Ochrona wód
Komentarz do ustawy Prawo ochrony środowiska
Jakich dziedzin dotyczą przepisy Wspólnoty Europejskiej z zakresu ochrony wód?
Prawo ochrony wód należy do najstarszych i najbardziej rozbudowanych działów prawa
ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej. Przepisy w tym zakresie można podzielić na:
- dotyczące całokształtu gospodarki wodnej,
- standardy jakościowe wód,
- regulacje emisyjne,
- zobowiązania międzynarodowe w zakresie ochrony wód morskich oraz rzek transgranicznych.
Ten pierwszy nurt reprezentuje dyrektywa 2000/60/UE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 23 paz
dziernika 2000 r. w sprawie polityki wodnej Wspólnoty (Dz. Urz. WE seria L
2000 r. Nr 327 s. 1).
Wymagania jakościowe odnośnie wód określają:
- dyrektywa Rady 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotycząca jakości wody w kąpieliskach
(Dz. Urz. WE seria L 1976 r. Nr 31 s. 1),
- dyrektywa Rady 78/659/EWG z dnia 18 lipca 1978 r. w sprawie słodkich wód wymagających
ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb (Dz. Urz. WE seria L 1978 r. Nr 222 s. 1),
- dyrektywa Rady 79/923/EWG z dnia 30 paz
dziernika 1979 r. w sprawie jakości wód
wymaganej dla bytowania skorupiaków i mięczaków (Dz. Urz. WE seria L 1979 r. Nr 281 s.
47),
- dyrektywa Rady 98/83/UE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi
(Dz. Urz. WE seria L 1998 r. Nr 330 s. 32).
Regulacje emisyjne obejmują:
- dyrektywę Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. w sprawie zanieczyszczenia
spowodowanego przez niektóre niebezpieczne substancje odprowadzane do środowiska
wodnego Wspólnoty (Dz. Urz. WE seria L 1976 r. Nr 129 s. 23),
- dyrektywę Rady 80/68/EWG z dnia 17 grudnia 1980 r. w sprawie ochrony wód podziemnych
przed zanieczyszczeniem spowodowanym przez niektóre substancje niebezpieczne (Dz. Urz.
WE seria L 1980 r. Nr 20 s. 43),
- dyrektywę Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków
komunalnych (Dz. Urz. WE seria L 1991 r. Nr 135 s. 40),
1
- dyrektywę Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie ochrony wód przed
zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze z
ródeł rolniczych (Dz. Urz.
WE seria L 1991 r. Nr 375 s. 1).
Szczególny charakter aktów imisyjno-emisyjnych mają dyrektywy Rady wydane na
podstawie dyrektywy 76/464/EWG:
- 82/176/EWG z dnia 22 marca 1982 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i
wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z przemysłu elektrolizy chlorków
metali alkalicznych (Dz. Urz. WE seria L 1982 r. Nr 81 s. 29),
- 83/513/EWG z dnia 26 września 1983 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i
wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do zrzutów kadmu (Dz. Urz. WE seria L 1983 r. Nr
291 s. 1),
- 84/156/EWG z dnia 8 marca 1984 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i
wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z sektorów innych niż przemysł
elektrolizy chlorków metali alkalicznych (Dz. Urz. WE seria L 1984 r. Nr 74 s. 49),
- 84/491/EWG z dnia 9 paz
dziernika 1984 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i
wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do zrzutów sześciochlorocykloheksanu (Dz. Urz. WE
seria L 1984 r. Nr 274 s. 11),
- 86/280/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i
wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do zrzutów niektórych niebezpiecznych substancji
objętych wykazem I załącznika do dyrektywy 76/464/EWG (Dz. Urz. WE seria L 1986 r. Nr
181 s. 16).
Wreszcie w zakresie zobowiązań międzynarodowych wymienić można decyzje Rady:
- 75/437/EWG z dnia 3 marca 1975 r. w sprawie zawarcia Konwencji o zapobieganiu
zanieczyszczaniu mórz ze z
ródeł lądowych (Dz. Urz. WE seria L 1975 r. Nr 194 s. 5),
- 77/585/EWG z dnia 25 lipca 1977 r. w sprawie zawarcia Konwencji o ochronie Morza
Śródziemnego przed zanieczyszczeniem i Protokołu dotyczącego zapobiegania
zanieczyszczeniu Morza Śródziemnego przez zatapianie odpadów ze statków i samolotów
(Dz. Urz. WE seria L 1977 r. Nr 240 s. 1),
- 77/586/EWG z dnia 25 lipca 1977 r. w sprawie zawarcia Konwencji o ochronie Renu przed
zanieczyszczeniem chemicznym i umowy dodatkowej do umowy podpisanej w Bernie w dniu
29 kwietnia 1963 r. dotyczącej Międzynarodowej Komisji Ochrony Renu przed
Zanieczyszczeniem (Dz. Urz. WE seria L 1977 r. Nr 240 s. 35),
- 81/420/EWG z dnia 19 maja 1981 r. w sprawie przystąpienia do Protokołu dotyczącego
współpracy w zwalczaniu zanieczyszczenia Morza Śródziemnego olejami i innymi
2
substancjami szkodliwymi w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń (Dz. Urz. WE seria L
1981 r. Nr 162 s. 4),
- 83/101/EWG z dnia 28 lutego 1983 r. w sprawie zawarcia Protokołu dotyczącego ochrony
Morza Śródziemnego przed zanieczyszczeniem ze z
ródeł lądowych (Dz. Urz. WE seria L
1983 r. Nr 67 s. 1),
- 84/132/EWG z dnia 1 marca 1984 r. w sprawie zawarcia Protokołu dotyczącego szczególnie
chronionych obszarów Morza Śródziemnego (Dz. Urz. WE seria L 1984 r. Nr 68 s. 36),
- 84/358/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie zawarcia porozumienia o współpracy przy
zwalczaniu zanieczyszczenia Morza Północnego olejami i innymi szkodliwymi substancjami
(Dz. Urz. WE seria L 1984 r. Nr 188 s. 7),
- 85/613/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie przyjęcia w imieniu Wspólnoty programów i
działań dotyczących zrzutów rtęci i kadmu w ramach Konwencji o zapobieganiu
zanieczyszczeniu morza ze z
ródeł lądowych (Dz. Urz. WE seria L 1985 r. Nr 375 s. 20),
- 94/156/EWG z dnia 21 lutego 1994 r. w sprawie przystąpienia Wspólnoty do Konwencji o
ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego z 1974 r. (Dz. Urz. WE seria L
1994 r. Nr 73 s. 1),
- 95/308/UE z dnia 24 lipca 1995 r. w sprawie zawarcia Konwencji o ochronie i użytkowaniu
transgranicznych cieków i międzynarodowych jezior (Dz. Urz. WE seria L 1995 r. Nr 186 s.
42),
- 97/825/UE z dnia 24 listopada 1997 r. w sprawie przystąpienia Wspólnoty do Konwencji o
współpracy w zakresie ochrony i zrównoważonego wykorzystania rzeki Dunaj (Dz. Urz. WE
seria L 1997 r. Nr 342 s. 18),
- 99/257/UE z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie przystąpienia Wspólnoty do Międzynarodowej
Komisji Ochrony Odry (Dz. Urz. WE seria L 1999 r. Nr 100 s. 20),
- 2000/706/UE z dnia 7 listopada 2000 r. w sprawie przystąpienia w imieniu Wspólnoty do
Konwencji o ochronie Renu (Dz. Urz. WE seria L 2000 r. Nr 289 s. 30),
- 2001/319/UE z dnia 29 stycznia 2001 r. w sprawie podpisania w imieniu Wspólnoty
Europejskiej do Konwencji o zachowaniu i zarządzaniu zasobami ryb w Południowo-
Wschodnim Oceanie Atlantyckim (Dz. Urz. WE seria L 2001 r. Nr 111 s. 15).
