i i i stępujący: śJutro będzie chłodno ajbo jutro będzie deszcz”. śPołączę się z nim te-* * * lefoajcznie ilbo będę musiał wysłać telegram”. 3) Wszystkie metale są przewodnikami elektryczności. Niektórzy studiujący zaocznie pracują w wydawnictwach. Wszystkie zdania złożone składają się z kilku zdań prostych. Niektóre gwiazdy zmienne pulsują. Przytoczone cztery zdania różnią się treścią, przy czym rzuca się w oczy, że brak tutaj słowa lub wyrażenia, które łączyło części zdania w jedną całość w dwóch po przednich przykładach (.jeśli--- to”, śalbo"). I tutaj można znów odkryć w kompozycji zdań element jednorodności. W każdym z czterech zdań jest przedstawiony przedmiot myśli (śmetale’’, śstudiujący zaocznie”, śzdania złożone”, śgwiazdy zmienne”) i niektóre cechy przypisywane przedmiotowi myśli (śbyć przewodnikiem elektryczności", śpracować w wydawnictwach”, śskładać się z kilku zdań prostych”, śpulsować”). Łatwo dostrzec i pewne różnice między wyrażeniami: w pierwszym i trzecim " określoną cechę przypisuje się wszystkim elementom przedmiotu myśli, w drugim i czwartym " tylko niektórym elementom. Dla określenia czynności oznaczających cechę przedmiotu myśli, wprowadza się czasownikowy łącznik śbyć”. Oznaczając to, co nazwano przedmiotem myśli, symbolem A, a to co określiliśmy jako cechę przypisywaną przedmiotowi myśli symbolem B, a także mając na uwadze wymienione osobliwości przytoczonych zdań. otrzymamy dla pierwszego i trzeciego schemat: śWszystkie A są B", dla drugiego i czwartego śNiektóre A są B". I schematy te. ogólnie biorąc, oddają budowę różnorodnych zdań, mających podobną strukturę, na przykład: śWszyscy ludzie są śmiertelni”, śNiektórzy redaktorzy uprawiają sport”. 4) Wszystkie metale są przewodnikami elektryczności; miedź jest metalem; a więc miedź jest przewodnikiem elektryczności. Wszyscy redaktorzy naszego działu to ludzie z wykształceniem specjalistycznym; Iwanow jest redaktorem naszego działu; a więc Iwanow ma wykształcenie specjalistyczne. Konstrukcje tego typu nazywamy w logice wnioskami. Wyrażają one bardziej złożone myśli w porównaniu z rozpatrzonymi już przykładami. Jednakże i w odniesieniu do nich zastosujemy metodę, którą posłużyliśmy się przy analizie wyrażeń oznaczonych numerem 3. W gruncie rzeczy, chociaż rozważania różnią się treśdą, to są one zbudowane według jednego schematu: śWszystkie A są Bi C jest A; a zatem C jest B**. Schemat ten oddaje aa ogół budowę różnorakich rozważań o takiej właśnie strukturze, na przykład: śWszystkie polimery składają się z ogniw mooomerycznych; polistyren jest polimerem; a zatem polistyren składa się z ogniw monometrycznych”. Dokonane wcześniej we wszystkich czterech przypadkach operacje, w następstwie których uzyskano określone schematy, w pewnym stopniu są analogiczne. W każdym przypadku usiłowaliśmy całkowicie odejść od konkretnej treści zdania i wydzielić to, co jest wspćlne w ich budowie. Innymi słony celem tych operacji była analiza formy, struktury myśli niejako w ..formie czystej”. Rzeczywiście, otrzymane przez nas schematy nie wyrażają żadnych konkretnych treści myślowych. Mogą się nimi stać tylko wtedy, gdy pod symbole A i B (w czwartym przypadku i Q pod- J | 3 stawimy określone wyrażenia. Prawdą jest, że symbole te w różnych schematach pełnią różne funkcje. W rozpatrywanych przykładach I) i 2) symbolom tym