transformacji niszowej dokumentuje również H.McRae, który wskazuje, że podobne z pozoru kraje sprawdzajÄ… siÄ™ w zupeÅ‚nie różnych dziedzinach1 oferujÄ… odmienne produkty niszowe. Wyzwanie dotyczÄ…ce możliwoÅ›ci urzeczywistniania rozwoju niszowego obok globalistycznego należy odnieść do dwóch przeciwstawnych modeli: model wyspy szans (a), który urzeczywistnia proces globalizacji i model niszy (b), urzeczywistniajÄ…cy rozwój zrównoważony i trwaÅ‚y2. Analiza porównawcza i krytyczna obydwu modeli tj. wyspy szans (a) i niszy (b) prowadzi do zwrócenia uwagi na nastÄ™pujÄ…ce kwestie: " ZaÅ‚ożenia operacyjne obydwu modeli sÄ… przeciwstawne, a niektóre z nich wykluczajÄ… siÄ™ wzajemnie. Ich wzajemna relacja posiada swoje umocowanie w przeciwstawnych cechach charakteryzujÄ…cych koncepcje urzeczywistniania rozwoju3. " W modelu wyspy szans (a) podstawowym kapitaÅ‚em jest kapitaÅ‚ ekonomiczny, dlatego wÅ‚adze lokalne dodatkowo motywowane ekonomiÄ… niedoboru zabiegajÄ… przede wszystkim o inwestorów zewnÄ™trznych, uznajÄ…c ich pozyskanie jako priorytet w swoich strategiach rozwoju. " Odwrócenie relacji, w której inwestor poszukuje gminy na relacjÄ™, w której gmina poszukuje inwestora skutkuje nierzadko osÅ‚abianiem wymogów stawianych inwestorom. PrzykÅ‚adowo dla kapitaÅ‚u ekonomicznego podejÅ›cie takie owocuje zwolnieniami od pÅ‚acenia podatków i umożliwieniem lokalizacji inwestycji w strategicznym miejscu, co sprawia, że inwestor zewnÄ™trzny staje siÄ™ uprzywilejowany w stosunku do lokalnych przedsiÄ™biorców; przygotowaniem przez 1 H. McRae, 1996, Åšwiat w roku 2020, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa, s. 25 2 SzczegółowÄ… analizÄ™ tych zagadnieÅ„ zawiera praca B.Piontek, Współczesne uwarunkowania rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego, ATH, Wydawnictwo HYLA (w przygotowaniu do druku) 3 B.Piontek, 2002, Alternatywne koncepcje urzeczywistniania powszechnoÅ›ci w procesie rozwoju (w:) KapitaÅ‚ ludzki w procesie globalizacji a w zrównoważonym rozwoju. Praca zb. pod red. F.Piontka. Wydawnictwo Ekoedycja, WisÅ‚a 56 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ gminÄ™ i na jej koszt infrastruktury dla przewidywanej inwestycji. Dla kapitaÅ‚u ludzkiego takie pojmowanie konkurencyjnoÅ›ci przejawia siÄ™ w likwidowaniu miejsc pracy, w osÅ‚abianiu wymogów socjalnych, a dla kapitaÅ‚u przyrodniczego ograniczaniem bÄ…dz lekceważeniem wymogów Å›rodowiskowych. " Potencjalny inwestor decydujÄ…c siÄ™ na lokalizacjÄ™ inwestycji przy stworzonych jemu wysoce korzystnych uwarunkowaniach realizuje strategie maksymalizacji korzyÅ›ci ekonomicznych przy równolegÅ‚ej minimalizacji kosztów. Efektem takiej strategii nierzadko jest szeroko rozumiany bubel, który może przyjmować formÄ™ marnej jakoÅ›ci produktów bÄ…dz marnych miejsc pracy. Jednakże tak marny bubel przy ubożejÄ…cym spoÅ‚eczeÅ„stwie czÄ™sto miewa siÄ™ doskonale, tylko dlatego, że jest taÅ„szy. Z kolei marna jakość miejsc pracy skutkuje także brakiem oszczÄ™dnoÅ›ci, bowiem wynagrodzenia za pracÄ™ pozwalajÄ… zwykle na zaspokojenie jedynie podstawowych potrzeb. Elastyczność popytu na rynku pracy i swobodny przepÅ‚yw kapitaÅ‚u i inwestycji oznacza nieograniczonÄ… wÄ™drówkÄ™ w poszukiwaniu bardziej zielonych pastwisk, pozostawianie odpadków i Å›mieci wokół opuszczonego obozowiska, bo miejscowi i tak muszÄ… posprzÄ…tać. To, co jest elastyczne po stronie popytu staje siÄ™ bezwzglÄ™dnym i okrutnym dla tych, którzy znajdujÄ… siÄ™ po stronie podaży4. " UrzeczywistniajÄ…c model wyspy szans wÅ‚adze gmin konkurujÄ… miedzy sobÄ…, aby używajÄ…c sformuÅ‚owania Z. Baumana ich pastwisko (gmina) byÅ‚o najurodzajniejsze dla inwestora zagranicznego, pytanie: w czyim interesie? " W modelu niszy (b) najcenniejszym kapitaÅ‚em jest kapitaÅ‚ ludzki (L). TezÄ™ takÄ… potwierdza miÄ™dzy innymi C. Fuentes powieÅ›ciopisarz i eseista meksykaÅ„ski kiedy stwierdza: w kryzysie lat 30-tych Roosvelt formuÅ‚ujÄ…c koncepcjÄ™ New Deal odwoÅ‚aÅ‚ siÄ™ do kapitaÅ‚u ludzkiego (L) umożliwiÅ‚ USA wydostanie siÄ™ z kryzysu. Å»aden kraj (ani region, ani gmina) w najtrudniejszej sytuacji nie jest pozbawiony tego zródÅ‚a dobrobytu i bogactwa, z którego zaczerpnÄ™li Amerykanie: kapitaÅ‚u ludzkiego (L)5. WpÅ‚yw rozwiÄ…zaÅ„ technologicznych na urzeczywistnianie alternatywnych modeli rozwoju lokalnego (a) i (b) Podstawowym celem przedsiÄ™biorstwa jest maksymalizacja korzyÅ›ci ekonomicznych. PrzedsiÄ™biorstwo w wyniku optymalizacji dziaÅ‚aÅ„ i przyjÄ™cia odpowiednich rozwiÄ…zaÅ„ technologicznych dąży do minimalizacji kosztów. Technologie za G. Ritzerem6 definiowane sÄ… bardzo szeroko i obejmujÄ… caÅ‚Ä… infrastrukturÄ™, tj. maszyny, narzÄ™dzia, surowce, umiejÄ™tnoÅ›ci, wiedzÄ™, przepisy i unormowania prawne, regulaminy, instrukcje i techniki, a także Å›wiadomość. 