Wielka Brytania
Historyczne znaczenie systemu medialnego
Wielkiej Brytanii
 geneza pojęcia  czwartej władzy
 w 1774 r. Edmund Burke przemawiając w parlamencie użył określenia
 czwarty stan wskazując na lożę prasową i znaczenie dziennikarzy w
systemie społecznym (Burke mówił, iż jest to stan najważniejszy)
 od początku swojej historii media angielskie wkomponowane były w
system społeczno-polityczny państwa
 w Anglii nabrała szczególnego znaczenia idea wolności słowa
 John Milton, John Locke, Jeremy Bentham, John Stuart Mill
 1695 r. - zniesienia licencjonowania druku
 dogodne warunki społeczno-ekonomiczne dla rozowju społeczeństwa
obywatelskiego, a tym samym wolnych mediów (wczesny kapitalizm,
rewolucja przemysłowa, powszechne i bezpłatne szkolnictwo od 1870 r.)
Historyczne znaczenie systemu medialnego
Wielkiej Brytanii
 stworzenie form organizacyjno-prawnych dla publicznych mediów
audiowizualnych
 status, podstawa prawna oraz forma instytucjonalna BBC (British
Broadcasting Corporation)
 model koegzystencji, dualizmu mediów publicznych i komercyjnych
 aktywna polityka państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji
 wiele ustaw regulujących oraz instytucji, specjalnych komitetów
kontrolujących działania mediów
 jest to podejście nietypowe dla liberalnego państwa jakim jest Wielka
Brytania
1. Geneza i rozwój prasy brytyjskiej
Początki prasy na Wyspach
 dość powszechnie spotkana jest opinia jakoby początki prasy drukowanej
miały miejsce właśnie w Anglii
 nie jest to prawda: najstarsze zachowane egzemplarze druków informacyjnych
pochodzą z Niemiec z 1609 roku
 wiele druków okolicznościowych, ale nie spełniały one 3 kryteriów prasy
informacyjnej (gazety): regularności ukazywania się, szerokiego spektrum
odbiorców oraz aktualności.
 silna, autokratyczna władza dynastii Tudorów wprowadzała liczne ograniczenia
dla wolności wydawania druków, a nawet sankcje na drukarzy
 od 1534 r. - licencje na druk
 pierwsze broszury informacyjne w Anglii (od 1621 r.)
 corantos, pamphlets
 drukowane w Holandii, nieregularne publikacje informacyjne (głównie
informacje z zagranicy)
 póz
niej drukowane i sprzedawane przez drukarzy i księgarzy londyńskich
 Thomas Archer oraz Nicholas Bourne i Nathaniel Butter
Początki prasy na Wyspach
 od 1628 r. - diurnals - codzienne doniesienia na tematy lokalne
(informacje społeczno polityczne)
 system kontroli, licencjonowania wydawców sprawiał, iż
popularnością cieszyły się ręcznie pisane i przekazywane z rąk do rąk
newsletters
 miejscem takiej wymiany była Fleet Street, gdzie póz
niej
swoją siedzibę miały gazety brytyjskie
 1665 r.  Oxford Gazette , a od 1666 r.  London Gazette
 pierwsza gazeta brytyjska ukazująca się 2 razy w tygodniu
 gazeta powiązana z dworem królewskim, wydawana do dziś pod
auspicjami rządu (informacje urzędowe)
Początki prasy na Wyspach
 1695 r. zniesienia Licencing Act z 1662 r.
