MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Marek Szymański
Dobieranie z
ródeł światła i opraw oświetleniowych
311[08].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Wacław Załucki
mgr inż. Henryk Krystkowiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr inż. Jarosław Sitek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[08].Z1.04  Dobieranie
z
ródeł światła i opraw oświetleniowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik elektryk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. y
ródła światła 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Oprawy oświetleniowe 16
4.2.1. Materiał nauczania 16
4.2.2. Pytania sprawdzające 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Projektowanie i eksploatacja oświetlenia 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzające 28
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 30
5. Sprawdzian osiągnięć 31
6. Literatura 35
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu dobierania z
ródeł światła i opraw oświetleniowych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, które opisują umiejętności, które powinieneś posiadać przed
przystąpieniem do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, które powinieneś osiągnąć po zakończeniu kształcenia w tej jednostce
modułowej,
- materiał nauczania, w którym znajdziesz informacje niezbędne do wykonania ćwiczeń,
- pytania sprawdzające, na które powinieneś potrafić odpowiedzieć zanim przystąpisz do
wykonania ćwiczeń,
- ćwiczenia do wykonania w ramach poszczególnych rozdziałów. Ćwiczenia mają charakter
teoretyczny lub praktyczny. Podczas wykonywania ćwiczeń praktycznych szczególną
uwagę należy zwrócić na zagadnienia bezpieczeństwa,
- sprawdzian postępów podsumowujący każdy rozdział oraz sprawdzian osiągnięć na
zakończenie całej jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- stosować prawa elektrotechniki w układach elektrycznych,
- czytać schematy ideowe układów elektrycznych,
- posługiwać się miernikami elektrycznymi,
- dobierać do wykonywanych pomiarów rodzaj i zakres mierników,
- korzystać z literatury i kart katalogowych osprzętu instalacyjnego oraz przewodów,
- korzystać z norm dotyczących instalacji elektrycznych,
- stosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować podstawowe wielkości świetlne,
- sklasyfikować z
ródła światła i oprawy oświetleniowe,
- przeanalizować pracę z
ródeł światła,
- rozpoznać podstawowe z
ródła światła i oprawy oświetleniowe,
- skorzystać z danych znajdujących się na metryczkach z
ródeł światła i opraw oświetleniowych,
- połączyć układy pracy z
ródeł światła,
- zmierzyć parametry pracy wybranych z
ródeł światła,
- dobrać z
ródła światła i oprawy oświetleniowe do zadanych warunków pracy,
- skorzystać z literatury, katalogów z
ródeł światła i opraw oświetleniowych,
- zastosować zasady oświetlenia wnętrz i oświetlenia zewnętrznego,
- zaprojektować elementy oświetlenia wnętrz,
- zaprojektować elementy oświetlenia zewnętrznego,
- zaprojektować elementy oświetlenia awaryjnego,
- zainstalować podstawowe z
ródła światła i oprawy oświetleniowe,
- zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowiązujące na stanowisku
pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. y
ródła światła
4.1.1. Materiał nauczania
Wielkości świetlne
W technice świetlnej stosuje się następujące wielkości świetlne:
- strumień świetlny Ć [lm];
- światłość I [cd];
I cd
Ą# ń#
- luminancja L = ;
2
ó#m Ą#
S
Ł# Ś#
Powyższe wielkości charakteryzują z
ródło światła. Strumień świetlny określa ilość światła
wypromieniowaną przez z
ródło. Światłość określa ilość światła wypromieniowaną
w określonym kierunku (lub w określonej przestrzeni  kącie bryłowym). Luminancja jest
wielkością, która określa, jak dużo światła wypromieniowuje dana powierzchnia z
ródła
(np. jeżeli ta sama ilość światła wypromieniowana jest przez świetlówkę i żarówkę
halogenową, to większą luminancję posiadać będzie żarówka halogenowa ze względu na małą
powierzchnię). Duża luminancja jest zjawiskiem niepożądanym, gdyż prowadzi zwykle do
powstania olśnienia.
Parametrami dodatkowymi charakteryzującymi z
ródła światła są:
- skuteczność świetlna określająca, ile światła można uzyskać z mocy elektrycznej tego
z
ródła; im wyższa skuteczność świetlna, tym z
ródło bardziej wydajne,
- współczynnik oddawania barw, który określa wierność oddawania barw przedmiotów
oświetlanych tym z
ródłem w odniesieniu do światła słonecznego.
W przypadku elektrycznych z
ródeł światła podaje się moc elektryczną, napięcie znamionowe
oraz rodzaj przyłącza (np. gwint E27).
Podstawowymi parametrami charakteryzującymi oświetlenie obiektów są:
"Ś
- natężenie oświetlenia E = [lx];
"S
- równomierność oświetlenia.
Właściwości z
ródeł światła
W oświetleniu elektrycznym stosowane z
ródła światła emitują promieniowanie świetlne
wykorzystując trzy różne sposoby:
- poprzez promieniowanie cieplne (na skutek nagrzewania się włókien żarowych),
- poprzez wyładowania elektryczne zachodzące w gazach, przy czym w lampach tych
można wykorzystać bezpośrednio wyładowanie elektryczne lub też zastosować luminofor
świecący pod wpływem fotonów pochodzących z wyładowania elektrycznego.
Pierwszy rodzaj z
ródeł nazywać będziemy żarówkami, zaś drugi lampami wyładowczymi.
W technice oświetleniowej stosuje się również kompilację wyżej wymienionych z
ródeł, czyli
lampy żarowo - wyładowcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
Lampy żarowe (żarówki)
Są z
ródłami światła, w których elementem emitującym światło jest żarnik rozgrzany pod
wpływem przepływu prądu elektrycznego. Żarnik wykonany jest najczęściej z domieszkowanego
wolframu. W celu zwiększenia trwałości włókna bańki żarówek wypełnione są gazem (przy
wyższych mocach żarówek) lub też pozbawione gazu (próżnia) w żarówkach mniejszych
mocy. Żarówki głównego szeregu produkowane są na napięcie 230 V. Oprócz tego żarówki
produkowane są na napięcia: 2,5 V, 3 V, 3,5 V, 6 V, 12 V, 24 V. Moc żarówek waha się od
15 do 1500 W. Typowe mocowanie żarówek w oprawach dokonywane jest za pomocą gwintu
(o oznaczeniach E: 40, 27, 14, 10, 5) lub bagnetu, w przypadku żarówek narażonych na
wstrząsy.
Wszystkie żarówki charakteryzuje bardzo dobre oddawanie barw. Wadą żarówek jest duża
wrażliwość na wahania napięcia oraz niewielka trwałość.
Odrębną grupę żarówek stanowią żarówki halogenowe, które uzyskują wysoką trwałość ze
względu na regeneracyjny cykl halogenowy. Aby cykl mógł zachodzić, konieczne jest
spełnienie dwóch warunków: wypełnienie bańki żarówki halogenkami oraz wytworzenie
temperatury powyżej 2500 C. Tak wysoką temperaturę uzyskuje się zmniejszając wymiary
bańki. Konieczne jest wówczas wykonanie jej z kwarcu.