Autor: Zbigniew Bukowski
444730
3
Art. 97
Komentowana ustawa w dziale III pt.  Ochrona wód - odmiennie niż ustawa o
ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. - nie wymienia środowiska morskiego
wyraz
nie jako przedmiotu ochrony i nie nawiązuje obszernie do podziałów i klasyfikacji wód.
Wynika to z tego, że w przepisach ogólnych komentowanej ustawy następuje odesłanie do
przepisów szczególnych w zakresie ochrony morza przed zanieczyszczeniem (art. 2 ust. 4)
oraz w art. 4 do ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne.
Również w kwestiach szczegółowych, takich jak ochrona wód podziemnych, Prawo
ochrony środowiska odsyła do zasad i regulacji Prawa wodnego i aktów wykonawczych.
W definicjach legalnych POŚ, podobnie jak wcześniej w ustawie o ochronie i
kształtowaniu środowiska z 1980 r., brak jest definicji wody i klasyfikacji wód w zależności
od określonych kryteriów. Stąd przy definiowaniu wody sięgnąć trzeba do nauk ścisłych,
takich jak chemia, fizyka oraz do nauk biologicznych i biochemii [por. definicja wody
w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej, PWN, Warszawa 1969, t. 12].
Wydaje się, iż ustawodawca przyjmuje takie właśnie rozumienie przedmiotu ochrony,
którym jest woda, wyłączając z jej zakresu wody o pewnych stanach fizyko-chemicznych i
składzie biologicznym, zaliczając je do kategorii ścieków, jak np. wody zużyte na cele
bytowe lub gospodarcze, wody opadowe lub roztopowe ujęte w systemy kanalizacyjne, wody
odciekowe ze składowisk odpadów, pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych czy
wykorzystane, odprowadzone z obiektów gospodarki rybackiej.
Zgodnie z art. 97 Prawa ochrony środowiska, ochronie podlegają wody o określonej
jakości, a celem ochrony jest zapewnienie jak najlepszej jakości wód i utrzymywanie ilości
wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej. Sformułowanie to zdaje
się wyrażać wolę ustawodawcy odniesienia kryteriów ochrony wód bardziej do wymiernych
wskaz
ników fizycznych, biologicznych czy biochemicznych niż do mniej oznaczonej
równowagi przyrodniczej - sformułowania zdefiniowanego w ustawie i często stosowanego w
przepisach [art. 3 pkt 33 POŚ]. W ogóle komentowany dział III ustawy nie posługuje się
wprost tym kluczowym pojęciem, pomimo że na nim opiera się konstrukcja normatywna
pojęcia ochrona środowiska [art. 3 pkt 13]. Przez ochronę środowiska rozumie się podjęcie
lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi
przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:
a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z
zasadą zrównoważonego rozwoju,
b) przeciwdziałaniu zanieczyszczenia,
4
c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Ochronie w Prawie wodnym podlegają wody, które w przepisach i w literaturze definiuje
się według kryterium terytorialnego zasięgu. Należą tu wody morskie (morskie wody
wewnętrzne i wody morza terytorialnego) oraz wody śródlądowe (art. 6 ust. 1 prawa wodnego
z 1974 r.).
Zgodnie z kolejnym podziałem wyróżnia się wody powierzchniowe i wody podziemne
(art. 5 prawa wodnego z 2001 r.).
Podział, który ma zasadnicze znaczenie dla określenia własności wód i stosunków
własnościowych (dział I, rozdział 2 prawa wodnego z 2001 r.) oraz innych zasad korzystania
z wód, to podział na wody płynące - w ciekach naturalnych, kanałach oraz w z
ródłach, z
których cieki biorą początek oraz stojące - znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych
zbiornikach wodnych niezwiązanych z ciekami naturalnymi.
Autor: Konrad Nowacki
1. Prawo ochrony środowiska w sprawach ochrony wód zawiera jedynie ustalenia
ogólne, wskazujące podstawowe cele i kierunki działania związane z ochroną wód.
Rozwinięcie tych ogólnych ustaleń i zapewnienie wszechstronnej ochrony wód zawarte jest
w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. - prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229).
2. Zasady ochrony wód są obszernie regulowane w przepisach działu III prawa wodnego,
obejmującego rozdział 1  Zasady ochrony wód (art. 38-50) i rozdział 2 Strefy oraz obszary
ochronne (art. 51-61). W zasadach tych m.in. uwzględnia się przepisy prawa ochrony
środowiska. Wynika to z art. 38 ust. 4 prawa wodnego, stanowiącego, że ochrona wód  jest
realizowana z uwzględnieniem postanowień działu I i działu III w tytule II oraz działów I - III
w tytule III ustawy - prawo ochrony środowiska . Oznacza to, że z mocy tego przepisu prawa
wodnego, w sprawach ochrony wód stosuje się także przepisy prawa ochrony środowiska
zawarte w art. 81-84,art. 97-100 oraz art. 137-179 tego prawa.
3. Skoro ochronę wód należy zapewnić przy łącznym stosowaniu przepisów prawa
wodnego i przepisów prawa ochrony środowiska, wymagania art. 97 p.o.s., a takżeart. 98-
100 p.o.ś., należy realizować przy stosowaniu wymagań i środków przewidzianych w
przepisach, o których mowa w uwadze 2. Oznacza to stosowanie odpowiednich standardów
jakości (art. 82 i 83 p.o.ś.), tworzenie programów, których celem powinno być doprowadzenie
wód do wymaganej jakości (art. 84 p.o.ś.) i odpowiednie przeciwdziałanie zanieczyszczeniom
wód, wynikające z wymagań przepisów tytułu III prawa ochrony środowiska, stosowanych w
5
ochronie wód (art. 137-179 p.o.ś.), przy realizacji wymagań prawa wodnego, dotyczących
ochrony wód.
4. Z art. 97 ust. 2 p.o.ś. wynika, że, określając poziom jakości wód, bierze się pod uwagę
stan faktyczny tej jakości w odniesieniu do ilości substancji i energii zawartych w wodach,
przy uwzględnieniu stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych. Jednakże
pojęcia  ekosystem wodny w prawie ochrony środowiska nie wyjaśniono. Według słownika
wyrazów obcych (Warszawa 1997), ekosystem tworzy zespół organizmów żywych i ich
środowisko nieożywione, między którymi zachodzi obieg materii i przepływ energii. Można
zatem przyjąć, że pojęcie  ekosystem wodny odnosi się do zespołu organizmów żywych, dla
którego ich środowiskiem nieożywionym jest woda.
5. Oceny jakości wód powierzchniowych i podziemnych dokonywać należy w ramach
państwowego monitoringu środowiska, o którym mowa w art. 25-30 p.o.ś., oraz w uwagach
do tych artykułów.
