MINERAAY SKAAOTWÓRCZE SKAA MAGMOWYCH MineraÅ‚y skaÅ‚otwórcze skaÅ‚ magmowych ze wzglÄ™du na rolÄ™ w budowie tych skaÅ‚ mo\na podzielić na: MINERAAY GAÓWNE sÄ… podstawowymi skÅ‚adnikami skaÅ‚ magmowych, decydujÄ…cymi o ich systematyce. MINERAAY POBOCZNE wystÄ™pujÄ… dość powszechnie prawie we wszystkich typach skaÅ‚ magmowych, ale w bardzo niewielkich iloÅ›ciach i nie decydujÄ…ce o przynale\noÅ›ci systematycznej danej skaÅ‚y. MINERAAY AKCESORYCZNE wystÄ™pujÄ… sporadycznie, tylko w niektórych typach skaÅ‚ i najczęściej równie\ nie odgrywajÄ…ce roli w ich klasyfikacji, lecz w przypadku liczniejszego ich wystÄ™powania mogÄ… być podstawÄ… wydzielenia pewnych szczególnych odmian skaÅ‚ 1 MINERAAY GAÓWNE KWARC SiO2 Ä…-kwarc > 573° Ä… ° Ä… °C Ä… ° ²-kwarc < 573° ² ° ² °C ² ° POKRÓJ: Ä…-kwarc izometryczny ²-kwarc sÅ‚upowy AUPLIWOŚĆ: Nie wykazuje Å‚upliwoÅ›ci Ò! PRZEAAM: muszlowy (powierzchnie przeÅ‚amu sÄ… z reguÅ‚y bardzo gÅ‚adkie) TWARDOŚĆ: 7 BARWA: Ä…-kwarc bezbarwny, szarawy, czasem a\ do czarniawego ²-kwarc bezbarwny (krzysztaÅ‚ górski) Odmiany barwne ²-kwarcu: biaÅ‚y (kwarc mleczny), szaroczarny (kwarc dymny), czarny (morion), \ółty (cytryn), fioletowy (ametyst) POAYSK: na Å›cianach szklisty, na powierzchniach przeÅ‚amu tÅ‚usty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 7, brak Å‚upliwoÅ›ci BÅ‚Ä™dy: Tw 7 oliwiny (barwa oliwkowozielona) Barwa biaÅ‚a, szarawa skalenie (doskonaÅ‚a lub b. dobra Å‚upliwość, Tw 6) 2 SKALENIE Rys. KrzysztaÅ‚y skaleni potasowych Rys. KrzysztaÅ‚y plagioklazów Skalenie potasowe K[AlSi3O8] Skalenie alkaliczne SkaleÅ„ sodowy albit Na[AlSi3O8] SkaleÅ„ wapniowy anortyt Ca[Al2Si2O8] Plagioklazy Skalenie potasowe: ORTOKLAZ, MIKROKLIN, SANIDYN, ADULAR Plagioklazy: zasadowe 50-100% anortytu kwaÅ›ne 50-100% albitu POSTAĆ: blizniaki podwójne (karslbadzkie) wszystkie skalenie wielokrotne (polisyntetyczne, albitowe) plagioklazy pertyty wynik odmieszania skaleni alkalicznych budowa pasowa POKRÓJ: grubotabliczkowy, czasem cienkotabliczkowy (plagioklazy) AUPLIWOŚĆ: doskonaÅ‚a w jednym kierunku, bardzo dobra w kierunku prostopadÅ‚ym, w trzecim kierunku jest niewyrazna lub jej brak Ò! przeÅ‚am gÅ‚adki lub nierówny TWARDOŚĆ: 6 BARWA: czyste skalenie sÄ… bezbarwne, lecz bardzo rzadko wystÄ™pujÄ… w przyrodzie. W wiÄ™kszoÅ›ci przypadków sÄ… zabarwione: Skalenie potasowe - ró\owawe, czerwonawe Plagioklazy biaÅ‚awe, szarawe, szarozielonawe, niekiedy dość ciemne POAYSK: szklisty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 6, Å‚upliwość doskonaÅ‚a i bardzo dobra 3 MIKI Miki glinowe MUSKOWIT KAl2[(OH)2AlSi3O10] Miki magnezowo-\elazawe BIOTYT K(Mg, Fe2+)3[(OH)2AlSi3O10] POKRÓJ: pÅ‚ytkowy - cienkopÅ‚ytkowy, rzadziej grubopÅ‚ytkowy AUPLIWOŚĆ: doskonaÅ‚a w kierunku