 prasa i dziennikarze podlegają przepisom prawa powszechnego
 prawną formą kontroli prasy są przepisy ogólne dot. zdrady i
zniesławienia
 jedną z ostatnich ofiar systemu licencjonowania był Benjamin Harris,
wydawca  Domestic Intelligence - odsiedział 2 lata więzienia po czym
wyemigrował do Amerki, gdzie zaczął wydawać  Public Occurrences,
Both Foreign and Domestic
 zniesieniu systemu monopolizacji prasy sprzyjało oraz jej
nieskrępowany rozwój stymulowany był
 powstaniem systemu dwupartyjnego w parlamencie brytyjskim (torysi i
wigowie)
 wzrostem znaczenia klasy średniej (handlowcy, wytwórcy, usługodawcy)
Początki prasy na Wyspach
 1702 r. - powstanie pierwszej brytyjskiej gazety codziennej  Daily Cournat
 pismo wydawane przez Samuela Buckleya
 pismo informacyjne, niesensacyjne, czy plotkarskie
 jedna strona informacji oraz jedna reklam
 1706 r. - pierwsza gazeta wieczorna  Evening Post
 pierwsze magazyny, czasopisma dla kobiet ( Ladies Mercury ,  Ladies
Magazine ) i mężczyzn (Gentelman s Journal)
 fenomene gazet prowincjonalnych
 w 1723 r. było ich 23
 początek XVIII w. - wysoki poziom dziennikarstwa, ciekawa merytoryczna
zawartość gazet, które oddziaływały poza Wyspy
 Daniel Defoe, najbardziej znany dziennikarz tamtych czasów, wydawca  Mist s
Journal - twórca editorialu: felietonu/komentarza
 Richard Steele i Joseph Addison - wydawcy  Tatlera (1709 r.) i  Spectatora -
niezwykle popularne pisma (6 tys. czytelników), również zagranicą
Próby ograniczenia wolności prasy
 1712 r. - rząd torysów wprowadza podatek prasowy (podatek od
wiedzy) - pierwsza ustawa stemplowa (First Stamp Act)
 zredukowanie wysokości podatków od wiedzy nastąpiło dopiero w 1833 r.
 istotne ograniczenie rozwoju prasy
 wzrost ceny prasy sprawiał, iż stawała się ona coraz bardziej elitarna
 coraz mniejszy format gazet (sprzedaż papieru oraz publikacja reklam
również zostały obciążone podatkiem)
 głośny proces Thomasa Paine a, autora publikacji  Prawa
człowieka (wcześniej przyczynił się do powstania Stanów
Zjednoczonych)
 obrona Thomasa Erskine a: wolność prasy = wolność słowa = naturalne
prawa człowieka
Próby ograniczenia wolności prasy
 mimo organiczania swobody wydawania prasy wiek XVIII był kluczowym
okresem dla usankcjonowanie społecznej roli
 doskonalenie procesu produkcji prasy, wzrost zamożności
społeczeństwa, rozwój miast, rozwój infrastruktury drogowej redukowały
negatywne skutki ustaw stemplowych
 sprzedaż gazet: 1713 r. - 2,5 mln; 1750 r. - 7,3 mln; 1775 r. - 12,6 mln; 1837 r. - 38
mln, 1851 r. - 85 mln
 w 1805 r. liczba gazet lokalnych (nie-londyńskich, nieogólnokrajowych) wynosiła
ponad 100 tytułów
 początkowo prasa lokalna nie mogła liczyć na reklamodawców, gdyż oferowała
znacznie mniejszy zasię niż gazety stołeczne
 gazety kolonialne
 coraz większy wpływ gazet na opinię publiczną
Polityczna polaryzacja prasy
 rządy, środowiska polityczne bardzo często starały się przeciągnąć prasę na
swoję stronę w walce politycznej
 dotacje dla pism - np. założonony w 1791 r. tygodnik
 Observer (początkowo konserwatywny dzisiaj zbliżony do Partii Pracy)
 przy stopniowym zwiększaniu podatku na przestrzeni wieku XVIII był to niezwykle
ważny mechanizm (od 1712 do 1815 ośmiokrotny wzrost)
 powstanie prasy radykalnej
 prasa poza oficjalnym obiegiem, nie płacąca podatków (lub specjalne dodatkowe
numery pism, które z podoatku były zwolnione)
 jej czytelnikiem byli niższe warstwy społeczne (głównie robotnicy wielkich miast)
 radykalna publicystyka społeczna
  Political Register Williama Cobbetta (jednorazowy nakład specjalnego numeru
sięgnąl 44 tys. a adresowany byl do robotników) - Cobbett musiał wyemigrować do
Ameryki
Zniesienie  podatków od wiedzy i rozwój
prasy w II poł. XIX w.
