INTERAKCJE POMI
DZY
LEKAMI
A
ŻYWNOŚCI

Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków
na podstawie
M. Jarosz, J. Dzieniszewski, 2003
Katedra Żywienia i Dietetyki
Akademia Medyczna w Bydgoszczy
Mechanizmy interakcji pomiędzy żywnością a
lekami
I. Wpływ żywności na farmakokinetykę leków
1. Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków
2. Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie
3. Działania synergiczne leków i składników
pożywienia
II. Wpływ leków na wartość odżywczą pokarmu
1. Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków
Proces wchłaniania leku do krwioobiegu, z
przewodu pokarmowego po podaniu doustnym
trwa 2 x dłużej niż po podaniu podskórnym czy
domięśniowym.
Czynniki wpływające na sprawność procesu
wchłaniania leków ze światła przewodu
pokarmowego do krwioobiegu
��Perystaltyka żołądka,
��Stopień oraz jakość wypełnienia żołądka treścią
pokarmową,
��pH treści żołądkowej,
��Perystaltyka jelit.
1. Zaburzenia wchłaniania leków
Do interakcji na etapie wchłaniania leku
dochodzi wówczas, gdy lek spożywany jest w
trakcie jedzenia, w okresie 1,5 godz. przed
posiłkiem lub w ciągu 2 godz. po jego spożycia.
Czynniki zwiększające wchłanianie jelitowe
��Głodzenie; skraca czas przebywania substancji
farmakologicznych w żołądku. Głodzenie ma
istotne znaczenie w przypadku terapii lekami
wrażliwymi na niskie pH.
��Tłuszcze; ułatwiają wchłanianie leków
rozpuszczalnych w tłuszczach.
Czynniki zmniejszające wchłanianie jelitowe
�� Obecność treści pokarmowej w żołądku istotnie
zmniejsza lub znacznie opóz
nia wchłanianie
niektórych leków (antybiotyki, sulfonamidy).
�� Tłuszcze; zmniejszają wchłanianie leków
rozpuszczalnych w wodzie.
�� Polisacharydy i in. zw. wielkocząsteczkowe; mogą
adsorbować niektóre preparaty farmakologiczne.
�� Obecne w żywności składniki mineralne; mogą
tworzyć nierozpuszczalne w wodzie połączenia
chelatowe z wieloma lekami (fluorochinolony,
tetracykliny).
�� Dieta wysokobiałkowa; opóz
nia opróżnianie
przewodu pokarmowego.
ZABURZENIA
WCHA
ANIANIA I WYDALANIA
LEKÓW
AZYTROMYCYNA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: sumamed, zithromax
2. Główne wskazania do stosowania:
" Ostre zakażenie bakteryjne górnych dróg
oddechowych,
" Poza szpitalne zakażenia dolnych dróg
oddechowych,
" Zakażenia dróg moczowo  płciowych (chlamydia
trochamatis, neisseria gonorrhoeae)
" Zakażenia skóry i tkanek miękkich.
AZYTROMYCYNA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Każdy posiłek " Zmniejszenie " zmniejszenie
zwłaszcza stężenia leku we wchłaniania leku z
zawierający duży krwi. przewodu
węglowodanów. pokarmowego w
wyniku jego
adsorpcji, głównie
przez plisacharydy.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
BENZYLOPENICYLINA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: megacylin
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zakażenia paciorkowcowe (angina),
" Profilaktyka choroby reumatycznej i zapalenia
wsierdzia u chorych z wadami serca.
BENZYLOPENICYLINA (2/2)
Składnik żywności Skutek interakcji z Mechanizm interakcji
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
" Soki cytrusowe. " Zmniejszenie " Zmniejszenie
stężenia leku we wchłaniania leku z
krwi. przewodu
pokarmowego,prawdo
podobnie, w wyniku
połączenia z kwasem
cytrynowym.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Osłabienie lub brak efektu terapeutycznego.
CHINAPRYL (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: accupro, acuitel, korec
2. Główne wskazania do stosowania:
" Nadciśnienie tętnicze,
" Zastoinowa niewydolność krążenia.
CHINAPRYL (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Posiłki " Zmniejszenie " Zmniejszenie
bogatotłuszczowe stężenia leku we wchłaniania leku 
krwi. tworzą się słabo
wchłanialne
kompleksy leku z
kwasami
tłuszczowymi.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Osłabienie lub brak efektu terapeutycznego.
ERYTROMYCYNA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: erytromycinum,
davercin, klacid
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zakażenie układu oddechowego,
" W zakażeniach paciorkowcowych, listeriozie,
rzeżączce  u pacjentów uczulonych na penicylinę.
" Zakażenie H. pylori.
ERYTROMYCYNA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Soki cytrusowe. " Zmniejszenie " Zmniejszenie
stężenia leku we wchłaniania leku z
krwi. przewodu
pokarmowego,
prawdopodobnie, w
wyniku połączenia z
kwasem cytrynowym.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Osłabienie lub brak efektu terapeutycznego.
FENYTOINA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: dilantin, epanutin,
phenytoinum
2. Główne wskazania do stosowania:
" Padaczka grand  mal, padaczka ogniskowa,
" Nerwoból nerwu trójdzielnego,
" Komorowe zaburzenia rytmu w wyniku działania
naparstnicy.
FENYTOINA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Kazeiniany " Zmniejszenie o " Zmniejszenie
około 50% stężenia wchłaniania leku z
" Karagen
leku we krwi. przewodu
" Skrobia
pokarmowego, w
kukurydziana
wyniku jego
" Olej kokosowy
adsorpcji przez
" Mleko
związki zawarte w
" Jogurt tych produktach.
" Twaróg
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
FLUOROCHINOLONY (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne:
" CYPROFLOKSACYNA: cipro, ciprobay, cipronex
" NORFLOKSACYNA: nolicin, noroxin
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zakażenia dróg moczowych, oddechowych,
przewodu pokarmowego, skóry, tkanek miękkich,
kości i stawów.
FLUOROCHINOLONY (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Kazeiniany " Zmniejszenie o " Zmniejszenie
około 50% stężenia wchłaniania leku z
" Karagen
leku we krwi. przewodu
" Skrobia
pokarmowego, w
kukurydziana
wyniku jego
" Olej kokosowy
adsorpcji przez
" Mleko
związki zawarte w
" Jogurt tych produktach.
" Twaróg
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
NAPARSTNICA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: bemecor, digoxin
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zastoinowa niewydolność krążenia typu
skurczowego z powiększeniem lewej komory
serca.
NAPARSTNICA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Błonnik, otręby, " Zmniejszenie " Zmniejszenie
owsianka. stężenia leku we wchłaniania leku z
krwi. przewodu
pokarmowego w
wyniku jego
adsorpcji przez
błonnik.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
RIFABUTYNA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: mycobutin
2. Główne wskazania do stosowania:
" Gruz
lica,
" Zakażenia Mycoplasma avium.
RIFABUTYNA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Każdy posiłek " Zmniejszenie " Zmniejszenie
zwłaszcza stężenia leku we wchłaniania leku z
węglowodanowy. krwi. przewodu
pokarmowego w
wyniku jego adsorpcji,
głównie przez
polisacharydy.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
TETRACYKLINA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: tetracyclinum i inne
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zakażenie dróg rodnych chlamydiami,
" Atypowe zapalenie płuc (Mycoplasma pneumoniae,
Chlamydia),
" Borelioza,Tularemia
TETRACYKLINA (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Produkty mleczne: " Zmniejszenie o " Zmniejszenie
mleko, jogurt, ok. 50% stężenia wchłaniania leku z
twaróg, biały ser i leku we krwi. przewodu
inne pokarmowego,
ponieważ sole wapnia
tworzą związki
nierozpuszczalne w
wodzie.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
WITAMINA A  retinol (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: vitaminum A
2. Główne wskazania do stosowania:
" Niedobór witaminy A,
" A
uszczyca, trądzik, rybia łuska.
WITAMINA A (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Olestra (poliester " Zmniejszenie " Zmniejszenie
sacharozy)  stężenia leku we wchłaniania leku z
substytut tłuszczu  krwi. przewodu
dodatek do pokarmowego poprzez
żywności. ograniczenie
możliwości
rozpuszczania wit. A w
tłuszczach.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
WITAMINA E  tokoferol (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: biopto-E, embial,
fort-e-vite, vitaminum E, witamina E
2. Główne wskazania do stosowania:
" Niedobór witaminy E,
" Chromanie przestankowe,
" Niepłodność,
" Postępująca dystrofia mięśniowa.
WITAMINA E (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Olestra (poliester " Zmniejszenie " Zmniejszenie
sacharozy)  stężenia leku we wchłaniania leku z
substytut tłuszczu  krwi. przewodu
dodatek do pokarmowego poprzez
żywności. ograniczenie
możliwości
rozpuszczania wit. E w
tłuszczach.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
ŻELAZO (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: ascofer, hemofer,
hemofer prolongatum, ferrum hausman i inne
2. Główne wskazania do stosowania:
" Niedokrwistość z niedoboru żelaza.
ŻELAZO (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Kawa, " Zmniejszenie " Wiązanie żelaza
stężenia leku we przez taninę, co
" Herbata (taniny).
krwi. uniemożliwia jego
wchłanianie z
przewodu
pokarmowego.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak lub zmniejszenie skuteczności leczenia.
TROJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
(1/4)
1. Preparaty farmaceutyczne: amitryptylina,
dezypramina, imipramina, nortryptylina,
protryptylina
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zespoły depresyjne z niepokojem i lękiem oraz z
pobudzeniem psychomotorycznym,
" Zespoły depresyjne z zahamowaniem
psychomotorycznym bez niepokoju i lęku.
TROJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
(2/4)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Błonnik: otręby, " Zmniejszenie " Zmniejszenie
owsianka. stężenia leku we wchłaniania leku z
krwi. przewodu
pokarmowego, w
wyniku jego adsorpcji
przez błonnik.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Brak poprawy nastroju i uczucia lęku (możliwość
samobójstwa).
TROJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
(3/4)
Skutek
interakcji z
Składnik żywności lekiem i Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Posiłki z dużą " Wzrost " Zwiększone wchłanianie
zawartością stężenia leku i leku z przewodu
tłuszczów jego pokarmowego w wyniku
(zwłaszcza metabolitów we rozpuszczenia leku w
smażone jajka, krwi. tłuszczach emulgowanych
bekon, masło, przez kwasy żółciowe.
pełnotłuste mleko,
smalec).
TROJPIERŚCIENIOWE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
(4/4)
3. Konsekwencje kliniczne (może wystąpić):
" Tachykardia,
" Spadek ciśnienia,
" Pobudzenie,
" Zaburzenie świadomości,
" Rozszerzenie z
renic.
ALBENDAZOL (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: Zentel
2. Główne wskazania do stosowania:
" Jelitowe inwazje pasożytnicze (owsikiem,
tęgoryjcem, włosogłówką, węgorkiem
jelitowym, glistą ludzką,
" Wągrzyca ośrodkowego układu nerwowego.
ALBENDAZOL (2/2)
Skutek interakcji
z lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Posiłek " Wzrost stężenia " Przyspieszenie i
zawierający leku we krwi  zwiększenie wchłaniania
tłuszcze (zwłaszcza jest ono leku z przewodu
smażone jaja, kilkakrotnie pokarmowego w wyniku
bekon, masło, większe niż po rozpuszczenia leku w
pełnotłuste mleko, jego zażyciu na tłuszczach
smalec) czczo. emulgowanych przez
kwasy żółciowe
3. Konsekwencje kliniczne:
" Mogą wystąpić bóle głowy.
GRYZEOFULWINA (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: fulcin, fulvicin, gricin,
grisefuline, griseofulvinum, likudenim, polygris
2. Główne wskazania do stosowania:
" Grzybica skóry (także owłosionej) i paznokci.
GRYZEOFULWINA (2/2)
Skutek interakcji
z lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Posiłek " Wzrost stężenia " Zwiększenie
zawierający tłuszcze leku we krwi. wchłaniania leku z
(zwłaszcza smażone przewodu
jajka, bekon, pełno pokarmowego w wyniku
tłuste mleko, rozpuszczania leku w
smalec). tłuszczach
emulgowanych przez
kwasy żółciowe.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Mogą wystąpić; bóle głowy, wysypka skórna,
suchość błony śluzowej jamy ustnej, zmęczenie,
bezsenność.
LIT (1/3)
1. Preparaty farmaceutyczne: bromek litowy, lithium,
microsol, lithiumm, cytrynian litowy, glukonian
litowy, mikroplex lithium, neurolithium, orotan
litowy, quilonorom, siarczan litowy, lithiofor,
węglan litowy, carbolith, doralith, hypnorex lithane
2. Główne wskazania do stosowania:
" Stany maniakalne,
" Zapobiegawczo w psychozie afektywnej jedno- i
dwubiegunowej oraz psychozie schizoafektywnej.
LIT (2/3)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Ograniczenie " Wzrost stężenia " Zwiększenie
spożycia sodu litu we krwi. resorpcji leku w
(NaCl-sól kuchenna) kanalikach
zwłaszcza u osób nerkowych.
starszych (po 65 r.
życia).
LIT (3/3)
3. Konsekwencje kliniczne:
" Niedociśnienie tętnicze z zawrotami głowy,
" Zaburzenia rytmu serca,
" Tachykardia,
" Zaburzenia widzenia,
" Nadmierna senność lub bezsenność,
" Depresja, zdenerwowanie.
LEKI ALKALIZUJ
CE ZAWIERAJ
CE ALUMINIUM (1/2)
1. Preparaty farmaceutyczne: alusal, alugastrin,
maalox i inne
2. Główne wskazania do stosowania:
" Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,
" Dyspepsja czynnościowa.
LEKI ALKALIZUJ
CE ZAWIERAJ
CE ALUMINIUM (2/2)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Sok pomarańczowy " 5  10 krotny " Wzrost wchłaniania
(kwas cytrynowy). wzrost stężenia aluminium z
aluminium we krwi i przewodu
" Napoje z kwasem
moczu dobowym. pokarmowego i jego
cytrynowym.
wydalania przez
nerki.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Hipoteza: Istnieje ryzyko rozwoju otępienia
mózgowego (toksyczne działanie na O.U.N)
TEOFILINA (1/4)
1. Preparaty farmaceutyczne: euphyllin,
theophyllinium prolongatum
2. Główne wskazania do stosowania:
" Astma oskrzelowa.
TEOFILINA (2/4)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Czerwona papryka " Zwiększenie " Zwiększenie
oraz sosy i przeciery stężenia leku we wchłaniania leku z
z papryki. krwi. przewodu
pokarmowego (w
nieznanym
mechanizmie).
TEOFILINA (3/4)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
" Tłuszcz " Zwiększenie " Zwiększenie
pokarmowy (posiłki stężenia leku we wchłaniania leku z
obfite w tłuszcze krwi. przewodu
zwierzęce). pokarmowego w
wyniku
rozpuszczania leku
w tłuszczach
emulgowanych
przez kwasy
żółciowe.
TEOFILINA (4/4)
3. Konsekwencje kliniczne:
" Techykardia,
" Zaburzenia rytmu serca (skurcze dodatkowe),
" Zaburzenia snu, niepokój, pobudzenie
psychoruchowe,
" Hipotonia,
" Ból głowy,
" Skurcze mięśni.
UWAGA: w przypadku niektórych preparatów
teofiliny (np. Theolair) efekt może być odwrotny 
tzn. zmniejszenie wchłaniania i stężenia leku we
krwi.
WARFARYNA - antagonista wit. K (1/3)
1. Preparaty farmaceutyczne: coumadin, marevan,
warfarin i inne
2. Główne wskazania do stosowania:
" Zapobieganie chorobie zakrzepowo-zatorowej.
WARFARYNA (2/3)
Skutek interakcji
z lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Warzywa kapustne i " Wzrost stężenia " Zwiększone
inne produkty witaminy K we wchłanianie
żywnościowe krwi. witaminy K z
zawierające dużo wit. K: przewodu
kapusta, brukselka, pokarmowego
zielona sałata, kalarepa, spowodowane
szparagi, szpinak, zwiększoną podażą
awokado i jego tej witaminy.
przetwory,
WARFARYNA (3/3)
Skutek interakcji z
lekiem i Mechanizm
Składnik żywności
konsekwencje interakcji
kliniczne
soczewica, kalafior, j.w j.w
brokuły, soja, płatki
owsiane, wątroba, jaja, olej
kukurydziany i sojowy.
3. Konsekwencje kliniczne:
" Wzrost ryzyka powstawania zakrzepów i ich
powikłań:
- zator tętnicy płucnej lub zatorowość płucna,
- udar mózgu, zawał serca.
�-ADRENOLITYKI (1/4)
1. Preparaty farmaceutyczne:
" ALPRENOL: aptin,
" ATENOLOL: atenolol, normocard,
" METOPROLOL: beloc, betaloc, metocard,
" OXPRENOLOL: coretal, trasicor,
" PINDOLOL: betapindolol, pinbetol, viksen,
" PROPRANOLOL: alvocadryl, bedranol, beprane,
betaprol, elblor, inderal, propranolol, propranolol
prolongatum,
" SATALOL: biosotal, sotalex,
" METOCARD,
" METOPROLOL,
" METOPROLOL PROLONGATUM i inne
�-ADRENOLITYKI (2/4)
2. Główne wskazania do stosowania:
" Nadciśnienie tętnicze,
" Choroba niedokrwienna serca,
" Zaburzenia rytmu serca,
" Nadczynność tarczycy.
�-ADRENOLITYKI (3/4)
Skutek interakcji z
lekiem i
Składnik żywności Mechanizm interakcji
konsekwencje
kliniczne
" Posiłki z dużą " Wzrost stężenia " Zwiększone
zawartością leku we krwi  może wchłanianie leku z
tłuszczów on być nawet przewodu
(zwłaszcza smażone kilkakrotnie większy pokarmowego w
jajka, bekon, masło, niż po zażyciu leku wyniku
pełnotłuste mleko, na czczo (2 godziny rozpuszczenia leku w
smalec). przed jedzeniem). tłuszczach
emulgowanych przez
kwasy żółciowe.
�-ADRENOLITYKI (4/4)
3. Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić):
" Zwolnienie czynności serca (bradykardia)
" Zaburzenia przewodzenia serca (blok
przedsionkowo-komorowy II i III�)
" Niedociśnienie tętnicze, niewydolność serca.
1. Zaburzenia wydalania leków
Proces eliminacji leku zachodzi głównie w nerkach i
wątrobie
��Proces wydalania leków (ich metabolitów) z
moczem zależy od stopnia ich jonizacji. Na stopień
dysocjacji leków wpływa zaś pH moczu.
��Dlatego wydalanie leków o charakterze kwaśnym
będzie przedłużone - spowolnione w moczu o
odczynie kwaśnym.
��Istotne jest zatem uwzględnienie możliwości
zakwaszania bądz
alkalizacji moczu przez dobór
odpowiednich produktów spożywczych.
1. Zaburzenia wydalania leków
��Produkty żywnościowe zakwaszające: mięso, ryby,
jaja, produkty zbożowe; zwiększają wydalanie
preparatów farmaceutycznych o charakterze słabych
zasad, np. amfetamina.
��Produkty żywnościowe alkalizujące: mleko i jego
przetwory, warzywa i owoce; zwiększają wydalanie
leków o charakterze słabych kwasów, np. fenobarbital.
1. Zaburzenia wydalania leków
��Dieta bogatobiałkowa zwiększając metabolizm
leków przyczynia się tym samym do
przyspieszenia ich wydalania.
��Kwaśny odczyn moczu może przyczyniać się do
wytrącania preparatów wapnia, sulfonamidów czy
innych leków zasadowych tworzących w
środowisku kwaśnym nierozpuszczalne sole.