W
H
U~
Rys. 1. Układ włączania żarówki
bańka
żarnik
trzonek
Rys. 2. Budowa żarówki [5]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Tabela 1. Przykładowe parametry żarówki [5]
Standard 15W E27 230V A55 CL 1CT
Nazwa produktu
Stan 15W E27 230V A55 CL 1CT/12X10F
Nazwa produktu na zamówieniu
Znamionowa moc lampy [W ] 15
Trzonek E27
Napięcie [V ] 230
Bańka A55 (55 mm)
Wykończenie bańki CL (przez
roczysta)
Kształt żarnika -
Pozycja świecenia dowolna
Trwałość średnia [h ] 1000
Wskaz
nik oddawania barw [Ra8 ] 100
Strumień świetlny lampy [lm ] 220
Lampy fluorescencyjne
Lampy fluorescencyjne (świetlówki) są to z
ródła światła, w których światło emitowane
jest przez luminofor, którym pokryta jest wewnętrzna strona bańki. Luminofor świeci pod
wpływem promieniowania ultrafioletowego, będącego efektem uwalniania elektronów
z atomów rtęci znajdujących się wewnątrz świetlówki. Światło emitowane przez świetlówki
ma długość od 400 do 700 nm i jej barwa zależy od rodzaju użytego luminoforu. Ze względu
na to, że światło emitowane przez świetlówkę jest  skupione w niewielkim zakresie długości
fal, posiada ona dużo większą sprawność niż żarówka, która emituje światło w szerokim
zakresie długości fal. Ze względu na duże wymiary świetlówka ma bardzo małą luminancję
i w zasadzie nie wywołuje olśnienia. Głównymi zaletami świetlówek jest więc duża
skuteczność, mała luminancja oraz duża trwałość (zwykle podawana w cyklu 12 godzinnym).
Częste załączanie i wyłączanie świetlówki powoduje znaczne obniżenie jej trwałości.
Do podstawowych wad świetlówek zaliczyć można tętnienie strumienia świetlnego, słabe
oddawanie barw oraz skomplikowany układ zasilający. O ile żarówki można podłączyć
bezpośrednio do z
ródła napięcia, świetlówki wymagają zastosowania statecznika oraz
zapłonnika. Ze względu na to, że w świetlówce występuje wyładowanie elektryczne,
konieczne jest wywołanie przepięcia elektrycznego. W tym celu prąd płynący przez
statecznik (dławik) jest przerywany przez zapłonnik, co wytwarza falę przepięciową
niezbędną do zapalenia świetlówki. Statecznik w czasie normalnej pracy służy również
do ograniczenia prądów wyładowczych. Zapłonniki wykonuje się w wersji lampowej
(elementem przerywającym obwód jest termobimetal) lub w wersji elektronicznej. Obecnie
powszechnie stosowane są świetlówki kompaktowe, w których zapłonnik elektroniczny
i statecznik oraz sama świetlówka umieszczone są w jednej obudowie z gwintem E27,
co przypomina kształtem żarówkę. W celu ograniczenia tętnienia strumienia świetlnego
świetlówki zasila się napięciem o wysokiej częstotliwości i wówczas w obudowie znajduje się
również przetwornik częstotliwości. Obecnie lampy fluorescencyjne są grupą z
ródeł światła,
która rozwija się bardzo dynamicznie. Kolejne generacje tych lamp pokazują trendy
rozwojowe w projektowaniu z
ródeł światła. Obecnie nowością na rynku są lamy posiadające
wewnętrzny odbłyśnik kształtujący strumień świetlny oraz lampy bezelektrodowe o bardzo
dużej trwałości dochodzącej do 60000 h. Świecenie luminoforu w tych lampach wywołane
jest przez silne pole magnetyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Typowy układ połączeń świetlówki:
Z
L
LF
Układ bez kompensacji mocy biernej
Z
L
LF
Układ z kompensacją mocy biernej
Rys. 2. Układy bez kompensacji i z kompensacją mocy biernej [2]
Tabela 2. Przykładowe parametry lamp fluorescencyjnych [5]
Nazwa produktu MASTER TL5 HE Super 80 21W/827 SLV
Znamionowa moc lampy [W ] 21
Kod barwy 827 [CCT of 2700K]
Opis systemu Wysoka wydajność
Trzonek G5
Informacje o trzonku Zielona płytka
Bańka T5 [16mm]
Znak wydajności energetycznej A
Wskaz
nik oddawania barw [Ra8 ] 85
Oznaczenie barwy (tekst) Żarowo-biała
Temperatura barwowa [K ] 2700
Str. świetlny lampy EL 25�C [lm ] 1900
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 3. Świetlówka liniowa [5]
Tabela 3. Przykładowe parametry lamp fluorescencyjnych [5]
Nazwa produktu Nightlight ESaver 6yr 9W WW E27 230-
240V A65 1PH
Znamionowa moc lampy [W ] 9
Oznaczenie barwy WW [Ciepłobiała]
Trzonek E27
Napięcie [V ] 230-240
Bańka A65 [A 65mm]
Częstotliwość sieci [Hz ] 50/60
Kod barwy 827 [CCT of 2700K]
Wskaz
nik oddawania barw [Ra8 ] 82
Temperatura barwowa [K ] 2700
Strumień świetlny lampy [lm ] 400
Strumień świetlny - LED-mode [lm ] 1.6
Rys. 4. Świetlówka kompaktowa [4]
Lampy rtęciowe
Lampy rtęciowe (LR) są z
ródłami światła o wyładowaniu łukowym. W lampie rtęciowej
łuk elektryczny pomiędzy elektrodami pali się w oparach rtęci, emitując światło widzialne.
W celu poprawy barwy światła niektóre lamy rtęciowe posiadają zewnętrzną bańkę pokrytą
luminoforem (LRF).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 5. Budowa i układ zasilania lampy rtęciowej [2]
1. bańka, 2. elektrody, 3. rezystor, 4. elektroda pomocnicza, 5. jarznik, 6. rtęć
Ze względu na ograniczone widmo promieniowania lampy rtęciowe posiadają bardzo
duży strumień świetlny (skuteczność świetlna wynosi ok. 60 lm/W) przy ograniczonym
współczynniku oddawania barw (lampy rtęciowe emitują światło niebiesko-zielone). Zaletą
lamp rtęciowych jest ich duża trwałość sięgająca 12000 godzin. Podstawową wadą lamp
rtęciowych jest skomplikowany zapłon (wymagają one podobnych układów zasilających jak
świetlówki) oraz duża wrażliwość na zanik napięcia zasilającego. Lampa rtęciowa osiąga
zapłon po 3 5 minutach, wtedy gdy temperatura wewnątrz bańki osiąga ok. 6000 C.
