działań oraz wywiera naciski w tej materii)
I. Funkcje partii politycznych
- funkcje instrumentalne
- funkcje reprezentacyjne
Funkcje partii politycznych (Marek Sobolewski) - to
zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnienia w
Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów
systemie politycznym danego państwa. Wyróżnia się:
społecznych - proces artykulacji potrzeb i interesów
- funkcje założone: przewidziane do
społecznych wiąże się z ujawnianiem, formułowaniem,
wypełnienia według danego modelu
hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie
normatywnego czy teorii socjologicznej,
decyzyjnym przez partie polityczne preferencji
- funkcje wykonywane w praktyce odpowiednich grup społecznych, będących zwolennikami
tych ugrupowań.
Partie polityczne od ich powstania do dziś przeszły - Funkcja ekspresyjna
znacząca ewolucję. Uległy zmianie zasady ich
- Funkcja kształtowania opinii społecznej
wewnętrznej organizacji, zmieniła się ich rola w życiu
politycznym poszczególnych państw, nastąpiło znaczne
Funkcja wyborcza  odgrywa doniosła rolę w
zróżnicowanie ich charakteru i ich związków z aparatem
funkcjonowaniu demokratycznego systemu politycznego.
państwowym. Partie występują jako siła napędowa i
Przez te funkcję uzyskują społeczną legitymizację
motor działania zarówno społeczeństwa jak i państwa.
zarówno zwycięskie ugrupowania, wywodzące się z nich
elity polityczne, jak i cały system polityczny. Sobolewski
Klaus von Beyme
wyróżnia dwa jej składniki:
Podstawowe funkcje spełniane przez partie polityczne:
- selekcje kandydatów na wybieralne stanowiska
- określenie celów przez tworzenie programów
- formułowanie programu wyborczego
politycznych
Wybory są zatem decyzja w sprawach zarówno
- artykułowanie i agregowanie interesów
programowych, jak i personalnych, aczkolwiek obydwa
społecznych
elementy mogą odgrywać różne role.
- mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w
ramach istniejącego systemu politycznego
Selekcja kandydatów
- rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu Cztery (idealne) typy procesu nominacji kandydatów:
- nieuregulowany, żywiołowy
Sigmund Neumann
- nominacje przez organy lokalne
Cztery podstawowe funkcje partii politycznych:
- nominacje przez organy centralne
- organizowanie chaotycznych żądań społecznych
- wybór przez członków partii
- wychowywanie ludzi w duchu
odpowiedzialności politycznej
Sześć najczęściej występujących typów procesu
- spełnianie roli ogniwa łączącego rząd z opinią
nominacji kandydatów:
publiczną
- władze centralne partii politycznych całkowicie
- selekcja przywódców
kontrolują wybór kandydatów
- władze lokalne partii proponują zestaw
Marek Sobolewski
kandydatów, lecz ostateczną decyzję podejmują
Trzy podstawowe funkcje partii:
organy centralne partii
- kształtowanie opinii i postaw politycznych
- władze centralne partii dostarczają listę nazwisk
- funkcja wyborcza (a w niej tworzenie
kandydatów, z której organa lokalne partii mogą
programów politycznych i selekcja kandydatów)
wybrać listę ostateczną
- funkcja rządzenia (a w niej kierowanie organami - władze lokalne partii decydują, za zgodą
państwowymi i kontrola rządu)
organów centralnych partii, włączając w to
prawo dodawania oraz usuwania nazwisk
Ryszard Herbut
kandydatów według ustalonych warunków
Partie mają wiele komplementarnych funkcji, z których
- organa lokalne partii całkowicie kontrolują
trzy wydaja się szczególnie istotne:
proces selekcji kandydatów i podejmują
- funkcja społeczna (partia jest ogniwem
ostateczna decyzję
pośredniczącym pomiędzy struktura
- proces selekcji kandydatów dokonywany jest
społeczeństwa a państwa. Partia oferuje wyborcy
przez członków (wyborców) poszczególnych
określoną tożsamość wyborczą, tylko w ten
partii politycznych lub nawet przez
sposób może spełniać funkcje mobilizacyjną)
bezpartyjnych w drodze glosowania
- funkcja państwowo-publiczna
- funkcja organizacyjna Formułowanie programu
Wyróżnia się dwa zasadnicze modele procedur układania
S. M. Lipset i S. Rokkana programu (platformy wyborcze):
Wyróżniają następujące funkcje partii politycznych:
- opracowanie programu wyłącznie lub w dużej
- funkcje ekspresyjne (wytwarzają retorykę mierze przez indywidualnych kandydatów
służącą do przekładania sprzecznych potrzeb i - powierzenie redakcji programu wyborczego
interesów w strukturze społecznej na postulaty
władzom partyjnym i nadanie temu programowi Struktura socjalna członków stanowi podstawę do
charakteru powszechnie wiążącego wyróżnienia:
Przez glosowanie na kandydatów danej partii wyborcy - partii klasowych reprezentujących wyłącznie lub
wyrażają tym samym poparcie dla jej programu i
głównie interesy określonych klas społecznych
propozycji politycznych. W ten sposób realizuje się
- partie ludowe to typ partii o otwartej platformie
funkcja polegająca na współdziałaniu w tworzeniu
programowej, mobilizującej członków i
politycznej woli narodu. Wyborcy mogą jedynie poprzeć
wyborców z rożnych warstw społecznych
lub odrzucić
formułę zaproponowana przez kierownictwo partyjne,
Marek Sobolewski
dlatego partie wykazują tendencje do kształtowania opinii
Ze względu na kryterium członkostwa:
publicznej niż do jej ujawniania.