4 Z.Bauman, 2000, Globalizacja, PIW, Warszawa, s. 123 5 L.GoÅ‚Ä™biewski, 2002, K.MastoÅ„ rozmowa z C.Fuentes em (w:) Rzeczpospolita, nr 115 6 G.Ritzer, Mcdonalizacja spoÅ‚eczeÅ„stwa, Muza, Warszawa 1999, s.113-176 57 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ W tabeli 1 przedstawiono wpÅ‚yw rozwiÄ…zaÅ„ technologicznych, tj. technik, systemów zarzÄ…dzania, unormowaÅ„ prawnych oraz Å›wiadomoÅ›ci na ksztaÅ‚towanie siÄ™ kosztów w przedsiÄ™biorstwie. Punktem wyjÅ›cia dla niniejszych rozważaÅ„ jest wÅ‚aÅ›nie przedsiÄ™biorstwo, ponieważ skalÄ™ dziaÅ‚aÅ„ i ich formÄ™ zawsze wyznacza racjonalność mikro, czyli racjonalność widoczna na poziomie przedsiÄ™biorstw7. Tab.1: WpÅ‚yw szeroko rozumianych rozwiÄ…zaÅ„ technologicznych na ksztaÅ‚towanie siÄ™ kosztów w przedsiÄ™biorstwie PRZEDSIBIORSTWO TECHNIKI (1) KOSZTY EKONOMICZNE: " wysoki koszt zakupu techniki, który rekompensuje siÄ™ w dÅ‚ugim okresie czasu, " obniżenie materiaÅ‚ochÅ‚onnoÅ›ci, " obniżenie energochÅ‚onnoÅ›ci, " wzrost tempa wytwarzania (wydajnoÅ›ci), " standaryzacja wytwarzania. (2) KOSZTY ÅšRODOWISKOWE: " zmniejszenie zużycia odnawialnych i nieodnawialnych zasobów Å›rodowiskowych, " poprawa bezpieczeÅ„stwa Å›rodowiskowego. Aczkolwiek K.Mazurski wskazuje na fakt, że im bardziej technologia jest zaawansowana, tym trudniej jest zewidencjonować wystÄ™pujÄ…ce zanieczyszczenia i zagrożenia. (3) KOSZTY SPOAECZNE: " redukcja zatrudnienia, która skutkuje masowym bezrobociem. Na obecnym etapie przedsiÄ™biorstwa bez przeszkód i bezkarnie mogÄ… przerzucać powstaÅ‚e koszty spoÅ‚eczne na otoczenie, " technika jako skÅ‚adowa technologii jest mobilna przestrzennie, co sprawia że poszerza siÄ™ zjawisko taniej siÅ‚y roboczej. Można stwierdzić, że obniżanie kosztów spoÅ‚ecznych w przedsiÄ™biorstwie jest obecnie skutecznym dziaÅ‚aniem umożliwiajÄ…cym uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej i zwiÄ™kszanie efektywnoÅ›ci ekonomicznej. 7 J.Staniszkis w rozmowie A.ZybaÅ‚y, 2005, Szanse Polski. Nasze możliwoÅ›ci rozwoju w obecnym Å›wiecie, Wydawnictwo Rectus, s.13 i 31 58 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ SYSTEMY ZARZDZANIA (1) KOSZTY EKONOMICZNE: " współczesne systemy zarzÄ…dzania, tj. uczÄ…ca siÄ™ organizacja, myÅ›lenie sieciowe, reengineering, benchmarking, lean mangement, outsourcing, Time based management, skutecznie intensyfikujÄ… efektywność ekonomicznÄ…. SyntetycznÄ… charakterystykÄ™ współczesnych koncepcji zarzÄ…dzania dokonaÅ‚ K.Zimniewicz w pracy, " certyfikacja i zwiÄ…zana z tym standaryzacja (przykÅ‚adowo ISO 9001, którego celem jest osiÄ…gniÄ™cie pożądanej jakoÅ›ci, tj. takiej która umożliwia dalszÄ… poprawÄ™ efektywnoÅ›ci ekonomicznej. Należy zwrócić uwagÄ™, że przypisywana jakoÅ›ci cecha trwaÅ‚oÅ›ci nie zawsze jest celem, bowiem trwaÅ‚ość zmniejsza popyt. (2) KOSZTY ÅšRODOWISKOWE: " systemy zarzÄ…dzania Å›rodowiskowego, " certyfikacja Å›rodowiskowa ISO 14000-14001. System zarzÄ…dzania Å›rodowiskowego wg norm ISO 14000 umożliwia (por. www.umbrella.org.pl): - ograniczenie negatywnego oddziaÅ‚ywania na Å›rodowisko w sposób celowy, zorganizowany i ekonomiczny, - zachowanie zgodnoÅ›ci z odpowiednimi regulacjami prawnymi, - podnosi prestiż organizacji na rynku krajowym i miÄ™dzynarodowym, - zapewnia systemowe zarzÄ…dzanie zasobami, - umożliwia szerszy dostÄ™p do preferencyjnych kredytów, - obniża koszty ekologiczne (niższe opÅ‚aty za gospodarcze korzystanie ze Å›rodowiska), - tworzy pozytywny wizerunek przedsiÄ™biorstwa w oczach klientów. (3) KOSZTY SPOAECZNE: " redukcja zatrudnienia; " certyfikacja i zwiÄ…zana z tym standaryzacja, np. System ZarzÄ…dzania BezpieczeÅ„stwem i HigienÄ… Pracy. Certyfikacja zgodnoÅ›ci z OHSAS 18001. Celem tego certyfikatu jest m.in.: - potencjalne zmniejszenie liczby wypadków, przestojów w pracy i zwiÄ…zanych z nimi kosztów, - wykazanie udziaÅ‚owcom potrzeby zaangażowania siÄ™ w bezpieczeÅ„stwo i higienÄ™ pracy, - potencjalnie zmniejszone koszty ubezpieczenia od odpowiedzialnoÅ›ci publicznej. Należy zwrócić uwagÄ™, że dziaÅ‚ania majÄ…ce na celu poprawÄ™ jakoÅ›ci miejsc pracy dotyczÄ… jedynie wÄ…skiej grupy zatrudnionych. 