W przypadku wystąpienia przerwy w obwodzie zasilającym ponowny zapłon lampy jest
możliwy dopiero po jej wystudzeniu. Lampy rtęciowe przeznaczone są do stosowania na
zewnątrz. W pomieszczeniach mają one bardzo ograniczone stosowanie i dopuszcza się ich
użytkowanie w pomieszczeniach wyższych niż 4 m.
Tabela 4. Przykładowe parametry lamp rtęciowych [4]
Nazwa produktu HPL Comfort 50W/534 E27 SG SLV
Znamionowa moc lampy [W ] 50
Oznaczenie barwy 534
Trzonek E27
Napięcie [V ] 230-240
Bańka B56 [B 56 mm] wykonana z miękkiego szkła
[SG], powlekana
Częstotliwość sieci [Hz ] 50/60
Kod barwy 827 [Biała]
Wskaz
nik oddawania barw [Ra8 ] 58
Temperatura barwowa [K ] 3400
Strumień świetlny lampy [lm ] 1800
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys. 6. Lampa rtęciowa [4]
Lampy sodowe
Zasada działania lampy sodowej jest identyczna jak lampy rtęciowej. Jarznik lampy
sodowej wypełniony jest parami sodu i rtęci, co powoduje, że całe światło emitowane przez
lampę sodową skupione jest praktyczne na długości ok. 590 nm, co z kolei odpowiada żółtej
barwie światła.
Lampy sodowe posiadają bardzo dużą skuteczność świetlną (do 120 lm/W). Dodatkową
zaletą lamp sodowych jest bardzo duża trwałość (do 20 000 godzin) oraz zapewnienie dużego
kontrastu widzenia, co powoduje ich masowe zastosowanie w oświetleniu ulic. W oświetleniu
wnętrz lamp sodowych praktycznie się nie stosuje.
Tabela 5. Przykładowe parametry lampy rtęciowej [4]
Nazwa produktu MASTER SON PIA Plus 70W I E27 SLV
Znamionowa moc lampy [W] 70
Opis systemu I [Wewnętrzny zapłonnik]
Trzonek E27
Bańka B70[B 70mm]
Wykończenie bańki Powlekana
Pozycja świecenia Dowolna
Wskaz
nik oddawania barw [Ra8 ] 20
Temperatura barwowa [K ] 1900
Strumień świetlny lampy [lm] 5900
1
C
TUZ WLS
2
3
Dł
4kV
Rys. 7. Wygląd i układ zasilania lampy sodowej [2]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie są podstawowe wielkości używane w technice świetlnej?
2. Jakie są podstawowe z
ródła światła używane w oświetleniu elektrycznym?
3. Jaka jest zasada działania żarówki?
4. Jaka jest zasada działania świetlówki?
5. Jaka jest zasada działania lampy sodowej?
6. Jaka jest zasada działania lampy rtęciowej?
7. Jakie są układy zasilające różnych rodzajów z
ródeł światła?
8. Jaki jest typowy zakres zastosowania poszczególnych rodzajów z
ródeł światła?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Identyfikowanie z
ródeł światła na podstawie wyglądu zewnętrznego i danych znamionowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować rodzaj z
ródła światła,
2) opisać przeznaczenie z
ródeł światła,
3) przeanalizować dane znamionowe z
ródeł światła,
4) wybrać najlepsze z
ródło światła do określonego zastosowania,
5) uzasadnić wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- żarówki, żarówki halogenowe, świetlówki, lampy wyładowcze,
- normy, katalogi, poradniki dotyczące oświetlenia.
Ćwiczenie 2
Badanie lampy fluorescencyjnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaproponować układ do pomiaru napięcia na zaciskach lampy fluorescencyjnej i natężenia
prądu płynącego przez świetlówkę w układzie z kompensacją mocy biernej,
2) połączyć układ i dokonać pomiarów napięcia na zaciskach lampy fluorescencyjnej oraz
prądu płynącego przez nią dla różnych wartości napięcia zasilającego,
3) zaobserwować zachowanie lampy fluorescencyjnej przy obniżonym napięciu,
4) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- świetlówki z układem zasilającym, autotransformator, amperomierz, woltomierze.
- normy, katalogi, poradniki dotyczące oświetlenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 3
Badanie parametrów elektrycznych i świetlnych żarówek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaproponować układ do pomiaru napięcia na zaciskach żarówki i natężenia prądu
płynącego przez żarówkę,
2) połączyć układ i dokonać pomiarów napięcia na żarówce oraz prądu płynącego przez nią
dla różnych wartości napięcia zasilającego,
3) zaobserwować zachowanie żarówki przy obniżonym napięciu,
4) dla różnych wartości napięcia zasilającego dokonać pomiaru natężenia oświetlenia
w odległości 1 m od żarnika w osi geometrycznej żarówki,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- żarówki, autotransformator, amperomierz, woltomierze, luksometr,
- normy, katalogi, poradniki dotyczące oświetlenia.
Ćwiczenie 4
Badanie lamp rtęciowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaproponować układ do pomiaru napięcia na zaciskach lampy rtęciowej i natężenia prądu
płynącego przez nią,
2) połączyć układ i dokonać pomiarów napięcia oraz prądu płynącego przez lampę rtęciową
podczas jej rozruchu oraz w trakcie pracy,
3) zaobserwować zachowanie lampy rtęciowej przy zapalaniu,
4) zmierzyć czas zapalania lampy rtęciowej po wyłączeniu i włączeniu napięcia,
5) sformułować wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lampy rtęciowe z układem zapłonowym, autotransformator, amperomierz, woltomierze,
- normy, katalogi, poradniki dotyczące oświetlenia.
Ćwiczenie 5
Badanie lamp sodowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaproponować układ do pomiaru napięcia na zaciskach lampy sodowej i natężenia prądu
płynącego przez nią,
2) połączyć układ i dokonać pomiarów napięcia oraz prądu płynącego przez lampę sodową
podczas jej rozruchu oraz w trakcie pracy,
3) zaobserwować zachowanie lampy sodowej przy zapalaniu,
4) zmierzyć czas zapalania lampy sodowej po wyłączeniu i włączeniu napięcia,
5) sformułować wnioski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Wyposażenie stanowiska pracy:
- lampy sodowe z układem zapłonowym, autotransformator, amperomierz, woltomierze,
- normy, katalogi, poradniki dotyczące oświetlenia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zidentyfikować z
ródła światła?
2) opisać właściwości wszystkich poznanych na zajęciach rodzajów
z
ródeł światła?
3) narysować układ zasilający wszystkich rodzajów z
ródeł światła?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Oprawy oświetleniowe
4.2.1 Materiał nauczania
Dla potrzeb eksploatacji z
ródeł światła są one umieszczane w oprawach oświetleniowych.
Oprawy oświetleniowe są konstruowane w zależności od przeznaczenia i warunków,
w których mają pracować. Oprawy oświetleniowe spełniają następujące funkcje:
- mocują z
ródła światła,
- przyłączają z
ródła światła do zasilania,
- formują strumień świetlny,
- chronią z
ródła światła przed wpływem czynników zewnętrznych,
- wywołują efekt estetyczny.