- partie bezpośrednie czyli takie, w których
członkiem zostaje się poprzez przystąpienie do
Koalicje wyborcze
jednej z jej lokalnych komórek organizacyjnych
Podział koalicji partyjnych:
- partie pośrednie mają postać federacji różnego
- dwupartyjne
rodzaju organizacji
- wielopartyjne
Ze względu na poziom uregulowania kwestii
Biorąc pod uwagę wielkość partii wyróżnia się:
organizacyjnych
- koalicje z udziałem wielkich partii
- partie o słabej artykulacji
- koalicje małych partii
- partie o silnej artykulacji
- koalicje pośrednie
Ze względu na wynik wyborczy koalicje dzielą się na:
B. Banaszak i A Preisner
- koalicje addytywne (poparcie uzyskane w - partie oparte na zasadzie wewnętrznej
wyborach jest równe poparciu tworzących je
demokracji
partii politycznych)
- partie scentralizowane
- koalicje subaddytywne (poparcie uzyskane w
- partie światopoglądowe
wyborach jest niższe od sumy poparcia
- partie o motywacji programowej
tworzących dana koalicje partii)
- partie o motywacji kratycznej (jedyny cel to
- koalicje superaddytywne (poparcie uzyskane w
zdobycie stanowisk publicznych)
wyborach jest wyższe od sumy poparcia
tworzących dana koalicje partii)
Ze względu na stosunek partii do reguł konstytucyjnych
Biorąc pod uwagę kryterium prawne, wyróżnia się
państwa wyróżnia się:
koalicje zarejestrowane jako:
- partie antysystemowe
- koalicje partyjne
- partie prosystemowe
- listy zblokowane
- partie antysteablishmentowe
- pojedyncze partie
Daniel L. Seiler
Funkcja rządzenia  jest realizowana przez partie w
Biorąc pod uwagę zasadnicze konflikty wyróżnił:
dwojaki sposób: przez objęcie kierownictwa państwa
- partie burżuazyjne i robotnicze
samodzielnie lub w koalicji oraz przez kontrolę rządów w
- partie klerykalne i antyklerykalne
roli opozycji politycznej.
- partie centralistyczne i regionalne
- partie agrarne
II. Klasyfikacja partii
Rodziny partii ideologicznych według Sobolewskiego:
Duverger
- komunistyczne
- partie kadrowe (tworzone przez elitarne grupy
- socjalistyczne
aktywistów, stanowiły przykład organizacji o
- chadeckie
charakterze lokalnym, koalicji grup notabli
- liberalne
tworzących układ powiązań nieformalnych i
- konserwatywne
interpersonalnych, nie było potrzeby istnienia
- faszystowskie
zhierarchizowanych i rozbudowanych struktur
organizacyjnych, niewielka cześć społeczeństwa
Klaus von Beyme
posiadała prawa wyborcze)
- partie liberalne
- partie masowe (bardziej rozbudowane,
- partie konserwatywne
reprezentowały dużą część społeczeństwa,
- partie robotnicze i socjalistyczne
występowały w imieniu obywateli, członkostwo
- partie agrarne
formalne)
- partie regionalne
CATCH-ALL  liczy się już liczba członków, ważniejszą - partie chrześcijańskie
role odgrywają eksperci z rożnych dziedzin, kierowane - partie komunistyczne
przez fachowców od wizerunku, większe znaczenie ma
- partie faszystowskie
finansowanie zewnętrzne niż ze składek członkowskich.