59 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ UNORMOWANIA EKONOMICZNO- PRAWNE (1) KOSZTY EKONOMICZNE: " unormowania prawne okreÅ›lajÄ… obszar funkcjonowania przedsiÄ™biorstwa, zarówno system finansowo-podatkowy, jak i system ksiÄ™gowo-sprawozdawczy wyznaczajÄ… przedziaÅ‚y postÄ™powania podmiotu gospodarczego. SÄ… one Å›ciÅ›le okreÅ›lone: ustawy, rozporzÄ…dzenia i zarzÄ…dzenia. Należy zwrócić uwagÄ™, że im mniej te systemy sÄ… czytelne i przejrzyste, tym wiÄ™cej stwarzajÄ… dowolnoÅ›ci w ich interpretacji. (2) KOSZTY ÅšRODOWISKOWE: " istnieje rozbudowany system instrumentów prawnych, do których zaliczyć należy: instrumenty prawne wynikajÄ…ce z przepisów ogólnych ochrony Å›rodowiska; dotyczÄ…ce: postÄ™powania w przypadku awarii przemysÅ‚owych, instytucji ochrony Å›rodowiska, ochrony powietrza, ochrony przed haÅ‚asem, ochrony warstwy ozonowej, Å›rodowiska morskiego, organizmów genetycznie zmodyfikowanych, przeciwdziaÅ‚ania zagrożeniom, inspekcji ochrony Å›rodowiska; przepisy różne dotyczÄ…ce ochrony Å›rodowiska, w tym: czystoÅ›ci w gminie, gruntów rolnych, lasów, prawo wodne; dotyczÄ…ce odpadów (w tym MSP, które mogÄ… prowadzić uproszczonÄ… ewidencjÄ™ odpadów), gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów, termicznego przeksztaÅ‚cani odpadów, miÄ™dzynarodowego obrotu odpadami, recyclingu pojazdów; różne przepisy dotyczÄ…ce odpadów; przepisy dotyczÄ…ce ochrony przyrody, parków narodowych, miÄ™dzynarodowe przepisy dotyczÄ…ce przyrody; dotyczÄ…ce wody, ochrony wód, budownictwa melioracyjnego, zaopatrzenia w wodÄ™, umowy miÄ™dzynarodowe, " z kolei do instrumentów ekonomicznych zaliczyć należy: gromadzenie informacji o Å›rodowisku (zasób), stawki opÅ‚at za korzystanie ze Å›rodowiska i kar za naruszanie obowiÄ…zujÄ…cych unormowaÅ„, pomoc publicznÄ… z zakresu ochrony Å›rodowiska (zawarte w obowiÄ…zujÄ…cych unormowaniach prawnych; podziaÅ‚y nie sÄ… podziaÅ‚ami ostrymi). W procesie dostosowywania polskiego prawa ochrony Å›rodowiska do prawa UE niektóre instrumenty ekonomiczne zostaÅ‚y pominiÄ™te, " funkcjonuje także Zasada ZanieczyszczajÄ…cy PÅ‚aci (ZZP), której podstawowym celem jest to, aby zanieczyszczajÄ…cy Å›rodowisko ponosiÅ‚ koszty restytucji Å›rodowiska. Idea tej zasady jest poprawna, mimo że w niektórych przypadkach okazuje siÄ™ ona wadliwa, na przykÅ‚ad zanieczyszczenie powstanie w dÅ‚ugim okresie czasu, a podmiot zanieczyszczajÄ…cy już nie istnieje. (3) KOSZTY SPOAECZNE: " podstawowym unormowaniem prawnym okreÅ›lajÄ…cym zasady funkcjonowania przedsiÄ™biorstw w zakresie polityki spoÅ‚ecznej w tym w stosunku do pracowników jest kodeks pracy, Nad prawidÅ‚owoÅ›ciÄ… przestrzegania przepisów czuwa PaÅ„stwowa Inspekcja Pracy której ustawowym zadaniem jest m.in.7: nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególnoÅ›ci przepisów i zasad bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy, przepisów dotyczÄ…cych stosunku pracy, wynagrodzenia za pracÄ™ i innych Å›wiadczeÅ„ wynikajÄ…cych ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, mÅ‚odocianych i osób niepeÅ‚nosprawnych; kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakÅ‚adów pracy oraz stanowiÄ…cych ich wyposażenie, maszyn i urzÄ…dzeÅ„ technicznych oraz technologii; uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakÅ‚adów pracy lub ich części; nadzór i kontrola przestrzegania wymagaÅ„ bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urzÄ…dzeÅ„ i narzÄ™dzi pracy: - istnieje możliwość przerzucania indywidualnych kosztów spoÅ‚ecznych na otoczenie, - należy zwrócić uwagÄ™, że przy wysokim bezrobociu podstawowym czynnikiem decydujÄ…cym o podjÄ™ciu pracy jest lÄ™k przed jej utratÄ…, stÄ…d też pracownicy nierzadko decydujÄ… siÄ™ na drastycznie spadajÄ…ce warunki pracy, przetrzymywanie wypÅ‚at za godziny nadliczbowe, pracÄ™ na ¾ etatu (zakres pozostaje taki sam jak dla pracowników etatowych oraz zatrudnianie na czarno . 60 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ ÅšWIADOMOŚĆ CZAOWIEKA (1) KOSZTY EKONOMICZNE: " Marketing, a w szczególnoÅ›ci szeroko rozwiniÄ™ta reklama skutecznie oddziaÅ‚ywajÄ… na Å›wiadomość konsumenta. Równie ważnym czynnikiem sÄ… jego warunki ekonomiczne. Potwierdzono to w badaniu przeprowadzonym przez TNS OBOP, który prezentuje wykres 1. Podstawowym czynnikiem, jakim kierujÄ… siÄ™ polscy konsumenci por. wykres 1-jest cena. OkoÅ‚o 90% respondentów kieruje siÄ™ niÄ… przy dokonywaniu konsumenckich wyborów. Przyczyny tego zjawiska można upatrywać w niskich zarobkach polskiego spoÅ‚eczeÅ„stwa w stosunku do zarobków unijnych (por. wykres 2 i 3) i pomimo iż jakość jest drugim elementem po cenie, to