Ze względu na zastosowanie oprawy oświetleniowe dzieli się na:
- oprawy do oświetlenia zewnętrznego,
- oprawy do oświetlenia wnętrz,
- oprawy przemysłowe,
- oprawy do pomieszczeń użyteczności publicznej,
- oprawy specjalne.
Oprawy oświetleniowe dzielimy również ze względu na podział strumienia świetlnego
emitowanego przez oprawę. Pod tym względem oprawy dzielimy na:
- oprawy I klasy (oświetlenie bezpośrednie), które emitują w dół od 90 do 100%
całkowitego strumienia świetlnego  stosowane głównie w wysokich pomieszczeniach,
- II klasy (oświetlenie przeważnie bezpośrednie), które emitują w dół od 60 do 90%
całkowitego strumienia świetlnego,
- III klasy (oświetlenie pośrednie), które emitują w dół od 40 do 60 % całkowitego
strumienia świetlnego. Oprawy te stosowane są głównie w pomieszczeniach użyteczności
publicznej i pomieszczeniach mieszkalnych,
- IV klasy (oświetlenie przeważnie pośrednie), które emitują w dół od 10 do 40%
całkowitego strumienia świetlnego,
- V kategorii, które emitują w dół jedynie do 10 % całkowitego strumienia świetlnego
(światło odbite jest od sufitu). Ze względu na zastosowanie światła rozproszonego
stosowane są głównie w pomieszczeniach mieszkalnych oraz użyteczności publicznej
jako oświetlenie ogólne.
Innymi ważnymi parametrami oprawy oświetleniowej są:
- sprawność oprawy, która mówi jaka część strumienia świetlnego pochodzącego ze z
ródła
Ćuż
światła jest emitowana przez oprawę. Określa się ją wzorem:� = , gdzie � 
Ćc
sprawność oprawy, Śuż  strumień użyteczny emitowany przez oprawę, Śc  strumień
całkowity emitowany przez nieosłonięte z
ródło światła,
- kąt ochrony � , który określa kąt pod którym z
ródło światła przestaje być widoczne,
- krzywa światłości określająca strumień świetlny emitowany w określonym kierunku.
- stopień ochrony IP przed wilgocią oraz pyłem (np. oprawa zwykła posiada stopień
ochrony przed zanieczyszczeniami IP20, oprawy o podwyższonej odporności na wodę
odpowiednio IPX3, IPX4 itd.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
W tym zakresie oprawy dzieli się na :
- oprawy zwykłe (IP 20),
- oprawy odporne na wodę (od IPX2  oprawa kroploodporna do IPX7  oprawa
wodoszczelna),
- oprawy pyłoodporne (IP5X),
- oprawy pyłoszczelne (IP6X).
W zależności od przeznaczenia oprawy dzielimy na:
- przemysłowe,
- zewnętrzne,
- do pomieszczeń użyteczności publicznej,
- projektory oświetleniowe,
- specjalnego przeznaczenia.
Oprawy oświetleniowe muszą spełniać szereg wymagań związanych przede wszystkim
z bezpieczeństwem instalowania oraz użytkowania, trwałością, parametrami świetlnymi oraz
estetyką.
Parametry przykładowych opraw oświetleniowych [4]:
1. Oprawa do żarówek:
- Oprawa zwieszakowa typu OG-200 przeznaczona do oświetlenia pomieszczeń
przemysłowych i rolniczych o przeciętnym zapyleniu i wilgotności oraz do oświetlenia
terenów zewnętrznych. Oprawa OG-200 jest produkowana jako oprawa do zawieszenia na
haku (h= 320 mm), z puszką przyłączeniową do zawieszenia na haku (h=350 mm) oraz
z puszką przyłączeniową do zawieszenia na linie (h=380 mm).
Tabela 6. Dane techniczne oprawy OG-200 [4]
Napięcie znamionowe [V] 230
Maksymalna moc z
ródła światła [W] 200
Sprawność świetlna 0,8
IP 20
180
a) b)
I [cd]
300
200
100
h
270 90
390 30
0
Rys. 8. a) szkic oprawy b) krzywa rozsyłu światłości [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2. Oprawa do świetlówek:
Oprawa FA (producent AGA Light) jest przeznaczona do oświetlenia ogólnego pomieszczeń
przemysłowych o zwiększonej wilgotności oraz korozyjnym oddziaływaniu środowiska.
Obudowa oprawy wykonana jest ze wzmocnionego poliestru, klosz natomiast z poliweglanu.
Oprawa jest przeznaczona do bezpośredniego mocowania za pomocą kołków rozporowych.
Tabela 7. Dane techniczne oprawy FA [4]
Napięcie znamionowe [V] 230
Maksymalna moc z
ródła światła [W] 140 (dla oprawy 2X58 W)
Współczynnik mocy 0,9
IP 65
Oprawy typu FA wykonywane są jako oprawy jednoświetlówkowe (moc świetlówek od 36
lub 58 W) lub dwuświetlówkowe (moc świetlówek od 18 do 58 W).
Rys. 9. a) szkic oprawy b) krzywa rozsyłu światłości [4]
3. Oprawa do lamp wyładowczych OPR, OPS, OPH
Oprawy typu OP przeznaczone są do wnętrz przemysłowych. Oprawy te wykonywane są
w komplecie z osprzętem przeznaczonym do określonego typu lampy (sodowa, rtęciowa,
metalohalogenkowa) o mocach 250 lub 400 W.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Tabela 8. Dane techniczne opraw typu OP [4]
Napięcie znamionowe [V] 230
Maksymalna moc z
ródła światła [W] 400
Współczynnik mocy 0,85
IP 23
I [cd]
300
200
100
270 90
30
0
Rys. 10. a) szkic oprawy b) krzywa rozsyłu światłości dla oprawy z lampą LRF 250 W [4]
Wytyczne dotyczące montażu opraw oświetleniowych [2]:
1. umocowanie oprawy oświetleniowej powinno być trwałe, jeżeli do mocowania oprawy
zwieszakowej użyto rury to przewody zasilające powinny być prowadzone wewnątrz tej
rury. Niedozwolone jest łączenie przewodów wewnątrz rury.
2. oprawy do oświetlenia ewakuacyjnego muszą być oznaczone żółtym pasem o szerokości
2 cm. Oprawy te muszą być podłączone bezpośrednio do z
ródła zasilania,
3. oprawy oświetleniowe przeznaczone do umieszczenia na zewnątrz należy zamontować
w sposób uniemożliwiający ich kołysanie,
4. przy wprowadzeniu do oprawy jednofazowej obwodów wielofazowych przewody faz
niewykorzystanych powinny być prowadzone przelotowo bez przecinania w oprawie,
5. oprawy oświetleniowe oświetlenia podstawowego umieszczone w pomieszczeniach
innych niż suche na wysokości mniejszej niż 250 cm i zasilane napięciem wyższym od
napięcia bezpiecznego muszą mieć konstrukcję uniemożliwiającą bezpośrednie dotknięcie
z
ródła światła,
6. typ oprawy musi być dostosowany do warunków panujących w pomieszczeniu.
