Moduł 6:
fragment książki:
SÅ‚awomir Partycki
SPOA
ECZNE FUNKCJE RYNKU, Lublin: Wyd. UMCS 1998, s. 122 127
ROZDZIAA
V: Społeczny wymiar pieniądza
5.2. Inflacja  destruktywne działanie pieniądza
Inflację należy zaliczyć do najtrudniejszych problemów XX wieku. Powszechnie używany w ekonomii termin inflacja
został zapożyczony z medycyny (od łacińskiego słowa inflatio), gdzie oznacza stan chorobowy objawiający się
nadęciem lub opuchnięciem. Inflacja w ujęciu potocznym rozumiana jest jako nadmierny wypływ pieniądza na rynek.
Współcześnie trudno o jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia inflacji. W literaturze termin ten jest definiowany w
różnorodny sposób. W okresie wprowadzania do ekonomii pojęcia inflacji określano nim zjawisko nadmiernej ilości
pieniądza w obiegu. Z czasem inflacja oznaczała sam proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Od przeszło stu lat
inflacją określa się proces, w ramach którego ceny na rynku rosną, a jednocześnie spada siła nabywcza pieniądza.
H. Scherf zaznacza, że  inflacja jest zjawiskiem towarzyszącym gospodarce pieniężnej".20 R. Harrod inflację
określa jako  proces przejawiający się permanentnym wzrostem poziomu cen, długotrwałą redukcją siły nabywczej
pieniądza, na co wskazuje malejąca wartość jednostki monetarnej".21
W latach siedemdziesiątych pojawiła się  nowa choroba" inflacyjna. W krajach rozwiniętych objawy jej były
wszędzie podobne: stagnacja w sektorze wytwórczym, znaczący wzrost poziomu bezrobocia oraz zwyżka cen,
szczególnie wysoka na towary konsumpcyjne. Nowa inflacja została nazwana przez ministra finansów Wielkiej
Brytanii stagflacją (połączenie słów stagnacji i inflacji). N. Kloten stagflację określa, jako  długotrwały proces
obejmujący sobą szczególną konfigurację zmniejszającego się stanu zatrudnienia i spadku wartości pieniądza".22
Inflacyjny przyrost ilości pieniądza, którego skutkiem jest deprecjacja pieniądza, nie jest obojętny dla życia
społecznego. Destabilizacja wartości pieniądza oddziałuje nie tylko na jego funkcje, ale także na użytkowników
pieniądza. Procesy inflacji, obecne w wielu płaszczyznach życia, nie mogą być jedynie przedmiotem analiz
prowadzonych w płaszczyz
nie gospodarczej. W literaturze inflacja opisywana jest przede wszystkim w aspekcie
ekonomicznym. Relatywnie mniej miejsca poświęca analizie jej związków z życiem społecznym. Ten
monokauzalny związek pomiędzy inflacją a życiem gospodarczym nie oddaje w pełni złożoności zjawiska.
Fenomen inflacji przekracza ramy życia gospodarczego, oddziałuje z podobną siłą w płaszczyz
nie politycznej i
społecznej. Przyczyn inflacji, a następnie mszczących jej skutków, należy poszukiwać nie tylko w obrębie sfery
wytwarzania czy obrotu gospodarczego, lecz także w różnych płaszczyznach życia społecznego oraz realizowanej
strategii politycznej.
Destabilizacja wartości pieniądza w pierwszej fazie inflacji, którą odzwierciedla tendencja ogólnego wzrostu cen
(zmiana indeksu cen poszczególnych artykułów), przyjmuje poziom umożliwiający jeszcze ich kontrolę przez siły
rynku. Ponowne uzyskanie równowagi na rynku jest możliwe przy zaangażowaniu  relatywnie" niskich sił i środków,
np.: poprzez reformy wewnętrzne funkcjonującego dotychczas systemu, wzrost wydajności pracy. Dopiero kolejne
fazy inflacji (galopujÄ…ca hiperinflacja) niosÄ… ze sobÄ… negatywne (patologiczne) skutki. Wtedy walka z inflacjÄ…
wymaga najczęściej zmiany całego systemu gospodarczego i politycznego.
H. Aujac w proponowanym modelu badawczym koncentruje siÄ™ na przyczynach inflacji.23 Ustalenie przyczyn jest
punktem wyjścia tego schematu wyjaśniania inflacji. Wyjaśnianie zjawiska to tyle, co podanie przyczyn
analizowanego skutku. Skutkiem według H. Aujaca były zachowania grup społecznych wymuszone inflacją.
Aspiracje i reakcje poszczególnych grup społecznych odgrywają istotną rolę w przebiegu współczesnych procesów
gospodarczych. Przyczyn zachowań poszczególnych grup społecznych należy poszukiwać w sferze gospodarczej,
prawnej bÄ…dz
politycznej.
