Treść utworu
WstÄ™p (cytat). Narrator szkicuje tÅ‚o wydarzeÅ„: ponad sto lat upÅ‚ynęło od momentu podboju Prusów przez Krzyżaków i odtÄ…d “Niemen rozdziela Litwinów od wrogów" (cytat). Tu również wspomnienie o dawnej zażyÅ‚oÅ›ci narodów pruskiego i litewskiego, którÄ… “rozdzieliÅ‚y boje" i zapowiedź nadchodzÄ…cej wojny, która “Wszystko rozerwie; - lecz serca kochanków / ZÅ‚Ä…czÄ… siÄ™ znowu w pieÅ›niach wajdeloty".
I Obiór (cytat). Akcja poematu rozpoczyna siÄ™ okoÅ‚o 1391 roku. Do Maryjenburga (Malborka) Å›pieszÄ… komturowie, których zadaniem jest obór nowego mistrza. Głównym kandydatem na to stanowisko jest bohater tytuÅ‚owy, cudzoziemiec wsÅ‚awiony walkami z poganami, czÅ‚owiek wyjÄ…tkowo skromny, wstrzemięźliwy i tajemniczy (cytat). Ten samotnik ma jedynego powiernika, Halbana. On to jedynie jest w stanie uspokoić rycerza, kiedy ten, pod wpÅ‚ywem “gorÄ…cego napoju", popadaÅ‚ w dziwny stan, w czasie którego, przy wtórze lutni, w obcym jÄ™zyku Å›piewaÅ‚ posÄ™pne pieÅ›ni.
II Wieczorna uroczystość otwarcia obrad kapituÅ‚y (modÅ‚y, hymn), a o Å›wicie przechadzkÄ™ odbywa arcykomtur, który w towarzystwie Halbana “i celniejszych braci", dotarÅ‚ nad odlegÅ‚e jezioro. Z narożnej wieży dochodzi gÅ‚os pustelnicy. Tu (cytat) historia pojawienia siÄ™ “pobożnej niewiasty". Kobieta rozmawiaÅ‚a z tajemniczym rycerzem, nazywajÄ…c go imieniem Konrada. UwagÄ™ przybyÅ‚ych odwróciÅ‚ jednak Halban, wzywajÄ…c do obrania mistrzem Wallenroda. Zebrani przyjÄ™li to aplauzem i powrócili do zamku. PozostaÅ‚y u stóp wieży Halban nuci pieśń o piÄ™knej a nieszczęśliwej Litwince (cytat).
III (cytat): Scena przysięgi nowoobranego mistrza, którego zachowanie Niemcy odczytali jako dobrą wróżbę na spodziewaną, zwycięską walkę z Litwą (cytat).
Rok upłynął od zaprzysiężenia, a wielki mistrz miast prowadzić rycerzy do boju, pilnuje, by prowadzili cnotliwe życie (cytat). Bracia burzą się samowolą wroga, który choć nękany wewnętrznymi walkami, poważa się podchodzić pod mury twierdzy. Śledzą poczynania Konrada często opuszczającego zamek i podążającego pod wieżę pustelnicy.
Tu dialog kochanków (cytat): Konrad zwleka z atakiem na Wilno, choć Halban “...dawniejsze przypomina Å›luby", bowiem nie chce rozstać siÄ™ z ukochanÄ…. Boleje nad zmarnowanÄ… mÅ‚odoÅ›ciÄ… (“Jam miÅ‚ość, szczęście, jam niebo za mÅ‚odu / UmiaÅ‚ poÅ›wiÄ™cić dla sprawy narodu") (cytat)
IV "Uczta" 23 kwietnia (dzieÅ„ patrona zakonów, Å›w. Jerzego). Znudzony mistrz niechÄ™tnie wysÅ‚uchuje piosenek trubadurów, wreszcie pojawia siÄ™ starzec - “...ostatni w Litwie wajdelota" (cytat)
Åšpiewa wpierw pieśń ("Pieśń Wajdeloty",(cytat)) sÅ‚awiÄ…cÄ… rolÄ™ przekazów gminnych - ludowych w życiu narodu bÄ™dÄ…cego w niebezpieczeÅ„stwie lub w niewoli (“O wieÅ›ci gminna! ty arko przymierza / MiÄ™dzy dawnymi i mÅ‚odszymi laty: / W tobie lud skÅ‚ada broÅ„ swego rycerza, / Swych myÅ›li przÄ™dzÄ™ i swych uczuć kwiaty"), a nastÄ™pnie snuje historiÄ™ Waltera Alfa, Litwina wychowanego wÅ›ród Krzyżaków (“Powieść Wajdeloty" (cytat)), czym wyrywa Konrada z marazmu i zmusza do dziaÅ‚ania (sÅ‚owa mistrza potwierdzajÄ… osÄ…d Wajdeloty przypisujÄ…cego opowieÅ›ciom ludowym ogromnÄ… rolÄ™: “StaÅ‚o siÄ™, staÅ‚o (...) / WygraÅ‚eÅ›! wojna, tryumf dla poety!").