 1833 r. - zredukowano o połowę podatek o reklam, a w 1836 r. podatek od
papieru.
 całkowite zniesienie podatków: od reklam - 1853 r, od wydawania prasy -
1855 r. i od papieru w 1861 r.
 rozwój tanich gazet pensowych - penny press
 najważniejszy tytuł to londyński  Daily Telegraph , którego powstanie w 1855 r.
podważyło dominację prestiżowego  The Times
 gazety tanie nie oznaczały jeszcze masowości i obniżenia jakości (układ i treść był
podobny jak w gazetach droższych)
 początki prasy masowej, wielkonakładowej (koniec XIX w.)
 milionowy nakład jako pierwsza osiągnęla niedzielna  Lloyd s Weekly News
  Daily Mail (1896) - popularny dziennik masowy powstały w tym okresie
  Daily Express (1900) - naśladowca i główny konkurent  Daily Mail
Zniesienie  podatków od wiedzy i rozwój
prasy w II poł. XIX w.
 rozwój codziennej prasy lokalnej
 np.  Manchester Guardian (dzisiaj  Guardian )
 w 1868 r. 14 największych miast brytyjskich miło dzienniki lokalne
 rozwój czasopism
 1843 r. -  The Economist , 1841 r. - satyryczny magazyn  Punch , na nowo
wydawany  Spectator
 popularność gazet niedzielnych
 sukces tych gazet wynikał z
 niskiej ceny (niskie kosztu druku, zdobywania informacji, etc)
 termin ukazywania się (dzień wolny i po wypłacie)
 treść lżejsza, bardziej rozrywkowa od gazet codziennych
Zniesienie  podatków od wiedzy i rozwój
prasy w II poł. XIX w.
 czynniki sprzyjające rozwojowi prasy brytyjskiej epoki wiktoriańskiej (złoty
wiek prasy - do I wojny światowej)
 zniesienie ograniczeń fiskalnych,
 rozwijajacy się kapitalizm, uprzemysłowienie kraju
 nowe technologie druku
 rozwój rynku reklamy prasowej: w 1907 r. - 20 mln funtów
 reformy społeczne lat 60. XIX wieku
 w tym ustawa o powszechnym szkolnictwie (Education Act z 1870 r.)
 profesjonalizacja dziennikarstwa
 w 1901 r. z pisania do gazet utrzymywało się 11 tysięcy ludzi (najwięcej w Europie)
 powstanie organizacji dziennikarskich - 1890 r. National Association of Journalists
 powstanie związków zawodowych - National Union of Journalists
 powstanie agencji informacyjnych
Prasa w okresie I wojny światowej i próby
wpływu władzy na media
 próby dyscyplinowania mediów pod hasłem  obrony interesu
narodowego
 pierwsze lata XX w. - torysi stawiają kwestię cenzury w stanie  wyższej
konieczności
 1911 r. - ustawa o tejemnicy państwowej (funkcjonująca do 1989 r.)
 od tego roku działa system D-Notice (Defence Notice): gazety otrzymywały od
władz notatki o czym nie wolno informować (komitet D-Nitice działał do 1971 r.)
 system dobrowolnego ograniczenia i kontroli swej działalności ma swą tradycję do
dzisiaj (niektóre tytuły, czy postaci pozwoliły sobie na ostetntacyjną jego negację -
np.  Guardian )
 stworzenie specjalnego Biura Prasowego oraz Departamentu Informacji MSZ
(Foreign Office)
 profesjonalny system selekcjonowania przez rząd informacji przekazywanych opini
publicznej za pośrednictwem mediów (polityka informacyjna, public relation)
Prasa w okresie I wojny światowej i próby
wpływu władzy na media
 okres I wojny światowej był oczątkiem bardzo umiejętnego
wykorzystywania mediów przez rząd brytyjski jako narzędzia delikatnej
propagandy
 w czasie wojny funcjonowało Ministrerstwo Informacji - jawna propaganda
(szczególnie radiowa i filmowa)
 system nieformalnych relacji z najważniejszymi graczami rynku mediów, choć
wydaje się, że wielcy potentaci mediów, jak lord Beaverbrook i lord Northcliffe,
sami rozgrywali swoje interesy
 1926 r. - powołano Zarząd ds.Marketingu Państwowego (EMB - Empire
Marketing Board)
