mgr Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
Katedra Finansów Publicznych
UMCS w Lublinie
1
 SALDO BUDŻETOWE  różnica pomiędzy dochodami a
wydatkami ustalona dla okresu rozliczeniowego.
Rodzaje sald budżetowych:
}� RÓWNOWAGA BUDŻETOWA - saldo zerowe:
D  W = 0; D = W;
}� DEFICYT BUDŻETOWY  saldo ujemne:
D  W< 0; D < W;
}� NADWYŻKA BUDŻETOWA  saldo dodatnie:
D  W >0; D > W.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 2
q� SALDO PIERWOTNE (KREDYTOWE)  saldo budżetowe obliczone w ten
sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza się środków
pochodzących z poprzednich okresów, a w przychodach nie
uwzględnia się zaciągniętych zobowiązań; budżet ma zrównoważone
saldo pierwotne, jeżeli w ciągu okresu rozrachunkowego nie ma
konieczności zaciągania nowych zobowiązań;
q� SALDO MAJ
TKOWE  różnica pomiędzy dochodami bieżącymi
(obliczonymi w ten sposób, że do dochodów publicznych nie zalicza
się wpływów ze sprzedaży majątku, zaś do przychodów publicznych
nie zalicza się zaciągniętych na cele inwestycyjne) a wydatkami
bieżącymi; informuje o zmianie stanu majątku publicznego;
q� SALDO OGÓLNE  pokrywa się z saldem pierwotnym (kredytowym);
q� SALDO KRAJOWE  saldo ogólne skorygowane o rozliczenia
zagraniczne; określa wpływ rozliczeń zagranicznych na saldo ogólne
budżetu; mówi o tym, jak wyglądałoby saldo budżetu, gdyby
wyeliminować rozliczenia zagraniczne;
q� SALDO NOMINALNE  nominalna różnica między dochodami i
wydatkami budżetu;
q� SALDO REALNE  saldo nominalne po uwzględnieniu procesów
inflacyjnych.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 3
ś� NADWYŻKA / DEFICYT BUDŻETU PAC
STWA  dodatnia
/ ujemna różnica między dochodami a wydatkami
budżetu państwa;
ś� NADWYŻKA / DEFICYT BUDŻETU ŚRODKÓW
EUROPEJSKICH  dodatnia / ujemna różnica między
dochodami a wydatkami budżetu środków
europejskich;
ś� NADWYŻKA / DEFICYT SEKTORA FP  dodatnia /
ujemna różnica między dochodami publicznymi a
wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu
rozliczeniowego po wyeliminowaniu przepływów
finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora (po
konsolidacji).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 4
5
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak
1) DEFICYT RZECZYWISTY  faktyczna różnica między
dochodami a wydatkami ustalona dla danego
okresu;
2) DEFICYT STRUKTURALNY  wielkość hipotetyczna;
określa różnicę między dochodami a wydatkami dla
danego okresu przy założeniu pełnego
wykorzystania czynników wytwórczych;
3) DEFICYT CYKLICZNY  różnica między dochodami a
wydatkami dla danego okresu rozliczeniowego,
występująca, gdy gospodarka nie funkcjonuje w
warunkach pełnego wykorzystania zdolności
wytwórczych; jest rezultatem cyklu
koniunkturalnego.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 6
ś� POTRZEBY POŻYCZKOWE BUDŻETU PAC
STWA 
zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do
sfinansowania:
Ą� deficytu budżetu państwa,
Ą� deficytu budżetu środków europejskich,
Ą� rozchodów budżetu państwa.
ś� Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa są finansowane
przychodami pochodzącymi:
Ą� ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku
krajowym i zagranicznym;
Ą� z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
Ą� z pożyczek;
Ą� z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
Ą� z innych operacji finansowych.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 7
8
}� DA
UG PUBLICZNY  suma deficytów z lat poprzednich, czyli
finansowe zobowiązanie władz publicznych powstałe w związku z
koniecznością pokrycia deficytu budżetowego.
}� AKUMULACJA PUBLICZNA  suma nadwyżek z lat poprzednich.
PRZYKA
AD:
DEFICYT BUDŻET. (-) DA
UG PUBL. (-) lub
Rok DOCHODY WYDATKI lub NADWYŻKA AKUMULACJA
BUDŻETOWA (+) PUBL. (+)
2001 1200 1000 + 200 + 200
2002 900 900 0 +200
2003 900 1400 - 500 -300
2004 1000 1100 -100 -400
2005 1200 900 +300 -100
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 9
ś� to wartość nominalna zobowiązań jednostek sektora
finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiązań między jednostkami należącymi
do tego sektora (po konsolidacji);
ś� obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z
następujących tytułów:
1. wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na
wierzytelności pieniężne;
2. zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3. przyjętych depozytów;
4. wymagalnych zobowiązań:
ó� wynikających z odrębnych ustaw, prawomocnych orzeczeń sądów lub
ostatecznych decyzji administracyjnych;
ó� uznanych ze bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów
publicznych będącą dłużnikiem.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 10
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 11
�� Ustawa Prawo budżetowe wprowadza dwie
kategorie długu publicznego:
1. PAC
STWOWY DA
UG PUBLICZNY (w tym dług jednostek
samorządu terytorialnego)  wartość nominalna
zobowiązań wszystkich jednostek sektora finansów
publicznych, po wyeliminowaniu ich wzajemnych
zobowiązań
2. DA
UG SKARBU PAC
STWA  zadłużenie jednostek Skarbu
Państwa (czyli jednostek państwowych).
�� Państwowy dług publiczny obejmuje również m.
in. zadłużenie sektora samorządowego oraz
sektora ubezpieczeń społecznych.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 12
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 13
1. Kryterium przyczyn powstania:
ż� DA
UG PUBLICZNY PRODUKTYWNY  powiększający i finansujący aktywa
w gospodarce;
ż� DA
UG PUBLICZNY MARTWY  nie odpowiadają mu żadne aktywa
istniejące w gospodarce;
2. kryterium z
ródeł finansowania:
ż� WEWN
TRZNY (KRAJOWY) DA
UG PUBLICZNY  dług finansowany przez
podmioty krajowe
ż� ZEWN
TRZNY (ZAGRANICZNY) DA
UG PUBLICZNY - dług finansowany
przez podmioty zagraniczne
ż� GLOBALNY DA
UG PUBLICZNY  suma długu wewnętrznego i
zewnętrznego
3. kryterium czasu:
ż� DA
UG KRÓTKOTERMINOWY (BIEŻ
CY, PA
YNNY)  do roku włącznie;
ż� DA
UG ŚREDNIOTERMINOWY  powyżej roku do 5 lat włącznie;
ż� DA
UG DA
UGOTERMINOWY (TRWAA
Y, FUNDOWANY)  powyżej 5 lat;
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 14
4. kryterium zasad ewidencji, a także rzeczywistego obciążenia
gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym:
ż� DA
UG PUBLICZNY BRUTTO  zobowiązania władz publicznych względem
podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem finansów
publicznych, wynikające ze stosunków wierzycielsko-dłużniczych;
ż� DA
UG PUBLICZNY NETTO  dług publiczny brutto skorygowany o możliwość
wyegzekwowania zobowiązań;
5. kryterium uwzględnienia zjawisk inflacyjnych:
ż� DA
UG NOMINALNY  wartość nominalna zobowiązań władz publicznych (wartość
instrumentów zaciągania długu w momencie jego powstawania);
ż� DA
UG REALNY  bieżąca wartość długu publicznego, a równa wartości długu
nominalnego po uwzględnieniu wskaz
nika inflacji;
6. kryterium uwzględnienia instrumentów w bilansie:
ż� DA
UG RZECZYWISTY - wartość nominalna zobowiązań władz publicznych; jest to
bilansowe zobowiązanie władz publicznych;
ż� DA
UG POTENCJALNY  warunkowe pozabilansowe zobowiązanie władz publicznych
związane najczęściej z udzielonymi poręczeniami i gwarancjami, które mogą (choć
nie muszą) przekształcić się w zobowiązanie rzeczywiste.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 15
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 16
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 17
ż� deficyt sektora General Goverment - maksymalnie 3% PKB,
chyba że  deficyt ten zmniejszył się znacznie oraz w sposób
trwały i osiągnął poziom bliski wartości odniesienia lub
przekroczenie wartości ma charakter wyjątkowy oraz
tymczasowy i stosunek ten pozostaje bliski wartości
odniesienia
ż� dług sektora General Government  maksymalnie 60 % PKB,
chyba że  stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża się
do wartości odniesienia w zadowalającym tempie
W przypadku przekroczenia wartości referencyjnych kraj może
zostać objęty procedurą nadmiernego deficytu (EDP - Excessive
Debt Procedure). Decyzję o objęciu taką procedura podejmuje Rada
Ecofin.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 18
1. Konstytucja RP zawiera:
�� zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń
finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny
przekroczy 60% wartości rocznego PKB;
�� zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny.