- partie drobnej burżuazji
- partie ekologiczne
 wyborach lub taka manipulacja ordynacja
III. Systemy partyjne wyborcza, która obniża szanse niektórych
ugrupowań
M. Sobolewski i B. Banaszak
- trwale wykluczenie partii z udziału w rządach,
System partyjny to układ legalnie działających w danym
pomimo iż jest reprezentowana w parlamencie
państwie partii politycznych.
W. Zakrzewski
La Palombara i Weiner
System partyjny jest to mechanizm współdziałania bądz

- system hegemoniczny (jedna partia rządzi przez
rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i w
długi czas)
jej sprawowaniu.
- system partyjny zmienny (częsta i niejako
regularna zmiana partii u steru rządów)
W skład systemu partyjnego będą wchodzić
Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotu rywalizacji
wszystkie funkcjonalne w stosunku do systemu i
pomiędzy partiami wyróżnia się:
istniejące w danym państwie partie polityczne, z
- systemy pragmatyczne (partie walczą między
pominięciem innych różnego rodzaju organizacji
sobą przy pomocy argumentów
społecznych, których oddziaływanie nie stwarza nowych
nieideologicznych, co nie wyklucza posiadaniu
jakościowo treści i programów politycznych, zwiększa
przez partie własnych ideologii)
zaś jedynie zakres i intensywność oddziaływania na
- zideologizowane (konkurencja opiera się na
państwo tej czy innej partii politycznej. W systemie
rożnych ideologiach)
partyjnym zawierają się te partie, które działają legalnie
opierając swoją wewnętrzna strukturę oraz metody
G. Smith i M. Wheaton
działania na zasadach demokratycznych. Wymogami
- system rozproszony (dużo partii bez
podstawowymi dla takiej kwalifikacji są: udział w
dominującej)
wyborach oraz oddziaływanie na programową działalność
- system równowagi (duża polaryzacja sił
zarówno organów władzy państwowej jak i innych partii
politycznych ale jeden główny typ konfliktu)
politycznych.
- system nierównowagi (w systemie istnieje partia,
które w każdych wyborach otrzymuje spore
W skład systemu partyjnego zalicza się również:
poparcie i niemożliwe staje się sformowanie
- normy na podstawie, których działają partie
stabilnego gabinetu bez jej udziału)
polityczne
- relacje pomiędzy nimi
G. Sartori
- funkcje wypełniane przez nie wobec otoczenia
Partie relewantne  to znaczy istotne dla funkcjonowania
całego systemu partyjnego, mogące zmienić jego
Funkcje systemu politycznego:
charakter i kierunek ewolucji. Sartori wyznaczył dwa
a) funkcje polityczne
testy relewantności:
- stanowi forum legalnej walki o władzę
- potencjał koalicyjny partii
polityczną
- potencjał możliwości użycia szantażu
- jest mechanizmem umożliwiającym
politycznego
organizowanie wyborów
Systemu partyjne:
- integruje i aktywizuje politycznie
- system wielkich partii
społeczeństwo
- system małych partii
- umożliwia formowanie ośrodków władzy i
- system partii pośrednich
wyłanianie ekipy rządzącej
- przejściowe systemy partyjne
b) funkcje kulturowe
- jest forum kształtowania opinii publicznej
J. Blondel
- rozwija kulturę polityczna społeczeństwa
Ze względu na liczbę partii oraz ich rozmiar w ramach
- wpływa na kulturę polityczną klasy
systemu partyjnego:
politycznej
- system dwupartyjny
- system dwuipółpartyjny
Podział systemów partyjnych ze względu na liczbę partii:
- system wielopartyjny oparty na dominacji jednej
- jednopartyjne
partii
- dwupartyjne
- system wielopartyjny bez partii dominującej
- wielopartyjne
G. Sartori
Podział oparty na zasadzie konkurencyjności partii:
Ze względu na liczbę partii oraz ideologiczny i
- partie oparte na zasadzie konkurencyjności
światopoglądowy dystans między nimi:
- partie niedopuszczające konkurencyjności
- systemy dwupartyjne
- systemy umiarkowanego pluralizmu
Ograniczenie konkurencyjności występuje na trzech
- systemy ekstremalnego (spolaryzowanego)
płaszczyznach:
pluralizmu
- delegalizacja jakiejś partii w systemie
- systemy partii predominującej (hegemonicznej)
- niedopuszczenie jakiejś partii do udziału w
w spolaryzowanym pluralizmie R. Katz Idea rządów partii:
- w ramach wspólnoty politycznej istnieje
M. Sobolewski
rywalizacyjny system partyjny, co jest
Rywalizacyjne systemy wielopartyjne dzielą się na:
konsekwencją zasady dopuszczającej swobodę
- system rozbicia wielopartyjnego tworzenia partii politycznych.