Pięcioletni litewski chłopiec został porwany przez Krzyżaków. W niewoli dano mu imię Walter Alf. Wychowano go na Niemca na dworze mistrza krzyżackiego Winrycha, który pokochał go jak syna.
Stary Halban, litewski Wajdelota, który kiedyś został wzięty do niewoli, uświadomił chłopcu kim on jest, obudził w nim miłość do Litwy, nienawiść do Niemców i pragnienie zemsty.
Pewnego razu, w czasie potyczki Krzyżaków z Litwinami, Alf przeszedł na stronę rodaków. Znalazł się na dworze księcia Kiejstuta, zakochał się z wzajemnością w jego córce Aldonie i poślubił ją (cytat). Razem z Księciem prowadził walkę z Krzyżakami, którzy posuwali się coraz dalej w głąb Litwy. Widząc klęski ponoszone przez Litwinów, postanowił ratować swój naród i poświęcił swe życie dla ojczyzny (cytat 1, cytat 2).
Pijany winem i opowieÅ›ciami Wallenrod Å›piewa “BalladÄ™. Alpuhara" opowiadajÄ…cÄ… o obroÅ„cy Grenady, Almanzorze, który widzÄ…c klÄ™skÄ™ muzuÅ‚manów przenosi zarazÄ™ dżumy do obozu Hiszpanów, mszczÄ…c siÄ™ tym samym na wrogach.
V "Wojna". Konrad ulegÅ‚ namowom rycerstwa i papieża, i ruszyÅ‚ na LitwÄ™. Tam jednak tak dÅ‚ugo odwlekaÅ‚ szturm na Wilno, że Witold zdoÅ‚aÅ‚ zebrać rozproszone wojsko i pokonaÅ‚ Krzyżaków. Niedobitki ze wstydem i rozpaczÄ… powróciÅ‚y do Malborka. W podziemiach zamku obraduje trybunaÅ‚ (cytat). Jeden z dwunastu zamaskowanych sÄ™dziów oskarża Konrada o zdradÄ™, wyjawiajÄ…c prawdziwe pochodzenie mistrza (przed dwunastu laty pojawiÅ‚ siÄ™ u boku hr. Wallenroda jako giermek, ruszyÅ‚ do Palestyny i tam zamordowaÅ‚ rycerza. W Hiszpanii, podajÄ…c siÄ™ za zamordowanego, zdobyÅ‚ sÅ‚awÄ™ rycerskÄ… i przyjÄ…Å‚ Å›luby zakonne), pozostali jednogÅ‚oÅ›nie wydajÄ… wyrok: “DwanaÅ›cie mieczów podnieÅ›li do góry, / Wszystkie zmierzone - w jednÄ… pierÅ› Konrada".
VI "Pożegnanie". Ranek (cytat); Wallenrod po raz ostatni odwiedza ukochanÄ… AldonÄ™ - pustelnicÄ™. Ta nazywa go prawdziwym imieniem Alfa. Konrad szczęśliwy z powodu dopeÅ‚nienia Å›lubów (“Jam to uczyniÅ‚, dopeÅ‚niÅ‚ przysiÄ™gi, / Straszniejszej zemsty nie wymyÅ›li piekÅ‚o."), marzy o powrocie z ukochanÄ… na LitwÄ™. Jednak Aldona nie chce zÅ‚amać Å›lubów i prosi tylko, by częściej jÄ… odwiedzaÅ‚. Zrozpaczony rycerz bÅ‚Ä…dzi bez celu po okolicy, domyÅ›la siÄ™ też kary, jakÄ… dlaÅ„ przygotowaÅ‚ tajny trybunaÅ‚. Powraca pod wieżę pustelnicy i ostatecznie żegna ukochanÄ….
Konrad z Halbanem w komnacie. Mistrz, sÅ‚yszÄ…c zbliżajÄ…cych siÄ™ sÄ™dziów zażywa truciznÄ™. Zrozpaczony starzec postanawia pozostać przy życiu, by rozgÅ‚osić na Litwie sÅ‚awÄ™ umierajÄ…cego, (“Z tej pieÅ›ni wstanie mÅ›ciciel naszych koÅ›ci") (cytat).
Problematyka
“Konrad Wallenrod" jest poematem, który zapoczÄ…tkowaÅ‚ w historii literatury okres, w którym:

problematyka narodowa i sprawy związane z walką o niepodległość wysunęły się na plan pierwszy,
literatura stała się narzędziem kształtowania uczuć patriotycznych i utrzymywania świadomości narodowej.

Utwór ukazał się w Petersburgu w roku 1828. Mickiewicz przebywał w tym czasie (od 1824 roku) w Rosji na przymusowym wygnaniu. Przeżył powstanie dekabrystów (wśród których miał przyjaciół: Konratijewa Rylejewa, Aleksandra Bestużewa), którego klęska uświadomiła mu potęgę carskiej Rosji i błędną ideologię szlachetnych rewolucjonistów, którzy tę potęgę próbowali złamać w samotnej, bo oderwanej od mas ludowych, walce.
U źródeł genezy poematu tkwią trudne do rozstrzygnięcia problemy natury patriotycznej i moralnej:

Jaka jest droga skutecznej walki z tyranem?
Jak powinien się bronić niewielki naród zagrożony unicestwieniem?
Jak się ma w takiej sytuacji zachować jednostka świadoma swoich obowiązków patriotycznych?
Czy istnieje granica moralności, której nie wolno przekroczyć w imię najwyższych wartości patriotycznych?
Utwór poprzedza motto z dzieÅ‚a wÅ‚oskiego pisarza politycznego okresu odrodzenia, Niccolo Machiavellego, “Książę". W tÅ‚umaczeniu brzmi ono: “Musicie bowiem wiedzieć, że sÄ… dwa sposoby walki... trzeba być lisem... i lwem". Orientuje ono w tematyce poematu: dwu dostÄ™pnych taktykach walki: “lisiej" - podstÄ™pnej, chytrej (tajne spiski) i “lwiej" - otwartej, bezpoÅ›redniej. Obór orientacji “lisiej" ma charakter wyboru etycznego i zwiÄ…zany jest z zasadniczymi rozterkami moralnymi (chodziÅ‚o nie tylko o metody dziaÅ‚ania, podstÄ™p i kÅ‚amstwo, ale przede wszystkim o konieczność zÅ‚amania przysiÄ™gi skÅ‚adanej na wierność carowi, który koronowaÅ‚ siÄ™ na króla Polski).
Dla ukrycia przed cenzurą carską politycznej aktualności utworu już w przedmowie autor zapewnia czytelnika o zamierzchłej przeszłości opisanych wydarzeń.
Rzeczywiście akcja dotyczy dziejów dawnej Litwy i jest opowieścią o losach tajemniczego mistrza krzyżackiego, Konrada Wallenroda. Nie jest to jednak, sugerowana podtytułem, powieść historyczna, w osobie tytułowego bohatera poeta skupił rysy kilku postaci (głównie dzieje autentycznego mistrza, przygodę rycerza Waltera von Stadion, który uprowadził córkę Kiejstuta i osiadł w Moguncji, historię Litwina Alfa wychowanego na dworze krzyżackim).