Rys. 11. Przykład mocowania opraw oświetleniowych [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie znasz rodzaje opraw oświetleniowych?
2. Czym charakteryzują się oprawy do oświetlenia wnętrz?
3. Czym charakteryzują się oprawy zewnętrzne?
4. Jakie funkcje spełniają oprawy oświetleniowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie opraw oświetleniowych do oświetlenia wewnętrznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dane opraw oświetleniowych na podstawie kart katalogowych,
2) dobrać oprawę oświetleniową do oświetlenia wnętrz w budynkach użyteczności
publicznej (np. pracownia szkolna) oraz pomieszczeniach przemysłowych o dużym
zapyleniu,
3) dobrać z
ródło światła do oprawy oświetleniowej,
4) uzasadnić wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi opraw oświetleniowych do oświetlenia wnętrz,
- katalogi z
ródeł światła.
Ćwiczenie 2
Dobieranie opraw oświetleniowych do oświetlenia zewnętrznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować warunki pracy opraw oświetleniowych na podstawie kart katalogowych,
2) dobrać oprawę oświetleniową do oświetlenia boiska szkolnego,
3) dobrać z
ródło światła do oprawy oświetleniowej,
4) uzasadnić wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalogi opraw oświetleniowych do oświetlenia zewnętrznego,
- katalogi z
ródeł światła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 3
Montaż opraw oświetleniowych do oświetlenia wewnętrznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać oprawę oświetleniową do oświetlenia punktowego stanowiska pracy w warsztacie
elektromechanicznym (stół roboczy o wysokości 85 cm i wymiarach powierzchni blatu
45 cm X 90 cm),
2) dobrać z
ródło światła do oprawy oświetleniowej,
3) zamontować wybraną oprawę oświetleniową na modelu pomieszczenia,
4) podłączyć oprawę oświetleniową zgodnie ze schematem,
5) uruchomić układ oświetlenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- różne typy opraw oświetleniowych,
- z
ródła światła,
- pomieszczenie z możliwością zawieszenia oprawy oświetleniowej oraz podłączenia
zasilania,
- katalogi opraw oświetleniowych i z
ródeł światła.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić rodzaje opraw oświetleniowych?
2) opisać właściwości opraw oświetleniowych?
3) dobrać oprawy oświetleniowe do określonych zastosowań?
4) zmontować i uruchomić proste układy oświetlenia wewnętrznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Projektowanie oświetlenia
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady oświetlenia wewnętrznego
Projektując oświetlenie należy brać pod uwagę następujące czynniki:
- charakter pomieszczenia (lub terenu zewnętrznego),
- wymogi przepisów prawa (w szczególności norm),
- estetykę oświetlenia,
- względy ekonomiczne.
Do podstawowych parametrów branych pod uwagę przy projektowaniu oświetlenia
wewnętrznego należą:
- natężenie oświetlenia Eśr rozumiane jako średnia wartość natężenia oświetlenia na
płaszczyz
nie roboczej. Wybrane wartości przedstawiono w tabeli poniżej,
Tabela 9. Najmniejsze dopuszczalne średnie natężenie oświetlenia [4]
Wymagane Rodzaj pomieszczenia
średnie natężenie
oświetlenia Eśr
200 Pokój mieszkalny
50 - 100 Ciąg komunikacyjny
300 Sala lekcyjna
500 Warsztat elektromechaniczny
1000 Kontrola jakości
Uwaga: średnie natężanie oświetlenia na płaszczyz
nie roboczej. Jeżeli nie ma szczegółowych
wskazań, przyjmuje się powierzchnię na wysokości 0,85m nad podłogą
- współczynnik zapasu (K) określa się ze względu na zmniejszanie się strumienia
świetlnego w funkcji czasu spowodowanego zabrudzeniem opraw.
Tabela 10. Współczynnik zapasu [4]
Osadzanie się brudu Dostęp do opraw
łatwy utrudniony
Silne 1,5 2,0
Średnie 1,4 1,7
Słabe 1,3 1,4
- równomierność oświetlenia, definiowana jako stosunek minimalnego natężenia
oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia na płaszczyz
nie roboczej.
Emin
Dla pomieszczeń, w których odbywa się praca ciągła przyjmuje się, że e" 0,65 . Dla
Eśr
pomieszczeń, w których praca nie ma charakteru ciągłego wskaz
nik ten nie powinien być
mniejszy niż 0,4.
Przy projektowaniu rozmieszenia opraw oświetleniowych należy przyjąć, że odstępy
pomiędzy oprawami (s) powinny być jednakowe. Odstęp pomiędzy oprawami skrajnymi
i ścianami powinien wynosić 0,5 s.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
s
s
Rys 12. Przykładowe rozmieszczenie opraw punktowych [2]
s
s
Rys 13. Przykład rozmieszczenia opraw liniowych [2]
W oświetleniu wnętrz najczęściej stosowane są następujące metody:
- metoda sprawności oświetlenia,
- metoda punktowa.
Metoda sprawności oświetlenia.
Metodę sprawności oświetlenia stosuje się do obliczania oświetlenia ogólno w pomieszczeniach,
w których światło odbite od ścian, sufitu i podłogi odgrywa znaczącą rolę. Metoda ta polega
na obliczenia całkowitego strumienia świetlnego potrzebnego do uzyskania wymaganego
normą średniego natężenia oświetlenia. Sumień ten oblicza się ze wzoru:
Eśr SK
Ćc = , gdzie Eśr  średnie natężenie oświetlenia na płaszczyz
nie roboczej, S  pole
�os
powierzchni płaszczyzny roboczej, K  współczynnik zapasu, �os  sprawność oświetlenia.
Sprawność oświetlenia jest cechą charakterystyczną opraw i podawana jest w katalogach
opraw oświetleniowych. W tabeli poniżej podano przykładowe wartości sprawności
oświetlenia dla oprawy świetlówkowej typu OM  240  1 dla s/Hm = 1,5 oraz Hs/ Hm od 0 do
1,5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Tabela 11. Sprawność oświetlenia [4]
Ekwiwalentny współczynnik Wskaz
nik pomieszczenia w
odbicia [%]
Płaszczyzny Sufitu Ścian 0,8 1,0 1,25 1,5 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
roboczej
10 70 50 0,37 0,42 0,46 0,51 0,55 0,58 0,61 0,65 0,65
30 0,32 0,37 0,41 0,45 0,51 0,54 0,57 0,61 0,63
10 0,28 0,32 0,37 0,41 0,46 0,51 0,54 0,58 0,61
50 50 0,35 0,40 0,43 0,46 0,51 0,54 0,57 0,59 0,61
30 0,29 0,34 0,39 0,43 0,47 0,51 0,53 0,57 0,59
10 0,26 0,31 0,35 0,39 0,43 0,48 0,50 0,54 0,57
30 30 0,28 0,33 0,38 0,40 0,44 0,47 0,49 0,53 0,55
10 0,25 0,29 0,33 0,36 0,41 0,44 0,47 0,51 0,53
Pole płaszczyzny roboczej oblicza się ze wzoru: S = PQ, gdzie P oznacza szerokość
pomieszczenia, zaś Q jego długość.
