Jan Gurba
y
ródło: Kalendarz Lubelski 1961
Badania nad początkami Państwa Polskiego na Lubelszczyz
nie
W chwili obecnej, w okresie obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego, stale wzrasta zainteresowanie
społeczeństwa polskimi badaniami archeologicznymi. Badania te mają na celu odtworzenie, za pomocą
wykopaliskowych z
ródeł zabytkowych odkrywanych w ziemi, jak najpełniejszej historii starożytnych
i wczesnośredniowiecznych społeczeństw żyjących w  zaraniu dziejów na naszych ziemiach.
Wykopaliskowe prace badawcze prowadzi się także i na Lubelszczyz
nie. Oddalone od działających
w okresie przedwojennym ośrodków archeologicznych, województwo nasze było wtedy terenem tylko
nielicznych, sporadycznych badań. A przecież Lubelszczyzna pod względem archeologicznym należy bez
wątpienia do najciekawszych obszarów Polski. Nie tylko w starożytności jest obszarem pogranicznym dla
wielu kultur zachodnich, ale także przez nią przechodzą szlaki, którymi przenikały rozmaite kultury.
W okresie wczesnośredniowiecznym, szczególnie interesującym nas ze względu na kształtowanie się
wówczas państwowości polskiej, właśnie na Lubelszczyz
nie mamy do czynienia z zetknięciem się różnych
elementów: wiślańskiego, mazowieckiego i ruskiego. W południowo-wschodniej części Lubelszczyzny
znajdowało się terytorium  Grodów Czerwieńskich , zachodni jej obszar objęty był terytorialnym zasięgiem
Lędzian Sandomierskich.
Ze względu na czekające rozwiązania interesujące problemy ziemi lubelskiej już od pierwszych lat
powojennych sytuacja w dziedzinie badań archeologicznych ulega zasadniczej zmianie. Nie licząc prac
powołanej do życia w 1945 roku Katedry Archeologii Polski UMCS, duże prace badawcze, poza
kontynuowaniem badań w Sąsiadce przez Uniwersytet Warszawski, prowadzą Państwowe Muzeum
Archeologiczne z Warszawy oraz Polska Akademia Nauk..
Obecnie w związku z obchodami 1000-lecia Państwa Polskiego większy nacisk położono na badania nad
okresem wczesnośredniowiecznym*. Wymienić tu przede wszystkim należy rozpoczęte na szeroką skalę
badania olbrzymiego grodziska w Chodliku, pow. opolski. Silnie umocniony potrójnym pierścieniem wałów
gród w Chodliku funkcjonować miał już trzy stulecia przed pojawieniem się Państwa Polskiego na widowni
dziejowej. Początkowe prace na samym grodzisku w Chodliku poszerzono na cały szereg pochodzących
z mniej więcej tego samego czasu stanowisk. Prowadzone wykopaliska w szeregu miejscowości wokół
Chodlika i Opola Lubelskiego, na grodzieńskich i cmentarzyskach w Skokowie, Podgórzu, Górnej
Owczarni, Trzcińcu i w in. zezwolą na szczegółowsze wyjaśnienie związanych z centralnym grodem
w Chodliku zagadnień.
* O wynikach badań nad dziejami najstarszej Lubelszczyzny w  Kalendarzu Lubelskim na rok 1960 s. 119 120.
Na Grodach Czerwieńskich badania były przeprowadzone w Gródku, pow. hrubieszowski, gdzie zbadano
niewielki grodek z IX XII wieku oraz zlokalizowano miasto Wołyń, wymienione w latopisach (kronikach)
ruskich. W Czermnie, pow. tomaszowski, zidentyfikowanym z dawnym Czerwienieni, stolicą tego obszaru,
badania terenowe potwierdziły istnienie tu stołecznego ośrodka feudalnego reprezentowanego w chwili
obecnej przez olbrzymi zespół osadniczy z X XIII wieku, składający się z grodu, podgrodzia, urządzeń
komunikacyjnych przez bagna (groble), urządzeń obronnych oraz trzech cmentarzysk.
Najlepiej poznanym, z tego obszaru obiektem jest badane od szeregu lat grodzisko w Sąsiadce, pow.
zamojski, zidentyfikowane jako staroruski Sutiejsk. Gród ten, siedziba przedstawiciela władzy
wczesnofeudalnego państwa, jest trzykrotnie wzmiankowany we wczesnośredniowiecznych z
ródłach ruskich
z XI wieku. Na uwagę zasługuje fakt, że wiadomości odtworzone na podstawie latopisów zostały całkowicie
potwierdzone przez terenowe badania wykopaliskowe. Stwierdzone np. w czasie istnienia grodu trzy fazy
jego fortyfikacji zgadzają się z hipotezami wysnutymi na podstawie analizy z
ródeł pisanych.
W okresie obchodów 1000-lecia prace na Grodach Czerwieńskich poszerzone zostaną o badania
w Chełmie Lubelskim.
W 1959 roku rozpoczęto badania nad przedlokacyjnym Lublinem. Z ciekawszych wyników prac na
uwagę zasługuje znalezienie na wzgórzu Czwartkowym śladów osadnictwa z VIII-IX wieku, podobnie jak to
stwierdzono i na wzgórzu zamkowym.
Badania wczesnośredniowiecznych obiektów naszego województwa mają na celu odtworzenie udziału
Lubelszczyzny w procesie formowania się Państwa Polskiego. Oprócz wielkich obiektów grodowych
prowadzi się również w tym celu badania osiedli wiejskich z IX wieku, jak Chruszczów Kolonia, Wąwolnica
Kolonia, pow. puławski i inne.
Poza badaniami zabytków związanych z problematyką wczesnośredniowieczną wykonuje się cały szereg
prac także na stanowiskach pochodzących z tych okresów naszych dziejów, jakie poprzedzają formowanie
się Państwa Polskiego. Do najbardziej interesujących należą badania Działu Archeologii Muzeum
Lubelskiego, na Sławinku w Lublinie, na cmentarzysku kultury ceramiki sznurowej, którą dotychczas
najlepiej poznano na szeregu stanowisk pow. hrubieszowskiego. Z innych odkryć ważne są liczne stanowiska
z młodszej epoki kamiennej w pow. puławskim (Stok, Las Stocki, Klementowice, Chruszczów Kolonia,
Strzelce i in.) i hrubieszowskim (Gródek, Strzyżów i in.).
________________________
ARCHEOLOGIA  nauka zajmująca się badaniem historii społeczeństw przed klasowych i częściowo
klasowych na podstawie przede wszystkim z
ródeł materialnych ukrytych w ziemi (tzw. wykopalisk) 
zabytków archeologicznych.
KULTURA  zespół zabytków będący pozostałością kultury materialnej dawnych mieszkańców danego
terenu. Ponieważ nie są nam znane nazwy tych ludów, nadajemy im nazwy pochodzące od
charakterystycznych cech zabytków. Np. kultura czasz lejowatych od typowego dla danej ludności naczynia
z szyjką w kształcie lejka, kultura ceramiki sznurowej od ornamentu na naczyniach utworzonego przy
pomocy odcisków sznura przed wypaleniem.
NEOLIT  młodsza epoka kamienna  no naszych ziemiach w łatach 4.000  1700 przed. n. e.
Następna epoka: brązu (1700  700 p.n.e.) i żelaza (od 700 r. p.n.e.). Nazwy od podstawowego surowca do
wyrobu narzędzi produkcji.
STANOWISKO ARCHEOLOGICZNE  ściśle zlokalizowane miejsce występowania zabytków
archeologicznych (cmentarzysko, grodzisko, osada, skupisko skorup itp.).