jakość utożsamiana jest z markÄ…, co nie zawsze gwarantuje jakość. Leader na rynku z pewnoÅ›ciÄ… posiada markÄ™, ale nie musi gwarantować jakoÅ›ci. (2) KOSZTY ÅšRODOWISKOWE: " Ekoznakowanie polega na oznaczaniu produktów ekologicznymi znakami towarowymi. Wraz ze wzrostem Å›wiadomoÅ›ci powinna zwiÄ™kszać siÄ™ presja spoÅ‚eczna na przedsiÄ™biorstwa w celu wyegzekwowania proekologicznych zachowaÅ„. Do znaków ekologicznych zaliczyć należy: Sokół (Falkon), Krav Szwecja, AabÄ™dz (Svanen) - kraje skandynawskie, Margerytka (UE), Produkcja ekologiczna (UE), Ekoznak (Polska), Ekoland (Polska). Tymczasem w Polsce - z przeprowadzonego przez TNB OBOP badaÅ„ (por. wykres 1) wynika, że od poÅ‚owy lat 90 - tych przy zakupach coraz mniej konsumentów w Polsce kieruje siÄ™ tym, czy produkt jest bezpieczny dla Å›rodowiska (a także dla zdrowia i życia czÅ‚owieka). W 1994 r. miaÅ‚o to znaczenie dla co trzeciego konsumenta, obecnie tylko dla co dziesiÄ…tego. (3) KOSZTY SPOAECZNE: Poprawnie uksztaÅ‚towana Å›wiadomość skutecznie może wpÅ‚ywać na ksztaÅ‚towanie siÄ™ rynku pracy oraz warunków pracy. Może ona wpÅ‚ywać na zachowania producentów w zakresie wykorzystywania kapitaÅ‚u ludzkiego. To konsument dokonujÄ…c wyboru decyduje o miejscach pracy i o tym jaki model rozwoju wybiera. Oprócz znaków bazujÄ…cych na kryteriach Å›rodowiskowych, pojawiajÄ… siÄ™ systemy certyfikacji wykraczajÄ…ce poza aspekty ekologiczne, oceniajÄ…ce podÅ‚oże spoÅ‚eczne i etyczne produkcji. Dotyczy to przede wszystkim produktów importowanych z krajów ubogich. Nagminne Å‚amanie praw czÅ‚owieka w krajach Trzeciego Åšwiata spowodowaÅ‚o, że pojawiÅ‚y siÄ™ znaki etyczno-spoÅ‚eczne w krajach europejskich. Kryteria oceny produktów na znaki uczciwego handlu obejmujÄ…: " korzyÅ›ci bezpoÅ›rednich producentów (np. plantatorów), " gwarantowane minimalne ceny, pÅ‚atnoÅ›ci z góry, " stabilność i ciÄ…gÅ‚ość kontraktów handlowych, " poziom pÅ‚ac, " równe pÅ‚ace dla kobiet, " ekologiczne standardy produkcji, " ochrona zdrowia i bezpieczeÅ„stwo w pracy, " podstawowe standardy zakwaterowania (gdy robotnicy pracujÄ… w polu). PrzykÅ‚adowo do znaków tych zaliczyć należy: znak uczciwego handlu (Holandia, 1988): Max Havelaar, którym oznaczano kawÄ™ pochodzÄ…cÄ… z plantacji, gdzie gwarantowano robotnikom godziwe wynagrodzenie i warunki pracy; niemiecki znak Transfair (1993) i brytyjski znak Fairtrade (1994), obejmujÄ…cy oprócz kawy herbatÄ™, sok pomaraÅ„czowy, kakao, miód, banany i czekoladÄ™.W Polsce nie prowadzi siÄ™ edukacji w tym zakresie. Jedynie funkcjonujÄ… znaki majÄ…ce na celu ochronÄ™ polskiego rynku pracy. Jest nim logo i napis Teraz Polska, który informuje o wysokiej jakoÅ›ci krajowej produkcji. WybierajÄ…c produkty oznaczone tym symbolem wspiera siÄ™ polskich przedsiÄ™biorców. yródÅ‚o: Opracowanie wÅ‚asne 61 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ Empiryczne udokumentowanie tez prezentowanych w tabeli 1 zawiera wykres 1. yródÅ‚o: Markowe, nie polskie, proszÄ™. Dlaczego kupujemy te, a nie inne produkty. Badanie TNS OBOP (w:) Gazeta Wyborcza2005 nr 186 AnalizujÄ…c wpÅ‚yw rozwiÄ…zaÅ„ technologicznych na ksztaÅ‚towanie siÄ™ kosztów w przedsiÄ™biorstwie można stwierdzić, że istniejÄ… dwa rozwiÄ…zania, umożliwiajÄ…ce maksymalizacjÄ™ zysku przedsiÄ™biorstwa. W rzeczywistoÅ›ci gospodarczej ukierunkowanej na rozwój wedÅ‚ug modelu niszy (b) zysk osiÄ…ga siÄ™ poprzez uruchomienie tzw. powiÄ…zaÅ„ napÄ™dzajÄ…cych, opisanych w kolumnach 1-3 w tabeli 1. Efekt w postaci zysku roÅ›nie w relacji do wzrostu przepÅ‚ywów w gospodarce. Uruchomienie mechanizmu wzrostu przepÅ‚ywu gospodarczych (MWPG) w szczególnoÅ›ci w gospodarce lokalnej jest warunkiem koniecznym dla ksztaÅ‚towania rozwoju, dla poprawy jakoÅ›ci życia i budowania trwaÅ‚ych struktur lokalnych. Z kolei w rzeczywistoÅ›ci ukierunkowanej na model wyspy szans (a) przedsiÄ™biorstwo maksymalizuje zysk poprzez minimalizacjÄ™ kosztów ekonomicznych (o ile to możliwe kolumna 1), kosztów Å›rodowiskowych (kolumna 2), a przede wszystkim spoÅ‚ecznych (kolumna 3 w tabeli 1), a nie poprzez maksymalizacjÄ™ przepÅ‚ywów miÄ™dzy podmiotami (kapitaÅ‚ami). 