zgodnym z najwiÄ™kszÄ… powierzchniÄ… pÅ‚ytki w kierunku tym miki mo\na rozÅ‚upywać na blaszki lub Å‚uski TWARDOŚĆ: 2-3 BARWA: Muskowit w cienkich pÅ‚ytkach lub blaszkach bezbarwny w grubszych biaÅ‚awosrebrzysty Biotyt - czarny POAYSK: szklisty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 2-3, Å‚upliwość doskonaÅ‚a, pokrój pÅ‚ytkowy 4 AMFIBOLE Uwodnione glinokrzemiany ró\nych metali, gÅ‚w.: Fe, Mg, Ca, Na Hornblenda (Ca, Na)2(Fe2+, Mg)5[(OH)(Si, Al)Si3O11]2 (h. zwyczajna, h. bazaltowa) POKRÓJ: sÅ‚upowy, dÅ‚ugosÅ‚upowy, rzadziej krótkosÅ‚upowy AUPLIWOŚĆ: doskonaÅ‚a zgodna ze Å›cianami sÅ‚upa, dziÄ™ki istnieniu (w przekroju prostopadÅ‚ym do wydÅ‚u\enia) systemu szczelin Å‚upliwoÅ›ci - kÄ…t 124° TWARDOŚĆ: 5,5 BARWA: czarna, rzadziej zielonawo-czarna, brunatno-czarna POAYSK: szklisty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 5,5, Å‚upliwość doskonaÅ‚a, pokrój sÅ‚upowy, barwa czarna BÅ‚Ä™dy: czarna barwa biotyt (twardość 2-3) czarna barwa, twardość 5,5 augit (pokrój krótkosÅ‚upowy lub grubotabliczkowy) krótkosÅ‚upowa hornblenda jest nie do odró\nienia od augitu 5 PIROKSENY Bezwodne glinokrzemiany ró\nych metali, gÅ‚w.: Ca, Mg, Fe2+, Fe3+, Al Augit Ca(Mg, Fe2+, Al)[(Si, Al)SiO6] (a. zwyczajny, a. diopsydowy) POKRÓJ: bardzo krótkosÅ‚upowy lub bardzo grubotabliczkowy AUPLIWOŚĆ: doskonaÅ‚a zgodna ze Å›cianami sÅ‚upa, dziÄ™ki istnieniu (w przekroju prostopadÅ‚ym do wydÅ‚u\enia) systemu szczelin Å‚upliwoÅ›ci - kÄ…t 87° TWARDOŚĆ: 5,5-6,5 BARWA: czarna, czasem o odcieniach zielonawych lub brunatnych POAYSK: szklisty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 5,5, Å‚upliwość doskonaÅ‚a, pokrój sÅ‚upowy, barwa czarna BÅ‚Ä™dy: czarna barwa biotyt (twardość 2-3) czarna barwa, twardość 5,5 hornblenda (pokrój dÅ‚ugosÅ‚upowy) krótkosÅ‚upowa hornblenda jest nie do odró\nienia od augitu 6 OLIWINY Fajalit Fe2[SiO4] Forsteryt Mg2[SiO4] SÄ… to czÅ‚ony skrajne szeregu izomorficznego, które w skaÅ‚ach magmowych nie majÄ… znaczenia skÅ‚aotwórczego. Znaczenie skaÅ‚otwórcze maja oliwiny wÅ‚aÅ›ciwe (chryzolity), które zawierajÄ… 70-90% czÄ…steczki forsterytowej. POKRÓJ: grubotabliczkowy lub krótkosÅ‚upowy, czasem izometryczny AUPLIWOŚĆ: sÅ‚aba, czÄ™sto prawie niedostrzegalna TWARDOŚĆ: 6,5-7 BARWA: oliwkowo-zielona, niekiedy z odcieniem lekko \ółtawym lub brunatnawym (Fe) POAYSK: szklisty ROZPOZNAWANIE: Cechy diagnostyczne twardość 6,5-7, sÅ‚aba Å‚upliwość, barwa oliwkowozielona 7 MINERAAY POBOCZNE Magnetyt Fe3O4 Hematyt Fe2O3 Piryt FeS Cyrkon Zr[SiO4] Rutyl TiO2 Apatyt Ca5[Fćł ćł(PO4)3] ćł ćł MINERAAY AKCESORYCZNE Granaty M32+R33+[SiO4]3 M Mg, Fe2+, Mn, Ca R Al, Fe3+, Cr Turmaliny Uwodnione borokrzemiany ró\nych metali, gÅ‚w.: Fe2+, Fe3+, Al, Mg, Ca, Na, Li Chromit FeCr2O4 8