Model ten wydaje się być przydatny do analizowania inflacji w pierwszej jej fazie bądz
inflacji o niskiej stopie, tzw.
pełzającej. W tych warunkach poznanie przyczyn umożliwia ustalenie terapii. Podjęte we właściwym czasie
działania interwencyjne (reformy) są w stanie ograniczyć lub zlikwidować jej skutki. Zakres stosowania modelu
badawczego proponowanego przez H. Aujaca ograniczony jest takim poziomem cen, przy którym inflacja nie jest w
stanie generować samodzielnie zjawisk społecznych. Bariera ta jest przekraczana z chwilą pojawienia się braku
zaufania społecznego do wartości pieniądza.
Według F. Holzmana, analizując inflację, należy skoncentrować się nie na przyczynach, lecz na mechanizmie jej
1
rozwoju.24 Dynamika procesu inflacji jest budowana na braku akceptacji na obniżenie poziomu realnych dochodów.
Wyjaśniając rozwój procesu inflacji, G. Katona odwołuje się do teorii poziomu oczekiwań. Podstawą modelu
badawczego G. Katona jest teoria pola K. Lewina. Teoria poziomu oczekiwań jest rozwijana przez T. Dembo, F.
Hoppe, P. Lerscha, D. Friecke.
T. Dembo określa oczekiwanie jako  świadczenie odroczone, które może być zrealizowane w przyszłości".25
Natomiast dla P. Lerscha  oczekiwanie to zobowiązanie, których wypełnienia domaga się jednostka".26 Formowane
na bazie oczekiwań roszczenia mogą przyjmować dwojaką formę: wymagania od siebie (F. Hoppe) bądz

roszczenia kierowane na zewnÄ…trz jednostki (P. Lersch).
Jednostki, a także grupy społeczne, tworzą model  idealnego poziomu oczekiwań", który obejmuje pewien zestaw
świadczeń możliwych do zrealizowania w danych warunkach. Występująca różnica pomiędzy osiąganym poziomem
świadczeń a wyznaczanym przez  idealny poziom oczekiwań" oddziałuje na świadomość i zachowanie podmiotów
życia społecznego. Zbieżność lub zmniejszająca się różnica jest odbierana przez jednostki, grupy społeczne jako
powodzenie, natomiast pogłębiająca się rozbieżność jest przyjmowana w kategoriach niepowodzenia.
Teoria poziomu oczekiwań wyjaśnia zależność pomiędzy istniejącą sytuacją, motywami działania oraz postawami.
Inflacja powoduje zmiany społecznych oczekiwań. W warunkach inflacji nie jest realizowane oczekiwanie
ustawicznego wzrostu poziomu konsumpcji, co jest charakterystyczne dla współczesnych społeczeństw dobrobytu.
Wysoka inflacja powoduje obniżenie realnych dochodów, ograniczając tym samym poziom konsumpcji.
Uzyskiwane dochody (budżety rodzinne) mogą być rozpatrywane w świetle oczekiwań. Idealny poziom oczekiwań
jest określany poziomem dochodu uznawanego za sprawiedliwy. Na wysokość  dochodu sprawiedliwego" rzutuje z
jednej strony wysokość dochodów realnych uzyskiwanych przed pojawieniem się inflacji, a z drugiej sytuacja
materialna innych grup społecznych.
Brak równowagi lub pogłębiająca się rozbieżność pomiędzy oczekiwanym a osiąganym poziomem dochodu staje
siÄ™ z
ródłem narastających pretensji, agresji kierowanej na zewnątrz oraz różnych form protestów. Wzrastające
napięcie społeczne generuje konflikty społeczne. Dynamika konfliktów społecznych rośnie wraz z podjęciem przez
grupy społeczne walki o poprawę pozycji w piramidzie dochodów.
Teoria poziomu oczekiwań, odwołująca się do dwóch składników jednego czynnika, może być przydatna do
wyjaśniania inflacji w środkowych zakresach (inflacji galopującej). Natomiast przy wysokiej inflacji jej aspekt
psychiczny oddawany jest przez teorię  względnego upośledzenia".27 Teoria ta koncentruje się na  pozbawieniu
czegoś" grup społecznych, rodzin, jednostek. Wzmaga to poczucie niezadowolenia i niecierpliwości, co rzutuje na
ksztaÅ‚t stosunków spoÅ‚ecznych. Problem ten badany jest przez J. L. Baxtera, B. Strümpla oraz H. Beenkena.
WedÅ‚ug B. Strümpla wzrastajÄ…ca stopa inflacji wzmacnia poczucie  wzglÄ™dnego upoÅ›ledzenia", a także
przekonanie o niesprawiedliwym podziale dochodu narodowego. Kiedy bowiem wszystko drożeje, ktoś musi na tym
zarabiać. Tworzona jest atmosfera konfrontacji, co prowadzi do powstania i rozwoju konfliktów społecznych.
G. Acley w proponowanym modelu badawczym łączy koncepcje H. Aujaca i F. Holzmana. Według G. Acleya
przebieg inflacji jest determinowany zachowaniem się grup społecznych, które przede wszystkim dążą do
utrzymania swojej dotychczasowej pozycji społecznej. Cel ten kieruje ich do działań na płaszczyz
nie politycznej. A.
Burghardt twierdzi, że  w warunkach rozwiniętej inflacji poszczególne grupy społeczne dążą do zajęcia jak
najlepszej pozycji umożliwiającej oddziaływanie na władzę".28
Każdorazowa inflacyjna podwyżka cen jest impulsem do ponownego określania własnych szans i możliwości
wpływu politycznego na proces dystrybucji dochodu narodowego.
Powszechny staje się pogląd, że wzrost dochodu może dokonywać się poprzez  wymuszanie" na władzy
zwiększenia środków finansowych na daną branżę czy dziedzinę życia społecznego.
W warunkach inflacji wysokość płac realnych jest zależna od  siły" i znaczenia danej grupy w życiu politycznym.
Powstająca spirala ceny płace  powoduje w następnej kolejności rozwój rywalizacji w płaszczyz
nie płace płace
oraz płace świadczenia społeczne. Prowadzi to do  walki różnych klas, warstw i grup społecznych o jak
najkorzystniejsze uplasowanie się na liście dochodu narodowego".29 Podział wypracowanych środków staje się
miejscem sporów jednych grup społecznych z innymi grupami społecznymi, wsi z miastem, sfery wytwórczej z
budżetową czy też pracujących z pobierającymi świadczenia społeczne. Wzrost dochodów jednych osób powoduje
działanie grup  pokrzywdzonych", które różnymi środkami zmierzają do wzrostu uposażenia. Dominujący przed
pojawieniem się inflacji duch porozumienia i współpracy jest zastępowany atmosferą nieufności i walki.
Związek pomiędzy inflacją a konfliktami społecznymi był przedmiotem badań na gruncie myśli socjologicznej.
Jeden z pierwszych modeli badawczych został opracowany przez F. Holzmana, a następnie był rozwijany przez H.
Scherfa i H. Bartmana. Schemat badawczy F. Holzmana koncentruje siÄ™ na zjawisku dynamizowania procesu
inflacji i może mieć zastosowanie przy analizie inflacji w początkowym jej stadium.
Według R. Rowthorna podłożem konfliktu społecznego jest podział dochodów pomiędzy płace pracowników a zyski
przedsiębiorców.30 Natomiast czynnikiem dynamizującym konflikty są rosnące żądania grup pracowniczych. Z
podobnych przesłanek wychodzą S. Rosenberg i T. Weisskopf w analizie konfliktów społecznych inspirowanych
inflacją, uwzględniając dodatkowo rolę związków zawodowych.
2
Skala konfliktów generowanych na bazie inflacji przyjmuje taki wymiar, że niezbędne staje się interwencyjne
działanie państwa. Władze polityczne przyjmują rolę arbitra. Natomiast w warunkach wysokiej inflacji władze stają
się stroną konfliktu, który w ostatnich fazach przeistacza się w konfrontację państwo społeczeństwo. Narasta
dezintegracja życia społecznego, która prowadzi do  rozkładu istniejących struktur społecznych i do stanu anarchii
politycznej".31
20
H. Scherf: Inflation, Stuttgart 1978, s. 159.
21
R. Harrod: Dynamische Wirtschaftstheorie, Frankfurt am Main 1976, s. 86.
22
M. K. loten: Zur Reagibilität der Wirtschaftstheorie,  Wirtschaftsdienst" 1972 nr 52.
23
H. Aujac: Inflation as Monetary Consecjuence of the Behaviour of Social Groups,  International Economic Papers", 1954 vol. 14.
24
F. D. Holzman: Income Determinalion in Open Inflation,  The Review of Economics and Statistcs", 1950 vol. 32.
25
F. Hoppe: Die Motivation menschlichen Yerhaltem, Köln, Berlin 1965, s. 217.
26
P. Lersch: Aufbau der Person, München 1954, s. 130.
27
A. S. Stouffer: The American Solidiei, Princeton 1949.
28
A. Burghardt: Soziologie des Geldes und der Inflation, Wien 1977.
29
G. Kołodko: Polska w świecie inflacji, Warszawa 1987, s. 125.
30
R. E. Rowthorn: Conflict Inflation and Money,  Cambridge Journal of Economicis" 1977.
31
S. Partycki: Społeczny wymiar inflacji, Lublin 1993, s. 103.
3