- system wielopartyjny ustabilizowany (system - system ten instytucjonalizuje wolność
dwublokowy) politycznego wyboru dokonywanego w ramach
społeczeństwa oraz prawa opozycji do
- system kooperacji partii
proponowania alternatywnych rozwiązań
- system partii dominującej
- efektem rywalizacji partii jest to, że
wygrywająca przejmuje całkowitą kontrolę nad
A Siaroff
procesem rządzenia (czasami w koalicji)
- system dwupartyjny
- w ten sposób wyłoniona władza państwowa
- dwuipółpartyjny
posiada demokratyczną legitymizację, partia
- umiarkowanie wielopartyjny z jedna partią
realizuje bowiem w praktyce wolę suwerena
dominującą
wyrażoną w akcie wyborczym
- umiarkowanie wielopartyjny z dwiema
- władza państwowa odpowiedzialna jest przed
głównymi partiami
społeczeństwem, gdyż została powierzona
- umiarkowany system wielopartyjny z
jednostkom zorganizowanym w partie
równowaga pomiędzy partiami
zawdzięczające swoją pozycję wyborczej
- ekstremalnie wielopartyjny z jedną partią
aprobacie
dominującą
- istnieje grupa polityków lojalnych wobec partii i
- ekstremalnie wielopartyjny z dwiema głównymi
odpowiedzialnych przed elektoratem, która
partiami
zajmuje szczególna role w procesie społeczno-
- ekstremalnie wielopartyjny z równowagą
politycznych przetargów i negocjacji
pomiędzy partiami
Modele rządów:
IV. Partie w systemach politycznych
- parlamentarno gabinetowy
- model prezydencki
Jerzy Kowalski
- półprezydencki
System polityczny  to aparat państwowy, partie
- model konwentu
polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i
nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w
Celem fazy instytucjonalizacji partii politycznych jest
obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i
osiągnięcie statusu stabilnego i pełnoprawnego uczestnika
norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.
gier politycznych, zarówno na poziomie wyborczym jak i
parlamentarno gabinetowym. Wyróżnia się trzy fazy tego
Na system polityczny składają się trzy grupy elementów:
procesu:
- idee i wartości polityczne
- fazę identyfikacji (wypracowanie przez liderów
- organizacje i instytucje uczestniczące w życiu
określonej formuły nowej partii politycznej i
politycznym kraju i organizujące to życie
wyznaczenie jej miejsca w rywalizacji między
- normy regulujące i organizujące wcielanie w
partyjnej)
życie idei i wartości politycznych oraz
- formuła organizacji (wypracowanie efektywnej
regulujące strukturę i funkcjonowanie
struktury organizacyjnej)
organizacji i instytucji społecznych
- formula stabilizacji (maksymalizacja wyników
wyborczych)
Podsystemy
Przejście tych trzech faz rozwojowych wydaje się
- instytucjonalny (są to partie polityczne istniejące
warunkiem realizacji głównego celu istnienia partii
obok innych organizacji społecznych, grup
politycznych czyli funkcji rządzenia.
interesu i przede wszystkim organów władzy
państwowej, organów administracji rządowej,
Partie w systemie autorytarnym
instytucji samorządowych itp.)