Autor: Edward Radziszewski
1. Drugim w kolejności elementem środowiska, któremu ustawodawca poświęca uwagę
w tytule II, są wody. Dział III obejmuje jedynie cztery przepisy, co stanowi znacznie
skromniejszą liczbę jednostek redakcyjnych aktu normatywnego, w porównaniu z
rozbudowaną regulacją w zakresie ochrony powietrza. Ma to swoje uzasadnienie w tym, że
ochronie wód ustawodawca poświęca odrębną ustawę - Prawo wodne. W tym zaś akcie
prawnym zawarte są szczegółowe regulacje dotyczące wód i ich ochrony.
2. Ochrona wód, co wynika z ust. 1 art. 97, obejmuje dwa zasadnicze kierunki - ochronę
jakościową i ochronę ilościową. W stosunku do przepisów odnoszących się do ochrony
powietrza, na uwagę zasługuje postawienie przez ustawodawcę akcentu także na ochronę
ilościową. Ustawodawca ma świadomość tego, że wody, jako element przyrodniczy, mają
charakter trudno odnawialny i wymagają znacznie większej troski o ilość niż powietrze.
Widać umiejętność ustawodawcy postrzegania każdego elementu przyrodniczego odrębnie, ze
zwróceniem uwagi na jego specyfikę i charakterystyczne cechy.
W zakresie ochrony ilościowej ustawodawca formułuje ogólną regułę, wyznaczającą
minimalny poziom ilości wody. Jest to taki poziom, który zapewni ochronę równowagi
przyrodniczej. Tę regułę należy traktować jako wskazówkę zarówno dla organów stosujących
prawo, jak i je stanowiących, które będą określać szczegółowe parametry poziomów.
Równowagę przyrodniczą, jako jedno z istotniejszych pojęć w Prawie ochrony środowiska,
6
należy rozumieć tak, jak ustawodawca zdefiniował to pojęcie w art. 3 pkt 32. Trzeba także
przypomnieć, że pojęcie to, jako wyznacznik zachowań, zostało użyte przez ustawodawcę w
definicji pojęcia ochrona środowiska, jako najbardziej ogólnego pojęcia dla wszystkich
elementów przyrodniczych.
Podobne znaczenie mają wskazówki, o których mowa w ust. 2 art. 97. Są one także
adresowane do organów prawodawczych określających standardy jakościowe. Organy te
powinny uwzględniać stopień substancji i energii w wodach. Powinny także uwzględniać
zdolność funkcjonowania ekosystemów wodnych. Pierwsza grupa wskazówek obejmuje
zarówno substancje, jak to miało miejsce w przypadku ochrony powietrza, jak i energie,
rozumiane tak, jak to wynika z art. 3 pkt 4 lit. b.
Natomiast zachowanie zdolności funkcjonowania ekosystemów odnosi się do ściśle
przyrodniczych kryteriów. Świadczy już o tym użycie przez prawodawcę pojęcia
zaczerpniętego z nauk biologicznych, jakim jest pojęcie ekosystemu. Ustalanie zdolności jego
funkcjonowania może nastąpić tylko na podstawie analiz biologicznych.
3. Dla ustawodawcy najważniejsze są dwa sposoby ochrony wód wymienione w pkt 1 i 2
art. 97. Należy zauważyć, że nie są to wyłączne sposoby ochrony wód, gdyż ustawodawca
posłużył się zwrotem  w szczególności . Oznacza to, że wyliczenie tych sposobów ma
charakter jedynie przykładowy. Są to jednak w mojej ocenie najważniejsze sposoby ochrony
wód, gdyż instrumentarium prawne opisane przepisami Prawa wodnego zmierza właśnie do
uzyskiwania określonych standardów ochronnych. Widać także wyraz
nie analogię do
podejścia ustawodawcy, które prezentuje on wobec ochrony powietrza. Przecież także w
przypadku ochrony powietrza uzyskiwanie i utrzymywanie określonych standardów
jakościowych też jest mocno akcentowane.
Pierwsze z zachowań, opisane w pkt 1 ust. 1 art. 97, ma charakter konserwatorski.
Chodzi tu bowiem o utrzymywanie określonych standardów jakościowych, przynajmniej na
granicy ustalonej w przepisach prawa, a najlepiej ponad tę granicę.
Drugie zachowanie, którego dotyczy pkt 2 ust. 1 art. 97, ma charakter restytucyjny. Ma
ono bowiem zmierzać do doprowadzenia poziomu jakościowego i ilościowego do
wymaganych standardów, czyli przywrócenia wód do jakościowego i ilościowego stanu
właściwego.
Autor: Bartosz Rakoczy
7
Art. 98
NOTA REDAKCYJNA
Komentarz uwzględnia przepisy ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139), która utraciła moc na podstawieart. 88 ust.
1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z
2003 r. Nr 80, poz. 717) z dniem 11 lipca 2003 r.
Przepisy POŚ szerzej niż ustawa z 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska
normują problematykę ochrony wód podziemnych i obszarów ich zasilania, jakkolwiek
już art. 21 ustawy z 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska formułował obowiązek ich
szczególnej ochrony. Polegała ona zwłaszcza na niedopuszczeniu do zanieczyszczenia wód
oraz zapobieganiu i przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom na obszary ich zasilania. W
komentarzu do tego artykułu trafnie zwrócono uwagę, że pomimo iż prawo wodne nie
różnicuje prawnie wód podziemnych na płytkie wody gruntowe i głębiej zalegające w
naturalnych zbiornikach to zróżnicowanie takie jest uzasadnione. Jak stwierdzono,  wody
podziemne znajdujące się w zbiornikach zalegają z reguły na takich głębokościach, że nie
stanowią (jak wody gruntowe) egzystencjalnego oparcia dla świata roślin i zwierząt. Wody
takie mają przede wszystkim znaczenie dla człowieka jako rezerwuar wody pitnej [Jerzy
Rotko, Normy techniczne w prawie ochrony środowiska, Wrocław 2000, str. 115].
W okresie prac i uchwalenia poprzednio obowiązującej ustawy - Prawo wodne z 1974 r.
Prawo wodne pomimo zamieszczenia w niej przepisów o strefach ochronnych z
ródeł i ujęć
wody (art. 59) oraz ustanowienia w nich zakazów określonych działań (zakładania cmentarzy,
wykonywania wierceń i odkrywek, gromadzenia ścieków i składania odpadów mogących
zanieczyścić wody i in. - art. 60 ust.1) ustawodawca nie w pełni chyba rozpoznał zagrożenia
dla jakości płytko zalegających wód podziemnych zasilanych wodami powierzchniowymi
[Ryszard Paczuski, Podstawy prawne ochrony środowiska przed nadzwyczajnymi
zagrożeniami; w: Ochrona Środowiska. Prawo i Polityka, nr 4/1996, str. 186 i n.]. Jak pisze
Rotko, zagrożenia te dotyczą  przede wszystkim zbiorników wód podziemnych, które są
zasilane wodami powierzchniowymi. Miejsca, w których przepuszczalne warstwy ziemi
umożliwiają taki hydrauliczny kontakt zbiornika z powierzchnią ziemi, określane są jako
obszary zasilania. Powinny one podlegać wzmocnionej ochronie (...) [Jerzy Rotko, Normy
techniczne w prawie ochrony środowiska, Wrocław 2000].
Art. 98 POŚ jest odpowiedzią na te postulaty doktryny poprzez określenie w ust. 1 pkt 1
i 2 sposobu ochrony wód podziemnych oraz wyraz
ne określenie w ust. 2 do istniejących od
ponad 25 lat norm prawa wodnego z 1974 r., dotyczących tworzenia dla zbiorników tych wód
8
obszarów ochronnych (art. 59 ust. 2). W znowelizowanym prawie wodnym uchwalono art.