2. Ustawa o finansach publicznych zawiera:
�� szczegółowe procedury oszczędnościowe i sanacyjne dotyczące
budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego
oraz udzielania poręczeń i gwarancji uruchamiane w sytuacji,
gdy relacja państwowego długu publicznego (PDP) do PKB
przekroczy poziom 50%, 55% oraz 60%;
�� obowiązek przygotowania przez Ministra Finansów czteroletniej
strategii zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz
oddziaływania na państwowy dług publiczny.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 19
 jeśli relacja w roku x jest większa od 50%,
a nie większa od 55% PKB:
relacja deficytu budżetu państwa do jego
dochodów w uchwalanym przez Radę
Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok
x+2 nie może być wyższa niż w roku x+1
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 20
Jeśli relacja w roku x jest większa od 55%, a mniejsza od 60% PKB:
a) przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w
uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający
spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne środki
w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z realizacją
zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających
zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:
ż� nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,
ż� waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usług
konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,
ż� wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa,
ż� wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu
Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,
sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej  Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji
Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;
d) Rada Ministrów przeprowadza przegląd:
ż� wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów
zagranicznych,
ż� programów wieloletnich;
e) Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, mający zapewnić spadek relacji państwowego
długu publicznego do PKB.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 21
Jeśli relacja w roku x jest równa lub większa od 60% PKB:
a) przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w
uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający
spadek relacja długu Skarbu Państwa do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne
środki w uchwale budżetowej na rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z
realizacją zadań współfinansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE oraz
niepodlegających zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:
ż� nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,
ż� waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usług
konsumpcyjnych w roku budżetowym x+1,
ż� wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa,
ż� wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu
Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa,
sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego
Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej  Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej
Inspekcji Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;
d) uchwalane na rok x+2 budżety JST muszą być przynajmniej zrównoważone;
e) wprowadzany jest zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora
finansów publicznych;
f) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie relacji
państwowego długu publicznego do PKB do poziomu poniżej 60%.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 22
ś� Zgodnie z art. 75 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o
finansach publicznych Minister Finansów jest
zobowiązany do opracowania co roku
czteroletniej strategii zarządzania długiem
Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy
dług publiczny.
ś� Dokument ten Minister Finansów przedstawia
Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie
Rada Ministrów przedstawia go Sejmowi wraz z
uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 23
Minimalizacja kosztów obsługi długu
publicznego w długim horyzoncie czasu
przy akceptowalnym poziomie ryzyka
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 24
}� SKARBOWY PAPIER WARTOŚCIOWY  papier
wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, że
jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i
zobowiązuje się wobec niego do spełnienia
określonego świadczenia, które może mieć charakter
pieniężny lub niepieniężny.
}� SPW mogą być emitowane lub wystawiane jako
papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu:
1) nie dłuższym niż rok (krótkoterminowe skarbowe papiery
wartościowe, a w szczególności BONY SKARBOWE);
2) dłuższym niż rok (długoterminowe skarbowe papiery
wartościowe, a w szczególności OBLIGACJE SKARBOWE).
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 25
}� BON SKARBOWY  to krótkoterminowy papier wartościowy, oferowany do sprzedaży w kraju
na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywany według wartości nominalnej, po upływie
czasu, na jaki został wyemitowany
ć% służą finansowaniu bieżącego deficytu budżetowego i utrzymywaniu płynności
budżetowej w ciągu roku
ć% są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi (fakt nabycia lub zbycia
jest jedynie odnotowany na rachunkach papierów wartościowych, a nabywca otrzymuje
świadectwo depozytowe)
ć% wartość nominalna jednego bonu wynosi 10.000 zł ; nominowane w PLN
ć% termin zapadalności i: od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni
}� OBLIGACJA SKARBOWA  papier wartościowy emitowany do sprzedaży w kraju lub za granicą,
oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek
ć% są papierami wartościowymi na okaziciela, zdematerializowanymi
ć% termin zapadalności: powyżej 1 roku
ć% nominowane w PLN lub euro
ć% wartość nominalna: 1.000 jednostek waluty lub wielokrotność tej kwoty
ć% mogą być emitowane jako obligacje:

� o stałej stopie procentowej

� o zmiennej stopie procentowej

� zerokuponowe  nie są oprocentowane, zyskiem nabywców jest dyskonto

� indeksowane
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 26
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 27
� Małgorzata Mazurek-Chwiejczak 28