Dylematy moralne i tragizm postaci reprezentującej układ zbieżny z konfliktem etycznym współczesnego autorowi społeczeństwa (zmagania moralne spiskowców polskich i rosyjskich lat dwudziestych; stwierdzenie jednego z powstańców 1830 roku: "Słowo stało się ciałem, a Wallenrod - Belwederem"):

miłość do ojczyzny wymagająca konieczności wybrania nieetycznych dróg działania (starcie racji władcy z racjami poddanego; przysięga na wierność a konieczność jej złamania; legalizm a nielegalność spisku)

Bajronizm:

typ bohatera, postaci dumnej i namiętnej, tajemniczej i wyniesionej ponad przeciętność, jego wewnętrzne rozdarcie (dramatyczny konflikt pomiędzy obowiązkiem wobec ojczyzny a szczęściem osobistym);
forma poematu - powieść poetycka (poÅ‚Ä…czenie epickoÅ›ci fabuÅ‚y z lirykÄ…, np. “Hymn", “Pieśń o Wilii" i scenami dramatycznymi, np. dialogi z AldonÄ…, scena uczty).

Walterskotyzm:

odtwarzanie piękna zamierzchłej przeszłości z jej lokalnym i historycznym kolorytem; tu jako metafora historyczna służąca wydobyciu głównych treści poematu.

Gotycyzm:

tendencja upatrująca w architekturze gotyckich zamków i w obyczajowości rycerskiej walorów estetycznych:

elementy grozy,
sentymentalna melancholia (wątek miłosny)


Ludowość:

koncepcja wajdeloty, pieśniarza-wieszcza Halbana, wyraziciela dążeń i uczuć ludu;
funkcja pieÅ›ni ludowej, utożsamianej z poezjÄ… narodowÄ…, skarbniczki historii narodu bÄ™dÄ…cego w niebezpieczeÅ„stwie albo w niewoli (“Powieść Wajdeloty").

Wersyfikacja

polski heksametr (przekształcenie iloczasowego wzorca antycznego na akcentowy)
— wers piÄ™tnastozgÅ‚oskowy o szeÅ›ciu akcentach (przypadajÄ…cych na 1, 3, 6, 11 i 14 sylabÄ™),
— tendencji do wyrównania w poszczególnych wersach liczby zestrojów akcentowych,.


Np. w. 295-297 “PowieÅ›ci Wajdeloty":




/

 
 

/

 
 

/

 

/

 
 

/

 
 

/

 


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—



La

ta

dzie

ciń

stwa

pły

nÄ™

Å‚y

ży

Å‚em

śród

Niem

ców

jak

Nie

miec


/

 

/

 
 

/

 

/

 
 

/

 
 

/

 
 


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—

 


Mia

Å‚em

i

miÄ™

Wal

te

ra

Al

fa

naz

wi

sko

przy

da

no
 


/

 

/

 
 

/

 

/

 
 

/

 
 

/

 
 


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—


—

 


I

miÄ™

by

Å‚o

nie

miec

kie

du

sza

li

tew

ska

zo

sta

Å‚a
 



Bohaterowie
Konrad Wallenrod - osoba niezwykła, tajemnicza, rozdarta wewnętrznie, szlachetna, honorowa, samotnie walczy o dobro narodu, dla niego poświęca własne szczęście, spokój swego sumienia i życie; drogą kłamstwa i podstępu, zdrady i zbrodni, czyli drogą niezgodną z etosem rycerskim i własnym sumieniem realizuje zamierzenia: doprowadza zakon do upadku.
Halban - wychowawca i towarzysz Konrada, wskazuje sposób walki z wrogiem, podtrzymuje na duchu, wznieca nienawiść do wroga.
Aldona - wytrwała, pełna poświęcenia, mądra osoba; głęboko kocha Konrada (Alfa).

Zagadnienia do omówienia

Dzieje Konrada Wallenroda.
Tragizm Konrada.
Wartości ideowe utworu.
Rola poety i poezji w oparciu o "Pieśń Halbana".
Charakterystyka postaci Aldony.