60a, w którym przewiduje się, że w akcie o ustanowieniu obszaru ochronnego zbiorników
wód podziemnych można w szczególności zakazać:
- lokalizowania zakładów przemysłowych lub obiektów budowlanych uciążliwych dla
środowiska,
- lokalizowania punktów przeładunkowych i dystrybucyjnych produktów ropo-pochodnych,
- gromadzenia ścieków i składowania odpadów, które mogą zanieczyszczać wody podziemne.
Prawo wodne w kwestii ustanawiania omawianych obszarów ochronnych odsyła do
rozporządzenia Rady Ministrów i innych aktów wykonawczych. Wskazać tu można
zwłaszcza rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad ustanawiania
stref ochronnych z
ródeł i ujęć wody.
Prawo geologiczne i górnicze z 1994 r. w art. 48 przewiduje, że udokumentowane złoża
kopalin i wód podziemnych należy uwzględnić w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego [por. też art. 42 ust. 3 pkt. 1 prawa geologicznego i górniczego]. Trzeba zatem
uznać, że strefy ochronne o których mowa i obszary ochronne zbiorników wód podziemnych,
są częścią programów i zadań rządowych (art. 84 POŚ, które obligatoryjnie umieszcza się w
planach wojewódzkich i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gmin zgodnie
z art. 13 i art. 55 i n. u.z.p.
W ust. 3 art. 98 komentowanej ustawy ustanawia się zasadę, że o ile przepisy szczególne
nie stanowią inaczej, wody podziemne przeznacza się na zaspokojenie potrzeb bytowych
ludzi. W art. 42 ust. 1 prawa wodnego z 1974 r. w tekście znowelizowanym wprowadzono
praktycznie obowiązek rejestracji w urzędzie wojewódzkim ujęć wód podziemnych przez
zakłady korzystające z tych wód. Niemniej omawiana zasada nie została wprost określona
w art. 21 ustawy z 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska. W obecnym stanie
prawnym jest to zatem swoiste wzmocnienie cyt. art. 42 i nadanie kierunku interpretacji
przepisów prawa wodnego w zakresie wykorzystywania wód podziemnych. Jak zauważył R.
Paczuski, był to przepis  o treści bardzo ogólnej, wskazujący jedynie na kierunek
postępowania przy udzielaniu pozwoleń wodnoprawnych i kontrolowaniu wymogów prawa
wodnego [Ryszard Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Wyd. Branta, Bydgoszcz 2000,
str. 187].
O ile więc już art. 21 z 1980 r. obejmował znacznie szerszy zasięg przedmiotowy i
podmiotowy, to obecnie unormowania art. 98 POŚ są syntezą i rozwinięciem poprzednich
regulacji.
9
Autor: Konrad Nowacki
1. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają szczególnej ochronie, ponieważ
wody te przeznacza się głównie na zaspokojenie potrzeb bytowych ludzi.
2. Wodami podziemnymi są wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie
nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub
podglebiem (art. 9 pkt 22 prawa wodnego).
3. Obszarami zasilania wód podziemnych są obszary, na których gromadzi się lub może
gromadzić woda przenikająca do wód podziemnych.
4. Ochrona wód podziemnych i obszarów ich zasilania polega przede wszystkim na:
- zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód przez ograniczenie oddziaływania na obszary
ich zasilania,
- utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.
5. Dla celów ochrony wód podziemnych i obszarów ich zasilania tworzy się w prawie
wodnym strefy oraz obszary ochronne. Przez strefę ochronną rozumie się określony obszar,
na którym obowiązują nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntu oraz
korzystania z wody (art. 52-58 prawa wodnego). W prawie wodnym przewiduje się także
obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, na których obowiązują zakazy, nakazy oraz
ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody (art. 59-60 prawa
wodnego).
6. Art. 98 ust. 2 p.o.ś. w brzmieniu ustalonym przez art. 203 pkt 3 ustawy z dnia 18 lipca
2001 r. - prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229).
Autor: Edward Radziszewski
1. Rekonstruowanie woli prawodawcy polskiego wyrażonej w komentowanym przepisie
należy rozpocząć od ostatniego ustępu. W ust. 3 art. 98 ustawodawca wyraził ogólnie
sformułowany sposób wykorzystywania wód podziemnych. Co do zasady przeznacza się je
na zaspokajanie potrzeb bytowych ludzi. Jednakże norma szczególna może wskazywać, co
musi uczynić w sposób wyraz
ny, na inne przeznaczenie tych wód.
Definicję wód podziemnych zawiera art. 9 ust. 1 pkt 22 pr.wod. Stanowi on, że przez
wody podziemne  rozumie się wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w
strefie nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub
podglebiem .
10
Konsekwencją przeznaczania wód podziemnych na potrzeby bytowe ludzi jest
konieczność szczególnej dbałości o jakość i ilość takich wód. Dlatego też ustawodawca
poddaje szczególnej ochronie zarówno same wody podziemne, jak i obszary ich zasilania
(patrz art. 55 pr.wod.).
2. Szczególna ochrona wód podziemnych i obszarów ich zasilania sprowadza się do
dwóch podstawowych kierunków. Po pierwsze, chodzi o ograniczenie oddziaływania na te
wody i obszary zasilania. Po drugie, chodzi o utrzymywanie równowagi między zasobami
tych wód.
Pierwsza sytuacja wiąże się ściśle z zasadą prewencji i przezorności. Ustawodawca jest
świadomy, że nie jest możliwe wyeliminowanie wszystkich oddziaływań na wody podziemne
i obszary ich zasilania. Możliwe jest jednak ograniczanie tego oddziaływania. Natomiast
druga sytuacja odnosi się do pojęcia ochrony środowiska, gdyż nawiązuje do równowagi, a to
jest najistotniejszy element pojęcia ochrony środowiska.
Zapewnienie równowagi w stosunkach wodnych jest także podstawową zasadą Prawa
wodnego. Jak stanowi art. 38 ust. 2 pkt 3 lit. c pr.wod.  Celem ochrony wód jest
utrzymywanie lub poprawa jakości wód, biologicznych stosunków w środowisku wodnym i na
terenach podmokłych tak, aby dla: 3) jednolitych części wód podziemnych: c) zapewnić
równowagę pomiędzy poborem i zasilaniem wód podziemnych . Na temat tego przepisu zob.
bliżej m.in. J. Rotko (red.), Prawo wodne z komentarzem, Wrocław 2001; J.
Szachułowicz, Prawo wodne. Komentarz, Warszawa 2007.
3. Osiągnięcie celów, określonych w ust. 1 art. 98 mają zapewnić instrumenty prawne
określone w ust. 2 tego artykułu. Instrumentem, na który wskazuje ustawodawca w ust. 2, są
obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.
W myśl art. 59 pr.wod.  1. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, zwane
dalej <>, stanowią obszary, na których obowiązują zakazy, nakazy
oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wody w celu ochrony
zasobów tych wód przed degradacją. 2. Na obszarach ochronnych można zabronić
wznoszenia obiektów budowlanych oraz wykonywania robót lub innych czynności, które mogą
spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania
inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko .
Obszar ochronny ustanawiany jest w trybie art. 60 pr.wod., który stanowi, że  Obszar
ochronny ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego, dyrektor regionalnego zarządu
gospodarki wodnej na podstawie planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza,
11
wskazując zakazy, nakazy lub ograniczenia oraz obszary, na których one obowiązują,
stosownie do art. 59 .