Wartość sprawności oświetlenia zależy od:
- rodzaju oprawy,
PQ
- wskaz
nika pomieszczenia w, który oblicza się ze wzoru: w =
Hm(P + Q); gdzie Hm 
wysokość zawieszenia opraw nad płaszczyzną roboczą.
- ekwiwalentnych współczynników odbicia ścian, sufitu i płaszczyzny roboczej.
Ekwiwalentny współczynnik odbicia zależ od materiału, z którego wykonano okładziny
ścian, sufitu i podłogi oraz ich powierzchni. Ekwiwalentny współczynnik odbicia ścian
�1S1 + �2S2 + ...+ �nSn
oblicza się ze wzoru: �esc = , gdzie �n  współczynnik odbicia
S1 + S2 + ...+ Sn
pasów ścian (tapety, boazerie, okna, farby), Sn  pole powierzchni poszczególnych pasów
ścian. Ekwiwalentny współczynnik odbicia sufitu oblicza się ze wzoru :
�śrwnws
�esuf = , gdzie ws oznacza wskaz
nik wnętrza przysufitowego obliczony
ws + 2(1 - �śrwn )
H
m
ze wzoru: ws = w, �śrwn średni wskaz
nik odbicia wnętrza przysufitowego obliczony
H
s
ws �suf + 2�sc
ze wzoru: �śrw = . W powyższych wzorach Hm oznacza wysokość
ws + 2
zawieszenia opraw nad płaszczyzną roboczą, Hs oznacza odległość płaszczyzny opraw od
sufitu, �suf oznacza współczynnik odbicia sufitu, �sc oznacza współczynnik odbicia ścian
wnętrza przysufitowego. Dla uproszczenia w typowych pomieszczeniach przyjmuje się
ekwiwalentny współczynnik płaszczyzny roboczej �ep=0,1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Tabela 12. Przykładowe współczynniki odbicia typowych materiałów stosowanych we wnętrzach [4]
Rodzaj materiału
Ą
[%]
Farba klejowa biała 67-80
Farba emulsyjna biała 60-80
Farba klejowa zielona 43-67
Beton 20-35
Cegła 15-20
Klepka podłogowa dębowa 25
Szkło 8
Aby obliczyć oświetlenie metodą sprawności należy:
1. obliczyć pole powierzchni roboczej w pomieszczeniu,
2. wyznaczyć zgodnie normą natężenie oświetlenia,
3. dobrać oprawy i z
ródła światła,
4. dobrać wysokość zawieszenia opraw,
5. obliczyć wskaz
nik pomieszczenia w,
6. wyznaczyć współczynniki odbicia �,
7. obliczyć ekwiwalentne współczynniki odbicia ścian, sufitu i płaszczyzny roboczej,
8. określić korzystając z katalogu opraw sprawność oświetlenia �,
9. obliczyć całkowity strumień świetlny,
Ćc
10. obliczyć liczbę opraw ze wzoru: n = .
Ćop
Metoda punktowa.
Metoda punktowa obliczania oświetlenia stosowana może być wszędzie tam, gdzie można
pominąć odbicia światła. Metoda ta polega na obliczeniu natężenia oświetlenia w
wyznaczonych punktach powierzchni roboczej pochodzącego od wszystkich opraw
znajdujących w pomieszczeniu. Natężenie oświetlenia od jednej oprawy oblicza się ze wzoru:
Ią cos3 ą
eą = , gdzie Ią oznacza światłość z
ródła w danym kierunku (dane dostępne w
2
H
m
katalogu), Hm oznacza wysokość zawieszenia oprawy nad płaszczyzną roboczą. W praktyce
natężenie oświetlenia w danym punkcie jest sumą natężeń pochodzących od poszczególnych
z
ródeł światła. Zależność ta zakłada również, że punkt, w którym obliczane jest natężenie
oświetlenia oświetlany jest z
ródłem o strumieniu świetlnym 1000 lm. Rzeczywiste natężenie
oświetlenia w rozpatrywanym punkcie płaszczyzny roboczej oblicza się ze wzoru:
eąĆ0
Eą = , gdzie K współczynnik zapasu, Ś0 strumień rzeczywistego z
ródła.
1000K
Po obliczeniu natężenia oświetlenia we wszystkich założonych punktach oblicza się średnią
wartość natężenia oświetlenia eśr jako średnią arytmetyczną natężeń we wszystkich punktach
obliczeniowych. Znając dla danego typu pomieszczenia wartość średnią natężenia oświetlenia
1000Eśr K
wymaganą normą można obliczyć strumień rzeczywistych z
ródeł światła. Ć0 = .
eśr
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
I
r
H
A
E
Rys. 14. Natężenie oświetlenia w punkcie A pochodzące od jednej oprawy [4]
W celu wyznaczenia punktów obliczeniowych płaszczyznę roboczą dzieli się na kwadraty.
Środki tych kwadratów wyznaczają punkty, w których dokonuje się obliczeń. Liczba punktów
obliczeniowych jest zależna od wskaz
nika pomieszczenia.
Tabela 13 . Minimalna liczba punktów obliczeniowych [4]
Wskaz
nik pomieszczenia Liczba punktów
obliczeniowych
w < 1 4
1=2=w >= 3 25
W praktyce im większa jest liczba punktów pomiarowych tym większa jest dokładność
metody.
A B
C
L1
L2 L3
DE
F
L5 L6
L4
Rys. 15. Szkic pomieszczenia o wymiarach 12 X 9 m. z naniesionymi punktami obliczeniowymi (A,B,...F) [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zasady projektowania oświetlenia zewnętrznego
Oświetlenie zewnętrzne możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy:
- oświetlenie ulic i ciągów komunikacyjnych, którego najważniejszym zadaniem jest
zapewnienie dobrego widzenia po zmroku,
- iluminacja obiektów, której głównym zadaniem jest wytworzenie odpowiedniego
wrażenia estetycznego.
W przypadku projektowania oświetlenia ulicznego należy wziąć pod uwagę przede
wszystkim parametry świetlne (natężenie oświetlenia, równomierność, luminancja), które
wpływają na dobór z
ródeł światła, opraw oświetleniowych oraz sposobu ich rozmieszczenia
oraz parametry elektryczne (moc, natężenia prądu, napięcie). Określając ilość oraz sposób
rozmieszczenia opraw posługujemy się metodami podobnymi, jak w oświetleniu wnętrz
uwzględniając ponadto szerokość jezdni, rodzaj zabudowy, infrastrukturę komunalną.