 promowanie państwa, brytyjskich firm
 1931 r. - pierwsze Biuro Prasowe rządu
 regularne spotkania z prasą tzw. briefingi
Prasa brytyjska w okresie międzywojennym
 główne tendencje
 poszerzenie rozmiaru rynku oraz dalsza koncentracja własności -
lata 30. wielkie potęgi prasowe
  wojna nakładów (circulation war) pomiędzy  Daily Mail ,  Daily Express ,
a dodatkowo do gry włączył się lewicujący  Daily Herald
 tabloidyzacja gazet (sensacyjna informacja, atrakcyjna szata graficzna,
apolityczność)
 1935  Daily Mirror staje się pierwszą brytyjską gazetą o klasycznym układzie
tabloidowym
Prasa brytyjska w okresie międzywojennym
 najważniejsi gracze na rynku prasy
 Alfred Harmsworth (lord Northcliffe)
 The Times, Daily Mail,  London Evening News, Weekly Dispatch
 Harold Harmsworth (lord Rothermere)
 Daily Mirror, Sunday Mail, Daily Record
 Max Aitken (lord Beaverbrook)
 Daily Express
 bracia William i Gomer Berry
 The Sunday Times, The Morning Post, The Daily Telegraph, The Financial Times
 u schyłku lat 30. cztery osoby (Alfred Harmsworth zmarł w roku 1922)
kontrolowały połowę ogólnego nakładu gazet
II wojna światowa
 ponownie powołano instytucję Ministerstwa Informacji
 Regulation 2D
 rząd uzyskał prawo do zakazu jakichkolwiek publikacji zawierających
informacje szkodliwe z perspektywy interesów narodowych
 naciski na związaną z labourzystami gazetę  Daily Mirror
Prasa brytyjska po II wojnie światowej
 osłabienie pozycji wraz z wzrostem znaczenie radia, a przede wszystkim
telewizji
 bardzo silna konkurencja na rynku i stopniowa tabloidyzacja prasy
 lata 50. i 60. spektakularne upadki gazet z długą tradycją
 Sunday Chronicle, Sunday Graphic, Daily Herald (przeksztłcony w Sun)
 lata 70 kierunek wyznaczają przejęte przez Murdocha gazety
 Sun (dziennik) oraz  News of the World (gazeta niedzielna)
 w 1981 r. News International przejmuje  The Times oraz  Sunday Times
 nowa konkurencja dla Murdocha - 1978 r.  Daily Star
 lata 80. - rewolucja Wapping
 walka ze związkami zawodowymi drukarzy i wydawców (Murdocha i M.
Thatcher) - koniec Fleet Street
 nowe, ekonomiczne techniki druku, w tym kolorowego
 pojawienie się nowych tytułów: elitarny  Independent oraz bulwarowy  Today
 lata 1993-95 - wojna cenowa (szczególnie między prestiżowymi  The
Times oraz  Daily Telegraph
Rynek prasy brytyjskiej
Rynek prasy drukowanej
 Wielka Brytania posiada jeden z największych rynków prasowych świata, po
Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Japonii.
 80% dorosłych Brytyjczyków regularnie czyta co najmniej jeden dziennik
ogólnokrajowy,
 75% populacji (liczącej 60 mln) sięga po niedzielne wydania gazet
 rynek prasy brytyjskiej pozostaje jednym z najbardziej niezależnych i
zróżnicowanych (pluralistycznych)
 pomimo procesów koncentracji własności mediów
 najpoważniejsze tytuły prasy brytyjskiej prezentują opcję niezależną, krytyczną
zarówno wobec konserwatystów jak i labourzystów
  The Times",  Financial Times"
 tradycyjnie konserwatywne są natomiast gazety popularne, tabloidy, czy gazety
niedzielne:
 "The Daily Telegraph", "The Daily Mail", "The Daily Express", "The Daily Star" i "The
Sun".
 poglądy zbliżone do labourzystowskich reprezentują pisma grupy Trinity Mirror
(Robert Maxwell) na przykład  Daily Mirror oraz  The Guardian
Regulacje prawne rynku prasy
 brak jednolitej ustawy regulującej działalność prasową - zasady
funkcjonowania mediów wyznaczane są na podstawie różnych
przepisów, odnoszących się w większości do innych dziedzin życia
gospodarczego i społecznego.