Ernest Nolte - Autorytarną można nazwać każdą formę
- regulacyjny (obejmuje ogół norm, za których
ustrojową, w której przyznaje się wyższą pozycję innemu
pośrednictwem są regulowane stosunki
składnikowi władzy centralnej niż parlament.
społeczno-polityczne)
- komunikacyjny (są to relacje pomiędzy partiami
J. Linz - Autorytarne reżimy są systemami politycznymi z
politycznymi oraz między nimi a aparatem
ograniczonym, nie opartym na odpowiedzialności
państwowym i grupami interesu)
pluralizmie politycznym, bez staranie wypracowanej
- funkcjonalny (składa się z ról wypełnianych
kierowniczej ideologii, bez ekstensywnej czy intensywnej
przez poszczególne elementy strukturalne oraz
mobilizacji politycznej, w których przywódca pełni
przez system polityczny w całości)
władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w
rzeczywistości dobrze przewidywalnych ograniczeń.
Partie polityczne w demokracji
Cechą systemu autorytarnego w odróżnieniu od systemu
totalitarnego, w którym występuję ujednolicenie systemu - partia reprezentuje i wyraża ideologię
politycznego i państwa, jest występowanie ograniczonego
socjalistyczną stojąca u podstaw całego systemu
pluralizmu politycznego, gospodarczego, kulturowego itp.
- przez aktywność swoich członków w
instytucjach państwowych i organizacjach
Dysfunkcje rywalizacji partii według zwolenników
społecznych partia uzgadnia funkcjonowanie
autorytaryzmu:
tych instytucji z podstawowymi celami systemu
- demagogia partii politycznych walczących o
- partia określa ogólne dyrektywy polityczne
władze
działalności instytucji państwowych
- partie nie są depozytariuszami najcenniejszych
- partia mobilizuje pewna liczbę obywateli do
wartości społecznych
udziału w podejmowaniu decyzji politycznych
- walki międzypartyjne są groz
bą dla bytu państwa
na różnych szczeblach zarządzania
Propozycje modyfikacji prawa wyborczego:
- partia rekrutuje i wychowuje kadry przywódców
- wyzwolenie wyborów z walki międzypartyjnej
politycznych działających wewnątrz partii bądz

- zindywidualizowanie wyborów w instytucjach państwowych
- znieść ograniczenia partyjne nakładane na
Partia w systemie nazistowskim
posłów i kluby partyjne w parlamencie
Istnieje tylko jedna partia, która zostaje
konstytucyjnie włączona w państwo w ten sposób, iż
W systemach autorytarnych partia nie jest dobrze
każdorazowo wódz partii jest z tytułu swojego stanowiska
zorganizowania ideologicznie i nie monopolizuje
głową państwa, względnie szefem rządu; następuje
wszystkich dróg dostępu do władzy. Członkostwo w partii
podobna unia szeregu innych stanowisk w aparacie
przynosi niewielkie korzyści, i nakłada niewiele jeśli w
partyjnym i państwowym. Partia chroniona jest tymi
ogóle, obowiązków. Partia jest tylko jednym z elementów
samymi normami co państwo i jego urządzenia.
pluralizmu władzy, brak jest spójnej legitymacji
Partia staje się częścią aparatu państwowego.
ideologicznej.
Droga do awansu politycznego wiedzie tylko i wyłącznie
przez partię. Partia wykonuje tez funkcję będące
Partia w systemie totalitarnym
odpowiednikami funkcji integracyjnej i kształtowania
Zdaniem C. J. Fredricha trwałe cechy systemu
opinii społecznej, stawiając sobie za cel uformowanie
totalitarnego to:
nowego człowieka i społeczeństwa.
- oficjalna wszechogarniająca ideologia o cechach
chilialistycznych
- jedna masowa partia kontrolowana przez
oligarchie
- system terrory czy to psychologicznego, czy
fizycznego
- prawie kompletny monopol środków przekazu
- monopol państwa na broń
- scentralizowane zarządzanie gospodarką
Partia w systemie komunistycznym:
- nomenklatura i scentralizowany aparat wraz z
osobami przywódców były środkiem do celu,
jakim była kierownicza rola partii
- rola partii to konieczny środek do celu, jakim
miało być państwo dyktatury proletariatu
- taka treść i forma państwa wzbogacona o
odpowiednie instytucje i procedury, to konieczny
środek budowy ustroju socjalistycznego
- tworzenie i utrwalanie tego ustroju
gospodarczego to też tylko środek do osiągnięcia
misji historycznej proletariatu jako wyzwoliciela
całej ludzkości
- owa misja miała być środkiem do ostatecznego
celu do koniecznego przejścia od kapitalizmu do
komunizmu
W systemie komunistycznym występowały dwa typy
systemu partyjnego:
- system ściśle jednopartyjny
- system z partia hegemoniczną
Funkcje partii: