mgr Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
Katedra Finansów Publicznych
UMCS w Lublinie
1
SALDO BUDŻETOWE różnica pomiędzy dochodami a
wydatkami ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Rodzaje sald budżetowych:
}ð RÓWNOWAGA BUDÅ»ETOWA - saldo zerowe:
D W = 0; D = W;
}ð DEFICYT BUDÅ»ETOWY saldo ujemne:
D W< 0; D < W;
}ð NADWYÅ»KA BUDÅ»ETOWA saldo dodatnie:
D W >0; D > W.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 2
qð SALDO PIERWOTNE (KREDYTOWE) saldo budżetowe obliczone w ten
sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza się środków
pochodzących z poprzednich okresów, a w przychodach nie
uwzględnia się zaciągniętych zobowiązań; budżet ma zrównoważone
saldo pierwotne, jeżeli w ciągu okresu rozrachunkowego nie ma
konieczności zaciągania nowych zobowiązań;
qð SALDO MAJTKOWE różnica pomiÄ™dzy dochodami bieżącymi
(obliczonymi w ten sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza
się wpływów ze sprzedaży majątku, zaś do przychodów publicznych
nie zalicza się zaciągniętych na cele inwestycyjne) a wydatkami
bieżącymi; informuje o zmianie stanu majątku publicznego;
qð SALDO OGÓLNE pokrywa siÄ™ z saldem pierwotnym (kredytowym);
qð SALDO KRAJOWE saldo ogólne skorygowane o rozliczenia
zagraniczne; określa wpływ rozliczeń zagranicznych na saldo ogólne
budżetu; mówi o tym, jak wyglądałoby saldo budżetu, gdyby
wyeliminować rozliczenia zagraniczne;
qð SALDO NOMINALNE nominalna różnica miÄ™dzy dochodami i
wydatkami budżetu;
qð SALDO REALNE saldo nominalne po uwzglÄ™dnieniu procesów
inflacyjnych.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 3
Å›ð NADWYÅ»KA / DEFICYT BUDÅ»ETU PACSTWA dodatnia
/ ujemna różnica między dochodami a wydatkami
budżetu państwa;
Å›ð NADWYÅ»KA / DEFICYT BUDÅ»ETU ÅšRODKÓW
EUROPEJSKICH dodatnia / ujemna różnica między
dochodami a wydatkami budżetu środków
europejskich;
Å›ð NADWYÅ»KA / DEFICYT SEKTORA FP dodatnia /
ujemna różnica między dochodami publicznymi a
wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu
rozliczeniowego po wyeliminowaniu przepływów
finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora (po
konsolidacji).
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 4
5
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak
1) DEFICYT RZECZYWISTY faktyczna różnica między
dochodami a wydatkami ustalona dla danego
okresu;
2) DEFICYT STRUKTURALNY wielkość hipotetyczna;
określa różnicę między dochodami a wydatkami dla
danego okresu przy założeniu pełnego
wykorzystania czynników wytwórczych;
3) DEFICYT CYKLICZNY różnica między dochodami a
wydatkami dla danego okresu rozliczeniowego,
występująca, gdy gospodarka nie funkcjonuje w
warunkach pełnego wykorzystania zdolności
wytwórczych; jest rezultatem cyklu
koniunkturalnego.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 6
Å›ð POTRZEBY POÅ»YCZKOWE BUDÅ»ETU PACSTWA
zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do
sfinansowania:
Ä„ð deficytu budżetu paÅ„stwa,
Ä„ð deficytu budżetu Å›rodków europejskich,
Ä„ð rozchodów budżetu paÅ„stwa.
Å›ð Potrzeby pożyczkowe budżetu paÅ„stwa sÄ… finansowane
przychodami pochodzÄ…cymi:
Ä„ð ze sprzedaży skarbowych papierów wartoÅ›ciowych na rynku
krajowym i zagranicznym;
Ä„ð z kredytów zaciÄ…ganych w bankach krajowych i zagranicznych;
Ä„ð z pożyczek;
Ä„ð z prywatyzacji majÄ…tku Skarbu PaÅ„stwa;
Ä„ð z innych operacji finansowych.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 7
8
}ð DAUG PUBLICZNY suma deficytów z lat poprzednich, czyli
finansowe zobowiązanie władz publicznych powstałe w związku z
koniecznością pokrycia deficytu budżetowego.
}ð AKUMULACJA PUBLICZNA suma nadwyżek z lat poprzednich.