odpowiadają jednostki myślenia nazywane zwykle wypowiedziami tub sądami, a w przykładach 3) i 4) symbole oznaczają części wypowiedzi (tzw. nazwy). We wszystkich tych przypadkach konieczne jest ustalenie formalnych związków między oddzielnymi elementami wypowiedzi, to jest charakterystyka ich od strony formalnej. Przy wyodrębnianiu i badaniu struktury wypowiedzi logika odkrywa strukturalne prawidłowości myślenia i wyraża je w formie określonych praw. Spośród nich ważną rolę grają prawa wnioskowania (czyli wyprowadzania) jednych myśli z drugich w zależności od ich struktury. Praw takich mamy wide. Na przykład, na podstawie otrzymanego przez nas schematu .Jeśli A, to B" można sformułować następujące prawo: jeśli prawdziwa jest myśl odpowiadająca schematowi .Jeśli A, to iT i prócz tego prawdziwa jest myśl odpowiadająca w tym schemacie tej jego która wyrażona jot symbolem A, to bezwzględnie prawdziwą będzie także i myśl odpowiadająca w schemacie tej jego części, która wyrażona jest symbolem B. W ten sposób z dwóch zdań zbudowanych według schematu .Jeśli A, to B" i śA” bezwzględnie wynika trzecia myśl: śB To prawo myślenia, które można także zapisać za pomocą określonego schematu, a mianowicie .Jeśli [(jeśli A, to B) i A], to Bś - - znane jest w logice pod nazwą modus pontndo ponns i odgrywa istotną rolę w określonych sposobach wnioskowania, stosowanych w języku naukowym i potocznym. Bez względu na to, jakie konkretne treści wypowiedzi nic podstawilibyśmy w miejsce symboli A 1 B w schemacie wyrażającym to prawo, wyprowadzony z niego wniosek będzie poprawny. Aby zilustrować przykładem, celowo posłużymy się ostatnim a zdań oznaczonych 1), którego sens dla oiespecjalisty nie jest dostatecznie czytelny. Z dwóch zdań " .Jeśli w izomerze ksylenu dwie grupy metylowe są połączone z sąsiednimi atomami węgla, to taki izomer ksylenu nazywa się crtoksyleoem" i śW danym izomerze ksylenu dwie grupy metylowe są połączone z sąsiednimi atomami węgla” " wynika trzecie zdanie: śDiny izomer ksylenu nazywa się ortoksykDcm”. Trzeba być specjalistą chemikiem, by ocenić to rozumowanie pod względem treści. Nie mając żadnego pojęcia o chemii, można z pewnością powiedzieć, że zdanie zbudowane jest logicznie poprawnie. Podstawą właściwej oceny rozumowania jest jego zgodność z powyższym schematem, wyrażającym jedno z praw myślenia. Wychodząc ze schematu śA albo B" można sformułować następujące prawo: jeśli prawdziwe jest zdanie odpowiadające formule ttA albo BŚ\ a zdanie fałszywe odpowiada tej jego części, którą wyraża symbol A, to zdanie odpowiadające tej części schematu, którą wyraża symbol B będzie bezsprzecznie prawdziwe. Innymi słowy z dwóch zdań opartych na schemacie ,*A albo B". a przy tym ,.nieprawdą jest, że A”, bezwzględnie wynika trzecie zdanie: śfl". Prawo to wyrażone formułą .Jeśli [(.4 albo B) a nieprawdą jest. że 4)], to B" znane jest w logice pod nazwą modus tollendo pcmens. Odgrywa ono także ważną rolę w konstruowaniu i kontroli określonego sposobu wnioskowania. Bez względu na to, jakie konkretne treści wypowiedzi przedstawilibyśmy w miejsce symboli A i dotrzymane w wyniku podstawienia wnioskowanie będzie poprawne. Gdyby na przykład było wiadomo, że dany roztwór może być tylko 0,1 normalny lub 0,01 normalny, a prócz tego było wiadomo, że dany roztwór nk może być OJ normalny, pozoruje uznać, że jest on 23