Najpopularniejszą metodą jest metoda sprawności oświetlenia, w której określa się całkowity
strumień świetlny, który powinien być wytworzony przez jedno z
ródło światła na
przypadającej mu powierzchni drogi. Dla przyjętego zawieszenia opraw (rozstaw, wysokość,
kąt pochylenia) odczytuje się dla danej oprawy strumień użytkowy, a następnie na jego
podstawie określa się średnie natężenie oświetlenia.
Wymagania stawiane oświetleniu awaryjnemu
Oświetlenie awaryjne jest oświetleniem działającym w warunkach braku zasilania
obwodów oświetleniowych głównych i jego zadaniem jest zapewnienie możliwości
bezpiecznego opuszczenia budynku. Oświetlenie awaryjne montowane jest zarówno
w pomieszczeniach, w których przebywają ludzie jak również w ciągach komunikacyjnych.
Ze względu na to, że oświetlenie awaryjne wpływa bezpośrednio na bezpieczeństwo ludzi,
jest ono niezwykle istotne w budynkach użyteczności publicznej. Parametry oświetlenia
awaryjnego określane są przez normę PN-EN 1838.
Do najważniejszych wymagań należą:
- konieczność wykonywania okresowych przeglądów i czynności konserwacyjnych nie
rzadziej niż raz w roku,
- czas działania oświetlenia awaryjnego nie może być krótszy niż 2 godziny,
- natężenie oświetlenia awaryjnego nie może być mniejsze niż 1lx,
- równomierność oświetlenia nie może być mniejsza od 40,
- zanik napięcia musi spowodować zadziałanie oświetlenia awaryjnego.
Ze względu na zasilanie, systemy oświetlenia awaryjnego dzieli się na oświetlenie
z oprawami z własnym zasilaniem (akumulatory) oraz zasilane ze z
ródła zewnętrznego
(bateria centralna).
Konserwacja oświetlenia
Zarówno oświetlenie wewnętrzne, jak i zewnętrzne wymaga okresowych przeglądów
oraz konserwacji. Podstawowymi czynnikami wpływającymi na pogorszenie jakości
oświetlenia są:
- uszkodzenie z
ródeł światła wynikające przede wszystkim z uszkodzeń mechanicznych,
- spadek strumienia świetlnego wynikający z procesów zużywania się elementów lamp
i żarówek,
- zabrudzenie opraw oświetleniowych,
- zużywanie się opraw oświetleniowych wynikające przede wszystkim z procesów
starzenia się elementów opraw oświetleniowych (odbłyśników, rastrów, kloszy),
- uszkodzenie lub zużycie układów zapłonowych lamp wyładowczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Czynności konserwacyjne polegają przede wszystkim na okresowym czyszczeniu opraw
oświetleniowych oraz wymianie z
ródeł światła. Wymianę tę stosuje się nawet wtedy, gdy
z
ródła jeszcze świecą. Najkorzystniejszą sytuacją jest możliwość wymiany grupowej,
w której wymienia się wszystkie z
ródła światła w danym pomieszczeniu lub otoczeniu
zewnętrznym. Wtedy też powinno być wykonane czyszczenie kloszy oraz odbłyśników.
Typowy czas pomiędzy okresową konserwacją oświetlenia wynosi od 6000 do 8000 godzin.
W przypadku uszkodzenia układu oświetlenia przyczyn szukać należy w:
- instalacji zasilającej lampę,
- instalacji zapłonowej (dotyczy z
ródeł wyładowczych),
- z
ródle światła.
4.3.2 Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania
przebiegu ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jakie znasz metody projektowania oświetlenia wnętrz?
2. Na czym polega metoda sprawności oświetlenia?
3. Jakie czynniki są decydujące w projektowaniu oświetlenia wnętrz?
4. Jakie czynniki decydują o doborze oświetlenia zewnętrznego?
5. Na czym polega oświetlenie awaryjne?
6. Na czym polega konserwacja oświetlenia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj oświetlenie w klasie o wymiarach 600x400 cm, wysokości 400 cm przy
założeniach, że w pomieszczeniu obowiązuje II klasa oświetlenia, ściany i sufit są białe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać typ oprawy oświetleniowej do zadanego przypadku,
2) obliczyć liczbę opraw oświetleniowych niezbędnych do uzyskania właściwego natężenia
oświetlenia,
3) obliczyć moc i maksymalne natężenie prądu pobieranego przez oświetlenie,
4) sporządzić rysunek przedstawiający rozmieszczenie opraw oświetleniowych
w pomieszczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- katalogi opraw oświetleniowych i z
ródeł światła,
- Norma PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ćwiczenie 2
Zaprojektuj oświetlenie alei parkowej o długości 100 m i szerokości 6 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniem,
2) dobrać typ i parametry zawieszenia oprawy oświetleniowej do oświetlenia alei parkowej
na długości 100 m,
3) obliczyć moc i maksymalne natężenie prądu używanego przez oświetlenie,
4) sporządzić rysunek przedstawiający rozmieszczenie opraw oświetleniowych
w pomieszczeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- katalogi opraw oświetleniowych i z
ródeł światła,
- normy oświetleniowe.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj oświetlenie awaryjne w korytarzu szkolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniem,
2) dobrać rodzaj oświetlenia awaryjnego do zamontowania w korytarzu szkolnym o zadanych
wymiarach,
3) sporządzić rysunek przedstawiający rozmieszczenie oświetlenia awaryjnego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- katalogi oświetlenia zawierające oprawy do oświetlenia awaryjnego,
- Norma PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym,
- Norma PN-EN 1838 Oświetlenie awaryjne.
Ćwiczenie 4
Konserwacja oświetlenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniem,
2) opracować wskazówki do konserwacji oświetlenia pracowni szkolnej,
3) sporządzić wykaz prac konserwacyjnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- katalogi opraw oświetleniowych,
- Norma PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 5
Pomiar oświetlenia wnętrz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniem,
2) opracować plan pomiarów natężenia oświetlenia klasy (pracowni),
3) dokonać pomiaru natężenia oświetlenia,
4) na podstawie pomiarów wyznaczyć charakterystykę oświetlenia wnętrza,
5) opracować wnioski dotyczące jakości oświetlenia we wnętrzu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- katalogi opraw oświetleniowych,
- luksometr,
- Norma PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
Ćwiczenie 6
Usuwanie niesprawności instalacji oświetleniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zadaniem,
2) dokonać pomiaru wielkości elektrycznych poszczególnych elementów instalacji
oświetleniowej z lampą fluorescencyjną,
3) określić możliwe przyczyny niesprawności układu,
4) usunąć przyczynę niesprawności układu i sprawdzić poprawność jego działania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do ćwiczenia,
- multimetr,
- model instalacji oświetleniowej z lampą fluorescencyjną.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dobrać oprawę i z
ródło światła do oświetlenia wnętrz?