Autor: Bartosz Rakoczy
Art. 99
Komentowany artykuł stanowi odzwierciedlenie koncepcji ustawodawcy zapewnienia
przede wszystkim poziomu jakości wód w ochronie wód. Odpowiada to wymaganiom
zawartym w szeregu dyrektyw Unii Europejskiej, regulujących gospodarkę wodami i ich
ochronę. Są to zresztą jedne z najwcześniejszych dyrektyw unijnych w zakresie ochrony
środowiska. W połowie lat 70-tych i w latach 80-tych wydano szereg dyrektyw i aktów
Wspólnoty Europejskiej dotyczących jakości wód i ich ochrony przed szkodliwymi
substancjami. Można tu wymienić w kolejności dyrektywę 75/440/EWG z dnia 16 czerwca
1975 r. dotyczącą wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru
wody pitnej w państwach członkowskich, dyrektywę 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r.
dotyczącą jakości wody w kąpieliskach czy dyrektywę76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. w
sprawie zanieczyszczenia powstających w wyniku odprowadzania określonych
niebezpiecznych substancji do wód Wspólnoty.
W odniesieniu do wód podziemnych można wymienić dyrektywę 80/68/EWG z dnia 17
grudnia 1979 r. Dotycząca ochrony wód gruntowych przed zanieczyszczeniami
spowodowanymi przez określone substancje niebezpieczne oraz dyrektywy i decyzje Rady w
sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaz
ników jakości wód w odniesieniu do
zrzutów metali ciężkich i innych substancji (np. dyrektywa 82/176/EWG z 22 marca 1982
r.; dyrektywa 83/513/EWG z 26 września 1983 r.; decyzja 84/358/EWG z 28 czerwca 1984 r.;
decyzja 85/613/EWG z 20 grudnia 1985 i decyzja 86/85/EWG z dnia 6 marca 1986 r.).
W komentarzach do ustawy z 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska wskazuje
się, że  legislacja Unii Europejskiej, jeśli chodzi o ochronę wód, posługuje się dwoma
podejściami. Z jednej strony opiera się na określeniu wymaganej jakości wód, z drugiej zaś
na określeniu dopuszczalnych norm emisji do wód. Wokół tych dwóch podejść toczyły się w
Unii Europejskiej ostre spory i chyba w przyszłości będą się jeszcze toczyć (...) [Jerzy
Rotko, Normy techniczne w prawie ochrony środowiska, Wrocław 2000, str. 121 i n.].
Pewnym połączeniem tych tendencji stał się projekt dyrektywy przygotowanej przez Komisję
12
Wspólnot Europejskich z 15 kwietnia 1997 r., ustalającej ramy dla polityki Wspólnoty w
dziedzinie ochrony wód.
Jak stwierdza się, istotnym novum jest tu  nałożenie obowiązku uwzględnienia zarówno
kontroli z
ródeł emisji poprzez normy emisji oparte na najlepszych dostępnych technikach
(BAT), jak również standardów czystości wód [Jerzy Rotko, Normy techniczne w prawie
ochrony środowiska, Wrocław 2000, str. 127].
W dyrektywie 2000/60/WE z dnia 23 paz
dziernika 2000 r., zwanej ramową dyrektywą
wodną, przewidziano również konieczność sporządzenia przez odpowiednie organy i
instytucje planów, programów i analiz związanych z gospodarką wodną i zarządzaniem
wodami. Kluczowym jest tu plan gospodarki dorzecza, zawierający zestawienie różnych
elementów programów sporządzonych przez instytucję zarządzającą dorzeczami:
- ochrony środowiska dorzecza,
- kontroli stanu wód powierzchniowych i podziemnych na terenie dorzecza,
- kontroli stanu wód poddanych szczególnej ochronie,
- środków zapobiegających przypadkowemu zanieczyszczeniu wód i in.
Uwzględniając powyższy kontekst prawa europejskiego komentowana ustawa w art. 99
włącza instrumenty ochrony wód w istniejące układy hydrograficzne oraz odpowiednie plany
i programy gospodarki wodnej i zarządzania wodami.
Szczegółowe regulacje w zakresie planowania w gospodarce wodnej zawarte są
w rozdziale 3 działu VI ustawy - Prawo wodne z 2001 r.
Użyte w komentowanym artykule pojęcie  zlewni hydrograficznej oznacza obszar, z
którego wody spływają do wspólnego zbiornika; zwykle synonim dorzecza lub jego
uogólnienie, również część dorzecza do określonego punktu rzeki oraz obszar zasilania
jeziora. W hydrografii i hydrologii jest to podstawowa jednostka po-wierzchni, obszar
bilansowania wód będących w naturalnym obiegu. W zależności od formy spływu wody
rozróżnia się zlewnie powierzchniowe i podziemne [Wielka Encyklopedia Powszechna, t. 12,
str. 722-723].
Autor: Konrad Nowacki
1. Art. 99 p.o.ś. w brzmieniu ustalonym przez art. 203 pkt 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001
r. - prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229).
2. Przy planowaniu i realizacji przedsięwzięć w zakresie gospodarki wodnej stosuje się
zwłaszcza przepisy rozdziału 3 -  Planowanie w gospodarowaniu wodami działu VI prawa
13
wodnego. W ramach tego rozdziału m.in. sporządzane są plany gospodarowania wodami na
obszarach dorzeczy, warunki korzystania z wód regionu wodnego, warunki korzystania z wód
zlewni.
Autor: Edward Radziszewski
1. Adresatem komentowanego przepisu są organy administracji. Pojęcie to zostało
zdefiniowane w art. 3 pkt 14. Zakres podmiotowy obejmuje zatem nie tylko organy
administracji publicznej w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale także inne podmioty
wykonujące zadania publiczne. Chodzi tu nie tylko o organy administracji wodnej, ale także o
organy administracji wykonującej zadania w zakresie planowania przestrzennego.
2. Organy administracji mają obowiązek planowania i realizowania działań w zakresie
ochrony poziomów jakości wód. Planując te zadania, a następnie je realizując, powinny
uwzględniać obszary zlewni hydrograficznych.
Art. 99 nawiązuje do koncepcji planowania działań w zakresie ochrony środowiska.
Działania w zakresie ochrony poziomu wód powinny być zaplanowane, a następnie
wykonywane. Ustawodawca celowo nie wskazuje, o jakie zadania chodzi, gdyż określanie
szczegółów nastąpiło w Prawie wodnym, a komentowany przepis, jak zresztą wszystkie w
tym tytule, ma charakter normy ogólnej.
3. Komentowany przepis zawiera wskazówkę, że w działaniach planistycznych, a
następnie przy ich wykonywaniu należy uwzględniać obszary zlewni hydrograficznych.
Zlewnia oznacza, w myśl art. 9 pkt 27 pr.wod.,  obszar lądu, z którego cały spływ
powierzchniowy wód jest odprowadzany przez system strug, strumieni, potoków, rzek i
kanałów do wybranego punktu biegu cieku .
Art. 99 p.o.ś. wiąże się także z art. 2 ust. 2 pkt 1 pr.wod. Przepis ten zalicza planowanie
w gospodarce wodnej do podstawowych instrumentów zarządzania wodami.
Autor: Bartosz Rakoczy
Art. 100
Postanowienia art. 100 mają charakter dość ogólnych wskazań dla działań zmierzających
do zmian stosunków wodnych w kontekście konkretnych przedsięwzięć, formułując
jednocześnie obowiązek restytucji tych zmian.
W związku z tak sformułowaną  kierunkową treścią art. 100 wydaje się wskazane
zwięzłe przedstawienie postanowień dyrektywy 2000/60/UE (ramowej dyrektywy wodnej),
14
która formułuje zadania, cele i środki w zakresie ochrony wód i polityki zagospodarowania
wód i obszarów chronionych dla państw członkowskich Unii Europejskiej.
Z uwagi na spodziewane przyszłe członkostwo Polski w Unii treść dyrektywy ma istotne
znaczenie w polityce legislacyjnej i działań organizacyjnych oraz administracyjnych państwa
w obszarze środków i instrumentów prawa wodnego oraz gospodarki wodnej. Obszerna
dyrektywa ramowa wraz z załącznikami pozwala dostrzec kierunek regulacji stosunków
wodnych, ochrony wód oraz harmonizować i precyzować dość ogólne lub sprzeczne z
dyrektywą rozwiązania krajowe.
Dyrektywa 2000/60/UE uwzględnia szereg wcześniejszych aktów prawnych Wspólnoty
Europejskiej - dyrektyw i rozporządzeń mających na celu utrzymanie dobrego stanu
jakościowego wód powierzchniowych, podziemnych i wód ujść (estuariów) zlewni rzek i
jezior oraz morza terytorialnego. W preambule i załącznikach dyrektywy ramowej oraz w jej
przepisach wymienia się dorobek Wspólnoty w tym zakresie jak i umowy międzynarodowe,
których EWG i obecnie UE są stroną. I tak na przykład w załączniku IV wskazuje się na
obszary chronione zgodne z dyrektywą 76/160/EWG o jakości wód do kąpieli, czy obszary
zagrożone i szczególnie chronione w myśldyrektywy 91/676/EWG i dyrektywy 91/271/EWG,
jak również obszary ochrony siedliskowej gatunków włącznie z terenami objętymi
programem Natura 2000. Program ten wyznaczają zwłaszcza tzw. dyrektywa ptasia
(79/409/EWG) i siedliskowa (92/43/EWG). Środki prawne i instrumenty ochronne włączone
w treść dyrektywy ramowej były już stosowane i wdrożone przez kraje członkowskie Unii jak
np. w związku z dyrektywami dotyczącymi: poważnych awarii (96/82/WE), jakości wody
pitnej (80/778/EWG), oczyszczaniu ścieków komunalnych (91/271/EWG), ocen
oddziaływania na środowisko (85/337/EWG), związków amonowych (91/676/EWG)
i środków ochrony roślin (91/414/EWG) czy dyrektywy IPPC (96/61/WE).
W literaturze polskiej i komentarzach do prawa wodnego i ustawy o kształtowaniu i
ochronie środowiska z 1980 r. przedstawiono i analizowano dorobek Wspólnoty Europejskiej
w dziedzinie ochrony wód, wskazując na stosowane regulacje prawne, a także projekt krótko
tu prezentowanej dyrektywy ramowej UE.
Odnosząc się do wcześniejszego dorobku wspólnotowego, zauważono, że oprócz dwóch
dyrektyw regulujących jakość wód wymienić należy inne: dyrektywę78/659/EWG w sprawie
słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia
ryb, dyrektywę 79/923 dotyczącą jakości wód wymaganej dla bytowania skorupiaków i
mięczaków oraz dyrektywę 80/778 dotyczącą jakości wody pitnej.
15
Dyrektywa 78/659 dotycząca jakości wody niezbędnej dla życia ryb zmierza do ochrony
lub poprawy jakości tych wód, które mogą być środowiskiem życia ryb. Wyróżnia ona dwie
grupy wód: wody, które mogą być środowiskiem życia ryb łososiowatych i wody, które mogą
być środowiskiem życia ryb karpiowatych (art. 2). Dyrektywa ustala wymogi jakościowe
odnoszące się do tych wód, metody pomiaru czystości tych wód i interpretacji wyników.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wyznaczenia tych wód (art. 4) i
przygotowania programów zmierzających do ograniczenia zanieczyszczeń i utrzymania
należytej jakości tych wód.
Dyrektywa dotycząca jakości wody pitnej 80/778 odnosi się do wody używanej w celach
konsumpcyjnych albo do produkcji żywności. Ustanawia ona w aneksie Iparametry
jakościowe tych wód oraz metody pomiaru i interpretacji wyników. Istotne postanowienie
zawiera art. 12 ust. 2, który nakazuje kontrolę jakości wody pitnej w punktach jej poboru [M.
J. Gromiec, Nowa dyrektywa wodna Unii Europejskiej, Materiał z III Seminarium
Europejskiego Centrum Proekologicznego, Gospodarka Wodna: Woda Pitna, Ścieki,
Warszawa 30-31 maja 2001].
Kierunek regulacji, który można określić odmiennie (jako drugi), dotyczył kontroli
wprowadzania do wód substancji niebezpiecznych. W piśmiennictwie polskim tak go
charakteryzowano:  Kluczową dyrektywą jest dyrektywa 76/464 dotycząca zrzutów do wód
Wspólnoty pewnych niebezpiecznych substancji. Dyrektywa ta obejmuje powierzchniowe
wody śródlądowe, wody morza przybrzeżnego, wewnętrzne wody przybrzeżne oraz wody
gruntowe (podziemne). Uchwalenie dyrektywy wywołało kontrowersję między Wielką
Brytanią a pozostałymi członkami EWG. Wielka Brytania była generalnie przeciwna idei
leżącej u podstaw tej dyrektywy, tj. kontrola jakości środowiska, w tym wypadku wodnego,
poprzez normy emisji. Popierała ideę leżącą u podstaw wymienionych dyrektyw, tj. określania
wymogów jakościowych dla wód. Spór ten zakończył się kompromisem w tym sensie, że jako
zasadę przyjęto koncepcję norm emisji, zezwalając na odejście od nich, pod warunkiem że
państwo członkowskie udowodni, iż potrafi utrzymać jakość wód powierzchniowych na całym
obszarze geograficznym dotkniętym odprowadzeniami (art. 6 ust. 3). Orzecznictwo Trybunału
Europejskiego doprowadziło do przyjęcia zasady, że obu tych koncepcji nie można stosować
przemiennie, tzn. przyjmując jedną z nich, państwo członkowskie stosować ją musi we
wszystkich sytuacjach. Dyrektywa ma charakter ramowy, nie ustala warunków
odprowadzania konkretnych substancji, a jedynie stwarza warunki prawne dla takiej
regulacji w przyszłości. Ustala ona dwie listy rodzin substancji, odpowiednio do stopnia ich
toksyczności, trwałości i bioakumulacji. Lista I zawiera substancje bardziej niebezpieczne,
16
których odprowadzanie do wód państwa członkowskie zobowiązane są wyeliminować. Lista II
z kolei zawiera wykaz rodzin i grup substancji, których odprowadzania państwa członkowskie
powinny ograniczać [M. J. Gromiec, Nowa dyrektywa wodna Unii Europejskiej, Materiał z
III Seminarium Europejskiego Centrum Proekologicznego, Gospodarka Wodna: Woda Pitna,
Ścieki, Warszawa 30-31 maja 2001].