 liberalizm, wolny rynek
 działalność prasy jest postrzegana jako aktywność ekonomiczna, a nie
polityczna.
 nie są wymagane żadne koncesje, a nawet nie istnieją jaklekolwlek
wymogi prawne, które wydawcy czy dziennikarze musieliby spełniać
 jedynie pewne ograniczenia w zakresie koncentracji własności
 1965 r. ustawy antymonopolowe wyznaczające limity inwestycji medium
prasowych w radio, czy telewizję (i na odwrót)
 max 20% inwestycja
Koncentracja rynku
 znaczący wskażnik koncentracji rynku w sektorze gazet codziennych
oraz niedzielnych
 85% rynku należy do czterech podmiotów
 News International ( Sun , The Times , News of the World , Sundey
Times )
Rynek dzienników elitarnych
Rynek dzienników popularnych
Czytelnictwo gazet codziennych
Rynek gazet niedzielnych opiniotwórczych
Rynek gazet niedzielnych popularnych
Czytelnictwo gazet niedzielnych
Rynek prasy drukowanej
 w 2005 roku
 10 dzienników ogólnokrajowych (o łącznym nakładzie 11,5 mln egz.) oraz
ok 100 dzienników lokalne
 11 gazet niedzielnych ogólnokrajowych oraz 22 gazety niedzielne lokalne
lokalne
 530 tygodników płatnych oraz 630 bezpłatnych
 co ciekawe ledwie obecny jest sektor prestiżowanych magazynów opini (w
rodzaju  Newsweeka , czy  Time ) - jedynie  Economist oraz  Spectator -
ten sektor zagospodarowany jest przez gazety niedzielne
 ogółem 8500 czasopism (o różnej częstotoliwości ukazywania się)
 największy segment: czasomisma businesowe oraz konsumenckie
Najważniejsze tytuły prasy brytyjskiej
The Times
 najbardziej znany tytuł angielski
 dziennik powstał w 1785 r. jako  The Daily Universal Register ,
jego założycielem był John Walter.
 po trzech latach zmienił jego tytuł na "The Times".
 dzieje  The Timesa to dzieje rozwoju prasy europejskiej
 pierwsza gazeta drukowana przy użyciu maszyny parowej (1814 r.),
 pierwsza, która wysłała specjalnego korespondenta za granicę,
 powołała korespondenta wojennego
 wprowadziła artykuł wstępny
 wzór dla wielu gazet nie tylko brytyjskich
 początek dziennikarstwa elitarnego, prestiżowego, niezmiernie
wpływowego i opiniotwórczego, ale i niezależnego i
bezkompromisowego
 słynna deklaracja z 1852 r. -  prasa jakościowa , posługiwanie
się wyłącznie prawdą
The Times
 historia pisma
 I połowa XIX w. - okres dynamicznego wzrostu pozycji
 do 1855 r. gazeta sprzedawała kilkakrotnie więcej egzemplarzy, niż łącznie jej
pozostali rywale
 II połowa XIX w. - rywalizacja na rozrastającym się dynamicznie rynku
prasy
 walka z tanią  Daily Telegraph
 1905 r. podupadły finansowo  The Times przejmuje Alfred
Harmsworth - jeden z pierwszych magnatów mediów brytyjskich
 okres do II wojny światowej to okres ponownej świetności  Timesa -
budowanie na nowo swojej mocnej pozycji
 lata 60. i 70. XX wieku
 spadek nakładów, osłabienie pozycji rynkowej
 w okresie od grudnia 1978 r. do listopada 1979 r.  Times nie ukazywał się na
skutek długotrwałego strajku związku zawodowego.
The Times
 historia pisma
 1981 r. wykupienie  Timesa przez News Corp. Ruperta Murdocha
- początek prosperity pisma
 przeprowadzka z Fleet Street do dzielnicy Wapping
 wojna cenowa z  Daily Telegraph
 w 2004 r.  The Times wychodzi w mniejszym formacie (tablidowym) -
początkowo równolegle ukazywało się wydanie broadsheets
Financial Times
 prestiżowy dziennik ekonomiczny "Financial
Times", założony w 1888 r.
 gazeta od początkiu swojego istneinia związanz
życiem londyńskiego City
 najważniejszy (obok  The Wall Street Journal )
na świecie dziennik publikującym analizy i
badania gospodarcze
 opiniotwórcza gazeta światowego establishmentu
 umiarkowane stanowisko: N. Chomsky: FT to
jedyna gazeta która mówi prawdę
 dociera do ponad 1,51 mln odbiorców
 gazeta drukowana jest w 23 miastach świata
 do 1967 r. tytuł należał do rodziny Berry, która
sprzedała swoje udziały koncernowi Pearsona.