62 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ Modele rozwoju lokalnego urzeczywistniajÄ…ce przeciwstawne koncepcje rozwoju Punktem wyjÅ›cia dla konstrukcji w obydwu modelach jest relacja pomiÄ™dzy pracodawcÄ… a pracownikiem, w której zachodzi przepÅ‚yw: w zamian za wykonanÄ… pracÄ™ pracownik otrzymuje wynagrodzenie. PrzepÅ‚yw ten zachodzi pomiÄ™dzy pracodawcÄ… a pracownikiem. Powstaje tutaj pytanie, czy pracodawca może być zainteresowany, aby jego pracownik zarabiaÅ‚ wiÄ™cej? Czy pracodawca minimalizujÄ…c wynagrodzenie swojego pracownika maksymalizuje, czy też minimalizuje swój dÅ‚ugookresowy zysk? Należy zwrócić uwagÄ™ na oczywisty fakt, że im wiÄ™cej pracownik zarabia, tym wiÄ™cej wydaje pieniÄ™dzy i odwrotnie: im mniej zarabia, tym mniej wydaje. Ta prosta zależność uruchamia albo blokuje mechanizmy istotne dla rozwoju. OczywiÅ›cie pojawia siÄ™ tutaj pytanie, co oznacza zarabia dużo, zarabia maÅ‚o? Nie jest celem niniejszego artykuÅ‚u ustalenie wysokoÅ›ci nominalnej pÅ‚acy, tym bardziej, że nie kwota nominalna, ale realna pozwala okreÅ›lić stopieÅ„ zaspokojenia potrzeb i zwiÄ…zanej z tym satysfakcji. Przyjmuje siÄ™, że wynagrodzenie jest wystarczajÄ…ce, wtedy, kiedy pozwala zaspokoić potrzeby niższego rzÄ™du oraz umożliwia zaspokajanie potrzeb wyższego rzÄ™du w stopniu minimalnym. Jest rzeczÄ… oczywistÄ…, że stopieÅ„ zadowolenia jednostki jest subiektywny i nie jest możliwym jednoznaczne okreÅ›lenie poziomu takiego wynagrodzenia. W dalszej części tekstu przedstawione zostanÄ… dwa przeciwstawne modele ksztaÅ‚towania powiÄ…zaÅ„ w wymiarze lokalnym (rys. 1 i 2). Pierwszy z nich zaprezentowany na rysunku 1 postuluje i urzeczywistnia zaÅ‚ożenia modelu niszy (b) i poprzez ksztaÅ‚towanie poprawnych struktur w gminie pozwala na poprawÄ™ jakoÅ›ci życia mieszkaÅ„ców oraz gwarantuje trwaÅ‚ość zachodzÄ…cych procesów. W modelu niszy (b) relacja pomiÄ™dzy pracodawcÄ… (Ð) a pracownikiem (J) jest nastÄ™pujÄ…ca: pracownik za wykonanÄ… pracÄ™ otrzymuje godziwe wynagrodzenie. Jednak z tÄ… relacjÄ… zwiÄ…zane sÄ… kolejne kwestie: jakie muszÄ… być speÅ‚nione warunki (zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika), aby pracownik wiÄ™cej zarabiaÅ‚? Jakie należy podjąć dziaÅ‚ania, aby zarobki na etapie wydatkowania przekÅ‚adaÅ‚y siÄ™ na rozwój w gminie, uruchamiajÄ…c tym samym samofinansowanie siÄ™ rozwoju? 63 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ Rys. 1: Rozwój wedÅ‚ug modelu niszy (b) yródÅ‚o: Opracowanie wÅ‚asne Gdzie: Ð , Ð , Ð ,& , Ð , Ð , & , Ð pracodawca 1 2 3 10 20 N J pracownik P (Ð, J) podmiot gospodarczy G gmina N1, N2,& , NN nisze rozwojowe IZL inwestor zewnÄ™trzny lokalny IZR - inwestor zewnÄ™trzny regionalny IZK - inwestor zewnÄ™trzny krajowy IZZ - inwestor zewnÄ™trzny zagraniczny Wzrost wydatków podmiotu oznaczonego symbolem (J) generuje wzrost przepÅ‚ywów gospodarczych zarówno w relacji konsument producent (usÅ‚ugodawca), jak i w relacji producent producenci. Im wiÄ™cej przepÅ‚ywów gospodarczych tym bardziej umacnia siÄ™ gospodarka. Wysoki zarobek pracownika (J) implikuje jego wydatki. WydatkujÄ…c Å›rodki, najpierw poprzez swojÄ… podstawowÄ… konsumpcjÄ™ pracownik (J) wchodzi w relacje gospodarcze z innymi podmiotami gospodarczymi Ð , 1 Ð , Ð ,& , Ð , Ð , & , Ð . NastÄ™pnie podmiot (J) po zaspokojeniu podstawowych potrzeb, 2 3 10 20 N zaczyna zaspokajać potrzeby wyższego rzÄ™du. Tym samym podmiot (J) konsumujÄ…c dobra i usÅ‚ugi uruchamia mechanizm przepÅ‚ywów gospodarczych. Należy zwrócić uwagÄ™ na nastÄ™pujÄ…ce kwestie: " symbolem (J) oznaczono pracowników zatrudnionych na terenie gminy i symbol (J) oznacza zbiór otwarty, 64 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ " jest zjawiskiem naturalnym, że miÄ™dzy gminami wystÄ™pujÄ… przepÅ‚ywy pracowników. Dla uproszczenia można zaÅ‚ożyć, że przepÅ‚ywy pracowników mogÄ… siÄ™ bilansować, albo, że przepÅ‚ywy nie bilansujÄ… siÄ™, ale rozwój dokonuje siÄ™ w okreÅ›lonym zespole gmin i wystÄ™pujÄ…ce odchylenia w przepÅ‚ywach nie skutkujÄ… zakłóceniami w strukturach lokalnych. J. Staniszkis zwraca uwagÄ™, że gospodarki krajów, w których formowaÅ‚ siÄ™ kapitalizm w odróżnieniu od Polski byÅ‚y gospodarkami zamkniÄ™tymi, a nie otwartymi8, " jeÅ›li jednak nastÄ™puje koncentracja kapitaÅ‚u w jednej gminie na przykÅ‚ad o charakterze metropolitalnym to dla wielu gmin zjawisko takie może skutkować odpÅ‚ywem kapitaÅ‚u wysoko kwalifikowanego i ograniczać przepÅ‚ywy wewnÄ™trzne w gminach (część wydatków pozostaje bowiem w gminie, w której podmioty (J) sÄ… zatrudnieni). Wówczas kiedy posiadane przez podmiot (J) Å›rodki finansowe bÄ™dÄ… wyższe od Å›rodków niezbÄ™dnych dla zaspokojenia jego potrzeb, pojawiajÄ… siÄ™ oszczÄ™dnoÅ›ci oraz inwestycje. Ten sam mechanizm dotyczy przedsiÄ™biorstw, bowiem wzrost przepÅ‚ywów generuje wzrost dochodów, który pozwala na gromadzenie oszczÄ™dnoÅ›ci. Te ostatnie wÅ‚aÅ›ciwie inwestowane