W dyrektywie ramowej 2000/60/WE dotyczącej środków Wspólnoty w polityce w
sprawach wodnych nacisk położony został na dwie strategie: - zmniejszenie zanieczyszczenia
objętych dyrektywą rodzajów wód poprzez ograniczenie emisji substancji
zanieczyszczających: - utrzymanie odpowiedniego stanu jakości wód poprzez stosowanie
różnych instrumentów prawnych, organizacyjnych i technicznych. Dokonuje się tego poprzez
wbudowanie istniejącego instrumentalizmu ochrony; stworzonego w szeregu aktach
dyrektywach Wspólnoty z lat ubiegłych w system celów, koncepcji i środków prawnych
omawianej dyrektywy ramowej.
Podstawą podejmowanych działań jest przyjęty jednolity dla UE system gospodarki
zlewniowowej, złożony z odpowiednich zlewni. W obrębie takiej jednostki ustawione są
plany gospodarcze i ochrony zlewni przewidujące jako swoje elementy środki prawne, oraz
rozwiązania organizacyjne i techniczne. Są więc instrumenty w postaci pozwoleń
wodnoprawnych, zintegrowanych pozwoleń w ochronie środowiska, ocen oddziaływania na
środowisko i ekspertyz, opłat i środków ekonomicznych korzystania i użytkowania wód, kar
za naruszenie norm jakości i szereg koncepcji oraz norm o charakterze ekologicznym,
wskaz
ników technicznych dopuszczalnych zanieczyszczeń, norm biologicznych jakości wód
dla życia flory i fauny, wskaz
ników chemicznych i biochemicznych zanieczyszczeń i in.
Zarówno plany zagospodarowania i ochrony jednostek zlewniowych Wspólnoty, jak i
integralne powiązane z nimi instrumenty prawne i rozwiązania organizacyjne techniczne
służyć mają podstawowym celom ochrony środowiska art. 4 dyrektywy ramowej
2000/60/WE, ustalonym odrębnie dla terenów i każdego z rodzajów wód -
powierzchniowych, podziemnych i obszarów chronionych z uwzględnieniem specyfiki,
warunków naturalnych i uwarunkowań występowania przedmiotów regulacji ze względu na
złożone cele ochrony środowiska. Art. 4 określa wymogi i treść planów zagospodarowania
zlewni wraz z przewidzianymi instrumentami wykonawczymi oraz określa terminy na ogół
15-letnie od wejścia dyrektywy w życie. W szczególnych, wskazanych przypadkach
przewidziane są krótsze lub możliwość przedłużenia tego zasadniczego terminu.
W ochronie wód podziemnych celem jest zapobieżenie wprowadzania substancji
szkodliwych zwłaszcza (tak jak i w przypadku wód powierzchniowych i innych rodzajów
17
wód objętych regulacją dyrektywy) z tzw. listy priorytetowej substancji przewidzianych w
załączniku do dyrektywy i innych niebezpiecznych substancji i związków.
Kolejnym celem jest ograniczenie pogarszania stanu jakości wód oraz utrzymanie
równowagi pomiędzy poborem wód a tworzeniem się nowych zasobów wód podziemnych,
przy jednoczesnym dążeniu w ciągu 15 lat do osiągnięcia dobrego stanu wód podziemnych.
Państwa członkowskie powinny podjąć konieczne środki w celu odwrócenia niekorzystnych
trendów koncentracji substancji szkodliwych wskutek działań antropogennych.
Te same ramy czasowe, najpóz
niej 15 lat od wejścia w życie postanowień dyrektywy,
obowiązują w odniesieniu do obszarów chronionych zarówno w myśl dyrektywysiedliskowej
i dyrektywy ptasiej, jak również terenów i części wód morskich objętych Konwencją
Ramsarską z 1971 r. czy Konwencjami Helsińskimi dotyczącymi ochrony Morza
Bałtyckiego, (1974, 1992) i regionalnymi dotyczącymi Morza Śródziemnego (Barcelona 1986
r.) czy Morza Północnego, ratyfikowanych przez państwa Unii Europejskiej.
Warunkiem przedłużenia okresu wdrażania celów, środków i instrumentów dyrektywy
jest uwarunkowane trudnościami jej wdrażania przez państwo członkowskie i jednoczesnego
dalszego niepogarszania stanu wód. Państwa członkowskie mogą odstąpić od celów
i środków dyrektywy ramowej w kierunku ich zaostrzenia.
Art. 5 i 6 dyrektywy przewidują określenie cech jednostek zlewniowych oddziaływań
czynników antropogennych na ich środowisko wraz z gospodarczą analizą użytkowania wód i
ustalenia listy obszarów chronionych.
Przepisy dyrektywy ramowej 2000/60/WE o środkach Wspólnoty w sprawach polityki
ochrony wód określają dalej wymagania w zakresie ochrony i korzystania z zasobów wody
pitnej oraz programy kontroli stanu wód objętych regulacją dyrektywy.
W najnowszych specjalistycznych opracowaniach polskich w omówieniu i analizie
wodnej dyrektywy ramowej z 2000 r. natrafia się nie tylko na jej charakterystykę, ale i na
plan oraz przedsięwzięcia administracji polskiej, konieczne dla dostrzeżenia prawa
instrumentów oraz organizacji do wymogów dyrektywy.
Charakteryzując dyrektywę wskazuje się, że  wprowadzając zintegrowane zarządzanie
jakością wody dyrektywa ramowa ustala zależności między różnymi dyrektywami i stanowi
niewątpliwy postęp w tym, że eliminuje szereg niekonsekwencji występujących między nimi.
Głównym celem dyrektywy ramowej jest zapewnienie ochrony wód w państwach
członkowskich Unii Europejskiej poprzez:
- zapobieganie dalszej ich degradacji,
- ochronę wód przed zanieczyszczeniem,
18
- poprawę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów lądowych w stosunku do potrzeb
wodnych,
- promocję zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych.
Osiągnięcie globalnego celu planuje się poprzez realizację następujących podstawowych
celów cząstkowych:
- oparcie gospodarowania zasobami wodnymi o zlewnie rzeczne (dorzecza),
- spełnienie założonych celów środowiskowych w określonych terminach,
- rozszerzenie zakresu prawnej ochrony wód na wody powierzchniowe (śródlądowe i morskie)
oraz wody podziemne,
- uwzględnienie ilości wód,
- ustanowienie zlewniowej procedury ochrony zasobów wodnych,
- przyjęcie strategii dla ochrony wód przed zanieczyszczeniem,
- ustanowienie podstaw ekonomicznych gospodarki wodnej,
- włączenie się całego społeczeństwa w ochronę wód.
Gospodarowanie zasobami wodnymi w Unii Europejskiej zostało oparte o dorzecza.
Ramowa dyrektywa podaje ściśle określone definicje: dorzecza (w dyrektywie zlewni
rzecznych), zlewni (w dyrektywie - podzlewni), regionów zlewniowych. Według dyrektywy
ramowej, państwa członkowskie Unii winny zidentyfikować poszczególne dorzecza,
przypisując im obszary zlewniowe, jak również wyznaczyć właściwe władze, aby zapewnić, że
stosowanie przepisów dyrektywy jest koordynowane i nadzorowane w każdym obszarze
dorzecza [M. J. Gromiec, Nowa dyrektywa wodna Unii Europejskiej, Materiał z III
Seminarium Europejskiego Centrum Proekologicznego, Gospodarka Wodna: Woda Pitna,
Ścieki, Warszawa 30-31 maja 2001].