Agencje prasowe
Agencja Reutersa
 lata 30. XIX wieku - początek agencji prasowych
 pierwsze agencje prasowe nie powstały na Wyspach, ale to właśnie tam
narodziała się pierwsza działająca na wielką skalę agencja, która stała się
symbolem potęgi i znaczenia informacji, tzn. agencja Reutera
 90% obecnych dochodów Reutersa to wpływy z obsługi podmiotów
gospodarczych z całego świata
 1851 r. - powstaje agencja Rautera w Londynie
 jej założycielem jest Niemeic Paul Julius Reuter (właść. Israel Beer Josaphat)
 Reuter był wcześniej współwłaścicielem księgarni, pracował również w agencji
prasowej Charlesa Havasa powstałej w 1832 r. w Paryżu (dzisiaj AFP - Agence
France Presse - historycznie pierwszej agencji na świecie)
 w 1850 r. założył w Aachen (Akwizgran) własne biuro prasowe
 przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata
Agencja Reutersa
 bardzo szybko Reuters zaczą dostaczać informacje również prasie
 początkowo były to głownie brytyjskie gazety lokalne ora zgazety niemieckie,
belgijskie, czy nawet rosyjskie
 1859 r. początek współpracy z  The Times (choć miał on swoich
korespondentów)
 współpraca z Associated Press (USA) w czasie wojny secesyjnej
 1869 r. - Reuters uruchamia własne połączenie telegraficzne z USA
 przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata
 1870 r. - pakt o podziale stref wpływów pomiędzy największymi
agencjami - Reutersem, Havasem oraz Wolffem
 Reuters zajmował się również świadczeniem powszechnych usług
 przesyłanie prywatnych wiadomości drogą telegraficzną (do Azji, Australii i
Afryki Południowej)
 przekazy pieniężne
 w 1913 r. otworzył nawet Bank (porażka finansowa)
Agencja Reutersa
 w czasie I wojny światowej władzę i 60% akcji nad spółką przejmują
Mark Napier oraz Roderick Jones, którzy wyprowadzili firmę z kryzysu
finansowego
 bardzi silne związki z rządem brytyjskim
 Jones pracował na rzezc Ministerstwa Informacji
 1920 r. - pierwszy wyspecjalizowany i prenumerowany serwis finansowo-
gospodarczy
  Reuters Trade Service
 lata 30. - początek silnej ekspansji agencji amerykańskich (głównie AP)
 w czasie II wojny światowej agencja była obecna na wszystkich frontach
 jako pierwsza podała informację o napaści Niemiec na ZSRR (nasłuch radia
niemieckiego)
Agencja Reutersa
 po 1945 r. dominacja telewizji w sektorze informacji społeczno-
politycznym skłania agencje do rozwijania specjalistycznego serwisu
ekonomiczno-finansowego
 Reuters doskonale się do tej sytuacji dostosował nieustannie
przekształcając się i unowocześniając
 dzięki inwestycjom w technologię oraz walce o sektor informacji
gosporadczych w latach 1973 - 1983 dochody firmy zwiększyły
się czternastokrotnie, co pozwaliło na dalszą ekspansję
 pod koniec lat 80. aż 58% informacji gospodarczych drukowanych
przez główne gazety na świecie pochodziło od Reutersa (21% z
AP, 11%- AFP)
 wiadomości niezwiązane z gospodarką AP - 36%, Reuters - 32%
Agencja Reutersa
 Reuters dzisiaj
 196 biura ulokowane w niemal wszystkich krajach świata
 10 tysięcy pracowników o 160 narodowościach
 około 1000 zagranicznych korespondentów
 16 tysięcy klientów z 153 państw
 serwis w 24 językach
 aktywna działalność w sektorze ekonomicznych informacji internetowych