2) obliczyć liczbę opraw w pomieszczeniu i ich rozmieszczenie?
3) narysować rozmieszczenie opraw w pomieszczeniu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia:
1. Przeczytaj uważnie instrukcję  masz na tę czynność 5 minut. Jeżeli masz wątpliwości
zapytaj nauczyciela.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Na rozwiązanie zadań masz 30 minut.
4. Pracuj samodzielnie, w trakcie rozwiązywania zadań nie możesz korzystać z żadnych
pomocy.
5. Zaznacz poprawną odpowiedz
, zaczerniając właściwe pole w karcie odpowiedzi.
6. W przypadku pomyłki wez
złą odpowiedz
w kółko i zaznacz właściwą.
7. W każdym zadaniu jest tylko jedna poprawna odpowiedz
.
8. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Zestaw zadań testowych
1. Wielkością, która charakteryzuje z
ródło światła jest:
a) strumień świetlny,
b) współczynnik obicia światła,
c) natężenie oświetlenia,
d) równomierność oświetlenia.
2. Żarówka o skuteczności świetlnej 120 lm/W i mocy elektrycznej100 W wyemituje:
a) 12 lm,
b) 120 lm,
c) 12000 lm,
d) 120000 lm.
3. Które z niżej wymienionych z
ródeł nie jest z
ródłem wyładowczym?
a) sodowe,
b) rtęciowe,
c) halogenowe,
d) fluorescencyjne.
4. Która z niżej wymienionych z
ródeł najlepiej oddaje barwy?
a) rtęciowe,
b) sodowe,
c) halogenowe,
d) fluorescencyjne.
5. W lampach rtęciowych i sodowych stosuje się luminofor w celu:
a) podniesienia skuteczności,
b) podniesienia trwałości,
c) poprawy estetyki lampy,
d) poprawy wskaz
nika oddawania barw.
6. Która z poniższych funkcji nie jest cechą opraw oświetleniowych?
a) podniesienie skuteczności świetlnej,
b) ograniczenie olśnienia,
c) ochrona mechaniczna z
ródła światła,
d) formowanie strumienia świetlnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
7. W oprawach zasilających lampy fluorescencyjnej konieczne jest stosowanie:
a) statecznika,
b) rastra,
c) odbłyśnika,
d) klosza.
8. W oprawach oświetleniowych wskaz
nikiem decydującym o ochronie przed wpływem
warunków zewnętrznych jest:
a) P,
b) IP,
c) �,
d) Ć.
9. W oświetleniu warsztatu mechanicznego najważniejszym czynnikiem decydującym
o jakości oświetlenia jest:
a) równomierność oświetlenia,
b) właściwa luminancja oprawy,
c) średnie natężenie oświetlenia na płaszczyz
nie roboczej,
d) strumień świetlny oprawy.
10. W oświetleniu jezdni najczęściej stosowanym z
ródłem światła jest lampa sodowa ze
względu na:
a) niewielki pobór mocy,
b) dobry kontrast widzenia,
c) walory estetyczne,
d) bezpieczeństwo pracy.
11. Oprawa oświetleniowa do oświetlenia bezpośredniego emituje w dół:
a) od 90 do 100% strumienia całkowitego,
b) od 80 do 90% strumienia całkowitego,
c) od 70 do 80% strumienia całkowitego,
d) od 60 do 70% strumienia całkowitego.
12. W metodzie punktowej projektowania oświetlenia nie uwzględnia się:
a) wysokości pomieszczenia,
b) rodzaju pracy, która wykonywana jest w pomieszczeniu,
c) odbicia światła od ścian i sufitu,
d) wysokości zawieszenia opraw.
13. Oświetlenie awaryjne służy zapewnieniu:
a) wykonywania pracy w razie zaniku napięcia,
b) bezpiecznego opuszczenia budynku przez ludzi,
c) utrzymania wymaganego do pracy natężenia oświetlenia na płaszczyz
nie roboczej,
d) utrzymaniu oświetlenia wyłącznie ciągów komunikacyjnych w razie zaniku napięcia.
14. Konserwacja oświetlenia polega na:
a) zmianie liczby i rozmieszczenia opraw oświetleniowych,
b) wymianie instalacji elektrycznej zasilającej oświetlenie,
c) okresowemu czyszczeniu opraw i wymianie zużytych z
ródeł światła ,
d) zmianie rodzaju opraw oświetleniowych i z
ródeł światła.
15. Współczynnik zapasu uwzględnia się przy projektowaniu oświetlenia ze względu na :
a) spadek strumienia świetlnego w funkcji czasu,
b) możliwość wystąpienia wahań napięcia zasilającego,
c) konieczność ograniczenia zjawiska olśnienia,
d) zwiększenie równomierności oświetlenia w pomieszczeniach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Dobieranie z
ródeł światła i opraw oświetleniowych
Zaznacz poprawną odpowiedz
.
Punkty
Odpowiedz

Nr zadania
a b c d
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
TEST PRAKTYCZNY
Instrukcja dla ucznia
1. Przystępujesz do rozwiązania testu praktycznego dotyczącego dobierania z
ródeł światła
i opraw oświetleniowych.
2. Rozwiązanie zadania polega na dobraniu optymalnej oprawy i z
ródła światła,
narysowaniu schematu połączeń układu, a następnie połączeniu i uruchomieniu go.
3. Schematy możesz narysować korzystając z przyborów kreślarskich lub komputera.
4. Po narysowaniu schematów połączeń oraz dobraniu elementów oświetlenia zgłoś ten fakt
nauczycielowi.
5. Kolejność rozwiązania zadania jest ustalona w poleceniach.
6. Na rozwiązanie zadania praktycznego masz łącznie 90 minut.
7. Przeliczenie punktów na ocenę szkolną przedstawi nauczyciel po zakończeniu testu.
Opis zadania:
Dane jest stanowisko robocze w warsztacie elektromechanicznym. Zaproponuj oświetlenie
miejscowe stanowiska korzystając z norm, katalogów i poradników. Wymiary stanowiska to
0,75 m X 1,5 m. Stanowisko znajduje się bezpośrednio przy ścianie na wysokości 0,85 m nad
podłogą. Wysokość pomieszczenia wynosi 3 m. Narysuj stosowne schematy połączeń,
a następnie zamontuj oświetlenie.
Arkusz odpowiedzi:
1. Dobór z
ródła światła i oprawy oświetleniowej,
2. Schemat połączeń układu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. LITERATURA
1. de Boer J., van Bommel W.: Oświetlenie dróg; WKiA
, Warszawa 1984
2. Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne, WSiP, Warszawa 2002
3. Laskowski J.: Poradnik elektroenergetyka przemysłowego, Wydawnictwo COSiW SEP,
Warszawa 2005
4. Niestępski S., Parol M., Pasternakiewicz J., Wiśniewski T.: Instalacje elektryczne& ,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001
5. Philips  Lighting Katalog Produktów  2005
6. Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35