PRZYKAAD:
DEFICYT BUDŻET. (-) DAUG PUBL. (-) lub
Rok DOCHODY WYDATKI lub NADWYŻKA AKUMULACJA
BUDŻETOWA (+) PUBL. (+)
2001 1200 1000 + 200 + 200
2002 900 900 0 +200
2003 900 1400 - 500 -300
2004 1000 1100 -100 -400
2005 1200 900 +300 -100
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 9
Å›ð to wartość nominalna zobowiÄ…zaÅ„ jednostek sektora
finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiązań między jednostkami należącymi
do tego sektora (po konsolidacji);
Å›ð obejmuje zobowiÄ…zania sektora finansów publicznych z
następujących tytułów:
1. wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na
wierzytelności pieniężne;
2. zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3. przyjętych depozytów;
4. wymagalnych zobowiązań:
óð wynikajÄ…cych z odrÄ™bnych ustaw, prawomocnych orzeczeÅ„ sÄ…dów lub
ostatecznych decyzji administracyjnych;
óð uznanych ze bezsporne przez wÅ‚aÅ›ciwÄ… jednostkÄ™ sektora finansów
publicznych będącą dłużnikiem.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 10
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 11
Øð Ustawa Prawo budżetowe wprowadza dwie
kategorie długu publicznego:
1. PACSTWOWY DAUG PUBLICZNY (w tym dług jednostek
samorządu terytorialnego) wartość nominalna
zobowiązań wszystkich jednostek sektora finansów
publicznych, po wyeliminowaniu ich wzajemnych
zobowiązań
2. DAUG SKARBU PACSTWA zadłużenie jednostek Skarbu
Państwa (czyli jednostek państwowych).
Øð PaÅ„stwowy dÅ‚ug publiczny obejmuje również m.
in. zadłużenie sektora samorządowego oraz
sektora ubezpieczeń społecznych.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 12
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 13
1. Kryterium przyczyn powstania:
żð DAUG PUBLICZNY PRODUKTYWNY powiÄ™kszajÄ…cy i finansujÄ…cy aktywa
w gospodarce;
żð DAUG PUBLICZNY MARTWY nie odpowiadajÄ… mu żadne aktywa
istniejÄ…ce w gospodarce;
2. kryterium zródeł finansowania:
żð WEWNTRZNY (KRAJOWY) DAUG PUBLICZNY dÅ‚ug finansowany przez
podmioty krajowe
żð ZEWNTRZNY (ZAGRANICZNY) DAUG PUBLICZNY - dÅ‚ug finansowany
przez podmioty zagraniczne
żð GLOBALNY DAUG PUBLICZNY suma dÅ‚ugu wewnÄ™trznego i
zewnętrznego
3. kryterium czasu:
żð DAUG KRÓTKOTERMINOWY (BIEÅ»CY, PAYNNY) do roku wÅ‚Ä…cznie;
żð DAUG ÅšREDNIOTERMINOWY powyżej roku do 5 lat wÅ‚Ä…cznie;
żð DAUG DAUGOTERMINOWY (TRWAAY, FUNDOWANY) powyżej 5 lat;
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 14
4. kryterium zasad ewidencji, a także rzeczywistego obciążenia
gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym:
żð DAUG PUBLICZNY BRUTTO zobowiÄ…zania wÅ‚adz publicznych wzglÄ™dem
podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem finansów
publicznych, wynikające ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych;
żð DAUG PUBLICZNY NETTO dÅ‚ug publiczny brutto skorygowany o możliwość
wyegzekwowania zobowiązań;
5. kryterium uwzględnienia zjawisk inflacyjnych:
żð DAUG NOMINALNY wartość nominalna zobowiÄ…zaÅ„ wÅ‚adz publicznych (wartość
instrumentów zaciągania długu w momencie jego powstawania);
żð DAUG REALNY bieżąca wartość dÅ‚ugu publicznego, a równa wartoÅ›ci dÅ‚ugu
nominalnego po uwzględnieniu wskaznika inflacji;
6. kryterium uwzględnienia instrumentów w bilansie:
żð DAUG RZECZYWISTY - wartość nominalna zobowiÄ…zaÅ„ wÅ‚adz publicznych; jest to
bilansowe zobowiązanie władz publicznych;
żð DAUG POTENCJALNY warunkowe pozabilansowe zobowiÄ…zanie wÅ‚adz publicznych
związane najczęściej z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami, które mogą (choć
nie muszą) przekształcić się w zobowiązanie rzeczywiste.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 15
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 16
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 17
żð deficyt sektora General Goverment - maksymalnie 3% PKB,
chyba że deficyt ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób
trwały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia lub
przekroczenie wartości ma charakter wyjątkowy oraz
tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości
odniesienia
żð dÅ‚ug sektora General Government maksymalnie 60 % PKB,
chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się
do wartości odniesienia w zadowalającym tempie
W przypadku przekroczenia wartości referencyjnych kraj może
zostać objęty procedurą nadmiernego deficytu (EDP - Excessive
Debt Procedure). Decyzję o objęciu taką procedura podejmuje Rada
Ecofin.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 18
1. Konstytucja RP zawiera:
üð zakaz zaciÄ…gania pożyczek lub udzielania gwarancji i porÄ™czeÅ„
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczy 60% wartości rocznego PKB;
üð zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny.