mogÄ… i bÄ™dÄ… skutecznie przekÅ‚adać siÄ™ na rozwój. Wzrost przepÅ‚ywów powinien także przekÅ‚adać siÄ™ w sposób poÅ›redni i bezpoÅ›redni na dochody gminy. BezpoÅ›rednio poprzez wzrost wpÅ‚ywów podatkowych (głównie uzyskiwany przez wzrost liczby podmiotów uczestniczÄ…cych na rynku) oraz poÅ›rednio poprzez ograniczenie wydatków gminy. Odnotowuje siÄ™, bowiem nastÄ™pujÄ…cÄ… relacjÄ™, że: im spoÅ‚eczeÅ„stwo jest bogatsze tym mniej korzysta z pomocy publicznej i bardziej jest skÅ‚onne do aktywnego udziaÅ‚u w życiu spoÅ‚ecznym. Zjawisko wykluczenia ludzi jest sporadyczne. OczywiÅ›cie gospodarka danego ukÅ‚adu lokalnego nie jest ukÅ‚adem zamkniÄ™tym. StÄ…d też pojawiajÄ… siÄ™ inwestorzy zewnÄ™trzni. Jednakże w modelu niszy (b), to inwestor zabiega o możliwość zainwestowania w gminie, a nie gmina o inwestora. Tylko w tej pierwszej sytuacji inwestor zewnÄ™trzny ubogaca lokalny ukÅ‚ad. Drugi model ukazuje mechanizm powiÄ…zaÅ„ w modelu wyspy szans (a), realizuje rozwój pozorny, skutkuje zastojem gospodarczym, bezrobociem, utrwala zÅ‚e struktury oraz zmniejsza dochody spoÅ‚ecznoÅ›ci lokalnej i gminy. Jego graficzne ujÄ™cie przedstawiono na rysunku 2. 8 J.Staniszkis w rozmowie A.ZybaÅ‚y, Szanse Polski, op. cit., s.13-14. 65 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ Rys. 2: Rozwój wedÅ‚ug modelu wyspy szans (a) yródÅ‚o: Opracowanie wÅ‚asne Gdzie: Ð 1, Ð2, Ð3,& , Ð10, Ð20, & , ÐN pracodawca J pracownik P (Ð, J) podmiot gospodarczy G gmina N1, N2,& , NN nisze rozwojowe IZL inwestor zewnÄ™trzny lokalny IZR - inwestor zewnÄ™trzny regionalny IZK - inwestor zewnÄ™trzny krajowy IZZ - inwestor zewnÄ™trzny zagraniczny W modelu wyspy szans (a) wynagrodzenia pracowników (J) drastycznie spadajÄ… i utrzymujÄ… siÄ™ na niskim poziomie. Spadek dochodów implikuje spadek wydatków podmiotu oznaczonego symbolem (J) generuje spadek przepÅ‚ywów gospodarczych zarówno w relacji konsument producent (usÅ‚ugodawca), jak i w relacji producent producenci. Im mniej przepÅ‚ywów gospodarczych tym gospodarka siÄ™ osÅ‚abia. Niski zarobek pracownika (J) implikuje jego wydatki, które sÄ… ograniczone (bÄ…dz korygowane kredytem). OszczÄ™dnoÅ›ci zanikajÄ… lub sÄ… minimalizowane. Zmniejsza siÄ™ konsumpcja dóbr wyższego rzÄ™du oraz spada konsumpcja usÅ‚ug. Podmiot (J) ogranicza wydatki do podstawowej konsumpcji i liczba relacji gospodarczych z innymi podmiotami Ð , Ð , 1 2 Ð ,& , Ð , Ð , & , Ð drastycznie spada. Liczba podmiotów uczestniczÄ…cych w rynku 3 10 20 N również siÄ™ zmniejsza. Spadek przepÅ‚ywów przekÅ‚ada siÄ™ w sposób poÅ›redni i bezpoÅ›redni na dochody gminy. BezpoÅ›rednio poprzez wzrost lub spadek wpÅ‚ywów podatkowych (głównie uzyskiwany przez spadek podmiotów uczestniczÄ…cych na rynku i spadek ich 66 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ dochodów) oraz poÅ›rednio poprzez zwiÄ™kszenie wydatków gminy. Ubożenie spoÅ‚eczeÅ„stwa sprawia, że jest ono bardziej skÅ‚onne korzystać z pomocy publicznej i zmniejsza siÄ™ jego aktywność w życiu spoÅ‚ecznym. Zjawisko wykluczenia staje siÄ™ powszechne, wzrasta bezrobocie, wzrastajÄ… patologie. Spadek dochodów i wzrost wydatków gminy sprawia, że gmina zaczyna poszukiwać inwestora obniżajÄ…c wymogi, a przez to umożliwiajÄ…c uzyskanie przewagi konkurencyjnej podmiotom zewnÄ™trznym nad podmiotami lokalnymi. Inwestor taki nierzadko zachowuje siÄ™ na rynku jak monopolista, bowiem agresywnie eksploatuje dany ukÅ‚ad lokalny jego zasoby i popyt traktujÄ…c go czÄ™stokroć i przede wszystkim jako rynek zbytu dla wyrobów nierzadko wÄ…tpliwej jakoÅ›ci. Dla urzeczywistniania rozwoju wedÅ‚ug modelu niszy (b) bÄ…dz modelu wyspy szans (a) niezwykle ważne sÄ… wybory konsumenckie czÅ‚owieka, o których decyduje Å›wiadomość, ale pamiÄ™tać trzeba, że równie istotnym jest ukierunkowane oddziaÅ‚ywanie na te wybory poprzez odpowiedni marketing, a w szczególnoÅ›ci poprzez reklamÄ™. Zbyt maÅ‚o uwagi przypisuje siÄ™ znaczeniu marketingu w urzeczywistnianiu rozwoju lokalnego. Zagadnienia marketingowe rozpatrywane sÄ… głównie z punktu przedsiÄ™biorstwa, czasami także gminy, jednakże z reguÅ‚y dotyczÄ… one przede wszystkich zagadnieÅ„ zwiÄ…zanych z promocjÄ… gminy. Zgodnie z definicjÄ… celem marketingu jest przystosowanie przedsiÄ™biorstwa do zmiennych warunków rynku oraz oddziaÅ‚ywanie na rynek i ksztaÅ‚towanie go. Marketing obejmuje: okreÅ›lanie (a w wielu przypadkach ksztaÅ‚towanie) Å›wiadomoÅ›ci, potrzeb, ksztaÅ‚towanie produktu z punktu widzenia potrzeb nabywców, tworzenie i utrzymywanie popytu, ustalanie