Podsumowując rozważania na temat celów, środków i strategii ochrony wód w
dyrektywie ramowej, wskazuje się dalej w piśmiennictwie polskim, że  dla realizacji celów
środowiskowych niniejszej dyrektywy ramowej państwa członkowskie Unii winny ustanowić
programy działań na obszarach obejmujących poszczególne zlewnie. Programy działań winny
obejmować:
- działania podstawowe, będące obligatoryjnymi składnikami programów,
- działania dodatkowe, tam gdzie będą one konieczne.
Powyższe programy działań winny stanowić część składową planów zlewniowych.
Dodatkowo państwa członkowskie Unii podejmą działania zapobiegające zanieczyszczeniom
awaryjnym.
19
Ważnym jest, że Parlament Europejski i Rada Europy może przyjąć strategie ochrony
wód przed zanieczyszczeniem, to jest przyjąć określone działania dla poszczególnych
zanieczyszczeń lub grup zanieczyszczeń. Komisja natomiast winna przedłożyć projekt
ustalenia tzw. pierwszej listy substancji niebezpiecznych oraz dla substancji z listy
priorytetowej przedłożyć projekty dotyczące głównych z
ródeł emisji.
W dyrektywie ramowej przyjęto tzw.  podejście połączone do ochrony zasobów
wodnych przed zanieczyszczeniem, a mianowicie: ograniczające zanieczyszczenia u z
ródła ich
powstawania przez ustalenie norm jakości zrzucanych ścieków (wartości granicznych emisji)
oraz ustanawiające normy (stany) jakości wód dla odbiorników. Założono więc, że w każdym
przypadku ma obowiązywać to rozwiązanie, które jest ostrzejsze. Stąd też, państwa
członkowskie Unii będą musiały opracować programy działań dla wartości granicznych
kontrolujących emisje z pojedynczych z
ródeł punktowych oraz dla standardów jakości
środowiska wodnego, aby ograniczyć łączny wpływ emisji ze z
ródeł punktowych i
zanieczyszczeń obszarowych.
Należy podkreślić, że odbiorniki przeznaczone do ujmowania wody do picia będą
przedmiotem szczególnej ochrony. Państwa członkowskie Unii będą musiały przyjąć
standardy jakości środowiska wodnego dla każdego istotnego odbiornika służącego do
poboru wody do picia obecnie lub w przyszłości [M. J. Gromiec, Nowa dyrektywa wodna
Unii Europejskiej, Materiał z III Seminarium Europejskiego Centrum Proekologicznego,
Gospodarka Wodna: Woda Pitna, Ścieki, Warszawa 30-31 maja 2001].
Autor: Konrad Nowacki
1. W art. 100 widać wyraz
nie konserwatorską rolę prawa w ochronie środowiska.
Wartością chronioną przez komentowany przepis jest zachowywanie stosunków wodnych w
sposób niezmieniony. Dla prawodawcy jest to podstawowa wartość. Zachowywanie
stosunków wodnych w sposób niezmieniony prowadzi docelowo do uzyskania
zadowalających efektów ochrony jakościowej i ilościowej.
Jednakże prawodawca jest świadomy, że nie jest możliwy całkowity zakaz ingerowania
w stosunki wodne. Zresztą całkowity zakaz ingerencji naruszałby zasadę zrównoważonego
rozwoju, która nakłada obowiązek szukania takiego rozwiązania zarówno na etapie
stanowienia prawa, jak i jego stosowania, aby pogodzić ze sobą konkurujące wartości.
Dlatego też z komentowanego przepisu wynika wola prawodawcy ochrony stosunków
wodnych przed jakimkolwiek ingerowaniem w nie, połączona ze świadomością
20
nieuchronności takiej ingerencji. W konsekwencji ustawodawca, chcąc chronić te stosunki
wodne, dopuszcza ingerowanie w nie, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. Te właśnie
wyjątkowe sytuacje określone w sposób ogólny opisane są w komentowanym przepisie.
2. Ust. 1 art. 100 dotyczy planowania i realizacji przedsięwzięć. W pierwszej kolejności
powinny one być tak dokonywane, aby w ogóle nie ingerować w stosunki wodne. Jeżeli
jednak jest to konieczne, planowanie i realizacja powinny być tak prowadzone, aby
ingerowanie w stosunki wodne miało charakter niezbędny. Oznacza to, że podmioty, które
będą stanowiły lub stosowały prawo, powinny przyjmować takie rozwiązania, aby tę
niezbędność zapewnić. W tym też zakresie adresatem normy prawnej są podmioty
korzystające ze środowiska, a także inne podmioty.
Ocena, czy ingerencja w stosunki wodne ma charakter niezbędny, powinna być oceniana
w konkretnej sytuacji. Należy także uwzględniać przepisy szczególne, które w sposób
szczegółowy będą regulowały tę kwestię.
3. Ust. 2 art. 100 dotyczy sytuacji, gdy konieczne jest, ze względu na prowadzone
przedsięwzięcie, czasowe zmienienie stosunków wodnych. Ustawodawca wyraz
nie wskazuje,
że taka czasowa zmiana stosunków wodnych jest dopuszczalna, ale wyłącznie wtedy, gdy jest
to niezbędne. Ocena przesłanki wyłączności i niezbędności możliwa jest dopiero w
konkretnej sytuacji.
4. Ust. 3 art. 100 nakłada obowiązek restytucyjny na każdego, kto spowodował czasową
zmianę stosunków wodnych. Jednakże przepisu tego nie należy ujmować w ramach
odpowiedzialności za naruszenie środowiska. Ustawodawca bowiem wyraz
nie wskazuje, że
chodzi o sytuację, gdy ingerowanie w stosunki wodne było niezbędne, a w konsekwencji
podmiot ingerujący w te stosunki nie naruszył normy prawnej.
Warunkiem koniecznym powstania obowiązku przywrócenia stosunków wodnych jest
ustanie przesłanki niezbędności. Dopóki istnieje niezbędność tej ingerencji, dopóty nie
powstaje obowiązek przywrócenia.
Ustawodawca formułuje tylko ogólny obowiązek przywrócenia, nie wskazując, czy
chodzi o przywrócenie do stanu poprzedniego, do stanu właściwego, do stanu zgodnego z
prawem (bliżej na temat różnic pomiędzy tymi pojęciami zob. B. Wierzbowski, B.
Rakoczy, Podstawy prawa ochrony środowiska, wyd. 3, Warszawa 2007). Wydaje się, że
chodzi tu o przywrócenie do stanu poprzedniego. Obowiązek przywrócenia bowiem ściśle
wiąże się ze zmianą stosunków wodnych. Ponadto prawodawca wskazuje, że ingerencja w
stosunki wodne powinna być niezbędna, co oznacza zachowywanie istniejących stosunków
wodnych.
21
Należy także zauważyć, że obowiązek, o którym mowa w ust. 3 art. 100, odnosi się tylko
do podmiotów, które czasowo dokonały zmiany stosunków wodnych. Natomiast przepis ten
nie będzie miał zastosowania do podmiotów, które w sposób trwały i nieograniczony w czasie
dopuściły się ingerencji w stosunki wodne. Wobec takich podmiotów powinny być stosowane
reguły odpowiedzialności za naruszenie środowiska, mające charakter restrykcyjny.
Ustawodawca bowiem dopuszcza tylko czasową zmianę stosunków wodnych, jako
mieszczącą się w granicach określonych przepisami prawa.
Autor: Bartosz Rakoczy
22