2. Ustawa o finansach publicznych zawiera:
üð szczegółowe procedury oszczÄ™dnoÅ›ciowe i sanacyjne dotyczÄ…ce
budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego
oraz udzielania poręczeń i gwarancji uruchamiane w sytuacji,
gdy relacja państwowego długu publicznego (PDP) do PKB
przekroczy poziom 50%, 55% oraz 60%;
üð obowiÄ…zek przygotowania przez Ministra Finansów czteroletniej
strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz
oddziaływania na państwowy dług publiczny.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 19
jeśli relacja w roku x jest większa od 50%,
a nie większa od 55% PKB:
relacja deficytu budżetu państwa do jego
dochodów w uchwalanym przez Radę
Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok
x+2 nie może być wyższa niż w roku x+1
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 20
Jeśli relacja w roku x jest większa od 55%, a mniejsza od 60% PKB:
a) przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w
uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający
spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne środki
w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z realizacją
zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających
zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:
żð nie przewiduje siÄ™ wzrostu wynagrodzeÅ„ pracowników paÅ„stwowej sfery budżetowej,
żð waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usÅ‚ug
konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,
żð wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu paÅ„stwa,
żð wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu
Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,
sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji
Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;
d) Rada Ministrów przeprowadza przegląd:
żð wydatków budżetu paÅ„stwa finansowanych Å›rodkami pochodzÄ…cymi z kredytów
zagranicznych,
żð programów wieloletnich;
e) Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, mający zapewnić spadek relacji państwowego
długu publicznego do PKB.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 21
Jeśli relacja w roku x jest równa lub większa od 60% PKB:
a) przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w
uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający
spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne
środki w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z
realizacją zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz
niepodlegających zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:
żð nie przewiduje siÄ™ wzrostu wynagrodzeÅ„ pracowników paÅ„stwowej sfery budżetowej,
żð waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usÅ‚ug
konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,
żð wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu paÅ„stwa,
żð wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu
Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,
sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej
Inspekcji Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;
d) uchwalane na rok x+2 budżety JST muszą być przynajmniej zrównoważone;
e) wprowadzany jest zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora
finansów publicznych;
f) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie relacji
państwowego długu publicznego do PKB do poziomu poniżej 60%.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 22
Å›ð Zgodnie z art. 75 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o
finansach publicznych Minister Finansów jest
zobowiÄ…zany do opracowania co roku
czteroletniej strategii zarządzania długiem
Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy
dług publiczny.
Å›ð Dokument ten Minister Finansów przedstawia
Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie
Rada Ministrów przedstawia go Sejmowi wraz z
uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 23
Minimalizacja kosztów obsługi długu
publicznego w długim horyzoncie czasu
przy akceptowalnym poziomie ryzyka
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 24
}ð SKARBOWY PAPIER WARTOÅšCIOWY papier
wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że
jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i
zobowiązuje się wobec niego do spełnienia
określonego świadczenia, które może mieć charakter
pieniężny lub niepieniężny.
}ð SPW mogÄ… być emitowane lub wystawiane jako
papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:
1) nie dłuższym niż rok (krótkoterminowe skarbowe papiery
wartościowe, a w szczególności BONY SKARBOWE);
2) dłuższym niż rok (długoterminowe skarbowe papiery
wartościowe, a w szczególności OBLIGACJE SKARBOWE).
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 25
}ð BON SKARBOWY to krótkoterminowy papier wartoÅ›ciowy, oferowany do sprzedaży w kraju
na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywany według wartości nominalnej, po upływie
czasu, na jaki został wyemitowany
ć% służą finansowaniu bieżącego deficytu budżetowego i utrzymywaniu płynności
budżetowej w ciągu roku
ć% są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi (fakt nabycia lub zbycia
jest jedynie odnotowany na rachunkach papierów wartościowych, a nabywca otrzymuje
świadectwo depozytowe)
ć% wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł ; nominowane w PLN
ć% termin zapadalności i: od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni
}ð OBLIGACJA SKARBOWA papier wartoÅ›ciowy emitowany do sprzedaży w kraju lub za granicÄ…,
oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek
ć% są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi
ć% termin zapadalności: powyżej 1 roku
ć% nominowane w PLN lub euro
ć% wartość nominalna: 1.000 jednostek waluty lub wielokrotność tej kwoty
ć% mogą być emitowane jako obligacje:
ð o staÅ‚ej stopie procentowej
ð o zmiennej stopie procentowej
ð zerokuponowe nie sÄ… oprocentowane, zyskiem nabywców jest dyskonto
ð indeksowane
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 26
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 27
© MaÅ‚gorzata Mazurek-Chwiejczak 28