polityki rynkowej, finansowanie i kredytowanie obrotu oraz dziaÅ‚ania zwiÄ…zane z ruchem towarów. WÅ›ród instrumentów marketingu wyodrÄ™bnia siÄ™: zwiÄ…zane z dystrybucjÄ…, z aktywizacjÄ… sprzedaży oraz sam produkt, jego wyposażenie i cenÄ™9. Instrumentem ksztaÅ‚tujÄ…cym popyt jest reklama, to ona ksztaÅ‚tuje wybory ludzkie i jak zaznaczono okreÅ›la potrzeby. Istnieje, zatem potrzeba odmiennego spojrzenia na marketing jako instrument wspomagajÄ…cy urzeczywistnianie rozwoju lokalnego poprzez okreÅ›lanie oraz tworzenie i utrzymywanie popytu dla lokalnych przedsiÄ™biorców albo instrument urzeczywistniajÄ…cy proces globalizacji poprzez tworzenie i utrzymywanie popytu dla korporacji miÄ™dzynarodowych. Ta z pozoru sprzeczna zależność: maksymalizacja korzyÅ›ci ekonomicznych przy minimalizacji kosztów staje siÄ™ szybkÄ… drogÄ… do uzyskania przewagi konkurencyjnej i zródÅ‚em zwielokrotnionych zysków. PotwierdzajÄ… to statystyki10: wprawdzie za najbogatszego czÅ‚owieka na Å›wiecie uznaje siÄ™ Williama Gates a III, którego majÄ…tek wynosi 46,6 mld USD, jednakże już na trzecim miejscu znajduje siÄ™ Karl Albrecht z Niemiec, zaÅ‚ożyciel i wÅ‚aÅ›ciciel miÄ™dzynarodowej sieci tanich supermarketów Aldi (majÄ…tek - 23 mld USD), a miejsca od szóstego do dziesiÄ…tego zajmuje rodzina Sama Waltona: jego żona Helen oraz czworo dzieci (spadkobiercy fortuny zaÅ‚ożyciela najwiÄ™kszej na Å›wiecie sieci tanich supermarketów 9 ZÅ‚ota Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl 10 Miliardy pomysłów (w:) Wprost z dnia 14 marca 2004. 67 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ Wal-Mart). MajÄ…tek każdego spadkobiercy wynosi 20 mld USD, co Å‚Ä…cznie daje sumÄ™ 100 mld USD, czyli przewyższa majÄ…tek W. Gates a o ok. 115%. Podsumowanie Z przeprowadzonej analizy powiÄ…zaÅ„ zachodzÄ…cych w ukÅ‚adach lokalnych pomiÄ™dzy: czÅ‚owiekiem przedsiÄ™biorstwem gminÄ… wynikajÄ… nastÄ™pujÄ…ce wnioski: " odmiennoÅ›ci modeli rozwoju lokalnego (i nie tylko lokalnego) decyduje odmienność powiÄ…zaÅ„ miÄ™dzy funkcjonujÄ…cymi na rynku podmiotami, " odmienność wyznaczona jest charakterem zachodzÄ…cych przepÅ‚ywów, których noÅ›nikiem jest przede wszystkim, ale nie tylko pieniÄ…dz, " przepÅ‚ywy pieniężne decydujÄ… o liczbie powiÄ…zaÅ„, a Å›wiadomość i marketing o ich kierunkach, " w konsekwencji liczba powiÄ…zaÅ„ i ich kierunki decydujÄ… o tym, jaki model rozwoju (a) czy (b) jest urzeczywistniany w praktyce i o kondycji spoÅ‚eczno-gospodarczej danego ukÅ‚adu, " w praktyce przepÅ‚ywy ich liczba i kierunki rzadko stanowiÄ… przedmiot badaÅ„ i oceny, a przecież ich znajomość pozwala na ksztaÅ‚towanie polityki spoÅ‚eczno- gospodarczej, umożliwiajÄ…cej poznanie powiÄ…zaÅ„: skutek przyczyna i przyczyna skutek. Literatura: 1. Bauman Z., 2000, Globalizacja, PIW, Warszawa 2. Mazurski K.R., 1998, Podstawy sozologii, Sudety, WrocÅ‚aw 3. Mc Rae H., 1996, Åšwiat w roku 2020, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 4. Piontek B., 2002, Alternatywne koncepcje urzeczywistniania powszechnoÅ›ci w procesie rozwoju, w: KapitaÅ‚ ludzki w procesie globalizacji a w zrównoważonym rozwoju. Praca zb. pod red. F.Piontka. Wydawnictwo Ekoedycja, WisÅ‚a 5. Ritzer G., 1999, Mcdonalizacja spoÅ‚eczeÅ„stwa, Muza, Warszawa 6. Staniszkis J. w rozmowie A.ZybaÅ‚y, Szanse Polski. Nasze możliwoÅ›ci rozwoju w obecnym Å›wiecie, Wydawnictwo Rectus, 2005 7. Zieniewicz K., 1999, Współczesne koncepcje i metody zarzÄ…dzania, PWN, Warszawa 8. Piontek B., Współczesne uwarunkowania rozwoju spoÅ‚eczno-gospodarczego, ATH, Wydawnictwo HYLA (w przygotowaniu do druku) 9. GoÅ‚Ä™biewski L., MasÅ‚oÅ„ K. rozmowa z C.Fuentes em (w:) Rzeczpospolita 2002, nr 115 10. Markowe, nie polskie, proszÄ™. Dlaczego kupujemy te, a nie inne produkty (w:) Gazeta Wyborcza nr 186, z dnia 11/08/2005 11. Miliardy pomysłów (w:) Wprost z dnia 14 marca 2004 12. www.pip.gov.pl 13. Zielone znaki, czyli o ekoetykietach, www.ekokonsument.pl 14. ZÅ‚ota Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl 15. BezpieczeÅ„stwo i Higiena Pracy, www.bsi-poland.com 68 Modelowe ujÄ™cie rozwoju w aspekcie współczesnych uwarunkowaÅ„ rozwojowych _________________________________________________________________________________________ Streszczenie W naukach ekonomicznych wielokrotnie i w różnych aspektach i wymiarach podejmuje siÄ™ rozważania nad rozwojem lokalnym: " najczęściej rozpatruje siÄ™ rozwój w ujÄ™ciu sektorowym, tj. w odniesieniu do paÅ„stwa, gminy lub przedsiÄ™biorstwa, nie akcentujÄ…c dostatecznie zachodzÄ…cych powiÄ…zaÅ„ i relacji; " podejmuje siÄ™ też próby modelowego ujÄ™cia rozwoju z reguÅ‚y w wymiarze makroekonomicznym, przyjmujÄ…c za punkt odniesienia wielkoÅ›ci makroekonomiczne. Konkretyzacja rozwoju urzeczywistniana jest w ukÅ‚adzie lokalnym i należy jÄ… analizować z punktu czÅ‚owieka i relacji, jakie zachodzÄ… pomiÄ™dzy nim a otoczeniem spoÅ‚eczno- gospodarczym. W niniejszym artykule przyjÄ™to hipotezÄ™, że o stopniu realnoÅ›ci i skutecznoÅ›ci modeli rozwoju lokalnego w wymiarze lokalnym, uksztaÅ‚towanych w oparciu o odmienne zaÅ‚ożenia operacyjne wynikajÄ…ce z przyjÄ™tych koncepcji rozwojowych, decydujÄ… odmiennoÅ›ci w relacyjnym ksztaÅ‚towaniu procesów zachodzÄ…cych pomiÄ™dzy podmiotami funkcjonujÄ…cymi w ukÅ‚adach lokalnych, a mianowicie: czÅ‚owiek przedsiÄ™biorstwo gmina. Z kolei relacyjne traktowanie wymienionych podmiotów wymaga uwzglÄ™dnienia aspektów jakoÅ›ciowych w ich funkcjonowaniu. Wyzwanie dotyczÄ…ce możliwoÅ›ci urzeczywistniania rozwoju lokalnego należy odnieść do dwóch przeciwstawnych modeli: model wyspy szans (a), który urzeczywistnia proces globalizacji i model niszy (b), urzeczywistniajÄ…cy rozwój zrównoważony i trwaÅ‚y. Z przeprowadzonej analizy powiÄ…zaÅ„ zachodzÄ…cych w ukÅ‚adach lokalnych pomiÄ™dzy: czÅ‚owiekiem przedsiÄ™biorstwem gminÄ… wynikajÄ… nastÄ™pujÄ…ce wnioski: " odmiennoÅ›ci modeli rozwoju lokalnego decyduje odmienność powiÄ…zaÅ„ miÄ™dzy funkcjonujÄ…cymi podmiotami; " wyznaczona ona jest charakterem zachodzÄ…cych przepÅ‚ywów, których noÅ›nikiem jest przede wszystkim, ale nie tylko pieniÄ…dz; " przepÅ‚ywy pieniężne decydujÄ… o liczbie powiÄ…zaÅ„, a Å›wiadomość i marketing o ich kierunkach; " w konsekwencji liczba powiÄ…zaÅ„ i ich kierunki decydujÄ… o tym, jaki model rozwoju (a) czy (b) jest urzeczywistniany w praktyce i o kondycji spoÅ‚eczno-gospodarczej ukÅ‚adu; " w praktyce przepÅ‚ywy ich liczba i kierunki rzadko stanowiÄ… przedmiot badaÅ„ i oceny, a przecież ich znajomość pozwala na ksztaÅ‚towanie polityki spoÅ‚eczno-gospodarczej, umożliwiajÄ…cej poznanie powiÄ…zaÅ„: skutek przyczyna i przyczyna skutek. Summary Economic sciences frequently examine local development from various aspects and in different dimensions: " development is most often viewed from a sectoral perspective, i.e. in relation to the state, commune or enterprise and thus interconnections are not emphasised to a satisfactory degree; " there are also attempts of a model presentation of development mainly in a macroeconomic dimension, assuming macroeconomic quantities as a point of reference. Specification of development is implemented locally and therefore it should be analysed from the point of view of the human and relations between people and their socio-economic environment. The present paper assumes a hypothesis that dissimilarities in relational shaping of processes between local entities, i.e. the human enterprise commune, determine the degree of plausibility and effectiveness of local development models in the local dimension, shaped on the 69 Barbara Piontek _________________________________________________________________________________________ basis of different operational principles resulting from the adopted development concepts. On the other hand, relational treatment of the mentioned entities requires considering quality aspects in their functioning. A challenge concerning possibility to realize local development should be related to two opposite models: the model of island of chances (a), which realizes the globalisation process, and the model of niche (b), which realizes sustainable and stable development. The following conclusions arise from an analysis of connections and links in local arrangements between the human enterprise commune: " dissimilarity of connections between functioning entities determines dissimilarity of local development models; " it is outlined by the character of occurring flows, whose chief although not sole carries is money; " money flows determine the number of connections while awareness and marketing determine their directions; " as a consequence, the number of connections and their directions determine what model (a) or (b) is realized in practice as well as socio-economic situation of the arrangement; " in practice, the number and directions of flows are rarely the subject of research and evaluations, and after all it is the knowledge of them that allows to shape socio-economic policy which facilitates learning about connections: effect cause and cause effect. 70